Professional Documents
Culture Documents
rmad-bhgavata-mah-puram |
(1)
atha bhgavata-prathama-skandha-prrambha ||
o namo bhagavate vsudevya |
(1.1)
atha prathamodhyya
svar iti savit-prakaka-parama-tejo-vci | tene brhama hd iti buddhi-vttiprera-prrthan scit | tad eva kpay sva-dhynya buddhi-vtti prerayatd iti
bhva | tac ca tejas tatra antas tad-dharmopadet [ve.s. 1.1.20] ity di
sampratipanna yan mrtam, tad-dy-ananta-mrtimad eva dhyeyam iti | tad evam agnipure gyatry-artha r-bhagavn evbhimata | tad-vacanni r-tattva-sandarbhe
dyni | atraivgre darayitavyni |
[bhvrtha-dpik-dhta-mtsya-vkye] dharma-vistara ity atra dharma-abda
parama-dharma-para | dharma projjhita-kaitavotra parama [bh.pu. 1.1.2] ity atra
pratijtatvt | sa ca bhagavad-dhyna eveti vyaktbhaviyati vtrsura-vadhopetam iti |
tasya parama-bhgavatatvt tad-vadha-rpasya caritrasya r-bhgavata-lakaatvena
dhte | purntare vmana-saje hayagrva-brahma-vidyeti vtrsura-vadhashacaryea nryaa-varmaivocyate | hayagrva-abdena hy atravairo dadhcir eva
labhyate | tenaiva ca pravartit nryaa-varmkhy brahma-vidy [bh.pu. 6.8.4-35] |
tasyva-irastva ahe, yad v avairo nma [bh.pu. 6.9.51] ity atra prasiddham |
nryaa-varmao brahma-vidytva ca
etac chrutv tathovca dadhya tharvaas tayo |
pravargya brahma-vidy ca sat-ktosatya-akita || iti [tatraiva bh.d.]
ity atra kotthpita-vacanena ceti | evam sknde prabhsa-khae cayatrdhiktya
gyatrm ity di |
srasvatasya kalpasya madhye ye syur narmar |
sad-vttnodbhava loke tac ca bhgavata smtam ||
likhitv tac ca ity di adaa-sahasri ity anta ca |
rmad-bhgavatasya rmad-bhagavat-priyatvena bhgavatbhatvena ca paramasttvikatvam hapdma-pure iti | tatraiva ca r-gautama-prana
pura tva bhgavata pahase purato hare |
carita daitya-rjasya prahldasya ca bhpate || [pa.pu.]
tatra vajul-mhtmye tasya tasminn upadea
rtrau tu jgara krya rotavy vaiav kath |
gtnm asahasra ca pura uka-bhitam |
pahitavya prayatnena hare santoa-kraam || [pa.pu.]
tatraivnyatra
ambara uka-prokta nitya bhgavata u |
pahasva sva-mukhenaiva yadcchasi bhava-kayam || [pa.pu.]
sknde prahlda-sahity dvrak-mhtmye
rmad-bhgavata bhakty pahate hari-sannidhau |
tattva-sandarbhe mukt-phale ity adhika pha | vastuta etad vkya r-vopadeva-kta-hari-llgranthe prpyate (1.9) |
svar-vhin-khelita-jva-padm |
r-ka-caitanya-ghana sa-vidyud
gauro mano-vyomani na cakstu ||i||
nitynanddvaita-caitanyam eva
tattva nitylakta-brahma-stram |
nityair bhaktair nityay bhakti-devy
bhta nitya dhmni nityo bhajma ||ii||
rpa santana guru-kpn nityn gus tasya tn
rmad-bhgavats tathaiva viditn juc cirerayan |
dv vaiava-toa prabhu-mata vijya sandarbhata
k svmnukampitosya vidadhe srrtha-sandarinm ||iii||
na kcin me vaidy ahaha sumahshasa iha
svam auhya v hetur nirupdhi-kp y bhagavata |
prabhutva v hnepy udayati yad dye prahasita
dvitye tv nanda pratipadam ida dhokyati satyam ||iv||
gopa-rm-jana-pra-preyasetiprabhuave |
tadya-priya-dsyya m madyam aha dade ||v||
surataru-phala-dphakara-brahma-dharmn
yad idam adhta-stra nticitra tad etat |
hari-carita-sudhn pyanya prapede
sadasi sad-asat yan mohin tva stumas tat ||vi||
iha khalu nikhila-kalya-gua-mdhurya-vridhau mahaivarya-samrji
svaya bhagavati parama-bhsvaty adhi-dharai yath samaya
vilasyntarhite nn-stra-puretihsdn sarva-jana-nikyatryakatva-rpev artheu ymikev iva klena daivd vaiguodayd
lasyeneva keucit prasupteu tev eva madhye kaicit kaicit pratyuta
jugupsita dharma-ktenusata svabhva-raktasya mahn vyatikrama
[bh.pu. 1.5.15] ity ditovagatair anarthkrai caurair ivodbhya tat-tatpraet-paryantn sarve citta-prasda-rpeu mah-dhanev
apahteu
yad yad hi dharmasya glnir bhavati bhrata |
abhutthnam adharmasya tadtmna sjmy aham || [gt
4.7] iti |
paritrya sdhn vinya ca duktm [gt 4.8] iti r-gtoktanimitta-labdha-lakaatay ydasu mahmna iva mgeu yaja-varha iva
vihagameu r-hasa iva nu svaya bhagavn r-ka iva
devependra iva vedeu rmad-bhgavatkhya stra-cmai |
|| 1.1.2 ||
dharma projjhita-kaitavotra paramo nirmatsar sat
hdi avarudhyate vakriyata iti prem scita, tasya premaika-vayatvt | praayarasanay dhtghra-padma [bh.pu. 11.12.55] iti | na rodhayati m yoga [bh.pu.
