0

B GIO DC V O TO
TRNG I HC VINH

NGUYN TH THI

C IM NGN NG NHN VT
TRONG TIU THUYT CHU LAI

LUN N TIN S NG VN

NGH AN - 2015

B GIO DC V O TO
TRNG I HC VINH

NGUYN TH THI

C IM NGN NG NHN VT
TRONG TIU THUYT CHU LAI
CHUYN NGNH: L LUN NGN NG
M S: 62 22 01 01

LUN N TIN S NG VN

Ngi hng dn khoa hc:

PGS. TS. PHAN MU CNH
TS. NGUYN HOI NGUYN

NGH AN - 2015

i
LI CAM OAN
Ti xin cam oan y l cng trnh nghin cu ca ring ti. Cc s
liu nu trong lun n l trung thc. Nhng kt lun khoa hc ca lun n
cha tng c ai cng b trong bt k cng trnh no khc.
Tc gi lun n

Nguyn Th Thi

ii
MC LC
Trang
LI CAM OAN.............................................................................................
MC LC CC BNG BIU THNG K................................................
M U...........................................................................................................
1. L do chn ti.........................................................................................
2. Lch s vn ............................................................................................
3. Mc ch v nhim v nghin cu...........................................................
4. i tng, phm vi v ngun t liu ca lun n....................................
5. Phng php nghin cu..........................................................................
6. ng gp mi ca lun n.......................................................................
7. Cu trc ca lun n.................................................................................
Chng 1. NHNG VN L THUYT LIN QUAN N TI.........

1.1. L thuyt v hi thoi............................................................................

1.1.1. Khi nim hi thoi......................................................................
1.1.2. Vn ng hi thoi.......................................................................
1.1.3. Cc dng thc hi thoi................................................................
1.1.4. Ngn ng hi thoi.......................................................................
1.2. Tc phm vn hc, nhn vt vn hc....................................................
1.2.1. Tc phm vn hc........................................................................
1.2.2. Nhn vt vn hc..........................................................................
1.3. Gii thiu tc gi v tc phm Chu Lai.................................................
1.3.1. Nh vn Chu Lai..........................................................................
1.3.2. Cc tc phm ca Chu Lai............................................................
1.3.3. H thng nhn vt trong tiu thuyt ca Chu Lai........................
1.4. Ngn ng nhn vt v t ng li thoi nhn vt trong tc phm
ca Chu Lai..................................................................................................
1.5. Tiu kt..................................................................................................

iii
Chng 2. C IM NGN NG NHN VT TRONG TIU
THUYT CHU LAI QUA T NG XNG H.............................................

2.1. Mt s vn chung v t ng xng h trong ting Vit.....................

2.1.1. Khi nim t xng h trong ting Vit.........................................
2.1.2. Chc nng ca t xng h trong ting Vit.................................
2.2. Cc loi t ng xng h trong ngn ng nhn vt ca tiu thuyt
Chu Lai.........................................................................................................
2.2.1. T xng h l i t.....................................................................
2.2.2. T xng h c ngun gc danh t thn tc v cc danh t khc
......................................................................................................
2.3. T xng h v cc kiu nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai.................
2.3.1. Mi quan h gia xng h v kiu nhn vt................................
2.3.2. T xng h ca mt s kiu nhn vt trong tc phm ca
Chu Lai.........................................................................................
2.4. Vai tr ca t xng h trong vic hnh thnh c trng ngn ng
nhn vt ca tiu thuyt Chu Lai.................................................................
2.4.1. T xng h gp phn bc l c im, tnh cch, hon cnh...
ca nhn vt trong tc phm........................................................
2.4.2. Vai tr ca t xng h trong vic khc ha c im ngn
ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai.......................................
2.5. Tiu kt..................................................................................................
Chng 3. C IM NGN NG NHN VT TRONG TIU
THUYT CHU LAI QUA T THNG TC, QUN NG V THNH
NG.................................................................................................................

3.1. T thng tc..........................................................................................

3.1.1. Khi nim.....................................................................................
3.1.2. T thng tc trong li thoi nhn vt...........................................

iv
3.1.3. Vai tr ca t thng tc trong ngn ng nhn vt ca tiu
thuyt Chu Lai............................................................................
3.1.4. Mt vi so snh bc u t thng tc trong ngn ng nhn
vt ca tiu thuyt Chu Lai vi t thng tc trong ngn ng
nhn vt ca mt s nh vn khc.............................................
3.2. H thng qun ng trong ngn ng nhn vt ca tiu thuyt Chu Lai
....................................................................................................................
3.2.1. Vi nt v qun ng....................................................................
3.2.2. Vai tr ca qun ng qua cc li thoi nhn vt trong tiu thuyt
ca Chu Lai................................................................................
3.3. Cc loi thnh ng trong ngn ng nhn vt ca tiu thuyt Chu Lai
....................................................................................................................
3.3.1. Vi nt v thnh ng ting Vit.................................................
3.3.2. Vai tr ca vic s dng cc thnh ng qua li thoi nhn vt
trong tiu thuyt Chu Lai...........................................................
3.4. Tiu kt................................................................................................
KT LUN..................................................................................................
DANH MC CC CNG TRNH CNG B C LIN QUAN
N LUN N............................................................................................
TI LIU THAM KHO...........................................................................
TC PHM TRCH DN LM DN CHNG......................................
PHN PH LC.........................................................................................

v
MC LC CC BNG BIU THNG K
Trang
Bng 1.1. Thng k s lng nhn vt chia theo gii tnh v ngh
nghip chc v trong 10 cun tiu thuyt ca nh vn
Chu Lai........................................................................................
Bng 2.1. Bng thng k tn s s dng TNX trong li thoi nhn
vt ca tiu thuyt Chu Lai.......................................................
Bng 2.2. S lng v tn s xut hin cc t xng h c ngun gc
t danh t thn tc v cc danh t khc ca nhn vt
trong tiu thuyt Chu Lai..........................................................

1
M U
1. L do chn ti
1.1. Ngn ng l phng tin giao tip trng yu nht ca con ngi
(V.I Lnin). Giao tip bng ngn ng c chia thnh hai phong cch: phong
cch ni (phong cch khu ng) v phong cch vit (phong cch sch v).
Tc phm vn hc l sn phm giao tip thuc phong cch vit nhng c tnh
tch hp c hai phong cch (ni v vit) thnh mt dng giao tip c th:
giao tip ngh thut.
Vn hc l tm gng phn nh i sng x hi. Ngn ng trong tc
phm vn hc, do vy, th hin mt cch sinh ng hot ng giao tip ca con
ngi trong x hi thng qua s sng to ca nh vn. gc nghin cu,
ngn ng hc hin i ang chuyn sang mt hng tip cn mi l tm hiu s
hnh chc ca ngn ng trong cuc sng v cuc sng trong ngn ng. V vy,
vic kho st tm hiu ngn ng trong tc phm vn hc l mt cch tip cn
ph hp vi xu hng nghin cu mi c v phng din l lun chung (c
im, vai tr, c ch hnh chc ca ngn ng trong giao tip ni chung, giao
tip ngh thut ni ring) v phng din c th (c im, vai tr, cc quy
tc hot ng ca ngn ng trong tc phm vn hc).
1.2. Cc tc phm vn hc Vit Nam sau 1975 n nay, trong c th
loi tiu thuyt, gp phn khng nh trong vic to nn bn sc, din mo
ring cho thi k vn hc sau chin tranh. S i mi v ti, cch miu t
hin thc, quan nim ngh thut v con ngi, c bit l phong cch ngn t
th hin rt r trong cc tc phm vn hc thi k ny. Trong s cc nh vn c
nhiu tc phm thnh cng, to ra phong cch, ging iu ring, ngi u tin
v tiu biu nht phi k n l nh vn Chu Lai. Cc tc phm ca nh vn
phn nh c nhiu vn nng bng hin nay v hin thc x hi; cc nhn
vt trong tc phm ca Chu Lai c m t l ngi lnh va mang ct cch

2
anh hng trn mc (thi chin) va mang c im ca con ngi sng trong
nhiu p lc, th thch ca qung i pha sau chin trn (thi bnh). Ngn ng
trong tiu thuyt Chu Lai, c bit l ngn ng nhn vt, c nhiu c th ng
c quan tm c nhng trang hp dn, ngi c cm n sch l phi
theo ui cu chuyn n cng... [34, tr.9]. Du vt thi i nh hng v
quy nh cch ni nng, i p, nhiu lp t mi c hnh thnh, quan nim
v li ni cng c b sung nhng sc thi biu cm mi. Ngn ng tiu
thuyt gn vi ngn ng i thng, giu tnh khu ng. Ngn ng trong cc
tiu thuyt biu hin s c tnh ho mnh m, tnh cch no, li l y. Cch ni
trn tri dn d, thng thn, bo dn [34, tr.16] ca cc nhn vt l nhng
im ni tri trong tc phm ca Chu Lai.
V vy, phng din ngn ng, tiu thuyt Chu Lai c th gi m
nhiu vn m ngn ng hc ang quan tm, nht l kha cnh s hnh
chc ca ngn ng trong giao tip ngh thut, nh: c im, vai tr ca t
ng trong t chc li thoi; s hnh chc ca ngn t th hin trong ngn ng
nhn vt; ngn ng thc hin chc nng phn nh v chc nng t chc
pht ngn, th hin phong cch, ging iu tc phm v tc gi nh th no
1.3. Nghin cu ngn ng trong tc phm vn hc ni chung, nghin
cu ngn ng hi thoi ca nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai ni ring,
khng ch c ngha v mt l lun (gp phn xc nh v phong cch giao
tip, phong cch ngn ng ngh thut, ngn ng nhn vt, cc quy tc giao
tip) m cn c ngha ng gp vo thc tin (cung cp ngun ng liu
lm r s hnh chc ca ngn t trong giao tip ngh thut), cng nh tnh
ng dng thc hnh ca ti (gp phn vo vic ging dy tc gi, tc
phm; phong cch ngn ng ngh thut; din ngn v phn tch din ngn
trong nh trng).
T nhng cn c l lun v thc tin trn y, chng ti la chn ti
lun n: c im ngn ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai.

3
2. Lch s vn
2.1. Nhng hng nghin cu v ngn ng trong giao tip v hi thoi
Vic nghin cu cc vn lin quan n ngn ng trong hot ng
giao tip tr thnh mt trong nhng hng c ch ca ngn ng hc
hin i. Nhng kt qu nghin cu lnh vc ny th hin r trong cc cng
trnh ca cc nh ngn ng hc trn th gii, bt u t lun im quan trng
bc nht ca F.de Saussure trong cun Gio trnh ngn ng hc i cng
(1916) v sau c cc nh ngn ng hc khai thc theo nhng hng
khc nhau. C th k n nhng hng nghin cu chnh, nh: nghin cu v
dng hc - Pragmatics (J.L. Austin, 1965; Ch.W. Morris, 1966; J.R. Searle,
1969); hng nghin cu v Ngn ng hc x hi - Socio- Linguistics
(Nikolski, 1920; E.d Sapir, O.Jesperson, 1922...); hng nghin cu v Ngn
ng hc vn bn - Text Linguistics (L.Bloomfield (1926), E.Benveniste
(1960), A.Reformatxky (1967), v.v
hng nghin cu dng hc, cc nh ngn ng hc xc nh c 4 vn
: s chiu vt v ch xut, ngha tng minh v hm n, cc hnh ng ngn
ng v l thuyt hi thoi. Trong cc vn , l thuyt hi thoi (bn v lnh
vc giao tip i thoi) c xem l vn trng tm. Theo M. Bakhtin,
Ngn ng ch sng trong s giao tip i thoi gia nhng ngi s dng
ngn ng. S giao tip i thoi chnh l lnh vc ch thc ca cuc sng ca
ngn ng. Ton b cuc sng ca ngn ng, trong bt k lnh vc no s dng
n (sinh hot, s v, khoa hc, ngh thut v.v...) u thm nhun nhng quan
h i thoi... [2, tr.172). Nghin cu ngn ng hi thoi ni chung, ngn ng
nhn vt ni ring khng th tch n ra khi lnh vc li ni, tc khi ngn
ng vi t cch l mt hin tng ton vn c th [2, tr.172].
Tip thu v pht trin quan im v kt qu ca ngn ng hc th gii,
cc nh ngn ng hc Vit Nam c nhiu cng trnh nghin cu v lnh
vc ng dng hc, ngn ng hc x hi, ngn ng hc vn bn cp n s

4
hnh chc ca ngn ng trong giao tip [th hin trong cc ti liu: 6, 20, 23,
47, 54, 70, 93, 105]. Ring v vn ngn ng hi thoi, ngn ng nhn vt,
cc hnh ng ngn ng, c nhiu cng trnh nghin cu cc quy m
khc nhau (chuyn lun, gio trnh, lun n, lun vn, bi bo) cp n
nhng mc khc nhau (t nhng vn l lun, cc nguyn l, khi nim
n thng k, miu t, phn tch cc c trng, cch thc hot ng ca cc
n v trong hot ng giao tip c th t ting Vit).
Trong cc cng trnh trn, cc tc gi nu l thuyt hi thoi, nhn
xt nh gi v c im ca hi thoi, cc phng din ca hi thoi. Bn
v hi thoi v vai tr ca n trong nghin cu, Hu Chu nhn
mnh:Hi thoi l hot ng giao tip cn bn, thng xuyn, ph bin
ca s hnh chc ngn ng. Cc hnh thc hnh chc khc ca ngn ng
u c gii thch da vo hot ng cn bn ny... Vn phi nghin
cu s hnh chc ca nhng cp tr li nh cp hi/tr li theo mt quan
im hi thoi, tc trong s i p ca cc nhn vt giao tip trong mt
hon cnh nht nh [20, tr.276, 267]. Nhiu cng trnh bn v cc lnh
vc ca hi thoi, nh: V ng ngha ca li (Hong Ph, 1981); Phn tch
cc nhn t trong hi thoi (Nguyn Thin Gip, 1999), Ng ngha li hi
thoi ( Th Kim Lin, 1999), v.v... Mt s cng trnh bn su v hi thoi,
miu t, phn tch cc nhn t ca hi thoi, vai tr chc nng ca cc li
thoi trong giao tip ngn ng cc ng cnh. Trong c nhng cng
trnh nghin cu chuyn su v ngn ng hi thoi trong cc ng cnh giao
tip. Chng hn, phn tch v vai tr ca t trong hot ng giao tip (Bi
Minh Ton, 1999); bn v vai x hi v ng x trong giao tip (Nguyn Nh
, 1990); phn tch c im ca khu ng ting Vit v rn luyn k nng
giao tip (Nguyn Ch Ha, 2009); v t xng h trong gia nh n ngoi
x hi ca ngi Vit (Bi Minh Yn, 2001)...

5
2.2. Nhng hng nghin cu ngn ng v ngn ng nhn vt
trong tc phm vn hc
Cng vi vic nghin cu ngn ng trong cc bi cnh giao tip, l
nhng cng trnh bn v ngn ng v ngn ng trong giao tip ngh thut
ni chung, trong tc phm vn hc ni ring. xc nh ngn ng trong tc
phm vn hc, ngi ta lm r mi quan h gia ngn ng phong cch vit
v phong cch ni: ...Ngay trong phong cch ni cng c s phn bit gia
li ni c chn lc, trau gii (v d nh li din ging, thuyt trnh, li
pht biu chnh thc c chun b sn...) vi li ni cha c chn lc k v
trau gii cn thn (v d nh trong ni nng thn mt thng thng hng
ngy, thm ch c th chp nhn c tnh cht thng tc trong ). Loi th
nht y nhch gn v pha ngn ng thuc phong cch vit hn, cn loi
th hai, t bn cht ca n, c gi ch danh l khu ng - mt tn gi
m tuy khng ni ra mt cch hin minh, nhng t nhiu bn trong, ngi ta
c phn bit n vi ngn ng ni, ni chung. Nh th, c th nhn ra
trong t vng ba lp t mang c im ca ba phong cch: lp t khu ng,
lp t ng thuc phong cch vit, v cui cng l lp t ng trung tnh
(hoc cn gi: trung ho v phong cch) c th dng trong mi phong cch
khc nhau [29, tr.23]. Bn v phong cch ngn ng trong tc phm vn
hc, cc tc gi cho rng ngn ng trong tc phm vn hc cng c nhng
yu t mang phong cch khu ng theo li m phng ngn ng t nhin.
iu c th hin trong li thoi nhn vt: Li i thoi gia cc nhn
vt l mt thnh phn ch yu trong kt cu li ni ca tc phm t s.
Chc nng ch yu ca i thoi khng ch mang tnh cht miu t hay
chuyn dn, trnh by s kin m cn l bc l tnh cch, tm l ca nhn
vt v quan im t tng [68, tr.194].
Hi thoi l hnh thc giao tip thng xuyn, ph bin v lin tc ca
cuc sng hng ngy. Gn y, da vo l thuyt hi thoi m nhiu tc gi

6
cp n ngh thut giao tip, nh: Giao tip bt k ai ca Jo Condrill - Bennie
Bough (2001), Ng cnh v giao tip, Phn tch hi thoi ca Nguyn Thin
Gip (1999)... S pht trin ny cho thy mnh t hi thoi ngy cng mu
m c nhiu nh nghin cu khm ph. Trong cc vn bn vn hc nht l
th loi t s, hi thoi gp phn th hin phm cht nhn vt, tnh cm v t
tng ca nh vn tc ng n bn c su sc.
Nhiu bi vit, lun n tin s, lun vn thc s cng tm hiu cc
phng din khc nhau lin quan n ngn ng nhn vt trong tc phm vn
hc. Chng hn, Ngn ng tc gi trong truyn Nguyn Tun (ng Lu,
2006), Kho st ngn ng hi thoi ca nhn vt trong truyn ngn Nguyn
Huy Thip (L Th Trang, 2002); Hi thoi trong truyn ngn Nam Cao (Mai
Th Ho Yn, 2006); Li c thoi ni tm nhn vt trong truyn ngn
Nguyn Minh Chu, Nguyn Huy Thip, Nguyn Th Thu Hu (L Th Sao
Chi, 2010), v.v...
Qua nhng cng trnh k mt cch rt khi qut v c tnh i
din trn, phn no ta c th hnh dung c vn ngn ng trong giao
tip, hi thoi, ngn ng tc gi, ngn ng nhn vt trong tc phm...
c nu ra v bn lun v mt l thuyt v phn tch miu t v mt thc
tin t nhiu gc v thu c nhiu kt qu rt c ngha, lm c s
cho nhng hng nghin cu y trin vng v s hnh chc ca ngn ng
trong giao tip x hi.
2.3. Nhng cng trnh vit v tc phm ca Chu Lai t gc vn
hc v ngn ng hc
2.3.1. Nghin cu tc phm ca Chu Lai t gc ph bnh vn hc
Khi nghin cu, nh gi v tc phm Chu Lai, nhn chung, cc nh
nghin cu ph bnh khng nh thnh cng ca Chu Lai l ti chin
tranh vi hnh tng trung tm l ngi lnh. Chin tranh v ngi lnh trong
sng tc ca Chu Lai c phn nh di nhiu gc khc nhau ch yu

7
bng ci nhn s thi v th s. iu ng ch l cch xy dng nhn vt
trong sng tc ca Chu Lai c nhiu nh nghin cu quan tm. Bi Vit
Thng vit: Nhn vt Chu Lai c th hin nh nhng con ngi tm linh.
H sng bi nhng m nh ca o gic, hi thc bi s sm hi, lun tm
kim s gii thot. l nhng con ngi tr v sau chin tranh b mt
thng bng, kh tm c s yn n trong tm hn. H sng trong cm gic
khng bnh yn... Chu Lai lm ngi c bt ng v nhng khm ph ngh
thut ca mnh: Nhn vt Chu Lai thng t soi t mnh, khm ph mnh,
khm ph mt bn ng hay l mt con ngi trong con ngi [124, tr.104].
Hng Diu nhn xt: Chu Lai l nh vn thu chung vi ti chin tranh,
anh c nhiu tc phm vit v ti ngi lnh trn c ba mt trn: Vn hc
- Sn khu - in nh [34, tr.6]. Trn Quc Hun trong Ngi chin s vit
vn hm nay - i ng k tc nhng nh vn chin s, khng nh phm cht
ca ngi lnh trong chin tranh: Trong truyn Chu Lai, ci vn tri thc vn
ha, tr tu sng sut ca ngi lnh tr thm nhuyn mt cch t nhin
vo tng chi tit nh ca truyn, trong tng phn on nhy bn, qu quyt,
dn ti chin thng cui cng nhn vt [65, tr.33]. Vit v ngi lnh
sau ho bnh trong tiu thuyt chin tranh thi k i mi, Nguyn Hng
Giang cho rng: S tht v chin tranh hm nay c nhn li l mt s tht
tri qua nhng nm thng day dt, trn tr trong tm hn nh vn Chu
Lai, hn th, n thc s l nhng nm tri ca ngi chu trn, ngi
trong cuc [45, tr.20]. L Hoi Thu cng khng nh: D trc tip vit v d
vng mt m bom n hay chuyn dch sang tip cn nhng knh thng tin
mi x b ca thi hin ti, bao gi Chu Lai cng nghin ngm suy t v hin
thc vi s nhit tm v lng trung thc ca ngi lnh... Nu nh trc kia,
cc nhn vt ca anh c m t ch yu ct cch anh hng trn mc th
hin nay (...) Chu Lai tp trung khai thc qung i th hai: qung i pha
sau chin trn ca ngi lnh [125, tr.63].

8
2.3.2. Nghin cu tc phm ca nh vn Chu Lai t gc thi php
hc v ngn ng hc
nh gi v phng din ngh thut ca tiu thuyt Chu Lai, Phan C
trong Tiu thuyt Vit Nam nhng nm u thi k i mi cho rng, tiu
thuyt Chu Lai khng ch a dng trong cc phng thc tip cn m c
trong cc bin php ngh thut, kt hp c thoi ni tm, dng thc,
ngh thut ng hin v c nhng thnh cng nht nh [41, tr.18]. V tiu
thuyt Vng trn bi bc, Hng Diu nh gi cao ngh thut xy dng nhn
vt, cch to tnh hung, nhng xung t, c bit l cch nhn kh mnh dn
ca Chu Lai, c nhng trang hp dn, ngi c cm n sch l phi
theo ui cu chuyn n cng [33, tr.9].
Xun Trng nhn xt v ngh thut v ngn ng trong tiu thuyt
n my d vng qua Mt vi cm nhn sau khi c n my d vng, bo
Vn ngh s 26/1993: C th gi tc phm ny y cht lnh, ging vn
bm b, si ng, cc th tnh cm, suy t u y n tn cng. Ct truyn
c pha cht ly k b him kiu kim hip, c rt cun ht. C nhng
chng, nhng on anh vit v chin tranh ht sc sinh ng, nu khng l
ngi trong cuc, khng dng li c khng kh mt a bn chin u kh
c bit ny... n my d vng cn c ch cha hon m. Chnh ci ging
vn bm b si ng y, chnh ci cch y tnh cm, t duy n tn cng
y to ra mt tri khc bi tnh thi qu. y l s cng iu trong x l
tnh tit, s lng ngn trong cu vn. V cng v say sa vi ct truyn, tc
gi thiu cht ch trong l gii tnh cch nhn vt ca mnh. T b qu
kh vi mt ngi n b dng cm, trung hu nh Ba Sng, qu tht
khng phi l iu qu d dng. D sao y cng l cun tiu thuyt sng
gi v chin tranh v ngi lnh; vi tm t tng ng n, trong sng rt
ng trn trng, khch l [tr.34].

9
Chu Bch Thu trong bi vit Nhng n lc sng to ca tiu thuyt Vit
Nam t sau i mi cp n mt kha cnh ca thi php v ngn ng trong
tiu thuyt sau 1975 v trong tiu thuyt Chu Lai: Nhiu tiu thuyt sau
nhng nm i mi n nay s dng m tp gic m, gic m chim bao
nh mt ngn ng c thoi c bit gii m th gii v thc ca con
ngi. Th php ny th hin r trong cc tiu thuyt Thn phn ca tnh yu
(Bo Ninh), n my d vng (Chu Lai) [tr.590]. Tc gi lu n mt c
im ca ngn ng tiu thuyt sau nm 1975: Du vt thi i nh hng
v quy nh cch ni nng, i p, nhiu lp t mi c hnh thnh, quan
nim v li ni cng c b sung nhng sc thi biu cm mi. Ngn ng
tiu thuyt gn vi ngn ng i thng, giu khu ng (...). Ngn ng trong
cc tiu thuyt biu hin s c tnh ho mnh m, tnh cch no, li l y.
Cch ni trn tri dn d ca ngi lnh (n my d vng), cch ni thng
thn bo dn ca cnh nh bo (Dn thn, Mt ngy v mt i) [tr. 588,
589].
Nhiu kin i su vo phn tch ring tng tc phm. Cuc trao
i v tiu thuyt n my d vng in trn bo Vn ngh s 39/1992 xut
hin nhng lung kin khc nhau, song ch yu vn l khen ngi, l:
Chu Lai nh c ngi c bi mt ct truyn li k (Cao Tin L),
Trn tng trang vit l r tm huyt ca tc gi tuy c khi t tng mi
ch dng li nhng cu trit l (Thiu Mai). Trong bi vit Cuc tm ti
v tiu thuyt, tc gi Vn Khang cp n ngh thut xy dng
nhn vt: Li chm khc nhn vt trong n my d vng cng c nhiu
ng gp mi. Ngy trc nhn vt thng mang mt ngha ph qut,
tc l c ci g chung cho c lp ngi..., cn Hai Hng ca Chu Lai
c s phn c miu t nh mt yu t c bit c nht nhng vn mang
tnh in hnh. Nhn vt Hai Hng ca Chu Lai tn t v thn xc, nhng

10
vm v v tm hn. Hai Hng c b khung xung cp v thng tt, v
s hy hoi ca mi th v vn thi hu chin, nhng vn nht qun mt
bn lnh, mt kiu xng pha gn nh bt mng v khng chu chp nhn
mt ci g lp l tro tr [tr.5].
Tc gi Hng Diu trong Vn ca tiu thuyt Vng trn bi bc vit:
Vi ngh thut xy dng nhn vt, cch to tnh hung, nhng xung t, c
bit l cch nhn kh mnh dn, Chu Lai c nhng trang hp dn, ngi c
cm n sch l phi theo ui cu chuyn n cng [33, tr.41].
T gc nghin cu ngn ng hc, gn y, mt s lun n tin s,
lun vn thc s cng cp mt s c im ngn ng tc phm, ngn
ng nhn vt trong cc truyn ngn v tiu thuyt ca nh vn Chu Lai.
Chng hn nh: Hnh ng trn thut qua li thoi nhn vt trong truyn
ngn Nguyn Minh Chu, Chu Lai, L Lu (Cao Xun Hi, Lun n Tin s,
2010), S th hin ngi lnh thi hu chin trong tiu thuyt ca Chu Lai
(L Th Luyn, Lun vn Thc s, 2006), c im ngn ng truyn ngn
Chu Lai (Nguyn Thy Hu, Lun vn Thc s, 2007),v.v...
Nh vy, c th ni cc cng trnh nghin cu v tc phm ca Chu Lai
c nhiu tc gi quan tm v thu c mt s kt qu bc u nhng
cn nhiu vn cn c tip tc tm hiu, nht l t gc ngn ng hc.
Cc kt qu ca ngi i trc l nhng gi , ngun ng liu quan trng
gip chng ti i su tm hiu, nghin cu c im ngn ng nhn vt trong
tiu thuyt Chu Lai.
3. Mc ch v nhim v nghin cu
3.1. Mc ch nghin cu
- ti nhm lm sng t mt s c im v vai tr ni bt ca ngn
ng nhn vt t phng din t ng trong tiu thuyt Chu Lai.

11
- Qua nhng kt qu phn tch v tng hp, ti nhm lm r c
im ngn ng nhn vt v phong cch ngn ng ca tc phm vn hc th
hin trong tiu thuyt Chu Lai.
3.2. Nhim v nghin cu
t c cc mc ch trn, nhim v nghin cu ca lun n c
xc nh l:
- Tng hp nhng vn l lun chung lin quan n ti, nh: l
thuyt hi thoi, nhn vt v ngn ng nhn vt, vai tr ca t ng trong tc
phm, tc gi v tc phm v cc vn lin quan khc.
- Kho st, thng k ngun ng liu lin quan n ngn ng hi thoi,
cc li thoi trong tiu thuyt ca Chu Lai.
- Miu t, phn tch, nu vai tr ca cc lp t ng tiu biu trong vic
th hin c im ngn ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai.
- Tng hp, rt ra nhng c im ni tri v s hnh chc ca cc
lp t ng trong cc li thoi nhn vt v c im ngn ng nhn vt trong
cc tc phm kho st, t gp phn lm r phong cch ngn ng ca nh
vn Chu Lai.
4. i tng, phm vi v ngun t liu ca lun n
4.1. i tng v phm vi nghin cu
i tng nghin cu ca lun n l kho st, lm r c im ngn
ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai, nhng ngn ng nhn vt xt t
quan im tip cn ca ngn ng hc - l mt phm tr rng, c nhiu
phng din (ng m, t vng, ng php, vn bn) v c xem xt t nhiu
gc (cu trc, ng ngha, phong cch, ng dng). Trong khun kh ca
lun n, chng ti gii hn i tng v phm vi nghin cu ca ti vic
tm hiu h thng t ng th hin qua li thoi nhn vt trong tiu thuyt ca
nh vn Chu Lai t gc ng dng.

12
4.2. Ngun t liu kho st ca lun n
Lun n kho st t ng qua li thoi nhn vt trong tiu thuyt ca
Chu Lai, gm cc tc phm:
1. Chu Lai (1979), Nng ng bng, Nxb Qun i nhn dn, S trang: 351.
2. Chu Lai (1985), Gi khng thi t bin, Nxb Ph n, S trang: 186.
3. Chu Lai (1990), Vng trn bi bc, Nxb Thanh nin, S trang: 351.
4. Chu Lai (1990), Bi b hoang lnh, Nxb Ph n, S trang: 210.
5. Chu Lai (1994), n my d vng, Nxb Hi Nh vn, S trang: 339.
6. Chu Lai (1999), Ph, Nxb Vn hc, S trang: 339.
7. Chu Lai (2000), Ba ln v mt ln, Nxb Qun i nhn dn, S
trang: 343.
8. Chu Lai (2002), Cuc i di lm, Nxb Qun i nhn dn, S trang:
510.
9. Chu Lai (2002), Sng xa, Nxb Qun i nhn dn, S trang: 510.
10. Chu Lai (2002), Ch cn mt ln, Nxb Qun i nhn dn, S
trang: 510.
5. Phng php nghin cu
5.1. Phng php thng k - phn loi
Phng php ny c dng thng k cc li thoi nhn vt; cc t
ng tiu biu trong ngn ng nhn vt; phn loi cc lp t ng, tnh tn s,
lt dng ca t ng... Phng php thng k phn loi va l c s xc
nh i tng nghin cu (t ng ca ngn ng nhn vt), va l cung cp
cc s liu lm minh chng cho cc lun im trong tng chng ca lun n.
5.2. Phng php phn tch din ngn
Phn tch cc ng liu trn cc bnh din ca din ngn hi thoi; tng
hp rt ra c im khi qut v t ng trong tc phm v vai tr, nh

13
hng ca c im n h thng chung, t xc nh c im ca
ngn ng nhn vt trong tc phm v phong cch ngn t ca tc gi.
5.3. Phng php miu t
Phng php miu t dng trong lun n lin quan n cc trng hp
cn lm ni bt cc c im no trong lun n (chng hn: cc lp t ng
trong li thoi nhn vt, h thng t xng h, t thng tc, v.v...). Cc kt qu
ca phng php miu t trong lun n l c s phn tch, tng hp, a ra
cc kt lun v c im ngn ng nhn vt trong tiu thuyt ca Chu Lai.
6. ng gp mi ca lun n
y l cng trnh u tin nghin cu v c im ngn ng nhn vt
trong tiu thuyt Chu Lai bnh din t ng t gc ng dng. Cng trnh
vn dng nhng kin thc c bn ca ng dng hc kho st, phn tch
v ngn ng hi thoi, qua nhm lm r s hnh chc ca ngn ng trong
giao tip x hi ni chung, giao tip ngh thut ni ring; ng thi gp phn
lm r c im ca ngn ng nhn vt v phong cch ngn ng ngh thut
trong tiu thuyt ca Chu Lai.
7. Cu trc ca lun n
Ngoi phn M u, Kt lun v Ti liu tham kho, ni dung lun n
c trnh by trong ba chng:
Chng 1: Nhng vn l thuyt lin quan n ti
Chng 2: c im ngn ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai qua
t ng xng h
Chng 3: c im ngn ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai qua
t thng tc, qun ng, thnh ng.

14
Chng 1
NHNG VN L THUYT LIN QUAN N TI
1.1. L thuyt v hi thoi
1.1.1. Khi nim hi thoi
Theo quan im chung ca cc nh nghin cu [th hin trong cc ti
liu:11, 15, 17, 20], thnh tu ni bt nht ca ngn ng hc hin i l
dnh s quan tm c bit n ngn ng trong giao tip, s hnh chc ca
ngn ng trong thc tin. Dng hc (Pragmatics) ra i theo hng v pht
trin mnh m t nhng nm 70 ca th k XX. Giai on u, dng hc ch
n ngn ng n thoi (li ni mt chiu, cc din ngn), sau dng hc
chuyn sang hng quan tm n quan h hi p (t cc din ngn vo chui
cc chui li ni trao qua i li). Theo cc nh nghin cu, cc din ngn c
tnh n thoi, tc l khng c s tng tc qua li gia cc li ni trong
(nh mt bi vn t cnh, mt bi ngh lun) cng u hm n mt cuc trao
i, bi vy, dng hc thc s phi l dng hc hi thoi (Pragmatique
dialogique). Hi thoi l hot ng giao tip cn bn, thng xuyn, ph bin
ca s hnh chc ngn ng. Cc hnh thc hnh chc khc nhau ca ngn
ng u c gii thch da vo hot ng cn bn ny [20; tr.276].
V khi nim hi thoi, tc gi Nguyn Nh xc nh: Hi thoi l
hot ng giao tip bng li dng ni gia cc nhn vt giao tip nhm
trao i cc ni dung miu t v lin c nhn theo ch c t ra (152;
tr.122). Theo Th Kim Lin: Hi thoi l mt trong nhng hot ng
ngn ng thnh li gia hai hoc nhiu nhn vt trc tip, trong mt ng
cnh nht nh m gia h c s tng tc qua li v hnh vi ngn ng hay
hnh vi nhn thc nhm i n mt ch nht nh [86, tr.18]. Trong tc
phm vn hc, cng vi ngn ng tc gi l s xut hin lun phin, xen k
ngn ng hi thoi ca cc nhn vt. V d:

15
... Mt ci hn nh vo trn. Ting ni ai du nh, mn man:
- Ng i! Ng mt cht i anh!... hai ngy hai m nay, anh cha
chp mt cht no ri. Em sang hm ch Hai y. Em s vt thng ch
nhim trng. Tc ci gh c! Vt thng ca mnh khng lo, ci sng ca
mnh khng lo, li c lo cho tiu on anh Tm bn kia sng. Ch nghen! Em
s quay li ngay...
- Anh Hng... Em khng nghe na u - C gi vi ly tay bt tai li.
... Sng ci u xung mt giy ri ngng ln, nt mt lnh cng:
- Dm!
- ng ch y t! - Hng cng st mt - y l lnh, ng ch khng
c can thip vo. Anh em u? Thng Khin, thng Vng u? C thng
Tun khn nn kia na, my ngi cht gim ? Mang n ra h pho
chn ngay!
- Khng! Sng tht - Khng c chn sng ngi ta nh th!
- Li con ngi lm iu ny i! - Hng ch tay ra ca rng.
Cht!... C khun mt ru ria ca Hng hi bt nga ra sau trc mt
ci tt qu bt ng [XIII, tr.79].
Hi thoi hu nh c mt trong cc sng tc (vn bn vn hc) nhng
chng ta thy rng trong vn bn vn hc (truyn ngn, tiu thuyt, kch...),
hi thoi khng xut hin c lp m n lun gn lin vi ngn ng tc gi,
lm thnh chnh th vn bn chnh th tc phm vn hc.
1.1.2. Vn ng hi thoi
Thng thng, cu trc ca mt cuc thoi gm: s trao li, s trao
p v s tng tc.
1.1.2.1. S trao li
Trao li l vn ng ca ngi ni A ni ra v hng li ni ca
mnh v pha ngi nhn B. Khi trao li c nhng vn ng c th (c ch,

16
iu b, nt mt) hng ti ngi nhn hoc t hng v mnh (gi u, gi
tai, m ngc...) b sung cho li ngi ni.
Tnh th trao li ngm n rng, ngi B tt yu phi c mt i vo
trong li ca A. V th ngay trc khi B p li th B c i vo trong
li trao ca A v thng xuyn kim tra, iu hnh li ni ca A. Cng
chnh v th, pha ngi ni - ngi trao li ni c ngha l ln trc vo
ngi nghe B, phi d kin trc phn ng ca ngi nghe la chn li
thch hp, lm sao c th p t iu mnh mun ni vo B [24, tr.41].
Khi trao li, c cc vn ng c th (iu b, nt mt, c ch,...) hng
ti ngi nhn hoc hng v mnh (gi u, gi tai, m ngc...) b sung
cho li trao.
Mt ting khc tm tc bt ln:
- ng gin... ng b em nghe anh! Em ch c mnh anh. Em...
thng anh! [XIII, tr.82].
v d trn, hnh nh ca nhn vt Ba Sng, mng manh, yu ui
trc Hai Hng, ngi hng trn mc trong tc phm n my d vng ca
Chu Lai. t trong vn ng hi thoi, cu trao ca Sng hng ti Hng
bng cc t em, anh. Trong cu trao c s hin hu ca ngi nhn. S
du dng, yu ui ca nhn vt Sng c tc gi th hin bng cu dn:
Mt ting khc tm tc bt ln.
1.1.2.2. S trao p
Hi thoi chnh thc hnh thnh khi ngi B p li lt li ca ngi
ni A. Pht ngn l sn phm ca cc hot ng li. Tt c cc hot ng
ngn ng u i hi mt s hi p [93, tr.75]. Khi c tho mn bng
mt s hi p th pht ngn s tr thnh hi thoi, ngha l, hnh thnh mt
cp trao - p.
Tip theo v d trn, sau nhng li tm tc yu thng ca Ba Sng,
Hai Hng p li li ca c hnh thnh mt cp trao - p.

17
Hng quay mt i, ting ni ngn ngt:
- Th l bao nhiu cng sc vo m phi dng li! Ngi ta s
ngh g?
- Khng... khng sao u. Em thay mt lc lng a phng... s cng
chu trch nhim vi anh.
- Sng... [XIII, tr.82].
Khi xut hin li p ca nhn vt B th vn ng trao - p - ci li
ca hi thoi din ra theo nhp iu ca ni dung hi thoi. C lc, s vn
ng lng li theo ting ngp ngng trong tm trng ca nhn vt, c lc
li din bin nhanh, dn dp. S thay i trong cp vai ngi ni - ngi
nghe cng bin i theo. y cng l yu t cho s pht trin hi thoi t
n ch mong mun. Trong v d trn, nhn vt Hng lc sp vai ngi ni
di hnh thc cu hi Ngi ta s ngh g?, lc li chuyn thnh ngi
nhn li v c s p li: Sng....
1.1.2.3. S tng tc
Trong cuc thoi, cc nhn vt giao tip, nh hng ln nhau, tc ng
qua li vi nhau lm bin i ln nhau. Trc cuc thoi, nhn vt c s khc
bit, i lp v tnh cch, tm l, hiu bit tnh cm, v.v.. Trong qu trnh
tham gia vo hi thoi, nhn vt s t iu phi nhng khc bit ny cng
cng tc i n tho hip hoc c th pht trin cao hn, m rng nhng khc
bit ny lm cho cuc thoi i n xung t. y chnh l s tng tc trong
hi thoi. Theo Hu Chu, s tng tc c hiu l: Cc nhn vt giao
tip nh hng ln nhau, tc ng ln nhau n cch ng x ca tng ngi
trong qu trnh hi thoi [24, tr.42].
Vi vn bn tc phm vn hc, s tng tc hi thoi c th pht trin
theo nhng chiu hng khc nhau.
- To iu kin cho tm l nhn vt pht trin, a cuc thoi t n ch:

18
C ting n nh trong u, ti ng dy:
- Ba nay mnh l ch x phi khng?
- Cn bn ci g na - Ba Thnh ni.
- Vy dp i! V by gi ln xe tr v nh thng Tun. S nhu ti .
- Cn chuyn tu? - Tun hi.
- Cng dp lun! Tao s li vi chng my tm bng c tn git
ngi [XIII, tr.339].
Trong v d trn, ci ch ca cuc thoi c xc nh, chin tranh
vi n bom khi la, cht chc qua nhng cuc chin trong cuc sng i
thng gia ranh gii thin - c th mi ch bt u nhng ngi lnh can
trng mt thi ny.
- Lm cho hi thoi thm cng thng v i n xung t do khng ho
phi c nhng khc bit:
- Khng! Khng i u c! - ng Hng x ca bc vo, ging ni
tc li.
- Tri... Anh Hai! - Ba Sng li ngi tr li, hai tay bt gic a ln
che ly ngc nh hm no.
- Sng! Em c y. Ngy mai ti s a em v - ng Hng ng
chn ngang ca, cp mt trng su sng ln - Nu ci on thanh tra y
mun, chnh ti s tr li, nhn danh nhng ngi cht v nhng ngi sng,
ti s tr li thay em.
Sng cng li li, ming lp bp:
- Khng... Khng c u anh. ng anh [XIII, tr.331].
- H gi s tnh ca nhn vt vi nhng cm gic, nhng day dt...
trong tm trng:
Nh nhn vt Ba Sng, sau chin tranh tr v, s tr tru ca s phn
hay l mt h qu au lng ca chin tranh khin c buc phi phn bi li

19
chnh mnh tr thnh ngi n b p v uy quyn nhng cng ni ting
l lnh lng, dng dng vi n ng.
Mt m khi mu da cam t nhin tri qua, ph y vo mt ngi
n b. Sau mt thong rng mnh n lnh, b ta ci, lc u v mt mi:
- Thanh tra B ?... Sao li c thanh tra B y? Ti nghip! Chc
li mt ca hi chng chin tranh thi. Thi c, khng cn bit l ai
nhng n y th coi nh l khch. Anh lm n a ng v phng ngh v
ni rng, y khng c ai tn Sng ht [XIII, tr.25].
1.1.3. Cc dng thc hi thoi
Qua kho st v thng k tiu thuyt Chu Lai, chng ti nhn thy,
ngn ng ca tc gi s dng nhiu dng thc hi thoi nh n thoi, song
thoi, tam thoi, a thoi, trong , song thoi xut hin v chim t l nhiu
nht. C th, cc dng hi thoi c th hin:
1.1.3.1. n thoi
L li thoi ca mt nhn vt pht ra hng n ngi nghe nhng
khng c li p trc tip. Vic tip nhn ni dung li thoi c phn hi
bng hnh ng th hin hay c ch khng c tc gi m t thnh li.
Dng n thoi biu hin r nht kiu li trn thut ca nhn vt, c
ngha l, li ni ca nhn vt c xen k mt yu t k ca mnh, ca ngi.
Thp thm cha tht tin vo ci nhn xt cn mang mu sc v on
y, ti h nng bn thng mt lot n ria:
- B khng phi l mt ci g ht. ng th. Bi v b chnh l Ba
Sng. Y t Ba Sng! X i trng Ba Sng ca ba x vng h lu sng
Si Gn cch y hai mi nm.
Lnh lo, ti bi tip mt lot na:
- B c mun nhn b l Ba Sng hay khng. Tu! l quyn ca
b. Nhng ti, ti li cn phi bit ti sao... [XIII, tr.234].

