Marmara niversitesi

..B.F. Dergisi
YIL 2008, CLT XXV, SAYI 2

TRKYEDE SAVUNMA HARCAMALARI VE EKONOMK

BYME ARASINDAK LK (1968-2006)
Hill GRKEM
Serkan IIK
zet
Bu almada, 1968-2006 dneminde Trkiyede savunma harcamalar ve
ekonomik byme arasndaki iliki incelenmitir. almada kullanlan analiz yntemi,
VAR modelidir. ki deiken arasndaki nedensellik ilikisi ise Granger nedensellik analizi
ile aratrlmtr. Ampirik bulgular, sz konusu dnem iin Trkiyede savunma
harcamalar ve ekonomik byme arasnda herhangi bir nedensellik ilikisi olmadn
ortaya koymaktadr.
Anahtar kelimeler: Savunma
nedensellik analizi, VAR modeli

harcamalar,

Ekonomik

byme,

Granger

THE RELATIONSHIP BETWEEN DEFENSE SPENDING AND

ECONOMIC GROWTH IN TURKEY (1968-2006)
Abstract
In this study, the relationship between defense spending and economic growth in
Turkey during 1968-2006 period is examined. The method of analysis used in the study is
VAR model. The causality relation between two variables is ascertained through Granger
causality analysis. Empirical findings show that there is no causality relation between
defense spending and economic growth in Turkey during the period.

Key words: Defense spending, Economic growth, Granger causality analysis, VAR
model

Ar. Gr., Marmara niversitesi, BF, Maliye Blm, hilalgorkem@yahoo.com

Ar. Gr., anakkale Onsekiz Mart niversitesi, Biga BF, Maliye
serkanisik@comu.edu.tr

Blm,

405

Hill Grkem*Serkan IIK

Giri
Benoitin (1973, 1978) almalarn takiben savunma harcamalar ve ekonomik
byme arasndaki ilikiyi inceleyen ok sayda alma yaplmtr. Sz konusu
almalarda savunma harcamalarnn verimli bir harcama olup olmad, lkelerin byme
oranlar zerinde olumlu ya da olumsuz etkileri ampirik olarak incelenmitir. Savunma
harcamalarnn milli gelirde nemli bir kalem tekil ettii Trkiye ile ilgili almalarda da
zellikle son yllarda art gzlenmektedir.
Trkiyede 1968-2006 dneminde savunma harcamalar ve ekonomik byme
arasndaki ilikinin incelendii almann birinci blmnde ilk olarak savunma
harcamalar-ekonomik byme ilikisi ile ilgili teorik aklamalara yer verilmitir. Daha
sonra konuyla ilgili temel ampirik almalar ieren bir literatr zeti yaplmtr. kinci
blmde, Trkiyede savunma harcama bileenleri ksaca sayldktan sonra, Trkiyede
savunma harcamalar ile ekonomik byme arasndaki ilikiyi inceleyen temel almalara
yer verilmitir. nc blmde ise aratrma yntemi ve veriler belirtildikten sonra
Trkiyede savunma harcamalar ekonomik byme ilikisi VAR modeliyle incelenmitir.

1.Savunma Harcamalar- Ekonomik Byme likisi

Savunma harcamalar ekonomik bymeyi eitli yollarla etkileyebilir. Literatrde
ekonomik bymenin temel olarak talep ynl ve arz ynl etkilerinden sz edilmektedir.
Talep etkileri, harcama dzeyi ve bileimi yoluyla; arz etkileri ise birlikte potansiyel kty
belirleyen retim faktrleri ve teknoloji yoluyla kendini gsterir. Baz talep etkileri (rn
yatrmn dlanmas), sermaye stokunu deitirerek ayn zamanda arz etkilerine sahip
olabilir1.
Neo-klasik modelleri kullanan almalar, savunma harcamalarnn ekonomik
byme zerindeki etkilerinin arz ynne (modernizasyon, altyapnn pozitif dsallklar,
teknolojik ikincil etkiler) odaklanrken; Keynesyenler talep ynne (yatrmn, ihracat,
eitim ve saln dlanmas) odaklanr. Neo-klasik modeller savunmann byme
zerinde pozitif; Keynesyenler ise negatif bir etkisi olduunu bulmaya eilimlidirler 2.
Savunma harcamalar, ekonomik bymeyi Keynesyen tipi toplam talep etkileri
yoluyla tevik edebilir. Savunma harcamalar, talepte bymeye, artan sermaye stoku
kullanmna, daha fazla istihdama, kra ve bylece daha fazla yatrma yol aar. Yani artan
toplam talep, kullanlmayan veya yeterli derecede kullanlmayan kaynaklar toplam reel
kty arttrmalar iin uyarr. Bu adan, artan savunma harcamalar toplam talep dzeyini
arttrr. kinci olarak, savunma harcamalar yatrm veya salk harcamalar, altyap geliimi
gibi sivil kaynak kullanmn dlama yoluyla bymeyi geciktirebilir 3.
1

Paul Dunne ve dierleri, Models of Military Expenditure and Growth: A Critical Review, Defence
and Peace Economics, Vol. 16, Issue 6, December 2005, s. 450-451
2
Paul Dunne ve dierleri, Defence Spending and Economic Growth: A Causal Analysis for Greece
and Turkey, Defence and Peace Economics, Volume 12, Issue , 2001, s. 7
3
Erdal Karagl- Serap Palaz, Does Defence Expenditure Deter EconomicGrowth In Turkey? A
Cointegration Analysis, Defence and Peace Economics, Vol. 15(3), June 2004, s. 289. Onur zsoy,
Military Expenditures and Their Impact on The Economic Growth of Turkey and Greece,
Binghamton, NY: State University of New York At Binghamton-USA 1996, (Unpublished Phd
Dissertation), s.12

406

Savunma harcamalar, vasfl emei sivil retimden alabilir; dier yandan zellikle
gelimekte olan ekonomilerde igcnn eitimine katk salayabilir. En iyi sermaye
tehizatn sivil sanayiden kaydrabilir; fakat askeri sektrn geliiminin sivil sektr
zerinde pozitif dsallklar olabilir. Savaa yol aabilir, barn srdrlebilirliini
salayabilir ve daha mreffeh ittifaklar yoluyla ekonomik faydalara yol aabilir 4.
Deger (1986), savunma harcamalarnn ekonomik bymeyi etkileyen ikincil
etkilerinden (spin-off effects) sz etmektedir. Ordu, ARGE almalar yoluyla teknolojik
geliimi hzlandrabilir. zellikle az gelimi lkelerde ordu en modern kurum zellii
gstermekte ve bymeye zemin hazrlayan sosyoekonomik yapy oluturmaya yardm
etmektedir5.
Ayrca, baz almalarda piyasalarn ilemesi iin gerekli can ve mal gvenliini
ifade eden gvenlik etkilerinden sz edilir. Gvenli bir ortam ekonomik kalknma iin ana
kouldur. Kendini gvende hissetmeyen sermaye yatrm yapmayacaktr. Gvenli ortam
salayan savunma harcamas miktar optimum savunma harcamasdr. Buna gre optimum
harcamann altnda kalan miktar ekonomiyi olumsuz etkiler. Optimumun zerindeki
savunma harcamas da ekonomik ve sosyal olumsuzluklar yaratr 6.
Savunma harcamalar ve ekonomik byme arasndaki ilikiyi konu alan
almalarda zellikle son yllarda byk bir art gzlenmektedir. Bununla birlikte
savunma harcamalar ve ekonomik byme ilikisi Benoitin (1973, 1978) almalaryla
birlikte gndeme gelmitir.
Benoit (1978), almasnda 1950-1965 dnemi iin Trkiyenin de dahil olduu
44 az gelimi lkedeki savunma harcamalar ile ekonomik byme ilikisini aratrm ve
aralarnda pozitif bir iliki bulmutur. Benoitin beklentilerinin aksine, yksek savunma
ykne sahip lkeler genel olarak en hzl byme oranna sahipken; en dk savunma
yklerine sahip lkeler en dk byme oranlar gstermeye eilimlidir 7.
Benoitin ortaya att bu sav, Benoit hipotezi olarak adlandrlmtr8. Bu
hipotezi desteklemeye veya rtmeye alan birok alma yaplmtr. Bu almalar,
farkl sonulara ulamlardr. Sonulardaki farklln, izlenen yntem, ele alnan dnem
ve rneklemdeki farkllktan kaynakland sylenebilir. Baz almalar, az gelimi
lkeleri kapsarken; bazlar gelimi lkeleri ya da her iki lke grubunu ele almtr. Bir
baka grup ise tek tek lke rneklerini incelemitir.