11.12.1] ity dibhya ca | tata ca tat-kad eva urubhir iti | tat-kaam rabhya
te ravaecch ca bhaved iti raddhta prvam eva ravae prem bhavet | ki
puna raddhy satym iti bhva | pdmesakd api parigta raddhay helay v
bhguvara nara-mtra trayet ka-nma itivat |
tath hy uktm alaukika-padrthn akter acintyatva-prastveyatra svalpopi
sambandha sad-dhiy bhva-janmane [bha.ra.si. 1.2.110] iti vare mana
sthirkriyate ity eva parama-pururtha iucyate | atra varo manasi avarudhyate iti tatas
tan-nirgamaasysmarthya tac cvarodhana sadya eva vinpi raddhayeti kvpi rkkariya mah-vidyeti gamyate |
atra ktibhir iti sadya iti padbhym aktibhis tv asadya kicid vilambeneti labhyate |
bhvuk pibata [bh.pu. 1.1.3] iti sasri karuyhety uktibhym ubhayem apy
atrdhikrt | leea tasya r-kasya kad utsavd hetor iti | prema-mayena hd
avaordhd eva tasya paramnanda utpadyata iti tat-sukha-ttparyea prem lakaam
apy uktam |
ata ki v aparai strais tad-ukta-sdhanair v ? na kim api phalam ity artha | evam
asya strasya prayojana-vaiiyam ukta kartary api vaiiyam ha | mahmuni rbhagavn sa munir bhtv samacintayad iti rute | tena kte prathama catulokirpea sakepata prakite kasmai yena vibhitoyam atula [bh.pu. 12.13.19] ity
uktas tata sampra eva prakite |
ravadibhi kim atra jyate ity apekym ha vedyam iti vstava dimadhyvasneu sthira yad vastu tan nirmatsar tu ravady-vtty
matsarpagama eveti | tair api ntra prayatnbhva kartavya | tat pakepi vedya
veditum arham ity artha-lbhd iti bhva | tac ca bhagavata svarpa nma-rpagudi-vaikuhdi-dhmni ca bhakt ca bhakti ceti anyaj jagad-di-sarvm
avntaram asthira vastv ity arthe labdhe vaikuhdi-jagad-dyor vastutvepi
vstavatvvstavatvbhy bheda ca bodhita | tata ca mithybhta-kha-pupdikam
evvastu ity ytam |
vedanena ki syt tatrha ivadam | premavat pradatvam ity anusahita phala tpatraya-vino moka ity ananusahita phala ca daritam | atra kim anuheyam ity
apekym ha dharma iti | prakarea ujjhita kaitava phalbhisandhi-lakaa
kapaa yasmin sa iti sa-kma-karma-yogo vyvtta | pra-abdena mokbhisandhir
api nirasta iti | nikma-karma-ama-damdy-aga-jna-yogga-yog ca vyvtt
| parama iti sarva-rehatvena sarva-sukaratvena phala-prptv apy aheyatvena ca
uddha-bhakti-yoga eva ukta ity abhidheya-tattva viiya daritam | sa vai pus paro
dharma [bh.pu. 1.2.6] ity agrimokter atra pu-mtrasyaivdhikritva jeyam |
tath atrtreti padasya trir-uktir nirdhrarth | atraivevarovarudhyate nnyatra |
atraiva vstava vastu vedya nnyatra | atraiva projjhita-kaitavo dharmo nnyatrety
yad v, tatra tasya rasasya bhagavat-prtimayatvepi dvaividhyamtat-prtyupayuktatva tat-prti-parimatva ceti | yathokta dvdae
kath ims te kathit mahyas
vitya lokeu yaa pareyum |
vijna-vairgya-vivakay vibho
vaco-vibhtr na tu pramrthyam ||
yat tttama-loka-gunuvda
sagyatebhkam amagala-ghna |
tam eva nitya uyd abhka
kemal bhaktim abhpsamna || [bh.pu. 12.3.14-15] iti |
tata smnyato rasatvam uktv vieatopy haamta iti | amta tal-ll-rasa | harill-kath-vrtmtnandita-sat-suram [bh.pu. 12.13.11] iti dvdae r-bhgavatavieat | ll-kath-rasa-nievaam [bh.pu. 12.4.40] iti tasyaiva rasatva-nirdec ca |
sat-suram iti santotrtmrm | ittha satm brahma-sukhnubhty [bh.pu. 10.12.11]
ity divat | ta eva sur, amta-mtra-svditvt |
atra tv amta-drava-padena ll-rasasya sra evocyate | tasmd eva vykhyeyam
yadyapi prti-maya-rasa eva reyn, tathpy asty atra viveka | rasnubhavino hy atra
dvividhpibatety upadey, svatas tad-anubhavino ll-parikar ca | tatra llrasnubhavino hy atra parikar eva tasya sram anubhavanti antaragatvt | pare tu yat
kicid eva bahiragatvt | yadyapy eva tathpi tad-anubhava-maya rasa-sra
svnubhava-mayena rasenaikatay vibhvya pibata | yatas tdatay tda-ukamukhd galita pravha-rpea vahantam ity artha |
tad eva bhagavat-prte parama-rasatpatti abdopttaiva | anyatra ca sarva-vedntasra hi [bh.pu. 12.13.15] ity dau tad-rasmta-tptasya ity di | evam evbhipretya
bhvuk ity atra rasa-viea-bhvan-catur iti k | tath smaran mukundghryupaghana punar vihtum icchen na rasa-graho jana [bh.pu. 1.5.19] ity di |
atra vaikuha-sthita-kalpa-taru-phalasya rasa-mtra-rpatva ca yath hayarapacartre paca-tattva-nirpae
dravya-tattva u brahman pravakymi samsata |
sarva-bhoga-prad yatra pdap kalpa-pdap ||
gandha-rpa svdu-rpa dravya pupdika ca yat ||
heynm abhvc ca rasa-rpa bhaved dhi tat |
tvag-bja caiva heya kahina ca yad bhavet ||
sarva tad bhautika viddhi na hy abhtamaya hi tat |
rasavad bhautika dravyam atra syd rasa-rpakam || iti |
atra vaikuha iti tat-prakaraa-labdham ||3||
rasa-abdena r-ka eva vykhyta | tam evya vijna-mayo labdhv nandaparvadhi-kh prpnoti sainandasya mms bhavati [aitt 8] iti tad-uttararuty rasa eva tasminn nanda-vicra-paryavasna-jpant | yad v, ayam nandamayopi dvijtmaj me yuvayor didku [bh.pu. 10.89.50] iti vismpana svasya ca
saubhagardhe [bh.pu. 3] ity dibhyas tam eva labdhvnand bhavatti |
tata ca ta rasa r-ka phala nigama-kalpa-taros tasmt sakd galita na tu
tatra skt sthitam iti | tad-artha nigamo nnveavya kintu uka-mukham evety ha
uka-mukhd iti | phalam idam atisvdu jtv tata kya nya vysena sneht
sva-putra-mukha eva nihitam iti sabhvyata iti bhva | ki v, uka-mukhd iti hetau
pacamyem aha priya tm [bh.pu. itydi uka-vkya-prmyt | bhuvi vrajabhmv utpadya he bhvuk rasik priy satya bhgavata bhagavat-svarpabhta-rasa-mdhurya pibata |
yad v, bhagavata r-kasya rasam laya laya lea liganam iti yvat tam
abhivypya | amtonavaro yo dravo mano-nayana-drautya tat-sayukta yath syt
tath pibatety adhara-pna scitam | idam eva nigama-kalpa-taror galita
paripakva phalam iti phalato gop-jannugati-may rgnugkhy bhaktir di | yato
nigamopi tal-lobhd eva bhad-vmana-d td bhakti vidhya vraja-bhmv