20
Gia nhng li dn thoi bn thng mt lot n ria, lnh lo, ti
bi tip mt lot na l mt thong xao ng vt rt nhanh trong i mt
m to, mt cht chuyn mu trn i mi khng son phn, mt cht rung git
g m phn pht hng ca ngi n b chi b qu kh - Ba Sng.
Thng thng, dng n thoi l vng li p, mi nhn vt t eo
ui mt ngh ring ca mnh nhng u tun theo mt logic. nhn vt
Hai Hng, s dn ui n tn cng tm ra s tht v ngi con gi anh
yu cht au n trong trn cn ca ch m anh l ngi chng kin. Cn
Ba Sng, s ngy ngt trong vng ho quang gi di khin c quay
lng vi tt c k nim xa. S im lng ca Ba Sng trong on thoi trn
c tc ng su sc n ni dung pht ngn ca nhn vt Hai Hng.
1.1.3.2. Song thoi
y l dng thoi ch yu v c quan tm nhiu nht trong l thuyt
hi thoi. Theo Nguyn c Dn: Nu khng c ch thch g c bit th
thut ng hi thoi c hiu l song thoi [32, tr.77]. Song thoi l li ca
ngi trao hng n ngi nghe v c s i p bng hnh vi ngn ng.
Chng ti gi l hnh vi trao li v hnh vi p li. dng thoi ny, nhn
vt trc tip a li ni ca mnh vo hi thoi, bo m yu t li trao v li
p ca nhn vt, bo m nguyn tc lun phin lt li hi thoi.
Knh rm en rm, ria mp en nhc, bp tay xon bn nh xon
thng, anh ta tin n, ht mt hi rt hn:
- C g khng my anh?
- Khng... Khng c g. ng hng mt thi - ng trng phng lng
tng tr li.
- Hng mt th mi i ch khc. Ch ny va thi cng xong, nng thy
m, c g m mt. Rnh vic! [XV, tr.255].
dng song thoi, c th khng c li dn v t dn m c biu
hin bng du hnh thc gch ngang u dng.

21
- Ka... ng anh! Em s...
- S ci g na c ch? Chng mnh ch tng gn nhau... cho nhau
ht mt ln ri ?
- Chnh v th m em bit anh khng thng em.
- Tm by no! Khng thng m ti tm, ma gi th ny, anh b c
vn phng gim c, b c v con xung y ch ct c gp em ?... Im!
Ngoan no...Cho anh ln na nh!
- Ka! ng lm th! t ht khuy o by gi... y, t ri! B ra i!
Em khng a u!
- Ai a! Em c lm!... Em c bit rng my tun nay... khng lc no
anh khng m tng v em...V b ngc...v thn th nng rc ca em. Anh...
thm em.
- Khng c! D ht qun o by gi... Ka, d!
- D, anh n cho mt trm b, mt ngn b khc... m anh i! m
cht vo... i! Ngc em m qu... B ngc trinh n ca em... C cp i na!
Anh cha tng thy ai c cp i trn v rn nh th ny...
- i au... Cn au th!
- Anh xin li! Ti em y. Ai bo em c ngon nh mt khc gi. No!
M chn ra mt cht i! Anh xin...
- Khng... [XVI, tr.118].
Tuy khng c li dn v t dn nhng ngi c vn hnh dung c
thi , tnh cm, hnh ng ca nhn vt trong cuc thoi trn. y l nhn
vt c to nn t ci nhp nhng, nh nhem gia bng ti v nh sng. B
ngoi th lch s, hiu bit nhng bn trong li l mt tm a v cng en ti,
u gi ngay c trong quan h tnh cm.
dng song thoi cn xut hin xen c thoi nh l mt hnh thc
nhn vt bc l suy ngh thm kn ca mnh hn na trong dng ca tc gi:
- Sinh nht ch.

22
- Sinh nht ti? - Ch trn mt ri cht nh v ph ln ci, ci ci
cn tr trung lm - Cht tht! Nm no cng khng nh v nm no cng
c Hong tng hoa, k t ngy cn H Ni. Cm n! - Ch lng tng
nhn b hoa, khng du c mt cht cm ng nh ln trong mt - Cm n
nhiu lm! [XV, tr.336].
Song thoi l dng thc hi thoi c bn ca l thuyt hi thoi v cng
l dng thoi xut hin ch yu trong ngn ng hi thoi tiu thuyt.
1.1.3.3. Tam thoi
Tam thoi l dng thoi xut hin khi c ba nhn vt giao tip cng mt
ch , mt khng gian v cng mt thi im. mi cuc trao i, giao tip
trong cuc sng cng nh trong vn chng lun xy ra hin tng c hn
hai nhn vt giao tip tr ln. hnh thc giao tip ny c th quy v dng
tam thoi. Trong tiu thuyt Chu Lai, dng thc hi thoi ny kh nhiu, iu
cng th hin mi quan h an xen nhiu chiu, phc tp gia cc nhn vt
tiu thuyt.
Anh vt ng dy, mc hp qut Zipo M cn gi c, qut vo gia
mt k dm tc, ging rung ln v gin:
- B c y ra! Lm thng n ng nh vy l rt nhc!
- Nhc k cha tao! - Sau pht qunh qung trc qung sng la, g
ly li ging hch dch - My l thng no? My chui x no ra th? nh
gi tr rnh rp h? i my, ni!
Khng thm tr li, anh quay li pha c gi lc ny ang cung
cung bn li o xng:
- C v i! i vi loi n ng ch di ny, c nn ht sc cn thn...
[XV, tr.119].
on thoi ny c ba nhn vt giao tip: c gi, g, anh. Khi nhn vt
g hng cu hi lin tip n nhn vt anh nhng cu tr li khng xut hin
m cu trao li hng n nhn vt th ba l c gi.

23
C trng hp hai li trao cng hng n vai nhn, dn n thoi
cng thng theo tnh tit truyn.
- N i! My c th nng sng ln m n c ri y - Nm Thnh
gng ng dy, mt chuyn mu ti nht - Tao bit trc...
Cu ni y nh thc vo mt Su Nguyn nh mt cnh tr gai. Khu
sng anh va a ln li h thp dn xung. Cng lc , T Chao t trong
phng chy o ra, gn nh qu xung chn anh, ging nghn tc:
- ng... ng bn! Khng phi...- Ni n y, ging ch ta nc ln,
nc mt tro ra - Em ch thng n... N bit g u...
- N no? - Su Nguyn gt mnh cnh tay mnh d ang c bm ly
mnh - N l ai?
- Con em... [XV, tr.71].
1.1.3.4. a thoi
a thoi l li ca nhiu nhn vt an xen vo nhau trong mt ng
cnh hi thoi c th; chng ti gi y l li ca m ng (nhn vt). S
dng dng thc a thoi l s sp t y dng ca tc gi.
Ting ci m u, ting th di nht nht, ting ni lnh lo p chp,
u ln vai, lun vo tc, chui c vo ngc nhn nht, khng mi khng v:
Th trng i! Th trng i u y? C nhn ra chng ti khng? C
nh chng ti khng... Ti cng i nhanh. Ci bng ca Vin vt ln, hi
th ram rp lim vo tai ti: Anh qun em ri sao anh Hai?.... Bng Vin
bin mt, ci bng ca Bo thay th, cng hi th ram rp: Sao li chn vi
th th trng i!... Ci bng ca Khin x ti, tanh nng v rch ri:
Anh khi y ny... [XIII, tr.156].
Hay on thoi trong mt bui sng nh cng nh my:
- Th cnh ch th h tr li th no my anh? - Su Nguyn hi.
- Tr li ci m g! - Mt ngi qut con bi nh cht xung mt bn
- Tt nhin l cho con nh...

24
- Tht ti cho c y - Ngi khc chm vo vi ging t tn hn - M
th gi, b lm trng bnh...
- Gip!- Ngi n li dn ging - Gip th d qu...? [XV, tr.236, 237].
Dng thc a thoi trong l thuyt hi thoi xc nh s lng nhn
vt tham gia vo hi thoi: m ng nhn vt, m nhn vt c miu
t r nt n nm trong h thng no, ch bit rng n xut hin cng vi lt
li c th nhn ra c nhn vt y trong m ng y. Trong tiu thuyt Chu
Lai, hnh thc a thoi khng c s dng nhiu.
Tm li, trn c s trnh by nhng vn chung v hi thoi, c th
dn kin ca Hu Chu lm nh ngha khi nim ny:Hi thoi l
hot ng giao tip cn bn, thng xuyn, ph bin ca s hnh chc ngn
ng. Cc hnh thc hnh chc khc ca ngn ng u c gii thch da
vo hot ng cn bn ny... Vn phi nghin cu s hnh chc ca
nhng cp tr li nh cp hi/tr li theo mt quan im hi thoi, tc trong
s i p ca cc nhn vt giao tip trong mt hon cnh nht nh [20,
tr.276, 267].
1.1.4. Ngn ng hi thoi
Vic nghin cu hi thoi tt yu lin quan n vic lm r ngn ng
hi thoi. Ngn ng hi thoi l mt trong nhng vn c t ra trong
ngn ng hc ni chung, ng dng hc v ngn ng hc vn bn ni ring
ca ngn ng hc hin i. c nhiu cng trnh nghin cu nc ngoi
v lnh vc ny, nh: O. M. Moskalskaija, I. R.Galperin, J. Lyon (dn theo
Phan Mu Cnh, 2008)... trong nc, gii Vit ng hc khi ni n lnh vc
vn bn v ng dng hc cng c nhng cun tiu thuyt t gii nhiu tc
gi cp n vn hi thoi nh Hu Chu (2003), Dip Quang Ban
(1998), Trn Ngc Thm (2005), Th Kim Lin (2005)...
Qua cc nghin cu, c th thy, ngn ng hi thoi l loi ngn ng
thuc phong cch hi thoi, tc l Vic t chc, xy dng li ni di dng

25
hi thoi [52; tr.219]. Hi thoi c th th hin trong giao tip hng ngy
(thuc phong cch khu ng) hay xut hin trong tc phm vn hc (thuc
phong cch ngh thut), tc l u di dng li ni (c s trao p bng li
qua li gia cc nhn vt giao tip). Ngn ng hi thoi l hnh thi ni,
nhng c cch ni tu tin (gi l khu ng); c cch ni trau di, trong cch
ni trau di ny, c cch ni thng thng, vn ngh hoc khoa hc. hnh
thi vit cng vy, c cch vit ht nh khu ng, c cch vit thng thng,
vn ngh hoc khoa hc. l cc dng khc nhau trong vic vn dng cc
phng tin ca ngn ng ton dn, gi l cc phong cch [52; tr.215].
Theo cc nh nghin cu, ngn ng trong tc phm vn hc (vn xui
t s) c hnh thc t chc theo li m phng ngn ng t nhin th hin
trong cch s dng t ng, cc kiu cu, cc yu t ng m... l iu m
Hegel gi l ci nm na ca tc phm t s [68; tr.175]. iu ny ng vi
ngn ng nhn vt th hin qua li thoi nhn vt. Li i thoi gia cc nhn
vt l mt thnh phn ch yu trong kt cu li ni ca tc phm t s, va
th hin t tng ca nhn vt, ca tc phm va l khc x nhng ch ca
tc gi v do , n mt mc nht nh, c th c coi l ngn ng th
hai ca tc gi [68; tr.195]...
Tm li, khi nim hi thoi, nhng vn lin quan n hi thoi theo
quan im v kt qu nghin cu ca cc cng trnh i trc l c s
chng ti tm hiu, lm r c im ngn ng nhn vt trong cc chng tip
theo ca lun n.
1.2. Tc phm vn hc, nhn vt vn hc
1.2.1. Tc phm vn hc
Tc phm vn hc l mt loi vn bn thuc phong cch ngh thut; l
cng trnh ngh thut ngn t do mt c nhn hay tp th sng tc nhm phn
nh cuc sng bng hnh tng thng qua cc th php ngh thut. Tc phm
vn hc c th tn ti di hnh thc truyn ming hay hnh thc vn bn

26
c ghi li bng vn t, c th c vit bng vn vn hoc vn xui. Cc
tc phm c dung lng rt khc nhau v c th chia thnh ba loi hnh c
bn: tc phm t s, tc phm tr tnh, tc phm kch.
Mi tc phm vn hc l mt h thng phc tp bao gm nhiu yu t
nh ch , t tng, kt cu, ngn ng, hnh tng, v.v.. nhng tc phm
c gi tr, s kt hp hi ho v tc ng qua li gia cc yu t y khin tc
phm tr thnh mt chnh th ngh thut mang tnh thng nht hu c, bin
chng gia ni dung thm m v hnh thc ngh thut. Tnh phc tp ca tc
phm vn hc khng ch biu hin qua cu trc ni ti ca bn thn n m
cn biu hin qua hng lot quan h khc. Vi ch th sng to, tc phm l
ni k thc, ni khng nh quan im nhn sinh, l tng thm m. Vi hin
thc khch quan, tc phm l hnh nh phn nh i sng, l tm gng ghi
gi din mo lch s ca mt giai on, mt thi k mt i khng tr li v
d bo tng lai. Vi ngi c, tc phm l i tng tch cc ca cm th
thm m. C nhin, trong thc t, nhng quan h y xuyn thm, tng ho vi
nhau mt cch bin chng v sinh ng.
1.2.2. Nhn vt vn hc
Nhn vt vn hc l yu t c bn nht, l ht nhn trung tm ca mi
tc phm vn hc. Nhn vt l s th hin quan nim ngh thut ca nh vn.
Nhn vt vn hc l thut ng ch hnh tng ngh thut v con ngi, mt
du hiu v s tn ti ton vn ca con ngi. Bn cnh con ngi, nhn vt
cn l cc con vt, cc loi cy, cc sinh th hoang ng c gn cho
nhng c im ging vi con ngi. Nhn vt l phng thc ngh thut
nhm khai thc nhng nt thuc tnh con ngi, nhn vt c ngha trc ht
cc loi vn hc t s, sn khu, in nh.
1.2.2.1. Kiu loi nhn vt
Nhn vt trong vn hc l mt hin tng a dng v mt kiu loi.
Cc nh nghin cu (nh: Phan C (2001), Vn Khang (1996), Bi

27
Vit Thng (1994) v nhiu tc gi khc) phn chia nhn vt vn hc thnh
nhiu kiu loi khc nhau: Nhn vt trong vn hc dn gian khc nhn vt
trong vn hc vit. Nhn vt thn thoi khc nhn vt truyn thuyt v c tch.
Xt v phng php sng tc, nhn vt c in khc nhn vt lng mn v
nhn vt hin thc. Xt v th loi, nhn vt t s khc nhn vt kch v nhn
vt tr tnh. Xt v kt cu, nhn vt chnh khc nhn vt ph, nhn vt trung
tm. Xt v thc h, nhn vt chnh din khc nhn vt phn din. Xt v
cu trc hnh tng, nhn vt chc nng, nhn vt loi hnh, nhn vt tnh
cch, nhn vt t tng u c nhng c trng khc bit nhau. Di y l
mt s kiu loi c bn c phn bit ba kha cnh: kt cu, thc h v
cu trc lin quan trc tip n vic phn tch li thoi nhn vt trong lun n.
- Xt v mt cu trc: Da vo v tr i vi ni dung c th, vi ct
truyn ca tc phm, nhn vt vn hc c chia thnh nhn vt chnh v
nhn vt ph, nhn vt trung tm.
Nhn vt chnh l nhn vt ng vai tr ch cht gi v tr then cht
trong vic trin khai din bin ca s kin. Nhn vt chnh thng tham gia
xuyn sut, xut hin nhiu ln trong tc phm. cng l nhn vt c tc
gi dy cng miu t, khc ha, c hin ln r nt, gy n tng su m vi
ngi c. Nhng ch yu nht, nhn vt chnh vn l nhn vt c vai tr quan
trng trong vic th hin tp trung ti, ch v t tng ca tc phm.
Nhn vt Hai Hng, Ba Sng (n my d vng); Su Nguyn, t Thm (Ba
ln v mt ln); u l nhng nhn vt chnh trong tiu thuyt Chu Lai.
Trong s nhng nhn vt chnh ca tc phm li c th c nhn vt
c th hin c bit ni bt, c ngha t tng - thm m su sc nht,
l nhn vt trung tm. Nhn vt trung tm l nhn vt xut hin t u n
cui tc phm, c mi lin h vi tt c nhng nhn vt khc trong tc phm.
Chnh v th m n l nhn vt quy t cc u mi mu thun ca tc phm, l
ni th hin vn trung tm ca tc phm. Nhn vt Hai Hng (n my d

28
vng); Su Nguyn (Ba ln v mt ln); Tm Linh (Vng trn bi bc) l
nhng nhn vt nh th.
Bn cnh cc nhn vt chnh l cc nhn vt ph. l nhng nhn vt
t xut hin trong tc phm, ng vai tr th yu trong vic trin khai ti v
biu hin t tng tc phm. Nhn vt ph l nhn vt t c m t, khng
c ch trng miu t nhng li khng th thiu v n c vai tr ging ni
cc u mi quan h, b sung v h tr v nhiu mt k c hnh thc v ni
dung tc phm. Nhn vt ph c th gp phn th hin ch , t tng cng
nh lm ni bt tnh cch nhn vt chnh trong tc phm.
S hin din ca nhn vt ph trong tc phm c hai mc : t c
m t v hu nh khng c m t. V d trong n my d vng ngoi nhn
vt Hai Hng, Ba Sng cn c cc nhn vt nh Tng, Hai Hi, Tm
Tnh Trong Ba ln v mt ln ngoi Su Nguyn, T Chao, t Thm cn
c Ba u, Lan Thanh, Nguyn l nhn vt ph trong tc phm.
- V mt thc h: Da vo c im ca tnh cch, mi quan h vi
t tng tc gi v l tng ca thi i, cc nhn vt li c th chia ra nhn
vt chnh din v nhn vt phn din. Thc ra c s x hi ca hai loi nhn
vt ny suy cho cng l da trn nhng mu thun i khng, trn c s u
tranh giai cp, u tranh t tng trong x hi.
Nhn vt chnh din l nhn vt mang t tng, quan im t tng v
o c tt p ca tc gi, ca thi i v c tc gi cao, khng nh,
tri li, nhn vt phn din li mang nhng phm cht xu xa, tri vi o
c, l tng, ng ln n v ph nh.
Vic phn bit nhn vt chnh din v nhn vt phn din c lch s
lu i. C nhng th loi ni chung chuyn vit v nhn vt chnh din nh
tng ca, s thi, bi kch. Li c nhng th loi chuyn vit v nhn vt phn
din nh th chm bim, truyn ci v hi kch.
Khi nim nhn vt chnh din v nhn vt phn din l nhng
khi nim thuc phm tr lch s, chng tng ng vi khuynh hng x hi

29
v quan nim o c ca tng thi i. Nhn vt chnh din ca thi i no
th mang l tng thm m v l tng x hi ca thi i .
Tiu thuyt Chu Lai thng hng ti khm ph con ngi gc
th s i t vi nhiu mt khc nhau trong mt con ngi. C tt, xu, c
cao c, thp hn, c yu mm, anh dng. Con ngi trong vn hc sau 1975 t
khi ton din, ton m theo hng l tng ha v cng tht kh chng minh
rng trong tc phm mt nhn vt no li i din cho t tng thm m,
l tng thi i ca nh vn.
- Da vo cu trc hnh tng, ngi ta c th chia nhn vt chc nng,
nhn vt loi hnh, nhn vt tnh cch v nhn vt t tng.
Nhn vt chc nng: l loi nhn vt xut hin thc hin mt s
chc nng no . Loi nhn vt ny thng c c im, tnh cch n nh
vi nhng phm cht c nh, khng thay i t u n cui. Nhn vt chc
nng thng thng ch xut hin trong vn hc dn gian, vn hc c, vn hc
trung i nh: Tin, Bt, Thn xut hin gip ngi tt, th thch con
ngi, ban pht hnh phc; yu tinh, ph thy hm hi ngi lnh, gieo rc
ci c, him nguy; cc vai trung thc hin o l, cng trc; vai nnh
gim pha, phn trc
Nhn vt loi hnh: l loi nhn vt th hin tp trung cc phm cht x
hi, o c ca mt loi ngi nht nh ca mt thi. l nhn vt nhm
khi qut ci chung v loi ca cc tnh cch v nh vy c gi l in
hnh. Loi nhn vt ny bao gi cng c mt s phm cht loi bit v mt x
hi c nu bt hn hn cc tnh cht khc. D nhin nhn vt in hnh loi,
nh mi nhn vt vn hc khc, i hi mt c tnh nht nh, c th hin
mt cch sinh ng qua cc chi tit c th, chn thc. Nhn vt loi hnh
thng xut hin nhiu trong cc tro lu vn hc c in Acpagng, Tactuyp,
Giucanh ca Mlie l nhng nhn vt nh th
Nhn vt tnh cch: Nhn vt tnh cch thng xut hin trong vn hc
hin i, l loi nhn vt c c tnh ni bt, c xy dng c th, sinh ng

30
nh con ngi thc ngoi cuc i. Khi nim tnh cch y c dng
ch mt loi nhn vt c m t nh mt nhn cch, mt c nhn c c tnh
ni bt. Nhn vt tnh cch thng c nhng mu thun ni ti, nhng nghch
l, nhng chuyn ha v chnh v vy, tnh cch thng c mt qu trnh t
pht trin v nhn vt khng ng nht gin n vo chnh n. Trong nhn vt
tnh cch c tt c nhng mu thun ca mt dng i ang vn ng, khng
tnh ti m lun lun thay i, pht trin. Ht nhn ca nhn vt tnh cch l
c tnh. l con ngi ny c th, c o, c bit nhng xt t gc
no , trong nhng mi tng quan no li mang gi tr v ngha ph
bin chung.
Nhn vt t tng l nhn vt c t tng, nhn cch nhng c bn ca
n l hin thn ca thc, mt t tng ang din ra trong i sng. Chng
hn nh Ging Vanging, Giave ca Huyg, A.Q ca L Tn Trong sng
tc, loi nhn vt ny d ri vo cng thc, minh ha, tr thnh ci loa t
tng ca tc gi.
Tt c cc loi hnh nhn vt trn, s phn bit trn ch mang tnh cht
tng i, n nhm nhn mnh nt tri, nt c trng c bn ca mt nhn
vt no . Ranh gii phn chia gia cc nhn vt khng phi lc no cng
rch ri. c bit cng v sau ny, vn hc hng ti vic th hin con ngi
chn thc, sinh ng, a chiu hn.
1.2.2.2. Nhn vt tiu thuyt
Nu v ngn ng l ci o ca t tng th nhn vt l hnh th con
ngi mc ci o y. Nhn vt l nhng con ngi c th, c miu t trong
tc phm vn hc, th hin qua t xng h, qua li k ca tc gi. Trong hi
thoi, nhn vt a ra ni dung li thoi, chn t xng h ph hp, t mnh
vo mi quan h trao p, la chn cc yu t tnh thi th hin thi ,
tnh cm, x l cc tnh hung hi thoi.
Trong tiu thuyt, cc li trao p c hnh thnh do s vn ng trao
li v p li ca nhn vt. Mi tc phm tiu thuyt c h thng nhn vt

31
phong ph vi mi quan h an xen nhiu chiu v cc tnh tit ca tiu
thuyt u xoay xung quanh s phn ca cc nhn vt ny. Phn u ca tc
phm bao gi cng l bi cnh khng gian, thi gian c th vi nhng tnh
tit m vo ct truyn. Nhn vt tiu thuyt khng phi l mt con ngi
c k ra nh mt hnh tng khi lng, ton vn, c thc v to hnh
(Thmat Mann) m l rt nhiu nhn vt vi tnh cch, s phn, t tng khc
nhau thm ch tri chiu nhau to nn hai th gii i lp trong truyn nh: tt
- xu, chnh ngha - phi ngha, v.v.. Tnh cch, tm l ca nhn vt c th
hin qua li thoi v dn thoi cng cc yu t khc nh khng gian, thi
gian, v.v.. Mi li thoi ca nhn vt c t trong mt ng cnh khc nhau
nhm t m din bin truyn cng nh nhn vt. iu cho thy, mi li
thoi phi nm trong mt h thng m bo tnh logic trong s pht trin tnh
cch nhn vt. Gi tr ca nhn vt khng ch nm trong tc phm m cn c
sc lan ta, khi qut cho mt hnh mu no trong mt thi k vn hc. T
cho thy nhn vt vn hc l mt trong nhng khi nim trung tm xem
xt khuynh hng sng tc ca nh vn.
Tiu thuyt Chu Lai vi cht th s m c nh minh chng cho s
thay i quan nim sng tc ca vn hc sau 1975. Nhng cch tn v
phng din tiu thuyt gn vi nhng thay i trong quan nim v con ngi
trong thi i mi. M.Bakhtin tng vit, trong tiu thuyt nhn vt khng
tng hp vi s phn v v th ca n. Con ngi hoc cao ln hn thn
phn mnh, hoc nh b hn tnh cch ca mnh [3, tr.27], tc l khng c
nhng tnh cch nguyn phin. Con ngi hin ra vi tt c cc mt tt xu,
ngi tt c th tr thnh k xu v ngc li, thin thn v c qu u c th
tn ti trong mt con ngi. c im ni bt nht, mang tnh c th nht
ca nhn vt tiu thuyt nh T in thut ng vn hc xc nh - l con
ngi nm tri, t duy, chu au kh, dn vt ca cuc i (nhn vt ca s

32
thi, nhn vt kch, nhn vt truyn trung c dng nh khng mang c im
ny). Tiu thuyt miu t nhn vt nh con ngi ang bin i trong hon
cnh, con ngi ang trng thnh do cuc i dy bo...
1.3. Gii thiu tc gi v tc phm Chu Lai
1.3.1. Nh vn Chu Lai
Chu Lai tn khai sinh l Chu n Lai, h tn y l Chu Vn Lai,
sinh ngy 05- 02- 1946. Qu ng thn Tam Nng, x Hng o, huyn Tin
L, tnh Hng Yn. ng xut thn trong mt gia nh c truyn thng vn
hc, cha l nh vit kch ni ting Hc Phi. Bn thn ng cng sm bc l
nng khiu ngh thut. Gia nh ng chuyn ln H Ni sinh sng t nhng
ngy ng cn nh. V th, nu nh mnh t Hng Yn ngt ngo, bnh yn
cho ng k c p v qu hng, lng mc, th Th H Ni to cho ng
ct cch lch lm, ti hoa ca ngi con t kinh thnh.
Chu Lai tnh nguyn ln ng nhp ng khi mi hc ht nm th nht
i hc. Thi k u ca qun ng, Chu Lai c iu v lm din vin on
kch ni Tng cc Chnh tr. Sau ng ra chin trng trc tip cm sng
chin u. Sau , ng chuyn v n v c cng chin u vng ven Si
Gn trong nhng ngy gian kh c lit nht ca cuc khng chin chng M.
Mi nm n v c cng, Chu Lai gi chc i i trng i i trinh
st chin u cho n ngy gii phng Min Nam, thng nht t nc. Sau
1975, ng v lm tr l tuyn hun Qun khu VII. Cui nm 1976, ng v tri
sng tc vn hc Tng cc Chnh tr, sau i hc lp kho I ca trng vit
vn Nguyn Du. Tt nghip trng vit vn, ng v cng tc ti tp ch Vn
ngh Qun i.
1.3.2. Cc tc phm ca Chu Lai
1.3.2.1. Cc giai on sng tc

33
Chu Lai sng tc t rt sm, ngay t khi 17 tui, nh vn cho ra i
v kch ngn H mui ngi M Nng (1963) c ng trn t bo ngnh
nhng khng my ting vang. Phi n 1975, vi truyn ngn K nim vng
ven ng trn bo Vn ngh - Chu Lai mi chnh thc g ca lng vn.
Hnh trnh sng tc ca Chu Lai gm hai giai on: giai on tin i mi
(1975 - 1986); giai on i mi (1986 - n nay).
Giai on t 1975 n 1986, Chu Lai cho ra mt bn c cc tc
phm Ngi im lng (Tp truyn, 1976); Nng ng bng (Tiu thuyt,
1977); i ng thi gian (Tp truyn, 1975); m thng hai (Tiu thuyt,
1982); Vng t xa xm (Tp truyn, 1983); t Teng (Tiu thuyt, 1983); Gi
khng thi t bin (Tiu thuyt, 1985). nhng tc phm ny, mc d c
s i mi nhng ngi bt Chu Lai v c bn vn trt theo qun tnh vn
hc ca giai on trc; m hng chung ca cc tc phm ny ch yu l m
hng s thi. Ngi c vn gp trong tc phm cch miu t quen thuc v
con ngi vn xui trc 1975 - l s phn nh tnh cch r rng ca
nhiu anh hng tham gia trn mc.
Giai on t 1986 n nay, ngi bt ca Chu Lai thc s i mi
ton din v mnh m. Cng vi nhng bc xc, day dt xung quanh vn
ngi lnh tr v sau chin tranh, Chu Lai cho ra mt bn c mt lot tiu
thuyt di hi to thnh dng tiu thuyt chin tranh v ngi lnh ca Chu
Lai gp phn lm phong ph i sng vn xui Vit Nam nhng nm 1990
nh Sng xa (Tiu thuyt, 1986), Bi b hoang lnh (Tiu thuyt, 1990),
Vng trn bi bc (Tiu thuyt, 1996), n my d vng (Tiu thuyt, 1994),
Ph (Tiu thuyt, 1993), Ba ln v mt ln (Tiu thuyt, 2000), Cuc i di
lm (Tiu thuyt, 2002).
Chu Lai l nh vn c nhiu tiu thuyt dnh c gii thng, nh
n my d vng (gii A ca Hi ng vn hc v ti chin tranh cch

34
mng v lc lng v trang, Hi Nh vn nm 1993, gii thng vn hc B
Quc phng nm 1994); Ph (gii thng tiu thuyt Nh xut bn H Ni 1993); Ba ln v mt ln (Tng thng cuc thi tiu thuyt do Hi Nh vn
t chc nm 1998 - 2000); Cuc i di lm (Gii thng Hi Nh vn,
2001). Chu Lai cng l nh vn c nhiu kch bn sn khu v kch bn
phim c dn dng nh H Ni m tr gi, Ngi H Ni, Ngi m t
chy, n my d vng... C th thy, cc tc phm ny c nhng bc bt
ph, th hin nhng quan nim mi v hin thc v con ngi, ph hp vi
th hiu thm m mi ca cng chng hin i. S phn con ngi c
quan tm hn gc i t, c bit hnh nh ngi lnh tr v sau chin
tranh tr thnh vn nhc nhi vi mt qu kh m nh mang nng k
c chin tranh, h s nh th no trong cuc sng hin ti thi bnh?
chnh l cm hng bao trm trong cc sng tc ca Chu Lai.
1.3.2.2. Gii thiu mt s tiu thuyt ca Chu Lai dng lm ng liu
trong lun n
Tiu thuyt Nng ng bng vit sau 1975 in m mu sc s thi, mang
nhiu yu t lng mn vit v chin tranh. Tm Linh vn l mt chng trai H
Ni tham gia vo mt n v c cng. Cuc i ca ngi lnh y gn vi
nhng chin cng y t ho khi anh bng rng, vt sng, tm mi cch tip
cn vi p chin lc. Sau bao nhiu thng ngy rng, trong mt t hnh
qun, Linh b lc ng kh lu. Tm c n v, anh sng trong mt tm
trng trn ngp nim vui, ci nng ng bng tri ngp trong anh vi nim
ho hc, am m tng chng nh so vi nhng ci thiu thn m nhng
ngi lnh nh anh u tri qua trong rng th ci nng ng bng qu l mn
qu qu m thin nhin ho phng ban tng. Hin thc chin tranh ch c
th khin ngi lnh tng thm lng cm th ch khng th git cht tm hn
p , lng mn ca h. Nhng cm xc rung ng trong tri tim khi ng

35
trc mnh t k nim ca mt thi trn mc xo nho i ci nng n, u
m ca cht chc, au thng. C l, chnh nhng m hng lng mn trong
tc phm gip cho nhng ngi lnh vt qua s hi sinh, mt mt khng
khip ca chin tranh, ni m s sng v ci cht lun cn k, ni m ngy
no cng chn ngi cht v khng bit bao gi n lt mnh
n my d vng c xut bn sau khi Nng ng bng ra i, vi
chn ca thi gian v s chim nghim suy t tc phm thc s gy c
s ch , hoan nghnh ca c gi. Nhng s kin lch s v c nhng s
kin i thng c phn chiu qua tm hn ngi lnh. Gc i t c
khai thc ti a trong tc phm to nn nhng gi tr hin thc n nhc nhi.
Nhn vt Hai Hng vi mt qu kh oai hng v mt hnh trnh tm v k c
vi mt min p , su thm trong tnh yu vi ngi con gi c ci tn Ba
Sng. Hng l mt mu ngi n ng l tng, li cng l tng hn na
khi anh c t trong bi cnh ca cuc chin tranh. n my d vng cng c
nhng trang vit tuyt p v tnh ng i, ng ch trong chin tranh. Hai
Hng c nhng mng k c vn nguyn, m p tnh ng i thing ling.
Tnh cm y c ti luyn trong l la chin tranh v vn vn nguyn trong
thi hu chin khc nghit. l s gn b cng s chia vui bun, ng cay,
gian kh nh anh em mt nh.
Nu nh n my d vng l nhng thng ip t s khc lit ca
chin tranh in hn ln s phn ngi lnh trong chin tranh th Vng trn bi
bc, ngi lnh khi ri xa cuc chin tr v vi i thng, h li mang
theo mt bi kch khc - bi kch ca nhng con ngi mang y k c lc lng
gia dng chy hi h ca nn kinh t th trng.
K c v nhng ngy rng trong Linh l khonh khng gian rng
m, l tnh ng ch, ng i, l mt thi oanh lit, oai hng, l nhng tm
hun chng, huy chng lp lnh. L no tt c ch cn trong d vng. L
no gi y n tr nn v ngha v vnh vin ng yn di y ba l ca mt

36
thi trn mc khi cuc i ca h bc ra khi cuc chin tranh! Cuc i
nghit ng vi bao tht vng, au n, ch c tri t bao la nhum mt v
p h o l cho anh nhng giy pht ngha ca qu kh mt thi.
Su Ngun trong Ba ln v mt ln cng tr v sau chin tranh vi
mt hnh trang l qu kh ho hng ca mt chin s qun bo. Trong khong
gn bn trm trang sch, Chu Lai th hin r nt tng trang i ca ngi
lnh qun bo nh gic qun cht ny. Khc hn vi Hai Hng k n my d
vng, Su Nguyn khng qun qu kh v cng khng lng trnh thc ti.
T rng anh v thnh ph m chng cm thy l lm vi trn a mi.
Cng nh Linh trong Vng trn bi bc, Su Nguyn trong Ba ln v
mt ln, V Nguyn trong Cuc i di lm gp thm mt gng mt na
vo hng ng nhng ngi lnh kin trung, anh dng ngay trong c thi bnh.
i i trng trinh st V Nguyn tr v vi vng rng cao su trong cng
v gim c nng trng. Trong nhng thng ngy nh vt vi cy cao su
y nhc nhn, nu khng c bn lnh ca mt ngi lnh tng tham gia chin
trn th ri khng hiu ci u qu sc nhy cm, rt d tn thng ca anh s
bin dng mng m th no trc s oi m ca cuc i.
Qua kho st mt s tiu thuyt tiu biu ca Chu Lai, chng ti thy
trong nhng trang vit ca nh vn ni bt l hnh nh ngi lnh vi nhng
cm hng phong ph khc nhau trong chin tranh v sau chin tranh. Chin
tranh qua rt lu, nhng trong lng ngi, c bit l nhng con ngi nh
Chu Lai th du n ca n vn vn nguyn nh ngy no. Bi vy trong tc
phm, chin tranh cng tht s n tng kha cnh au thng, mt mt.
Nhng du vy, trong bn n y vn vang ln nhng thanh m trong tro,
tinh sng ca nhng tnh yu ban u, ca tnh ngi e p, ngt ngo y
sc mu lng mn.
1.3.3. H thng nhn vt trong tiu thuyt ca Chu Lai

37
Th gii nhn vt trong tiu thuyt ca Chu Lai kh a dng, phong
ph gn nh l mt bc tranh x hi thu nh vi cc c im: v gii
tnh (nam /n), v thnh phn xut thn (b i, nng dn, tr thc), v
cng v x hi (th trng, gim c, ngi lnh, ngi lm thu), v thi
(trn trng, yu thng, cm ght), v o c (tt, xu, chn thnh, xo
tr), v quan h (ng ch, bn b, ngi yu, k th), v.v Hon cnh ca
cc nhn vt hot ng cng kh l rng vi thi gian trong chin tranh
(thi chin) v sau chin tranh (ho bnh); khng gian m nh vn miu t,
trn thut cho cc nhn vt hot ng l chin trng, cng trng, nng
trng, trong i thng.
D nhn vt th no, hon cnh giao tip ra sao th ngn ng nhn
vt cng c th hin sinh ng qua ging iu, t ng m nhn vt th
hin trong hi thoi. Nhn vt th no th tnh cch, hnh ng v ngn ng
th y. Th gii nhn vt ca Chu Lai rt a dng, tm hiu tnh c th ha
ca cc nhn vt m nh vn dy cng xy dng, trc ht chng ti h
thng ha, phn loi v nu mt s kiu nhn vt tiu biu.
1.3.3.1. Kiu nhn vt ngi lnh
Trong h thng nhn vt m nh vn xy dng trong cc tc phm,
ng o nht v cng l ch o nht l nhn vt ngi lnh. C th, tc
phm: n my d vng c 15 nhn vt l ngi lnh, Ba ln v mt ln c 13
nhn vt, Gi khng thi t bin c 4, Vng trn bi bc c 9, Cuc i di
lm c 4, Ph c 9, Nng ng bng c 28, Bi b hoang lnh c 6, Sng xa
c 13, Ch cn mt ln c 9 nhn vt l ngi lnh.
Trong s nhn vt ngi lnh, nh vn thng chn la mt kiu
ngi lnh nht nh l nhn vt chnh, nhn vt trung tm ca tc phm.
H c th l ngi lnh trong chin tranh (nh: Su Nguyn trong Ba ln
v mt ln, Hai Hng trong n my d vng, Hai Thanh trong Sng xa,
Thanh Nhn trong Gi khng thi t bin) hay ngi lnh thi hu chin

38
(nh:V H Nguyn trong Cuc i di lm, Nam trong Ph, Linh trong
Vng trn bi bc).
1.3.3.2. Cc kiu nhn vt khc
Ngoi kiu nhn vt ngi lnh c tnh trung tm, ch o, trong cc
tc phm ca mnh, Chu Lai cn xy dng mt h thng cc kiu nhn vt
khc - khng phi l ngi lnh. H c v th, tnh cch, hnh ng, suy ngh
v mi trng hon cnh kh l a dng, phong ph.
Nhn vt ngi nng dn, nh: t C ngng, Rn, Nm Thy, Hng,
M Su, trong Nng ng bng; Ring, L, Tin trong Sng xa.
Nhn vt ngi tr thc, nh: cn b s lm nghip trong n my d
vng; Hi, Nga, ng Lun trong Gi khng thi t bin; Hnh, b trng
phng, Tuyn, Thy, ch v Thnh, Khm, Qunh, ng anh Linh trong Vng
trn bi bc; H Thng trong Cuc i di lm; Lan Thanh, Cu trong Ba
ln v mt ln;
Nhn vt k th, nh: ch, Tng, Gin trong n my d vng; thng
Xm, T Hnh trong Nng ng bng; Thun, Hong Xanh, trng trong
Gi khng thi t bin; Vin i y, n trng, Quang trong Sng xa;
V cc nhn vt khc vi cc ngnh ngh, nh: ng gi thng trc,
g trai phc v nh hng, c b tip vin bia m, c gi l tn, b ch qun
trong n my d vng; nhn vt th may trong Nng ng bng; nhn vt ch
tim kim hon, th may trong Gi khng thi t bin; C ch qun Thanh
Thy, Thun i trng i bo v, Tun t thn bun bn trong Cuc i di
lm; ch hng ma, ch hng nc, ng gi bn c ph trong Ph; Su Phng
bun bn nh, Hng kinh doanh xe my, ch ti v trong Ba ln v mt ln;
Dung ha s, Ha gip vic, V bc s kim nh my ch, Thi Hoi nh th,
ng gi nh c trong Gi khng thi t bin; Thu My ca s, Hai Tnh trang
tri vin, Chu Thin tr l trong Ch cn mt ln,v.v

39
c im chung ca cc nhn vt ny l d h khng phi l ngi
lnh, nhng t nhiu u b cun ht vo mi trng chin tranh (d l chin
tranh trc tip hay chin tranh li xa) nn c nhng tnh cch v suy ngh
m m hng chin tranh vn t nhiu vang vng vo trong cuc sng ca h,
ngn ng ca h.
C th nhn thy, th gii nhn vt trong cc tiu thuyt ca Chu Lai
nh l mt hnh nh thu nh ca x hi - con ngi Vit Nam trong mt giai
on lch s - x hi y bin ng: thi chin v thi hu chin. Bi cnh x
hi y l nn cc nhn vt bc l bn cht, t tng v qua cc on hi
thoi gia cc nhn vt, lm ta thy r hn, c th hn v c im, tnh cch
ca tng kiu nhn vt v ca tng nhn vt.
Bng 1.1. Thng k s lng nhn vt chia theo gii tnh v ngh nghip
chc v trong 10 cun tiu thuyt ca nh vn Chu Lai
T
T

Chc v, ngh nghip

ca nhn vt

Nhn vt l lnh

Nhn vt l nng dn

Nhn vt l tr thc

Nhn vt
lm cc ngnh ngh khc
Tng

Gii tnh nhn vt

Tng/T l
%

Nam

60/153

16/64

76/217
(35,0%)

5/153

3/64

8/217
(3,6%)

33/153

7/64

40/217
(18,4%)

55/153

38/64

93/217
(42,8%)

153 (70,5%)

64 (29,4%)

100%

1.4. Ngn ng nhn vt v t ng li thoi nhn vt trong tc

phm ca Chu Lai
1.4.1. Ngn ng nhn vt

40
c nhiu cng trnh nghin cu, t gc l lun vn hc, thi php
hc, ngn ng hc bn v khi nim ngn ng tc gi [chng hn nh trong cc
ti liu: 1, 2, 3, 36, 50, 58, 95, 126]. Trn b mt hnh thc (vn bn in n) ca
tc phm, c s phn bit rt r ngn ng tc gi v ngn ng nhn vt, trong
ngn ng nhn vt c th hin thng qua li thoi, c nh du bng
nhng du hiu nht nh, th hin qua cuc thoi, on thoi, cp thoi.
Nhng du hiu thng l: c li dn thoi bo hiu, c du cu (m u
gm c du hai chm, du gch ngang/ hoc du ngoc kp). V d: ng Bng
bo v ti: - Ch Thy luc h con g, nu h ni xi (Nguyn Huy Thip).
Ngn ng nhn vt l mt trong cc phng tin quan trng c nh
vn s dng nhm th hin cuc sng v c tnh nhn vt [50; tr.183]. Ngn
ng nhn vt c vai tr rt quan trng trong vic lin kt cc ni dung v thc
y s kin trong tc phm vn ng v pht trin; n cn c vai tr bc l
suy ngh, tnh cm ca nhn vt, th hin t tng ca tc gi - ch ca tc
phm. C nhng kin nh vn khng t ni ra m mn li nhn vt ni
thay mnh nh mt s v can
Ngn ng tc gi l ngn ng n thoi, cn ngn ng nhn vt l
ngn ng i thoi (cc li thoi nhn vt). i thoi l mt dng thc ca
li ni, trong c s hin din ca ngi nghe, mi pht ngn u hng
n ngi tip chuyn xoay quanh mt ch hn ch ca cuc c thoi
[152, tr.56]. Ngn ng nhn vt cn c th tn ti dng c thoi (thc cht
cng l mt dng i thoi - nhn vt i thoi vi chnh mnh).
Ngn ng nhn vt, cng vi ngn ng tc gi lm thnh mt chnh
th, va lin mch, va c nhng cch qung; to nn tnh a din, a thanh,
trnh c s n iu mt chiu ca tc phm t s.
Trong tc phm t s v kch, tc gi rt ch trng xy dng ngn ng
nhn vt. Bi v ngn ng ca nhn vt chnh l ngn ng, t tng, quan
nim ca tc gi. Tc gi mch bo cho ngi c tnh cch ca nhn vt qua

41
ngn ng hi thoi v cc chi tit khc. Nhn vt c xy dng nn bng
ngn ng miu t ca tc gi v bng chnh li thoi ca nhn vt.
Ngn ng nhn vt chnh l li ni trc tip ca nhn vt trong tc
phm vn hc c biu t bng cc tn hiu ngn ng thng qua s la
chn ca nh vn nhm mc ch ti hin mt cch sinh ng tnh cch c
im ca nhn vt. Tuy nhin th hin i sng v c tnh nhn vt nh vn
phi c th ha ngn ng ca n phi lm cho ngn ng nhn vt tr thnh
mt hnh thi biu hin ring bit. y l mt lun im quan trng khi phn
tch tm hiu ngn ng nhn vt. Trong tiu thuyt, ngn ng nhn vt khng
nhng c vai tr then cht trong phng thc t s m cn l yu t c bn
th hin phong cch nh vn, truyn t ci nhn, ging iu, c tnh ca tc
gi. Ngn ng nhn vt c th ch c mt ging, c th c hai ging (li nhi,
ma mai, li na trc tip, v.v...) th hin s i thoi vi thc khc v cng
mt i tng miu t. Ngn ng nhn vt di hnh thc li ngi k
chuyn cn mang sc thi, quan im b sung do lp trng, c im tm l,
c tnh ca nhn vt mang li. Ngn ng nhn vt tiu thuyt l mt trong cc
phng tin quan trng c nh vn s dng nhm th hin cuc sng v c
tnh nhn vt. Trong tiu thuyt, nh vn c th c th ho ngn ng nhn vt
bng nhiu cch: nhn mnh cch t cu, ghp t, cch pht m c bit ca
nhn vt, cho nhn vt lp li nhng t, cu m nhn vt thch ni, k c t
nc ngoi v t a phng, v.v.. Trong cc tc phm tiu thuyt, nh vn
cn thng trc tip miu t phong cch ngn ng ca nhn vt.
Trong tiu thuyt Chu Lai, nh vn dung np nhiu dng thc khc
nhau ca nhiu kiu loi nhn vt. Ngn ng tht s c gii phng, to nn
gi tr ngh thut cho tiu thuyt thng qua i thoi. Nh i thoi m cc vn
c xem xt bng ci nhn a din. Nhn vt c nhn nhn vi t cch l
mt ch th c lp. Nhn vt c v th ngang bng v cng i thoi vi nh
vn. thc i thoi trong tiu thuyt Chu Lai c pht huy mnh m.

