BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

BOSANSKO SREDNJOVJEKOVNO PRAVO

I FEUDALNO STATUSNO PRAVO
1. Pravna priroda feudalnog posjeda u Bosni

sva vlastela u posjedu svojih feuda, feude uivali kao oevinu odn. posjed
koji su naslijedili od svojih predaka
nosioci prava nisu bili pojedinci nego cijela rodovi ili cijela bratstva, pa se
vlastelinske batine zovu plemenita batina ili plementina
jednom darovana batina nije se mogla povratiti, a vladar je mogao oduzeti
batinu samo ako neki vlastelin izvri izdaju

2. Sistem vazaliteta u Bosni

odnos vladara i njegovih feudalaca naziva se vazalitetom i postojala su dva

vazaliteta: krunski i hijerarhijski
krunski gdje je centralna vlast bila jaka i gdje su svi feudalci bili direktno
vezani za vladara (krunu) a u Bosni je to bila samo krupna vlastela, a obina
vlastela je zavisila od krupne vlastele
pripadnici nie vlastele bili obavezni na vjernu slubu (vojna obaveza i
sluenje na dvoru svog gospodara)
vailo pravilo vazal mog vazala nije moj vazal tj. Vladar je sa niom
vlastelom mogao komunicirati samo posredstvom krupne vlastele (vodilo do
velikog uticaja i moi krupne vlastele a slabljenja centralne vlasti)

3. Imunitetska prava vlastele

to su prava feudalca na posjedu i svaki je uivao trojaki imunitet: ekonomski,

administrativni i sudski
ekonomski: pravo vlastelina da ubire feudalnu rentu (radna-kuluk, naturalna
i novana renta)
administrativni: pravo vrenja upravno policijske vlasti nad naseljenicima
njegovog posjeda, kao i da sudi svim naseljenicima feuda- sudski (vrlo
snaan i samostalan poloaj)
obaveze vlastele prema vladaru bile neodreene i labave (vojna-da slui
vladaru orujem vladaru kako najbolje moe) i nisu davali vladaru nikakvu
odreenu godinju dadbinu

4. Zavisni zemljoradnici

obino se nazivali kmetovima ili kmetiima i bilo im je zabranjeno naputanje

vlastelinskih posjeda samovoljno odn. prelaenje s jednog vlastelinstva na
drugo
obaveze prema gospodaru nisu izriito poznate a vjerovatno su bili obavezni
da rade na imanju gospodara-kulue 90 dana (u Srbiji 104, a u Slavoniji 150
dana)

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

imali su obavezu zalaznine po kojoj su bili duni davati smjetaj i hranu svom
vlastelinu i njegovoj pratnji te stranim poslanicima kad putuju kroz Bosnu
teko su ivjeli i ne pruaju nikakav otpor Osmanlijama

5. Vlasi (stoari)

zavisni stoar Vlah (rije starogermanskog porijekla znai Rimljanin)

tokom vremena postepeno nastanjivali Bosnu i od nekadanjeg nomadskog
naina ivota prelaze na ivot u katunima u kojima provode zimske
mjesece,a kasnije se spominju i stalna stoarska sela
u direktnom odnosu prema vladaru sa obavezom da mu daju dio proizvoda u
stoci i da vre komordijsku slubu u ratu i daju tovarne konje za prijenos
soli iz dalmatinskih gradova
imali su laki poloaj od zemljoradnika jer su po katunima imali odreenu
samoupravu sa svojim vlakim starjeinama

6. Robovi

vlastela nikad nije drala robove jer se trgovina robljem smatrala

nedostojnom i sramnom pa su se njom zanimali uglavnom stranci
katolika crkva zabranjivala dranje robova katolike vjere
u XV st. poveao se obim trgovine bosanskim robljem, a su i seljaci prodavali
svoju djecu u ropstvo za vrijeme gladnih vremena

7. Gradovi i gradsko stanovnitvo

ve u doba Kulina bana tri vea grada sa utvrdama: Vrhbosna, Visoko i

Drijeva (Narenta)
mirna vladavina Stjepana II obiljeena privrednim usponom (razvoj
rudarstva te trgovina i eksploatacija plemenitih metala-razvila se trgovina sa
dalmatinskim i prekomorskim gradovima
formiraju se rudarska naselja: Srebrenica, Olovo, Kreevo, Fojnica a
najveu korist imaju vladari i krupna vlastela kuje se prvi bosanski srebreni
novac-dinar
glavni uvozni artikl bila so iz dubrovakih solana, te luksuzna roba za potrebe
vlastele
izvozili se lovaki i stoarski proizvodi
razvijaju se domai rudarski i trgovaki centri: Foa, Jele, Jajce, Konjic,
Zvornik, Srebrenik, Rogatica, Prozor, Trebinje..
stanovnici gradova preteno trgovci, zanatlije i rudari, a veinu gradskog
stanovnitva inili su stranci (Dubrovani kao trgovci i Sasi kao rudari) dok je
domae gradsko stanovnitvo bilo malobrojno i nikad se nije oformilo kao
poseban graanski stale i nije u politikom ivotu Bosne igralo nikakvu
posebnu ulogu

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

II PRAVNI SISTEM
1. Sudovi

bili vlastelinski (patrimonijalni) i svaki vlastelin imao pravo da sudi zavisnim

ljudima svog posjeda (sudio tako to je sjedio na nekoj kamenoj stolici,
odatle pratio raspravu i izricao presudu)
sporovi izmeu bosanskih podanika i Dubrovana raspravljani u jednom
mjeovitom pograninom sudu koji se zvao stanak (sud se sastojao od 12
porotnika i jednog sudskog izvritelja sa obje strane)
Dubrovani su imali i svoje konzule koji su rjeavali njihove meusobne
sporove nastale iz trgovakih poslova i drugih odnosa po Bosni
Sasima i drugim stanovnicima gradova sudio je knez koga je imenovao
vladar, a u nekim gradovima postojalo je i gradsko vijee
nije bilo posebnih dravnih sudova ili sudova na dvoru vladara

2. Sudski postupak

podaci malobrojni, a u pogledu odreivanja mjesne nadlenosti u sporovima

izmeu Bosanaca i Dubrovana tuba se podnosila sudu nadlenom za tuenu
stranu
dokazna sredstva najee zakletva, a stranci su pri zaklinjanju pomagali i
saklevetnici
znaajna ustanova u sudskom postupku bilo je pravo azila koje je bilo
razvijeno i esto koriteno u nemirnim bosanskim vremenima
Dubrovani su pravo utoita davali bosanskoj vlasteli, a i crkvi je pripadalo
pravo azila

3. Krivino pravo i sistem kazni

podaci malobrojni, a u pogledu odreivanja mjesne nadlenosti u sporovima

izmeu Bosanaca i Dubrovana tuba se podnosila sudu nadlenom za tuenu
stranu
dokazna sredstva najee zakletva, a stranci su pri zaklinjanju pomagali i
saklevetnici
znaajna ustanova u sudskom postupku bilo je pravo azila koje je bilo
razvijeno i esto koriteno u nemirnim bosanskim vremenima
Dubrovani su pravo utoita davali bosanskoj vlasteli, a i crkvi je pripadalo
pravo azila