Paul Dunne- Ron Smith-Dirk Willenbockel, Theoretical And Econometric Issues n Analysing The
Military
Expenditure-Growth
Nexus,
February
2004,
http://carecon.org.uk/Armsproduction/Papers/DirkPaulRonpap3.pdf, Eriim Tarihi (15.09.2008)
5
Saadet Deger, Economic Development and Defense Expenditure, Economic Development and
Cultural Change, Vol.35,Issue 1, 1986, s.183-184
6
M. Hakan zbaran, Trkiyede Kamu Harcamalarnn Son Be Ylnn
Harcama Trlerine Gre ncelenmesi, Saytay Dergisi, Say 53, Nisan-Haziran 2004, s.128
7
Emile Benoit, Growth and Defense in Developing Countries, Economic Development and
Cultural Change, Volume 26, Issue 2, January 1978 s. 271-280
8
Jhy-Yuan Shieh ve dierleri, Endogenous Growth and Defense Expenditures: A New Explanation
of the Benoit Hypothesis, Defence and Peace Economics, Vol 13(3),2002, s. 179-180

407

Hill Grkem*Serkan IIK

Joerding (1986), 1962-1977 dneminde Trkiyenin de iinde bulunduu 57 az

gelimi lke iin savunma harcamalar ve ekonomik byme arasndaki ilikiyi Granger
nedensellik analizi ile incelemitir. Bulgular, nedenselliin bymeden savunmaya doru
altn gsterir. Yani ekonomik byme, savunma harcamalarnn Granger nedenidir;
savunma harcamalar ekonomik bymenin Granger nedeni deildir 9.
LaCivita ve Frederiksen (1991), 1952-1982 dnemi iin Trkiyenin de iinde
olduu 21 lke iin Granger nedensellik analizi yapmlar ve modeldeki lkelerin ou ve
birletirilmi rneklem iin byme ve savunma harcamalar arasnda bir geribildirim
(feedback) ilikisinin var olduu sonucuna ulamlardr. Bu geribildirim ilikisi, ne
ekonomik bymenin ne de savunmann dsal olarak dnlemediini gsterir. Trkiye
iin ise herhangi bir nedensellik ilikisi bulunmamtr 10.
Brumm (1997), Thompson'n (1974) bulgularna dayanan mlkiyet haklar
gvenliinin art ile artan milli savunmann ekonomik bymeyi tevik ettii hipotezini
test etmek iin Barro-regresyon erevesini kullanr. Yapt almada savunma
harcamalarnn GSYHden ald payn, kii bana den reel GSYH art oran zerinde
istatistiksel olarak anlaml pozitif bir etkisi olduu sonucuna ulamtr 11. Shieh, Lai, Chang
(2002) ise savunma harcamalar ile ekonomik byme arasndaki ilikiyi incelemek iin
isel bir byme modeli gelitirmiler ve Benoitin hipotezini dorular sonulara
ulamlardr12.
Benoit hipotezini destekleyen almalarn yan sra aksi bulgular elde eden ok
sayda alma mevcuttur. rnein, Lim (1983), 1965-1973 dneminde Trkiyenin de
dahil olduu 54 az gelimi lke iin Harrod-Domar byme modelini kullanarak savunma
harcamalar ile byme arasndaki ilikiyi analiz etmi ve savunma harcamalarnn az
gelimi lkelerdeki bymeye zararl olduu sonucuna varmtr 13.
Deger, Smith (1983), 1965-1973 dneminde 50 az gelimi lke iin geleneksel 3
eanl denklem modelini (3 SLS) kullanarak savunma harcamalar, tasarruf ve byme
arasndaki etkileimi incelemilerdir. Savunma harcamalarnn modernleme etkileri
yoluyla byme zerinde kk bir pozitif etkiye sahip olduu ve tasarruflar yoluyla daha
byk negatif etkilere sahip olduu bulunmutur. Byme oran zerindeki net etki
negatiftir14. Deger (1986), 1965-1973 dneminde Trkiyenin de dahil olduu 50 az
gelimi lke iin savunma harcamalar, tasarruf ve byme arasndaki etkileimi

Wayne Joerding, , Economic Growth and Defense Spending Granger Causality, Journal Of
Development Economics, Vol. 21, Issue 1, 1986, s. 35-40
10
Charles J Lacivita - Peter C.Frederiksen, , Defense Spending and Economic Growth An
Alternative Approach to The Causality Issue, Journal of Development Economics, Vol. 35, Issue
1, 1991, s.117-125.
11
Harold J. Brumm, Military Spending, Government Disarray, and Economic Growth: A CrossCountry Empirical Analysis, Journal of Macroeconomics, Vol. 19, No. 4, Fall 1997, s. 827
12
Jhy-Yuan Shieh ve dierleri, a.g.m., s. 179, 185
13
David Lim, Another Look At Growth and Defense in Less Developed Countries, Economic
Development and Cultural Change, Vol. 31, Issue 2, 1983, s.377-384
14
Saadet Deger, - Ron Smith, Military Expenditure and Growth in Less Developed Countries, The
Journal of Conflict Resolution, Vol 27, No 2, Jun 1983, s.335-353

408

incelemitir. almann bulgularna gre, savunma harcamalarnn byme zerindeki

negatif etkisi pozitif etkisine ar basar15.
Faini, Annez, Taylor (1984), 1952-1970 dneminde Trkiyenin de dahil olduu
69 lke iin talep yanl geleneksel model balamnda yaptklar analizde, savunma yknde
%10luk bir artn, yllk bymede %0,13lk bir azala yol at ve savunma
harcamalarnn genel olarak bymeye etkisinin negatif olduu sonucuna varmlardr 16.
Galvin (2003), Trkiyenin de iinde bulunduu 64 gelimekte olan lke iin savunma
harcamalar ve ekonomik byme arasndaki ilikiyi e anl denklem yntemlerini (2SLS,
3SLS) kullanan bir talep ve arz yanl model ile analiz etmitir. Ampirik sonular, savunma
harcamalarnn hem ekonomik byme hem de tasarruf-gelir oran zerinde negatif
etkisinin olduunu ne srer. Etki, orta gelirli lkeler iin daha byktr 17.
Yakovlev (2007), 1965-2000 dneminde Trkiyeyi de iine alan 28 lke iin
savunma harcamalar, silah ticaretinin byme etkileri ve etkileimlerini Solow ve Barro
byme modelleri ile incelemitir. Daha yksek savunma harcamalar ve net silah
ihracatnn, ayr ayr daha dk ekonomik bymeye yol at; fakat bir lke net silah
ihracats olduu zaman daha yksek savunma harcamasnn bymeye daha az zarar
verdii bulunmutur18.
Savunma harcamalar ile ekonomik byme arasnda pozitif veya negatif bir iliki
olduunu ortaya koyan almalarn yan sra literatrde iki deiken arasnda herhangi bir
anlaml iliki olmadn savunan almalar da sz konusudur. 1960-1970 ve 1970-1977
dnemi 58 az gelimi lkede ekonomik byme ve savunma harcamalar arasndaki
ilikiyi inceleyen Biswas, Ram (1986), savunma harcamalar ile ekonomik byme
arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki olmad sonucuna varmtr19. Smith,
Dunnenin almalar (2001), 1960-1997 dneminde Trkiyenin de dahil olduu 28 lke
verilerini kullanarak panel veri modelleri yoluyla savunma harcamalar, yatrm ve byme
arasndaki ilikiyi aratrmtr. Savunma harcamalar ile yatrm ve byme arasnda gl
herhangi bir iliki bulunmamtr20.
Bir dier grup alma ise savunma harcamalar ile ekonomik byme arasndaki
nedenselliin inceledikleri rneklem iin genelletirilemeyeceini ifade etmitir.
Chowdhury (1991), 55 gelimekte olan lke iin ekonomik byme ve savunma
harcamalar arasndaki nedensel ilikiyi incelemitir. 15 lkede savunma harcamalarndan
ekonomik bymeye tek ynl bir nedensellik, 7 lkede ekonomik bymeden savunma
15