42
Kho st tiu thuyt Chu Lai, c th nhn thy, ngn ng nhn vt
trong tiu thuyt hu ht c c th ha cao ng thi lng thng tin
c gia tng. K.Gunnar khi qut: Chn l lun nm ngoi chng ta v
thay v ln cht i mnh bng nhng ngn t, chng ta c th rt li, ni t
i, nhng hy lm gia tng trng lng cho mi t, hy lm mi t cha y
s b n v nim knh s, ngn ng xng ng c nh vy [76, tr.10].
1.4.2. T ng, vai tr ca t ng trong tc phm v nh hng vic
nghin cu t trong tc phm
1.4.2.1. T ng v vai tr ca t ng trong tc phm
Trong giao tip, ngi ta trao i thng tin, biu t tnh cm vi nhau
bng nhiu phng tin, song ngn ng l phng tin giao tip quan trng
nht. n v giao tip c bn c chc nng truyn ti thng tin l ngn bn v
cu. Trong cu, t l n v ngn ng m bt u t n ngn ng mi thc
hin chc nng giao tip v t duy [21, tr.20]. T l mt n v c nhiu bnh
din: ng m, ng php, ng ngha, phong cch v chc nng. bnh din
chc nng, t ng vai tr miu t, bc l v to lp cc hnh ng pht ngn.
Khi i vo giao tip, cc bnh din y c hin thc ha mt cch sinh ng,
c nhng bin i linh hot trong li ni. Nhiu cng trnh nghin cu ca cc
nh Vit ng hc (i Xun Ninh, 1978; Hu Chu, 1999; Bi Minh Ton,
1999) khng nh iu ny. Cc tc gi khng nh: t ng l ng vai tr
c bit quan trng; quan trng khng ch vic to lp thng tin ca cu m
cn biu hin t tng, phong cch ca ch th pht ngn.
Do , mt trong nhng hng nghin cu c trng ca ngn ng ni
chung, ngn ng trong hot ng ni ring chnh l tm hiu s hnh chc ca
t ng trong ngn bn. Qua y, ngi ta c th nh gi c mt cch chn
xc c im, vai tr ca t ng th hin tnh sinh ng v linh hot nh th
no trong cc ng cnh giao tip. Cn c vo phm vi v phong cch s dng,

43
ngi ta chia t lm hai loi: t ng hi thoi v t ng sch v hay cn gi
l t thuc phong cch ni v t thuc phong cch vit.
T l cht liu u tin ca tc phm vn hc. Tc phm vn hc l sn
phm ca ngh thut ngn t. l nhng lun im c khng nh hin
nhin, ni ln vai tr ca t ng trong sng to ngh thut. T ng tham gia
vo trong giao tip hng ngy cng nh trong tc phm vn hc t chc
thnh cc cu, cc on vn v ton b tc phm; t c mt trong ngn ng
tc gi (thng l nhng t thuc phong cch vit) v ngn ng nhn vt
(thng l nhng t thuc phong cch ni) i tng nghin cu ca lun
n l ngn ng nhn vt, tc l tm hiu cc li i thoi trong tc phm, m
cc quan h i thoi, nh M. Bakhtin ch r: c th i su vo bn trong
li pht ngn, thm ch thm nhp vo tng t ng, nu trong t ng c
hai ting ni xung t nhau theo kiu i thoi [2, tr.174].
1.4.2.2. nh hng vic nghin cu t trong tc phm lm r c
im ngn ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai
Khi tm hiu ngn ng trong hi thoi, m c th y l ngn ng
nhn vt, nhn xt rt ra cc c im v s hnh chc ca ngn ng trong
i sng ni chung, trong giao tip ngh thut ni ring th c nhiu vn ,
nhiu phng din c th kho st, nghin cu, chng hn nh: hnh ng
ngn ng, lp lun, ngha tng minh v hm n, cc n v hi thoi, v.v
Trc cc vn rng ln t ra nh vy, trong khun kh lun n, chng ti
ch chn mt trong nhng phng din c lin quan n ngn ng nhn vt,
phng din l t - n v nh nht - gp phn to lp cc n v hi thoi
trong ngn ng nhn vt.
C s la chn t lm i tng v n v kho st ca lun n l
cn c vo vai tr v chc nng hot ng ca t trong giao tip ni chung,
giao tip ngh thut ni ring, cn c vo s hnh chc ca t trong tc phm
cng nh cch tip cn nghin cu t t quan im ng dng. C th l:

44
a) Tc phm vn hc l sn phm ca ngh thut ngn t. T ng tham
gia vo trong giao tip hng ngy cng nh trong tc phm vn hc c th c
n hng vn t, vi nhiu c im v ngun gc, cu to, ng ngha, phong
cch, chc nng ht sc phong ph v a dng. lm sng t c im
hot ng v vai tr ca ngn t trong sng tc vn hc, c th l lm r c
im ngn ng nhn vt, chng ti da vo chc nng dng hc ca t th
hin li thoi cc nhn vt trong tiu thuyt ca Chu Lai.
Chc nng dng hc, theo Bi Minh Ton, l chc nng bc l cc
nhn vt giao tip v cc mt tnh cm, thi , quan h ca h i vi nhau,
v thi tnh cm ca h i vi s vt, s vic c ni ti hay i vi
chnh hot ng giao tip h ang tin hnh [136, tr.51].
b) Khi kho st cc lp t t gc chc nng dng hc, chng ti
nhn thy cc lp t ni bt nht trong tc phm ca Chu Lai gm: t xng
h, t thng tc, qun ng v thnh ng L do chn la cc lp t ny
tm hiu, phn tch trong cc chng ca lun n l:
- Da vo kt qu thng k h thng nhn vt, h thng t ng li
thoi trong cc tiu thuyt ca nh vn Chu Lai, chng ti nhn thy: cc t
ng mang tnh khu ng (t xng h, t thng tc, qun ng v thnh ng) c
im ni bt v s lng (xut hin nhiu trong cc li thoi) v tn s s
dng (lp i lp li);
- Cn c vo kh nng bc l, chc nng dng hc ca cc t ng
trong vic th hin c im v tnh cch nhn vt. Theo Hu Chu: i
t l mt hin tng dng hc bi v chng ch c xc nh nh mi quan
h vi ngi ni ngi nghe, vi vai tr v v th ca ngi ny... [20, tr.
226]; cc t thng tc, qun ng, thnh ng... cng c xem xt t gc
dng hc, bi v chng cng nm trong s c khng t nhng nt ngha c
quan h vi ngi s dng ngn ng, ngi ni hoc ngi nghe [20, tr.
229].

45
Theo chng ti, tm hiu phn tch cc lp t ng da vo cc cn c
ny c th gip pht hin ra c im ngn ng nhn vt, ngn ng ca tc
phm v qua l phong cch ca nh vn trong vic phn nh i sng x
hi trong nhng hon cnh lch s nht nh. l tin v nh hng
chng ti tm hiu c im ngn ng nhn vt t bnh din t ng trong
trong tiu thuyt ca nh vn Chu Lai.
1.5. Tiu kt
Trong chng 1, chng ti trnh by nhng vn l thuyt lin
quan n ti, bao gm: l thuyt v hi thoi, ngn ng hi thoi, vai tr
ca t ng trong tc phm v c s l lun ca vic tm hiu t ng lm r
c im ca ngn ng nhn vt trong tc phm ca Chu Lai.
Chng 1 cng gii thiu mt s im khi qut v tc gi Chu Lai v
cc tc phm ca ng lin quan n ngun ng liu m lun n kho st, phn
tch, chng minh. Chu Lai l mt tc gi c khi lng tc phm kh s,
nhiu vn t ra trong cc tc phm ca nh vn cn c nghin cu,
trong c vn ngn ng nhn vt. Tm hiu ngn ng nhn vt c th
gip ta hiu r hn c trng ngn ng ngh thut v phong cch ngh thut
ca nh vn trong thi k ng i.

46
Chng 2
C IM NGN NG NHN VT
TRONG TIU THUYT CHU LAI QUA T NG XNG H
2.1. Mt s vn chung v t ng xng h trong ting Vit
2.1.1. Khi nim t xng h trong ting Vit
Xng h (hay cn gi l xng gi) l thut ng dng ch vic t gi
tn mnh (xng) v gi tn ngi khc (h). C th ni, trong bt k cuc
giao tip no cng khng th thiu c hnh ng xng h v cc t ng
dng xng h. T xng h c nhiu tc gi cp trong cc cng
trnh nghin cu v ng php, v dng hc (nh: Nguyn Ti Cn, Hu
Chu, Dip Quang Ban, inh Vn c, Hong Trng Phin, C nh T,
Nguyn Vn Khang, Nguyn Vn Chin, Th Kim Lin, Bi Th Minh
Yn, Trng Th Dim)
Xng h l t mnh xng mnh v gi ngi khc l g khi ni vi
nhau khi biu th tnh cht ca mi quan h vi nhau (T in ting Vit).
Theo Th Kim Lin: T xng h l nhng t dng xng h gia cc
nhn vt khi giao tip. Xng h cng c xem nh mt phm tr, l phm
tr ngi. Khi ni n t xng h, ngi ta thng cp n nhm i t xng
h ch thc v danh t thn tc chuyn ha thnh t xng h [87, tr.174]. Cc
loi t dng xng h trong giao tip c C nh T xc nh: Bn cnh
cc i t nhn xng: ti, ta, tao, chng ti, chng tao (ngi 1), my, bay, chng
my, chng bay (ngi 2), n, hn, y, va, ngh, chng n (ngi 3), ting Vit cn
dng tt c cc t ch h hng, thn thuc lm t xng h, nh: c, b, ng,
cha, m, ch, thm, c, d, cu, m, anh, ch, em, chu Tuy nhiu nh vy m
vn cha , ngi ta cn ly cc t ch chc tc ca c nhn, ngi ta cn
ly c h, v c ting m gia h v tn n gii (th) dng lm t xng h,
thm ch cn dng cch ni trng khng (t xng h zero) xng h [141,

47
tr.258].
Xng h l mt tp qun v l biu hin ca vn ho ng x, qua cch
xng h ngi ta c th nhn bit thi , tnh cm, quan h ca nhng ngi
ngi i thoi. Trong giao tip ni chung, giao tip bng ting Vit ni ring,
ngi ta huy ng mt s lng kh ln cc t xng h v giao tip cng
i hi ngi ta phi bit cch la chn t xng h thch hp. Trong tc phm
vn hc, h thng t xng h phong ph l mt li th cc tc gi th
hin kh nng vn dng v sng to ca mnh vo tc phm. Vic vn dng
th no l ty vo c nhn v cc nhn vt (tnh cch, tui tc, trnh , tnh
cm) gn vi hon cnh giao tip ca tng i tng. Khi giao tip, ngi
ta c th dng t xng h hoc c th khng (ni trng). Kho st li thoi
gia cc nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai, s lng li thoi dng t xng
h l 22171 ln (chim t l 98,1%) cao hn hn s lng li thoi khng
dng t xng h l 423 ln (chim t l 1,8%).
2.1.2. Chc nng ca t xng h trong ting Vit
T xng h l mt lp t thng dng, c con ngi s dng khi thc
hin hnh vi giao tip bng ngn ng. Ngoi chc nng xng - h, nhm t
ny cn c cc chc nng khc, bi khi dng chng trong giao tip cc t ny
mc nhin bc l cc ngha, cc thng tin no m khng cn cc
yu t ph tr khc (thng tin tin gi nh).
Chng hn, trong n my d vng ch mt cu thoi ngn - Ba Sng!
c th cho ta nhiu thng tin v cc nhn vt (ngi ni /ngi nghe) trong
cuc giao tip. Cc thng tin c th l:
1) T h gi (Ba Sng): gi tn ring, ngi 2, s t;
2) V th: ngang bng nhau;
3) Mi quan h: thn mt, tnh cm;
4) Mc ch: cho hi, biu cm.
Li thoi ch vi mt t h gi nh th c th bc l nhiu thng tin
ta c th suy ra m cha cn xem xt n trong ng cnh ca cuc thoi. Qua

48
nhng thng tin th hin qua v d trn, c th thy r rng t xng h cn c
chc nng biu th v th v tnh thi ca cc nhn vt tham gia giao tip.
Nh vy, c th hiu t xng h l nhng t dng xng (bn thn) v
h (vi ngi khc) trong giao tip. Xt v ngun gc, t xng h c nhiu loi:
l nhng i t nhn xng chuyn dng xng h (ti, my, n), l nhng t
loi khc chuyn loi dng xng h (bc, em, ng ch). T xng h ngoi
chc nng dng xng h cn biu th v th v tnh thi trong giao tip.
2.2. Cc loi t ng xng h trong ngn ng nhn vt ca tiu
thuyt Chu Lai
2.2.1. T xng h l i t
2.2.1.1. Xung quanh khi nim i t nhn xng
a) i t nhn xng l nhng t dng ch ngi hay vt tham gia
giao tip[5, tr.1].
H thng i t nhn xng (TNX) xut hin trong ngn ng giao tip
c chc nng tr ngi trong xng h hay ni cch khc l mang tnh phm tr
ca ngi. Trong ting Vit, nhm TNX ngi th nht: tr ngi ni, c 24
i t, trong : s t c 8 i t: ta, ngi ta, ti, t, mnh, tui, tao, thip (t
c), s nhiu c 16 i t: chng ta, chng ti, chng t, chng mnh, chng
tao, bn ta, bn ti, bn t, bn mnh, bn tui, bn tao, ti ti, ti ta, ti mnh,
ti tui, ti tao. Nhm TNX th 2: tr ngi nghe, c 22 i t, gm: 10 i
t s t: bn, mi, nh, my, ngi, ngi, ngi, chng- nng (t c), v 12 i
t s nhiu: cc bn, cc cu, chng bay, bay, chng my, bn bay, bn my,
my a, cc ngi, my ngi, cc ngi. Nhm TNX ngi th 3: tr ngi
hay vt c cp ti v khng trc tip tham gia giao tip, c 21 i t
gm: 8 i t s t: n, hn, g, y, lo, th, , m v 13 i t s nhiu: ngi
ta, chng, chng n, bn chng, l chng n, ti n, bn n, bn hn, cc
hn, cc lo (y, ), cc th, cc , cc m (y, ).
Trong s 66 TNX ting Vit, c mt s t i t c tnh lng ngi
hoc gp ngi: ta (ngi 1 v ngi 2), ngi ta (ngi 1 v ngi 3).

49
b) Thng k s ln xut hin i t nhn xng ngn ng nhn vt
trong tiu thuyt Chu Lai
Nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai s dng t xng h rt phong ph
trong mi hon cnh giao tip. Vi mc ch xc nh ngi giao tip cho cc
nhn vt, nh vn c nhng thay i linh hot trong s dng ngi nhn vt.
Vic kho st tiu thuyt ca nh vn Chu Lai cho thy, trong tng s li thoi
nhn vt c dng cc t xng h l 22.171 ln th TNX l 8.820 ln, chim
39,7%, cc t xng h khc l 13.351 ln, chim 60,2%.
Cn c vo h thng i t nhn xng trong ting Vit, chng ti
kho st ngn ng nhn vt Chu Lai trong 10 cun tiu thuyt v thng k s
lng v tn s s dng i t nhn xng trong li thoi nhn vt c th qua
bng sau:
Bng 2.1. Bng thng k tn s s dng TNX trong li thoi nhn vt
ca tiu thuyt Chu Lai
TNX trong li thoi (tn s)
TNX ngi 1
TNX ngi 2
TNX ngi 3
S t
S nhiu
S t
S nhiu
S t
S nhiu
ti (1639), chng ti
my (1153), bn my
n (970),
chng n
tao (1230), (280), chng mi (14), bay (120), chng hn (651),
(223), ngi
t (437),
ta (236), bn (12).
my (34),
thng (22), ta (187),
mnh (239), mnh (131),
bn by
t (92), g chng (34),
tui (57), ta chng mnh
(29), ti by (89), k
bn n (14),
(48), bn
(98), bn tao
(23).
(12), ngi bn chng
ny (12),
(82), mnh
ta (10).
(12), bn
bn tao (67), (75), ta (69),
hn (12).
chng ta
ti mnh
(378), ngi (23).
ta (6).
4113/8820 994/8820
1179/8820 206/8820
1846/8820 482/8820
(46,6%)
(11,2%)
(13,3%)
(2,3%)
(20,9%)
(54,%)

50
T kt qu thng k ny, chng ti i vo tm hiu vai tr ca i t
nhn xng cc ngi trong ngn ng nhn vt.
2.2.1.2. Vai tr ca i t nhn xng trong li thoi nhn vt
lm r vai tr ca i t nhn xng th hin trong ngn ng nhn
vt trong tiu thuyt ca Chu Lai, chng ti thng k s lng v tn s s
dng ca cc i t ny. S liu thng k cho thy trong s cc t xng h
c dng trong li thoi nhn vt, i t nhn xng ngi 1 l 5107 ln chim
57,9%, trong i t nhn xng ngi th 1, s t c dng nhiu nht vi
4.113 lt dng chim 46,6%; nhng t xut hin nhiu nht ca nhm ny
l: ti, tao, t i t nhn xng ngi 1, s nhiu l 994 ln chim 11,2%,
gm cc t: chng ti, chng ta, bn mnh...
i t nhn xng ngi th 2 c s dng 1305 ln chim 14,7%,
trong i t nhn xng ngi th 2, s t xut hin nhiu trong li thoi
nhn vt vi 1.179 ln, chim t l 13,3%, t xut hin nhiu nht trong loi
t ny l: my; s nhiu l 206 ln chim 2,3%, gm nhng t: bn my,
chng my
i t nhn xng ngi th 3 xut hin 2.328 ln chim 26,3%, trong
i t nhn xng ngi th ba, s t l: 1846 ln, chim 20,9%, gm cc t: n,
hn, thng; i t nhn xng s nhiu l 482 ln, chim 5,4%, gm cc t:
chng n, ngi ta, chng...
Kho st li thoi cc nhn vt, ta thy cch dng t xng h ni
chung, dng i t ni ring th hin kh r cc thng tin lin quan gia
cc nhn vt. Cc thng tin bao gm: v th, th bc (cao, thp, ngang
hng), quan h (gia nh, x hi) v tnh thi (trang trng, bnh thng, thn
mt, coi thng) gia nhng ngi i thoi.
Mi t v nhm i t nhn xng u c chc nng vai tr t thn
(xng h, th hin cc thng tin), tuy nhin khi trong cc ng cnh giao tip
(hnh chc trong i sng) v c bn chng vn th hin cc vai tr chc

51
nng nhng linh hot phong ph trong cc ng cnh, nht l vai tr biu
th tnh thi. Sau y, chng ti i vo miu t cc ng cnh, phn tch vai tr
biu th tnh thi ca i t nhn xng trong li thoi nhn vt.
a) i t nhn xng biu th thi thn tnh
- Tao nghe ni n cha cht? Cht ch no c! M x, v vu cho n
xong, tao chc mm rng nht nh n s ngho c ti trn ng chuyn v
pha sau, chn ming n, ton vo ch phm ch t i g, vy m my thng
sau li nghe ni n ang v n b con gi trn rng gi ri. Ch ti
nghip cho Hai Hi [XIII, tr.117].
Qua cch xng h ca hai nhn vt trong on hi thoi trn, i t
nhn xng tao c s dng cho bit mi quan h giao tip ca h. y l
quan h thn tnh gia hai ngi bn thn tng vo sinh ra t trong chin
tranh v by gi h li gp li nhau trong cuc sng i thng n li
nhng k nim mt thi, nhng lo toan, trn tr ca cuc sng hin ti.
Hoc on thoi sau y:
- Dm ci b dng my lc ny l bit my ang i r. i n i
ung cn , thng n ng i ci khon ny nhn b rc lm!
- Con khc!... - Ti nghe r ting n th ra, nng v su - Ngy xa
bom n cht chc nhng y m tht da my vn sn seo, thn th trng trc
nng 65 ki - l, vy m ha bnh mi c mi nm, ngi ngm my h
hng i nh th! H t trong ra ngoi. Khn nn cho my, thng ch huy
trinh st c nhim qun gii phng i!
- Sao li khng nhc - Hn nh gm ln - My mc c ? My nhc
? Cuc sng by gi tuy khn nn tht nhng th a no xc phm n
nhng ch y coi. Tao bn b lin.
- My c b ngay ci kiu ci y i khng! Tng tao thch ci tr
im y lm h? Cn lu. i thiu g gi ga cht chng hay gi non
chn i? Tao bit my ang ngh n con nh Sng, ang m nh kh s v

52
n nn tao ni vy ct cho my ni khng m qun pht n i. Hiu cha,
khm gi? Tuy nhin my cng nn sm c li mt con n b i. n b c
g cng c, min l n b. Bi l vi mt ci u bnh hon nh ca my,
ch c mt con n b mi c th lm qun c mt con n b. Tao ni th
ny v tao cng tri qua hon cnh nh my, c khi cn th thit hn
[XIII, tr.117].
Ngn ng thoi ca nhn vt s dng i t nhn xng my vi tn
xut kh dy. Cu chuyn tm s n tn m khuya ca hai ngi bn chung
mt trn tuyn. Nhng ngang tri, nhng au n dn nn c bc l qua
li thoi sau bao nhiu mt mt v chin tranh m h tri qua. Ba Thnh
nh dn ht c nhng m c ca mnh v ca bn trong cu ni. T xng h
my - tao gia h vi nhau c s thn tnh, ng cm, c c s thn mt n
sung s, nhng c th hiu c v h tng l ngi lnh vi nhau, nm
tri mi gian kh, sng cht cng chia s nn h bc l tt c tnh thi
trong li ni mt cch t nhin m khng phi t, gi gn g.
b) i t nhn xng biu th thi coi thng
Cp i t xng h tao - my khng ch biu th s thn mt, sung s
gia cc nhn vt giao tip m trong nhng tnh hung giao tip nht nh
chng li biu th tnh thi khc:
(1) - Tha th cho bn tao nh, Bo i!... Bn tao khng cn cch no
khc Khng cn phng tin no khc. Bn tao khng n nhn my cht
trn ng cng i phu. Xa lm mun my cht y, gia bn b. Hy
tha th Hy nhm mt li cho bn tao kh c khng? [XIII, tr.80].
(2) - Thi i! ng ai ni g na ht! - Linh t ngt quay li ht ln,
mt bc phch - Ch cn nh vy cng khng chu ni na ri - Anh i
ti trc mt He, ging rin rt trong khi tn ny v tnh a tay ln mt che
- Xo ngay! Xo ngay v ng bao gi tao phi thy li ci mt my
na. Xo! Khng, th c tri t, tao s qung my t trn sn thng xung
mt ng nh qung mt con ch by gi. Xo! [XIV, tr.346].

53
hai on thoi trn, nhn vt u dng ngn ng xng h my - tao,
nhng ngha biu th ca cch xng h li khc nhau. v d (1) l li ca
nhn vt Hai Hng ni vi Bo - ngi ng i gia chin ho c lit. Li
thoi ni chung, t xng h my - tao ni ring th hin s thn tnh nhng
xt thng, day dt v au n n tn cng khi phi b li ngi ng i b
thng nng m khng c cch no cu c. v d (2) l li thoi ca
Linh ni vi He - nhn vt tng l ngi lnh cng chin ho trong chin
tranh nhng nay khi tr v thi bnh li bin thnh k su mt, tro tr, cng
ho p bc nhng ngi dn v ti. Li thoi nhn vt Linh thng thn, vch
mt k phn bi, k bi nh hnh nh v danh d ngi lnh tr v sau chin
tranh m h cng th nguyn trc y. C th ni, cch xng h trong li
thoi nh trn l ph hp vi tnh cch ca cc nhn vt ngi lnh: bc trc,
thng thn, by t thi yu ght dt khot, r rng.
c) i t nhn xng biu th tnh thi trung ha
Trong tnh hung giao tip khc, tc gi li cho cc nhn vt giao
tip bc l tnh thi trung ha, c phn khch kh v lnh nht khi s dng t
xng h ti - ng:
- ng k qu! ng lm nh ti v ng ang sng trong mt tch tung
ci lng mi mn khng bng. Mi ng ht thuc i, c ht ri nhn g th
nhn. Nhn k coi ti c phi con ngo p hay mt nhn vin tnh bo, mt n
phn gin c hng khng?
- Thi i! - Bt ng ngi n b ht mt ln y quyn uy v khc
nghit - Sau mt ngy lm vic mt nhc, lc ny ti ang cn ngh ngi. Xin
li! Ti khng th gi ngi nghe nhng li ni r di, ng ngn ca ng.
M thc cht ng l ai nh? ng nhn danh ai, nhn danh ci g cho mnh
c ci quyn n y hch sch ti? C quan sp n gi ng ca, ng
nn i xung ko nhn vin bo v h ln li phin. Mi ng! [XIII, tr.235].
Thi ca nhn vt, con ngi nhn vt hon ton ph hp vi t
xng h ng - ti. Ranh gii gia hai nhn vt c xy dng nn bng mt

54
bc tng ngn t mang tnh trung ho, thm ch c phn xa cch, lnh
nht. Nhn vt Ba Sng trong tc phm tng l ngi yu ca ng, nhng
sau bao nm h gp li nhau, b dng nhng t ng khng my thn
thin, pha cht ma mai, khinh mit che giu ci chao nh, rng mnh khi
ng trc ngi n ng tng l ngi yu mnh nm xa. Trong tnh
hung ny, t xng h th hin quan h tnh cm, thi ca cc nhn
vt trong giao tip.
Trong giao tip, bn cnh cc nhn vt giao tip trc tip gia ngi
ni (ngi 1) v ngi nghe (ngi 2), cn c th c nhng t xng h lin quan
n ngi 3 l nhn vt khng trc tip xut hin trong cuc thoi, nhng li
lin quan n cuc thoi. Tnh thi gia cc nhn vt s c bc l kh r
trong cuc thoi qua cch dng t xng h, nhng khng n gin mt chiu
(thn tnh, trung ha, coi thng) m i khi li an xen nhiu tnh thi
phc tp. iu ny c th hin trong mt s li thoi gia cc nhn vt
trong tc phm ca Chu Lai.
Trong n my d vng, nhn vt Ba Sng i tm li chnh mnh
trong hin ti cay ng nhn ra s tht v nhng ngi m c tng
bit trc :
- Ngi ta l ai?... Ch l li l ci g trung y t ngi chung xe vi
ch do n? Ci g
- Th ra anh cng bit hn?... Tri! Thi, cng ch sao. Ri tt c mi
iu s c bit ht. Nhng ring ln ny th khng phi l hn. ng hn
hn, khng khip hn hn nhiu. H l [XIII, tr.323].
Cc i t g, hn, ngi ta trong li thoi l thuc ngi th 3, nhn
vt vng mt nhng c lin quan n ni dung giao tip. trong ng cnh
ny, Ba Sng mun nhc n nhn vt ch, mt k gy ti c khng khip
trong chin tranh nhng khi ha bnh li khn kho v xo tr np bng ngi
khc lm ngi lng thin.

55
Trong Ba ln v mt ln cng c nhng on thoi m cc nhn vt
giao tip nhc n nhn vt th ba bng cc t n, hn, qun c ngi Hn.
Vic dng t h gi nh th, cng vi s ph tr ca cc ngn t khc trong
li thoi, th hin s khinh b v cm hn ca ngi ni:
- Qun c ngi Hn? - n lt anh trn trn mt kinh ngc - Sao
n li nh? Sao c th dm nh?
- Ti em lm li t mt vi do mt qu thiu ng qu! N nh c t.
nh bng dp C mt n nn
- Th ti em chu cho n nn ? ng im ? H?...?
- Nhng sao? nh ch? Dy cho n bi hc na ch? - Anh hi
li c v st rut.
- Hn i ti
- Hn no? Hn l ai? [XV, tr.278].
cu thoi u, ta thy c s thay i t nhn xng Qun c ngi
Hn bng n. Vi cch thay i t ngt t xng h ny khin ta hiu thi
ca ngi ni (v cng l ca tc gi): s phn n ca ti em - nhng ngi
cng nhn khi b ch p v danh d, nhn phm bi mt tay qun c ngoi
quc. V oi om thay k tip tay cho nhng hnh ng khinh mit ngi
Vit Nam li chnh l mt ngi Vit Nam, mt ngi lnh tng tham gia
chin tranh gii phng dn tc. Trong on thoi tip theo, nhn vt hn xut
hin bng ging ni ro honh v v tnh:
- Rt kinh nghim nghen, cc c. Ngi ta lm n theo kiu cng
nghip hin i quen, cc c li qu ty tin, vn ci thi nng dn
manh mn, ci thi c chng hay ch, lm gi n tht, nn chng qua
ngi ta xt rut, ngi ta thiu kim ch mt cht thi. Xt cho cng cng l
ti mnh, cc c nn bo ban nhau m lm n cho nghim ngn ng xy
ra nhng chuyn khng p nh th ny na khin chng ti buc phi c
thi [XV, tr.280].

56
Hn y ch Nm Thnh. Hn c v b ngoi nh nhn v lch thip,
cng vi s rng ri trong vic lm t thin, hn tr thnh in hnh ca
mt doanh nhn thnh t, tiu biu ca c ch th trng. Ngi ta tung h
hn, ngng m hn, nhng thc ra, bn trong con ngi ny l s xo tr
mu m. Cch xng h ca hn vi cng nhn cc c - mnh to s gn gi,
thm mt nh ngi trong mt nh. ng trc s xc phm nhn phm vt
quc gia nh vy, nhng hn vn nh nhng v v gi k xc phm kia bng
ngi ta. V nguy him hn na, trong li thoi ca nhn vt ny, ta thy
c s ma mnh ca mt k c hi nhng rt hot ngn: khi th hn y bn
thn ng cng vi ngi b hi bng t mnh tranh th s ng lng, mt
khc hn cng th hin thi da dm chnh nhng ngi ngi m hn va
ng cng y bng t chng ti. Qua cc xng h ca Nm Thnh, ta thy r
bn cht xo quyt ca hn.
Xuyn sut trong cc tiu thuyt c kho st ca Chu Lai, chng ti
thy mt c im chung l cc i t nhn xng c s dng trong li thoi
nhn vt ph thuc vo i tng v hon cnh giao tip. Do , cc t xng
h (nh: my - tao, ng - ti) c th mang sc thi khc nhau. Trong hon
cnh chin tranh c lit, cc nhn vt ca Chu Lai thng xng h my - tao
th hin s gn b thn thit, ngang hng nhng trong hon cnh thi bnh,
mt s tnh hung, cch xng h li mang mt sc thi khc, n hm cha
thi coi thng, cm ght ca ngi ni (nh cc dn chng nu
trn). iu cho thy vic dng t xng h ca nhn vt c lin quan n
ng cnh, n mi quan h gia cc nhn vt trong ng cnh y.
Trong mt s li thoi, c khi chnh tc gi ha thn vo nhn vt n
mc i khi kh phn bit li tc gi v li nhn vt. Chng hn trong n
my d vng, khng r tc gi Chu Lai hay nhn vt Hai Hng gi ch l g,
mt i t nhn xng ngi th ba mang sc thi khng thn thin v ton b
phn li k ca tc gi v nhn vt ny u dng g Thng qua t xng h,

57
cng vi t ng khc trong li thoi, nhn vt bc l r tnh cch v bn
cht ca mnh:
- Ba Thnh i, ci g i ci to v cha? [XII, tr.258].
- Ni thm mt cht v g G ni nng rt bm trn [VIII, tr.290].
- Ngy hm sau, nh c y k, g trung y m ti g nhng nhng
bm theo c... g mi qut nga l bi [XIII, tr.291].
Nh vy, c th ni, cc t xng h khng ch n thun dng gi
hoc xng th hin r s phn bit tui tc, gii tnh, v th x hi, quan h
gia nhng ngi tham gia giao tip m cn th hin thi , tnh cm, cch
nh gi ca ngi ni i vi nhn vt giao tip hoc ngi c ni ti.
Cch dng t xng h cng khng ty tin m theo nhng quy c nht nh.
H thng t xng h ca ngn ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai khng
ch dng cc i t nhn xng m cn s dng cc t xng h khc. Cch s
dng i t nhn xng nh va phn tch, cng vi vic s dng cc lp t
thng tc, giu tnh biu cm khc lm cho ngn ng trong tc phm ca
nh vn Chu Lai gn gi vi i thc, t nhin, sng ng, khc ha r thm
tnh cch ca nhn vt gp phn lm nn gi tr ni dung v ngh thut c
sc cho tc phm.
2.2.2. T xng h c ngun gc danh t thn tc v cc danh t khc
2.2.2.1. V nhm t xng h c ngun gc khc vi i t nhn xng
Ngoi cc i t nhn xng, trong giao tip, ting Vit cn dng cc t
ng khc xng h, to thnh mt bc tranh giao tip vi nhiu mu sc a
dng, phc tp nhng cng rt tinh t. Qua vic dng t ng xng h ny, ta
phn no nh gi c dng v t tng ca ngi ni. Cc t xng h
thuc nhm ny c gc t danh t (anh, Hng, ng ch), i t (ai, y) hoc
tnh t (nh, cng) chuyn loi vi mt s lng ln. Chng c kh nng
dng xng h vi mi i tng, mi hon cnh v mc ch giao tip v

58
lm thnh c th ca ting Vit, phn nh vn ha ng x, vn ha giao tip
ca dn tc Vit. Kho st s xut hin v tn s s dng cc t xng h ny
cng l mt trong nhng nhim v ca lun n nhm gp phn lm r c
trng ca ngn ng nhn vt trong tc phm ca Chu Lai.
Thng k cc t xng h khc qua li thoi nhn vt trong tiu thuyt
Chu Lai, chng ti thu c kt qu sau:
Bng 2.2. S lng v tn s xut hin cc t xng h
c ngun gc t danh t thn tc v cc t cc danh t khc
ca nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai
TT
1
2
3
4
5
6
Tng

Cc nhm t xng h
Cc danh t thn tc
Cc t ch tn ring
Cc t ch chc v, ngh nghip
Cc t ch quan h x hi
Cc t chuyn ha
Cc t ch ni chn
13351/13351

S lng
9288/13351
2040/13351
921/13351
856/13351
234/13351
12/13351

T l %
69,5%
15,2%
6,8%
6,4%
1,7%
0,08%
100%

Qua bng thng k trn, ta c kt qu v cc t xng h khc trong

ngn ng nhn vt nh sau:
- Xng h bng cc danh t thn tc: ng, b, c, cu, d, anh, em, ch,
bc, chu, con,, s ln xut hin 9288, chim t l 69,5%.
- Xng h bng cc danh t ch tn ring: ch t Thm, anh Hai Hng,
anh T, s ln xut hin 2040, chim t l 15,2%.
- Xng h bng cc t ch chc v, ngh nghip: k s, bc s, lnh, th
trng, gim c, thiu tng, i t, s ln xut hin 921, chim t l 6,8%
- Xng h bng cc danh t ch quan h x hi: bn, ng ch, ng
ch, s ln xut hin 856, chim t l 6,4%.
- Xng h bng cc tnh t (danh t): cng, t, nh, b, , s ln xut
hin 234, chim t l 1,7%.

59
- Xng h bng cc i t ch nh: ng y, , s ln xut hin 12,
chim t l 0,08 %.
2.2.2.2. Vai tr ca cc t xng h c ngun gc t danh t thn tc
trong li thoi nhn vt
Cng nh vic dng i t nhn xng, cc t ng xng h khc cng
c chc nng trc ht l xng (mnh) v gi (ngi); ng thi qua c
th biu th cc thng tin khc, vi cc chc nng khc, nh: bc l vai giao
tip, v th giao tip, nhn thn giao tip v c bit l tnh thi giao tip. C
th thy rt r rng: t xng h ca ting Vit rt phong ph nhng c chun
mc v nguyn tc s dng r rng, ch khng phi ty tin, d l quy c
bt thnh vn. Kho st cc t xng h lm thi, khng chnh danh (so vi i
t xng h chuyn dng, chnh danh), ta c th thy xng h trong i
thng ni chung, xng h trong giao tip ngh thut ni ring bc l nhiu
iu th v. iu th hin vic t xng h trong li thoi nhn vt trong
tiu thuyt Chu Lai xut hin vi s lng ln, tn s s dng cao, dng trong
nhiu ng cnh, tnh hung khc nhau, chng th hin r tm l, tnh cm v
tnh cch ca cc nhn vt trong tc phm.
Sau y, chng ti tm hiu s hot ng ca cc t xng h c
chuyn loi, phn tch lm r vai tr ca chng trong cc li thoi nhn vt.
a) Xng h biu th s thn mt, gn gi
Vn ha dn tc Vit c c trng gc khi pht t nng nghip la
nc. c trng gc ny to nn cc c trng phi sinh nh: ngi
Vit c li sng trng tnh, gia nh l gc, lng xm nh ci gia nh m
rng v nc nh mt ci lng ln, nn ngn ng x hi vn l kiu ngn
ng gia nh v xu th chnh ca tm l ngi Vit l ko x hi v vi gia
nh [153, tr.44]. Vic ngi Vit chng ta ly nhng t ch quan h thn
tc trong gia nh lm t xng h trong x hi mt cch t nhin v ph

60
bin nh vy chc hn c lin quan n c trng vn ha va nu. Qu thc
qua t liu thng k s lng v tn s xut hin trong giao tip gia i t
nhn xng vi cc danh t thn tc, m c th y l thng k trong li
thoi nhn vt tiu thuyt Chu Lai, ta c th thy r: cc t xng h c gc
t danh t thn tc c s lng v tn s nhiu hn hn so vi cc i t
nhn xng (i t nhn xng chim 39,7% trong tng s li thoi nhn vt
c s dng t xng h, cn t xng h c ngun gc t danh t thn tc
chim 69,5% trong tng s li thoi s dng cc t xng h khc).
Qua kho st c th nhn thy li thoi ca nhn vt trong tiu thuyt
Chu Lai s dng kh nhiu danh t thn tc (69,5%) xng h. Cc t xng
h ny c kh nng biu th tnh cm thi thn mt, r nht l cc t nh:
anh - em, ch - bc, con chu
- t!... Ch c th i thm anh y c khng?
- Quyn i thm l quyn ca mi ngi - Ch bung thng - Nhng
hin gi th cha nn v ch y ang trong giai on iu tra [XV, tr.332].
Nhng t ch, anh y, ch y to cm gic thn mt, gn gi nh trong
mt gia nh gia cc nhn vt giao tip. on thoi gia t Thm v ch Ba
u cng s dng nhng danh t thn tc:
- Ch Su ch c nhn ra ti khng?
- Xin li B nhm th no y ch! Ti th nm ch u phi
th su.
- Khng! Sao c th nhm c! - Ging ch nghn li - Ch Su
Chu l Thm, t Thm, con b bng bnh ngy no ca ch vn cn sng
y, con b tng lm cc ch bit bao m cnh rng ven sng hi y
y [XV, tr.84].
Nhn vt dng t xng h ch Su, chu nh gi nh n nhng k
nim thn quen mt thi m h tng c trong chin tranh v by gi trong

61
tnh cm ca t Thm, d bao bin c xy ra, nhng vi c hnh nh ch
Su ngy no vn vn nguyn trong k c. Vic xng h trong x hi dng
nhiu danh t thn tc nh vy, l mt c tnh xng h th hin vn ha ng
x ca ngi Vit, theo kiu ko gia nh ra x hi v y l u mi
quan trng l gii nhng vn ngn ng - vn ha - x hi cng nh tc
ng ca mi quan h gia nh - x hi n ng x giao tip ca ngi Vit
(nht l trong giao tip hnh chnh hin nay [73, tr.211].
Trong hi thoi, gia ngi ni v ngi nghe c s lun phin lt
li. Trong t chc cuc thoi, cc nhn vt u t nhiu c s hiu bit, c
nhng thng tin nht nh v nhau. Vic dng ng t xng h th hin vn
vn ha, s hiu bit, tnh lch thip, s tn trng i vi ngi nghe. Cch
xng h ca Nhn v Lm trong Gi khng thi t bin phn nh kh r mi
quan h gia nhng ngi thn thit, tn trng, c khong cch nhng cng
rt chn thnh qua cp t anh, ch:
- Ba nay ch khi bnh?
- D! Cng a! Nhng sao anh Lm bit ti bnh?
- C Si Gn ny, ci g xy ra ti cng bit ht. Ti cn bit c my
thng cm my ba nay hay lng vng nh ch na kia. Nhng ch khi lo.
Ti cho bn n em dn sch ri.
- Chc anh lm : Ti lm g m h lng vng. Ln sau anh ng
lm vy, h c c gy kh d cho ti.
- D? C th ti lm Nhng m ch yn ch i. Khng thng no
dm qua mt ti c. Ti ch cn Nhng thi, ni ci lm g. Ch Hai
Ng b ch xanh qu? Nghe bn em t ni ch nm lit mt ngy khng n
ung g, ti nh gh ti thm Cn mt, ch nh i u y? [X, tr.112].
Vic xng h gia cc nhn vt giao tip, nh ta thy, thng dng
theo tng cp, trong cp nhn xng anh - em l kh tiu biu trong vic th
hin tnh thi thn mt.