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

III - IZVORI PRAVA SREDNJOVJEKOVNE BOSNE

1. Izvori prava i pitanje zakona

nije bilo opih pravnih pravila u vidu pisanih zakona, meutim podaci iz glave
IX Ljetopisa popa Dukljanina ukazuju na mogunost da je ipak postojao
jedan pisani zakon
Ljetopis se smatra jednim od najstarijih knjievnih dijela meu Junim
Slavenima, a napisao ga je nepoznati sveenik iz Barske nadbiskupije
njegova hronika u opisivanju dogaaja u vremenu od X-XV st. je puna
nevjerovatnih vijesti pa je postao predmet brojnih historijskih analiza
Ljetopis ima legendaran karakter ne odnosi se ni na jednu konkretnu
junoslavensku feudalnu dravu, te stoga ima veliki znaaj za pravnu
historiju svih junoslavenskih naroda

2. Javne isprave i liste

to su osn. izvori prava koje je u vidu povelja vladar izdavao pojedinim

fizikim i pravnim licima, a vei dio povelja imao je karakter meunarodnih
ugovora
ostale javne isprave predstavljale su vlasteoske povelje (sauvane neke u
Veneciji) kojima su bosanski vladari davali zemljine posjede svojoj vlasteli
kako dvorska kancelarija nije bila vrsto organizovana listine i povelje nisu
bile tipizirane (svaka za sebe bila je posebna tvorevina)
povelja se sastojala iz tri osn. dijela: protokol (uvod), tekst i zavrna odredba
protokol se sastojao iz invokacije (prizivanje Boga- U ime oca i sina i svetog
duha amen!), a poslije toga ila je titula i ime vladara koji izdaje povelju (Ja
ban bosanski..)
u tekstu povelje se izlae kako je dolo do njenog izdavanja odnosno dogaaj
usljed kojih je konkretna isprava izdata
povelja je propisivala pravilo ponaanja i predviala kaznu u sluaju
nepotivanja pravila (sankcija ili kazna nije nikad bila konkretizirana)
zavrni dio povelje se sastojao od potpisa i peata a obino je potpisivao
pisar zvani dijak kao ef dvorske kancelarije (peat u vidu metalnog privjeska
sa grbom i likom izdavaa)
dosta podataka za historiju prava sadre i natpisi na stecima

3. Dubrovako i bosansko pravo

imovinsko pravni i drugi odnosi su regulirani obiajnim pravom (consuetudo)

u poetku mjeavina rimskog i bizantskog prava i slavenskih obiaja a kasnije
prava srednjovjekovnih trgovakih gradova u Italiji
politika autonomija manifestirala se donoenjem tzv. Statutarnih odredaba
kojima se regulirao javni i privatni ivot
kodifikacija statutarnih odredaba potvrena na gradskom zboru 1272. ime je
Dubrovnik dobio svoj temeljni zakon
Dubrovaki statut prvobitno se sastojao od 7 knjiga

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

poslije Statuta 1277. objavljen carinski zakon iz kojeg se vidi ime su sve
Dubrovani trgovali
od 1301. redovno voeni zapisnici sjednica Malog i Velikog vijea i Vijea
umoljenih (senata)
u dva zbornika nazvana po boji svojih korica Zelena i uta knjiga upisivane su
odredbe statutarnog karaktera
1794.objavljuje se i pomorski zakon koji se temeljio na dubrovakim
pravilnicima o plovidbi iz 1745. i 1781.g.
PRAVO U OSMANSKOJ BOSNI

I VJERSKA STRUKTURA OSMANSKE DRAVE

1. Proces prihvatanja islama

dugo vremena se odralo uvjerenje da su bosanski muslimani potomci starih

bogumila bosanskih koji su usljed stalnih nasrtaja katolicizma i pravoslavlja
prihvatili islam da bi se uz pomo ove uzviene vjere zatitili od obiju crkava
(po tom svatanju prihvatanje islama dogodilo se masovno i u jedan mah po
padu Jajca 1463.g. dok je jo sultan Mehmed II Fatih bio u Bosni)
irenje islama bio je proces koji je trajao nekih 250.godina te da su islam
prihvatili kako bivi bosanski krstjani tako i katolici i pravoslavni te pripadnici
svih slojeva stanovnitva a posebno seljatva
popularna predrasuda da je bosanska vlastela prva prihvatila islam kako bi
sauvala svoje posjede
nacionalistika srpsko i hrvatsko historiografija insistiraju da se prihvatanje
islama odigralo u znaku psiholoke i fizike prinude (to miljenje oborio
Vladislav Skari-XIX vijek ne bi zatekao nijednog kranina)
islam su jednostavno irile ljudske prilike i okolnosti

2. Milet sistem

u Osmanskom carstvu ivio veliki broj etniki, vjerski i jeziki raznorodnog

nemuslimanskog stanovnitva (u prvom redu krani pravoslavne
vjeroispovijesti) koji su imali status zatiene manjine a zvali su se milleti
oni su svoje statusne, privatno-pravne i porodine odnose regulirali na
osnovu kanonskog prava (izuzetak su bili bosanski katolici franjevakog reda
koji su uivali slobodu vjeroispovijesti iako im je vjerski poglavar-papa bio
stranac sa stanovita osmanske drave

3. Bosna Srebrena

Franjevci se istakli kao rodoljubi i uvari uspomene na bosansku

srednjovjekovnu dravu
njihov starjeina fra Aneo Zvizdovi hrabro je izaao pred sultana Mehmeda
II Fatiha i zatraio slobodu daljeg vjerskog djelovanja to mu je ovaj i
odobrio te izdao 28. maja 1464.g. ahdnamu to jest obavezu-jamstvo ime su
katolici u Bosni dobili mir i pravo vjeroispovjedanja
5

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

time je u Bosni nastala franjevaka provincija kasnije nazvana Bosna

Srebrena

4. Pravoslavna crkva

pravoslavno stanovnitvo imalo status zatiene manjine (zimmi)

ve poetkom XVI st. spominje se u Sarajevu prvo pravoslavno naselje
Gornja Varo u blizini Baarije gdje je podignuta stara pravoslavna crkva
1557.g. uspostavljena je Peka patrijarija a odluku je donio sultan
Sulejman I Velianstveni jer su srbi kao pripadnici pomonih vojnih redova
imali znaajnu ulogu prilikom osmanskih osvajanja u Podunavlju
srpska crkva imala feudalni status i organizaciju sa brojnim povlasticama
(jedan od najveih feudalnih zemljoposjednika)
crkva djelovala slobodno a pojedinim manastirima dodjeljivani zemljini
posjedi kao timari, crkve i manastiri nabavljaju i tamparije (prva tamparija
1519.g. nabavljena u Veneciji i prenijeta u Gorade u crkvu sv. ora, a u
Banjoj Luci je otvorena pravoslavna bogoslovija

