L-ILSIEN

IDDJALETT
MALTI

Introduzzjoni
Il-lingwa Maltija hija l-lingwa nazzjonali ta Malta.
Minabba l-akmiet li ew Malta matul is-snin. Il-lingwa
Maltija hi influwenzata minn lingwi ora bal garbi,
taljan u ngli u galhekk ngidu li l-Malti gandu kliem
semitiku u rumans.
Irridu nagmlu differenza bejn il-kelma miktuba u l-kelma
mitkellma. Fafna rula Maltin jeistu diversi djaletti.
Djalett huwa l-mod ta kif tii pronunzjata l-kelma jew kif
tii mibdula. Jien iddeidejt li mmur ewwa skola ta
Bkara sabiex nistaqsi xi galliema fuq xi kliem bid-djalett
taghom.

Djaletti minn irula differenti

Iltqajt ma xi nies minn Bkara u dawn semmewli xi kliem
bal
roolrael

toontaen
nofnaf
pustaposta
Indunajt li mhux il-karkarii kollha mdorijjin jisimgu jew
jitkellmu bid-djalett.
Kien hemm imbagad xi nies mil-Mosta li donhom kollha
semgu u jafu nies li jitkellmu bid-djalett. Xi kliem li qaluli
kienu
ubaoba
tota
boorbaar
In-nannu tiegi mill-Mosta. Magna ma jitkellimx biddjalett ida meta jitkellem ma xi Mostin tgidx kif ibidilha
l-lingwa.
Iltqajt ukoll ma xi nies minn al Qormi u semmewli kliem
bal burmaborma
dordar
Naf xi tfal bieb tiegi qormin li meta nkunu flimkien ukoll
jitkellmu bid-djalett.
Il-parti kbira min-nies li ltqajt maghom kienu gawdxin
pero d-djalett Gawdxi wkoll ivarja bejn raal u ieor
eempju nies mix-Xewkija iobbu juaw il-k minflok il-q,
eempju
kalbi flok qalbi
kattus flok qattus
nakra flok naqra
Minn irula ora gawdxin innutajt li qisu l-aar ftit ittri
ttawluhom eempju
jirejjiri

jimxejjimxi
rusejrasi
kalzettejkalzetti
Xi kliem qishom awduni ftit gax meta tismaghom
taseb li qeged jgidu fuq xi aa ora eempju
bajt meta jkunu jridu jgidu fuq il-bejt
tu li tfisser papa

Sentenza mitkellma birula differenti

It-tifel mar jiekol platt laam bil-patata u tgidx kemm
kiel gal qalbu.
Xewkija (Gawdex) It-tifil mer jikil plott leem bil-potota
u tej kemm kiel el kelbu.
Birkirkara It-tifil mor jikel plett leim bil-putota u tojtx
kemm kiel gel qelbu.
Qormi It-tufol mor jikil plott liim bil-putota u tgidx
kemm kiel ghel qelbu.
Mosta It-tifil mor jikil platt leem bil-patota u tgidx
kemm kel gal qelbu.
Gawdex It-tifijl moor jikiel plott leim bil-patota u
tgejdx ken kel gel qelbu.

Konklujoni
Minn dan il-proett innutajt li hemm afna tipi ta djaletti
u xi djaletti ta rula jixbu afna lil dak ta rula ora.
Eempju l-kelma ub, nof, mu u xurb jintuaw kemm
mil-Mosta u kemm mil-Qormi u xi rula fGawdex.
Innutajt ukoll li Gawdex jidher li gadu jintua spiss u li
afna gawdxin waqt li jkellmuni spiss bdew juaw iddjalett. Ida mil-banda l-ora n-nies minn Bkara li kellimt
jien jidhru li d-djalett ma tantx hu parti mil-ajja
taghom.
Xi djaletti qeged jintilfu. Rauni galiex qeged jiri dan
huwa li xi nies iarsu lejn id-djalett bala lingwa li mhux
daqshekk pulita galhekk juaw biss id-djalett meta jkunu
ma familjari jew ma nies ta l-istess raal. Dan
mgandux ikun hekk gax id-djalett huwa parti milkultura tar-raal.