62
Trong n my d vng, nhn vt Hai Hng v Ba Sng l nhng ngi
ng i rt hiu nhau. Li xng h gia h (anh - em) bc l r tnh cm
thn thit, thi chn thnh. Cuc trao i gia hai ngi din ra trong bi
cnh chin tranh, mt cn hm nh ch ch cho hai ngi. n bom lc
no cng c lit, e da mng sng ca h. Anh ni vi ch:
- Nm xung i em! Nm nghing, quay mt vo nhau hay cng quay
mt vo vch cng c. Va - Hay anh ngi dy cho em nm nh! Hai
a c thay nhau, mt a gc, mt a ng v ngc li c khng?
[XIII, tr.215].
Ngn ng thoi vi cp t xng h anh - em th hin tnh cm thn mt
nhng vn gi c mt s tn trng ln nhau. y, cc t ng khc cng
vi t xng h khng ch nhm thng bo mt ni dung no m cn nhm
chinh phc tnh cm ca ngi khc. Anh - em khng ch dng thc hin
vai trao - p v xng - gi m cn gp phn to nn nhp cu giao cm gia
hai tm hn. Tnh yu ca h vn nng nn, d xung quanh bom n cht
chc cn k trong gang tc:
- Cn gin em gn mt nm qua lm mt lnh vi anh khng?
- Khng! Cng yu hn. Yu nhiu lm!
- Em Em thng anh! Yu anh [XIII, tr.216].
Li trao p anh - em ca c gi ha nhp cng cm xc vi ngi
con trai. Cng vi nhng li yu thng khc, t xng h gp phn bc l,
th hin cm xc mnh lit ca hai ngi yu nhau trong chin ho c lit.
Mt iu ng lu l cc t xng h c vai tr bc l tnh thi theo
nhiu mc , tu thuc vo tng ng cnh v i tng giao tip. Cp t
xng h anh - em, nh phn tch dn chng trn th hin tnh cm yu
thng. Nhng dn chng sau th t xng h anh - em th hin tnh thi c
phn phc tp hn.

63
Ngi n ng ni vi c gi:
- Em c lnh khng?- C - Ting n b run ry.
- Li gn y anh m cho! - Khng em s lm! - Gi ny c ma
no na u m s. Ka! Li y ko ma ht! - Nhng anh khng c
lm g u y! - Tin anh i. Anh thng em m. - Khng phi! Anh ch y
em thi. - Kh qu! - Ting ni cng gp gp hn - Bao gi em mi hiu c
mt cht cho anh nh? Trong tay c hng vi trm n b con gi, anh thiu
g m phi kh s thng chiu mt mnh em. Li y Chao! Ngi em t
ht c ri y ny. anh - Ka- ng anh! Em s - S ci g na kia
ch? Chng mnh ch tng gn nhau cho nhau ht mt ln ri ? Chnh v th m em bit anh khng thng em. - Tm by no! Khng thng
m ti tm, ma gi th ny, anh b c vn phng gim c, b c v con
xung y ch ct c gp em ?... Im! Ngoan no Cho anh ln na nh!
- Ka! ng lm th! Em ht by gi y, khuy o t ri! B ra i! Em
khng a u! - Ai a! Em c lm!... Em c bit rng my tun nay
khng lc no anh khng m tng v em v b ngc v ci thn th
nng rc ca em. Anh thm em. - Khng c! D ht qun o by gi
Ka, d! - D, anh n cho mt trm b, mt ngn b khc m anh i! m
cht vo i! Ngc em m qu B ngc trinh n ca em C cp i
na! Anh cha tng thy ai c cp i trn v rn th ny
- i au Cn au th! Anh xin li! Ti em y. Ai bo em c ngon
nh mt khc gi. No! M chn ra mt cht i! Anh xinKhngAnh s
khng lm em sy xt nh ln trc u. S s khng cho em c cha
u. No y, li khp vo ri! Th c chn khng c ch. Em khng tin
?... Dt! Ci nng trng ton n b con gi th ny m khng c kinh
nghim th cha tm lum ri cn g. No chiu anh cht i cng! ng
no cng l ri

64
Bng vang ln mt ting bp kh gn, ng i giy pht ri ting g
n ng bt ln gm g: - C lm ci tr g th? - Anh ng dy i! Ting c
gi anh li. Ti khng phi l th tr chi ca anh y nh nhng c gi
khc. Anh ni ci g kinh nghim? Anh c kinh nghim ng vi bao nhiu
ngi ri h? u! Trnh ra cho ti i! Tm lm! - , th thng ny l
u y, nhng c cng chng hn g. C tng ti khng bit c l loi
n b no ? C cn cu ti, n by gi vn cn vt, c rc u vo gia
hai i ti, c rt rm, c rt ln nh pht r pht di Ti khoi sng li ci
cm gic nn mi nn n c ch c tng c bu nn lm . C tm li,
c ch l mt th gi gi, th n b n dng, cung dm, hiu cha?
- khn nn! Tao khng ng myCh ni c th, c gi a khc.
Nhng ting hn li ci, ci rt u:
- Vng! C khng ni th ti cng bit ti khn nn t lu ri. V by
gi ti li tnh khn nn mt ln na y! No, bit thn bit phn th nm
xung v im lng! Thng ny ci ra l khng d mc li u. Nm
xung! [XV, tr.118, 119].
on thoi kh di trong tiu thuyt Ba ln v mt ln gia mt ngi
n ng v mt ngi n b trnh ma trong ci ln nh gia rng cao su.
M u on thoi l ngn ng xng h bng cp t anh - em, ngi c
hnh dung y l hai ngi c tnh cm vi nhau t lu v nay h li gp
nhau tip ni nhng tnh cm u ym y. Ngn ng ngi n ng lu lot,
c phn mnh bo tn tnh, chinh phc. Ngn ng ngi con gi run ry,
s st, cch s dng t xng h anh - em hon ton ph hp vi bi cnh
giao tip ny cho d li thoi ca nhn vt n c nhng bn khon nghi
ngi trc mi c ch ca chng trai. n gia on thoi, vn l t xng anh
- em nhng ngn ng ca ngi ph n c s thay i, bo hiu s chuyn
bin t ngt v tnh cm, thi i vi ngi n ng khi hn ta dn dn
t lt mt n ca mnh. khng phi l ngi ng hong ng n v c t

65
cch nh chc v gim c hn ang nm gi, m thc cht y ch l k li
dng s yu mm, thiu thn tnh cm ca ch em cng nhn trong nng
trng tha mn dc vng ca mnh. Chnh v vy, khi hiu thc cht hnh
vi ca ngi n ng ny, li ni ca nhn vt n thay i nhanh chng,
trong r nht l s chuyn ngi t anh - em, sang cch xng h anh - ti.
V n tt nh ca s khinh b, cm th, ngi n b chuyn sang tao my, nm vo hn li ni ch ng: u! Trnh ra cho ti i! Tm
lm! khn nn! Tao khng ng my
b) Xng h biu th sc thi tnh cm trn trng: Quan h x hi l
loi quan h a dng, phc tp vi nhiu i tng v nhiu ng cnh, hng
ngy ngi ta phi ng nhiu vai khc nhau. Bi vy, vic la chn t ng
giao tip, trong c dng t xng h, sao cho ph hp l iu rt c
ngi Vit coi trng.
Trong cc t xng h c s dng trong li thoi nhn vt trong tiu
thuyt Chu Lai, t xng h ch quan h x hi (ng ch, bn), ch chc v
ngh nghip (gim c, th trng) xut hin kh nhiu. Nu nh khi giao
tip dng my - tao (i t nhn xng), anh - em (t xng h c gc t danh
t) bc l tnh thi gn gi, thn mt gia nhng ngi bn b, ng i (giao
tip t do), th nhng t xng h dng cc t ch quan h x hi (ng ch),
cc chc v ngh nghip (th trng) li mang sc thi trang trng (thng
hay xut hin trong giao tip nghi thc) nh: hp hnh, bo co, tuyn th
hay l nhng tnh hung quyt nh nh: yu cu, ra lnh trong chin u
Hai Hng v Ba Sng c tnh yu p v th mng, nhng trong
chin tranh, nhng thi khc quyt nh, h li t vic chung trn tnh
ring. T xng h th hin iu , chnh t xng h ng ch khin cho
cu chuyn v quyt nh ca h c sc thi trang trng, t biu cm:
- Cho ng ch! - ti ng nghim nh mt ch lnh kn.

66
- Ti n bn vi ng ch mt vic h trng (i mt en im lng
ca Sng ch hi nhng ln). Nu by gi ta quyt nh gii t binh i
theo phng n th cht ht. Cht c ngi gii ln ngi b gii. l iu
chc chn.
- Khoan - Sng chi vi trc nhng lot n bn thng dn
cha mi s m c t lu ca ti - Em Em thy cha cn phi lm nh th.
ngh ng ch xem xt li coi. Bit u
- L ngi ch huy cao nht y, ti mun ng ch phi tr li
chnh xc
- Khng - Bt thn nt mt em anh li d s - Ti s chn c hai. Ti
sao ng ch khng tin hnh [XIII, tr.176].
Nhn vt Nm Thnh v Su Nguyn xng h vi nhau lc u l cu ti nhng khi cu chuyn n hi gay cn quyt nh cho trn nh tip
theo, ngn ng nhn vt chuyn sang ging iu khc, t xng h cng thay
i ph hp vi mc ch cuc thoi:
- n mc cht chc u m ng ch nng li vy? - Su Nguyn
bt ng chuyn sang xng h ng ch
- Ti ngh ng ch Su Nguyn ni r hn! - Nm Thnh cng bt
ng chuyn sang ng ch trong khi i mt p nh mt con gi quc ln
nhn sc [XV, tr.27].
Tr v sau cuc chin tranh, vi hnh trang l mt qu kh y p k
nim v s t ho v mt thi chin u, ngn ng ca nhn vt Hai Hng
trong cuc sng thi bnh, d y nhng bon chen, gi to kia, vn gi c
phong cch ca mt ngi lnh:
- Cho bc! Cho ng ch! - Ti bt chc vi mt cht ging ht sc
chng chc v ti tnh cn st li ca mt thi cng tng nm qua mi
hng quan chc... [XIII, tr.51].

67
Trong tnh hung thng thng hon cnh giao tip khc, nhn vt
thng s dng t xng h ti - anh, nhng trong tnh hung ny, cch s
dng t xng h ng ch cho ngi c thy s trn trng, nghim tc i
vi i tng giao tip. Ngn t xng h trong li thoi ph hp khi vai
ngi trao v ngi p u l nhng ngi lnh tr v sau chin tranh.
Trong giao tip, vic chuyn cch xng h ng thi cng to ra mt
s thay i v mt thi , tnh thi Sau y l mt s dn chng th hin
r iu ny.
mt hon cnh giao tip nht nh, nhn vt trong n my d vng
mnh dn xa b quan h x hi ca nghi l n vi bn cht hn nhin,
chn tht ca ngi lnh k c khi h ri v cuc sng i thng bng
nhng t xng h t, cu, my, tao:
- ng ch hi ti?- Vng! Anh l Ba Thnh, bc s?
- Bc s ci con m g? Th ng ch l
- Vt m n ng ch i! Mnh y, Hai Hng y! Chao i! Ch l t
gi n ni cu khng cn nhn ra na ? u vin n M16 cu ly ra t
i, gn bu di, t vn cn gi c [XIII, tr.107].
V y l tnh hung trong trn chin sinh t, ci cht l lng trn u,
Ba Tin, ph b th qun y - mc d hn h trn chy nhng vn c gi ci
hnh thc ch huy so rng ca mnh:
- y cu ng ch! Ti Ti y m. Ti l Ba Tin, ph b th
qun y y m. B B tay ra i, ko ngi ta thy Ka!
- Chy nh ch m xng l b th. Nhc!
- Ny ng ch! - Ci bng c gng ng dy, hai cng chn trn
va p lc cc - n ni cho c t chc. Ai l ch h? Lo! Tt c u chy,
b i ca ng ch cng chy ch ring g ti. Lo! Lo qu! Phi gio dc
th no ch khng th [XIII, tr.37].

68
T ng ch, b th m nhn vt xng h vi ngi ng i b
vch mt (chy nh ch) th hin bn cht v hnh thc ca k hn nht,
so rng.
Cn khng gian lng ng mi hoa sa ca m trng ha bnh, hai
ngi tng l ng ch trong mt khu ph nh binh. Li ca anh cnh st
cn mn yu dn v ngi phng vin c nhng thc phim qu gi trong
chin trn:
- Ny ng ch cnh st thn mn i
- Thi m ng ch - Ti ng ch cnh st nhn dn ui c
ci i ngho ca nhn dn y.
- Ny ny! - Anh cng an hi n ngi ra - ng ch l b i, l s
quan, ng ch ni nng cn thn mt t nh! [XIV, tr.32].
Nh vy trong tnh hung ny, t ng ch c linh hot s dng
vo cuc sng i thng nhng ph hp vi thi quen ca nhng ngi tng
l lnh, tng vo sinh ra t.
Biu th sc thi trang trng khng ch c cc t xng h thuc nhm
ch quan h x hi nh ni trn, m cn c nhm t ch ngh nghip, chc
tc ca c nhn, chc v x hi nh: ch tch, thy gio, bc s, thng t,
thiu y, gim c, trng phng dng trong cc cuc thoi.
Trong giao tip t do, ngi Vit c xu hng dng i t, dng t ch
quan h thn tc, nhng trong giao tip mang tnh chnh thc, vic dng ngn
t c chn la, cn nhc k hn. Cc t xng h, theo cng c ngi
ni c thc chn la ph hp. Khi cc nhn vt xng h vi nhau dng
nhng t ch ngh nghip, chc v th chc phi l cuc giao tip trong
ng cnh lin quan n cng vic chung. V d nhin t xng h nh vy
thng mang sc thi trung ha, trang trng.
Trong tiu thuyt Chu Lai, cch xng h l cc chc danh ngh nghip
thng dng trong mi trng giao tip mang tnh nghi thc: hi ngh, ni

69
lm vic cng s, giao tip cng cng. on thoi sau y trong Ph ca Chu
Lai th hin r iu :
- Ny ng ch cnh st thn mn i! - Ting ni ca Bnh nha
nha lm song vn rnh r n sc lnh - C h ng tm m nay ci ,
c cht chc g u.
- Ny ny! - Anh cng an hi n ngi ra - Nh ca mt ng i
t t lnh s on
- Ci nh anh cnh st ny cng ti [XIV, tr.41].
Nhng t ng xng h ng ch cnh st, ng i t t lnh s on,
anh cnh st gp phn lm cho khng kh cuc i thoi thm trang trng,
nghim tc hn.
Qua cch s dng t xng h ch chc v, ngh nghip trong li thoi
nhn vt, ta c th xc lp c t cch i thoi ca nhng ngi tham gia
giao tip. Cc nhn vt tham gia cuc thoi c th ngang hng, bnh ng vi
nhau (quan h kt lin), cng c th c quan h khng ngang nhau (quan h
tn ty hay cn quan h quyn th):
(1). - c! - Ngi trng thot tr nn ho hng - Ti xin c
tranh lun vi gio s. Gio s mun ni kt qu ca bin c Mu Thn va
qua thnh bi cn ang nm trong h thc phi khng? [XIV, tr.41].
(2). - Tha thiu tng! Ti c chuyn cn trnh gp ln ngi [X, tr.22].
(3). - Cn ci ng bn gio s ca ti na? Cng tht l kh hiu. C
l ti phi qua bn ng i t cnh st trng mt cht [X, tr.29].
(4). - Mng th trng c nh mi - Ngi khch ni - Th trng c
cn nh em khng? [XIV, tr.286].
(5). - xin anh gii thiu em vi th trng Um vi ch em vo
thm [XIV, tr.288].

70
Qua cch xng h, xt v mt v th ca vai giao tip, ta thy (1) v (3)
quan h gia ngi ni (ti) v ngi nghe (gio s) l quan h ngang hng;
(2), (4) v (5) l quan h khng ngang hng m c th bc, tn ty rt r th
hin qua ti - ngi, th trng - em, anh - em. Xt v mt tnh thi, (1,2,3) c
tnh thi thin v trang trng, trung ho, t biu cm, cn (4,5) li ni ca
nhn vt c sc thi tnh cm r hn, thn tnh hn.
C khi nh vn dng nhiu t ng xng h ch chc v ngh nghip
truyn ti cc thng tin v nhn vt, to v th trong cuc giao tip nht nh:
- Hoan h! Hoan h b gim c chu chi nht su tnh min Nam.
Cc qu v kh knh th t uc i tm xem c t nc qu ma ny c ai
chu lm, chu chi, ti sc vn ton nh ch T ca chng ta khng? Khng.
Chc chn l khng? Ti dm ly u ra cuc nh vy. B cha rng
xanh. B tin tt bng ca nhng sinh linh lm rng ngho kh. Hoan h!
- Mt ly ny xin chc sc khe v ch cng nh tm lng nhn i ca
b ph ch tch tng lai.
- Khng! B ch tch
- B b th tnh y
- Cn ti ng ch y vin trung ng [XIII, tr.18].
Cuc i thoi cho thy s tng bc, so rng bn trong tung h
mt ngi m khng r chc danh no l tht v c gi tr vi bn thn cuc
i thoi.
cc xng h bng chc ni chung, xng h bng cc chc danh ni
ring, ngi Vit a dng xng khim h tn theo php lch s, tn trng
th hin qua chnh chc danh ca ngi i thoi:
- Ny ng ch cnh st thn mn i!... [XIV, tr.41].
Cn c vo t xng h ch chc v, ngh nghip gia cc cc nhn vt,
ta c th xc nh c v th ca mi nhn vt, quan h gia h.
c) Xng h biu th quan h thn mt, nng nu

71
Bn cnh vic xng h l nhng i t nhn xng, nhng t thn tc,
t ch ngh nghip, chc v ting Vit cn dng nhng t chuyn ha,
l nhng t nh: b, cng, nhcS lng nhng t xng h ny khng
nhiu nhng khi dng trong giao tip, chng biu l nhng sc thi tnh cm
kh c th, l s nng nu, thn mt. Li thoi trong ngn ng nhn vt
ca tiu thuyt Chu Lai xut hin khng nhiu, nhng khi xut hin, chng
th hin kh r tnh cch nhn vt m nh vn mun th hin.
th hin tnh cm yu mn ca mnh dnh cho c b Nin Tho,
Hng s dng t cng gi c b:
- Ch i nghe cng? [XIV, tr.252].
Hay s yu mn coi nh ngi thn rut tht ca Su Nguyn dnh cho
nhc t t Thm:
- Nh t - t chu? - Ni nghe ny, nh? - Cha nh
u nhc t [XIV, tr.74].
d) S phi hp cc t xng h
Nhiu li thoi trong tc phm Chu Lai dng cc t xng h c nhiu
loi khc nhau: i t nhn xng, danh t thn tc, cc t ch chc v ngh
nghip Cc cp xng h cng khng phi lc no cng to ra s tng ng,
m c th lch pha, chng hn: ti - anh (ch khng phi em - anh), ti - cu
(ch khng phi chu - cu), ti - b (ch khng phi ng - b), v.v V i
km theo l mi quan h phc tp trong mi cuc giao tip. Chnh cc
quan h giao tip ny quy nh cch dng cc t xng h nh th no cho
ph hp.
Cch xng h ti - anh xut hin kh nhiu trong tiu thuyt Chu Lai
th hin v th: ngang hng/ khng ngang hng, v tnh thi: tn trng hoc
trung ho. Nhng ngi lnh o c tc phong dn ch th thng c li ni
thn mt, t coi mnh l thnh vin ca tp th nn khen ch theo cch khuyn
gii, nh nhng, dn ch t tnh mnh lnh. H cng thng xng h anh -

72
ti nhng lun khin ngi nghe c cm gic gn gi, thn mt hn cho d
trong hon cnh thc t ngn ng ca h cn phi lnh lng hn na:
(1). - Anh ni ti khng phi ch l nh m hon ton c ch ch
git ngi? - Ch hi - Ti ni ri v ti khng mun ni li na, tha b!
- Ngi n ng vn lnh tanh.
(2). - Ny anh kia! n y, anh phi ni nng tha gi cho c l .
y khng phi l ci x xnh u h cui bi ca anh u m anh c trng
ln nh vy! Anh c bit anh ang ng trc mt ai y khng?
(3). - Thi c! - Bt gic nt mt ch nhn li, vi chuyn nh mt
nhn sang ch khc - anh c th cha cn tr li cu hi ny.
- Nhng iu ny th anh phi ni: Khu K54 chng ti ang thu
gi, vt chng khng nh anh c hnh vi phm ti l ca ai a cho anh?
[XV, tr.82].
Trong cc v d (1), (3), ngn ng ca nhn vt im m, nh nhn,
mc d xt trong hon cnh giao tip gia mt phm nhn v mt b trng
phng iu tra xt hi, ngn ng ca nhn vt c th c cc xng h v ng
iu khc, iu chng t nhn vt giao tip trong cuc thoi l ngi cn
b gi c tnh lch s, mc va phi trong th hin thi , tnh thi
Cn v d (2), ch th giao tip c thc biu th quyn uy trong giao tip i
vi i tng giao tip.
H thng nhn vt trong tiu thuyt ca Chu Lai tuy c s lng ng
o (trung bnh mi tc phm c khong 30 nhn vt); h sng v hot
ng trong nhiu bi cnh. Trong s , tc gi ch trng v dnh nhiu tm
huyt xy dng hnh nh nhn vt l ngi lnh (chim s lng xp x 70%
trong tng s nhn vt ca cc tc phm). Nhng c mt kiu nhn vt m tc
gi cng c ch khc ha v t n kh su sc, l nhn vt tiu cc,
c tnh cch xo tr, ln lo v u gi. Loi nhn vt ny xut hin nhiu

73
trong cc tiu thuyt ly bi cnh cuc sng sau chin tranh. Qua cch xng
h, cng vi nhng t ng c a vo trong l thoi, ta c th hiu r loi
nhn vt ny.
Sau y l li thoi gia nhn vt Quch vi nhn vt Linh trong Vng
trn bi bc:
- Th ti i vi cu xa nay c g khut tt u. Vo y! Vo ci
qun ny lm mt ly c ph cho tnh ri ta s trao i lun. Thi ng nhn
mt ln nh th na, trng kinh b m! Vo y!
- No by gi ti nghe y! Nghe mt cch ng hong. Nhng nh
ng lm m ln nh!...
- Ny! - Quch lm v ngc nhin nhn nh - bo lu, ch l cu
khng hiu rng ngh ca ta lun lun bin ng ! Bo ch c phi u l
mt quy trnh cng ngh. Ci cu ny tht ung i ko ngui.
- Th cu mun ti phi ni ci g na nh? Qui tht!
- Khoan - ng Quch vi gi tay Linh li, ci nht. Nn bit thn
bit phn mt cht ng bn tr ! Cng c mt thi ti hng mu nh ng
v by gi ti vn cn ra th ny y. Nc i en bc lm. Nu ng
khng ch ti iu th buc ti phi nhc ng; ngoi bi bo c nhng
c liu khng khch quan ang lm ri c quan ca ng ra, ng cng c mt
n kin y.
- Ci g? Anh mun g?
- Thng du cn! Ct ngay khng tao gng c li by gi. thng
lnh mi r! Ct ngay ra khi y.
- Tao ni, chnh tao ni my v c ci l chng my l mi r.
- Ka!... Tha li cho ti v qu nng ny. Linh ng ch Linh!
Khng nn th! ng ch c bnh tnh ngi xung i. Chuyn u ri s c
Chng ta u l nhng ngi cng sn. Ka ! [XI, tr.264, 331].
y l li thoi ca nhn vt Quch trong tiu thuyt Vng trn bi
bc khi i thoi vi Linh - ngi lnh tr v sau chin tranh ang vch trn

74
b mt tham nhng ca bn tham quan trong c lo Quch. Vi cng v
ph tng bin tp, Quch khng hon thnh trch nhim, nhim v ca
mnh t hn hn li bt tay vi chnh nhng k tham nhng n tin. Bn
cht con ngi ny c lt mt n dn dn qua s thay i trong t xng
h li thoi: ti - cu, cu - ta, ng - ti, anh, thng du cn, thng lnh
mi r - tao, tao - my. cc xng h ti - cu, nhn vt cn ang gi c
mt n che giu bn cht bn trong, nhng n cui on thoi, bn cht
hn c bc l, phi by hon ton trc nhng li kt ti v vch trn m
mu b i ca Linh, nhng sau khi b l mt, bn cht xo quyt, gii ngy
bin cho hn vt vt cu cui cng hng cu vn tnh th bng t xng
h ng ch - ti. Qua cch xng h dng nhiu loi t nhn xng ca cc
nhn vt, cng vi cc ngn t khc c dng trong li thoi, nh vn t
m chn dung nhn vt c trong i thng v trong chin tranh. l con
ngi la thy phn bn, tn lu manh chnh tr, bt ti bt lc nh li ca
Linh kt ti g:
- Mi nm chin tranh anh ch vit c mt vi bi bo mng qut.
Mi nm ha bnh, anh ngi im gm nhm ni bun quan chc. Tt c
nhng g anh c hin nay u do b bo, c hi, lun lt m nn. Vy anh
nhn danh ai, nhn danh ci g m chi u ngi khc, m phn xt ngi
khc? [XI, tr.330].
Vic la chn cch xng h v t xng h trong giao tip l vn
mang tnh vn ho - x hi, n b chi phi bi cc iu kin, cc yu t khc
nhau, nh: hon cnh giao tip (giao tip chnh thc hay t do), v th ca cc
nhn vt giao tip (bnh ng/ khng bnh ng), trng thi tnh cm gia hai
nhn vt giao tip trong giao tip (gn gi, quen bit hay xa l, yu ght, gin
d, cm tc hay trung ha), v.v
T nhng phn tch, kho st trn cho thy t ng xng h c s
dng trong ngn ng nhn vt ca tiu thuyt Chu Lai khng ch ni dung

75
ch ngi, s m cn th hin thi , tnh cm, tm l, nhn thc, thi quen,
vn ha ca nhn vt tham gia giao tip.
2.3. T xng h v cc kiu nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai
2.3.1. Mi quan h gia xng h v kiu nhn vt
Mi kiu nhn vt c mt lot cc c im chung v ring v tnh
cch, t tng, hnh ng v ngn ng nh chnh bn thn cuc sng trong
hin thc x hi. Vn l ngi, ngn ng ca mi ngi th hin r tnh cch
ca mi ngi. Khi tm hiu li thoi nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai, ta c
th nhn thy r mi quan h qua li rt cht ch gia: ngn ng nhn vt vi
cc nhn t khc, nh: tnh cch nhn vt, gii tnh, hon cnh m nhn vt
ang sng,v.v
So snh:
(1) - Th th m! Nh ri. My l thng Hng c n, thng Hng
tri gm, ng khng? Nhng sao lng ry my gi d vy my? Nu khng
ni ti vin n mc dch y th ng c ni tao nhn cng khng ra.
- Th hai mi nm ri, mt phn ba i ngi ri cn g na.
- , l h! Tao nh ngy y my ngon lm kia m. Ci gi ca my b
bng c khc bng lng, nu khng vin n y n ct ct cu my ri, lo
khm .
- Th b my tng my cn tr lm ? Nu thng con my n khng
ni ba chu ry sp v ti th chc tao ngh my l ng gi ra ci thng
Ba Thnh ngy xa qu!
- KhKh! Thng khm gi vn cn gi c ci ging chm chc
u gi tha no. Kh! Vi ci ging ny my nng c con nh Ba Sng
trn tay ro tri bn n ng trong ny th hn tht. Kh! [XIII, tr.108].
(2) Nhn vt Thm v sau ny l b thm phn t Thm trong Ba ln
v mt ln ni vi th trng: - Cn cng vic ca chu? - C b li but

76
mm hi m khng bit ci suy ngh bng rt lc ny ca mnh t t ngui
i t lc no.
- Cng vic h? C chm ri! Vic cch mng ngy di thng rng,
khng i u m vi. C th sm mai th theo ch ra bng vi ln lm quen
a hnh ci .
- Ngay sm mai ? Vy m - Ging c chm i - chu nh m mai s...
- S b y i ch g?
- ! Sao ch bit hay vy? [XV, tr.22].
Quan st hai on thoi, nht l cc t c dng trong mi on thoi
ta s thy gia chng tuy cng l nhng li ni gia cc nhn vt, trao qua i
li, nhng c s khc nhau.
(1), cc nhn vt ni vi nhau bng nhng t ng rt i thng,
thng tc, b b:
- Th hin trong xng h: my, tao, thng khm gi, con nh, thng
con my, ng gi
- Th hin trong cc t tnh thi: (gi) d vy, ngon, (ci ging chm
chc) u gi m, l h, kh, kh
(2), cc nhn vt ni vi nhau bng nhng t ng cng rt i
thng nhng giu mu sc biu cm, nh nhng hn:
- Th hin trong xng h: ch, chu
- Th hin trong cc t tnh thi: , h, , ch g
i chiu t c dng trong hai on thoi, ta thy c s khc nhau
v cch xng h, v nhng t ng biu cm ( (1): thn mt, sung s, (2):
lch s, nh nhng). S khc nhau ph hp vi kiu nhn vt, vi trng
thi tm l v hon cnh nhn vt. on (1), nhn vt pht ngn l ngi
lnh, on (2), nhn vt pht ngn l ngi ph n. Qua , c th thy, mi
kiu nhn vt u c mt kiu n ni nht nh, th hin r v cng tng hp
vi nhn thn v hon cnh sng ca h.

77
2.3.2. T xng h ca mt s kiu nhn vt trong tc phm ca Chu Lai
2.3.2.1. T xng h v nhn vt ngi lnh
Trong s h thng nhn vt cc tiu thuyt ca Chu Lai, nhn vt ngi
lnh chim s lng ng o nht. H n t nhiu vng qu khc nhau, xut
thn, hon cnh v tui tc khc nhau, v th cng khng ging nhau, nhng
c im chung l nhn vt ngi lnh mang tnh c th cht lnh, khng
ln vi cc nhn vt khc. Cht lnh ny tot ra khng ch trong li gii thiu,
miu t ca nh vn m n cn th hin su m nht, n tng nht l
ngn ng ca h, trong c t xng h. c xem l mt trong nhng
thnh cng nht ca Chu Lai khi xy dng nhn vt, khc ha tnh cch, c
im nhn vt. Cc t xng h, cng vi cc t ng khc ca ngi lnh tht
t nhin, b b:
- Tic qu! My li c v ri, nu cha, tao xin ha nu cn sng tr
v, nht nh tao s g em gi cho. Em gi tao xinh nht lng .
- N ni dc y, lm ch g c em gi. N ch c b ch gi st mi
li rn bn tht ch sng u ch thi.
- Thi, ng gin na! Gin hoi, n chnh lng, n li chy nc (H
ging tht kh) i ra by gi. C phi khng ch Ba? [XIII, tr.93].
Cn y l on thoi khi hai ngi tng l ng i, gp li nhau sau
chin tranh. Trong li thoi, c nhiu t xng h v thng tc c ngi lnh
ni ra mt cch t nhin:
ng ch hi ti? Vng! Anh l Ba Thnh, bc s? Bc s con m g?
Th ng ch l Vt m n ng ch i! Mnh y, Hai Hng y! Chao
i! Ch l t gi n ni cu khng cn nhn ra na ? u vin n M16
cu ly ra t i, gn bu di, t vn gi Th th m! Nh ri. My l
thng Hng c n [XIII, tr.107].

78
Cn y l li ca ngi lnh khi gp li v ch huy can trng dng
cm m cng nhn t lng vi li lm ca ng i nm no ca mnh:
- ng cn nh ci g y khng?u c lo ny h ri! Qun ht qu
kh ri! anh ta trn mt Ci dy d b ca t lm ng t ln c xung
sui cn li tho n tn by gi , nh cha!Th ra ng l chnh
ng l ci ngi ng! Ti chnh l thng Tnh thng Hai Tnh khn
nn hi ng y! Ging anh ta mo i nh sp khc v ngay lin ,
nc mt anh ta li chy ra tht Ti khn nn th m ng vn khng nhn
ra ?... ng khng hn ti ?... Cht thi! ng khc i nhiu qu! [XV,
tr.140].
Li ca ngi ng i nm xa vn chn tht, t nhin khng khch
so, khng cu n thn phn.
Qua t ng li thoi, ta c th thy tnh cch, suy ngh ca ngi
lnh thm vo trong li thoi, trong cch dng t xng h (ng ch, mnh,
t, cu, my, lo, thng) v cc t ng thng tc khc (con m, i, bu di,
m, cht thi); chng bc l r tm trng, tnh cm ca nhn vt v ph
hp vi hon cnh giao tip. Ta c th thy, ngn ng ngi lnh l th
ngn ng m cht i thng, t mu sc tu t, li ni thng thn, bc trc
vi thi dt khot Cc t dng v sc thi nh th ph hp tnh cch
ngi lnh.
2.3.2.2. T xng h ca nhn vt l ngi nng dn
Trong tiu thuyt ca Chu Lai, nhn vt ngi nng dn xut hin kh
nhiu, h cng cc nhn vt khc, vi nhng cch thc th hin khc nhau,
phn nh hin thc x hi, bc l r t tng, ch tc phm. Xt kha
cnh ngn ng, qua cc li thoi ca cc nhn vt ngi nng dn, c th thy
ngn ng ca h phn nh kh r tnh c th, gn lin vi hon cnh, tnh

79
cm, suy ngh, ph hp vi bn cht: chn tnh, giu tnh biu cm. Sau y
l mt s c im t ng tiu biu:
Cc nhn vt ngi dn bnh thng c nh vn miu t bng th
ngn ng kh dung d, mc mc nh chnh i sng, tm hn ca h. Cc t
xng h cng th hin r iu ny. an thoi sau l li b m ni vi cc
chin s:
- Lnh hm nay xung ba GMC, y nhc. Tao on thng s nm
i v. i ng coi chng cho k, my con!
M quay li ch ph n:
- Con t ly thuc a cho cu T my chia cho my a n ht!
[VII, tr.130].
Hay trong li thoi:
- Ca thng Su y! Ung cht thi. Rng dp ci chuyn y i,
nghe con!
n lc y Linh mi nhn thy bn tay cm can ru ca m co rt li,
c cnh tay qut quo nh tt nguyn. M ci mm mm:
- My a mi xung h? C thng no ngi Bc khng? Linh
d kh.
M chc li:
- Ti nghip! Ma gi th ny Thi, tao v y ko chng n nghi.
Mai tao ra cho my thng Bc lng c ph ung chi [VII, tr.130].
So snh cch xng h my - tao b b ca nhn vt ngi lnh, ta
thy c s khc nht nh vi cch xng h ca nhn vt ngi nng dn. T
xng h trong hai on trn th hin quan h gia m v con, nng v tnh
cm vi sc thi thn mt: tao - con, a, thng.

80
Bn cnh t xng h, cc t tnh thi trong li thoi nhn vt ngi
nng dn c nh vn chn lc, a vo li nhn vt ph hp vi suy ngh,
tnh cm ca tnh cch ngi nng dn. Mt s dn chng c th:
Khi ni vi Thy, m Su ca ng rung bng bin mng yu nh
mng a con, a chu nhng nho ca mnh:
- Cha ni my! Con nh dm cng ngy cng p ra! Chng con tnh
sao cha, con? [VII, tr.131].
Li ca nhn vt n tn Hng ni vi ngi yu th hin s chn tnh,
chn cht, mc mc ca ngi con gi thn qu:
- Xa xi lm Hng ! Ch bit bao gi v, v c th khng bao gi v
na Thi, qun anh i! Anh khng mun mang s ch i mng manh ca
em vo chin trng
Hng ngi lng i tht lu, ri ni nh mt li th:
- Em i Mai ny anh v, d c qu ct chn tay, em vn i! Em s
lm lng nui anh sut i [VII, tr.15].
on thoi gia c gi nng dn ch bit ng rung, chm xm chn
cht m cha bao gi ri khi qu hng vi cu ch ni c lm thu:
- Ti s a c Hai v.
- ! u c c cu ch.
- c ch, sao li khng c?
- D, thi cm n cu, ti v mt mnh, nh gn m.
Cu ta bc n st trc mt ti, to cao lng lng, t vng ngc n
nang ca cu tot ra mi nc hoa ln mi ru, mi m hi, nng nng. Mt
cu gm gm:
- ng lm phch. Hay c thng no khc a n ri?
- u c cu, ti gy guc, xu x, lm g c ai a n. Cu ni th
ti nghip [IX, tr.22].

81
Ngn ng thng thn, nng ny ca Ring, chng trai sinh ra v ln
ln lng, khe mnh, cn c:
- M n! Thng ch xe n chi ch m. C ngy p a cm, kim
c ba trm, n i hai. Khng chu, n cp lun. in qu, em xng cho
n ci bt tai ri qung c tin li, khng thm [IX, tr.26].
ng trc tnh hung s b tht tit bi cu ch ang theo ui mnh,
C gi Hai Thanh vn d hin lnh, chu thng, chu kh v nhng nhn
mi ngi trong tng li n ting ni bng anh li bo v mnh:
- Ti khng cn! Cu i i!
- Vy th c c vic ku i, ku to ln!
n nc ny th khng th chu c na, ti quay pht li, ngi vn
dm su trong nc, ti quc mt:
- Cu ct i, n ng g m khng bit nhc! [IX, tr.30].
V c gi y c hnh ng quyt lit hn t chi ci m mnh
khng mun:
- Cu dang ra ti i!
Ti nhn thng vo b mt y v khng thy s hi mt cht no.
- Ti bit c khinh ti, gin ti nhng ng v th m b vic. Sao c
c chp qu!
- Cu m cng bit ni nhng iu nh th ? Mun ri! Nh cu ni
gim vi ng b ch cho ti ngh vic. Cho cu! [IX, tr.32].
- Nhn xt chung:
Qua nhng on thoi trn, c th nhn thy nhn vt ngi nng dn
c nhng c im s dng t ni bt:
- V cc loi t c s dng trong li thoi:
+ S dng cc t xng h biu th cc trng thi tnh cm hay thi
ph hp hon cnh giao tip v ph hp vi tnh cch nhn vt. l nhng
t xng h biu th thi thn mt, yu thng: Hng - anh; tao - con;

82
anh - ch Nm; thng Su, con t, my a, my thng Bc, my, con nh,
con, a, ch Hai - em, m,
Biu th thi coi thng: chng n, thng no, n, thng ch xe,
Biu th tnh thi trung ha: ti - ng, c Hai - ti, cu ch - ti, cu ti, ti - ng b ch
+ S dng nhiu t tnh thi trong li thoi va to sc thi cu ni
va th hin r hn cc trng thi, tnh cm ca nhn vt vi cc i tng
giao tip c th trong nhng hon cnh ni nng c th. Cc t tnh thi xut
hin cc on thoi trn gm: h, d, , ch bit, thi, vn, nghe con, ti
nghip, cha ni my, qu, mun ri, my con
2.3.2.3. T xng h ca nhn vt ngi tr thc
Trong tiu thuyt ca Chu Lai, nhn vt ngi tri thc cng c nh
vn ch tm xy dng phn nh ng hin thc ca x hi, ca thi i
mi vi mt lp ngi mi: ngi tr thc. Kiu nhn vt tr thc ca Chu Lai
kh a dng: gio s, ging vin, gio vin, sinh vin, k s, bc s
kha cnh ngn t, nh vn khc ha c im nhn vt tr thc
qua nhng li miu t ca chnh tc gi qua cc li dn thoi v r nht l qua
li thoi nhn vt. Mt s im ni bt v mt t ng ca nhn vt tr thc.
- y l li ca gio s Lun vi nhng t dng trong on thoi rt r
rng, nh nhn ca ngi c hc. iu trc ht th hin qua t xng h.
Cc t xng h mang sc thi trung ha: ti/anh: X hi ta by gi
ang sao chp li sng M mt cch sng st th ng hn. C quc gia no
t tn ti bi nhng con ngi chuyn i bt chc nhng ci bn ngoi. Th
c sng kh hnh nh pha bn kia li gi c bn ng ca mnh. Anh hiu
gim, y ti khng ni chuyn chnh tr. Th thc ti khng hiu nhng
ngi cch mng lm v ti cng cha c nh tm hiu [X, tr.25].
Hoc nhng t xng h thn mt: ba/con, anh/em:

83
y l cuc tranh lun gia hai b con, mi ngi c nhng l l v
kin ring ca mnh trn quan im, lp trng ca ngi tr thc khi bn v
vn chnh tr: Con li tranh lun ri. Con nh tranh lun n bao gi
na. Ngy mai, nhng cnh rng m thp xa l, nu con b n mt vin n
ca ngi khc hoc ngi khc ng vt trc mi sng ca con th th hi
ba cn mun tranh ci vi con lm g. Tt c chng ta by gi mc ci bnh
ni nhiu qu m khng lm Th l - ng chuyn ging - Con khng t
cu c con mt iu m ba lo s, k t ngy m con mt i. [X, tr.159].
Hay on thoi gia Nga v Hi, hai tr thc tr ca Si Gn ang chao
o gia cuc sng tht gi xung quanh m cha chn cho mnh mt con
ng ng n: Thi ng ni na anh Em van anh! Rng ch em hc
xong, chng mnh s b tt c v mit vn qu em. Em lm thy thuc, anh
vit bi ht a! M u c c. Ngi ta u c anh i. Nhc s tn
tui m li.
- Anh mun qung n i cho ri. Cng vit cng thy mnh qun
quanh nh chui vo cu thang my mt in.
- Khng phi vy u. Em cho l anh v ba rt ging nhau nhng
cch biu hin khc nhau m thi. C hai u khng chu ni cuc sng l
lng ny. Anh th than vn bng ti nng ca anh, ba th cu nhu p ph
bng nim tic nui ci c ln lao ca ba [X, tr.92].
c m v mt cuc sng hnh phc bnh yn ca nhng ngi tr thc
trong cuc sng ngt ngt y nhng ti c v git chc ny qua li thoi ca
Hi v Nga: Khng! Anh s ngi chm gic ng cho em. Bi v c ci g
thuc v chng mnh u. Em khng nghe ting xe cnh st d chin r qua
r li ngoi kia ? Con ngi ang tng gi tng pht tm cch git nhau.
Ng tr ln tt c by gi l th m thanh gh tm . Em c nghe thy
khng?

84
- Anh ng ni na! Em hiu anh C gi m u ngi con trai
gh cht vo ngc mnh - Anh Em yu anh! Anh ng bun kh nh th na.
Nu ba cho chng mnh l v l chng em sut i m cho anh [X, tr.94].
C mt c im kh ni bt trong li thoi ca nhn vt tr thc (so
vi li thoi nhn vt ngi lnh v nhn vt ngi nng dn) l t xng h
cng vi h thng t ng mang tnh thut ng xut hin kh cao. l nhng
t ng th hin suy ngh, hnh ng v cc lnh vc i sng m nhn vt
ang i din, chng hn nh: t duy nng ng, sn phm kinh t, bn ng,
x hi nhiu nhng, s phn con ngi, lng t trng, qun quanh, cuc
sng l lng, t duy nng ng, phm tr kinh t, sn phm kinh t, gi tr
lun l, gi tr o c, tranh u, nc mt cao su nh nc mt ngi,
chiu bi dn ch, chng tham nhng
- S vu co no m li khng hn h. Anh ang ng chc cn c th
hiu c. Ti ngh hu ri m vn b mi l ch. Thi bao cp ngi ta
ch nc danh. Thi th trng, ngi ta k tn k tui ng hong. Chiu bi
dn ch ang c mt s khng t ngi vy bn, vn xon lm ci c
st pht nhau. Chng tham nhng, chng tiu cc cng ang tr thnh cy
ct bum cho mt s k bm nu vo m loi tr khng thng tic
nhng k khng n cnh. Bun qu! C l ti vi anh ch l hai trong s
khng t nn nhn ang nm nga trn con dao hai li [XVI, tr.95].
Ngn ng nhn vt tr thc, qua t ng, qua cu ni, cng th hin t
duy suy ngm, suy xt thm ch mang trit l nh ci tng chnh tc gi.
y l li thoi gia nhn vt V Nguyn v nhn vt H Thng:
- Anh cn nh ngy y anh thng ni vi em cu g khng? - Ting
ch thong bay trong ting l xo xc - nc mt cao su nh nc mt
ngi Cn em, em li bo, anh c mt ci u th trng sc so nhng
anh li c mt tri tim bao cp mm yu, v th m i anh vt v nhng
cng v th m em yu anh Anh cn nh khng? [XVI, tr.510].