Deger, Economic development, s. 335-353

Ricardo Faini ve dierleri, Defense Spending, Economic Structure, and Growth: Evidence Among
Countries and Over Time, Economic Development and Cultural Change, Vol. 32, No. 3, 1984, s.
487-498
17
Hannah Galvin, The Impact of Defence Spending on The Economic Growth of Developing
Countries: A Cross-Section Study, Defence and Peace Economics, Vol. 14, Issue 1, 2003, s. 5159
18
Pavel Yakovlev, Arms Trade, Military Spending, and Economic Growth, Defence and Peace
Economics, Volume 18, Number 4, August 2007, s. 317
19
Basudeb Biswas - Rati Ram, Military Expenditures and Economic Growth in Less Developed
Countries: An Augmented Model and Further Evidence, Economic Development and Cultural
Change, Vol 34, No 2, Jan 1986, s.362-364
20
Ron P Smith - J. Paul Dunne, Military Expenditure Growth And Investment, November 9, 2001,
http://carecon.org.uk/Armsproduction/Papers/MEIandGnew.pdf, Eriim Tarihi (05.09.2008)
16

409

Hill Grkem*Serkan IIK

harcamalarna tek ynl nedensellik, lkede iki ynl nedensellik ve 30 lkede herhangi
bir nedensel iliki olmad sonucu bulunmutur. Dolaysyla, bu iliki lkeler arasnda
genelletirilemez21.
Kusi (1994), 77 gelimekte olan lkede ekonomik byme ile savunma
harcamalar arasndaki (Granger) nedensellik ilikisini incelemi ve lkeler arasnda byle
bir ilikinin genelletirilemedii sonucuna varmtr 22. Mintz ve Stevenson (1995),
Trkiyenin de iinde bulunduu 103 lke boylamsal verisiyle Feder-Ram tipi byme
modeli erevesinde yaptklar almalarnda savunma harcamalar ile ekonomik byme
arasnda gl anlaml ksa dnemli bir iliki olmad sonucuna ulamlardr. Askeri
olmayan harcamalarn birok lkede byme zerinde anlaml ve pozitif bir etkiye sahip
olmasna ramen, askeri harcamalarn byme zerindeki etkisi byk lde anlamszdr.
Bu yzden hkmetler ekonomik amalarla askeri programlarn geniletmeye tevik
edilmemelidir. Savunma harcamalar rneklerin sadece %10unda anlaml bir pozitif etkiye
sahiptir23.
Dakurah, Davies ve Sampath (2001), 1975-1995 dnemi iin 62 gelimekte olan
lkede savunma harcamalar ile ekonomik byme arasndaki ilikiyi Granger nedensellik
analizi ile incelemilerdir. Sonular, 23 lkede savunma harcamalarndan ekonomik
bymeye ya da ekonomik bymeden savunma harcamalarna tek ynl (16s pozitif net
etkilere, 7si negatif etkilere sahip), 7 lkede iki ynl nedensellii gstermektedir. 18 lke
iin nedensellie dair bir bulgu yoktur 24.
Kollias, Manolas ve Paleologou (2004), 1961-2000 dnemi iin e-btnleme ve
nedensellik testlerini kullanarak 15 AB lkesinde savunma harcamalar ile byme
arasndaki ilikiyi incelemilerdir. Elde edilen sonular 15 lkede bir yeknesaklk
sergilememitir. Avusturya, Danimarka ve Lksemburga ait verilerde iki ynl nedensellik
bulunmutur. Fransa, Finlandiya ve Portekize ait verilerde ise nedensel bir sralama yoktur.
Almanya, talya, spanya, Hollanda, sve ve ngiltereye ait verilerde bymeden savunma
harcamalarna ileyen nedensellik grlmtr. Belika ve rlandada nedensellik
gzlenemezken, Yunanistanda bymeden savunma harcamalarna tek ynl nedensellik
sz konusudur25.
Lee ve Chen (2007), 1988-2003 dneminde Trkiyenin de iinde bulunduu 89
lke iin panel e-btnleme yntemi ile ksa ve uzun dnem nedensellik ilikilerini
incelemilerdir. Ampirik bulgular, GSYH ve savunma harcamalar arasnda uzun dnemli
21

Abdur R. Chowdhury, A Casual Analysis of Defense Spending and Economic Growth, The
Journal of Conflict Resolution, Vol 35, No 1, March 1991, s.89-92
22
Newman Kwadwo Kusi, Economic Growth and Defense Spending in Developing Countries A
Causal Analysis, The Journal of Conflict Resolution, Vol 38, No, Mar 1994, s. 152-159
23
Alex Mintz- Randolph T. Stevenson, Defense Expenditures, Economic Growth, and the "Peace
Dividend": A Longitudinal Analysis of 103 Countries, The Journal of Conflict Resolution, Vol.
39, No. 2, Jun 1995, s.283, 298-300
24
A. Henry Dakurah ve dierleri, Defense Spending and Economic Growth in Developing Countries
A Causality Analysis, Journal of Policy Modeling, Volume 23, Number 6, August, 2001, s.651
658
25
Christos Kollias ve dierleri, Defence Expenditure and Economic Growth in The European Union
A Causality Analysis, Journal of Policy Modeling, Vol. 26, Issue 5, 2004, s.553561.

410

bir iliki olduu hipotezini dorular. Uzun dnemli panel regresyon parametre sonular,
GSYH ile savunma harcamalar arasndaki ift ynl pozitif bir ilikinin sadece OECD
lkelerinde bulunduunu; savunma harcamalarndan GSYHye negatif tek ynl bir
ilikinin OECD yesi olmayan lkelerde hkm srdn gstermektedir 26.