utpadya ata-sahasrao gopyo bhtv tad-adharmta-rasa papv iti | veda-stutau
dam iti atirahasyortha |
nanu brahmao hi pratihham ity etat kecid anyath vycakate satyam | tadaprakraikatvt kalpyatvd ayuktam eva mantavya kintv evam eva yuktam | tath hi
m ca yovyabhicrea bhakti-yogena sevate |
sa gun samattyaitn brahma-bhyya kalpate ||
brahmao hi pratihham amtasyvyayasya ca |
vatasya ca dharmasya sukhasyaikntikasya ca || iti [gt 14.26-7]
anayor artha6 nanu tad-bhakty katha nirgua-brahma-prpti ? s tu advitya-tadeknubhavenaiva bhavet | tatrha brahmao hti | hi yasmt parama-pratihtvena
prasiddha rutau yad brahma tasypy aha pratih pratihyatesminn iti pratih
rayonna-maydiu rutiu sarvatraiva pratih-padasya tathrthatvt | ata evmtasya
mokasypy aha pratih tasya lakaay svargdi-paratva vrayati avyayasyeti | yath
vatasya sdhana-phala-daayor api sthitasya dharmasya bhakty-khyasya aha
pratih | tath tat-prpyasyaikntikasya sukhasya prema ca pratih | ata sarvasypi
mad-adhnatvt kaivalya-kmanay ktena mad-bhajanena brahmai lyamno
brahmatvam api prpnotti |
atra r-viu-puram api pramam ubhraya sa cittasya sarvagasya
tathtmana [vi.pu. 6.7.76] iti | vykhyta ca tatrpi svmi-caraai | sarvagasytmana
6
o
naimienimia-ketre aya aunakdaya |
satra svargya lokya sahasra-samam sata ||
madhva: prakrntarea pururtha-aka-nivtty-artham khyyik pdme ca
khyyik pradaryante sarva-vedeu sarvaa |
dyotayanty astu mahat ttpary tatra tatra ha ||
albha pururthasya proktam artham te tv iti |
dyotanya mahrja raddh-vddhy-artham eva ca || iti ||4||
rdhara : tad evam anena loka-trayea viiea-devatnusmaraaprvaka prripsitasya strasya viya-prayojandi-vaiihyena sukhasevyatvena ca rotn abhimukh-ktya stram rabhate naimia iti |
brahma visasya manomayasya cakrasya nemi ryate kuhbhavati yatra tan nemia, nemiam eva naimiam | tath ca vyavye
etan manomaya cakra may sa visjyate |
yatrsya ryate nemi sa deas tapasa ubha ||
ity uktv srya-saka cakra sv manomayam |
praipatya mahdeva visasarja pitmaha ||
tepi hatam vipr praamya jagat prabhum ||
prayayus tasya cakrasya yatra nemir vyaryata |
tad vana tena vikhyta naimia muni-pjitam || iti |
naimia iti phe varha-purokta draavyam | tathhi gauramukham
i prati bhagavad-vkaym
eva ktv tato devo muni gauramukha tad |
uvca nimieeda nihata dnava valam ||
rayesmis tatas tv etan naimiraya-sajitam |
bhaviyati yathrtha vai brhman vieakam || iti |
animia r-viu | alupta-ditvt | tasya ketre | tath ctraiva
aunakdi-vacanaketresmin vaiave vayam' iti | sva svarge gyata iti
svargyo hari | sa eva loko bhaktn nivsa-sthna tasmai | tat-prptaya
ity artha | sahasra sam savatsar anuhna-klo yasya tat satra
satra-sajaka karmoddiya sata upaviviu | yad v satkurvatety
artha | labheta nirvapati upayanttydivat-pratyayoccraamtrrthatvenster dhtv-arthasyvivakitatvt ||4||
krama-sandarbha : atrpi mah-purasysya pranottarbhy r-kaikaparatva darayitum hao naimia ity di | kym satety asya vykhyntare tv
ida jeyam | tat-tad-dhtv-arthas tatra tatra na sambhavatti dhtu vin ca kevalapratyayoccraa na yujyata iti pratyayasya tivder artha prayojana yatra tdatay
dhtv-arthasyvivakitatvt k-arthnugata-kart-vci-pratyayena k-arthas tu
samarpyata iti ||4||
vivantha:
praamya r-guru bhya r-ka karuravam |
lokantha jagac-caku r-uka tam upraye ||
tama channa-d yair na kte bhvrtha-dpik |
kt kplavas tetra rdhara-svmino gati ||
vykhy lekhy tady y bhakta-citta-pramodin |
kcit prabhn kcit tu rmad-guru-kpodit ||
o)0(o-|| 1.1.10 ||
karmy anueyni yatra tni | rotavyni sdhanni tda-sdhanapratipdakni stri v, yentm buddhi prasdati | tac ca ravaakrtandikam evety agre jsyate ||11||
o)0(o-|| 1.1.12 ||
ka-s. 65-67
ka-s. adds here: praama evyana vartma rayo v ye te
ka-s. adds here: upasp sannidhi-mtrea sevit
--o)0(o
iti brahma-stra-bhye rmad-bhgavata-mah-pure
pramahasy sahity vaiysiky prathama-skandhe
naimiyopkhyne i-prano nma
prathamodhyya
|| 1.1 ||
(1.2)
atha dvityodhyya
|| 1.2.3 ||
vivantha : nanu sa eva kim-kra tma-prasda ity apeky sarva-durviayavaimukhypdakabhagavad-rpa-gua-mdhurynubhava-jna-maya evyam ity ha
vsudeva iti | prakarea yojita sambaddha dsya-sakhydi-sambandha-yukta kta iti
yvat | leea prayojankta bhakti-yogasya bhakti-yoga eva prayojana nnya ity eva
vicrita ity artha | janayatti | jna-vairgyrtha pthak yatno bhaktair na kartavya iti
bhva | u ghra tat-kla evety artha | yad vakyate
bhakti parenubhavo viraktir
anyatra caia trika eka-kla|
prapadyamnasya yathnata syus
tui pui kud-apyonu-ghsam || [bh.pu. 11.2.42] iti |
nanu tarhi jntn moka eva bhvti tatrha ahaiktukam annasya hetor vasati itivad
dhetu prayojana tad atra syujya tan nrhatti | tena bhagavad-rpa-guamdhurynubhva-mayam eva jnam ytam | evam eva caturthepi vakyate
vsudeve bhagavati bhakti-yoga samhita |
sadhrcnena vairgya jna ca janayiyati || [bh.pu. 4.29.37] iti |
tatra sadhrcna-prakra khalu mokdi-phalntarbhisandhi-rhityam eveti
vykhysyate |
socird eva rjare syd acyuta-kathraya |
vata raddadhnasya nityad syd adhyata || [bh.pu. 4.29.38]
ity antara-vkye tat-kraa ca sa eva da iti | eva ca bhakte kraa prayojana ca
bhaktir eveti vyavasthitam ||7||
--o)0(o-|| 1.2.8 ||
krama-sandarbha : vyatirekam hadharma svanuhita iti | vsudevatoabhvena yadi tat-kathsu tal-ll-varaneu rati ruci notpdayet, tad rama
syn na tu phalam | kath-ruce sarvatraivdyatvt rehatvc ca saivokt | tadupalakaatvena bhajanntara-rucir apy upadi | eva-abdena pravtti-lakaakarma-phalasya svargde kayiutvam | hi-abdena tatraiva yatheha karma-jito loka
kyate [ch.u. 8.1.6] iti sopapattika-ruti-pramatvam | nirte kevala ity amara-kot
kevalam ity avyayena nivtti-mtra-lakaa-dharma-phalasya jnasysdhyatva,
siddhasypi navaratvam | tatrpi tenaiva hi-abdena yasya deve par bhaktir [ve.u.