5. Sefardi

izgonom iz panije 1492.g. i Portugala 1496.g. brojni Jevreji nali utoite u

Osmanskom carstvu jer im je sultan Bajezit II iz osjeaja ovjenosti
dozvolio da se nasele
na elu Jevrejske zajednice bio je nadrabin Moa Kapsali i imao je sa
osmanskim dvorom veoma dobre odnose
u Sarajevo su se Jevreji doselili najkasnije 1540/41.g. (nekih 30 porodica) a
kasnije su im se pridruile i nove skupine pa je 1565.g. osnovana sefardska
jevrejska opina
u Sarajevu nikad nisu ivjeli u getu, rasuli su se po mnogim gradovima Bosne
i izgradili 37 sinagoga (8 u Sarajevu) a Bosna je bila rasadite rabina i
hahama
Jevreji su imali znaajnu ulogu u kulturno-politikom i privrednom ivotu
Sarajeva i BiH (ljubomorno uvali svoj vjerko-kulturni identitet, hebrejski kao
obredni i panski-ladino kao svoj govorni jezik)

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

II PRAVO I SUDSTVO U OSMANSKOJ BOSNI

1. Izvori prava u osmanskoj dravi

osnov pravnog poretka inilo je muslimansko pravo openito poznato kao

erijat (jasni ili pravni put)
izvori erijatskog prava su Kuran i suna (hadis) , a postupak tumaenja
erijatskog prava naziva se idtihad pa se analogijom zvanom kijas stvaralo
pravo na osnovu osjeaja pravinosti
kao sistem normi erijatsko pravo je slino rimskom pravu, a u procesu
tumaenja erijata formirale su se i pravne kole zvane mezhebi koje se po
njihovim osnivaima nazivaju hanefijska, malikijska, afijska i hanbelijska
erijatsko pravo je u naelu nastojalo obuhvatiti cjelokupni ivot muslimana
pa je sadravalo kako propise o vjerskim obredima tako i razne svjetovne
norme
obligaciono pravo kao i agrarno i finansijsko ostalo je izvan domena erijata
ali su jazovi izmeu erijatskog prava i normativnih potreba drave
premotavani zakonodavnom aktivnosti sultana kroz zakonike zvane kanuni,
fermani i hatierifi

2. Krivino pravo

osnov krivinog prava bilo erijatsko pravo a sva su se krivina djela dijelila u
tri grupe: u prvu grupu spadala krivina djela za koja su kazne bile tano
odreene (blud , kleveta, alkohol, kraa i razbojnitvo); u drugu grupu
spadala su krivina djela za koja su kao kazna bili predvieni odmazda i
plaanje umira ; u treu grupu spadala su krivina djela za koja je bila
predviena samo vrsta kazne kao to je batinanje, globa odnosno novana
kazna
sultan je kao ef drave odmjeravao svojim kanunnamama vrstu i visinu
kazne za mnoga krivina djela (nastojei da svoju kaznenu politiku prilagodi
fiskalnim potrebama drave pa su preovladavale imovinske kazne)
erijat nije pravio razliku u kanjavanju s obzirom na staleku pripadnost
poinioca krivinog djela (pravila se jedino vjerska i spolna razlika)

3. Sudska organizacija

sudsku vlast vrio kadija (presuivao, vodio krivine sporove po erijatskom

pravu, a veinu sporova nemuslimani su rjeavali na osnovu svog milletskog
prava
kadija bio nadlean za sve sporove koji su se ticali administrativnog,
poreskog i zemljinog prava, vodio poslove starateljstva nad maloljetnicima,
vrio nadzor nad poslovanjem vakufa, u njegovom prisustvu odreivane su
cijene u ariji
svim poslovima koje je obavljao kadija je vodio posebne knjige zvane sidili,
a suenjima i vijeanjima kod kadije prisustvovalo je 10-12 vjerodostojnih
ljudi muslimana i nemuslimana (neformalna porota)

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

nije postojala institucija apelacije to jest albe a stranka je mogla

nezadovoljna presudom obnoviti postupak ali pred istim kadijom
pored kadije organ sudske vlasti bio je i muftija kao najstariji islamski
sveenik koji je u obliku fetve davao odgovore kako da se rijei izvjesno
konkretno erijatsko pitanje

4. Gradska i druga lokalna uprava i samouprava

u Carstvu su se razlikovale etiri vrste naselja, to su bili velegradovi (eher),

mali gradovi ili (kasabe), zatim trgovi ili (bazari) i sela (karije)
stvarna urbanizacija Bosne poela je, ustvari, sa uspostavom osmanske vlasti
Znatnu ulogu u toj ranoj organizaciji Bosne imali su razliiti derviki redovi
koji svoje tekije ili stanita uspostavljaju pored vode ili drugih zgodnih i
pogodnih mjesta
tako su nastali i razvijali se eher Sarajevo, eher Banja Luka i drugi gradovi
i kasabe
stanovnitvo pojedinih gradova moglo je posebnom carskom poveljom biti
osloboeno izvjesnih nameta i obaveza, u Bosni je to bio jedino sluaj sa
Sarajevom, ije je stanovnitvo bilo osloboeno izvjesnih obaveza u korist
bosanskog (vezira)
u gradovima je postojala posebna samouprava
sve zanatske i trgovake djelatnosti bile su obuhvaene esnafskom
organizacijom
esnafi su djelovali kao samostalne organizacije na osnovu svojih statuta.
Time su bile propisane odreene mjere i standardi kojih se svaki lan esnafa
morao pridravati u izradi ili proizvodnji svoje robe i pri pruanju usluga
muterijama
tome su se starali organi esnafa, njegova skuptina i uprava zvana (londa)
na elu esnafa stajao ehaja ili ustabaa, to je u pravilu bio najbolji ili glavni
majstor u jednom esnafu
esnafske uredbe u Bosni su ukinute 1850.g. za vrijeme Omer-pae Latasa,
kada se prelo na slobodno-trite ili kapitalistike standarde i pravila
privreivanja

5. Vakufi

po erijatskom pravu vakuf je dobro ili imovina koju zavjeta, zvani vakif,
dobrovoljno ostavlja na javnu upotrebu i opekorisne svrhe
vakufiti se mogla samo nepokretna imovina, kao to su zemlja, stambene
zgrade i privredni objekti, odnosno izuzeta iz pravnog prometa
ta se imovina vie nije mogla prodati ili na drugi nain otuiti,
ako neko kao svoj vakuf sagradi damiju, on gubi pravo vlasnitva im se u
njoj obavi prva javna molitva
najee su se podizali imareti, musafirhane te vodovodi i javne esme
erijatski sud je istovremeno, obino na prijedlog vakufa postavljao
muteveliju (upravnika) koji je vodio poslove datog vakufa
vakuf je u pravilu bio opi i samostalni (srf) ijim se je dobrima koristila
muslimanska zajednica, ali i nemuslimani, pa i stranci i svi putnici namjernici
8