85
Nhn vt thiu t mt thm Hong Xanh, k phn bi cch mng chy
sang ch, khi gp li Ba Xun, ngi hot ng cch mng di lt mt
ngi n ng Thng bn thuc nam do, Hong Xanh ni cng l ngn ng
nng v trit l:
- Ti khng ng anh vn cn sng. Tt nhin Tt nhin Vng!
Sau ln v ngay c by gi c th anh rt khinh ti... Cn mai y, nu do
mt s vn ng tri chiu no ca cuc sng, ti vi anh ngi chung
trong mt c ch, chng ta s li ung ru vi nhau [X, tr.65].
Qua cc dn chng v phn tch chng c th thy cch xng h cng
vi kiu ni ca nhn vt tr thc, d l nhn vt chnh hay ph, c cc ngh
nghip khc nhau, vn c tnh c th: dng cc thut ng ch ngh nghip
hoc nhng cu ni mang tnh suy ngm, trit l. Chu Lai c thc xy
dng ngn ng nhn vt tr thc c tnh c th: ngi tr thc trong tc phm
ni th ngn ng gn vi ngn ng vn ha hn so vi ngn ng nhn vt
ngi lnh hay ngn ng nhn vt ngi nng dn.
2.3.2.4. T xng h ca cc kiu nhn vt khc
Ngoi nhng nhn vt ngi lnh, ngi nng dn, ngi tr thc, trong
cc tiu thuyt ca Chu Lai cn c cc nhn vt khc, nh: nhn vt phn
din (k ch), ca s, ngi bun bn nh
Sau y l mt s on thoi lin quan n cc kiu nhn vt ny.
- Ngn ng ca nhn vt k th trong n my d vng th hin r bn
cht ca chng. T ting ni khoi tr ra v mnh l chnh ngha v cao
thng cho n s e nt, da dm ca k git ngi khng gh tay v cui
cng l tnh tc tn, th b ca nhng k i din cho ci c kia:
- Trung y n trng ang ku gi cc bn y
- A l! Cc bn cn chn ch g na? - Vn ci ting ni khoi tr v
hi hng lt xung tng chp nh ting go ca ma qu di a ngc - D

86
mun hay khng, cc bn cng ch c mt con ng u hng hay tan xc?
Ba tri mn cc mnh c t ln np hm, dy rng xong, ch cn
ch thi ca my ngi l pht n
- m bn mi n t ct! - By gi l ting chi tc tn vng xung
- Nh khng a, a nng. Cm khng mun n, n ct! Thn con la! Vy
tao cho bn bay cht m lun. Lnh u? Tao m t ba n mt, khng ln,
bm [XIII, tr.226].
Ngn ng trong li thoi u tin s dng cch xng h cc bn chng ti, trung y n trng, n li thoi tip theo s dng cc bn - my
ngi v li thoi cui t xng h chuyn i khc hn cch s dng bng
cc t bn mi, tao, bn bay cng vi t ng tc tu ca nhng ting chi
th ( m, ct, con la, cht m) cho thy b mt tht th b, u gi, c n
ca k ch.
Nhn vt Quang trung y trng n, k c mnh danh l c n kht
ting, xo quyt n tn bo, ni kinh hong ca nhng ngi dn trong vng.
Nhng cng c khi nhn vt ny li dng nhng t xng h trung ho
(ti/c), cc t tnh thi biu l tnh cm ring (cm n, bun, yu, chnh ti,
th, ch) nhng cu ni bc bch tm s v tnh cm t y lng hn vi c
gi m hn yu thng:
- Cm n!... - Ming hn nhch ra thnh mt ng hn d tn v cay
ng - v ti yu, ti yu c. Yu n tn by gi. Khn nn! Chnh ti cng
khng r v sao ti li m n nh th? C l ai? C l ci qui g m
m nh ti hoi, cng xua i, cng m nh. M ti l ci qui g vi c kia
ch, ngoi mt vt tch gn nh cng dm! con qu... [IX, tr.64].
Nhng vi bn cht ca nhn vt (l k ch, c n kht ting, xo
quyt n tn bo), t ng hn dng, d l trong ng cnh bc bch tm tnh,
vn tot ln tnh cch l mng, sc thi d dn ca mt tm a en ti (biu

87
hin qua cc ng t: p, git, cp; t tnh thi: khn nn, n,cng
dm, ci qui g, con qu).
Em l ca ti, cn g phi gi gic. Ba nay em d ngi? Ni nghe
sng cha? Thi, anh ngi chi mt cht ri v, mai sm em mc cng
chuyn. Hn nhn quanh qut trong phng: u mu thuc ca ai y? Em
ht. Xua nay c u c ht th thuc lnh ny? Xa khng th nay c, lm chi
m anh hch sch ti d dy? nhng mt ln - M ti cng ni cho anh
bit, anh cha l g ca ti u m ni ci ging . Mt lm!....
V by gi - Hn ci cay ng - khi ti trn lng da c li chn
ti nh nhng thng n ng sch bng qua tay c ngy trc. Khn nn!
Ha ra ti ch l phng tin lm tha mn ci tham lam chung l ca c?
- Thi m cng! ng gin! Ba nay em lm n thua l qu. Mai
mt cng li, em b cho [X, tr.110].
T ng ca mi nhn vt bc l r thi , tm l ca tng c nhn cng
nh hnh vi ca h i vi nhau. Nhn vt hn khi th xng h vi ngi n
b vi ging thn thit l ti/ em, khi li l ging cay ng: ti/c. Cn ngi
n b, khi l em/ anh, ri ti/anh, ri ti/ng; nhng cui cng li chuyn
thnh em/cngV sao c s xng h thay i nh vy gia hai nhn vt?
Qua li thoi, xt cho cng, ho ra gia h chng c mt th tnh cm g chn
thc, gn b su sc. Ngn ng ca ngi n ng th thc dng; ngn ng ca
ngi n b th ph hp vi tng din bin tm trng: tc gin n lnh lng,
anh , chua ngoa, tn nhn v cui cng bn cht ca ngi n b lc li
mch bo phi kt thc cu chuyn bng s ngt ngo bn nng trc mt
ngi n ng mnh th nh Hong Xanh. Ngn ng hi thoi lun lch
vo th gii ni tm vi tng din bin tm trng nh nht trong hon cnh
giao tip t t ng chn la s dng ph hp vi mi nhn vt.

88
C th nhn xt chung rng, li thoi cc nhn vt nu trn, d nhiu
thnh phn trong x hi, nhng u th hin phn no tm l, tnh cch nhn
vt qua t ng h dng. Ngn ng ca h, cng nh chnh cuc sng x hi,
mi ngi mi v, lm nn s phong ph, a dng cuc sng v lm nn tnh
hin thc, tnh sinh ng ca tc phm vn hc.
Tm li, qua thng k, phn tch t ng trong li thoi nhn vt ca
tiu thuyt Chu Lai, c th rt ra im ni bt: cng vi nhng c im ph
qut chung cho cc nhn vt trong tc phm, mi kiu nhn vt th hin tnh
cch, c trng nht nh, iu th hin r nht qua h thng t ng trong
li thoi ca cc nhn vt. Nhn vt ngi lnh thin v dng cc t thng tc,
t xng h v t tnh thi m cht khu ng, t nhin, bc trc, thng thn;
nhn vt ngi dn thin v dng nhng t xng h, t tnh thi th hin r
tnh cm chn tnh, mc mc; nhn vt tr thc thin v dng nhng t xng
h, t tnh thi v c bit cc t c tnh thut ng mang m cht trit l,
chim nghim cuc sng.
2.4. Vai tr ca t xng h trong vic hnh thnh c trng ngn
ng nhn vt ca tiu thuyt Chu Lai
2.4.1. T xng h gp phn bc l c im, tnh cch, hon cnh...
ca nhn vt trong tc phm
H thng nhn vt trong tiu thuyt ca Chu Lai kh l a dng (trong
10 cun tiu thuyt c 217 nhn vt), vi thnh phn v ngh nghip:
ngi lnh, cng nhn, gio vin, sinh vin (trong c gn 70% nhn vt l
ngi lnh hay tng l ngi lnh); chc v v th x hi cng rt khc
nhau: ch huy - ngi lnh, gim c - nhn vin, giu - ngho) Cc nhn
vt sng trong hai bi cnh ch yu l trong chin tranh v sau chin tranh
(Xem phn Ph lc, bng a. Danh sch tng hp cc nhn vt trong tiu
thuyt ca Chu Lai).

89
c im v tnh cch ca cc nhn vt m nh vn xy dng cng
rt phong ph, mi nhn vt c mt c im, mt tnh cch nht nh, nh
chnh bn thn con ngi trong i sng. C nhng nhn vt bc l bn thn
qua li gii thiu, miu t, nhn xt trc tip t tc gi, c nhng nhn vt t
bc l bn thn bng hnh ng v ngn ng ca chnh h qua li thoi.
Nh vn ch trng n vic la chn ngn t trong li thoi th hin
c im tnh cch ca tng loi nhn vt. Nh vn dng cng khc ha
kh su sc nhiu loi nhn vt: nhn vt ngi lnh (hot ng trong bi cnh
chin tranh), nhn vt l nhng con ngi bnh thng (trong chin tranh
cng nh trong ha bnh) v nhn vt tiu cc (c tnh cch xo tr, ln lo
v u gi). Qua t xng h, cch xng h (th hin qua li i thoi), ta c
th hiu r c im v tnh cch ca cc nhn vt (trng tm l nhn vt
ngi lnh) nh th no.
Danh sch cc t xng h trong li thoi tht a dng. Trong tiu
thuyt Gi khng thi t bin l cc t ng: ci nh anh ny, c em, c kia,
thng nh, cha, ng bn, m nh ti, b nh ti, b T Mp, chng n, m
con n, con v, sp nh, b x, anh Ba, my, tao, bn my, cc ng, hn,
ngi n b, b ny, chng mnh, bc, c By, lo gi, ch my, my thy,
cha ni, k non gan; trong tc phm n my d vng: anh Hai, ti em, my,
thng Ba, con nt, ch Ba,con nh, Ba Sng, ti, tao, anh em mnh, m
thng Hng, thng con m, con khc, cu, ng ch, ng, c, ti em, cha ni,
ch my, mnh, c y, ng bc s, t, , bn bay, lo tin bi, b v ti,
thng lnh, b y, ngi n b i nc, n, my cha, cnh n b bn ny,
bc s con m g, Hng tri gm, Hng c n, ng c ni, lo khm, thng
Ba Thnh, con khm gi, cc bn, cha n, thng n my, c b xinh p,
thng cha ny con ging, thng cha nc l, con n b; trong tc phm Ba
ln v mt ln: ch Su Nguyn, t Thm, chu, ch, hn, ba chu, hai ch

90
chu, con gi, tiu th, nhc t, con nt gi, my, con nh chu, my con
ranh, b con, nh t, con b, thng cha,ci con kh,cha tao, anh Su, anh
Hai, thng Ba Mp, Ba u ny, my sn sn, ng anh, ci thng ti, t
i; trong Cuc i di lm: ng anh, ci cu ny, nh ch, thng trng ti
mt con gi, b my, ngi hng ngi hic g u, Tun t thn, a, l
n b, thng cha, b ch, nh ch, thng em, Thy, bn em, thng nh, ch
em, con gi tri gm, lo d ngi, thng bm trn, ng mnhtrong Vng
trn bi bc: thng, hai ng b gi, Hun ci, bn mnh, nh mnh, c ch,
ch em nh bo,ch my, my, tao, th lnh da , y, m x t, c nng,
thin thn, thng cu, ngi p, nh bo Trong Ph: mnh, cu Lm, ci
nh anh ny, t, cu, v chng cu, ng nm, n ng n ang
Nhn vt ngi lnh thng dng nhng t xng h th hin s thn
mt, b b, t nhin nh i thng. Trong , cc t xng ngi 1 c tn s
s dng cao hn hn cc t xng cng nhm, l cc t: tao, ti, t, mnh,
anh. Cc t phn h ngi 2 cng tng t, l cc t: my, cu, em
(Xem phn Ph lc, bng b&c. Danh sch tng hp cc i t nhn xng v
t xng h khc trong tiu thuyt ca Chu Lai).
Cch xng h trong cc li thoi phn nh c im nhn vt my
mt sau y:
V quan h giao tip: quan h c bn gia cc cc nhn vt ngi lnh
l quan h ngang hng (ti - anh, ng ch; tao - my; t - cu)
V thi : li i thoi gia ngi ni v ngi nghe th hin t
tng, tnh cm mt cch r rng, dt khot.
V tnh cm: va th hin s trn trng (tnh ng ch, ng i, ng
nghip); va th hin s thn mt, sung s (tnh bn b, ngi thn).
V tnh cch: qua xng h bc l tnh bc trc, thng thn ca nhn vt.

91
2.4.2. Vai tr ca t xng h trong vic khc ha c im ngn ng
nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai
Qua cch xng h, qua nhng t ng, khu kh v ging iu ca cc
nhn vt trong tiu thuyt ca Chu Lai, ta c th hiu r c im v tnh cch
ca cc nhn vt: nhn vt ngi lnh (hot ng trong bi cnh chin tranh),
nhn vt l nhng con ngi bnh thng (trong chin tranh cng nh trong
ha bnh) v nhn vt tiu cc (c tnh cch xo tr, ln lo v u gi). Cc
t ng trong li thoi nhn vt ca Chu Lai bc l kh r cc thng tin v
nhn thn ca h (v gii tnh, thnh phn, ngh nghip, hon cnh).
Chng hn, nhn vt Ba Sng thng dng nhng t nh: ng ti,
anh em, ti anh, ti ch, ch - em, cc ng ch, ng ch, Trong
chin tranh tnh cch n tnh ca nhn vt c th hin cng hnh nh mnh
mai, nh nhng ca b vai chim s, ca i mt m to lay ly c nh nhn
min man tnh lng ca dng sng yn , ngoi hnh y cng vi nhng t
ng c trng trong ngn ng li thoi ca nhn vt nh cch xng h anh
em, ti anh nh nhng y n tnh; nhng t tnh thi mang nt ring
mm mi ca nhn vt n nh: ka, , s lm, sao th, i, sao li th, tri
t, anh Hng i, i chao, Sau chin tranh cng vi s thay i v ngoi
hnh nhn vt l s thay i r rt trong ngn ng nhn vt. Ba Sng sau
chin tranh l s lnh lng, kiu cch c phn knh kiu ngi n b thnh
t v thc c v tr lnh o ca mnh cho d ngi i din vi b ta l
ai chng na. H thng t xng h ca nhn vt chuyn t e p, rt r sang
mc biu hin ca s mnh m, lnh lng y khch kh: ng ti, anh
ti, ng ch ti Tuy nhin, xt n tn cng ca s phn nhn vt, d
nhn vt Ba Sng c thay i nh th no v ngoi hnh v li ni th su
thm trong i mt c, trong i mt lc thng tht bun vui vn c g
khng n, vn khng th hon ton chi b qu kh bng mt thc ti vin

92
mn. Nhng du lng () xut hin trong li thoi nhn vt nh minh chng
cho nhng bi kch ca k mun trn chy qu kh kia.
Qua cc t ng xng h, tnh thi xut hin trong li ni ca nhn vt
c lp i lp li, to thnh tnh cch c th ca nhn vt Ba Sng, Chu Lai
thnh cng trong vic xy dng nhn vt n c tnh c th ha su sc.
thy r hn nt ring c sc va nu trn, ta cn nhn c im t
xng h trong ngn ng nhn vt ca tiu thuyt Chu Lai trong mi lin h so
snh vi t xng h trong ngn ng nhn vt sng tc ca cc nh vn khc.
Nu nh nhn vt ngi lnh ca Chu Lai qua ngn ng th hin tnh
cch thng thn, bc trc, ngh sao ni vy bng mt h thng t ng c
trng th hin c tnh nhn vt qua lp t xng h, t thng tc, t tnh
thi th nhn vt ngi lnh ca Bo Ninh, ngn ng nhn vt ngi lnh
cha ng chiu su ngn t vi nhng m nh bun au khng khip thm
ch cn hoi nghi chn l. Lp t xng h c nhn vt s dng nh:
thng, tao, t, cu, ti, anh, my, chng my, chng, anh giai, em gi, mnh,
Phng, em, ng, cha, Cng vn l lp t ng phong ph nh cch s
dng t ng trong li thoi nhn vt nh tiu thuyt Chu Lai, song di
ngi bt ca Bo Ninh, lp t ng y li xut hin trong ngn ng nhn vt
vi sc thi v mc ch khc hn. Ngn ng nhn vt Kin nh ong y
ni bun au trin min vi s m nh nng n ca nhng k nim, nhng
k c m mu vng v t qu kh tuy xa m gn, d nhc but nhng li
chng th lng qun. Ngn ng nhn vt ri bi, bn lon nh mp m
b vc v n khin nhn vt lun phi sng n c v au n vt v.
Nhng ging x ni tm, nhng hnh ng bt thng khin nhng ngn
ng nhn vt khng th t nhin nh ngn ng nhn vt trong tiu thuyt
Chu Lai. Ngay trong tnh hung phi x l bn c n trong trn quyt chin
y sinh t, nhn vt Kin vn th hin nt ring trong tnh cch ca mnh

93
qua h thng t ng giu trit l v vn thm m bun au ca nhng cht
chc v mt mt t chin tranh:
- Cm i - S chiu my thi. Nhng tao hi my: Ti my ti vng
ny l theo gt chng tao, quan ch lc c m, h? Vy v sao li tn cng
h? C g ti my git hi ngi ta tn bo th? V sao m ti my cm th
chng tao h? [XX, tr.46].
Cng khai thc nhng vng khut ti ca hin thc chin tranh qua s
phn ngi lnh, nhng tc phm ca Chu Lai c thin hng nhn vo kh
nng chu ng v nhng kht khao rt con ngi ca ngi lnh m cht
vn ci hin ti dng dng, tn nhn. Cn tc phm ca Bo Ninh ni r tinh
thn t vn v chnh nim tin quen thuc ca con ngi Vit Nam rng chin
tranh l l th vng, l c hi cho nhng phm cht p ta sng. Ngi bt
Chu Lai qua ngn ng nhn vt sc nhn, o , t nhin, b b khin tm
th ngi c kh nh nhm khi tip cn. Cn nhn vt Bo Ninh lm dy ln
bit bao mi hoi nghi au n v d v ngn ng nhn vt cn lm t ti mi
trn tng cu ch, trn tng trang sch k c khi gp li ri.
Trong vn xui Vit Nam thi k i mi, bn cnh v sau Chu Lai,
Nguyn Huy Thip l mt trong nhng gng mt tiu biu. Sng tc ca ng
a dng v th loi: truyn ngn, tiu thuyt, kch bn vn hc. Nguyn Huy
Thip l mt tc gi c nhiu tm ti v k thut hi thoi. Hi thoi trong tc
phm ca ng c nhiu nhn vt, nhiu kiu hi thoi. y l im gp nhau
trong t tng cng nh trong k thut t chc li thoi gia Chu Lai v
Nguyn Huy Thip.
Khi nghin cu cch dng t xng h trong truyn ngn Nguyn Huy
Thip qua 12 truyn ngn tiu biu nh: Chy i sng i, Tng v hu,
Huyn thoi ph phng, Khng c vua, Mui ca rng, Con gi thy thn,
Nhng ngi th x, Nhng bi hc nng thn, Kim sc, Thng nh ng
qu, Nhng ngn gi Hua tat, Cht thong Xun Hng, chng ti thu c

94
kt qu sau: i t nhn xng s t gi vai tr ch yu, c tng s ln xut
hin l 344 ln, trong chim nhiu nht l truyn Con gi thy thn l 79
ln; Nhng ngi th x l 56 ln, Nhng bi hc nng thn l 48 ln xut
hin i t nhn xng ti. iu cho thy ngn ng nhn vt trong tc phm
ch yu hin ln l con ngi vi nhng c im ring thuc v c nhn, c
th, cn bc l con ngi ring ca mnh trc ci nhn chung ca tc phm.
Danh t thn tc ng v tr th hai trong tng s cc phng tin dng
t xng h trong tng s lt s dng cc phng tin dng xng h trong
12 cun truyn ngn kho st, chng ti thu c kt qu sau: Danh t
thn tc (anh) trong Tng v hu s dng 22 ln, (em) 19 ln, (ng) 07 ln,
(ch) 10 ln, (ch) 8 ln, (b) 11 ln. Thng nh ng qu s dng (anh 7
ln), (em) 17 ln. Nhng ngi th x s dng (anh) 27 ln, (em) 32 ln. Con
gi thy thn s dng (anh) 90 ln, (em) 04 ln.
Danh t ch tn ring, c kt qu kho st nh sau: Tng v hu: ch
Sinh c nhc ti 94 ln; Ch oi 98 ln, anh Cn 69 ln, Lo Kin 55 ln.
Trong Nhng bi hc nng thn: Nhm 7 ln, ch Hin 71 ln, Hnh 5 ln.
Nhng ngi th x: anh Bng 200 ln, Ngc 11 ln, em Quy 45 ln. Xt v
cu to th nhm t ch tn ring c nhng cu to chnh sau: Danh t ch tn
ring gm 1 m tit chim 21/64 trong tng s danh t ch tn ring. V d:
Hin, Ln, Hiu, Ngc...; Danh t thn tc + danh t ring chim 30/64 trong
tng s danh t ch tn ring. V d: anh Nhm, b Hp, bc Ba nh; H
v tn + i t nhn xng chim 02/64 trong tng s danh t ch tn ring. V
d: thng Khi, thng Ngc; Bit danh chim 01/64 trong tng s nhm
danh t ch tn ring.
Danh t ch ngh nghip, chc v chim v tr thp nht trong tng s
cc phng tin dng xng h. Qua kho st, chng ti thu c: Phm
tit s dng danh t: qun cha 07 ln, cha cng 16 ln. Tng v hu: bc

95
s 01 ln. Cht thong Xun Hng: quan tri chu 04 ln. S lng cc danh
t ch chc v bng khong 2/3 s lng cc danh t ch ngh nghip v khi
i vo hnh chc trong vn bn th tn s ca chng ln gn gp 10 ln so vi
danh t ngh nghip.
im qua cch s dng t xng h v kho st s lng t xng h s
dng trong tc phm Bo Ninh, Nguyn Huy Thip vi cc tc phm ca Chu
Lai, chng ta thy c nhng im ging nhau gia cc nh vn khi s dng t
xng h (s dng nhiu t xng h) nhng cng c nhng nt ring ca tng
tc gi, iu cng lm ni r tnh c th trong h thng t xng h trong
tc phm ca Chu Lai. y, s so snh khng phi cao hay ph nhn
ai, mi nh vn c mt phng thc sng to ring ca mnh v chnh nhng
sng to ring y vi nhng thanh m bng trm to nn mt bn n quyn
r trn dng chy ca vn hc Vit Nam.
2.5. Tiu kt
Trong chng 2 ca lun n, chng ti tin hnh thng k, phn loi
cc t ng xng h trong li thoi nhn vt trong 10 cun tiu thuyt ca nh
vn Chu Lai tm nhng lp t ng c tn s s dng cao, lp i lp li
trong cc li thoi. Qua vic phn tch, c th thy ni ln my im sau y:
- H thng t xng h trong giao tip gia cc nhn vt xut hin vi
s lng ln v c tn s s dng cao, hu nh tt c cc t nhn xng (i
t, danh t thn tc, tn ring v cc nhm t khc) u c dng trong cc
li thoi. Qua xng h ta c th thy kh r nhn thn ca cc nhn vt, bao
gm: gii tnh, thnh phn xut thn, tui tc, ngh nghip, chc v v c
nhng thng tin khc: v th ca giao tip (cao / thp, ngang hng), quan h
(gia nh, x hi), tnh thi (trng, thn, khinh). Cc nhn vt c cch xng
h rt t nhin, ph hp tnh cch cc nhn vt v hon cnh ang tri qua

96
ni chin ho c lit (trong thi chin) hay trong cng trng, nng trng
(khi ho bnh).
- Nhng kho st, phn tch trn ng thi cho thy t ng xng h
c s dng trong ngn ng nhn vt ca tiu thuyt Chu Lai khng ch
ni dung ch ngi, s m cn th hin thi , tnh cm, tm l, nhn thc,
thi quen, vn ha ca nhn vt tham gia giao tip.

97
Chng 3
C IM NGN NG NHN VT TRONG TIU THUYT
CHU LAI QUA T THNG TC, QUN NG V THNH NG
3.1. T thng tc
3.1.1. Khi nim
T ng thng tc (Colloquialism) hin cn nhiu kin khc nhau. C
kin cho t thng tc l nhng t tc, thng ch dng trong lp ngi gi
l km vn ho (tudien.xalo.vn). Nhng cng c cch hiu khc, rng hn: t
thng tc thuc khu ng, m khu ng l ngn ng thng tc, i
thng, cha c s gia cng trau di, t gn vi chun tc nghim nht...
Tnh thng tc ca khu ng ni chung v t vng khu ng ni ring, khng
phi l s ni tc v cc t tc [29; tr.233, 235]. Trong lun n, chng ti xc
nh: t thng tc l lp t t nhin (cn gi l khu ng), i a s c gc
thun Vit, thuc phong cch ni; lp t ny th hin trc tip suy ngh, tnh
cm c nhn ngi s dng trong ni nng thng nht, trong mt s hon
cnh giao tip nht nh i lp vi t ng thuc khu ng, trong c t
thng tc, l t ng c s trau chut gt gia trong s dng, thuc phong cch
vit, c dng trong cc loi vn bn (hnh chnh, bo ch, chnh lun, ngh
thut). Trn i th, lp t ng thng tc gm nhng nhm: t tc (ct, o),
t ng chi ra (.m, ch m), cc t ng sung s, biu cm (m nh
ti, tri i).
Tc phm vn hc thuc phong cch vit, tc l phong cch s dng
ngn t c s chn lc, trau chut, gt gia. Tuy vy, trong cc sng tc ca
mnh, bn cnh vic s dng lp t thuc phong cch vit, nh vn c th s
dng lp t thuc phong cch ni, trong c lp t ng thng tc. Nhng
phm vi s dng lp t ng thng tc trong tc phm vn hc l c iu kin,

98
tc l chng ch xut hin ngn ng nhn vt (phn hi thoi, mang phong
cch ni) m hu nh khng xut hin trong ngn ng tc gi (phn din
thoi, trn thut, mang phong cch vit).
Kho st cc tiu thuyt Chu Lai c th thy li thoi xut hin t
thng tc ca nhn vt c tn s s dng kh ln. tiu thuyt n my d
vng, li thoi c s dng t thng tc l 156 ln, chim 5,0%; tiu thuyt
Vng trn bi bc l 134 ln, chim 4,6%; Ba ln v mt ln l 155 ln,
chim 4,8%; Gi khng thi t bin l 142 ln, chim 5,9%; Cuc i di
lm l 188 ln, chim 4,3%; Sng xa l 134 ln, chim 4,8%; Ph l 136
ln, chim 6,9%.
tm hiu r hn v vn t thng tc s dng cho ngn ng nhn vt,
chng ti tip tc kho st cc loi t ng thng tc ca ngn ng nhn vt
trong tiu thuyt Chu Lai qua lt t c dng. Kt qu thng k c 1.436
lt dng cc t ng thng tc xut hin trong cc tiu thuyt ca Chu Lai,
trong : t tc: 666 t, chim 49,5%; t chi ra: 260, chim 18,2%; t ng
sung s, biu cm: 510 t, chim 32,3 %. T s liu trn, c th thy nh
vn c ch ly t ng thng tc nh l mt trong nhng phng thc khc
ho c im ngn ng nhn vt.
3.1.2. T thng tc trong li thoi nhn vt
3.1.2.1. Mt s c im ca t thng tc trong li thoi nhn vt
tiu thuyt Chu Lai
Vic cc t ng thng tc xut hin vi mt s lng v tn s cao nh
con s thng k trn lm cho ngn ng tc phm ni chung, ngn ng
nhn vt ca nh vn Chu Lai ni ring bc l tnh cch ca tng nhn vt,
c bit l nhn vt ngi lnh; qua li thoi nhn vt nh vy, cng vi cc
nhn t khc trong tc phm m tng ca ngi vit v hin thc cuc
sng c phn nh mt cch su sc.

99
Li thoi ca nhn vt trong tc phm Chu Lai c c im chung l tc
gi cho nhn vt dng nhiu li n ting ni hng ngy thuc lp t
thng tc (nh: cc t ng tc, cc t chi ra, cc t thn mt sung s).
Li thoi trong tc phm khng king k, trnh n nhng lp ngn t c
dng trong li ni t nhin hng ngy; cch ni, ging iu nhn vt th bo
lit, gn guc, th mc, thm ch l c lc cay nghit, trn tri S d n vn
c chp nhn, khng gy phn cm l bi nh vn t ng ni, ng lc,
to ra hiu ng nht nh vi nhng n tng mnh. V khi t li thoi nhn
vt trong bi cnh chin tranh, ranh gii gia ci cht v s sng, ngi ta
khng thy nhng li y l trn tc, th thin m dng nh n mang mt
ngha ng dng khc hn vi nhng tnh hung giao tip bnh thng.
c im u tin l trong cc li thoi, bn cnh vic xut hin cc t
xng h (nh nu mc trn) l cc thng tc th hin s thn mt,
sung s vn ch dng trong giao tip t nhin hng ngy, cng c cc
nhn vt dng trong nhiu ng cnh. Chng hn n my d vng, khng t
ln qua ngn t, ngi ta c cm gic s nm c hin vt qua cm nhn ca
nhn vt: Mi c, mi mm, mi nc i, mi xo nu, mi sng nc v
mi lu manh im lng vng c m ba vy ly ti, mun nut chng,
ha tan th xc ti vo cnh i bi bm v trng tn y. Th ti thi ra
ra trong hng trm nhng cnh i en bc, u tp ri sao? [XIII, tr.50].
Trong ngn t ca nhn vt Hai Hng (nhn vt chnh trong n my d vng),
cc t ng xut hin trong cc li i p mang m cht i thng, khu
ng, ngha l chng trc tip, ni thng vo ni dung, t thy cc t ng c
s dng mang mu sc tu t, chn lc trau chut nh ngn ng miu t, ngn
ng tc gi m ta vn thng thy trong tc phm vn chng. l khi nhn
vt trong chin ho vi nhng tnh hung c lit, i din vi ci cht. Nhn
vt Hai Hng phn ng khi c ngi hi thm mnh:

100
- Thm hi ci qui qu g lc ny! y l chuyn sng cht mt cn
ch khng phi ci tr c ci trng hoa. My vn cn ci li y m rng
gi y l khng tr c vng rng lm c nghit ny u. i! [XIII, tr.34].
Tc gi nhn vt ni v vic i tiu tin ca ngi con gi:
- Tri! Lm th lm i i m! C tt xe, tt xe mi nghe nh ting
rt cht tc n, n ci xng sng lm! [XIII, tr.222].
Ci m thanh sinh hc c miu t qua ngn ng ca m thanh a
vui, v von xa nha ranh gii ngng ngng cho ngui con gi trong
chin tranh, ni m ch t pht na thi s bin thnh bi chin trng m
mu, v ngi con gi t pht trc cn mt v ci xa bi cu ni ca
ng i tr thnh ci xc nt by trc s tn c ca qun gic.
Hu ht trong cc tiu thuyt ca mnh, Chu Lai d t hay nhiu u ni
n nhng iu t nh, kn o; vi tc gi, khng c vng ngn t no l
king k, min lm sao n ni c thu trit t tng tnh cm ca mnh.
Chng hn, khi miu t ci cht bi thm trong mt cnh hung tr tru au
n n tn cng ca ngi con gi giao lin m mi va ti qua thi c cn
hnh phc trong vng tay ca ngi yu, nh vn c t nhng chi tit rt
thc t lm nn cho li thoi:
Thu ch cn l ci xc la l, chn tay do d nm trong mt t th
k d. Rng xanh, t xanh, tri xanh Da tht sao trng th? Mi tc xoi
di, chm ngn xung sui, en n tc ti. Tng nh c ang nm ng h
hnh sau mt m giao lin dn khch kit sc v sp tnh dy, ci thn
thng, vn li tc nu nh gia cp i trng mut hi chng ra ca c,
ch kn khng c mt chic cc sn si, vt nhn cm su vo, xuyn ti
t Mu nh sn nhu xung tn bp chn, bn tng git ln bng, ln
g ngc vn no trn ci s sng mi nt, to thnh nhng cnh bng lng
ma qui va u trn cao rng xung [XIII, tr.143].

101
Trc hon cnh y, li thoi ca nhn vt khng th khng s dng
n nhng yu t dt khot gii quyt tnh hung:
- ng ch y t! Hng cng st mt - y l lnh, ng ch khng c
can thip vo. Anh em u? Thng Khin, thng Vng u? C thng Tun
khn nn kia na, my ngi cht gim ? Mang n ra h pho chn
ngay! [XIII, tr.79].
Nhng t nh khn nn, cht gim xut hin trong li thoi, cng vi
ging iu, cch ni chua cht, c v nh v t lnh lng li n sau l mt
tnh cm dn nn s au n, thc y nhng ngi lnh vt qua mt mt
vng bc i tip trong cuc chin sinh t ny.
Thm kch ca chin tranh hin ln qua li thoi ca ngi trung i
trng min Bc ni ting gan d khin ngi c xt xa, hiu thm v s tn
khc ca chin tranh khi li thoi y c hng lot t mang sc thi nh gi
ch quan, trn tc:
- Khng thy. Chc cng cht ri. Ch cn hai thng ti thi. i! Cc
c lm ci ch g th? Nh tay thi, ch nhn thy xng i ng ny b
gy ri y ?... Chc ng y tiu ri. Trc khi thot ra c, ti cn nhn
thy ng y hai tay hai sung bn tr v pha chng n d lm. Va bn va
gm ln nh pht in pht di Ka! bo nh tay ch! ng cho
bng na by gi! [XIII, tr.47].
Li thoi ca ngi lnh va tri qua cuc chin ti hin nhng mt
mt, cht chc v s gan d hi sinh ca ng i. Ngi c khng cn thy
yu t tc trong li chi m ch cn s xc ng trc tm gng gan d ca
anh m thi.
Thm kch chin tranh n qua hai hnh hi m mu rch nt v nhoe
nhot, c i i bng hong ng ngn, nhng ting khc bt qua k tay bm
cht. xc li tinh thn cho ng i, khng hn g l phi c ting ni
mnh m trn an tinh thn cho tt c:

102
- Khc ci g m khc h, my con ranh ny! Khng lo a thng
binh ra trm phu ri nhanh chng v cng c li hm ho, chng n
thng thc nh vo th ri l cn khc na. Lm l i! [XV, tr.48].
Ngn ng nhn vt trong i thng, trong cuc sng tr v sau chin
tranh cng c nh vn ch , khc ha lm r bn cht ca tng nhn
vt. Nu nh li thoi ca Su Nguyn th hin s ng hong ca nhn
cch th ngn ng ca Nm Thnh, vi nhng t phm tc xut hin trong li
thoi bc l bn tnh ca con ngi:
Trai gi bm hay l trm cp, chch choc, h? - Ct ngay, ct! T
gi pht ny tao th l khng c thng con nh my na. Th tao nui con
ch cn bit trung thnh hn vi ch. Ct! Tao khng mun trng thy ci mt
phn trc, u gi ca my na. Anh ta ni vi v: - Tt c ch ti c, mt
con gi! Ngy y ti khng li c ra khi ci vng nc i ch y th i
c by gi thnh ci xc thi gia rng ri. C yu thng ci thng trng
nh vn dc ca c lm kia m, sao ngy y c khng khn gi vo rng vi
n i, c li c qup cht ly ti. Ti khinh b c! Khinh b tt c v ti cng
khinh lun ci gi l bo lnh, cu mang ca ng gi c [XV, tr.327].
c im th hai, ngn ng nhn vt trong tc phm ca Chu Lai xut
hin tn s kh cao cc t chi ra. Chi l hnh vi king k trong giao tip,
nhng trong nhng ng cnh nht nh, n li hu dng.
C l trong bi cnh ca chin tranh, nu nh khng c nhng ting
chi nh khch l ngi lnh xng trn th chc h s kh vt qua s khng
khip ca chin tranh kia. on thoi sau y ni v tnh hung b phc kch
bt ng, c i hnh ri lon v nhanh chng b x nt n tan tc, thm hi.
Trong lc y, c mt ci bng chin s chy ngc tr li m khng chu tin
cng. Hai Hng ni vi ng ph b th qun y Hai Tin:
- Thng khn! Chy i u? My b bn b, ng i i u? Ci
bng ni ho hn, sc sa mi thuc thm ru - bi: - y cu ng ch! Ti

103
Ti y m. Ti l Ba Tin, ph b th qun y y m. B B tay ra i,
ko ngi ta thy Ka! - Chy nh ch m xng l b th. Nhc!
- Ny ng ch! - Ci bng c gng dy, hai cng chn trn va p
lc cc - n ni cho c t chc. Ai l ch h? Lo! Tt c u chy, b i ca
ng ch cng chy ch ring g ti. Lo! Lo qu! Phi gio dc th no ch
khng th- Ct! Ct v pha sau m gio dc. Ct! [XIII, tr.36, 37].
Chin tranh c lit, mt mt, thng vong, nu khng c nhng con
ngi sn sng hy sinh v thng thn, bc trc nh Hai Hng th chc dn tc
khng c chin thng thn thnh nh vy. Nhng t thng tc: thng khn,
chy nh ch, nhc, lo, ct c dng trong cc cu thoi t ra ph hp
tm trng ca ngi trong cuc v ng cnh giao tip. Qua cho ngi c
thy c tnh hung sinh t ca chin tranh l nh th no, ngn ng cn
phi din t ra sao.
y li l on i thoi ca hai ngi lnh khi chng kin qu nhiu
ci cht, tnh th b mc kt, i hi phi c hnh ng mau l:
- Sao th Tun? Rt ch! Mun n phn pho ? - K m ti. Anh rt
trc i. Ti nm ngc o n ng dy: - Li nh gi tr h? Rt! - d
man! [XIII, tr.140].
Th ngn t tng nh dung tc phn cm y li th hin mt ti c v
nhng ni au. Ni au y thuc v con ngi Vit Nam, i tng hng chu
hu qu, l nhng ngi nh Tun, Hng v gi y ang b y n tn
cng ca s thm khc. S tn khc ca chin tranh khin nhng ngi can
trng nht cng c khi lung lc yu lng. Anh dng nht cng l nhng
ngi chin s v i khi hn nht nht li cng l chnh mt s trong h. Chu
Lai xoy su vo s tht ca cuc chin bng nhng t ng tng nh
thng tc kia, cch ni anh gn, rit rng kia ri ng sau lp t ng y,
ging iu y l c th gii tm trng ca nhn vt in hnh trn s nghit ng
ca chin tranh.

104
Nhn vt Hai Hng, tr v t cuc chin vi mt hnh hi gy g, m
yu, khng v, khng con, khng hin ti v tng lai, ch c mnh qu kh
php phng p trong lng ngc. nhn vt ny l hin thc mt thi
c thm thu vi cuc sng mun no cam go ca ngi lnh trong c ch
th trng c lit hn chin trng nm xa. V th ngn t trong li thoi ca
nhn vt cng mang sc thi ring khng d g khut phc nh khi tr li tn
v s:
- Ht mun i ri. C sao khng? - Ti vnh mt ln [VIII, tr.335].
Hay tnh hung nhn vt dng nhng cu cu khin bo v Ba
Sng:
- B c y ra! B ngay ra ri ct i u th ct. My khng thy c y
ang c mt vt thng u ? B! [XIII, tr.335]
c im th ba, cc t ng tc cng thuc nhm king k trong giao
tip, th nhng Chu Lai s dng kh nhiu t tc xut hin trong cc on
thoi gia cc nhn vt. Trong n my d vng l: bp di, ch, st mi li
rn, i, rn a, a i, chy nh ch, t, nh o, con cc, bu di, cu, ch
di, lm ch g, ct thi, con khc, kh nh chTrong Ba ln v mt ln:
ci ch g, ch, ng . cho, n ng ch di, thin mt di, cn ng c,
ci chim ca my, ng ct, bc ct bc i m n, vng nc i ch; Trong
Cuc i di lm: .g, non nga ngh, con c b thin, m t v, ,
ch n tin, ci t ton trng, . qun ci g, ng l ct, ct i, thi, con
tu, a vi, di gi n chy nc i ra
Trong n my d vng, nhn vt Tun gi hai tay ln ca hm pho
tin t tay cho c tr v vi m, anh ni vi Hai Hng:
- Anh nh o g ti? M anh ch! Th trn cn thng trc thng
con m no chi u xung hm, mt chn c gi ln hng n? Thng
no? Thng gi chn tng oai hn thng gi tay ? Ln mt ? Con cc!
[XIII, tr.107].
Cng him tm thy tc phm no cch ni a t tc vo th ny:

105
- Th l v sn. Tuyt i v sn. V sn n tn di [XIII, tr.50].
Trong Ba ln v mt ln, nhn vt Hai Hng c nhng lc bung xui
cho s phn th vi Su Nguyn, cuc sng hin ti ca anh l mt chin
trng u tranh khng khoan nhng vi ci xu v ci c, cho d sau ny
anh c phi tr gi bng tnh mng i chng na. Li thoi ca nhn vt th
hin bn lnh ca ngi tng mt thi cm sng:
Hn than trong u Su Nguyn t ny chy lom dom, n lc ny
n khng th m c na, cht bng ln thnh la. Anh vt ng dy, mc
hp qut Zipo M cn gi c, qut vo gia mt g dm tc, ging rung ln
v gin:
- B c y ra! Lm thng n ng nh vy l rt nhc! - C v i! i
vi loi n ng ch di ny, c nn ht sc cn thn [XV, tr.119].
on thoi gia Hai Hng v Ba Thnh sau mi nm gp li vn thm
m cht lnh trng, bc trc:
- Bc s con m g? Th ng ch lVt m ng ch i! Mnh y,
Hai Hng y! Chao i! Ch l t gi n ni cu khng cn nhn ra na ?
u vin n M16 cu ly ra t i, gn bu di, t vn gi c. T i? ,
i. Bu di? , di? Vn cn gi? Gi. Th th m! Nh ri. My l
thng Hng c n, thng Hng tri gm, ng khng? Nhng sao lng ry
my gi d vy my? Nu khng ni ti vin n mc dch y th ng c ni
tao cng khng nhn ra [XIII, tr.107].
Ngn ng nhn vt vi cch miu t v s dng t ng mnh tay nh
vy ta rt t gp trong cc tc phm vn hc trc 1975.
Bn cnh ngn ng nhn vt ngi lnh, Chu Lai cng ch s dng
cc t ng tc th hin c im ngn ng nhn vt phn din, cng vi cch
ni rt cc lc, m cht du cn, lnh ty, khc ha r tnh cch nhn vt:

106
- m bn mi n t ct! - By gi l ting chi tc tn vng xung
- Nh khng a, a nng. Cm khng mun n, n ct! Thn con la! Vy
tao cho bn bay cht m lun. Lnh u? Tao m t ba n mt, khng ln,
bm! - a! Con Ba Sng ch huy x i y m. Phi l n th mi c bn
tay ct ngn th ny. Ti h! Vit cng s dng c n b tt v rng lm .
ct! - Gi hng ci con tu! nh mn cho cht m chng n i, - Bi
hc ci con cc!... [XIII, tr.207].
Ch qua on thoi trn, nhng t thng tc c s dng t m s
tc tu, u cng v phi nhn tnh ca nhn vt phn din.
C th ni, vn t thng tc trong li thoi ca nhn vt gp phn
phn nh s khc nghit ca chin tranh, ca i sng x hi r nt hn. Qua
ngn ng nhn vt, ta thy r ngi lnh l nhng con ngi vi nhng nhu
cu, kht vng nh nhng con ngi bnh thng khc. iu ng trn trng l
trong chin tranh, lun phi i mt vi gian kh, hy sinh, cht chc, tng c
nhng pht mm lng nhng h vn hon thnh nhim v nh gic cu nc.
Cch dng vn t thng tc trong li thoi nhn vt th hin r phong cch,
s trng ca nh vn khi vit v chin tranh v cng to nn phong cch ngn
ng m cht lnh trong th gii nhn vt tiu thuyt Chu Lai.
Qua tm hiu ngn ng i thoi gia cc nhn vt trong tiu thuyt
Chu Lai, ta c th thy r c im ngn t m nh vn s dng khc ha
tnh cch nhn vt v qua biu t t tng ca nh vn. n tng r nht
trong ngn ng nhn vt ca Chu Lai l h thng t ng i thng, mang
m phong cch khu ng, xut hin dy c cc lp t thng tc (cc t
xng h hng ngy; cc t ng nh gi mang tnh thn mt, sung s; cc t
tc, li chi). Cch ni ca cc nhn vt trong cc tc phm ca Chu Lai cng
rt ngn gn, mnh m, khng ni trnh m trc din, thi yu ght r
rng... Tt c c din t bng mt th ngn ng rt sc so, t nhin nh
li ni hng ngy. Nhng ng sau l mch ngm - dng chy ca nhng

107
trit l nhn bn m tc gi mun gi gm qua tng v cc nhn vt thm
m cht lnh trong tc phm ca nh vn.
3.1.2.2. T ng thng tc ca cc nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai
a) T ng thng tc ca mt s kiu nhn vt tiu biu trong tiu
thuyt Chu Lai
Trong s h thng nhn vt cc tiu thuyt ca Chu Lai, nhn vt
ngi lnh chim s lng ng o nht. H n t nhiu vng qu khc
nhau, xut thn, hon cnh v tui tc khc nhau, v th cng khng ging
nhau, nhng c im chung trong tnh cch l cc nhn vt ngi lnh c
cht lnh rt r. Cht lnh ny tot ra khng ch trong li gii thiu, miu t
ca nh vn m n th hin su m nht, n tng nht l ngn ng ca
h. c xem l mt trong nhng thnh cng nht ca Chu Lai khi xy
dng nhn vt, khc ha tnh cch, c im nhn vt.
y l on thoi ca nhng ngi lnh gia rng gi sau mt trn
nh c lit: - Khin! - Mt ngi chin s thi ph ph vo ci nng M79
va thng xong - Th ci lc ba thng bit ng to tng nh ba con tru x
n, my lm th no m e mt ci, ba thng chi sang ba hng nh ba
con nge vy?
Mt chin s khc ngi cnh khum tay ln ming ni kho kho
cho my c gi khng nghe c: - N bp di. Hai tay ba c, va bp
va dt.
Ting ci bt ln khoi tr khin cho my c chng hiu g cng
ci theo.
- Tic qu! My li c v ri, nu cha, tao xin ha nu cn sng tr
v, nht nh tao s g em gi cho. Em gi tao xinh nht lng .
- N ni dc y, lm ch g c em gi. N ch c b ch gi st mi
li rn bn tht ch sng u ch thi.