2. Trkiyede Savunma Harcamalar-Ekonomik Byme likisi

lkemizde bte temelinde savunma harcamalar; Milli Savunma Bakanl,
Jandarma Genel Komutanl ve Sahil Gvenlik Komutanl harcamalar toplamndan
olumaktadr. Bu harcamalardan en fazla pay Milli Savunma Bakanl almaktadr.
Savunma btesinin yan sra Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF) ile Trk Silahl
Kuvvetlerini Glendirme Vakfnn (TSKGV) askeri tehizatlanma harcamalar, savunma
harcamalarnn dier yurtii finansman kaynaklardr. 1987-2000 dnemine ilikin toplam
savunma harcamalarna bakldnda yurtii kaynaklarn %86s savunma btesi, %14e
yakn SSDF, %0,5 kadar da TSKGV kaynakl olduu grlmektedir 27.
Uluslararas karlatrmalarda savunma harcamalarnn bileenleri ve kapsamnda
farkllk olabilmektedir. rnein Stockholm Uluslararas Bar Aratrmas Enstits,
(SIPRI) yllklarnda NATOnun savunma harcamalar tanmn kullanmaktadr. Trkiye,
NATOya savunma harcamalar kapsamnda her yl; Milli Savunma Bakanl, Jandarma
Genel Komutanl ve Sahil Gvenlik Komutanl bteleri, Savunma Sanayii Destekleme
Fonu ve Trk Silahl Kuvvetlerini Glendirme Vakf harcamalar, Emekli Sand asker
emeklilerine yaplan demeler, D Bor Geri demesi, Dileri Bakanl-NATO katk
pay ve Cumhurbakanl Muhafz Alay harcamalarn bildirmektedir28. almada
savunma harcamalar iin NATO tanm esas alnmtr.
Jeopolitik konumu, komu lkelerle ilikileri, 1980lerden beri Gneydouda
sregelen terr gibi etkenlerden tr Trkiye iin ulusal savunma her zaman ok nemli
olmutur. Dolaysyla savunmaya nemli miktarlarda kaynak ayrlmaktadr. Souk Savan
sona ermesiyle birlikte genel olarak NATO lkelerinin savunma harcamalarnda dmeler
gzlemlenirken, Trkiyede ayn eilim sz konusu deildir. rnein ngilterede savunma
harcamalarnn GSYH iindeki pay 1998de %2,6dan, 2002de % 2,4e derken, ayn
yllar iin talyada srasyla % 2 ve %1,9 olarak, Trkiyede ise % 4,4 ve % 5 olarak
gereklemitir29.
Son yllarda, Trkiyede savunma harcamalarnn ekonomik bymeyi nasl
etkilediini aratran ok sayda ampirik alma yaplmtr. Bu almalarda savunmaekonomik byme ilikilerini analiz etmede bavurulan yntemler birbirinden farkllk
gsterir. Ayn ekilde bulgular da eitlilik arz eder. Savunma harcamalarnn ekonomik
byme zerindeki etkisiyle ilgili genel bir yargya varmak zordur. Baz almalar bu iki
deiken arasnda pozitif bir iliki olduunu ifade ederken; dierleri negatif bir iliki
26

Chien-Chiang Lee - Sheng-Tung Chen, , Do Defence Expenditures Spur GDP? A Panel Analysis
from OECD and Non-OECD Countries, Defence and Peace Economics, Volume 18, Number 3,
June 2007, s. 265280.
27
Glay Gnlk-enesen, Trkiyede Savunma Harcamalar ve Ekonomik Etkileri, 1980-2001,
TESEV Yaynlar, 2002, s.37, 57
28
Gnlk-enesen, a.g.k., s.67
29
Filiz Giray, Savunma Harcamalar ve Ekonomik Byme, C.. ktisadi ve dari Bilimler
Dergisi, Cilt 5, Say 1, 2004,s.192

411

Hill Grkem*Serkan IIK

olduunu gstermektedir. Bir dier grup alma ise herhangi bir nedensellik ilikisi
olmad sonucuna ulamtr.
zsoy (1996), 1950-1992 dneminde Trkiyede ve Yunanistanda savunma
harcamalar ile ekonomik byme arasndaki ilikiyi ampirik olarak analiz etmitir. Bu
iliki neo-klasik byme modeli erevesinde incelenmitir. Trkiye iin iki deiken
arasnda pozitif bir iliki bulunurken, savunma harcamalarnn Yunanistan iin ekonomik
byme zerindeki etkisi istatistiksel olarak anlamszdr 30. Sezgin (1997), 1950-1993
dneminde Trkiyede savunma harcamalar ile ekonomik bymeyi Feder tipi (arz yanl)
bir model kullanarak aratrmtr. Savunma harcamalarnn Trkiye ekonomisine zarar
verici deil, aksine ekonomik byme zerinde pozitif bir etkiye sahip olduu sonucuna
ulamtr. Savunma harcamalarndan ekonominin geri kalanna dsallklar negatifken,
askeri byklk ile ekonomik byme arasnda anlaml pozitif bir iliki vardr 31.
Sezgin (2001), Trkiyede 1956-1994 dneminde savunma-byme ilikisini
eanl model yntemlerini (2SLS, 3 SLS) kullanan Deger tipi talep ve arz ynl model ile
analiz etmitir. Savunma harcamalarnn ekonomik byme zerinde pozitif bir etkisi
olduu sonucuna ulamtr. Trkiyede ekonomik byme savunma harcamalar ile
uyarlr; fakat savunma harcamalarnn tasarruf zerinde nemli bir etkisi yoktur. Savunma
harcamalarnn Deger tipi dolayl etkisi, Trkiye iin anlamsz grnmektedir. Ayrca,
savunma harcamalar ve d ticaret dengesi arasnda anlaml bir iliki yoktur. Bu,
Trkiyenin ABDnin ve NATOnun askeri yardmlarndan faydalanmas ile aklanabilir32.
Halcolu (2004), 1950-2002 dnemi iin Trkiyede ekonomik byme dzeyi
ile savunma harcamalar arasndaki ilikiyi yeni makro ekonomi teorisi ve ok deikenli
e-btnleme yntemini kullanarak incelemitir. Toplam savunma harcamalar ile toplam
kt arasnda uzun dnemli pozitif bir iliki bulmutur 33. Yldrm, Sezgin ve cal (2005),
dinamik panel veri analizini kullanarak 1989-1999 dnemi iin Orta Dou lkeleri ve
Trkiye iin ekonomik byme- savunma harcamalar ilikisini incelemitir. Ampirik
analiz; savunma harcamalarnn Orta Dou lkelerinde ve Trkiyede btn olarak
ekonomik bymeyi arttrdn gstermektedir 34.
Erdodu (2006), 1968-2004 dneminde Trkiyede politik istikrar, savunma
harcamalar ve byme arasndaki ilikileri VAR modeliyle analiz etmitir. Bu almann
nemli bir sonucu, savunma harcamalarnn zel sektr yatrmlarnn Granger nedeni
olmasdr. Bu yzden, Granger nedensellik test istatistikleri, kaynaklarn zel sektre etkin
tahsisi ve mlkiyet haklarnn gvenliinin zel sektr yatrm kararlar iin nemli etkenler
30

zsoy, a.g.t, s. iv
Selami Sezgin, Country Survey X: Defence Spending in Turkey, Defence and Peace
Economics, Vol. 8, Issue 4 , 1997, s.381, 396,407.
32
Selami Sezgin, An Empirical Analysis of Turkey's Defence-Growth Relationships With A MultiEquation Model (1956-1994), Defence and Peace Economics, Volume 12, Issue 1, 2001, s. 84
33
Ferda Halcolu, Defense Spending and Economic Growth in Turkey: An Empirical Application
of New Macroeconomic Theory, Review of Middle East Economics and Finance, Volume 2, Issue
3, 2004, s.193201
34
Jlide Yldrm ve dierleri, Military Expenditure and Economic Growth in Middle Eastern
Countries: A Dynamic Panel Data Analysis, Defence and Peace Economics, Vol. 16, Issue 4,
August 2005, s.294
31