6.23] ity di ruti-pramatvam, naikarmyam apy acyuta-bhva-varjitam [bh.pu.
1.5.12], reya-sti bhaktim udasya te vibho kliyanti ye kevala-bodha-labdhaye ity di
[bh.pu. 10.14.4], ruhya kcchrea para pada tata patanty adhondta-yumadaghraya [bh.pu. 10.2.32] ity di vacana-pramatva ca scitam | loka-dvayena
bhakir nirapek, jna-vairgye tu tat-speke iti labhyate ||8||
vivantha : nanu varramcra-lakao dharma katha na paras tatrha dharma
iti | ya pus viprdn suhu anuhito dharma sa | vivaksena-kathsu rati
notpdayet karma pit-loka iti rute | karma raty-anutpdakatva ca |
karmabhir v tray-proktair ity dau na yatrtma-prado harir [bh.pu.
4.31.10-12] iti caturthe nradokter eva vyaktam | yad ca rati notpdayet
tarhi kevala rama eva pit-lokder navaratvt tasmt sva-dharma
tyaktv ravaa-krtandi-lakaa prvokta paro dharma evnuheya iti
bhva |
yad v, nanu ca
asmin loke vartamna svadharmasthonagha uci |
jna viuddham pnoti mad-bhakti ca yadcchay || [bh.pu.
11.20.11]
iti r-bhagavad-ukter nikma karma-yoga eva bhakter hetur asti tat
katha bhaktir ahaitukty ucyate | satyam | tatra karma-yogasya jnajanakatvam iva na skt bhakti-janakatva vykhytu akya madhye
yadcchayeti padopdnt | tata ca tatra pusi bhakter yadccha svairit
yadi syd daivd anya-nirapeka eva uddha-bhakte pravea syt, tad
tm api sa prpnotti tatrrtha | yadcch svairitety abhidhnt kaakalpanay vykhynantare bhakte sva-prakatva na siddhed iti tad
andtam ity ato nikmopi karma-yogo na bhakter hetur ity hadharma
iti ya iti | sa vai pus paro dharma [bh.pu. 1.2.6] iti padoktt paramadharmd anyo yo varramcra-lakaa svanuhito nikmopi dharmo
vivaksena-kathsu rati pr.ti notpdayet sa kevala rama eva yadti
garhy rama-janakatvd garhitety artha | yadi garh-vikalpayor
itimedin |
atha rmad-bhgavatkhya eva stre kvacid anayatrpi tad eka tattva tridh
abdyate | kvacid brahmeti kvacit paramtmeti kvacid bhagavn iti ca | kintv atra rmadvysa-samdhi-labdhd bhedj jva iti ca abdyate iti svayam eva vykhyto bhavatti
prathamatas tv eva prastyate | mle tu kramd vaiiya-dyotanya tath vinysa |
ayam arthatad ekam evkhananda-svarpa tattva thutktapramehydiknanda-samudayn paramahasn sdhana-vat tdtmyam panne
satym api tadya-svarpa-akti-vaicitry tad-grahasmarthye cetasi yath smnyato
lakita tathaiva sphurad v tadvad evvivikta-akti-aktimattbhedatay pratipdyamna
v brahmeti abdyate |
atha tad eka tattva svarpa-bhtayaiva akty kam api viea dhartu parsm
api aktn mlraya-rpa tad-anubhvnanda-sandohntar-bhvita-tdabrahmnandn bhgavata-paramahasn tathnubhavaika-sdhakatama-tadyasvarpnanda-akti-vietmaka-bhakti-bhvitev antar-bahir apndriyeu parisphurad v
tadvad eva vivikta-tda-akti-aktimattbhedena pratipdyamna v bhagavn iti
abdyate | (bhagavat-sandarbha 1)
--o)0(o
|| 1.2.12 ||
chidyanta iti | mananena tad-gata-viparta-bhvan | sktkrea tv tma-yogyatgatsambhvan-viparta-bhvane iti jeyam | kyante tad-icch-mtreaiva tadbhso na kicid eva tev avaiyata ity artha ||21||
vivantha : hdaya-granthir avidy bhidyata iti karma-kartari prayogevidy-dhvaso
bhaktnm ananusahita phalam evam eva chidyante sarva-saay asambhvandirp | tmanti vara ity asya vieaa yad v tmany eva manasy eva de ki
puna skd de satti sphrti-sktkrv uktau |
sat kp mahat-sev raddh guru-padraya |
bhajaneu sph bhaktir anarthpagamas tata |
nih rucir athsakt rati premtha daranam |
harer mdhurynubhava ity arth syu caturdae ||21||
--o)0(o-|| 1.2.22 ||
sattva, tat skd brahmao daranam | skd eva samyak tat-tad-guarpvirbhva-dvram | nta-svaccha-svabhvtmakatvt | ato brahma-ivayor
askttvam | r-vios tu skttva siddham iti bhva | tath ca r-vmana-pure
hayar m pathi deva-helant [bh.pu. 6.8.17] iti r-nryaa-varmai tad-gapryacittam | caturthe nandvara-pa casasaras tv iha ye cmm anu
arvvamninam [bh.pu. 4.2.24] iti | atra viea-jijs cet r-paramtma-bhaktisandarbhau dyau ||25||
vivantha : varaa-vikepa-praka-dharm tamo-raja-sattvn yathottara
raihya, tath saty asya uddha-sattve prtiklybhva ca sa-dntam ha |
prthivt sva-vtti-praka-pravtti-rahitt drua kht sakt dhma pravttisvabhva rehas tasmd apy agni pravtti-praka-dharmako vedokta-karmasdhanatvt traymaya | eva tamaso laytmakatvd rajo vikepaka reham |
tasmd api sattva laya-vikepa-nya brahma-daranam | sattvt sajyate jna
[gt 14.17] ity de uddha-sattve tasya prtiklybhvenopargbhva ukta | tena
brahma-darane tasya vyvadhyakatvbhva eva sdhakatvam aupacrika bhakty
vin brahma-daransambhava ity agrima-granthe pratipdant | eva ca nando
brahmao rpam iti paramevarasynanda-rpatvt | my paraity abhimukhe ca
vilajjamn ity der my-gun raja-sattva-tamas paramevara-spare svata
smarthybhvt paramevareaiva svecchay tat-spare svktepi brahmai vikepaviio viau praka-viia ive varaa-viia nanda ity ata nandasya prakayuktatve na katir iti viur evopsya iti viveka |