108
- Thi, ng gin na! Gin hoi, n trnh lng, n li chy nc (H
ging tht kh) i ra by gi. C phi khng ch Ba? [XIII, tr.93].
Nhng t ng e, bp di, ch, st mi li rn l nhng t
thng tc, nhn vt ngi lnh ni vi nhau mt cch bnh thng, h by t
ci hon cnh thc, tm trng thc vi nhau, khin cho li thoi ca nhn vt
ngi lnh c nhng c im ring khng ln vi cc nhn vt khc. Tnh
cch lnh n su vo h, nn t ng h ni ra, khi ang l lnh hay khi h
tr v i thng vn mang du n ca ngi lnh.
Cn y l on thoi khi hai ngi tng l ng i, gp li nhau sau
chin tranh. Trong li thoi cng c nhiu t thng tc, c ngi lnh ni ra
mt cch t nhin:
- ng ch hi ti?
- Vng! Anh l Ba Thnh, bc s?
- Bc s con m g? Th ng ch l
- Vt m n ng ch i! Mnh y, Hai Hng y! Chao i! Ch l t
gi n ni cu khng cn nhn ra na ? u vin n M16 cu ly ra t
i, gn bu di, t vn gi.
- T i?
- , i.
- Bu di?
- , di.
- Vn cn gi?
- Gi.
- Th th m! Nh ri. My l thng Hng c n [XIII, tr.107].
Qua t ng li thoi, ta c th thy tnh cch, suy ngh ca ngi lnh
n su vo trong tim thc h tht su m. Nhng t ng dng trong li
thoi con m, i, bu di, m bc l r tm trng, tnh cm ca nhn vt

109
ph hp vi hon cnh giao tip v tnh cch nhn vt, d l trong hay sau
chin tranh.
- Dng cc t mang sc thi a phng:
C khi nh vn cho nhn vt ni nhng t ng quen thuc nh li
ni hng ngy, mang phong cch ngn ng vng Nam b:
- M my! M thng Su Nguyn! M thng bc ngha v tnh, i ri l
i mit, khng mt ln dm ng chi n bn b ht. B my cht dp cht di
u ri cng khng cho ai c bit ?
- Tao cng hi tin my hoi nhng ngi ta bo my c c i o
to v lm cn b ngun ri. Tng lng ry my ng t ng tng nh
cao ca rng ri kia ch! Mi hm qua, v tnh gp ng By tnh i mi bit
my ra qun v ang sinh sng y.
- Sao m qu vy Su?... Ton nhng xng l xng thi n!
- Th tao c mp bao gi u. Sao, b my tnh lm ng ch t y h?
- Ni chuyn my i. T n nay my sng ra sao? [XV, tr.178].
on thoi trn dng cc t thuc phng ng Nam B, trong c t
xng h (m), t tnh thi (mit, b, lng ry, n).
- Dng cc t ng tnh thi c tnh sung s, biu cm:
Chu Lai t nhn vt vo cc mi quan h phc tp ca cuc sng hin
i khai thc chiu su nhng gi tr ngha tnh ca con ngi. Linh trong
Vng trn bi bc, Su Nguyn trong Ba ln v mt ln l nhng trng hp
b x y gia dng i phc tp ca cuc sng mi. Nhng bn lnh ca
ngi lnh, h khng nhng b. H truy qut v tn cng ci c n tn
cng. Khi gp hon cnh kh khn, ngi lnh vn gi bn cht lnh, th hin
ngay trong cc t ng h ni ra:
- Con m qun c ngi i Hn n nh em - Ging c ut nghn.
- Qun c ngi i Hn? - n lt anh trn trn mt kinh ngc Sao n li nh? Sao c th dm nh?

110
- Ti em lm li t mt vi do mt qu thiu ng qu! N nh c t.
nh bng dp C mt n nn
- Th ti em chu cho n nn ? ng im ? H? - Anh gn ging nh
chnh anh va b nh [XV, tr.278].
Trong li thoi ca nhn vt anh c cc t tnh thi (sao, , h) xut
hin cng vi cc t khc (cc ng t: nh, dm, nn) t trong ng cnh
cu cu khin hay nghi vn, cng vi cc t miu t qua li dn thoi (trn
trn mt, gn ging) th hin r thi , tnh cm dt khot, thng thn,
quyt on y cht lnh.
Cn y l li ca ngi lnh khi gp li v ch huy can trng dng
cm m cng nhn t lng vi li lm ca ng i nm no ca mnh:
- ng cn nh ci g y khng?
- Mt on dy c g u?
- u c lo ny h ri! Qun ht qu kh ri! - Anh ta trn mt - Ci
dy d b ca t lm ng t ln c xung sui cn li tho n tn by
gi , nh cha!
Mt lung kh lnh tot chy dc theo sng lng khin anh ngi
- Th ra ng l chnh ng l ci ngi
- ng! Ti chnh l thng Tnh thng Hai Tnh khn nn hi ng
y! - Ging anh ta mo i nh sp khc v ngay lin , nc mt anh ta li
chy ra tht - Ti khn nn th m ng vn khng nhn ra ?... ng khng
hn ti ?... Cht thi! ng khc i nhiu qu! [XV, tr.140].
Li ca ngi ng i nm xa vn chn tht, t nhin khng khch
so, khng cu n thn phn. Cc t ng dng trong li thoi th hin r
iu (ri, cha, , sao, qu, i, cht thi).
Qua nhng dn chng cc on thoi ca nhn vt ngi lnh, vi vic
dng cc t trong li thoi (t thng tc, t tnh thi), c th thy r: ngn
ng ngi lnh l th ngn ng m cht i thng, t mu sc tu t, li ni

111
thng thn, bc trc vi thi dt khot Cc t dng v sc thi nh th
ph hp tnh cch ngi lnh.
Bn cnh th hin s bn thu trong nhn cch, s tc tu ca k
quen ung mu ngi v git ngi khng gh tay cc nhn vt ny thng
dng nhng t thng tc nh: , ct, m, thn con la, cht m lun,
tha ci con c,thng mi, mi r
Hay nhng t tnh thi: thi, kh qu, h, ci g, qu, a, ti h
Cc t ng ny xut hin trong li ni ca nhn vt c lp i lp li,
to thnh tnh cch nhn vt k phn din, l nhn vt c dng ln t
nhng hnh nh, ngn ng hi thoi sng ng, chn thc. l nhng in
hnh tiu biu cho loi k th c n vi nhng th on tinh vi, tn bo nh
thng Xm (Nng ng bng), thng Quang (Sng xa), thng ch (n my
d vng) Nguy him hn, nhng nhn vt k th khng ch l ngi
ca chin tranh m cn l ngi ca ngy hm nay, n hp lc vi s tha
ha ca nhng ngi tng l lnh chin thnh mt th nc c cn st li
v honh hnh trong thi k hu chin, n hin din nh mt th ti c cn
phi loi b.
Tuy nhin, nh gi mt cch khch quan, trong vic xy dng nhn
vt, nhn vt k th cha c nh vn khc ha r nt. Ch c iu do cch
thay i ci nhn v hin thc, t k th di ci nhn nhn bn, nhn tnh,
nn Chu Lai c ci nhn a din hn v k th xm lc v k th thi
bnh. M t chng, nh vn ng gc khch quan nh gi ch
khng n gin l ci nhn mt chiu i din cho dn tc b p bc. Di
ngi bt ca tc gi, k th khng ch l tn bo, ngu dt, ch bit c tin, c
gi m i khi h cng c ti, c nhn cch thc s nhng lm ng lc
li. H c th dm p, chm git tt c nhng vi tnh yu v lng t tn
ging ni n su trong lng lun c h tn th v khng d g k chung

112
trn tuyn chm n c (nh: nhn vt Duy, Quang). y l nt mi gn
vi s i mi quan nim ngh thut v con ngi ca Chu Lai. Trong nhiu
trng hp, tc gi khng coi nhn vt k th l ph, m, xut hin trong
tng tnh hung i lp, lm ni bt tnh cch, phm cht anh hng ca
ngi lnh cch mng m thc s l mt loi nhn vt vi t cch mt con
ngi c nhn c tnh cch, c s phn.
b) T ng thng tc gp phn to tnh c th ho nhn vt trong tiu
thuyt Chu Lai
Tnh c th ha nhn vt trong cc tiu thuyt ca Chu Lai l kh m
nt. Hai Hng l nhn vt chnh, mt ngi lnh trong tiu thuyt n my d
vng. Ni n ngi lnh l ta ngh n nhng thanh nin tr trung, tnh cch
mnh m, yu ght r rng, li h ni dt khot, bc trc, thng thn. l
nhng c im c mc nh v ngi lnh. Qu thc, khi tm hiu cc
nhn vt trong tc phm ca Chu Lai, ta c th thy r nhng c im v
ngi lnh, v tnh c th ho ca nhn vt in hnh trong mi hon cnh
khc nhau.
Trong chin tranh, Hai Hng hin ln vi mu anh hng ca chin
tranh sng lch. S tinh nhy, khn kho, can trng ca anh t n
thn tng ca cc c gi du kch, hay cc c i n pho binh, bi ngoi
chin u gii anh cn rt p trai. Chng th, khi ni v anh, cc c thng
ht h: Chao i!... C cho nh sng, n ung ngon lnh, mi m n vi
ch em mt ln, n tng a, ht lt li quay li t u[XIII, tr.32].
Nhng anh chng lnh chin c ch em u i a vo gic m li khng
phi l ngi thch a ct, hoa l. Nghe cu trinh st ni c ngi hi thm
mnh, Hai Hng t thi rt r rng:
- Ba Sng y t ca i du kch. Ch y mt tay lm v t ra ht sc tin
cy anh em trinh st chng mnh. Hi tra, ch y c hi thm v anh

113
- Thm hi ci qui qu g lc ny! y l chuyn sng cht mt cn
ch khng phi tr c ci trng hoa. My vn c ci li y m rng gi y
l khng tr c vng rng lm c nghit ny u. i [XIII, tr.34]
Ngn ng thng thn, hi tn nhn qui qu, c ci trng hoa, sng
cht mt cn khi nhc n chuyn tnh cm cho thy y cn l mu nhn vt
kh lnh lng, kh khan v l nhim v th ngi lnh khng g phn tn t
tng c k c khi l ngi con gi p nht rng m ai cng m c.
Tuy nhin, cng l con ngi y, trn chin trng th kh khan l vy
nhng vi ng i anh l ngi rt chm lo cho s an ton ca chin s nh
ngi thn yu rut tht ca mnh:
- Nhng nh l i chm, tht chm, quan st tht k, thy ci g khc
l dng li ngay [XIII, tr.36].
Hoc trong tnh hung chng kin s phn bi, yu hn ca ngi lnh
du ngi l cp trn ca mnh, Hai Hng vn thng thn n mc lnh
lng, tn nhn qua cch s dng li thoi c nhiu t thng tc:
- Thng khn! Chy i u? My b bn b, ng i i u?
Ci bng ni ho hn, sc sa mi thuc l thm ru - bi:
- y cu ng ch! Ti Ti y m. Ti l Ba Tin, ph b th
qun y y m. B B tay ra i, ko ngi ta thyKa!
- Chy nh ch m xng l b th. Nhc!
- Ny ng ch! - Ci bng c gng ng dy, hai cng chn trn
va p lc cc - n ni cho c t chc. Ai l ch h? Lo! Tt c u chy,
b i ca ng ch cng chy ch ring g ti. Lo! Lo qu! Phi gio dc
th no ch khng th
- Ct! Ct v sau m gio dc. Ct! [XIII, tr. 36].
Cuc chin kinh hong x nt i hnh ca n v Hai Hng, thi th
ngi lnh nt tm bi mn clymo khin ngi ch huy au n. Vy m

114
vn c k mang ting l cp trn nhng li b trn mt cch hn h. T ng
chi trong li thoi nhn vt thng khn, chy nh ch, ct, nhc
hon ton hp l trong tnh hung ny.
Ngn ng nhn vt ngi lnh trong chin tranh khi ng trc ci cht
ca ngi ng i phi c quyt nh nhanh chng ly li tinh thn chin
u cho mi ngi:
- ng ch y t! - Hng cng st mt - y l lnh, ng ch khng
c can thip vo. Anh em u? Thng Khin, thng Vng u? C thng
Tun khn nn kia na, my ngi cht gim ? Mang n ra h pho
chn ngay! [XIII, tr.79].
Ngn ng ca ngi ch huy dt khot v anh bit rng mt vt thng
nh vy, s cu cha ch lm cho n trm trng thm, s gy mt mt
khip hi khng lng c cho tt c mi ngi m cht vn hon cht. Li
khn nguyn cui cng ca anh trc ngi ng i bc mnh nh minh
chng cho ti c m chin tranh gy ra:
- Tha th cho bn tao nh, Bo i!... Bn tao khng cn cch no
khc Khng cn phng tin no khc c. Bn tao khng n nhn my cht
trn ng cng i phu. Xa lm Mun my cht y, gia bn b. Hy
tha th Hy nhm mt li cho bn tao kh c khng? [XIII, tr.80].
Li khn nguyn chn thnh y au n ca ngi ng i dnh cho
ngi chin s hi sinh thm thu n thi th di lng t kia, ri trong
i mt m mt kh nhm li v ri m ra khng bao gi nhm na. Ngi
chin s y cht em vo lng t vt thng v s yn lng cho nhng
ngi ng i tip tc chin u.
l giy pht mt mt trong chin u, cn nhng lc cnh rng yn
bnh gia hai ln bom n. Ting ci v t trong tro a vui ca ngi lnh
chin nh l gii cho c m hnh phc, tui tr, tnh yu:

115
- Tic qu! My li c v ri, nu cha, tao xin ha nu cn sng tr
v, nht nh tao s g em gi cho. Em gi tao xinh nht lng .
- N ni dc y. Lm y g c em gi, n ch c b ch gi st mi
li rn bn tht ch sng u ch thi.
- Thi ng gin na! Gin hoi, n trnh lng, n li chy nc (H
ging tht kh) i ra by gi. C phi khng ch Ba?
Sng tht th ngng ln:
- Ci g kia?
- Em bo ng gin na ko thng Khin n bun, n li chy nc
i ra [XIII, tr.92].
Ting ci r ln ca m con trai lm t i cnh tng hi hng va
mi xy ra quanh y thi. Ngn ng ngi lnh mang tnh cht ngn t hi
thoi, thng dng nh li n ting ni hng ngy. Qua nhng vn nhn
bn ca con ngi c hin ln mang theo c mi v ca cuc i. Ngn t
ca ngi lnh trong chin tranh y khng h bnh lng nh v tu to bn
ngoi m cun bc xoy nh chnh cuc i nhn vt m tc gi to ra:
- Anh nh o g ti? M anh ch! Th trn cn thng trc thng con
m no chi u xung hm, mt chn c gi ln hng n? Thng no? Thng
gi chn tng oai hn thng gi tay ? Ln mt ? Con cc! [XIII, tr.107].
Nhng li t trong tm khm ca con ngi bt pht ra trong tnh
hung y cht chc. Tun vi nhng pht giy yu lng mun ci tin t
tay v qu vi m. Chu Lai nhn vt sng tht nht vi con ngi
bn nng. y cng chnh l cht vn mi c hin i ha ca tc gi
trong ci nhn nhn bn nhiu chiu v hnh tng khun mu mt thi. Tc
gi nhn vt t i thoi v nhng g m h ang tri qua. Th ngn t
tng nh dung tc, phn cm y li th hin mt ti c v ni au. Ti c
n tn cng y thuc v bn xm lc. Cn ni au l ca con ngi Vit

116
Nam, i tng hng chu hu qu chin tranh, l nhng ngi nh Hai
Hng, Tun v gi y s phn ca h ang b y n tn cng ca s
thm khc. S tn khc ca chin tranh khin cho nhng ngi can trng nht
cng c khi lung lc, yu lng. Anh dng nht, ngoan cng nht cng l
ngi chin s m i khi hn nht nht li cng chnh l h. Nhiu lc nhn
vt ngi lnh cng nm ra nhng phn y tnh trit l: - L thuyt, ch
thuyt, gic ng, l tng ? Tha! Nhng iu cao siu khng phi bao
gi, u cng c a, nu khng mun ni c khi cn tr thnh bun ci
[XIII, tr.92], hoc - L tng ? Mc ch ? Gii phng min Nam ? Vn
cn c nhng n ln vo u trong ngi su lm ri [XIII, tr.126].
Nhng suy ngh lc dng ca nhn vt nh th chnh l biu hin ca tinh
thn i thoi vi vn chng vit v ngi lnh thi trc. Hnh thc cu b
ng cng l mt dng i thoi ca nhn vt trong c thoi. ri s ni
tip ca s phn nhn vt ngi lnh sau chin tranh li tip tc i tm li gii
p cho vn trong chin tranh: Phi chng s bo on ca Sng (nu
nh em cht tht) ca bao linh hn vt vng khc thuc bn ny hay bn
kia, do chnh tay ti hoc mnh lnh ca ti gy nn khin ti gi y
thnh thn tn ma di nhng ny? [XIII, tr.132]. Nhn vt lun bi ri khi
phn xt qu kh: Khi trong ngi thy khe, ti cng tnh to ngh
rng, git i mt lc lng i din cho ci c th c ngha l anh ang lm
iu thin Nhng nh di , ni u , ni m ty tm ti hay vng
t xa l, nhng linh hn kia li ci h mi chnh l i din cho iu thin
th sao? [XIII, tr.133].
Cuc i thoi ca ngi lnh v nhng vn t nh rt bn nng con
ngi c khai thc kh nhiu trong n my d vng. Ngi c nh b cun
vo dng cm xc mi l v tnh dc, tnh yu thing ling, trong sng qua li
k ca Tun vi Hng khi c hai ang lm nhim v trinh st:

117
- Em Em va c ng vi n b xong. L lm!
- H? Ng vi n b? [XIII, tr.135].
Li thoi ca nhn vt hn nhin, lin mch vi nhng t ng t nhin
nh n tng din ra trong cuc sng i thng. Suy cho cng, tt c u
l bnh thng trong cuc sng. Nhng trong hon cnh chin tranh, iu
bnh thng li khng l iu gin n. Cuc tr chuyn c bit din ra
khi ang cng mt nhn ng tnh ca k ch khng nh nhng g chng ta
tng tng v mt bi cnh ni nhng iu bnh thng ny. Bom n k
th khng th hy dit lng ham sng v s sinh tn ca con ngi. Ngn
ng nhn vt nhiu khi vt ln nhng vn chnh tr xut hin trong tc
phm. Trong nhng trng hp vn chin tranh tm nhng ch cho lng
v tha v o c con ngi. Ngn ng nhn vt hm hnh, a vui trong tnh
hung gic M b thng vo ch kn, nhng ngi lnh Vit Nam tm
qun i mi th dn tc cu mt con ngi:
- Thng cha ny c con ging ngon lm! .m! Bng i bng li hoi
khng ni m thng cha c m cng ly rn r: C- k Mai - lootx cc - k! [XIII, tr.254].
Bn cnh th ngn ng tng tng, a vui, gn gi vi cuc sng i
thng. Nhng ngi lnh trong n my d vng cn c nhng pht th mnh
vo bng m nhc nhi va nh th ph tm vi lim mu en xung cnh
rng nng mu. Ni , trong pht du nh lng li ca thanh m cht chc
va vang ln c ngi con gi mnh mai vi i b vai chim s ang ngc
mt nhn anh ch i:
- Sp c trng ri!... Trng m nay mng nm. Gi m c ngi y
nhn trng khi n t t ln? Chc l p lm! [XIII, tr.208].
Ngn ng mang m sc thi biu cm lng ng c trng ca lng
mn trong tnh yu. Ngi con gi du kch t gng mt, mi tc ta ra nh

118
trng xanh ng, trinh trng. ngi con trai ni ting dng cm lnh lng
trong chin u thot run ln nh sp tan chy: Mc ngi ta! Mc tt c!
[XIII, tr.209] v ci xung sit cht vo i mi t lnh ca ngi con gi
mt ci hn tc ti v ngn ngt yu thng.
Sau chin tranh, nhn vt Hai Hng hin ln vi hnh dng: Bn mi
chn tui v ang tht nghip na ci na kh [XIII, tr.6]. Nhn vt t
nhn mnh l con nm rm khn kh gia cnh ng i y dng bo
[XIII, tr.6]. Ngay c khi ngi trong qun sang trng do ngi ng i c
nay l quan chc a n n nhu, Hai Hng chong ngp trong ci m
thanh ca s giu sang, ri sau nhng trng thi khc nhau ca tm trng,
qua s mi gi, trch mc ngt ngo ca c gi tip vin, anh ch tht ln
c nhng cu:
- Anh ci g th? - C b ngc cp mt m hn ln ti, hi vi v lo
lng tht s - Sao anh khng ni g vi em? Anh m c m chiu hoi vy,
b ch b
- B lm sao? - Ti buc lng phi m ming - Vic khch vo y, ni
t hay ni nhiu, bun hay vui, c lin quan g n b [XIII, tr.12].
Th ra sau nhng chong ngp n lng ngi trc s i thay ca x
hi trong nhu cu hng th thi bui kinh t th trng. Cu ni u tin
ca nhn vt ngi lnh tr v sau chin tranh vn l ging ni cng ci,
ngang ngnh nh anh lnh chin ngy no trong cnh rng y bom n v
cht chc vng ven . Li ca g ph huyn trng nht nhy ph vo mt
Hai Hng cng nh mt minh chng cho x hi y nhng lc th xc tht:
- Anh HaiThy th no?
- Ci g th no? Nhu h? Tt qu nhng hi tn.
- Khng phi - Hn chm mt sang c b - Mun khng?
- Mun g? - Ti bt u ng ng.

119
- Li cn g. un c mt ra th kia l ht mun chu ni ri. Mt m,
mt m chn vi b nghen! R thi. Trm ngn bc m c lm ch c mt
thn hnh kiu dim dng kia th ngoi anh Hai c nm m cng khng ra,
tn tnh c i cng khng c. ng nh! Ti bao trn gi.
- H?... By my! - Ti trng mt mt cch yu t - N ng tui con,
ng ngh ln xn.
- H!... ng tui chu cng c na. Cng ngon, thm tht, nhai
c c xng. Th no?
- Dp i! - Ln ny th ti gt tht s, phn v li ni ch cht ca g,
phn v ti khng mun c b nghe c. Ung xong, v. B thng Ba my
xn ri h? [XIII, tr.15].
Ngn ng ca nhn vt ph huyn trng sc mi thc dng v xc
tht, tng nh nu khng c ci mc quan chc th ngi ta d lm tng
y l ngn ng ca mt g kinh doanh nhng mt hng bn thu t thn xc
ca nhng c gi. Cn Hai Hng bt u t ci ng ngc trong t ng mang
sc thi hi ci g cho n thi bt bnh, phn i r rt dp i cho
thy ni bun xoy nhc c dn lan ta trong tng t trong li thoi nhn vt.
Ni bun ca cuc sng c khc khoi trin min trong lng k i tm qu
vng m khng th chp nhn cuc sng x b ny.
V hn ht, trong nhn vt Hai Hng, ci m anh eo ui vi quyt
tm tm ra s tht khng phi l nhng ngi bn cng chin u nay nh
th no trong cuc sng kinh t th trng. Ci m anh phi tm ra chnh
l ngi n b in hnh trong tm tr anh nhng day dt kh au ln ngt
ngo. Nu nh ngy xa trong chin tranh l hnh nh ca c ngi yu b
nh du dng nh ch chim non hp nh sng bnh minh, c gi b nh,
mnh khnh, e p du dng th nay ngi con gi y ch cn li bng hnh
hi: ngi n b trn bn mi tui khe mi thnh thong nhu li

120
thnh mt np hn chy ngc ln m trng khc kh v hi ang c mt t
[XIII, tr. 22]. Trc ngi n b ca qu kh m Hai Hng ang tm kim
y, ngn ng ca nhn vt nh c lung in cao th chy vo khin thanh
m run ry:
- Sng Ba Sng Khng nhn ra ti ? Ti y, Hai Hng!
- Khng! - Nhit huyt ngi lnh chin mt thi trong ti quy ca
bng bnh - Em l Sng. Em phi l Sng. i vi thin h em l Lan
nhng i vi ti, ring ti thi, em bao gi cng l Sng [XIII, tr.30].
Ngn ng y thng tht tru mn ca cung bc cm xc trong li thoi
ca ngi lnh vn cn vn nguyn theo nm thng cho d cuc sng c i
thay nh th no. Nhng ngn ng y, khi ng trc ngi n b ch bit
n quyn lc v cuc sng giu sang m qun i ngi yu c khng cn
n gin ch l yu thng:
- Cm n b qu chu o- B khng phi l mt ci g ht. ng
th. Bi v b chnh l Ba Sng. Y t Ba Sng! X i trng Ba Sng
ca ba x vng h lu sng Si Gn cch y hai mi nm [XIII, tr.234].
Li thoi nhn vt rnh rt, thng thn nh ang ng trc hng qun
duyt tp. Phong cch ngi lnh vi s thng thn khng a li vng vo
c dp bc l. nhn vt T Lan - Ba Sng cht sng ngi trong tnh
hung bt ng ny. Hai Hng li tip tc phn cng nh ngi lnh trinh st
tng mt thi chin u ngoan cng cho d hon cnh c khc nhau:
- B c mun nhn b l Ba Sng hay khng. Ty! l quyn ca
b. Nhng ti, ti li cn bit ti sao mt xc cht chn su ba thc t
l li c th sng li? Hiu cho ring ti, cho ni giy v v n hn ca ring
ti. Ngoi ra khng lm g ht. V rt cuc, b vn l b v ti vn l ti,
xa l, tch ri, khng qu kh, khng hin ti, tng lai [XIII, tr.234].

121
Ngn ng nhn vt cng rn nh mt v quan ta ang lun ti
phm nhn. Nhng t ng ty, l quyn b nh mang c m
hng sc lnh ca ngi ni nhng bn trong s sc lnh y cn km
theo c cm gic r ri, chn chng ca ngi khng mun tin y l s
tht. Ngn ng y ca ngi n ng, ca ngi ng i tng dnh ht
tnh cm ca mnh cho ngi n b chi b qu kh d cho c lm v
lnh lng nhng vn khng sao du c cm xc khi bit ngi n b
y cng ch l nn nhn:
- Sng! Em c y. Ngy mai ti s a em v - ng Hng ng
chn ngang ca, cp mt trng su sng ln - Nu ci on thanh tra y
mun, chnh ti s tr li, nhn danh nhng ngi cht v nhng ngi sng,
ti s tr li thay em [XIII, tr.331].
Tnh cm ring t trong hon cnh kh khn c nng ln thnh
tnh ng i. Mt Ba Sng b nh, mt Hai Hng kin cng chin u
ngy no c ti hin qua li thoi y cm ng. D trong hon cnh no,
tnh ng i ca h vn vt ln tt c:
- Ngy mai chng ti, c c Ba Thnh, c thng Tun, c anh Tng
y cng s xung . S xung vi mt ng i ang cn c bo v nh
ngy xa [XIII, tr.331].
Vi ng i trong ngy gp li, Hai Hng d trong hnh hi ca k b
x hi lng qun, anh vn l ngi lnh nm no tht th, b b qua ngn ng
t nhin n thng tc:
- Vt m n ng ch i! Mnh y, Hai Hng y! Chao i! Ch l t
gi n ni cu khng nhn ra na ? u vin n M16 cu ly ra t i,
gn bu di, t vn gi [XIII, tr.107].
B sung cho Hai Hng l nhn vt Ba Thnh, tay bc s t nm xa
tng cu sng bao chin s. Cc on thoi gia Hai Hng v Ba Thnh

122
th hin r hn phong cch ngn ng ca Hai Hng. Thi gian bin anh
bc s qun y Ba Thnh ho hoa, hm hnh ngy no thnh mt lo nng lm
khm cy cuc. Nhng s thay i ch hnh thc bn ngoi ca chng bc
s, cn bn trong, khi gp li ngi bn mnh tng cu sng trong chin
trng, s hm hnh, vui ti, nh tr li trong anh:
- Th th m! Nh ri. My l thng Hng c n, thng Hng tri
gm, ng khng? Nhng sao lng ry my gi d vy my? Nu khng ni
ti vin n mc dch y th ng c ni tao nhn cng khng ra.
- , l h! tao nh ngy y my ngon lm kia m. Ci gi ca my
b bng c khc bng lng, nu khng vin n y n ct ct cu my ri, lo
khm [XIII, tr.108].
Ngn ng t nhin, gin d nh li n ting ni trong cuc sng hng
ngy. Nhng lo toan, suy ngh t nhng bt cng trong cuc sng hng ngy
nh tm gc li, ch cn tnh bn cng chung chin ho nm xa. Ngi c
khng thy s tc tu trong ngn ng ca h m ch thy s sng khoi, thn
mt trong tnh cm ca h m thi.
Nhng c lc, cng nhng t ng thng tc c s dng vi mc
ch khc:
- M .m! Chin tranh lin min, khng xu m th p ci con
nga n ? Cn bn b? Tao khng thm i thua c vi bi i bng u
gi, ni bng mi . C thng lc ny ngi gh u tnh. Bit vy, hi
tao dc cha n ci panh - s v rut cho ri [XIII, tr.109].
Li nhn vt khi s dng li tc chi th nh cha cht ni nim t
nhng bt cng, v n ca nhng k i t cuc chin nhng li quay lng li
vi ng i bc ln con ng danh vng. Nhng, giy pht y ch
thong qua trong li thoi ca nhn vt ngi lnh tr v sau chin tranh,
nhng ch cho s b b, thn mt quen thuc lm nn c tnh h:

123
- Cht th ch no c! M x, v vu cho n xong, tao chc mm
rng nht nh n s ngho c ti trn ng chuyn v pha sau, chn ming
n, ton vo ch phm ch t i g, vy m my thng sau li nghe n
ang v n b con gi trn rng gi ri [XIII, tr.111].
Li k v qu kh au thng ca ngi bc s qun y tt bng nghe c
ro honh. Ngn ng nhn vt khng bi ly au thng khi nhc v qu kh
mt thi cho d qu kh y phi nh i bng bit bao mt mt hi sinh. y
c l l mt trong nhng im nhn trong ngn ng tiu thuyt Chu Lai khin
ngi c nh mi qua nhng trang vit v chin tranh. Cuc chin ca dn
tc qua lng knh ca nhng ngi lnh tr v vn vn nguyn kh th ho
hng v sn sng hi sinh cho t quc.
C lc, nhn vt ngi lnh tr v y v t r bn ca mnh:
- i chi gi i! Mi na m. Gn thi.
- H Ci g gi? - Ti ngonh hn sang vng hn.
- Chi gi. Ngoi th trn. Nhiu lm! Tao bao. Tao c tin. Nhiu tin.
Va bn c la mt trn hai trm tri, chi x lng. i [XIII, tr.115].
Ngn ng c tng tng nh nhng g thuc bn cht ca h. Nhng
cuc i tht khn nn v bt cng khi dnh cho nhn vt mt sinh lc cm
ci, mt v c t ti, mt bu tri trm ut, trong thn th khng cn ch
no dnh cho khi nim n b na. Cu tr li ca ngi bn cng tht th,
thng thn nh li mi kia:
- Ng i! - ti th di - Tao lit ri! Loay hoay khng u vo u n
ci, li ph tin [XIII, tr.116].
Ngn t hnh tng nhn vt ngi lnh tr v mnh, sc nt lt t
c bn cht s vic:
- Con khc!... - Ti nghe r ting n th ra, nng v su - Ngy xa
bom n cht chc nhng y m tht da my vn sn seo, thn th trng trc
nng 65 ki - l, vy m ha bnh mi c mi nm, ngi ngm my h

124
hng i nh th! H t trong ra ngoi. Khn nn cho my, thng ch huy
trinh st c nhim qun gii phng i!
- Thi ng nhc n gii phng, n trinh st na! - Ti rn r.
- Sao li khng nhc - Hn nh gm ln - My mc c ? My nhc ?
Cuc sng by gi tuy khn nn tht nhng th a no xc phm n
nhng ch y coi. Tao bn b lin [XIII, tr.116].
K c chin tranh c bun vui, au n. C t ho, anh dng kin
cng ca chin thng nhng, vn l ch nhng tr tru y Chin tranh
ly i ca h tui tr, s mnh m bn nng ca n ng, ca nhng sinh
lc trn tr yu ng, li, sau ha bnh l nhng tm thn t ti, nhu nh
nh chnh tm hn bun au ca h vy. S tr tru ca thi gian hay hu qu
ca chin tranh em li, ngi c khng thy s i try trong nhn vt m
ch cn mt cm gic xa xt trc s phn ca h m thi. Cch xng h
my - tao trong li thoi cho thy gia mi quan h ca h vn l tnh ng
i nh xa vn l s ng cm, giao ha k c con ngi sinh l ca bn.
Mi ci c th thay i, nhng tnh bn, tnh ng ch ca nhng con ngi
nh Hai Hng, Ba Thnh vn cn mi vi thi gian.
Cuc sng i thng bn ct c nhng con ngi tng hi sinh tui tr,
thm ch mng sng ca mnh cho n c bnh yn. Ci vt rng chy xm
kia nh minh chng cho s hi sinh ca h gi hi sinh c u. Ngn
ng nhn vt chua cht, xt xa. Ni nim ca nhn vt, ca nh vn, ca
ngi c nhiu khi ha cng trong mt dng cm xc. S a dng trong biu
hin ngha ngn t qua li thoi nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai phi ni
l khng d g kin to c...
Hnh tng ngi lnh trong tiu thuyt Chu Lai phn a c th hin
t chin tranh vt sang i thng. Bi vy ngn ng nhn vt ph hp
khng th l s dng t ng n tuyn. Li thoi nhn vt cho ngi c

125
nhiu xc cm do t ng mang li. khng ch lm cm xc, tnh yu, m
cn l nhng trit l, quan nim sng a dng trong mi con ngi.
Trong li thoi ca cc nhn vt, tiu biu l nhn vt Hai Hng, v
mt t ng - cc t thng tc xut hin nhiu, c lp i lp li, cho thy y
l mt nhn vt c c tnh m nt (bc trc, thng thn, ngang tng, quyt
lit trong chin u, vi ci xu, vi k th nhng cng rt giu tnh cm vi
ng ch, ng i, nhn dn); nhn vt Hai Hng tiu biu cho hnh tng
ngi lnh trong tiu thuyt Chu Lai.
3.1.3. Vai tr ca t thng tc trong ngn ng nhn vt ca tiu thuyt
Chu Lai
Danh sch cc t ng thng tc trong li thoi tht a dng, c tn s
s dung cao, lp i lp li. l nhng t chi ra trong n my d vng:
m kip, n my, thng khn, ct xo, thng sc sinh, khn nn, thng ngu
ngc, y t lang bm, m n, thng hn, khn, im ci mm, k m ti,
d man, m my, cha tri, con m h, tin s chng my, thng con m; trong
Gi khng thi t bin: thng in, con b, c hn con h trn rng,
n hi, thng mi, ra, con m n, im mm i, khn nn, rn c,
mt v, cnh st hng bt, ngu, m kip, thng phn bi; trong Ba ln
v mt ln: im mm, dt, u, khn nn, .m, m my, dp m n, m
thng bc ngha v tnh, cht dp cht di, .m thng gi, n cho i
bt, ch m sc vt, con gi, ng ni my, con m my, con b mt nt;
Cuc i di lm: b m, ct, m kh, m ch, b thng no, thng khn nn,
o c gi, khn nn, con m nh ng, m thng bc ngha v tnh,
.m thng gi, thng ngu, ngu di, d hi, thng khn, ct kh nh tao, khn
nn, m n, dm tnh, bp bm, thng di gi, n cho i bt, tin s
ng, con m ng

126
Trong cc li thoi, c nhng t tc xut hin khng cht king trnh:
bp di, rn a, a i, con cc, bu di, ch di, n ng ch di, thin mt
di, cn ng c, ci chim ca my, ng ct, bc ct bc i m n, vng
nc i ch, m t v, , ch n tin, ci t ton trng, .qun ci g, ng
l ct, ct i, b m, thi, con tu, a vi, di gi n chy nc i ra
Vi nhng t thng tc xut hin kh nhiu trong cc li thoi lit
k cng nh phn tch cc mc trn, c th thy nhn vt ca Chu Lai bc
l kh r cc thng tin v nhn thn ca h my mt sau y:
V gii tnh, thnh phn, ngh nghip: phn ln s nhn vt trong tc
phm l ngi lnh (trong v sau chin tranh) hoc tng l ngi lnh (sau
chin tranh); s ng trong h l nam; nhn vt l n c s lng t hn. Tt
c h tham gia vo cuc chin v xy dng cuc sng sau ha bnh nhiu
mi trng khc nhau.
V quan h, hon cnh v thi giao tip: quan h c bn gia cc
cc nhn vt ngi lnh l quan h ngang hng; hon cnh giao tip phn ln
l trong cc tnh hung rt ngt ngho, c lit ca chin tranh, lc ngi ta
phi x l mau l, thi dt khot; cng c th l trong hon cnh thi bnh,
nhng cuc u tranh gia ci tt, ci xu khng km phn quyt lit, i hi
phi by t thi yu ght r rng.
V tnh cch: qua li thoi s dng cc t ng thng tc, t chi, cc
nhn vt bc l tnh cch ngang tng, dn d, i thng ca nhng con
ngi sng trong thi k bo la v nhng th thch khng khip ca thi i.
iu ny ph hp vi nhn vt l nhng ngi lnh, ph hp vi hin thc
i sng trn tri, y nhng bc xc m cc nhn vt giao tip tri qua.
V sao nhn vt ngi lnh li phi dng nhng t tc trn tri nh th?
C i hnh ca ta ri lon v nhanh chng b x nt n tan tc, thm hi v
b ch phc kch bt ng. Trong lc y, c mt ci bng chy ngc tr li
m khng chu tin cng, Hai Hng bc xc chi ngay:

127
- Thng khn! Chy i u? My b bn b, ng i i u? Ci
bng ni ho hn, sc sa mi thuc thm ru- bi: - y cu ng ch! Ti
Ti y m. Ti l Ba Tin, ph b th qun y y m. B B tay ra i,
ko ngi ta thy Ka! - Chy nh ch m xng l b th. Nhc! - Ny
ng ch! - Ci bng c gng dy, hai cng chn trn va p lc cc - n
ni cho c t chc. Ai l ch h? Lo! Tt c u chy, b i ca ng ch
cng chy ch ring g ti. Lo! Lo qu! Phi gio dc th no ch khng
th- Ct! Ct v pha sau m gio dc. Ct! [XIII, tr.32].
Li thoi trong tc phm khng king k, trnh n nhng lp ngn t
c dng trong li ni t nhin hng ngy; cch ni, ging iu nhn vt th
bo lit, gn guc, th mc, thm ch l c lc cay nghit, o S d n
vn c chp nhn, khng gy phn cm l bi nh vn t ng ni, ng
lc, to ra hiu ng s dng ngn t v cch ni. V khi t li thoi nhn vt
trong bi cnh chin tranh, cn k ranh gii ca ci cht v s sng, ngi ta
khng thy nhng li y l trn tc, th thin m dng nh n mang mt
ngha ng dng khc hn vi nhng tnh hung giao tip bnh thng.
T ng trong li thoi lm cho ngn ng nhn vt gn gi i sng,
ph hp phong cch giao tip. l nhng li chi: M kip, n my,
thng khn, thng sc sinh, khn nn, thng ngu ngc, y t lang bm, m
n, thng hn, khn, d man, tin s chng my, con b, n hi,
thng mi, ra, rn c, mt v, cnh st hng bt, ngu, m
kip, u, khn nn, .m, .m thng gi, n cho i bt, ch m
sc vt, con gi; b m, ct, m kh, m ch, b thng no, thng khn nn,
o c gi, khn nn, con m nh ng, m thng bc ngha v tnh,
.m thng gi, thng ngu, ngu di, dm tnh, bp bm Nhng t tc
xut hin khng cht king trnh: Bp di, rn a, a i, con cc, bu di,
ch di, n ng ch di, thin mt di, cn ng c, ci chim ca my,