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

u Bosni su postojali brojni mali i veliki vakufi

najpoznatiji su za bili vakufi Isa-bega Ishakovia, utemeljitelja Sarajeva, te
Gazi Husrevbegov vakuf

6. Mulk

mulk ili erazi-memluke je bio privatna svojima za razliku od erazi-mirije,

dravnog vlasnitva
posjednik mulka imao neogranieno pravo raspolaganja svojim posjedom
posjednik je mogao svoj mulk za ivota prodati ili na drugi nain otuiti, a u
sluaju smrti njegova su mulkovna dobra nasljeivana po odredbama
erijatskog prava
mulkom obino su bili obuhvaeni kua sa okunicom, baom i pola dunuma
zemlje
u Bosni su u narodnom, kolokvijalnom govoru mulk zemlje obino nazivane
(milja) odnosno (miljevi)

III TANZIMAT (REFORMA) I TANZIMATSKO PRAVO

1. Hatierif od Gulhane

sultan Abdul Medid poeo svoju vladavinu 1839.g. izdavanjem poznatog

Hatierifa od Gulhane (Plemenitog ili asnog dekreta iz kue rua) esto
naziva osmanskom Poveljom sloboda kao (Bill of Rights)
sultan ovim aktom na prvom mjestu garantira svim svojim podanicima, bez
obzira na religiju ili sektu, potpunu sigurnost ivota, asti i imetka
dalje se obeava uvoenje stalnog naina razrezivanja i ubiranja poreza
(proklamira jednak i redovan sistem regrutiranja vojnika i trajanje njihove
slube)
odreeno je da e ubudue svako optueno lice, poslije istrage i ispitivanja,
biti javno sueno u skladu sa carskim i (Boanskim pravom)
svako ko posjeduje imovinu bilo koje vrste slobodan je s njom raspolagati
bez ikakve smetnje od strane drugog lica
bie donijet rigorozan zakon protiv pristrasnosti i uzimanja mita (ruvet),
koje (Boanski zakon) proklinje i to je jedan od osnovnih uzroka raspadanja
Carstva
Hatierifom od Gulhane poelo je razdoblje reformi (tj.dovoenja stvari u
red)

2. Hati Humajun (Hatt-i Humayun)

pored Hatierifa od Gulhane drugi temeljni pravno-politiki akt Hati Humajun

iz 1856.g.
Hati Humajun je u osnovi potvrdio i proirio listu obeanja datih Hatierifom
od Gulhane (Hati Humajun je direktan rezultat)
uslov za uzlazak u koncert Evrope bio je da osmanska vlada prihvati reforme
kojima bi se garantirala jednakost svih graana Carstva. Porta se sloila da
se izda nova reformska povelja u vidu (spontanog) carskog dekreta
9

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

sveano proglaenje Hati Humajuna obavio je sultan poetkom 1856.g. u

prisustvu velikog vezira i mnogih drugih uglednih linosti
ovom je poveljom proglaena jednakost svih sultanovih podanika, bez obzira
na vjeru, jezik ili rasu
proglaeno striktno pridravanje godinjeg budeta, osnivanje banaka,
angairanje evropskog kapitala, kodifikacija krivinog i trgovakog prava,
reforma zatvora, uspostavljanje mjeovitih sudova, zabrana upotrebe
uvredljivih epiteta i ukidanje smrtne kazne za otpadnitvo od islama
Hati Hamujunom iz 1856.g. oznaen je poetak druge evropeizacije
osmanskih institucija

3. Ramazanski zakon (zakonik)

Osmanski zakon o vlasnitvu nad nekretninama, pravnoj nauci je openit kao

Ramazanski zakon ili zakonik, jer je donijet u mjesecu ramazanu 1858.g.
(regulirani oni odnosi u agraru koje je zatekao Hatierif od Gulhane)
tom legalizacijom garantirano je ifluk-sahibijama batinsko (nasljedno)
pravo na zemlju
Ramazanski zakon razlikuje, s obzirom na njihovu pravnu prirodu pet
kategorija zemljine svojine (mulk)
mulk je predstavljao privatno vlasnitvo kojim je njegov titular mogao
neogranieno raspolagati, kako za ivota tako i u sluaju smrti (za ivota
vlasnik je mogao svoj mulk prodati, dati u zakup
u sluaju smrti vlasnika mulk imanje je nasljeivao po odredbama erijatskog
prava
erazi-mrija -tu je spadala sva ziratna, tj. obradiva zemlja i znatan dio uma
(na ovoj je zemlji vrhovno pravo vlasnitva pripadalo dravi) izuzeta iz
pravnog prometa
tako su ovim zakonom posjednici mirijskih zemljita (ifluk-sahibije i drugi)
dobili odreeno pravo raspolaganja svojim posjedom
mirijska zemlja, meutim, nije mogla biti predmet testamentalnog
nasljeivanja (vakufske zemlje)
ramazanski zakon nije, donio nikakve bitne promjene
opinske zemlje (erezi-metruke) koje su bile u vlasnitvu seoskih opina (tu
su najee spadali zajedniki paaluci i ispae, ume i vode, kojima su se
seljaci slobodno koristili za svoje potrebe, petu kategoriju nekretnina spadale
su puste zemlje (mevati) su obuhvatali ledine, movarna i neplodna zemljita

4. Saferska naredba

poslije donoenja Ramazanskog zakona osmanska vlada je u septembru

1859.g. izdala posebnu Uredbu o iflucima u Bosni (Seferska naredba, jer je
objavljena u mjesecu saferu
Saferskom su naredbom konano ozakonjeni postojei agrarni odnosi u Bosni
(naredbom je,. Ustvari, ozakonjeno postojee obiajno agrarno pravo,
odnosno uspostavljanja iflukih odnosa)
tako je nastalo odreeno obiajno agrarno pravo

10

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

prema Seferskoj naredbi, posjednik zemljita je vlasnik koji to zemljite

moe uz suglasnost drave prodati, zamijeniti, zaloiti i ostaviti svojim
nasljednicima (seljaka koji dri i obrauje zemlju Seferska naredba smatra
zakupcem nema svojinskih prava na zemlju, mada njegov zakup ima
dugoroni i nasljedni karakter)
odnosi izmeu posjednika i kmeta reguliraju se putem meusobnog
zakupnikog ugovora koji se u naelu zakljuivao na odreeno vrijeme
kmet je mogao sam napustiti zemljite otkazati zakupniki ugovor, ali tek po
zavretku etve i smirivanja ljetine (ako bi zakupac napustio zemlju prije
nego to je ljetina smirena, morao bi nadoknaditi posjedniku svu eventualnu
tetu)
kmet je imao pravo pree kupovine ukoliko bi vlasnik prodavao ifluk, sve
ove gradnje na ifluku (kmetskom selitu) izvodio je zemljoposjednik, a
odravanje i popravke vrio je kmet
ova naredba je zateeno stanje agrarnih odnosa postavila na privatno-pravnu
osnovu tretirajui ih kao dugoroni i nasljedni zakup zemljita