412

olduu teorik argmann destekler. Sonular, GSYHnin byme oran zerinde savunma
harcamalarnn pozitif etkisini vurgulayan nceki ampirik almalarla uyumludur 35.
zmucur (1996), 1981-1991 dnemi iin (Trkiye, Yunanistan, Suriye, Irak, ran,
Sovyetler Birlii, Bulgaristan) yedi lke iin panel verileri kullanarak savunma harcamalar
ve ekonomik byme arasndaki ilikiyi inceledii almasnda, iki deiken arasnda
negatif bir iliki bulmutur. Byme oran ve savunma harcamalar arasnda anlaml ve
negatif bir iliki vardr36.
Dunne, Nikolaidou ve Vougas (2001), 1960-1996 dneminde Trkiyede ve
Yunanistanda savunma harcamalar ile ekonomik byme arasndaki nedensellik ilikisini
aratrdklar almalarnda, Granger nedensellik testine ek olarak VAR modeli
kullanmlardr. Standart Granger nedensellik testleri, Yunanistan iin deien askeri ykn
byme zerinde pozitif bir etkisi olduunu ne srmektedir; fakat kt ve askeri yk
arasndaki e-btnleme hesaba katldnda bu durum srdrlemez. Anlaml Granger
nedenselliinin tek kant, Trkiyede askeri ykn byme zerindeki negatif etkisidir.
Trkiyede askeri yk ile byme arasnda e-btnleik bir iliki yokken, askeri ykten
bymeye anlaml negatif bir Granger nedensellik ba bulunmutur. ki lkenin hibiri
iin askeri ykte byme nc deiimler olduuna dair bir bulgu yoktur 37.
Karagl ve Palazn (2004), 1955-2000 dnemi iin Trkiyede savunma
harcamalarnn ekonomik byme zerindeki etkilerini inceledikleri almalarnn ana
sonucu, GSYH ve savunma harcamalar arasnda uzun dnem bir dengenin olduudur.
Ksa dnem nedensellik testi, savunma harcamalarnn Trkiyedeki ktnn (output)
nedeni olduunu gsterir. Deikenler arasnda savunma harcamalarndan ekonomik
bymeye tek ynl bir nedensellik vardr. Granger nedenselliine bavurarak, savunma
harcamalarndan GSYHye tek ynl negatif bir nedensel iliki bulunmutur. Savunma
harcamalar kt ilikisinde nedenselliin varl, savunma harcamalar zerinde
kaynaklarn yanl tahsis edilmesi veya israf edilmesi yznden olabilir 38.
Dritsakis (2004), 19602001 dneminde Trkiyede ve Yunanistanda savunma
harcamalar ve ekonomik byme arasndaki ilikiyi Johansen e-btnleme testi ve
Granger nedensellik analizi ile silahlanma yarn ise VAR modeliyle incelemitir.
Savunma harcamalar ve ekonomik byme arasnda e-btnleik bir iliki olmad
kantlanrken, Granger nedensellik sonular her lke iin ekonomik byme ve savunma
harcamalar arasnda tek ynl bir nedensellik ilikisini (ekonomik bymeden savunma
harcamalarna) gsterir. Ayrca, iki lkenin savunma harcamalar arasnda iki ynl bir
nedensellik ilikisini gsterir. Her iki lke iin ekonomik byme ve savunma harcamalar
ile iki lkenin savunma harcamalar arasnda uzun dnemli bir iliki yoktur 39.
35

Oya Safinaz Erdogdu, Political Decisions, Defence And Growth, Munich Personal Repec
Archive, http://mpra.ub.uni-muenchen.de/2520/1/MPRA_paper_2520.pdf, 2006, Eriim Tarihi
(15.08.2008)
36
Sleyman zmucur, The Economics of Defense and The Peace Dividend in Turkey, stanbul,
Boazii niversitesi Basmevi, Mart 1996, s.9
37
Dunne ve dierleri, Defence spending, s. 5, 23
38
Karagol, Palaz, a.g.m, s. 297
39
N. Dritsakis, Defense Spending And Economic Growth: An Empirical Investigation for Greece
and Turkey. Journal Of Policy Modeling, Vol 26, Issue 2, 2004, s. 249,262

413

Hill Grkem*Serkan IIK

Kalyoncu ve Ycelin (2006), 1956-2003 dneminde Trkiye ve Yunanistann

savunma harcamalar ile GSYH arasndaki ilikiyi Engle-Granger e-btnleme yntemi
ve Granger nedensellik analizi ile inceledikleri almalarnda, Trkiye iin ekonomik
bymeden savunma harcamalarna tek ynl nedensellik bulunmutur. Dier yandan dier
deikenler arasnda nedensellik bulunamamtr 40.
zsoy (2008), 6 deikenli bir VAR modeli kullanmtr. Savunma harcamalarnn
GSMHye oran, devlet btesinin GSMHye oran, toplam ann GSMHye oran,
GSMH byme oranlar, enflasyon oranlar, devlet bte ann GSMHye oran
arasndaki ilikiyi 1933-2004 dneminde Trkiye iin analiz etmitir. Ayrca etki tepki
fonksiyonlar ve Granger nedensellik analizi kullanlmtr. Sonular, savunma harcamalar
ve ekonomik byme arasnda ksa dnemli bir nedensellii destekler. Savunma
harcamalar ile bu almaya dahil edilen dier seriler arasnda nedensellik ilikisi yoktur 41.
Kollias (1997), 1954-1993 dnemi iin Trkiyede byme
harcamalar arasndaki nedensellii aratrmtr. Trk savunma harcamalar
byme arasndaki nedensellik sralamas VAR analizi temelinde Wald
nedensellik testleri ile ampirik olarak incelenmitir. Ampirik sonular,
nedensellik ilikisinin olmadn gstermektedir 42.

ve savunma
ile ekonomik
tipi Granger
herhangi bir

3. Aratrma Yntemi ve Bulgular

Bu almada, 1968-2006 dnemindeki savunma harcamalar ile ekonomik
byme arasndaki nedensellik ilikisi aratrlmaktadr. almada VAR modeli
kullanlm ve savunma harcamalarnn ekonomik byme zerindeki etkileri, Granger
nedensellik analizi ile incelenmitir. Modelde verilerin cari olarak kullanlmasnn
yarataca sakncalar nlemek amacyla modeldeki veriler GSMH deflatr kullanlarak
reelletirilmitir.
1968-2006 dnemine ait savunma harcamas verileri, NATOnun her yl
yaynlad savunma harcamalar verilerinden derlenmitir. Modelde cari savunma harcama
verileri, GSMH deflatr kullanlarak reelletirilmitir. Yine ayn dneme ait GSMH
deflatr ve ekonomik byme verileri ise, Trkiye statistik Kurumunun statistik
Gstergeler, Statistical Indicators, 1923-2006, isimli almasndan elde edilmitir. 19682006 Trkiye verilerinin kullanld bu almada yeni milli gelir serisi rakamlar
kullanlmamtr. Yeni milli gelir serisi verileri 1998den itibaren balad iin almann
kapsad dnem gz nnde bulundurularak eski milli gelir serisi baz alnmtr. Tm
deikenlere ilikin veriler yllk olarak modele dahil edilmitir. almadaki analizlerde,
Eviews 3.0 paket programndan yararlanlmtr.
Zaman serilerinin en nemli ynlerinden biri, duraan olup olmamalardr. Zaman
serisi verileri kullanlarak iki deiken arasnda katsays istatistiksel olarak anlaml bir
40

Huseyin Kalyoncu- Fatih Yucel,An Analytical Approach on Defense Expenditure and Economic
Growth: The Case of Turkey and Greece, Journal Of Economic Studies, Vol. 3, No. 5, 2006,
s.336, 341
41
Onur zsoy, Defence Spending and The Macroeconomy:The Case of Turkey, Defence And
Peace Economics, Vol. 19, Issue 3, June 2008, s. 195208
42
Christos Kollias, , Defence Spending and Growth in Turkey 1954-1993: A Causal Analysis,
Defence and Peace Economics, Volume 8, Issue , April 1997, s. 193-194

414

regresyon bulunabilir. Ancak her iki zaman serisinde de trend bulunuyorsa, bu iliki gerek
bir iliki yerine sahte bir iliki olabilir. Bu durumda sahte regresyon sorunu ortaya
kmaktadr. Bulunan regresyonun gerek bir ilikiyi gsterip gstermedii zaman serisi
verilerinin duraan olup olmamasyla yakndan ilgilidir. Zaman serisi verilerine dayanarak
elde edilen regresyon modelleri ile ngrler yaplr. Zaman serilerinde veriler duraan
deilse, yaplan ngrlerin geerlilii de tartmaldr 43.