atra drui uddha-tejasa upalabdher, dhme tu tad-anupalabdher dhma-sthyd
rajasa sakt dru-sthnya tama reha, tat-krya-suuptv api
kevaltmnubhavd iti rajas-tamo-guavator brahma-rudrayor madhye rudra eva reha
iti kecid hu |
ato bhagavad-avatratve tray smya guopargnupargbhym asmya cety
abheda-bheda-pratipdakni paurnika-vkyni sagamanyni | atra asago hy aya
purua iti rute | paramtm jvtm ca yasyapi svarpato gua-saga-rahita eva
bhavati, tad api paramtmana cin-mahodadhitvt paramevaratvt svtantryt svairallatvc ca svecchayaiva sva-kartkea gua-sparane ambhutve sati, gua-kryakrodhdimattvepy tmrmatvam asasritva svjnpacaya ca bhavati |
jvtmanas tu cit-karaatvd alpa-prakakatvd itavyatvd asvtantryd alpabalatvc ca gua-kartka eva tat-spare sati sva-jna-lopa sasra ca bhavatti
vivecanyam ||24||
--o)0(o-|| 1.2.25 ||
rdhara : rajas-tamas prakti svabhvo ye te | ata eva pitbhtdibhi sama la yem | riy sahaivarya praj cepsantti tath
te ||27||
krama-sandarbha : nanu kma-lobhopi lakm-pati-bhajane bhavaty eva
tarhi katham anys te bhajante ? tatrharaja iti | rajas-tamapraktitvenaiva pitrdibhi sama la ye, sama-latvd eva tadbhajane pravttir ity artha ||27||
vivantha :
--o)0(o
|| 1.2.28-29 ||
(1.3)
ttyodhyya
sta uvca
jaghe paurua rpa bhagavn mahad-dibhi |
sambhta oaa-kalam dau loka-siskay ||
madhva : vyakty-apekay jagha iti | tath hi tantra-bhgavate
aheyam anupdeya yad rpa nityam avyayam |
sa evpekya rp vyaktim eva janrdana ||
aghd vyasjac ceti ka-rmdik tanum |
pahyate bhagavn o mha-buddhi-vyapekay ||
tamasdy upaghasya yat tama pnam itu |
etat-purua-rpasya grahaa samudryate ||
ka-rmdi-rp loka-vyaktim apekay || iti|
mahad-dibhisambhtam antargata mahad di | na mahad-di arram | oaakalam | yasmin net oaa-kal prabhavanti iti ruti |
yat kicid iha loke vai deha-baddha vi pate |
sarva pacabhir via bhtair vara-buddhi-jai ||
varo hi mahad-bhta prabhur nryao vir |
bhtntartm vijeya saguo nirguopi ca ||
bhta-pralayam avyakta urur npa-sattama ||
iti moka-dharme [ma.bh. 12.335.10-11]
nsd ahonartrir sn nsad st tan mahad vapus tad-bhavad vivarpa s vivarpasya rajani iti bhllaveya-ruti |
na tasya prkt mrtir msa-medosthi-sambhav |
na yogitvd varatvt satya-rpocyuto vibhu || iti vrhe |
sarve nity vat dehs tasya partmana |
hnopdna-rahit naiva praktij kvacit ||
paramnanda-sandoh jna-mtr ca sarvaa |
sarve sarva-guai pr sarve bheda-vivarjit ||
anynnadhik caiva guai sarvai ca sarvata |
dehi-deha-bhid caiva nevare vidyate kvacit ||
atha tasya rpa-dvayasya smnyata ekatvena svarpam hatad iti | tac chrbhagavata paurua rpa | vai prasiddhau | viuddhorjita-sattvdibhir vyaktatvc
chakti-svarpayor abhedc ca tad-rpam evety artha | ukta ca dvitya puruavyham adhiktya svarpatva tad-rpasyanta para parama yad bhavata
svarpam [bh.pu. 3.9.3] ity atra | viuddha jyenpi rahitam, svarpa-aktivttitvt | rjita sarvato balavat paramnanda-rpatvtko hy evnyt ka pryt yad
ea ka nando na syt [tai.u. 2.7.1] iti rute | tasmc chkd bhagavad-rpe tu
kaimutyam evytam ||3||
vivantha : tan-mrtnm aprktatvam ha | viuddha raja dya-mira ata
evorjita reha aprkta sac-cid-nanda-ghanam ity artha ||3||
--o)0(o-|| 1.3.4 ||
krama-sandarbha : atha prcuryea tad-avatrn kathayas tad-aikya-vivakay tadainm apy avirbhva-mtra gaayati viaty | tatra sa eveti | yombhasi ayno
ya ca sahasra-pddi-rpa sa eva purukhyo deva | ete ca-kal pusa
[bh.pu. 1.3.28] ity upasahrasypi savdt | kaumra catusana-rpam | brahm
brahmao bhtv ||6||
vivantha : sanat-kumrdy-avatram tac-caritra chasa eveti |
yasyena devdaya sjyante, sa eva padmanbha ity artha |
kaumra sargam rita | kumreu prdurbhva prpta san brahm
brhmao bhtv brahmacarya cacra, svayam caraa lokeu
pracraymsety artha | prathama-dvitydi-abd nirdeamtrpekay ||6||
--o)0(o-|| 1.3.7 ||
vivantha : ckua-manvantare ya udadhn saplava | ckuntarasamplava iti ca pha | mah-mayy nvi nauk-rpy mahym ity
artha | apd rakitavn vaivasvata iti bhvin saj | yadyapi
manvantarvasne pralayo nsti, tathpi kenacit kautukena satyavratya
my darit, yath mrkaeyya iti rdhara-svmi-pd |
viudharmottare tu manvantare parike kd dvija jyate ity di vajra
prannte mrkaeyottaram
rmi-ml mah-vega sarvam vtya tihati |
bhrlokam rita sarva tad nayati ydava ||
na vinayanti rjendra virut kula-parvat |
naur bhtv tu mah-dev [1.75.5-6, 9] ity di ca |
evam eva manvantare tu sahra ity di prakaraam | ata eva bhgavatmte
pratimanvantarnta eva pralaya ukta | r-hari-vae tadya-ksu ca | tad apy atra
ckua evokti satyavratasya manor matsya-deva-parama-bhaktatvd bhaktotkard
eva bhagavat-prdurbhvasypy utkart bhaktecchoptta-dehyety dibhir yuktisiddht sarva-manvantary evopalakayati ||15||
--o)0(o-|| 1.3.16 ||
--o)0(o-|| 1.3.20 ||
20
ttya-praphake.