128
ng ct, bc ct bc i m n, vng nc i ch, m t v, , ch n tin,
ci t ton trng, .qun ci g, ng l ct, ct i, b m, thi, con tu, a
vi, di gi n chy nc i ra
3.1.4. Mt vi so snh bc u t thng tc trong ngn ng nhn
vt ca tiu thuyt Chu Lai vi t thng tc trong ngn ng nhn vt ca
mt s nh vn khc...
Trong tc phm ca mnh trong thi gian gn y, Chu Lai cng nh
nhiu nh vn khc a vo trong tc phm ca mnh, qua li nhn vt nhiu
lp t ng i sng m trc y cc sng tc vn hc thng king k.
Dng nh nhng yu t tc kia khng gi cho ngi c nhng g nh bn
cht t ng m hm cha mt ngha khc - bn cht ca cuc sng t
nhin, bn nng trong mi con ngi. Chng hn, trong cc tc phm ca
mnh, Nguyn Huy Thip cng nh Chu Lai, thng dng kh nhiu cc t
ng thng tc.
Kho st yu t tc trong mt s truyn ngn ca Nguyn Huy Thip,
chng ti nhn thy thy tc gi cng rt ch trng gi cc thng ip qua
ngn ng nhn vt. Ngn ng nhn vt trong tc phm Nguyn Huy Thip
cng c nhng im gn ging vi ngn ng nhn vt ca Chu Lai, c tnh c
th ha su sc. Nhn vt tuy khng ni nhiu li nhng li n tng su
m. Li ni ca nhn vt khng vn hoa sch v, n mc mc nh ting ni
ca i thng. H pht ngn mt cch t do. Nhn vt chng cn gi , c
thn nhin vng ra nhng khu ng, nhng cu chi th th tc ca mnh.
Trong tc phm Tng v hu, li nhn vt ng Bng c nhiu t ng rt i
thng, ni ra mt cch hn nhin: mt m b xa lng, bc m cho ch b
vn Khng sao, bao gi c lng ny cht t tao cng tin i nht vo
ming h. Li nhn vt Thy sc so, rnh mch th hin mt c tnh mnh
m: khng th c, ti khng thch, n l trn ht, h hng nh anh kinh b
m. Li ca nhn vt oi (Khng c vua) bc l bn cht con ngi u

129
cng v lng: Ly m, m ph h cho con i hc nc ngoi, kim ci xe
cp Mt th gi b m. Ai ng b cht gi tay, ti biu quyt nh Cc
bc gi cht c g l l .
Loi nhn vt xut hin nhiu trong sng tc ca Nguyn Huy Thip l
loi nhn vt trn tc, tha ha, bin cht. c im ca loi nhn vt ny l
ngn ng s dng nhiu t tc nh: m my, lo, k ming l, ct, n ct,
rui nhng, lo tht di, ngu nh ch, s vi i, b ct, m cha my, b m,
bp v,Bt c nhn vt no trong tc phm Nguyn Huy Thip lc cn cng
c th vng tc, t mt b gi nng thn n mt ng vua v tng, t nhng
k tr thc c hc n nhng ngi bnh dn t hc, t nhng con ngi thc
trong lch s n con ngi trong huyn thoi.
Qua thng k t ng qua li thoi nhn vt ca Chu Lai vi thng k s
b t ng li thoi nhn vt trong tc phm ca Nguyn Huy Thip, c th
thy nhng nt kh tng ng: cc nhn vt dng nhiu t ng nh li ni
thng, c tnh thng tc, m cht khu ng. y, s so snh khng phi
cao hay ph nhn ai, mi nh vn c mt phng thc sng to ring
ca mnh v chnh nhng sng to ring y to nn phong cch ngn ng
c nhiu du n mi ca cc tc phm vn hc trong thi k ng i.
Ngn ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai cng s dng nhng t
tc chi, nhng ci chi trong tnh hung ca nhng ngi lnh gp li
nhau sau chin tranh khng phi l li chi tc tn, bt hnh m l li chi
thoi mi ca nhng tm hn ngi lnh chn tht, phng khong khng cu
n l nghi. h dng nh yu t tc trong li chi mt i s cay nghit,
cm hn m ch cn li ting ci sng khoi, nh nhng a vui m thi.
Nhng t ng trong li thoi nhn vt ca nh vn Nguyn Khi th li
c im khc. Ngn ng nhn vt tiu thuyt Nguyn Khi l s kt hp
nhun nhuyn cc sc iu trong tc phm, khi hoi nghi, khi a vui, khi
chua cht ng cay, lc hng hn, khc chit, lc lun chin cng thng, khi

130
tri theo dng thc thm trm khin nhn vt hin ln cng uyn chuyn,
duyn dng, ci duyn dng t nhin nh cuc i vi nhng mt tt p vn
l nh vy. Cc nhn vt Nguyn Khi gn vi nhng vn chnh tr x hi
ln lao ca t nc, hnh tng ngn ng nhn vt th hin s kim tm, trn
tr v o c, kht vng cao c, v p nhn cch, tm hn con ngi trong
cuc i. Phng nn xut hin cc nhn vt l cuc sng mi ang c xy
dng trn mnh t va tri qua chin tranh.
Cng xut hin hnh nh nhn vt ngi lnh nh tc phm ca nh vn
Chu Lai, sng tc ca Nguyn Khi l nhng ngi lnh mt thi xng pha
la n, nay tr v cuc i bnh thng, lm ngha v mt cng dn h vn
th hin nhng phm cht tt p ca ngi chin s, sng gin d, khim
nhng, cng phi vt ln vi th thch ng vng trn i chn ca
mnh. ng Hai trong truyn S gi cha Thm hi t nhng phm cht p
giu c hi sinh, coi trng ngha tnh, khng ham danh vng, quyn lc v
cng bit ha nhp nhanh chng vi cuc sng i thng. T mt s quan
qun i ang sng trong s u i, ng t nguyn xin ngh hu, b li tt
c mi th ng sau tr v sng vi nhng ngi rut tht, lng l sng
nh bao ngi dn bnh thng khc. V c bn, nhng ngi lnh xut hin
trong tc phm Nguyn Khi c cuc sng thanh m nhng khng mt i
cht lnh. Lp t ng s dng trong ngn ng nhn vt thng s dng ngn
ng tri nghim, xt xa, suy ngm. Li k ca nhn vt thng di, li thoi
thng ngn v bc l c tnh. Ngn ng cc nhn vt thng cha ng s
thng minh, hiu bit rng.
S a dng ca loi hnh nhn vt trong sng tc Nguyn Khi va
th hin s thng nht, va th hin s i mi trong quan nim con
ngi ca ng. N va su sc, va mi m, va c s tip ni lin tc,
khng t on. Nhn chung, qua so snh s b, c th thy cc lp t
ng trong ngn ng nhn vt ca Nguyn Khi ph hp vi kiu nhn vt

131
ca nh vn, ph hp vi ci tng ca tc gi: nhun nh, nh nhng,
suy t, trit lun, n c nhiu im khc vi ngn ng nhn vt trong tc
phm ca Chu Lai.
3.2. H thng qun ng trong ngn ng nhn vt ca tiu thuyt
Chu Lai
3.2.1. Vi nt v qun ng
Qun ng c hiu l nhng cm t tng i c nh, c dng
theo thi quen, c chc nng a y, chm xen trong cu v lin kt cc cu,
biu th tnh thi nht nh ca ngi ni.
Qun ng trong ting Vit c hai loi. Loi dng trong ni nng hng
ngy, mang tnh khu ng, dng a y, ro n, chm xen trong pht
ngn. Loi ny gm: ni khng phi, hi kh khng phi, y l, chuyn th
ny, nh th l, y th m, khng giu g bc, ca ng ti, ni trm va,
c ci p, c ci xinh, ni b qu cho Khi ngn ng hc vn bn ra
i, ngi ta cn ni n mt loi cm t c chc nng lin kt cc cu, cc
on vn trong vn bn, gi l qun ng lin kt, gm nhng t hp nh: ni
tm li, nh ni, nh bit, t suy ra, th nht l, trc tin l, mt
mt th, d nhin l
Trong hai loi qun ng trn, th qun ng dng ro n, a y
l loi thng dng trong li ni, mang m cht khu ng, v vy m loi
ny cng thng xut hin trong li thoi nhn vt. y cng l loi chng
ti kho st gp phn lm r c im ngn ng nhn vt trong tiu
thuyt ca Chu Lai.
3.2.2. Vai tr ca qun ng qua cc li thoi nhn vt trong tiu
thuyt ca Chu Lai

132
3.2.2.1. Qun ng dng gii thch v mt ni dung no m ngi
ni cho l ngi nghe cha nghe cha bit hoc cha r. Loi ny gm cc
qun ng nh: chuyn th ny, y l, nh th l, y th l, khng du g bc
gii thch cho ngi khc hiu v vn mnh ang mun ni, By
Lm thng thn ni vi Su Nguyn:
- Sai phm ? - ng vi ngt li - Tt! Lm ngi ai ch sai phm.
Thi, by gi th ny - ng cao ging nh ng trc hng qun - Cn c
vo yu cu nhim v ca n v, cn c vo [XV, tr.202].
Hoc gii thch trong tnh hung:
- N . Mt ngn hai trm ngi lin doanh hay gi l lm thu cho
thng Korea . Thi by gi th ny! - Anh [XV, tr.209].
- Th ny nh! - Anh ng dy, ging ni lnh hn nhng i mt tht
bun - C th do n ti l bn chin u [XV, tr.275].
3.2.2.2. Qun ng dng a y nhm to s tin tng ng cm
vi ngi ni. Loi ny do cc qun ng: ni tht ch, ni thc lng nh,
thc tnh th
Chng hn, din t nhng suy ngh thc trong lng, nhn vt s
dng qun ng:
- ng Su ny, ti ni thc lng nh!... [XV, tr.143].
C khi qun ng l mt yu t m, chm xen to cho iu ni
tip theo c tip nhn chia s. Chng hn, trong mt on thoi:
- My khc trc nhiu qu!... Khc ngay c ci cch nhn vo bn
b. Ni thc tnh ngay t ngy u khi nghe my ni tnh gn c i vo
c y, tao thy c iu g khng n nhng chng l mi ngi ngng ra
ht, tao li cng lm ng, chng ng [XIV, tr.122].

133
- Ngi n b giu c sn sng ti tr cho anh sut y. Ni tht nh.
n ng cc anh kh lm! Lin quan n ch ngha ngh thut cng kh
[XIV, tr.149].
3.2.2.3. Qun ng by t s ro n, lch s ca ch th giao tip i
vi ngi tip nhn.
Cu ni ca Bnh vi v chng Tho, th hin s khim tn a vui ca
nhn vt:
- Khng v con g ht - Bnh t ngt ng dy, ng hi king chn
nhng ch chm cm bn - Hai ngi m cn m ming ni n chuyn y
na l ti bo cnh st bt lin. y l ti ang bt chc cu ni ca mt
nng [XIV, tr.22].
Hay trong nhng on thoi khc:
- Ch b qu cho! Ti qu tht khng phi [XIV, tr.141].
3.2.2.4. Qun ng c dng to thnh yu t m, a y biu th
tnh thi
Cc qun ng m nhn vt dng trong li thoi cn c vai tr chm
xem vo trong cc thng tin chnh ca cu, to cho cu cc thng tin b sung
nh: s nh gi, s dn dt m ngi ni mun hng ti ngi nghe:
- Th ra l th y! Nghe ngi ta n c mt cp v chng cng a
con nh ang sinh sng gc ph, ti thong ngh n cu nhng qu
tht khng th - Hi ch b qu Ti nghe ni hnh nh lu nay c mt i
v chng tr cng a con ang ln qut sinh sng y? [XIV, tr.192].),
- C l th, em cng khng lm [XI, tr.222].
Cc qun ng: th ra l th y, b qu, c l th a li cho cu ni
ca nhn vt tnh thi lch s v to quan h cng tc trong hi thoi.
3.3. Cc loi thnh ng trong ngn ng nhn vt ca tiu thuyt
Chu Lai
3.3.1. Vi nt v thnh ng ting Vit

134
Thnh ng vn l li n ting ni hng ngy c kt nn, tr thnh
nhng t hp c nh, c cu trc cht ch; chng th hin li ni hnh nh
hoc c tc dng nhn mnh, biu cm. Thnh ng khng c tnh c lp
trong li ni (nh tc ng) m l mt b phn ca cu ni, gip din t tnh
ca ngi ni mt cch r rng, c n tng. S dng thnh ng, tc ng
trong giao tip thng d nh, d hiu, trnh c s ti ngha v gii thch
di dng.
Theo kho st ca chng ti, s lng thnh ng xut hin vi tn sut
kh nhiu trong tiu thuyt Chu Lai. Li thoi dng cc t thng tc, qun
ng hay thnh ng trong tc phm Chu Lai ty theo tnh cch v hon cnh
ca tng nhn vt; ring trng hp thnh ng, nhn chung, khi xut hin n
v ny li nhn vt th tnh thi v ngha c th ca li thoi c bc l
r hn.
Cc qun ng a y cng vi vic cc thnh ng trong nhiu li
thoi (ca ng ti, cc chng , ch th m, th bit, trn lng da,
tham lam chung l, la thy phn bn), cho thy nh vn Chu Lai c
thc cho nhn vt s dng li n ting ni trong giao tip. Vi cch dng
nh vy, cng vi cc loi t ng khc, chng gp phn t m thm tnh cht
khu ng ca ngn ng nhn vt.
3.3.2. Vai tr ca vic s dng cc thnh ng qua li thoi nhn vt
trong tiu thuyt Chu Lai
Trong cu ni, cc t ng tham gia kin to cu truyn t thng
tin c th c nhiu loi, ty thuc vo t tng, tnh cm ngi ni mun
th hin; trong c nhng cu ngi ta c th chen thm nhng qun ng
hay thnh ng, tc ng. cng l l thng ca giao tip. Nhng yu t
ny c th mang thng tin quan trng trong cu, cng c khi chng ch cp
cho cu thng tin ph, b sung cho mt s tnh no (nh: tnh thi, nhn

135
mnh, lch s). Vai tr ca nhng yu t ny trong li thoi kh l a dng,
ph thuc vo tng ng cnh c th. V vy, xc nh vai tr ca vic s
dng cc thnh ng (cng nh cc nhm t khc nu cc mc trn) qua
li thoi trong tiu thuyt Chu Lai l vic cn thit nhng tht kh phn
loi, ch tn vai tr ca tt c cc t mt cch minh bch, rach ri. Sau
y chng ti nu mt s vai tr thng gp nht ca thnh ng c dng
trong li thoi.
3.3.2.1. Trc ht, thnh ng c tc dng nhn mnh ni dung thng
tin trong cu. Trong n my d vng, din t cuc sng y bi kch ngy
tr v sau chin tranh ca nhng ngi lnh, tc gi nhn vt s dng
cch ni: tha phng cu thc, chi tc nh ranh, t ching giang h, bt
c d, n ti nut sngv sau s thay i chng mt ca nn kinh t
th trng khin thin h ngh rng ngi lnh tr v y ch bit n no vc
nng ch khng lm c g c. Hai Hng chng minh cho mi ngi
thy rng, nhng ngi lnh tr v y khng phi nh vy, m thc cht, h
ngy trc th no, by gi th y; h l nhng huynh chi binh chia la
cng nhau, chin hu bang giao ch ct cng lin kt li nh tnh ng i
nm xa nh th trong gic ngoi. Ch khc l by gi trong thi bnh,
i tng m h hng n tin cng l l su mt hi dn hi nc, l
nhng tham quan n hi l trng trn m thi.
ch thi xt nt, thc m nh vc, m mm ht x xnh ny n x
xnh khc ca Ba Thnh, Hai Hng dng thnh ng d gh con chng nh
gi thi , tnh cch ca bn c n tng hn. Nhng ngi c khng thy
s nng n trong li nh gi y m ch thy s thn tnh, thoi mi v hi
hc trong on thoi:
- Ci ci g vy, khm gi. T ci vng bn cnh, Ba Thnh ngc u ln
hi. - Ng i! Ly v i!... xt nt nh d gh con chng y ? [XIII, tr.114].
ni vi Nguyn v vic chuyn v ni lm vic mi, ng By

136
dng tc ng nhp gia ty tc hng dn anh cch thch ng:
- Nhp gia ty tc, u theo ch. Hp hnh, khai hi ti ngy,
u c n mc xp x th no cng xong nh trc c, my! [XVI, tr.271].
Khi ni v s phn bi, chi b qu kh ca Ba Sng nhn vt c
nh vn miu t l t mnh bin thnh mt con ngi khc y hnh tin v
gi di, Qun dng nhn xt v Ba Sng:
- V i t th nghe ni gn y - C v tha mn thy thi ca ti,
n lu bu ni tip - Cng ch nghe ni thi heng! B ta bt u sanh tt ca
sng lm ngh. Tc l cp b ton loi trai tr, vm con, va phc v cng
vic va p ng sinh l lun. Hi xun m [XIII, tr.165].
C th ni, ch bng thnh ng ca sng lm ngh nhn vt ni
c mt cch ngn gn nhng c n tng v s thay i ca ngi n b
c ci tn Ba Sng ny.
Cch ni ca Nm Thnh trong m gp li ng i c sau chin tranh
khi dng cu thnh ng m vo lm cho ngha ca cu c phn ngn gn,
sc tch hn; n h tr c rt nhiu cho suy ngh, quan nim ca nhn vt
tng l ngi lnh tr v hi nhp trong cuc sng mi:
- B, b ci con khc! Ngy y cn l tng, cn kht vng, n xua i
ci ham h vt vnh. By gi cn ci ch g na m phi gi mnh. V li
n b, dnh vo mt vic. Sng phng, n bnh tr tin, ng c ch th
trng, th l xong [XIII, tr.115].
Nhng ngi lnh, gia hai trn cn ca ch, trong khung cnh cnh
rng thi chin m u mi khi sng v mi n bom cht chc, h vn nhn,
so snh, v von ng nghnh:
- Tic qu! My li c v ri, nu cha, tao xin ha nu cn sng tr
v, nht nh tao s g em gi cho. Em gi tao xinh nht lng . - N ni
dc y! Lm ch g c em gi, n ch c b ch st mi li rn bn tht ch
sng u ch thi [XIII, tr.93].

137
Qua cc dn chng trn, c th thy cc thnh ng tc ng trong cu
to nn mt im nhn nht nh (v ngha, sc thi) vo trong ni dung
thng bo ca cu, bn cnh thnh ng, tc ng thng c phn thng tin i
km gii thch thm cho chng.
3.3.2.2. Thnh ng c tc dng b sung ni dung thng tin trong cu
Trong Vng trn bi bc nhn vt ni vi nhau nhng iu rt i
thng thc dng, pha ln cht trit l nh vic dng thnh ng (v tc ng):
- Mo ch m, chuyn ngc i y. Ni a my ch cn i vi tao
vi chuyn l ngi ngm nh nhm li ngay. - Xt n cng thi no cng
vy - Khm vn ni theo mnh - Ngi ta thng ni c gi c bo,
hin gp lnh nhng rt cc ci c bao gi cng ln t v ng tr ln ci
thin [XI, tr.157].
Nhng cu c thnh ng c s dng trong li thoi tng chng nh
t lin quan, hoc ch l phn m vo nhng li l nhng yu t gp phn
chuyn ti thng tin b sung cn thit cho cu ni. Thng qua cch dng cc
n v c nh chm xen vo cu nh th, nh vn cho nhn vt bc l ci
nhn v cuc sng x hi mun mu mun v m mt tri ca n khin cho
nhng con ngi sng v l phi kia phi ln ting u tranh.
Nhn vt ng b th huyn y trong Vng trn bi bc l kiu ngi c
cch n ni leo lo m khng c s chn thc. y cng l mu nhn vt tha
ha m tiu thuyt Chu Lai cp n nh mt hin tng ang ni ln trong
x hi theo nn kinh t th trng:
- Cht thi! Bit cc ng ch n hai hm nay - Ba hm! - Khm
nhc. - Vng, ba hm. Nhng qu thc bn qu. Cc ng ch cn l g ci
anh b th cp huyn u chy t tht khng vic g l khng dnh n, bn
nh con mn. Ti cng va thng Hng Dn v, ch, di y linh tinh
lm. ng l cn b ta khng theo kp c tnh hnh mi, c than cc ra,

138
cht mt thi! M ti th [XI, tr.161].
Nhn vt ny ni nhng li hay ho, dng cc thnh ng ni v
khim tn, tn ty, nhng thc cht ch bit a dua theo quyn lc v ng
tin, b suy thoi v bn cht v nhn cch, tr thnh n l cho He - mt k
bin cht v thm c chi phi tt c theo hn.
Cng l ging iu nh ng b th huyn y, nhng nhn vt
Quch - tay th k tng bin tp - ni Linh lm vic, li thm him hn sau
v mt ci ct gi nhn gi ngha. hn khng ch l ging ni nht nho
xui chiu cho qua chuyn m chuyn sang nc bc cao hn ca s
nham him:
- Khoan - ng Quch vi gi tay Linh li, ci nht. Nn bit thn
phn mt cht ng bn tr ! Cng c mt thi ti hng mu nh ng v
by gi ti vn cn ra th ny y. i en bc lm [XI, tr.266].
Nc i en bc l mt cu tc ng ni v nhn tnh th thi, khi nh
vn a vo trong li nhn vt Quch li to thnh thng tin hm ngn, n
va l cu ni lp lng (ni chung v s i), nhng c v nh l c da
dm n i tng giao tip, rng hn sn sng hi anh nu anh ng chm
n i en bc ca hn.
3.3.2.3. Thnh ng, tc ng khng ch b sung thng tin cho cu m
cn bc l ngha tnh thi trong li thoi ca nhn vt. Sau y l mt vi
trng hp tiu biu. Trong Gi khng thi t bin, tm trng Hong Xanh
y thng tht v hoang mang khi hn nhn ra cuc i mt thng phn bi
nh hn s c kt thc bi t nh th no. Trong cn hong lon, hn r vo
nh c nhn tnh ch nhn tim Kim Hon, khi bit r thi ca c ny hn
khng p m g bc l thi :
- V by gi - Hn ci cay ng - khi c trn lng da, c li chn
ti nh nhng thng n ng sch bong qua tay c ngy trc. Khn nn!

139
Ha ra ti ch l phng tin lm tha mn ci tham lam chung l ca c?
Thi ca c ny i vi hn l chi thng vo mt hn: Thi i! - ti mt
mt v gin. ng i ra khi ca nh ti ngay. y khng cha ci mt v,
tro tr la thy phn bn y. Mi ng! [X, tr.111].
Li i p gia hai nhn vt vi thnh ng (trn lng da) v tc
ng (la thy phn bn) bc l thi v qua l quan h ca cc nhn
vt i vi nhau nh th no.
Trong Cuc i di lm, mt cn b nng trng ni v gim c mi:
Cng lm, hn cng ch c mt u v t chi. C th d chng na, chc
cng khng kh hn thng gim c n tc ni pht, qut kh mt ting
hn xiu phch lc (tr.27). Cc thnh ng gp phn t m tnh thi ca
ngi ni v bn cht ca nhn vt.
Trc s lun ti ca ng i c, Hun (trong Vng trn bi bc)
ni:
- Bng chng u? Th cho xin bng chng. Li ni theo gi bay i
Ai i tin vo mt cu ni vu v cch y c chc nm. H! ng y! C
tung bng chng ra l thng ny u hng lin [XI, tr.344].
ngha ca cu tc ng Li ni gi bay vi hm li ni qua th
khng c g chng minh, khng chng c; t trong ng cnh ny nhn
vt c thi thch thc ngi bn buc ti mnh (nu khng c bng chng
th li ni sung thi s chng c gi tr g). Qua cng thy c bn cht
con ngi Hun l thc dng v tro tr.
Cc thnh ng trong nhiu li thoi (chuyn th ny, nh th l, y
th l, khng du g bc; b qu cho, qu tht, ch my khi, ca ng ti, cc
chng , ch th m, th bit, trn lng da, tham lam chung l, la
thy phn bn), cho thy nh vn Chu Lai c thc cho nhn vt s
dng li n ting ni trong giao tip. Vi cch dng nh vy, cng vi cc

140
loi t ng khc, chng gp phn t m thm tnh cht khu ng ca ngn
ng nhn vt. C th thy tc ng l nhng li rn dy c tnh cht gio hun
ngi i, thnh ng l cch ni to hnh nh. l ni chung v ngha v
vai tr ca chng, cn khi trong ng cnh, chng mi pht huy, hin thc
ha ci tim nng ca mi n v. Ci ngha tch cc hoc tiu cc ca
thnh ng v tc ng l ty thuc vo ngi s dng chng, vo ng cnh m
chng hnh chc trong .
3.4. Tiu kt
Qua phn tch, c th thy, n tng su sc nht trong ngn ng nhn
vt ca Chu Lai l h thng t ng thng tc xut hin vi tn s kh cao,
gm cc t tc, cc t ng chi ra. Thi ca nhn vt giao tip l by t
s gin d, bt bnh; t tc, li chi cng c th xut hin trong li thoi gia
cc nhn vt l ng i, bn b, nhng khng c coi thng m l mang
tnh cht sung s, c khi hi dung tc. Vi lp t ng thng tc ny, tnh
cch nhn vt, nht l nhn vt ngi lnh hin ln trn tng trang vit nh t
cuc sng; li thoi nhn vt khng c khong cch so vi li ni thng.
Chng phn no th hin c tnh cch nhn vt: khng n trnh iu g
trong cuc sng, thi yu ght r rng, trn trng ci tt p, coi khinh, t
r thi n bo lit nghit ng vi ci xu...
Lp t ng khc, nh: qun ng, cc thnh ng khng c t l dng ph
bin nh cc lp t xng h v thng tc nhng mi khi dng trong li thoi,
cc t ng ny c th khng mang thng tin chnh nhng em li cho thng
tin ca cu ni cc gi tr khc, nh: nhn mnh hay b sung thm mt tnh
no , to mt im nhn nht nh v tnh thi, v hnh nh (thnh ng)
hoc c ro n, a y, lm cho li ni lch s, d c tip nhn (qun
ng). Ngn ng nhn vt trong tc phm ca nh vn cng thm m cht suy
tng, trit l

141

142
KT LUN
T gc giao tip, trn c s ca l thuyt ng dng hc, ly t lm
n v kho st, i tng l ngn ng nhn vt, lun n tp trung lm r c
im c im ngn ng nhn vt th hin trong tiu thuyt ca nh vn Chu
Lai. Sau y l mt s kt lun chnh:
1. Vi h thng nhn vt ng o v phong ph, Chu Lai lm bt
ni c trng ngn ng nhn vt thng qua vic dng mt h thng t ng
mang m phong cch khu ng, khc ha r c im v tnh cch nhn
vt, to n tng c sc. Qua thng k, phn loi cc lp t ng trong 10
cun tiu thuyt ca Chu Lai, lun n c c s xc nh:
H thng t xng h trong giao tip gia cc nhn vt xut hin vi s
lng ln v c tn s s dng cao. Qua t xng h, c th thy kh r nhn
thn ca cc nhn vt, bao gm: gii tnh, thnh phn xut thn, tui tc, ngh
nghip, chc v v cc thng tin khc. Nhn vt ngi lnh trong tc phm c
cch xng h rt bc trc, t nhin ng nh tnh cch ca h, d ni chin
ho c lit (trong thi chin) hay trong cng trng, nng trng, cuc sng
thng nht (khi ho bnh);
im ni bt trong ngn ng nhn vt ca Chu Lai l h thng t ng
thng tc xut hin vi tn s kh cao, gm cc t tc, cc t chi, li chi
ra. Chng lm cho li thoi nhn vt khng c khong cch so vi li ni
thng; qua bc l hm ca nh vn: th hin c tnh cch nhn vt,
khng n trnh iu g trong cuc sng, thi yu ght r rng, trn trng
ci tt p, coi khinh, t r thi n bo lit nghit ng vi ci xu...
Lp t ng khc, nh: qun ng, thnh ng d khng c t l dng
ph bin nh cc lp t xng h v thng tc nhng mi khi dng trong li
thoi, cc t ng ny c th khng mang thng tin chnh nhng em li cho
thng tin ca cu ni cc gi tr khc, nh: nhn mnh hay b sung thm mt

143
tnh no , to mt im nhn nht nh v tnh thi, v hnh nh (thnh
ng) hoc c ro n, a y, lm cho li ni lch s, d c tip nhn
(qun ng).
2. H thng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai rt a dng, nhiu kiu
nhn vt. Tuy phong ph v a dng nh vy nhng nh vn c thc xy
dng c im tng kiu nhn vt theo nhng lp lang nht nh. Cng vi
nhng c im ph qut chung cho cc nhn vt trong tc phm, ngn ng
nhn vt c s tng hp vi kiu nhn vt; mi kiu nhn vt th hin tnh
cch, c trng qua h thng t ng trong li thoi ca cc nhn vt . Nhn
vt ngi lnh thin v dng cc t m cht khu ng, t nhin, bc trc,
thng thn; nhn vt ngi dn thin v dng nhng t xng h, t tnh thi
th hin r tnh cm chn tnh, mc mc; nhn vt tr thc thin v dng
nhng t xng h, t tnh thi v c bit cc t c tnh thut ng mang m
cht trit l, chim nghim cuc sng.
3. Kho st t ng trong tc phm ca Chu Lai, c bit t xng h,
t thng tc, qun ng v thnh ng trong ngn ng nhn vt, ta c th phn
no thy c t tng v phong cch ngn ng ca nh vn. Ngn ng
nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai c s tinh gin v cu ch, li thoi nhn
chung thng ngn, dn nn tng, khu gi tr tng tng ca c gi;
cc t ng nhn vt c xu hng an xen gia t khu ng v t sch v.
Chng lm thnh nhng im ni bt: mt mt, ngn ng nhn vt va trn
tri dn d, thng thn, bc trc; mt khc, ngn ng nhn vt, th hin qua
t v cc thng s khc ca nhn vt, cng rt giu sc thi biu cm, sc
so, y cht tr tu.
4. Vi nhng phn tch trn, c th thy nh vn Chu Lai to nn
phong cch ngn ng nhn vt c sc, trong c vic lm giu c thm,
a din hn ngn ng tiu thuyt. Ngn ng nhn vt, cng vi ngn ng

144
tc gi, lin kt vi nhau to thnh chnh th ca tc phm. Nh vn
nng tm i thoi trong tiu thuyt thnh tiu im ca thng tin, thnh tn
hiu thm m. ng thnh cng trong vic mn li nhn vt chuyn
ti mt cch t nhin t tng, ch ca tc phm, to nn nhng n tng
kh phai m, ng li nhng d ba trong lng ngi c, to phong cch
ring (khc phong cch ngn ng nhn vt cc nh vn cng thi nh Bo
Ninh, Nguyn Khi, Nguyn Huy Thip). V nh vy, nh vn c nhng
ng gp c sc vo ngn ng ngh thut, ng gp vo vic i mi nn
vn xui Vit Nam hin i.
ti c im ngn ng nhn vt trong tiu thuyt Chu Lai cn nhiu
vn t ra t gc ngn ng hc ni chung, t dng hc ni ring, chng
hn nh: t chc li thoi, ng ngha li thoi, lp lun, mi quan h gia
ngn ng nhn vt v ngn ng tc gi, v.v... Vi kh nng c hn, trong
khun kh ca lun n, chng ti la chn phm vi kho st bnh din t
ng nhng chng ti thc rng, ngay phm vi ca ti cng cn nhiu
kha cnh cha gii quyt thu o c, kt qu y thc s mi ch giai
on bc u.

145
DANH MC CC CNG TRNH CNG B
C LIN QUAN N LUN N
1. Nguyn Th Thi (2009), Nhn vt c xy dng theo m tp Ngi
hng - M nhn trong tiu thuyt ca Chu Lai, Tp ch Khoa hc,
Trng i hc S phm H Ni, Tr. 64 - 72.
2. Nguyn Th Thi (2009), c im ngn ng nhn vt trong tiu thuyt
Chu Lai, Tp ch Khoa hc, Trng i hc Thi Nguyn, Tr. 92 - 96.
3. Nguyn Th Thi (2010), Kho st c im ngn ng li dn thoi
trong tiu thuyt ca Chu Lai, Tp ch Khoa hc, Trng i hc Vinh,
Tr. 47 - 54.
4. Nguyn Th Thi (2013), Mt s c im ngn ng ngi k chuyn
trong tiu thuyt Chu Lai, Hi tho khoa hc quc t Ngn ng hc Vit
Nam trong bi cnh i mi v hi nhp, H Ni, Tr. 173.
5. Nguyn Th Thi (2014), c im v vai tr ca t ng thng tc qua
li thoi nhn vt trong tiu thuyt ca nh vn Chu Lai, s thng
5/2014, Tp ch Ngn ng v i sng, H Ni, Tr.52 - 58.
6. Nguyn Th Thi (2014), S phn nhng ngi lnh b tha ha sau chin
tranh trong tiu thuyt Chu Lai, Hi tho khoa hc ton quc Pht trin
vn hc Vit Nam trong bi cnh i mi v hi nhp, H Ni, Tr. 65.
7. Nguyn Th Thi (2014), Nhng biu tng trng phc trong tiu thuyt
vit v chin tranh ca Chu Lai, Tp ch Khoa hc, Trng i hc
Vinh, Tr. 73 - 80.
8. Nguyn Th Thi (2014), Cch s dng i t nhn xng trong tiu
thuyt ca Chu Lai, s thng 10/2014, Tp ch Ngn ng v i sng, H
Ni, Tr.54 - 58.

146
TI LIU THAM KHO
I. PHN TING VIT
1.

Li Nguyn n (1999), 150 thut ng vn hc, Nxb i hc Quc gia,

H Ni.

2.

M. Bakhtin (1993), Nhng vn thi php xtiepxki, Nxb Gio dc,

H Ni.

3.

M. Bakhtin (2003), L lun v thi php tiu thuyt, Phm Vnh C tuyn
dch v gii thiu, Nxb Hi Nh vn.

4.

Ch. Bally (1972), Tu t hc ting Php, bn dch ting Vit ca trng

i hc S phm Vinh.

5.

Dip Quang Ban (cb), Hong Vn Thung (1996), Ng php ting Vit,
(Tp 1 & 2), Nxb Gio dc, H Ni.

6.

Dip Quang Ban (1998), Vn bn v lin kt vn bn trong ting Vit,

Nxb Gio dc, H Ni.

7.

L Bin (1993), T loi ting Vit hin i, Trng i hc S phm,

H Ni.

8.

V Bnh, L Anh Hin, C nh T, Nguyn Thi Ha (1982), Phong

cch hc ting Vit, Nxb Gio dc, H Ni.

9.

Ng Vnh Bnh (2003), c thm nhng tc phm vit v qu kh

ho hng ca dn tc, Tp ch Vn ngh Qun i (s 4).

10. Nguyn Th Bnh (1996), Nhng i mi ca vn xui ngh thut Vit

Nam sau 1975, Lun n tin s, H Ni.
11. Brown v Yule (2002), Phn tch din ngn (Trn Thut dch), Nxb i
hc Quc gia, H Ni.
12. R.A.Buragov, Tnh thm m ca ngn ng, Ti liu nh my, Th vin
trng i hc Vinh.

147
13. Nguyn Phan Cnh (2000), Ngn ng th, Nxb Vn ha thng tin.
14. Phan Mu Cnh (1996), Cc pht ngn n phn ting Vit, Lun n
Ph tin s Ng Vn, B GD & T, i hc Quc gia, H Ni.
15. Phan Mu Cnh (2008), L thuyt v thc hnh vn bn ting Vit, Nxb
HQG, H Ni.
16. Nguyn Ti Cn (1999), Ng php ting Vit, Nxb i hc Quc gia, H
Ni.
17. Chafe. W. L (1998), ngha v cu trc ca ngn ng, Nxb Gio dc,
H Ni.
18. Hu Chu (1987), C s ng ngha hc t vng, Nxb i hc v
Trung hc chuyn nghip, H Ni.
19. Hu Chu (1992), Ng php chc nng di nh sng ca dng
hc hin nay, Ngn ng (s 1).
20. Hu Chu, Bi Minh Ton (1996), i cng Ngn ng hc, tp 2,
Nxb Gio dc, H Ni.
21. Hu Chu (1999), Cc bnh din t v t ting Vit, Nxb i hc
Quc gia, H Ni.
22. Hu Chu (1999), T vng - ng ngha ting Vit, Nxb Gio dc, H
Ni.
23. Hu Chu (2003), C s ng dng hc, tp 1, Nxb i hc S
phm, H Ni.
24. Hu Chu (2003), Gin yu v ng dng hc, Nxb i hc S phm,
H Ni.
25. Hong Th Chu (1989), Ting Vit trn cc min t nc, Nxb Khoa
hc X hi, H Ni.
26. Nguyn Minh Chu (1979), Cc nh vn qun i v ti chin
tranh, Bo Nhn dn ra ngy 08/02.

148
27. L Th Sao Chi (2010), Kho st li c thoi ni tm nhn vt trong
truyn ngn Nguyn Huy Thip, Nguyn Th Thu Hu, Nguyn Minh
Chu, Lu n n Tin s Ng vn, Trng i hc Vinh.
28. Nguyn Vn Chin (1993), T xng h trong ting Vit, Vit Nam
nhng vn ngn ng v vn ha, Hi Ngn ng hc Vit Nam,
Trng i hc Ngoi ng, H Ni.
29. Mai Ngc Ch, V c Nghiu, Hong Trng Phin (1992), C s
ngn ng hc v ting Vit, Nxb i hc v Gio dc chuyn nghip, H
Ni.
30. Nguyn c Dn (1987), Lgic - ng ngha - c php, Nxb i hc v
Trung hc chuyn nghip, H Ni.
31. Nguyn c Dn (1998), Lgic v ting Vit, Nxb Gio dc, H Ni.
32. Nguyn c Dn (2000), Ng dng hc (tp 1), Nxb Gio dc, H Ni.
33. Hng Diu (1991), Vn ca tiu thuyt Vng trn bi bc, Tp ch
Vn ngh Qun i (s 05).
34. Hng Diu (1994), Chin tranh v ngi lnh qua mt s truyn ngn,
Tp ch Tc phm mi (s 16).
35. Trng Th Dim (2002), T xng h c ngun gc thn tc trong giao
tip ting Vit, Lun n Tin s Ng Vn, Trng i hc Vinh.
36. Trng ng Dung (2003), Tc phm vn hc nh l qu trnh, Nxb
Khoa hc X hi.
37. inh Xun Dng (1995), Vn hc Vit Nam v chin tranh - Hai giai
on ca s pht trin, Tp ch Vn ngh Qun i (s 07).
38. ng Anh o (1994), Ti nng v ngi thng thc, Nxb Hi Nh
vn, H Ni.
39. Phm Quang u (2003), Ch i v hy vng, Vn ngh Qun i
(s 610).

149
40. Trn Bch ng (1991), Vn hc Vit Nam v vn con ngi trong
chin tranh, Tp ch Vn ngh qun i (s 07).
41. Phan C (2001), Tiu thuyt Vit Nam nhng nm u thi k i
mi, Tp ch Vn ngh qun i (s 03).
42. Bin Minh in (2004), Vn tc gi v loi hnh tc gi trong vn
hc trung i Vit Nam, in trong sch Nhng vn vn hc v Ngn
ng hc, Nxb i hc Quc gia, H Ni.
43. H Minh c (ch bin), (1997), L lun vn hc, Nxb Gio dc.
44. inh Vn c (1986), Ng php ting Vit - t loi, Nxb i hc Quc
gia, H Ni.
45. Nguyn Hng Giang (2001), Ngi lnh sau ho bnh trong tiu thuyt
chin tranh thi k i mi, Tp ch Vn ngh Qun i (s 04).
46. L Xun Giang (1987), ngh nh ca truyn ngn v ti chin
tranh, Tp ch Vn ngh Qun i (s 05).
47. Nguyn Thin Gip (1999), Phn tch hi thoi, Vin Thng tin khoa
hc x hi, H Ni.
48. Nguyn Thin Gip (1999), Ng cnh v giao tip, Vin Thng tin khoa
hc x hi, H Ni.
49. Nam H (1992), S tht chin tranh v nhng tc phm vn hc vit v
chin tranh, Tp ch Vn ngh Qun i (s 07).
50. L B Hn, Trn nh S, Nguyn Khc Phi (1999), T in thut ng
vn hc, Nxb Gio dc.
51. Hong Vn Hnh (1982), V cu trc ng ngha ca tnh t ting Vit
(trong s so snh vi ting Nga), Ngn ng (s 3).
52. Cao Xun Ho (1991), Ting Vit - s tho ng php chc nng, Nxb
Khoa hc X hi, H Ni.
53. Nguyn Hoa (2002), V tiu thuyt "Cuc i di lm" ca nh vn
Chu Lai, Tp ch Vn ngh Qun i (s 03).

150
54. Nguyn Ha (2003), Phn tch din ngn: Mt s vn l lun v
phng php, Nxb i hc Quc gia, H Ni.
55. Nguyn Ch Ha (1997), Mt vi nhn xt bc u v cu trc on
thoi ting Vit hin i, Ng hc tr, H Ni.
56. Nguyn Ho, (1989), Suy ngh v vn con ngi trong vn hc vit
v chin tranh, Bo Vn ngh s 51.
57. Nguyn Thi Ha (1997), Dn lun phong cch hc, Nxb Gio dc.
58. Nguyn Thi Ha (2000), Nhng vn thi php ca truyn, Nxb
Gio dc.
59. Hong Ngc Hin (1991), Nhng nghch l chin tranh, Bo Vn
ngh (s 15).
60. c Hiu (2000), Thi php hin i, Nxb Hi Nh vn.
61. Ng Hong (1990), Hi tho v hin thc chin tranh v ngi lnh
trong vn xui gn y, Bo Vn ngh (s 4).
62. Nguyn Th Hu (1997), Du hiu i mi vn xui ca tc gi :
Nguyn Minh Chu, Nguyn Mnh Tun, Nguyn Khi, Lun n Tin
s, HSP H Ni.
63. Nguyn Tr Hun (1994) Nhng trang vit v ngi lnh, Bo Vn
ngh (s 04).
64. Nguyn Thanh Hng (2004), Chin tranh i qua, tnh ngi li, Vn
ngh Qun i (s 12).
65. Trn Quc Hun (2005), Ngi chin s vit vn hm nay, i ng k
tc nhng nh vn chin s, Tp ch Vn ngh Qun i (s 12).
66. Trn Bo Hng (1993), i nt v tnh hnh vn hc my nm gn
y, Tp ch Vn ngh qun i (s 03).
67. Nguyn Thanh Hng (1994), Chin tranh i qua, tnh ngi li, Tp
ch Vn ngh qun i (s 12).

151
68. Vit Hng, Nguyn Th Ngn Hoa (2004), Phn tch phong cch
ngn ng trong tc phm vn hc, Nxb i hc S phm H Ni.
69. Thu Hng (2001), Phng thc huyn thoi ho v s biu hin
i sng tm linh trong vn xui Vit Nam t sau 1975, Lun vn
Thc s.
70. Vn Khang (1990), Cuc tm ti v tiu thuyt, Bo Vn ngh
(s 43).
71. Nguyn Vn Khang (1996), S bc l gii tnh trong giao tip ngn
ng, ng x ngn ng trong giao tip gia nh ngi Vit, Nxb Vn
ha Thng tin.
72. Nguyn Vn Khang (1996), Nghi thc li ni trong gia nh ngi Vit,
Nxb Vn ha Thng tin, H Ni
73. Nguyn Vn Khang (1999), Ngn ng hc x hi - Nhng vn c
bn, Nxb KHXH, H Ni.
74. Nguyn Vn Khang (2003), Ngn ng t nhin v vn chuyn m
trong giao tip hi thoi (trn c s t liu trng thi a ng x hi
Vit Nam, Ngn ng (s 1).
75. Kerbat - Orecchioni C (1985), Dng hc v s phn tch hi thoi
(Pragmatique de I analse conversationnelle), Chuyn trnh by ti
trng HNN - HQGHN, Bn in ca i s qun Php ti Vit Nam.
76. Kerbat - Orecchioni C (1998), Tng tc li ni (Les interactions
verbals), ( Hu Chu dch), Ti liu tham kho cho NCS, i hc S
phm, H Ni.
77. Krisijana Gunnar (2005), V nhng tiu thuyt ngn,
http://vnexpress.net.
78. inh Trng Lc (1994), Phong cch hc vn bn, Nxb Gio dc.