Grafik 3.1. Reel Savunma Harcamalar,1968-2006

Grafik 3.2. Ekonomik Byme Oranlar, 1968-2006

0. 15

0. 10

0. 05

0. 00

-0. 05

-0. 10
70

75

80

85

90

95

00

05

Stokastik bir sre izleyen zaman serilerinde, serinin duraan olup olmad ok
nemlidir. Stokastik veya random bir deikenin zaman iinde ortalamas, varyans ve
otokovaryansnn sabit olmas eklinde ifade edilebilen duraanlk kavram, serinin
deerlerinin belli bir deere yaklamas veya beklenen deeri etrafnda dalgalanmas
anlamna gelir. Bir serinin zaman iinde ortalamas, varyans ve kovaryansnn sabit olmas,
43

Recep Tar, Ekonometri , 4. Bask, zmit, Kocaeli niversitesi Yayn No: 172, Eyll 2006, s.380

415

Hill Grkem*Serkan IIK

gelecee ynelik yaplacak tahminlerde nemli bir kouldur. Bir zaman serisi iin serinin
duraan olmas istenen bir kouldur44. Yukardaki grafikler incelendiinde, savunma
harcamalarnda bir trend gzlenirken, byme rakamlarnn stokastik bir yap sergiledii
grlmektedir.
Birim kk testleri, bir zaman serisinin duraanlnn belirlenmesinde kullanlr.
Bir zaman serisinin birim kk iermesi o serinin duraan olmad anlamna gelir. Duraan
olmayan bir seri, d kere fark aldktan sonra duraan hale geliyorsa d. dereceden btnleik
I(d) olarak tanmlanmaktadr45.
Modelde kullanlan deikenlerin duraan olup olmadklar ve eer duraan iseler
hangi seviyede duraan olduklar ADF teknii ile test edilmitir. Bu teste gre; hesaplanan
ADF(t) istatistii mutlak deer olarak %1, %5, %10 eik deerlerinden kk olduunda
sfr hipotezi reddedilemez. Bu bulgu, ilgili serinin birim kk tad yani duraan
olmad anlamn tar46.
almada X savunma harcamalarn, Y ise byme oranlarn gstermektedir.
Duraanlk aratrlrken, X deikeninin doal logaritmas alnmtr. lnX ve Y
deikenleri %1 dzeyi iin; birinci fark alndktan sonra duraan hale gelmitir. Optimal
gecikme uzunluu her iki deiken iin de 1 olarak belirlenmi, belirlenirken de Akaike
Bilgi Kriteri kullanlmtr.

Tablo 3.1. Savunma Harcamalar Deikenine likin ADF Sonular

ADF Test Statistic

-4.262619

1% Critical Value*
5% Critical Value
10% Critical Value

-4.2324
-3.5386
-3.2009

*MacKinnon critical values for rejection of hypothesis of a unit root.

Augmented Dickey-Fuller Test Equation
Dependent Variable: D(LNX,2)
Method: Least Squares
Sample(adjusted): 1971 2006
Included observations: 36 after adjusting endpoints
Variable

Coefficient

Std. Error

t-Statistic

Prob.

D(LNX(-1))
D(LNX(-1),2)
C
@TREND(1968)

-0.990363
0.111194
0.084272
-0.002220

0.232337
0.166734
0.050735
0.002082

-4.262619
0.666892
1.661043
-1.066336

0.0002
0.5096
0.1065
0.2943

R-squared
Adjusted R-squared
S.E. of regression
Sum squared resid
Log likelihood
Durbin-Watson stat

0.453270
0.402014
0.124044
0.492381
26.17460
2.040169

44

Mean dependent var

S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)

-0.002910
0.160410
-1.231922
-1.055976
8.843276
0.000205

Hilal Bozkurt, Zaman Serileri Analizi, Bursa, Ekin Kitabevi, 2007, s.27-31
Damodar N. Gujarati, Basic Econometrics, Third Edition, USA, McGraw-Hill, Inc., 1995, s.719
46
Gujarati, a.g.k., s.721
45

416

Tablo 3.2. Byme Oranlar Deikenine likin ADF Sonular

ADF Test Statistic

-6.332934

1% Critical Value*
5% Critical Value
10% Critical Value

-4.2324
-3.5386
-3.2009

*MacKinnon critical values for rejection of hypothesis of a unit root.

Augmented Dickey-Fuller Test Equation
Dependent Variable: D(Y,2)
Method: Least Squares
Sample(adjusted): 1971 2006
Included observations: 36 after adjusting endpoints
Variable

Coefficient

Std. Error

t-Statistic

Prob.

D(Y(-1))
D(Y(-1),2)
C
@TREND(1968)

-1.938093
0.238083
-0.004618
0.000289

0.306034
0.172871
0.021393
0.000933

-6.332934
1.377233
-0.215867
0.309446

0.0000
0.1780
0.8305
0.7590

R-squared
Adjusted R-squared
S.E. of regression
Sum squared resid
Log likelihood

0.794046
0.774737
0.057881
0.107205
53.61574

Mean dependent var

S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic

-0.000472
0.121952
-2.756430
-2.580483
41.12473

Durbin-Watson stat

2.012633

Prob(F-statistic)

0.000000

Baz olaylar veya zellikler iktisadi olaylar ve iktisadi deikenleri etkiler.

Etkilenen bu deikenlerin regresyon modellerinde yer almas modelleri de etkileyecektir.
Sonular deitirecek bu etkinin modele yansmamas iin olaydan veya zellikten
etkilenen birimlere analizde yer verilmemesi gerekecek veya etkilenen ve etkilenmeyen
gzlemler ayr ayr analiz edilecektir. Regresyon modellerinde yer verilen llemeyen
fakat saylabilen deikenlere kukla, glge veya dummy deiken denilir 47.
almada 1979, 1980, 1994, 1999, 2001 yllar iin kukla deiken kullanlmtr.
Bu yllarn seilmesinin nedeni, seride ekstrem noktalar oluturmasdr. Bu yllar genellikle
ekonomik kriz yllar olmakla birlikte, bu yllarda zellikle byme rakamlar ciddi bir
d gstermitir.
Simse gre bir deiken takm arasnda gerekten eanllk varsa, hepsi eit
biimde ele alnmaldr. sel ve dsal deikenler arasnda nsel bir ayrm yaplmamaldr.
Sims, bu dnceden hareketle VAR modelini gelitirmitir 48. Simsin (1972) belirttii gibi,
47

Selahattin Gri- Ebru alayan, Ekonometri Temel Kavramlar, stanbul, Der Yaynlar, 2000,
s.613
48
Gujarati, a.g.k., s.746

417

Hill Grkem*Serkan IIK

VAR modeli, Granger nedensellii zerine ina edilmi bir modeldir. ki deikenden
oluan (X,Y) bir yap dnldnde ve bu deikenler sadece gemi deerlerle ifade
edildiinde, deikenlerin birbirileriyle olan nedensellik ilikileri nem kazanacaktr49.
VAR modelleri, deikenlerin gemi dneme ait verilerini kullanarak
deikenlerin gelecekte alacaklar deerleri tahmin etmeye alr. VAR modeli Simsin
1980 ylnda yaymlanan makalesinde, eanl denklemlerdeki teorik ksmlarnn
tartlmasyla ortaya kmtr. VAR modelinde deikenlerin tm isel kabul edilir ve
gecikme deerinin modelde yer ald kabul edilebilir. Bu model, ekonometrik modelin
ekillenmesi srasnda, modelin oluumuna etki edecek kat iktisadi teorinin varlnn
kabul edilmemesi sayesinde iktisadi teorinin ne srd varsaymlarn modeli geersiz
klmas gibi sorunlar ortadan kaldrmtr 50 .
Y ve X gibi iki deiken iin basit bir VAR modeli aadaki gibi ifade
edilebilir51:

VAR analizinde, sfr kstlamalarn test edilmesi nedensellik analizi erevesinde

yaplr. X deikenine ait verilerin modele eklenmesi, Y deikeninin tahmininde katk
salyorsa X deikeni Ynin nedenidir eklindeki ifade Granger nedenselliini tanmlar.
X ve Y ile gsterilen iki deikenli kstsz VAR modelinde Yyi tanmlayan denklem
aada gsterilmitir. Eer, eitlikte 1=2=....=k=0 ise X, Ynin Granger nedeni
deildir. Bu kstn geerli olup olmadnn testi iin F testi kullanlr 52.