21
|| 1.3.38 ||
|| 1.3.40 ||
|| 1.3.42 ||
--o)0(o-|| 1.3.44 ||
(1.4)
atha caturthodhyya
nradgamana nma
|| 1.4.1 ||
vysa uvca
--o)0(o-|| 1.4.3 ||
--o)0(o--
|| 1.4.5 ||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : pda-niketa pda-pha ha sphua yuv na tu vddha,
aiata aicchat asubhi prair api saha ||11||
--o)0(o-|| 1.4.12 ||
parvara-ja sa i klenvyakta-rahas |
yuga-dharma-vyatikara prpta bhuvi yuge yuge ||
bhautikn ca bhvn akti-hrsa ca tat-ktam |
araddadhnn nisattvn durmedhn hrasityua ||
durbhag ca jann vkya munir divyena caku |
sarva-varram yad dadhyau hitam amogha-dk ||
madhva : nitya-jnasya cid-dir loka-di-vypekay |
sarvajopy ajavad deva sarva-aktir aaktavat |
pratypayati loknm ajna mohanya ca || iti kaurme ||16||
rdhara : tatra ca sa ir yuga-dharma-vyatikardika vkya sarvavarram yad dhita tad dadhyv iti ttyennvaya | parvara-jo
ttngata-vit | avyakta raho vego yasya tena klena yuga-dharm
vyatikara sakara prpta vkya | tath bhuvi yuge yuge ||16||
bhautikn bhvn arrdn | tat-kta kla-kta | nisattvn
dhairya-nyn | durmedhn manda-matn ||17||
krama-sandarbha : parvaraja iti trikam ||16||
vivantha : parvaraja attn gata-vija yuga-dharm vyatikara
klena nam | bhautikn arrdn tat-kta kla-kta nisattvn
rajas-tamo-mayn ||16-18||
--o)0(o--
|| 1.4.19 ||
26
vivantha : daihya dehastha tman svarpea vibhus tapojndibhi paripropi asampanna iva apra iva na kevalam asampanna
iva, kintu brahma-varcasa veda-ravadhypaotkaraja tejas tadvn api
asattama iva | uattama iti phe kamanyatamopi tath samsntbhve
matvarthya-vin-pratyayena brahma-varcasv asattama iti uattama ity
bhy va-kravat sayogena pha-dvayam ||30||
--o)0(o-|| 1.4.31 ||
caturthodhyya
|| 1.4 ||
(1.5)
atha pacamodhyya
vysa-nrada-savdo nma
|| 1.5.1 ||
sta uvca
iti ea iti pho yady api bahutra dyate tathpi mle tat-pada-sattvt soyukta eva |
o)0(o
|| 1.5.11 ||
tad-vg-visargo janatgha-viplavo
yasmin prati-lokam abaddhavaty api |
nmny anantasya yaokitni yac
chvanti gyanti ganti sdhava ||
rdhara : vinpi pada-cturya bhagavad-yaa-pradhna vaca pavitram
ity hatad iti | tad-vg-visarga sa csau vg-visargo vca prayoga
o)0(o
|| 1.5.12 ||
o)0(o
|| 1.5.13 ||
jugupsita dharma-ktenusata
svabhva-raktasya mahn vyatikrama |
yad-vkyato dharma ittara sthito
na manyate tasya nivraa jana ||
madhva : pravtti-dharma-kte ||15||
rdhara : tad eva hari-yao vin bhratdiu kta dharmdi-varanam
akicit-karam ity uktam | pratyuta viruddham eva jtam ity hajugupsitam
iti jucupsita nindya kmya-karmdi tatra svabhvata eva raktasya
anurgia puruasya dharmrtham anusata prerayatas tava mahn
aya vyatikramonyya | kuta ity ata ha | yasya vkyatoyam eva mukhyo
dharma iti sthira itara prkto jana | tasya kmya-karmder anyena
tattva-jena kriyama nivraa svayam eva v tvay kriyamam | yad
v na karma na prajay dhanena tygenaike amtatvam naur itydi
ruty kriyama yathrtham etad iti na manyate, ki tu pravttimrgnadhikta-viaya tad iti kalpyati | tad ukta matntaropanyse
bhaai
tartaiva akyate vaktu yendha-pagavdayo nar |
ghasthatva akyanti kartu tem aya vidhi ||
bhavati, sa eva sarva-viaya-nivtty bhajannantarea yad asya bhaktirpa sukham, tad veditum arhati | ato yadyapi
sa sahit bhgavat ktvnukramya ctma-jam |
ukam adhypaym sa nivtti-nirata muni || [bh.pu. 1.7.8] iti |
tath
hitv sva-iyn paildn bhagavn bdaryaa |
mahya putrya ntya para guhyam ida jagau || [bh.pu. 9.22.22-3]
iti tasyaiva mukhydhikritvam uktam, tathpi nivtta-tarai ity di-nyyena guai
pravartamnasypi hitrtha tasya ceitam eva darayety di prvavat ||16||
vivantha: ki ca tad api tva dharmntara vinindya bhagavad-yaa eva varayety
ha vicakaa iti | itara prkto viveka-nyo jana sthita ity uktam | vicakaa vivek
janas tu asya vibho sukha nivttita tad itara-grmya-sukha-nivtty veditum arhati
tatra hetur ananta-prasya na anta klata pra ca pramato yasya tasya tena sntd
alpa-pramc ca viaya-sukhn nivtya anantam apra-prama ca vibho sukha
viditv tad-artha bhaktim eva kartum arhatti bhva | tata ca vicakaa-janasya
bhaktau pravttim lokya yad yad carati rehas tat tad evetaro jana [gt 3.21] iti
nyyenvicakaopi tatraiva pravarteta ity atas tad-artham api bhagavac-caritra