5. Medella (Osmanski graanski zakonik)

Osmanski graanski zakonik, knjiga pravnih propisa predstavlja slubenu

kodifikaciju erijatskog obligacijonog, parninog i dijelom stvarnog prava
(zakonik ustvari sadri jedno modernizirano i kodificirano hanefijsko
tumaenje erijata)
Medella se sastoji od dva uvodna (govora) i esnaest knjiga u govoru prvom
daje se definicija pravnike nauke (llmi Fikjh) kao poznavanje erijatskih
pravila o postupanju i ivljenu
u drugom (govoru) skupljeno je i navedeno 99 (temeljnih pravinih prava)
odnosno opih pravnih naela
Medella je i poslije pripasti Carstva ostala u upotrebi u Turskoj do 1926.g.,
kada je zamijenjena novim, sekularnim kodeksom graanskog prava (taj
novi Turski graanski zakonik)
PRAVNI SISTEM BOSNE I HERCEGOVINE I AUSTRO-UGARSKA

1. Sudstvo

slino upravi u pravosuu je zadrana osmanska organizacija sudstva.

prvostepeni su bili kotorski sudovi kojih je bilo 48. Apelacionu vlast vrilo je
6. okrunih sudova. U Sarajevu je od 7. jula 1879.g. poeo djelovati Vrhovni
zemaljski sud
pri svim tim kotarskim sudovima postojali su i erijatski sudovi

2. Finansijski sistem

jedno od centralnih pitanja bosansko-hercegovake uprave u toku

austrougarske vladavine predstavljale su finansije.
Novopazarskom konvencijom i Zakonom o upravljanju BiH postavljen je
princip samofinansiranja bosanskohercegovake uprave
11

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

naredbom od 24. decembra 1879.g. BiH je od 2. januara 1880.g. prikljuena

opem carinskom podruju Austro-Ugarske monarhije. To je znailo da se
ukida pogranina carinska linija izmeu Monarhije
Zemaljska vlada je 1. marta 1880.g. izriito zabranila osmanski bakarni i
papirni novac, osim zlatnih i srebrenih medidija, altalika, balika i kasida.

3. Poreski i monopolski sistem

carine su donosile znatan prihod ali je osnovni teret samofinansiranja

bosanskohercegovake uprave snosio bosanski seljak u vidu neposrednih
poreza (to je pripremno zadran osmanski sistem neposrednih poreza dok su
svi posredni porezi vrlo brzo prenijeti u cijelosti iz Austro-Ugarske)
osnovni neposredni porez bila je stara osmanska zemljarina, zvana desetina
desetina je zato 1906.g. pretvorena u (desetinski paual) to je bio jedan
prelazni stadij izmeu desetine i modernog zemljinog poreza
novim sistemom odreena je prosjena desetina ili desetinski paual za
period od deset godina koji e se davati sa jednog zemljita ili parcele
radi uspjenog obavljanja finansijskih poslova i privlaenja kapitala iz
Monarhije nastojala je zemaljska uprava razviti u BiH odgovarajui bankarski
sistem

4. Agrarni odnosi

traei za sebe BiH, Austro-Ugarska je tokom istone krize i na Berlinskom

kongresu stalno isticala da su agrarni odnosi osnovni uzrok sukoba koji
potresaju Bosnu i da je osmanska uprava nesposobna da rijei to pitanje
Careva vojna kancelarija izdala je 12. oktobra 1878.g. naredbu zemaljskom
poglavaru Josipu Filipoviu da se reguliranje agrarnih odnosa izmeu
posjednika (ifluk-sahibija) i zakupca (kmetova) vri na osnovu osmanskih
zakona, posebno Saferske naredbe
istovremeno je izvrena slubena recepcija osmanskog zemljinog i agrarnog
prava
Monarhija se plaila da bi naglo i radikalno rjeenje agrarnog pitanja izazvalo
krupna ekonomska i demografska pomjeranja
Austro-Ugarska se orijentirala na rjeavanje agrarnog pitanja putem
fakultativnog otkupljivanja kmetovskih selita, dobrovoljnim sporazumom
izmeu age i kmeta ili zakupca (na toj je osnovi otkup tekao veoma sporo)
praksu dobrovoljnog otkupa kmetova uz pomo vlade sankcionirao je poslije
dugih politikih borbi Bosanskohercegovaki sabor zakonom od 13. juna
1911.g. o davanju zajmova za fakultativno otkupljivanje kmetovskih selita
bez obzira na spor tempo otkupa, muslimanski su zemljoposjednici stalno
slabili i propadali.
ta je situacija kulminirala u trenutku raspada Austo-Ugarske u jesen 1918.g.
kada su seljaci silom i jednostrano prisvojili zemlju koju su, pod zakup drali,
palei jednovremeno mnogim muslimanskim zemljoposjednicima kue i
gospodarske objekte (stanje anarhije i bezvlaa u agraru)
regent Aleksandar Karaorevi faktiki je sankcionirao svojom
proklamacijom seljatvo ve 6. januara 1919.g.
12

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

5. Graanska prava

lanovi 2-30 bh. Ustava sadre odredbe o graanskim slobodama, poznate iz

veine graanskih ustava i deklaracija o pravima
To znai da je ovim lanom u BiH proglaena opa graanska jednakost. U
tom se smislu lanom 8 svim graanima BiH (ujamava sloboda vjere i
savjesti)
prema Ustavu priznata vjerska udruenja bila su: muslimansko, srpskopravoslavno, rimsko i grko-katoliko, evangelistiko uivanje graanskih
prava (nezavisno od ispovijedanja vjere) ali se (ispovijedanjem vjere ne
smiju uskraivati graanske dunosti)

BOSNA I HERCEGOVINA U PRAVNOM SISTEMU JUGOSLAVIJE IZMEU DVA

SVJETSKA RATA
I VIDOVDANSKI USTAVNI I PRAVNI POREDAK
1. Pravni karakter i struktura Vidovdanskog ustava

Vidovdanski ustav je imao karakter jednog ustavnog pakta ili sporazuma

zakljuenog izmeu Ustavotvorne skuptine, kao narodnog predstavnitva i
kralja kao dravnog suverena.
Vidovdanskim su ustavom ozakonjeni: (1) nacionalni unitarizam, (2) dravni
centralizam, (3) monarhijski oblik vladavine, (4) ogranieni parlamentarizam,
(5) privatno-vlasniki (buroaski) ekonomski poredak
o Nacionalni unitarizam se govori o nazivu drave, njenom grbu, zastavi
i jeziku. Ustav smatra da su Srbi, Hrvati i Slovenci jedan jedinstven
narod koji ima imena.
o Logina posljedica nacionalnog unitarizma je dravni centralizam.
o Monarhijski oblik vladavine, koji je ve odreen prvim lanom
Vidovdanskog ustava.
o Kraljeva ustavna ovlatenja najvie su bila izraena u odnosu na
Narodnu skuptinu. Kralj je prema Ustavu imao prema Narodnoj
skuptini izrazito nadreen poloaj.
o Vidovdanski ustav je, najzad, ozakonio privatno-vlasniki sistem
Privatno-vlasniki odnosi tieni su nizom posebnih zakona.