VAR modelde, optimal gecikme uzunluunun belirlenmesinde Akaike Bilgi

Kriteri kullanlmtr. Gecikme uzunluu 2 alndnda, en dk Akaike Bilgi Kriteri ve
Schwarz Kriteri gzlenmitir.

49

Bozkurt, a.g.k., s.87

zelik ve dierleri, VAR (Vertr Otoregresif Regresyon) Modelleri ile TMO'nun Buday
hracatnn Ekonometrik Analizi, GAP IV. Tarm Kongresi, 21-23 Eyll 2005, anlurfa, s. 415
51
Tar, a.g.k., s.434
52
zelik ve dierleri, a.g.m, s.415
50

418

Tablo 3. 3. VAR zm Sonular

Sample(adjusted): 1970 2006
Included observations: 37 after adjusting endpoints
Standard errors & t-statistics in parentheses
Y

LNX

Y(-1)

-0.126686
(0.09248)
(-1.36982)

-0.250563
(0.43975)
(-0.56979)

Y(-2)

-0.006702
(0.09172)
(-0.07307)

-0.038927
(0.43610)
(-0.08926)

LNX(-1)

0.029527
(0.03639)
(0.81134)

1.019489
(0.17304)
(5.89163)

LNX(-2)

-0.025641
(0.03552)
(-0.72190)

-0.099441
(0.16888)
(-0.58881)

0.006488
(0.12869)
(0.05042)

1.240620
(0.61190)
(2.02750)

D1

-0.119367
(0.01297)
(-9.20131)

-0.043175
(0.06168)
(-0.69994)

R-squared
Adj. R-squared
Sum sq. resids
S.E. equation
Log likelihood
Akaike AIC
Schwarz SC
Mean dependent
S.D. dependent

0.751665
0.711611
0.020439
0.025677
86.27239
-4.339048
-4.077818
0.043135
0.047814

0.943582
0.934482
0.462083
0.122090
28.58347
-1.220728
-0.959498
14.84064
0.476980

Determinant Residual Covariance

Log Likelihood
Akaike Information Criteria
Schwarz Criteria

6.71E-06
115.3775
-5.587973
-5.065513

Modelde yer alan deikenler arasndaki ilikilerin ynnn ve gecikme yapsnn

belirlendii teste Granger nedensellik testi denir. Ama, modelde yer alan birden fazla
deiken arasnda iki ynl veya tek ynl bir iliki olup olmadn tespit etmektir53. Eer
53

Bozkurt, a.g.k., s.91-92

419

Hill Grkem*Serkan IIK

X deikeni Y deikeninin (Granger) nedeniyse, Xteki deimeler Ydeki deimelerden

nce gelmelidir. Ynin (kendi gemi deerleri de iinde) baka deikenlere gre
regresyonuna Xin gemi ya da gecikmeli deikenleri de eklendiinde Ynin kestirimi
anlaml biimde iyileiyorsa, Y, Xin (Granger) nedenidir denilebilir 54.

Tablo 3.4. Granger Nedensellik Testi

Pairwise Granger
Causality Tests
Sample: 1968 2006
Lags: 2
Null Hypothesis:

Obs

F-Statistic

Probability

Y does not Granger

Cause LNX

37

0.14036

0.86957

1.05891

0.35867

LNX does not Granger

Cause Y

Savunma harcamalar ve ekonomik byme arasnda herhangi bir nedensellik

ilikisi olup olmadn belirleyebilmek iin Granger nedensellik testi yaplmtr. Tablo
3.1.de gsterilen sonulara gre; savunma harcamalar (X) ekonomik bymenin (Y)
Granger nedeni deildir. Ayn zamanda ekonomik byme de (Y) savunma harcamalarnn
(X) Granger nedeni deildir. Yani iki deiken arasnda bir nedensellik ilikisinden sz
edilemez.

Sonu
Trkiyede 1968-2006 dnemi iin savunma harcamalar ve ekonomik byme
arasndaki iliki, VAR modeli ve Granger nedensellik analizi ile incelenmitir. Elde edilen
ampirik bulgulara gre 1968-2006 yllar arasnda Trkiyede savunma harcamalar ile
ekonomik byme arasnda herhangi bir nedensellik ilikisi bulunamamtr.
Savunma harcamalar ile ekonomik byme arasnda herhangi bir nedensel iliki
olmaynn nedeninin, ekonomik byme rakamlar yllar itibariyle olduka inili kl
bir seyir takip ederken, savunma harcamalarnn GSMHden ald payn nispeten istikrarl
bir yap gstermesi olduu sylenebilir. Ampirik bulgular, kriz yllarnda bile milli gelirden
ald pay koruyan savunma harcamalarnn bu geliiminin ekonomik byme oranlar
zerinde bir nedensellik etkisine sahip olmadn gstermektedir. Ayn ekilde, ekonomik
byme oranlar da savunma harcamalar zerinde byle bir etkiye sahip deildir.

54

Gujarati, ag.k., s.621

420

KAYNAKA
BENOIT, Emile, Growth and Defense in Developing Countries, Economic
Development and Cultural Change, Volume 26, Issue 2, January 1978, s. 271280.
BISWAS, Basudeb-RAM, Rati, Military Expenditures and Economic Growth in Less
Developed Countries: An Augmented Model and Further Evidence, Economic
Development and Cultural Change, Vol 34, No 2, Jan 1986, s.361-372.
BOZKURT, Hilal, Zaman Serileri Analizi, Bursa, Ekin Kitabevi, 2007.
BRUMM, Harold J., Military Spending, Government Disarray, and Economic Growth: A
Cross-Country Empirical Analysis, Journal of Macroeconomics, Vol. 19, No. 4,
Fall 1997, s. 827838.
CHOWDHURY, Abdur R., A Casual Analysis of Defense Spending and Economic
Growth, The Journal of Conflict Resolution, Vol 35, No 1, March 1991, s.80-97.
DAKURAH, A. Henry- DAVIES, Stephen P.- SAMPATH, Rajan K., Defense Spending
and Economic Growth in Developing Countries A Causality Analysis, Journal of
Policy Modeling, Volume 23, Number 6, August, 2001, s.651658.
DEGER, Saadet, Economic development and defense expenditure, Economic
Development and Cultural Change, Vol.35,Issue 1, 1986, s.179-196.
DEGER, Saadet-SMITH, Ron, Military Expenditure and Growth in Less Developed
Countries, The Journal of Conflict Resolution, Vol 27, No 2, Jun 1983, s. 335353.
DRITSAKIS, N. Defense Spending And Economic Growth: An Empirical Investigation
for Greece and Turkey. Journal Of Policy Modeling Vol 26, Issue 2, 2004, s.249
264.
DUNNE, Paul- NIKOLAIDOU, Eftychia- VOUGAS, Dimitrios, Defence Spending and
Economic Growth: A Causal Analysis for Greece and Turkey, Defence and Peace
Economics, Volume 12, Issue 1, 2001, s. 5 26.
DUNNE, Paul- SMITH, Ron-WILLENBOCKEL, Dirk, Theoretical And Econometric
Issues in Analysing The Military Expenditure-Growth Nexus, February 2004
http://carecon.org.uk/Armsproduction/Papers/DirkPaulRonpap3.pdf,
Eriim
Tarihi (15.09.2008).
DUNNE, Paul- SMITH, Ron-WILLENBOCKEL, Dirk, Models of Military Expenditure
and Growth: A Critical Review, Defence and Peace Economics, Vol. 16 Issue 6,
December 2005, s.449461.