varayety ha guai pravartamnasya ataevntmano buddhi-viveka-nyasya janasya
banda-vimuktaye ceita ll daraya | he vibho ! atra samartho yatosv api sarvato
nivtya uddh bhakti ktv tadya sukha labhatm iti bhva | yad v, evam
avatrayam |
nanu, yadi nivraa jano na manyate tarhy adhunpi tvad-upadeenpy rabdhena tattat-sarva-mata-nivartaka-bhakti-mtra-pravartakena strelam | maiva | na hy asmin
jagati sarva evvivekino vivekinopi santty ha vicakaa iti | vibho katha bhtasya
ananta-prasya | tatra klatontbhvam ha | prakaredhunpi vartamnasya tena
tasya tac-ceitasya bhta-prva-mtratva na jeyam iti bhva | pramatontabhvam ha guai sattvdibhir na bhavaty tm deho yasya cid-nanda-mayavigrahasyety artha | nahi ghana-cid-vastu kenpi pramtu akyate iti bhva ||16 ||
o)0(o
|| 1.5.17 ||
o)0(o
|| 1.5.19 ||
bhavatu nma, ata para tu na prabhor bhajana hsymi iti punar api bhajanam
rabhata evety artha |
atra vijahyd ity anuktv vihtu necched ity anena tasya garva-rhitya scita
bhajana na hsymtcch-mtra may kriyate, tan-nirvhas tv varasyaiva pv iti
tad-aya | tatra heturase graha graho yasya rasa eva graha iva ya na tyajatti v
| ayam arthabhajanam eva nih-rucy-sakty-ante rati-day skd eva raso
bhavet, ato bhajanasya prathamrambha-dinepi pracchannatay rasatvam asty eva |
yad ukta
bhakti parenubhavo viraktir
anyatra caia trika eka-kla |
prapadyamnasya yathnata syus
tui pui kud-apyonu-ghsam || [bh.pu. 11.2.42]
iti sa ca svda-vieo bhaktena dustajas tena ca bhakta iti | tata ca
bhajanasyvicchede utpadyamne bhajanyasya mukundasycird eva
prptir ity atra ka sandeha iti bhva ||19||
o)0(o
|| 1.5.20 ||
|| 1.5.23 ||
te mayy apetkhila-cpalerbhake
dntedhta-kranakenuvartini |
cakru kp yadyapi tulya-daran
urame munayolpa-bhii ||
rdhara : apetni gatny akhilni cpalni yasmt tasmin | dnte
niyatendriye | adhta-kranake tyakta-kr-sdhane | anuvartiny anukule
||24||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : dnte niyatendriye adhta-kranake blyocita kranam apy akurvati |
yadyapi te tulya-daran suleu dukha-leu ca sat-kurvatsu tiraskurvatsu ca sadcreu durcreu ca jagaj-janeu yadyapi sama-daya ko v tem anugrhya
ko v nigrhyas tad api mayi kp cakru | sarvatra smyepi mahatsu bharataprahlddiu kpy vaiamya-darand iti bhva | atra mat-saulynuvttydikam
anapekyaiva prathama kp cakru | tata ca tat-kp-janya-saulynuvtty-dika
punar api te kptiayasyaiva kraam abhd iti te nirupdhikaraatvam apy
|| 1.5.26 ||
Vishwanath favors the reading rati and quotes it that way in Mdhurya-kdambin 8.12
and elsewhere.
kpy ca iti viva | ata eva svarpa-bhtay nitya-akty mykhyay yuta | ato
my-maya viu pravadanti santanam iti mdhva-bhya-pramit ruti ca | evam
agrimeu granthev api my-abdena yath-sambhava cic-chakti-tri-gua-akty-dayo
vcany ||31||
o)0(o
|| 1.5.32 ||
rdhara : nanu sasra-heto karmaa katha tpa-trayanivartakatvam | smagr-bhedena ghaata iti sa-dntam ha dvbhym
| ya mayo rogo yena ghtdin jyate tad eva kevalam maya-kraabhta dravya tam maya na punti | na nivartayatty artha | ki tu
cikitsita dravyntarair bhvita sat-punty eva yath ||33||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : nanu sasra-heto karmaa katha tpa-trayanivartakatva satya smagr-bhedena ghaata iti sadntam ha
dvbhym | ya mayo roga yena ghtdin jyate, tad eva ghtdi-dravya
cikitsitum auadhntara-vsita sat maya na punti na rakati nayatti
yvat puntir atra rakanrthako jeya ||34||
o)0(o
|| 1.5.34 ||
o)0(o
|| 1.5.38 ||
(1.6)
atha ahodhyya
vysa-nrada-savdo nma
|| 1.6.1 ||
sta uvca
31
|| 1.6.3 ||
--o)0(o-|| 1.6.6 ||
citra-dhtu-vicitrdrn ibha-bhagna-bhuja-drumn |
jalay chiva-jaln nalin sura-sevit ||
rdhara : citrair dhtubhi svara-jatdyair vicitrn adr ca | ibhair
bhagn bhuj kh ye te drum yeu tn | ivni bhadri jalni
yem tn | nali saras ||12||
krama-sandarbha : na vykhytam |
--o)0(o-|| 1.6.15 ||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : bhva-nirjitena prema-vaktena cetas manas hdi manasy
eva dhyyato mama hari anai kramesti gatygre babhva | yad v,
anair iti prathama hdy virbabhva | tato hd-vttiu tisu nsikrotra-cakuv api sga-saurabhya-npura-sausvarya-r-mukhasaundarya-grahartham virbabhva | kdasya mama ?