2. Senermenski ugovor i BiH

Od svih meunarodnih ugovora koje je Kraljevina SHS zakljuila samo se

Senermenski ugovor, odnosno mir sa Austrijom, neposredno ticao Bosne i
Hercegovine.
lanom 204. ovog ugovora potvrena je teritorijalna cjelovitost Bosne i
Hercegovine . Pored toga , odnosno Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca
obavezala se da e muslimanima Bosne i Hercegovine pruiti punu zatitu
svim njihovim ustanovama.

13

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

Senermenski ugovor je 10. maja 1920.g. proglaen za privremeni, poslije

donoenja Vidovdanskog ustava za stalni zakon, te je kao takav predstavljao
osnovni pozitivno-pravni izvor zatite manjina u Jugoslaviji.

II ESTOJANUARSKA DIKTATURA I RAD NA UNIFIKACIJI PRAVA

1. Vjersko zakonodavstvo estojanuarske diktature

estojanuarski reim je odmah pristupio zakonskom ureenju odnosa sa

priznatim crkvama i vjeroispovijestima. U vrlo kratkom roku donijeti su,
odnosno aktivirani zakoni o Srpskoj pravoslavnoj crkvi, Jevrejskoj i Islamskoj
vjerskoj zajednici.
Zakon o izboru patrijarha SPC od 6. aprila 1930.g. i Zakon o izboru reisululeme od 4. juna iste godine. Ostao je jedini nerazjanjen poloaj katolike
crkve, iji se status nije mogao rijeiti bez sporazumom sa Vatikanom.
Vjersko zakonodavstvo estojanuarske diktature zasnivalo se na tri osnovna
principa:
o (1) naelo su sve priznate vjeroispovijesti meusobno ravnopravne;
(2) vjerske zajednice su podreene dravi; i (3) vjerske zajednice
imaju status javnih korporacija koje uivaju dravnu zatitu i
materijalnu pomo
Drava je ovim zakonodavstvom prenijela na crkve i vjerske zajednice neke
svoje funkcije, u oblasti branog prava.

2. Likvidacija agrarne reforme u BiH

Jedan od osnovnih problema koji je diktatura naslijedila iz parlamentarnog

reima bilo je agrarno pitanje . Stanje anarhije i bezvlaa u agraru,
Aleksandar ozakonio je u svom manifestu 6. januara 1919.g. U trenutku
stvaranja zajednike jugoslavenske drave 1. decembra 1918.g. u BiH je
preko 62% privatne zemlje bilo u muslimanskom (bonjakom) vlasnitvu.
Trebalo je potpuno socijalno-ekonomski unititi muslimanske
zemljoposjednike, a Bonjake u cijelosti nacionalno-politiki razoriti i
podjarmiti.
estojanuarskim reim odluio je likvidirati agrarnu reformu. To nije bio
nimalo lahak zadatak. Trebalo je zadovoljiti zemljoposjednike i
veleposjednike, ali i izbjei nezadovoljstvo seljatva i njegovo eventualno
suprotstavljanje vlastima.
Nizom zakona, reim je propisivao nain likvidacije agrarne reforme posebno
za svaku od pokrajina BiH je, u odnosu na druge pokrajine, prola najgore.
Naknada za jedan hektar za oduzeta kmetska selita u BiH ispod svake
stvarne vrijednosti zemlje.
BiH, kao i sve druge zemlje u Evropi, nije mogla izbjei dokidanje ostataka
bivih feudalnih odnosa. Problem je u tome to to nije uinjeno uz pravinu
naknadu i u skladu sa ekonomskim pravilima agrarne reforme. U stvarnosti
agrara reforma posluila je kao sredstvo jednostranog obezvlaivanja
Bonjaka i postizanje odreenih nacionalno-politikih ciljeva.

14

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

BOSANSKO PRAVO U USLOVIMA NARODNOOSLOBODILAKOG RATA

Foanski propisi

Naela iznijeta u lanku E. Kardelja posluila su kao osnov za donoenje

prvih propisa o NOO-a. Te propise donio je Vrhovni tab
Narodnooslobodilake vojske Jugoslavije (NOVJ) za vrijeme svog boravka u
Foi u februara 1942.g. Odatle se popularno zovu Foanski propisi.
Ovi propisi sastoje se iz dva akta. U prvom se govori o zadacima i ustrojstvu
NOO-a, a u drugom se daju objanjenja i upustva za rad NOO-a u
osloboenim krajevima.
Prema propisima NOO su privremeni i izborni organi vlasti sa osnovnim
zadatkom da aktiviraju i ujedine sav narod u (borbi protiv okupatora i
njegovih domaih slugu)
Njihov zadatak je, takoer, da u borbi protiv faizma ostvaraju jedinstvo
itavog naroda i svih njegovih rodoljubivih snaga.
Sve to je bilo uz okupatora, a protiv NOB-e i NOP-a predstavljalo je (staru
vlast)

Krajiki propisi

U septembru 1942.g. negdje u Bosanskoj Krajini Vrhovni tab izdao je nove

propise o NOO-ma kojima su oni dobili potpunu potvrdu kao pravi, stalni i
jedini organi narodne vlasti.
Po mjesecu u kojemu su objavljeni ovi propisi se zovu (Septembarski) a po
kraju u kojem su donijeti (Krajiki)
Krajiki propisi se ustvari sastoje iz dvije naredbe Vrhovnog taba. Prvom
naredbom regulira se nain iznova NOO-a, drugom se obrazuju
vojnopozadinski organi vlasti
Smisao donoenja ovih novih propisa o NOO-ima to oni prestaju vie biti
privremeni i postaju stalni organi narodne vlasti.
Krajikim propisima ozakonjeno je ope i jednako pravo glasa po kojem
pravo da biraju i budu birani imaju svi mukarci i ene sa navrenih 18
godina ivota.
Krajikim propisima, najzad, formirani su i vojnopozadinski organi. To su bile
komande podruja, komande mjesta i partizanske ili seoske strae. U
zadatke vojnopozadinskih organa spadali mobilizacija ljudstva, staranje o
ishrani snabdijevanju vojske, obrazovanje vojnih radionica i organiziranje
javnih radova.