152
79. inh Trng Lc, Nguyn Thi Ha (1995), Phong cch hc ting Vit,
Nxb Gio dc.
80. H L (1976), Vn lgic ng ngha v tnh thng tin trong li ni,
Ngn ng (s 2).
81. Chu Lai, (1987) Vi suy ngh v phn nh s tht trong chin tranh,
Tp ch Vn ngh Qun i (s 04).
82. Chu Lai, (1995) Nhn vt ngi lnh trong vn hc, Tp ch Vn ngh
Qun i (s 06).
83. Chu Lai, (1985) S thi v honh trng cu tr li cho mt i, Tp ch
Vn ngh Qun i (s 04).
84. Tn Phng Lan (1980), Tiu thuyt v chin tranh vit sau 1975, Tp
ch Vn hc (s 05).
85. Nguyn Lai (1996), Ngn ng vi sng to v tip nhn vn hc, Nxb
Gio dc.
86. Th Kim Lin (1998), T xng h trong hi thoi, Ng hc tr,
Hi Ngn ng hc Vit Nam.
87. Th Kim Lin (1999), Ng ngha li hi thoi, Nxb Gio dc, H Ni.
88. Th Kim Lin (1999), Phng thc cu to hm ngn trong hi thoi,
K yu Hi tho Nhng vn ng dng hc, Trng i hc S
phm H Ni.
89. Th Kim Lin (2002), Ng php ting Vit, Nxb Gio dc, H Ni.
90. Th Kim Lin (2003), Kho st cc pht ngn c ng t ng vi
tic, trch, c, khuyn trong ca dao ngi Vit, Tp ch khoa hc,
Trng H Vinh, Tp XXXII (s 1B).
91. Th Kim Lin (2005), Vai tr ca lp lun trong hi thoi, Ng hc
tr.
92. Th Kim Lin (2005), Gio trnh ng dng hc, Nxb i hc Quc
gia, H Ni.

153
93. Phm Hng Linh (2004), Phng tin iu chnh s ch ca ngi
nghe trong hi thoi Vit ng, Ngn ng (s 10).
94. Nguyn Vn Long (1981), Cuc chin tranh chng M v nhng trang
vn xui hm nay, Tp ch Vn ngh Qun i (s 07).
95. ng Lu (2006), Ngn ng tc gi trong truyn Nguyn Tun, Lun n
Tin s Ng vn, i hc Vinh.
96. Nguyn Vn Lu (1987), Vn hc 1975 - 1985 - Tc phm v d lun
Nxb Hi Nh vn.
97. Phng Lu (1991), Gp bn vi mt s truyn vit v s hy sinh mt
mt trong chin tranh, Tp ch Vn ngh Qun i (s 07).
98. Lyons, J. (1996), Nhp mn Ngn ng hc l thuyt, Nxb Gio dc,
H Ni.
99. Sng Nguyt Minh (2004), Vn xui vit v ngi lnh - Mt thch
nh vn, Tp ch Vn ngh Qun i (s 610).
100. i Xun Ninh (1978), Hot ng ca t ting Vit, Nxb Khoa hc X
hi, H Ni.
101. L Thnh Ngh (1995), Tiu thuyt v chin tranh my ngh gp
bn, Tp ch Vn ngh Qun i (s 07).
102. Nhiu tc gi (1996), Nm mi nm vn hc Vit Nam sau Cch
mng thng Tm, Nxb i hc Quc gia H Ni.
103. Nhiu tc gi (2003), Nh vn Chu Lai v nhng m nh ca nghip
vit, http://vnexpress.net.Vn.Vn ha, (12/12).
104. D. Nunan (1997), Dn nhp phn tch din ngn (H M Huyn, Trc
Thanh dch), Nxb Gio dc, H Ni.
105. Phm Xun Nguyn (1992), Vn hc hm nay c g mi?, Tp ch
Vn hc (s 06).

154
106. Nguyn Ngc (1991), Vn xui sau 1975 th thm d i nt v quy
lut pht trin, Tp ch Vn ngh Qun i (s 04).
107. Hong Ph (1975), Phn tch ng ngha, Ngn ng (s 2).
108. Hong Ph (1981), Ng ngha ca li, Ngn ng (s 3, 4).
109. Hong Trng Phin (1980), Ng php ting Vit - Cu, Nxb i hc v
Trung hc chuyn nghip, H Ni.
110. Ng nh Phng (2008), Hp phn lin nhn ca cu trong ng php
chc nng h thng (Trn ng li u Anh v Vit),
Nxb i hc Quc gia,
H Ni.
111. Hunh Nh Phng (1991), Vn xui nhng nm 80 v vn dn ch
ho nn vn hc, Tp ch Vn hc (s 04).
112. H Phng (1991), Nhng tm ti khng mt mi, Tp ch Vn ngh
Qun i (s 09).
113. G.N Pospelop ch bin, (1998), Dn lun nghin cu vn hc, Nxb Gio
dc.
114. V.Ia.Propp (2003), Tuyn tp (Tp 1), Nxb Vn ha dn tc - Tp ch
Vn ha Ngh thut.
115. F.D.Saussure (1973), Gio trnh ngn ng hc i cng, Hong Ph
dch, Nxb Khoa hc X hi.
116. Trn nh S (cb, 2004), T s hc, Nxb i hc S phm, H Ni.
117. Nguyn Kim Thn (1963), Nghin cu ng php ting Vit, tp 1, Nxb
Khoa hc X hi, H Ni.
118. Nguyn Kim Thn (1963), Nghin cu ng php ting Vit, tp 2, Nxb
Khoa hc X hi, H Ni.
119. o Thn (1998), T ngn ng chung n ngn ng ngh thut, Nxb
Khoa hc X hi, H Ni.
120. Nguyn Th Vit Thanh (1999), H thng lin kt li ni ting Vit, Nxb
Gio dc, H Ni.

155
121. Ng Tho (2000), Th nhn li mc chn tht ca cc tc phm vit
v chin tranh v qun i, sch Vn hc vi i sng - i sng vi
vn hc, Nxb Vn hc, H Ni.
122. L Ton Thng (2000), V cu trc ng ngha ca cu, Tp ch Ngn
ng (s 3).
123. Bi Vit Thng (1992), Phn nh chn tht mt hin thc cch mng,
Tp ch Vn ngh Qun i (s 9).
124. Bi Vit Thng (1994), Nhng du hiu i mi ca tiu thuyt nhn t
cu trc th loi, Tp ch Tc phm mi (s 16).
125. Bi Vit Thng (1995), Mt ti khng cn kit, Tp ch Vn ngh
Qun i (s 02).
126. Phm Vn Thu (2000), Cu trc lin kt ca cp thoi, Lun n tin s
Ng Vn, i hc S phm, H Ni.
127. Trn Ngc Thm (1985), H thng lin kt vn bn ting Vit, Nxb Khoa
hc X hi, H Ni.
128. Trn Ngc Thm (1999), Ng dng hc v vn ha - ngn ng hc,
Ngn ng (s 4).
129. L Quang Thim (2008), Ng ngha hc, Nxb Gio dc, H Ni.
130. Nguyn Bch Thu (1999), Vn xui nm 1998 - Thc trng v vn ,
Tp ch Vn hc (s 01).
131. L Hoi Thu (2001) Tiu thuyt, tm vc hin thc v s phn con
ngi, Tp ch Vn ngh qun i (s 2).
132. Hunh Vn Thng (1996), Tm hiu mt vi vn v kt thc lt li
trong hi thoi ting Vit, Ngn ng (s 4).
133. Khut Quang Thy (2004), Khng phi l vn ti, Tp ch Vn
ngh Qun i (s 10).

156
134. Lai Thy bin son (2004), S ng nh ca phng php, Nxb
Vn ha thng tin, Tp ch Vn ha ngh thut, H Ni.
135. Nguyn Minh Thuyt, Nguyn Vn Hip (1998), Thnh phn cu ting
Vit, Nxb i hc quc gia, H Ni.
136. ng Th Ho Tm (2002), C s gii ngha hm n ca cc hnh vi
ngn ng gin tip trong hi thoi, Lun n tin s Ng vn, i hc S
phm, H Ni.
137. Bi Minh Ton (1999), T trong hot ng giao tip ting Vit, Nxb
Gio dc, H Ni.
138. Tzvetan Todorov (2005), Thi php vn xui, ng Anh o, L Hng
Sm dch, Nxb i hc s phm, H Ni.
139. Nguyn c Tn (1991), Cch nhn bit v phn bit t thun Vit vi
t Hn - Vit, Tp ch Ngn ng (s 2).
140. Nguyn Vn Tu (1968), T vng hc ting Vit hin i, Nxb Gio dc,
H Ni.
141. C nh T (1982), Kho st t vng ting Vit theo bnh din phong
cch ngn ng, Nxb Khoa hc X hi, H Ni.
142. Hong Tu (2001), Tuyn tp ngn ng hc, Nxb i hc Quc gia TP
H Ch Minh.
143. L nh Tng (2002), Hon cnh cu khin trong hi thoi, Ng hc
tr, Hi Ngn ng hc Vit Nam.
144. L Ngc Tr (1989), Thi php hc lch s, Tp ch Kin thc ngy nay
(s 17).
145. L Quang Trang (1991), Vi nt v thn phn ngi ph n i qua
chin tranh, Tp ch Vn ngh qun i (s 03).
146. L Th Trang (2002), Kho st ngn ng hi thoi ca nhn vt trong
truyn ngn Nguyn Huy Thip, Lun vn cao hc, i hc Vinh.

157
147. Vn Trung, Ng Hong, Bo Hng (1997), Vn hc 1975 - 1985, tc
phm v d lun, Nxb Hi Nh vn, H Ni.
148. Xun Trng (1991), C s i mi thc s trong vn hc, Bo Vn
ngh (s 43).
149. L Kim Vinh (1981), Gp vo vic nhn nhn tnh hnh vn xui t sau
nm 1975, Tp ch Vn hc (s 02).
150. UBKHXHVN (1998), T in ting Vit, Nxb Khoa hc X hi, H Ni.
151. Trn Quc Vng (1999), C s vn ha Vit Nam, H Ni.
152. Nguyn Nh ch bin (1996), T in gii thch thut ng ngn ng
hc, Nxb Gio dc, H Ni.
153. Mai Th Ho Yn (2006), Hi thoi trong truyn ngn Nam Cao, Lun
vn Thc s, i hc Vinh.
II. PHN TING NC NGOI
154. Austin J.L (1975), How to do things with words, Cambridge
University press.
155. Anscombre J.C & Ducrot O. (1983), L Argumentation dans Langue,
Mardaga.
156. Armengaud F. (1985), Pragmatique, Presses universitaire de France.
157. Brown P. And Levinson S.C. (1987), Politeness, Some Universls in
language Usage, Cambridge University Press.
158. Coulthard M. (1991), Advances in spoken discourse Analysis, Routledge.
159. Ducrot O. (1988), Polifonia y argumentation, Universidad del Vanlle Cali.
160. Ducrot O. (1984), Le dire et le dit, Minuit.
161. Grice H. P. (1975), Logic and conversation, In: P. Cole & J.L. Morgan
(eds), Syntax and Semantics, Vol 3.
162. Grize J.B. (1983), De la logique L argumentation, Genve: Droze.
163. Levinson S.C. (1983), Pragmatics, Cambridge University Press.

158
164. Lyons J. (1978), lement de smantique, Traduction de J. Durand,
Larousse.
165. Lyons J. (1980), Smantique linguistique, Larousse.
166. Meyer M. (1983), Logique, language et argumentation, Hachette.
TC PHM TRCH DN LM DN CHNG
I. Nguyn Minh Chu (1984), Du chn ngi lnh, Nxb Thanh nin.
II. Nguyn Khi (1960), Ma lc, Nxb Vn ha.
III. Nguyn Khi (1989), Mt ci nhn gian b t, Nxb Thnh ph H Ch Minh.
IV. Nguyn Khi (1990), Mt ngi H Ni, Nxb H Ni.
V. Nguyn Khi (1993), S cha Thm v ng i t v hu, Nxb Hi Nh vn.
VI. Nguyn Khi (1999), Tuyn tp truyn ngn Nguyn Khi, Nxb Vn ha.
VII. Chu Lai (1979), Nng ng bng, Nxb Qun i nhn dn.
VIII. Chu Lai (1982), m thng hai, Nxb H Ni.
IX. Chu Lai (1987), Sng xa, Nxb Ph n.
X. Chu Lai (1985), Gi khng thi t bin, Nxb Ph n.
XI. Chu Lai (1990), Vng trn bi bc, Nxb Thanh nin.
XII. Chu Lai (1990), Bi b hoang lnh, Nxb Ph n.
XIII. Chu Lai (1994), n my d vng, Nxb Hi Nh vn.
XIV. Chu Lai (1999), Ph, Nxb Vn hc.
XV. Chu Lai (2000), Ba ln v mt ln, Nxb Qun i nhn dn.
XVI. Chu Lai (2002), Cuc i di lm, Nxb Qun i nhn dn.
XVII. Chu Lai (2008), Ch cn mt ln, Nxb Vn hc.
XVIII. Chu Lai (2003) Truyn ngn Chu Lai, Nxb Vn hc.
XIX. L Lu (1987), Thi xa vng, Nxb Tc phm mi.
XX. Bo Ninh (1990), Thn phn tnh yu, Nxb Hi Nh vn.
XXI. Nguyn Ngc (1969), t nc ng ln, Nxb Vn hc.

159
XXII. Trn Huy Quang (1994), Nc mt , Nxb Lao ng.
XXIII. Nguyn nh Thi (1969), Xung kch, Nxb Vn hc.
XXIV. Nguyn Huy Thip (1987), Tng v hu, Bo Vn ngh.
XXV. Nguyn Huy Thip (2000), Thng cho c i bc, Nxb Vn ho thng tin.
XXVI. Phan T (1984), Gia nh M By, Nxb Vn hc.
XXVII. Phan T (1972) Mn v ti, Nxb Thanh nin.
XXVIII. Nguyn Khc Trng (2000), Mnh t lm ngi nhiu ma, Nxb
Vn ngh.
XXIX. Nguyn Trng Onh (1984), t trng, Nxb Qun i nhn dn.
XXX. Chu Vn, (1985), Sao i ngi, Nxb Thanh nin.

160
PHN PH LC
Bng a. Danh sch tng hp cc nhn vt trong tiu thuyt ca Chu Lai
(B sung cho bng 1.1)
S lng
Tc
phm

nhn vt
(nhn vt nam
%; nhn vt

Nhn vt n
Nhn vt nam

(Tn, tui, v tr cng

(Tn, tui, v tr cng vic, ngh nghip)

vic,
ngh nghip)

n my

n%)
Tng s 25

Hai Hng (trong chin tranh, 29 t, i

Ba Sng (y t i du

d vng

nhn vt trong

trng c nhim; sau chin tranh, 49t,

kch, cn b a

s nhn vt

lnh tr v sau chin tranh, tht nghip),

phng, b chnh y

nam l16

Ba Qun (ch tch, tr trai, choai con), g

x i), T Lan

chim 64%,

ch phn ngc (v s, trng phng cung

(Gim c s nng

n 9 chim

ng vt t), thng nh (14, 15t), Ba Tin

lm, ln tui), C b

36%

(ph b th qun y), Vin (lnh c

tip vin bia m

nhim, tr tui), Bo (lnh c nhim,

(khong 25t, gi sec -

20t), Tun (lnh c nhim, x th B41,

via, bn Bar), Hai

18t), Tm Tnh (Tnh cp, tiu on

Hi (x i trng du

trng, gn 30 tui), Ba Thnh, (bc s),

kch xa vn l dn

ng gi (thng trc s, i t v hu),

bn tht, chng 25

Khin (mi trng thin chin, 21t),

tui), Thu (giao lin,

Tng (thm bo ca ch, i y, chng

tr trung), c gi l

45t), ng tham mu ph (trung t), g trai

tn s, cn b s

(phc v nh hng, na gi na tr), Gin

nng lm nghip, b

(ngi M, lnh chin M, trung nin).

ch qun, c gi trc

Nng

Tng s 32

Ngi lnh (thuc binh on ch lc),

l tn s (kh tr).
C gi (cu thng,

ng

nhn vt trong

chin s (thuc binh on ch lc), Linh

thuc binh on ch

bng

s nhn vt

(trung i iu nghin trinh st, trung i

lc), Nm Thy (c

nam l 23

trng), Tng (tiu i trng), Ma H

cn s dn qun),

chim 71,8%,

Lang (chin s),Cu (chnh tr vin), Su

Hng, Hai Thanh (y

n 9 chim

Ha (tiu on trng), Kiu (i i

t kim x i ph,

28,1%

trng), ch T (b th x), Nm Dn (b

du kch vng ven), m

th kim x i trng kim chnh tr vin

Su (ng vin mt),

x i), anh Chn (ng tui, chnh tr

t (c s tip t cho

vin B t lnh), Anh y t, By Hong

cch mng), ngi

161
S lng
Tc
phm

nhn vt
(nhn vt nam
%; nhn vt

Nhn vt n
Nhn vt nam

(Tn, tui, v tr cng

(Tn, tui, v tr cng vic, ngh nghip)

vic,
ngh nghip)

n%)
(tham mu trng), Su (trng ban cn

n b (cha ti 30t,

b), Chn ngn (thuc binh on ch lc),

th may), c gi (giao

anh Ba (T lnh ph qun khu min ng,

lin tnh y), T

qun trng, tiu on trng), ng T

Hnh (thm bo ca

(Tnh i trng), Mi nh (x i

ch).

trng), Su D (ph b th huyn y),

thng trung y (rt tr, i i trng bo
an), t c ngng (by c, bc s trm x
trng), Rn (giao lin), thng Xm (c
Tng s 16

n, thiu t, qun trng).

Ba Xun (chin s bit ng Si Gn, i

Thanh Nhn (n

khng

nhn vt trong

trng i bit ng, ngi n ng

chin s bit ng Si

thi t

s nhn vt

ngi Thng bn thuc nam do,kh

Gn, c th may,

nam l12

on tui), chu (cha y 2 tui), ngi

cha y 30t), b m,

chim 75%,

n ng (trung tui, du ng Si Gn),

Nga (rt tr, ca s),

n 4 chim

Hai Bng Gi - Phan Hng Lm (du ng

ch nhn tim Kim

25%

Si Gn, ng trm, trc 30 t), ngi mc

Hon.

Gi

bin

o lnh (du ng), trng (thiu tng

M ngy), ng Lun (gio s), Hong
Xanh (thiu t ngy, k chiu hi), Hi
(nhc s, rt tr), Thun (i y ngy),
ch T (trung tui, b t lnh), T Thanh
Tng s 23

(ph t lnh qun y).

Linh (trn di 30, nguyn thiu y i i

M Linh (cn b v

trn bi

nhn vt trong

trng, hin ang lm ta son bo, phng

hu, 60t), Hnh, b

bc

s nhn vt

vin), Chin (trn di 30, nguyn l lnh

trng phng ti v,

nam l 16

chin trng v by gi l cha o, ng

Tuyn (ging vin

chim 69,5%,

vua h), Hun tc He (trn di 30,

i hc S phm),

n 7 chim

nguyn lnh chin, hin ang l b th x

Thy (k s thy li),

30,4%

Thanh Lm), Vn (trn di 30, cu thiu

ch v Thnh (nh

y tiu on trng, ch ghi s ), ng b

gio), Qunh (sinh

Linh (vit s hc), ng anh Linh (kin trc

vin trng php l).

Vng

s, ph trch mt vin thit k), Thanh ch

162
S lng
Tc
phm

nhn vt
(nhn vt nam
%; nhn vt

Nhn vt n
Nhn vt nam

(Tn, tui, v tr cng

(Tn, tui, v tr cng vic, ngh nghip)

vic,
ngh nghip)

n%)
em Linh (gim c), Nguyn Quch
(trng phng bin tp), Khm (phng vin
trang cng nghip, hn 30t), Thnh (nguyn
lnh chin hin l ch nhim hp tc x),
Hng (thiu t, ch huy trng, thng v
huyn y, tc lm m bc), Lun (b th
huyn y), Ch trng ban kim tra ng,
Tnh (trng cng an, khong 25, 26t),
Cuc i
di lm

Tng s 20

Phong (Tng bin tp, c tui).

Long (17t, hc lp 12), V H Nguyn

H Thng (nguyn

nhn vt trong

(gim c nng trng cao su, nguyn

l c gio dy ting

s nhn vt

i i trng trinh st), V Lm (v

Anh v hin ti l cn

nam l16

hu, nguyn l Tng gim c), Phm

b trng rng),

chim 80%,

ng in (i trng nng trng cao

Thanh Thy (c ch

n 4 chim

su), on Thanh (ph gim c nng

qun), thiu ph, A

20%

trng cao su), Tun t thn (thnh phn

Linh (ngi n b

t do, gn 30t), chng trai ngi Thng

Trung Hoa, tng

(lm nng ry), T (trung i trng

gim c hn hai

thng tin), Anh qun gio (ngoi 20t),

chc cng ty ln nh

Thun (i trng bo v), Ngi t (trn

Trung Hoa).

40t, tng l thiu t bin phng), Bng

(nguyn khu i trng Cachiusa), ng
ch, Hng tin n, Ba Vinh (gim c
cng ty cao su), Vn (ph gim c nng
Ph

Tng s 15

trng cao su).

Nam (k s cng binh), Bnh (o din

Tho (bc s qun y,

nhn vt trong

kim kin trc s, thng binh loi 4/8),

chng 30t), Nin

s nhn vt

Thnh, anh cng an, B Lm (hiu trng

Tho (7t), ch hng

nam l 9

trng ng ngh hu), ng gi bn c

nc (vn l ging

chim 60%,

ph (ngoi 65t, nguyn cp tng v

vin i hc php l),

n 6 chim

hu), Um (nguyn tiu on trng trinh

Loan (25t, nhn vin

40%

st, ch nh ngc ln nht), Hng (tng

cng ty kinh

gim c hng in t, trn di 40t),

doanh),V Lm

163
S lng
Tc
phm

nhn vt
(nhn vt nam
%; nhn vt

Nhn vt n
Nhn vt nam

(Tn, tui, v tr cng

(Tn, tui, v tr cng vic, ngh nghip)

vic,
ngh nghip)

n%)

Ba ln v
mt ln

Dng (chn nm t giam mi mn hn t,

(trng con), ch hng

trn 30t), Lm (trn 25t, kinh doanh ma).

ma (gn 40t, bn

Tng s 25

Trn Vn Thch (hin ti: trn di 50t,

nc ma).
t Thm (c b qun

nhn vt trong

bo v), Su Nguyn (qu kh: cn b

bo), t Thm

s nhn vt

qun bo tnh, trn di 30t), Ba u

(khong 40t, thng

nam l16

(cn b qun bo, ban ch huy lm thi,

t trng phng iu

chim 64%,

sau chin tranh l ng ch trng rng),

tra xt hi), By Thu

n 9 chim

Huyn i trng, ng qun trng, Nm

(n pho th, ngoi

36%

Thnh (khong 30t,i i trng trinh

20t), T Chao (chng

st), Ba Nguyn (i y, ch huy trm

25,26t, c s tip vn

phu), ch By (tnh i trng), Hong

lng thc cho b

(trung y, vin kim st), Phm Thnh

i, ch ca hng tp

Long (tng gim c cng ty), Hiu

ha), c du kch pho

(chin s qun bo), ng lo, Hai Tnh

th, Lan Thanh (sinh

(ng ch c s kinh doanh xe my, trc

vin khoa ngoi ng

l lnh qun bo), ng ch qun kim nh

kim ngi mu thi

bo kim chim tinh, ng trng phng,

trang, khong 20t),

ng gim c.

Su Phng, b gi
(khong 5,6t), Hng
(ch c s kinh doanh

Bi b

Tng s 12

Ln (cha n 30t, ch tch th trn),

xe my), ch ti v.
Phng Hnh Dung

hoang

nhn vt trong

Quang (trong chin tranh l trinh st

(ha s,35t), Ha (c

lnh

s nhn vt

nhng sau chin tranh tr v b tm thn),

gip vic).

nam l10

Thi Hoi (nh th, tr), ng gi nh c,

chim 83,3%,

L Hong (gim c lm trng),T

n 2 chim

ng, V (bc s, nh my ch), ngi

16,6%

n ng (trn di 40), ng Hai (lnh o

ch cht mt b quan trng ca Trung

Sng xa

Tng s 27

ng), ng ch tch huyn.

Tnh (cha xe my kim bn nc ng

Hai Thanh (trn di

nhn vt trong

t ng, nguyn tiu on trng trong

30, giao lin), Hai

s nhn vt

chin tranh), Hong (vin chc cao cp),

Thanh (trn di

164
S lng
Tc
phm

Nhn vt n

nhn vt
(nhn vt nam
%; nhn vt

Nhn vt nam

(Tn, tui, v tr cng

(Tn, tui, v tr cng vic, ngh nghip)

vic,
ngh nghip)

n%)
nam l 20

ng tng gim c, Thng (thiu t, tin

10t), M c Thanh, c

chim 74%,

n H Tuyn), ng ch cn b qun s

Ngha (lm cng, sau

n 7 chim

a phng, ng Tm Ngh (nh Ty),

tham gia cch mng),

25,9%

thng Ring (8t, sau lm cch mng),

Thu (chng 23,24t,

Quang (trn 20t, hc t ti, sau lm c n

giao lin), Nguyn

cho gic), Nhn (thy gio, 27, 28t,

Th Sang, Thm.

lm cch mng), ng ch (ty cng an),

Lnh gc (h s), vin i y, n trng,
Tm (hot ng cch mng), b th huyn
y, Ch Nm (huyn y), Thnh (hot
ng cch mng), Anh b i (i i
trng), L (cn b giao lin), Tin (hot
Ch cn

Tng s 22

ng cch mng), c (3t).

Hong (i y phng iu tra xt hi),

mt ln

nhn vt trong

Su Nguyn (phm nhn), Nm Thnh

phng iu tra xt

s nhn vt

(nguyn tiu on trng, tng gim c),

hi, Thng t cng

nam l 15

Bc s, Trn Quyn (i t, ph gim c

an, chng 40t), T

chim 68,1 %,

cng an), Cu, Chu Thin (tr l an ninh

Chao (chng 45t),

n 7 chim

kim v s c bit), Nguyn Thanh (gim

Lan Thanh (chng

31,8 %

c s), Ba u (ch trang tri thng

18t), By Thu (trn

binh), By Ngnh (tc nh bo Trn

40t, cng nhn thy

Xun), Trn Thanh, Hai Tnh (tri vin

sn), B ca s m,

trang tri), Ba Bng (gim c nng

Thu My (ca s),

lm hc), Chn Phng (ngi t nm xa),

Phng (ch cng ty

T Ngha (nh bo).

t vn tin hc).

Tng

t Thm (trng

217

Bng b. Danh sch tng hp cc i t nhn xng trong tiu thuyt

ca Chu Lai
(B sung cho bng 2.1)
Tn
truyn
n my

i t nhn xng c dng trong NNNV (s ln)

TNX ngi 1
S t
S nhiu
Ti (124),
Ti em

TNX ngi 2
S t
S nhiu
My (154),
Bn by

TNX ngi 3
S t
S nhiu
G (23), n Ngi ta

165

Tn
truyn
d vng

i t nhn xng c dng trong NNNV (s ln)

TNX ngi 1
S t
S nhiu
mnh (23),
(12), chng

TNX ngi 2
S t
S nhiu
bn (68),
(17).

TNX ngi 3
S t
S nhiu
(128),
(12).

tao (104),

ta (12), bn

cu (79).

thng (43),

ta (3).

mnh (18),

hn (54),

bn tao

(16), thng

(45), ta

(19).

Ba ln

Ti (146),

(12).
Chng ta

v mt

tao (102),

(54), mnh

ln

t (120),
mnh (12).

My (123).

Bn my

Hn (109),

Ngi ta

(12).

n (56),

(34), chng

(8), bn

(3), ngi

(32), chng

mnh (45),

ta (2).

n (34).

chng ti
(34), mnh
Ti (187),

(5).
Chng ta

Bay (12),

Bn my

Hn (67),

Bn n

khng

tao (62), tui

(23), chng

ngi (14),

(45).

thng (32),

(14), ngi

thi t

(57), mnh

ti (37), ti

my (56),

n (45), g

ta (12),

(5), tao

mnh (23),

mi (2).

(23), m

chng n

(87).

chng mnh

(23), (3).

(43).

Vng

Tao (201),

(32).
Mnh (11),

Chng my

Thng (49),

Ngi ta

trn bi

mnh (43),

bn mnh

(37).

hn (76),

(15).

bc

ti (176),

(32), ta

ngi ta

bn ny

(34).

(3), n

Gi

bin

My (156).

(12), bn

(148).

tao (67),
chng ta
Cuc

(344).
Ti (258),

Chng ti

i di

mnh (34),

(34), mnh

lm

t (49), tao

(12), chng

thng (23),

(84).

ta (45), bn

ngi ta

ta (37), bn

(5).

Ph

My (74).

Chng my

Hn (87),

Ngi ta

(24).

n (45),

(23).

Mnh (54),

mnh (18).
Mnh (5),

Nng (3),

Bn nhc

N (96),

Ngi ta

ti (134), t

chng ti

my (106).

(8).

hn (34),

(13), chng

166

Tn
truyn

i t nhn xng c dng trong NNNV (s ln)

TNX ngi 1
S t
S nhiu
(123), tao
(54), ta (3).

TNX ngi 2
S t
S nhiu

(167).

TNX ngi 3
S t
S nhiu
thng (23),
n (69),
g (43).

bn chng

Nng

Ti (150),

Chng ti

My (165),

Bn my

N (34), t

(12).
Ngi ta

ng

tao (145).

(56), chng

nng (2).

(12).

(92), thng

(32).

bng
Bi b

Mnh (42),

ta (23).
Mnh (12),

My (94).

Bn my

(23).
(5), n

Chng n

hoang

ta (11), ti

ta (10),

(23).

(34).

(31).

(129), t

chng ta

(69), tao

(23).

(89).
Ngi ta

Bn mnh

My (59),

N (87), k

Chng n

(16), tao

(28), chng

mi (12).

(12), hn

(23), ngi

(65), t

mnh (43).

(37).

ta (23), bn

lnh

Sng xa

(76), mnh

hn (12).

(23), ti
(145),
chng ta
Ch cn

(44).
Ti (197),

Chng ti

Ti by

Hn (123),

Ngi ta

mt ln

tao (134).

(75), chng

(16), bn

n (97),

(25), chng

ta (56),

by (12).

(12), thng

n (23).

chng mnh

Tng

4113/8820
(46,6%)

(23).
994/8820
(11,2%)

(12).
1179/8820
(13,3%)

206/8820
(2,3%)

1846/8820
(20,9%)

482/8820
(5,4%)

167
Bng c. Danh sch tng hp cc t xng h (tr i t nhn xng)
trong tiu thuyt ca Chu Lai
(B sung cho bng 2.2)
Tn

Cc danh

truyn

t thn

n my

tc
nh, anh

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
ch ni
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
chn
Ba Qun
Ch tch, sp (6), ng ch
B cha
ng y

d vng

(123), em

(2), Ba

gim c (12),

(142), b

rng xanh

(146), b,

Thnh (23),

ph ch tch (2),

(2), b

b (86),

Tng (9),

ch tch (2), y

ch (3)
bn (19).

chu (9),

Tun (11),

vin trung ng

bng (1),

ch (97),

Vng (2),

(1), nh bo (2),

nh (7),

con b

Khin (2),

thanh tra chnh

cng (16).

(12), ng

Ba Sng

ph (3), i

(49), cha

(18), Hai

trng c

(6), em t

Hi (9), Hai

nhim (5), thanh

(8), c

Hng (33),

tra b (2), ca

(39), con

Vin (6),

hng trng (3),

gi (9), c

Ba Tin (4),

y t (24), x i

ni (2),

Bo (4),

trng (5), ph

ch (97),

Tm Tnh

b th qun y

cha ni

(18), Tnh

(2), bc s (5),

(10), con

cp (7).

lnh (4).

tin tt

(8), m
(13), bc
(71), b
v (13),
ng (21),
Cu
Nng

(187).
Em (95),

Ch Nm

Lnh (84), trinh

ng ch

Thng tri

ng

anh (87),

(3), Tng

st (5), ng ch

(132), cc

nh h

bng

ch (67),

(2), Hng

i i trng

bn (18).

php (1),

ng (76),

(23),Linh

(5), b i

lng cha

cu (96),

(23), anh

(16),ng ch b

rng chi

ng (56),

Su (12),

th, Huyn y

(1). ngi

ch em

Nm Dn

(2), th trng

p (1),

(23), c

(5), anh

(7), bn lnh

con mt

(2).

168

tc
(124), ng

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
Kin (11),
(21), tn i y
nt (1),

b gi nh

ng ch

(2), ba m

Tm (3),

anh y

Thy

(2), thm

(23),anh

(7).

Chn (8),

Tn

Cc danh

truyn

t thn

(11), b i (12).

con khn
nn (1).

anh Cu
(12), anh
T (2), ng
Ba (6),
ng ch
Linh (31),
thng Su
Ci (2),
ng ch
nh (3),
ng ch
Thy (11),
i y Su
Ci (2), anh
Su (5),
Thanh (17),
ng ch
Ha (2),
ng T
(12), Chn
Kiu (8),
T Hnh
(3), Phn
(1), con
Hnh (7),
thng Phn
(2), Thy
Gi

nh, anh

(15).
Anh Hai

ng thy thuc

ng bn

Con nh

Cc t
ch ni
chn

169

khng

tc
(114),

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
(12), c Hai nam (6), ng
(12).
(4), thng

thi t

ng, ng

(3), ng Hai

thy (24), ng

nh

bin

(121), m

(11), Phan

bn gio s

(12),bng

(31), c

Hng Lm

(3),gio s (7),

ma cng

em (12),

(1), Anh

thiu t Xanh

sn (2),

con (41),

Lm (4),

(14),ng nhc s

nhc s

c (43),

anh Lun

(12), ngh s (2),

thi danh

ch (34),

(3), thng

thiu t (3),thiu

(1), ngi

chu (37),

Hi (12),

tng (2), B t

hng (4),

ch (45),

anh Thun

lnh (1), quan

nh (12),

m (52),

(2), thiu t

(12),t lnh (12),

b x (2),

b (32),

(8),ch Ba

ng i y (13),

c b xinh

lo (23),

(2), thng

thng s (2),

p (2),

cc anh

Xun (3),

ng bn chuyn

cng (7).

(17), ba

ch T (5),

gia tm l (3).

(43), cha

b T (2),

ni (12),

Nhn (16),

thm (9),

anh Ba

v (11),

(5),Ba

v chng

Xun (6),

(13), b

ng Gin

nh ti

(2), ng

(12), cu

Thun (4),

(34),

anh Hi

chng ch

(12), thng

(12), b

Chu Anh

(15), em

(2).

Tn

Cc danh

truyn

t thn

(96),ng
b (12),
anh ch
(17), bc
(13), c
Vng
trn bi

(43).
Anh

Anh Linh

Cu thiu y tiu

ng ch

Th lnh

(187), ng

(1 2), thng

on trng (1),

(23).

da (1),

Cc t
ch ni
chn

170

Tn

Cc danh

truyn

t thn

bc

tc
(32), anh

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
Chin (4),
lo gim c (6),
m x t

ch (23),

Hun (7),

nh bo (32), c

(1), thin

nh ti

Linh (18),

ch (4), lo

thn (1),

(12), em

anh Hun

trng phng

ng ch

(196), m

(13), anh

(12), tng bin

tng lai

(21), con

Hng (6),

tp (9), cha gim

ca b

(29), b

ng Phong

c (2), lnh (8),

(1), ngi

(32), ch

(6), lo

ng nh nc

p (1).

em (4),

Quch (14),

(1), ng ch

ng c

anh Thanh

phi vin (1),

(12), ch

(2), anh Ba

ng ch b th

my (56),

(6), ch Ba

(7), B Tng

b con

(5), thng

tham mu (1).

nh n

Minh (8),

(5), lo

thng Cm

(12), cu

(2), Thy

cu (15),

(13), b

anh em

Thng (2),

trai (11),

ch Vn

ch mnh

(6), bc

(18), c

Vn (8),

(67), m

ch Tun

(12), ng

(1), Qunh

c (12),

(12).

chu (43),
ba (17),
ch (121),
ch (115),
bc (18),
Cuc
i
di lm

c (12).
ng (87),

Long (2),

Gim c (23),

ng ch

Anh bn

cu (147),

ng V H

ti nh bo (9),

(76).

cng t

b (46),

Nguyn (1),

sp (15).

anh (87),

Thng

nh (7),

em (137),

(23), ng

tay y (1).

bt (1),

Cc t
ch ni
chn

171

tc
c (152),

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
Thun (2),

ng anh

anh Nguyn

(12), ch

(23), anh

(84), con

Thanh (12),

(34), m

Tun (12),

(32), b

Thy (13),

(23), bc

anh Hai (8),

(65).

anh Thanh

Tn

Cc danh

truyn

t thn

(23), anh
Linh (3),
anh Bng
(4),bc Thi
(2), Long
Ph

Anh

(2).
Cu Lm

Cu chin binh

ng ch

Ngi n

(207), con

(9), bc

(2), ng ch

(59).

b mnh

(23), em

Bnh (23),

cnh st (23),

ph (2),

(245), ng

Loan (21),

ng ch s quan

ngi n

(23), con

b Nin

cao cp (2), ng

b giu c

gi (6),

Tho

nh nc (2),

(1), nhc

bc (34),

(5),anh

ng ch cnh st

(5), ngi

b (12),

Thnh (2),

nhn dn (3),

p (9),

c (65),

ch Bnh

gim c (13),

con nh

ch (87),

(8), Tho

thng nh bo

(12), c t

b (56),

(23), thng

(11), b bc s

ph xinh

m (34),

m (2), m

qun y (2), c

p (1),

c (56),

Nin Tho

hng ch chn

Ngi

ch (48),

(12), b

(4), B (1), ng

tnh kiu

ng ngoi

Bnh (12),

ch (6), th

dim ca

(7), ng

m Loan

trng (23),

anh (1),

bc (2),

(12), gio

chng cu vn

cng (6),

b y

Khang (5),

(1), ng ch

con n

(12), b

anh Dt (1),

gim c (2).

b nhem

ch (14),

c Thoa (1),

ng gi

lo Hng

nhuc (1).

Cc t
ch ni
chn

172

Tn

Cc danh

truyn

t thn
tc
(12), ch

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
(3).

em (12),
ng ni
(12), cu
em giai
(2), b
con anh
(22), v
ti (11),
chu (14),
ng anh
(12), nh
Ba ln

em (12).
Anh (83),

Thch (2),

Nh chc trch

ng ch

Cng

v mt

b (26),

Su Tho

(3), bit kch (4),

(97).

(12), t

chu

(2), phm

i i trng

(32), nh

(156), ng

nhn Trn

(12), ng ch

(4). Nhc

(23), ch

Vn Thch

ch huy trng

(2), con

(137), m

(1), ch Su

(11), ng ch

b mt nt

chu (5),

Nguyn

i y qun bo

(1).

ba chu

(14), t

(16), b thng

(6), hai

Thm (45),

t trng phng

ch chu

ch Su

iu tra xt hi

(14), con

(32), ng

(2), ng ph ch

gai (12),

ch Su

tch ph trch

ch chu

Nguyn

ni chnh (2),

(11), cu

(23), con

nh nc (2),

(105), c

m T

ng ch i

(123), ch

Chao (1),

trng (6), N

chu mnh

T Chao

chin s bit

(34), b d

(12), c T

ng (2), ng

(2), anh

(15), t

quan bo (4).

em (12),

(43), ch

ng y

Ba u

(34), em

(23), thng

ln

Cc t
ch ni
chn

173

tc
(87), anh

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
Thnh (11),

(56), ch

thng Nm

(92), m

Thnh (31),

(43), b

T (8), nh

(12), bc

t (14),

(43).

Lan Thanh

Tn

Cc danh

truyn

t thn

(23), anh
Hong (21),
ch Hong
(2), c Ba
(11), anh
Hai (21),
Su Phng
(6), c Su
(11), thng
Ba Mp (5),
cng dn
Trn Quang
u (1),
Thu (2), ch
Hai (4), ch
Nm (3),
cha Thnh
Bi b

ng c

Long (3).
Quang (7),

Lo ch tch (3),

Bn (23),

hoang

ni (2),

phng

ch tch (6), bc

ch nhn

ng (34),

Hnh Dung

vn chi (1),

(12), ng

c (102),

(1), thng

gim c (7), cu

ch (34).

cu (97),

Hoi (1),

ch tch th trn

ch (87),

ch Hai

(3), anh lnh gii

em (92),

(32), ch

phng (2), bc s

anh (134),

T (13),

(7),nh th (12),

cu (87),

Dung (23),

n ha s (12),

chu (34),

Ha (6),

nh th cng sn

ng c

anh V (1),

(2), bn cng an

lnh

Cc t
ch ni
chn

174

tc
(23), ch

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
anh Hong
(2).

(23), ch

(1), gim

my (3),

c Hong

ba (13),

(3), anh

bc (17).

Quang (6),

Tn

Cc danh

truyn

t thn

Quang (12),
Duy (1),
anh Hai (1),
ch Dung
(6), anh
Hong Nh
Hn (1),
ch Hai (4),
thng Ln
Sng xa

ng (23),

(1).
Anh Hai

Ch lnh (2),

Cu ch

Con nh

ch

(12), ng

thy gio (24),

(13), ng

(12), nh

(76),cu

Tnh (13),

thy (21), cnh

b ch

ti, h ci

(89), m

thng

st (3), ng ch

(12), ng

rng xanh

(34), c

Thng (4),

huy (5), ng n

ch (34).

(1), n

(124), b

Thng (12),

trng (8), cnh

cha

(13), con

c Hai (23),

st (7), ch lnh

ng sn

(23), m

Thanh (21),

o tnh (3), anh

lm (1),

(23), em

cu Hai

i i trng

n kit

(113), anh

(13), Nhn

(12), huyn y

rng chi

(95), b

(12), anh

(1), ng qun

(1), cng

(18), ch

Hai (13),

ph (2).

(13).

(43), con

cu Ring

(3), chu

(5), cu

(45), em

Quang (13),

trai

em Ngha

(6),ch

(23), thng

em (4), b

Nhn

thm (34),

(4),ch Hai

Cc t
ch ni
chn

175

tc
b chu

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
(21), t

n (5),

(23), Ch

ng b

Nguyn Th

ngoi (2),

Sang (1),

m (13),

ch Phm

cng em

th Thanh

(14).

(1), c Ba

Tn

Cc danh

truyn

t thn

(17), anh
Tm b th
huyn y
(2), ch
Nm (1),
ch Ba (3),
c (14),
anh Tm
(12), ch
Nm (3),
thng cha
By L (1),
ng ch
Ch cn

Anh

Thanh (11).
Hong (54),

Bc s (32),th

ng ch

Con nh

mt ln

(129), ch

ch t

trng (23),

(102), ng

(12), chn

156), ng

(12),ng

ng ch ph

ch (23),

di ngc

ta (34),

ch Hong

gim c (3), sp

b ch

nhn (1),

m (65),

(28), c t

(45), ng ch

(1), bn

trng s

con (34),

(54), ch

i y (6), th

(34).

cp t

chu (86),

Hong (12),

trng (6), thy

(1), con

bc (34),

Cu (4), ch

(12), ng ch

qu ci

hai m

By Thu

thng t (2).

hin hnh

con (8),

(3), anh Su

ngi (1),

ch em

(23), anh

th ch

(7), ng

By Ngch

(6), con

(34),ng

(1), T

b (3), c

Cc t
ch ni
chn

176

tc
gi (12),

Cc t xng h khc c dng trong NNNV (s ln)

Cc t
Cc t
Cc t ch
Cc t ch chc
ch quan
chuyn
tn ring
v, ngh nghip
h x hi
ha
Chao (5),
em ng

b gi (8),

thng Cu

nh (1),

ch

(2), ni c

con nh

(87),ba

m Chao

qun bo

(97), c

(4), Lan

(1).

(21), anh

Thanh (12),

(102), em

Tuyn (1),

(124), cu

cu Hai (2),

(86), b

c Ba (4),

(23),

Tm (12),

thng em

ch Mi

(2), ch

(3), Su

em (20).

Nguyn

Tn

Cc danh

truyn

t thn

Cc t
ch ni
chn

(12), anh
Nguyn (2),
v chng ca
s Mai Linh
(1), ch By
Tng

(12).
9288/13351 2040/13351
(69,5%)
(15,2%)

921/13351
(6,8%)

856/13351
(6,4%)

234/13351
(1,7%)

02/13351
(0,08%)