KAMU HARCAMALARI ve

GELİRLERİ

Yrd.Doç.Dr. M.Umur TOSUN

 Kamu Hizmetlerinin Ayrımı
 Topluma götürülen hizmetler; kamusal,
yarı kamusal ve özel (kişisel) mal ve
hizmetler olarak incelenebilmektedir.
 Kamusal mal ve hizmetler
 Yarı Kamusal mal ve hizmetler
 Kişisel mal ve hizmetler
 Ayrımda kullanılan kriterler; tüketimde
rakip olma/olmama ve tüketimden
dışlanabilme / dışlanamama.
 Kamu Giderleri
 Fonksiyonel ayrım
 Eğitim giderleri,
 Sağlık giderleri,
 Yönetim Giderleri,
 Bayındırlık giderleri
 Sosyal giderler.
 Ekonomik Ayrım
 Cari,
 Yatırım
 Transfer
 Mali Transferler (Sübvansiyonlar)
 Sosyal Transferler
 Verimli – Verimsiz Giderler Ayrımı
 Ekonomik üretim kapasitesini artıran
harcamalara verimli harcamalar denir.
 Ekonomik üretim kapasitesini artırmayan
harcamalara verimsiz harcamalar denir.
 Diğer Ayrımlar
 Gideri Yapan Birime Göre Ayrımlar
 Merkezi Yönetim ve Yerel Yönetim Harcamaları
 Adi ve Olağanüstü Harcamalar

 Zorunlu – İhtiyari Gider Ayrımı

 Kamu Harcamalarının Artışını
Açıklamaya Yönelik Görüşler
 Wagner Kanunu, devletin faaliyetlerinde
sürekli artış kanununu ileri sürmüştür. Milli
hasıla arttıkça kamu harcamalarının da
arttığını ileri sürmektedir.
 Peacock-Wiseman yaklaşımı, savaşlar gibi
olağanüstü dönemlerde kamu
harcamalarının sıçrama yaptığını ve bunalım
sonrasında eski haline geri dönmediğini ileri
sürmektedirler.
 Diğer yaklaşımlar;
 Sosyal Refahın artırılması yaklaşımı, sosyal
hizmet üretimi amacıyla devletin, kamu
harcamalarının düzeyini artırdığı, bu yöndeki
etkileşimin süreklilik içerisinde gerçekleştiği
kabul edilmektedir (Pigou ve Dalton).
 Maksimizasyon yaklaşımı, demokrasi ile
yönetilen bir ülkede hükümetler kendi yaşam
sürelerini maksimum kılmaya çalışırlar.
Seçmenlerde kendi gelirlerini maksimum kılma
çabası içindedirler. Bu durum kamu
harcamalarını olduğundan daha yüksek bir
noktaya taşımaktadır (Buchanan & Tullock,
Downs).
 Kamu Gelirlerinin Türleri
 Vergiler
 Harçlar
 Şerefiyeler
 Parafiskal Gelirler
 Para ve Vergi Cezaları
 Mülk ve Teşebbüs Gelirleri
 Borçlanma Gelirleri
 Fonlar
 Para Basmaktan Elde Edilen Gelirler
 Bağışlar
 Ganimetler
 Vergi, zorunlu ve karşılıksız olarak gerçek ve
tüzel kişilerden alınan parasal değerlerdir.
Zorunlu olmaları ve karşılıksız olma özellikleri
ile diğer kamu gelirlerinden ayrılmaktadır.

 Harçlar, devletin bazı hizmetleri nedeniyle

alınan iktisadi değerler olup, vergilerden farklı
olarak harçlarda özel yarar elde etme söz
konusudur. Yargı harçları, noter harçları,
eğitim harçları örnek olarak gösterilebilir.
Nitelikleri cebridir, kişilere özel yarar
sağlamaları nedeniyle toplanır, sinai ve
yapılan hizmet ticari ve sinai nitelikte değildir.
 Resimler, bir iş ya da faaliyetin yapılmasına yetkili
kuruluşlar tarafından izin verilmesi dolayısıyla
yapılan bir ödemedir. Rıhtım resmi, ithalatta
alınacak damga resmi örnek olarak verilebilir.

 Şerefiyeler, yapılan bir bayındırlık hizmeti nedeniyle

o bölgede bulunan gayrimenkullerin değerindeki
artışa karşılık belirli bir tutarda tahsil edilen kamu
gelirlerine şerefiye denilmektedir.
 Parafiskal gelirler, Sosyo-ekonomik alanda
devlet müdahaleciliğinin genişlemesi
dolayısıyla artan kamu harcamalarının bir
bölümünü karşılamak suretiyle belirli
amaçların gerçekleştirilmesi için kurulan
kamu veya yarı-kamu niteliğinde olan
ekonomik, sosyal ve mesleki kuruluşlara bu
amaçlarının finansmanı için kamu
otoritelerince gelir toplama yetkisinin
verilmesiyle ortaya çıkan ve bütçe dışı bir
kamu geliridir. Sosyal güvenlik kurumunun
topladığı primler, meslek odaları ile baroların
aidatları örnek olarak verilebilir.
 Para ve vergi cezalarının temel amacı gelir
yaratmak değildir. Para cezaları, toplum
bireylerinin, birbirleri ile olan ilişkileri ve
kamu düzeni açısından konulmuş bulunan
kural ve koşullara uygun davranmayı
sağlamaya aksine hareket edenleri
cezalandırmaya yönelik yaptırımlardır.
Vergi cezaları ise mükelleflerin vergi
yükümlülüklerini gereğine uygun bir şekilde
yerine getirilmesini, getirmeyenleri
cezalandırmayı amaçlamaktadır.
 Mülk ve teşebbüs gelirleri, arazi, bina,
orman, maden gibi gayrimenkuller ile
devletin ticari, sinai ve mali girişimlerinden
sağladığı gelirleri kapsamaktadır.

 Borçlanma gelirleri, cari bütçe gelirleri ile

bütçe giderleri arasındaki açığı
kapatabilmek için başvurduğu teorik olarak
geçici bir gelir kaynağıdır. Tek amaç bütçe
açığının giderilmesi değil ancak büyük
yatırım ve reformların finanse edilmesidir.
 Fonlar, özellikle bütçe dışında olması
nedeniyle siyasi, idari ve mali açıdan
harcanması kolay olan fonlar günümüzde
kamu gelirleri açısından önemini
yitirmiştir.

 Para basmaktan doğan gelirler, senyoraj

geliri olarak da ifade edilen kamu geliri
olup, para üzerindeki yazılı değer ile satın
alma gücü arasındaki farkı ifade
etmektedir. Enflasyonist etkileri nedeniyle
kullanımı büyük ölçüde ekonomik
koşullara bağlı bulunmaktadır.
 Diğer kamu gelirleri, dolaylı olarak gelir yaratan ya
da toplam kamu gelirleri içerisindeki önemi fazla
olmayan başka gelir kaynaklarından da söz
edilebilir.
 Bağış ve yardımlar, gerçek ve tüzel kişiler tarafından
karşılıksız olarak, gönüllük esasına dayalı olarak yapılan
ödemeleri ifade etmektedir.
 Ganimetler, savaş vb olayların ortaya çıkması halinde
ancak söz konusu olabilecek kamu gelirleridir.
 Kamu alacağının cebren tahsili sırasında yasa
hükümlerine göre haczedilen mallar, müsadere, kanuni
mirasçıların bulunmaması durumunda devlete intikal eden
servet unsurları da ayrı bir kamu geliri olarak ifade
edilmelidir.