421

Hill Grkem*Serkan IIK

ERDOGDU, Oya Safinaz, Political Decisions, Defence And Growth, Munich Personal
Repec
Archive,
http://mpra.ub.unimuenchen.de/2520/1/MPRA_paper_2520.pdf, 2006, Eriim Tarihi (15.08.2008).
FAINI, Ricardo- ANNEZ, Patricia- TAYLOR, Lance, Defense Spending, Economic
Structure, and Growth: Evidence Among Countries and Over Time, Economic
Development and Cultural Change, Vol. 32, No. 3, 1984, s.487-498
GALVIN, Hannah, The impact of defence spending on the economic growth of
developing countries: a cross-section study, Defence and Peace Economics Vol.
14, Issue 1, 2003, s.5159.
GRAY, Filiz, Savunma Harcamalar ve Ekonomik Byme, C.. ktisadi ve dari
Bilimler Dergisi, Cilt 5, Say 1, 2004, s.181-199.
GUJARATI, Damodar N., Basic Econometrics, Third Edition, USA, McGraw-Hill, Inc.,
1995.
GNLK-ENESEN, Glay, Trkiyede Savunma Harcamalar ve Ekonomik Etkileri,
1980-2001, TESEV Yaynlar, 2002.
GR, Selahattin- ALAYAN, Ekonometri Temel Kavramlar, Der Yaynlar,
stanbul, 2000.
HALICIOLU, Ferda, Defense Spending and Economic Growth in Turkey: An Empirical
Application of New Macroeconomic Theory, Review of Middle East Economics
and Finance, Volume 2, Issue 3, 2004, s.193201.
JOERDING, Wayne, Economic Growth And Defense Spending Granger Causality,
Journal Of Development Economics, Vol. 21, Issue 1, 1986, s. 35-40.
KALYONCU, Hseyin- YCEL, Fatih, An Analytical Approach on Defense Expenditure
and Economic Growth: The Case Of Turkey and Greece, Journal Of Economic
Studies, Vol. 33 No. 5, 2006, s. 336-343.
KARAGOL, Erdal- PALAZ, Serap, Does Defence Expenditure Deter Economic Growth
In Turkey? A Cointegration Analysis, Defence and Peace Economics, Vol. 15,
Number 3, June 2004, s.289298.
KOLLIAS, Christos, Defence Spending and Growth in Turkey 1954-1993: A Causal
Analysis, Defence and Peace Economics, Volume 8, Issue 2 April 1997, s.189
204.
KOLLIAS, Christos- MANOLAS, George- PALEOLOGOU, Suzanna-Maria, Defence
Expenditure and Economic Growth in The European Union A Causality Analysis,
Journal of Policy Modeling, Vol. 26, Issue 5, 2004, s.553569.

422

KUSI, Newman Kwadwo, Economic Growth and Defense Spending in Developing

Countries A Causal Analysis, The Journal of Conflict Resolution,, Vol 38, No ,
Mar 1994, s.152-159.
LACIVITA, Charles J.- FREDERKSEN, Peter C., Defense Spending and Economic
Growth An Alternative Approach to The Causality Issue, Journal of Development
Economics, Vol. 35, Issue 1,1991, s.117-126.
LEE, Chien-Chiang- CHEN, Sheng-Tung, Do Defence Expenditures Spur GDP? A Panel
Analysis from OECD and Non-OECD Countries, Defence and Peace Economics,
Volume 18, Number 3, June 2007, s. 265280.
LIM, David, Another Look at Growth and Defense in Developed Countries, Economic
Development and Cultural Change, Vol. 31, Issue 2 1983, s.377-384.
MINTZ Alex- STEVENSON, Randolph T., Defense Expenditures, Economic Growth, and
the "Peace Dividend": A Longitudinal Analysis of 103 Countries, The Journal of
Conflict Resolution, Vol. 39, No. 2, Jun 1995, s.283-305.
NATO, Financial and Economic Data Relating to Nato Defence, Defence Expenditures
of NATO Countries, 1949-1977, 6 December 1977.
NATO, Financial and Economic Data Relating to Nato Defence, Defence Expenditures
of NATO Countries, 1949-1980, 9 December 1980.
NATO, Financial and Economic Data Relating to Nato Defence, Defence Expenditures
of NATO Countries, 1949-1985, 3 December 1985.
NATO, Financial and Economic Data Relating to Nato Defence, Defence Expenditures
of NATO Countries, 1949-1989, 28 November 1989.
NATO, Financial and Economic Data Relating to Nato Defence, Defence Expenditures
of NATO Countries, 1970-1993, 8 December 1993.
NATO, Financial and Economic Data Relating to Nato Defence, Defence Expenditures
of NATO Countries, 1975-1997, 2 December 1997.
NATO, Financial and Economic Data Relating to Nato Defence, Defence Expenditures
of NATO Countries, 1980-2001, 18 December 2001.
NATO, Financial and Economic Data Relating to Nato Defence, Defence Expenditures
of NATO Countries, 1980-2002, 20 December 2002
NATO, Financial and Economic Data Relating to Nato Defence, Defence Expenditures
of NATO Countries, 1980-2003, 1 December 2003.
NATO, Nato-Russia Compendium of Financial and Economic Data Relating to
Defence, Defence Expendtures of NRC Countries (1985-2007), 20 December 2007.

423

Hill Grkem*Serkan IIK

ZBARAN, M. Hakan, Trkiyede Kamu Harcamalarnn Son Be Ylnn Harcama

Trlerine Gre ncelenmesi, Saytay Dergisi, Say 53, Nisan Haziran 2004, s. 115-138
ZELK, Ahmet-ZER, Osman Orkan-KAYALAK, Selma, VAR (Vertr Otoregresif
Regresyon) Modelleri ile TMO'nun Buday hracatnn Ekonometrik Analizi, GAP
IV. Tarm Kongresi, 21-23 Eyll 2005, anlurfa, s.413-418.
ZMUCUR, Sleyman The Economics of Defense and The Peace Dividend in Turkey,
stanbul, Boazii niversitesi Basmevi, Mart 1996.
ZSOY, Onur, Military Expenditures and Their mpact On The Economic Growth Of
Turkey And Greece, Binghamton, NY: State University Of New York At
Binghamton-USA 1996, (Unpublished Phd Dissertation).
ZSOY, Onur, Defence Spending and The Macroeconomy:The Case of Turkey, Defence
And Peace Economics, Vol. 19, Issue 3, June 2008, s.195208.
SEZGN, Selami, Country Survey X: Defence Spending in Turkey, Defence and Peace
Economics, Vol. 8, Issue 4 , 1997, s.381-409.
SEZGN, Selami, An Empirical Analysis of Turkey's Defence-Growth Relationships with
A Multi-Equation Model (1956-1994), Defence and Peace Economics, Volume
12, Issue 1, 2001, s. 69 86.
SHIEH, Jhy-Yuan- LAI, Ching-Chong- CHANG, Wen-Ya, Endogenous Growth and
Defense Expenditures: A New Explanation of the Benoit Hypothesis, Defence and
Peace Economics, Vol 13, Issue 3, 2002, s. 179-186.
SMITH, Ron P- DUNNE, J. Paul, Military Expenditure Growth And Investment,
November 9, 2001, http://carecon.org.uk/Armsproduction/Papers/MEIandGnew.pdf,
Eriim Tarihi (05.09.2008).
TARI, Recep, Ekonometri, 4. Bask, zmit, Kocaeli niversitesi Yayn No: 172, Eyll
2006.
TUK, statistik Gstergeler, Statistical Indicators, 1923-2006, Ankara, Aralk 2007.
YAKOVLEV, Pavel, Arms Trade, Military Spending, and Economic Growth, Defence
and Peace Economics, Volume 18, Number 4, August 2007, s. 317338.
YILDIRIM, Jlide- SEZGN, Selami- CAL, Nadir, Military Expenditure and Economic
Growth in Middle Eastern Countries: A Dynamic Panel Data Analysis, Defence
and Peace Economics, Vol. 16, Issue 4, August 2005, s. 283295.

424