15

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

SOCIJALIZAM I PRAVO U BOSNI I HERCEGOVINI

I PRAVO NA OSNOVAMA DRAVNOG SOCIJALIZMA
1. Agrarni i drugi imovinski zakoni

Privremena narodna skuptina je po hitnom postupku pristupila donoenju

zakona o agrarnoj reformi kolonizaciji i eksproprijaciji.(zakon o agrarnoj
reformi)
Zakon je postavio princip da zemlja pripada onom ko je obrauje. Cilj
agrarne reforme bio je da se ogranii i postepeno ukloni eksploatacija tueg
rada na bazi posjedovanja zemlje.
Bez naknade je oduzet i viak zemlje preko 10 hektara, crkvama,
manastirima, samostanima i drugim vjerskim ustanovama, kao to su vakufi.
Uz naknadu u visini jednogodinjeg prinosa ili prihoda oduzet je
zemljoradnicima viak zemlje preko 3 hektara kao i zemljoradnicima koji su
posjedovali vie od 20 hektara.
Sva tako oduzeta zemlja ula je u zemljini fond openarodne imovine. U taj
fond ula je i zemlja oduzeta od protjeranih pripadnika njemake narodnosti
iz Vojvodine tzv. folksdojera. Rukovanje i nadzor nad tom imovinom vrila
je Dravna uprava narodnih dobara (DUND)
Na dijelu te zemlje zasnovana su krupna dravna poljoprivredna dobra, ali je
najvei dio te zemlje, posebno u Vojvodini i dijelovima Slavonije, dat
takozvanim kolonistima. Kolonisti su bili manje ili vie siromani seljaci iz
takozvanih pasivnih i (ustanikih) krajeva, uglavnom iz Bosanske Krajine,
Like i Crne Gore,
Zakonom o eksproprijaciji izvreno je razvlaivanje, liavanje prava svojine i
oduzimanje drugih imovinskih prava svim onim koji su sudskom presudom
proglaeni saradnicima okupatora.

2. Ustav FNRJ i BiH

U toku rada na ustavu, Ustavotvornoj skuptini su stizali od graana razliiti

prijedlozi i sugestije u pogledu nekih ustavnih rjeenja i formulacija., tadanji
ministar Milovan ilas rekao je da je (karakteristian prijedlog jednog
muslimana, da bi trebalo unijeti estu buktinju u na dravni grb)
Tim povodom ilas je rekao da Ustavotvorna skuptina ne moe raspravljati
o tome da li su Bonjaci nacija ili nisu, jer je to (teorijsko pitanje) koje se ne
moe rjeavati (jednim dekretom)
Ako bi estu buktinju trebalo unijeti kao simbol est federacija (republika),
onda bi se o tome moglo raspravljati, istakao je ilas. Ali , poto se stalo na
stanovite da svaka nacija treba dobiti svoju buktinju, onda u svakom sluaju
mora biti samo pet buktinja. Time ne negiram (posebne crte kod Muslimana)
Izglasavanjem Ustava FNRJ 31. januara 1946.g. Ustavotvorna skuptina je
obavila svoj zavrni in. Odmah je nastavila dalji rad kao Narodna skuptina
FNRJ.

16

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

3. Nacionalizacija i druge privredne mjere

Nova vlast je za osnov ekonomske politike, po sovjetskom uzoru, uzela

nacionalizaciju privrede.
Nacionalizacija se kao vid podravljanja, odnosno oduzimanja privatne
imovine u korist drave poela provoditi jo od 1946.g.
Od bivih vlasnika preuzeta su sva velika privredna, industrija druga
preduzea domaeg i stranog privatnog kapitala.
Novi Zakonom o nacionalizaciji iz 1948.g. nacionalizirana su i sva manja
trgovaka preduzea i radnje.
Tom imovinom upravljala je i rukovala Dravna uprava narodnih dobara
(spomenuti DUND)
DUND je postavljala prinudne upravitelje, prinudne uprave i delegate.
Ekspropriiranu, konfisciranu, sekvestriranu i nacionaliziranu imovinu DUND je
potom predavala na koritenje odgovarajuim saveznim i republikim
ministarstvima. Proces nacionalizacije u Jugoslaviji dovren je zakonom iz
1958.g.

4. Kolektivizacija poljoprivrede

Uporedo sa agrarnom reformom i kolonizacijom pristupilo osnivanju seljakih

radnih zadruga sa razliitim stepenom podrutvljavanja zemlje, stoke i orua
za rad
Tom je akcijom KPJ htjela opovrgnuti optube sa sovjetske strane da je
skrenula sa puta socijalistike izgradnje. Cijela je akcija bila
kontraproduktivna, a zbog manje-vie prisilnog naina na koji je provoena
izazvala je mnoge otpore meu seljatvom.
1950.g. u zemlji bilo skoro sedam hiljada seljakih radnih zadruga. Vlasti
nakon toga, poinju sa postepenim rasformiranjem seljakih radnih zadruga.
Slubena odluka o njihovom rasputanju donijeta je 1953.g.

II PRAVO SAMOUPRAVNOG SOCIJALIZMA

1. Ustav 1963. Godine

Vlast je sve ove procese normativno objedinila i podigla na nivo formalnih

ustavnih principa, donoenjem novog Ustava 7. aprila 1963.g. Ovim
ustavom dotadanja FNRJ dobila je novi slubeni naziv Socijalistika
Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ), koji e zadrati do kraja svog
postojanja 1992.g.
Ovim je ustavom, kao osnova SFRJ definiran slobodan udrueni rad i
samoupravljanje radnih ljudi i graana, uz pravo odluivanja o proizvodnji na
drutvenim sredstvima i drugim oblicima rada i raspodjeli njihovih rezultata u
sferi drutvenih djelatnosti.
U praksi se ubrzo pokazalo da je cijeli sistem drutvenog samoupravljanja od
poetka bio i ostao birokratiziran. On je u biti predstavljao puku transmisiju
partijske drave koja je putem partijskih komiteta sve kontrolirala i drala u
svojim rukama.
17

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

2. Ustav 1974. Godine

Ustav iz 1974.g. je rezultat jedne od najteih i najsloenijih dravnopravnih i

politikih kriza kroz koje je Jugoslavija prola u vremenu od 1945.g. pa do
svog raspada 1991/92.g. Taj je ustav predstavljao zadnju Titovu veliku
politiku pobjedu.
Sredinom ezdesetih godina, u uslovima sve vee privredne krize, izraen je
koncept sveobuhvatne reforme jugoslavenske ekonomije, sam SKJ inicirao
ovu reformu, cijeli je proces zakoen upravo od strane raznih partijskih
komitetskih kadrova koji su shvatili da bi realizacijom ovog pokreta ostali bez
dotadanje direktivne vlasti u sferi ekonomije. Ta je oblast bila centralizirana,
velikih privrednih sistema ije je sredite i sjedite bilo u Beogradu.
Polarizacija i sukob se kreu uglavnom na liniji Hrvatska-Srbija kao dva
glavna konstituensa Jugoslavije. U Hrvatskoj se formira jedno partijsko
politiko jezgro, nastoji iznuditi amandmane na Ustav SFRJ, kojima bi se
Jugoslavija od federacije pravno i faktiki pretvorila u konfederaciju. U
cijelom tom projektu Vojvodina i Kosovo, dobile bi jednak status sa
republikama kao konstituensima Federacije.
Nasuprot tome, tadanje srbijansko liberalno vodstvo pristaju na
redefiniranje federalne drave, ali bez diranja u status autonomija u sastavu
Srbije.
1971.g. izglasani u Saveznoj skuptini ustavni amandmani, kojima je
Jugoslavija iz federalne faktiki pretvorena u konfederalnu dravu.
Tito je na partijskom plenumu, krajem 1971.g. jednostavno smijenio
cjelokupno hrvatsko vodstvo, a ubrzo potom i nosioce liberalizma u Srbiji.
Njihovim uklanjanjem sa politike scene stvoren je prostor za donoenje
novog ustava.
Novi odnosno zadnji ustav SFRJ, u koji su ugraeni svi amandmani iz 1971.g.
usvojen je krajem februara 1974.g.

3. Ljudska i graanska prava prema Ustavu iz 1974. godine

U naelnom smislu rijei prava graana su veoma iroko postavljena. Ona se

mogu klasificirati u tri osnovne grupe: (1) pravo na samoupravljanje i
drutveno-politiku aktivnost, (2) lina prava i slobode graana, (3)
socijalno-ekonomska prava. Uz prava Ustav je graanima odredio i odreene
dunosti.
o U prvu je grupu Ustav svrstao pravo graana na samoupravljanje, koje
je u naelu obuhvatilo slobodu udruivanja, slobodu ugovora i javnog
istupanja, slobodu izraavanja nacionalne pripadnosti i vjeroispovijesti.
o Meu lina prava spadalo je pravo na ivot i dravljanstvo, slobodu
kretanja i nastanjivanja, pravo na nasljeivanje.
o Ustav 1974.g. je odredio da je za svakog zaposlenog najdue radno
vrijeme u sedmici 42 sata. Svaki je zaposleni imao pravo na dnevni i
nedjeljni odmor, svaki je zaposleni uivao potpuno socijalno
osiguranje, koje mu je osiguravalo mnoga prava, kako za ivota, tako i
u sluaju smrti.

18

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

Ustav iz 1974.g. je lanom utvrdio sluajeve besplatne zdravstvene zatite

graana koji takav tretman nemaju po osnovu radnog odnosa i iz radnog
odnosa.
Ustav je utvrdio posebnu zatitu majke, djece i maloljetnih lica, te boraca,
vojnih invalida i lanova porodica palih boraca.
Ustav iz 1974.g. garantirao svim graanima SFRJ pravo na obrazovanje. Po
tom lanu Drava, ili po tadanjoj ustavnoj terminologiji (drutvena
zajednica) je bila duna da osigura materijalne i druge uslove za osnivanje i
rad kola i obrazovnih institucija svih nivoa. Ovim je ustvari potvrena
praksa besplatnog kolovanja uvedena jo 1945.g.
Na osnovu besplatnog i slobodnog obrazovanja ikolovale su se generacije
intelektualaca iz do tada potisnutih naroda.

+
BOSANSKO SREDNJOVJEKOVNO PRAVO
Brak i porodica
Vlasnitvo i obligacije
Testament gosta Radina
PRAVO U OSMANSKOJ BOSNI
Izvori katolikog kanonskog prava
Izvori pravoslavnog crkvenog prava
Izvori jevrejskog prrava
erijatsko brano pravo
enidbeno pravo katolike crkve
Brano pravo pravoslavne crkve
Brano pravo Jevreja
erijatsko nasljedno pravo
Pojam i poeci Tanzimata
PRAVNI SISTEM BIH I AUSTRO-UGARSKA
Izvori prava
Opci graanski zakonik
BIH U PRAVNOM SISTEMU JUGOSLAVIJE IZMEDJU DVA SVJETSKA RATA
Pravni sistem Kraljevine SHS
Primjena partikularnog zakonodavstva
Srpski graanski zakonik
Opti imovinski zakonik za Crnu Goru
Unifikacija prava
Zatita zemljoradnika
Kodifikacija krivinog prava
Unifikacija graanskog procesnog prava
Radno zakonodavstvo

19

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

BOSANSKO PRAVO U USLOVIMA NARODNOOSLOBODILAKOG RATA

Pravo u vrijeme NOR-a
Sudstvo u NOR-u
Deklaracija o pravima graana BiH
SOCIJALIZAM I PRAVO U BIH
Novi pravni poredak
Zakon o udruenom radu

20

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA
PITANJA

1. Komparativno pravo
2. Pravna priroda feudalnog posjeda u Bosni
3. Imunitetska prava vlastele
4. Vlasi i robovi
5. Sudovi u srednjovjekovnoj Bosni
6. Vlasnitvo i obligacije
7. Izvori prava i pitanje zakona
8. Javne isprave ili listine
9. Proces prihvatanja islama
10. Millet sistem
11. Bosna Srebrena
12. Pravoslavna crkva
13. Sefardi
14. Izvori prava u osmanskoj Bosni
15. Izvori katolikog kanonskog prava
16. Izvori pravoslavnog crkvenog prava
17. Izvori jevrejskog prava
18. Krivino pravo u osmanskoj Bosni
19. erijatsko brano pravo
20. enidbeno pravo katolike crkve
21. Brano pravo pravoslavne crkve
22. Brano pravo Jevreja
23. erijatsko nasljedno pravo
24. Sudska organizacja u osmanskoj Bosni
25. Gradska i druga lokalna uprava i samouprava
26. Vakufi i mulk
27. Pojam i poeci Tanzimata
28. Hatierif od Glhane
29. Hati Humajun
30. Ramazanski zakon
31. Saferska naredba
32. Medella
33. Izvori prava u AU
34. Opi graanski zakonik
35. Finansijski, poreski i monopolski sistem
36. Agrarni odnosi
37. Pravni karakter i struktura Vidovdanskog ustava
38. Primjena partikularnog zakonodavstva
39. Srpski graanski zakonik (cit.''nita ne valja'')
40. Opti imovinski zakonik za Crnu Goru
41. Vjersko zakonodavstvo estojanuarske diktature
42. Unifikacija graanskog procesnog prava
43. Foanski i krajiki propisi
44. Pravo za vrijeme NOR-a
45. Sudstvo u NOR-u
46. Deklaracija o pravima graana u BiH
47. Ustavi iz 1963. i 1974.
48. Anglosaksonsko pravo u BiH

21

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA
POJMOVI

Allgemeines Brgerliches Gesetzbuch

Barski rodoslov
Dijak
Dominium utile
Erazi memluk
erazi metnik
erazi mevat
erazi mevkufk
erazi miri
Eshatokol
Feraiz
Ferman
Fikh
Formule penali
Gracijanov dekret
Hadd
Hatierif
Homo liberes
Ibadet
Idab
Idma
Kabul
Kanunnama,
Koraboracija
Krivina
Krmija
Ladino
Landesgericht
Mehr
Mohar
Muzarea
Nacionalizacija
Nomokanon
Pentateuh
Pravina,
Raptores hominum
Rotnici
Scheriatsobergericht
eher
Siyaset
Talak
Turski paragraf
Umir
Unifikacija
Vakufnama
Zalaznina
Zimmi
Zinaluk
ZUR

22

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

23