autkahyenri kaayato dhrayatoki yasya tasya ||17||
--o)0(o-|| 1.6.18 ||
premtibhara-nirbhinna- pulakgotinirvta |
nanda-samplave lno npayam ubhaya mune ||
madhva : ubhaya dvitya npayam tam evpayam ||18||
rdhara : premotibharea nirbhinna-pulakny agni yasya | nandn
saplave mah-pure paramnande ||18||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : premotibharea atydhikyena nirbhinnni atibhinnni pulaka-yuktni ca
agni yasya sa | prema-rpy eva sarvy agni tadnm abhavann ity artha | yad
v, nieea bhinnni vidrnva vohum asmarthyd eveti bhva | nandasamplave lno labdhnanda-mrccha ity artha | ubhaya tmna para ca npayam ||
18||
--o)0(o-|| 1.6.19 ||
33
vivantha : puna ca sahasaiva tad-rpa apayan uttasthe utthitosmi | yath prptyacyuta-nidhir jano durman bhavati athaivety artha ||19||
--o)0(o-|| 1.6.20 ||
--o)0(o-|| 1.6.24 ||
36
deva-dattm im v svara-brahma-vibhitm |
mrcchayitv hari-kath gyamna carmy aham ||
rdhara : kim iti paryaasi ? varjay loka-magalrtham ity ha
caturbhi | devenevarea dattm | svar nida-rabha-gndhra-aja37
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : prakarartham upasaharatietad iti | mtr viays te spar
bhogs tad-icchay vykula-cittn yo bhava-sindhus tasya plava pota |
do may skt pratyakkta | ntra prampeketi bhva | etad
eva hi hari-caritasynuvaranam | atra sarvatraiva bahva-agy api bhakte
krtanasya mukhyatvt krtanopalakit sarvair eva bhaktir jeya ||35||
--o)0(o-|| 1.6.36 ||
38
(1.7)
atha saptamodhyya
draui-dao nma
|| 1.7.1 ||
aunaka uvca
--o)0(o-|| 1.7.3 ||
tata evbheda-stry ubhayo cid-rpatve jva-samhasya durghaa-ghaanpayasy svbhvika-tad-acintya-akty svabhvata eva tad-rami-paramu-guasthnyatvt tad-vyatirekevyatirekea ca virodha parihtygre muhur api tad etadvysa-samdhi-labdha-siddhnta-yojanya yojanyni || [tattva-sandarbha 43]
tad eva myrayatva-my-mohitatvbhy sthite dvayor bhede tadbhajanasyaivbhidheyatvam ytam || [tattva-sandarbha 44]
ata r-bhagavata eva sarva-hitopadetvt, sarva-dhukha-haratvt, ramn
sryavat sarve parama-svarpatvt sarvdhika-gua-litvt, paramapremayogatvam iti prayojana ca sthpitam ||5|| [tattva-sandarbha 4540]
vivantha : nanu bhagavad-rpa-gua-ll-mdhurya-varanrtha
bhagavad-daranam apekayam eva | vysasya my-darana kimartha ? tatrha may samohita iti | ayam artha yad-artha rbhgavatam ripsita sa jvo my-roga-grasta katha svaya svdayatu
tan-mdhuryam ? agratas tasya roga-darana vin cikits na bhavati | tay
ca vin rogias tasya katham auadha-pathayor vyavastheti my-jvv api
draum avayam evpekayv iti | yay samohita svarpvaraavikepbhy bhramita paropi tasy myy gua-traytiriktopi tat-kta
gua-kta anartha tad-abhimnena prpnoti ||5||
--o)0(o-|| 1.7.6 ||
The numbering system in Tattva-sandarbha is different from the other sandarbhas, being
reformatted according to the commentary of Baladeva.
svvirbhta-parnanda svvirbhta-sudukha-bh |
dvdg uttha-viparysa-bhava-bheda-jabhuca |
man-myay juann ste tam ima nhari numa || ity di ||6||
krama-sandarbha : tatrbhidheya ca tdatvena davn api, yatas tatpravtty-artha r-bhgavatkhym im stvata-sahit pravartitavn ity ha
anartheti | bhaktiyoga ravaa-krtandi-lakaa sdhana-bhakti, na tu premalakaa | anuhna hy upadepeka prema tu tat-prasdpekam iti tathpi tasya
tat-prasda-hetos tat-prema-phala-garbhatvt skd evnarthopaamanatva, na tv
anyaspekatvena | yat karmabhir yat tapas jna-vairgyata ca yat ity dau [bh.pu.
11.20.32], sarva mad-bhakti-yogena mad-bhakto labhatejas | svargpavarga
[bh.pu. 11.20.33] ity de | jndes tu bhakti-spekatvam eva reya-sti bhaktim
[bh.pu. 10.14.4] ity de |
athav anarthasya sasra-vyasanasya tvat skd-avyavadhnenopaamana
sammohdi-dvayasya tu premkhya-svya-phala-dvrety artha | anyat tai. tatra
svdg-uttheti | svdk svjna tenotthito yo viparysa svarpnyath jna tadbhavo yo bheda bhinne dehdv aha-mamat-rpa tasmt jt y bh uca ca t
juama ste ity artha ||6|| [tattva-sandarbha 46]
vivantha : tasya yad auadha tad api dam ity ha | anartham
upaamayati yas ta bhakti-yoga cpayat | atra daraneya kramo jeya
| prathama bhagavantam apayat | preti-pada-prayogd an vin
katha pratvam iti tad-an puruvatra-guvatrdn apayat |
prtimattva pratvam iti prti-rpa brahmpayat, tat-knti-bht
vimalotkariy-dy-aneka-prabhedavat cic-chakti apayat | phe
bahirag my-aktim apayat | tasys tan-moha-nivartik sarvatopi
mahat cic-chakti-mkhy bhakti-rp aktim anugrah-akti-vilsabht bhagavatopi vaayitr bhagavaty evpayat | tad etat sarva
svaya dv ajnato lokasyrthe stvata-sahitm et sarva-tattvaprakik r-bhgavatkhy cakre |
a svatantra cit-sindhu sarva-vypyaika eva hi |
jvodhna cit-kaopi svopdhir vypi-aktika ||
anekovidyayopttas tyaktvidyopi karhicit |
my tv acit-pradhna cvidyvidyeti s tridh ||
vara-jva-my-jagat svarpa-akter bhakte ca svarpa-lakaaprmnydika veda-stuti-vykhyy vyaktbhaviyati ||6||
--o)0(o-|| 1.7.7 ||
tattva-sandarbhe draavya |
vaiiyopalambhanya tm adhypaymsa loke hi svditprvam iavastuka pitrdir avayam eva putrdika tat-tad-svdayitu prayatate ity
ha sa sahitm iti ktvnukramya ceti prathamata svaya sakiptabhaktika ktv pacn nradopaded anukramea r-bhagavad-bhaktyeka-pradhnatay anukramya saodhyety artha | sa ca nradopadea
r-kntardhnnantara parkit-kartka-kali-nigraht prva jeyas
tadaiva kalin svdhikrrambhe sva-prbalya-prakaant dhrmikm api
stra-darinm apy adharme pravtte | yata eva vysasya cittprasda |
yad ukta jugupsita dharma-ktenusata [bh.pu. 1.5.15] ity atra na
manyate tasya nivraa jana iti | kali-yugt prvam eva cittprasde na
matsyata iti prayujyeta atas tadaiva prva-nirmitasyaiva rbhgavatasynukramaa yad ukta ke svadhmopagate [bh.pu.
1.3.43] ity atra purorkodhunodita iti ata eveda rmad-bhgavata
bhgavatnantara yad atra ryate yac cnyatra adaa-purnantara
bhgavatam iti tad dvayam api sagata syt | nivtti-nirata
brahmnubhavinam api ||8||
--o)0(o-|| 1.7.9 ||
aunaka uvca
|| 1.7.14 ||
mt in nidhana sutn
niamya ghora paritapyamn |
tadrudad bpa-kalkulk
t sntvayann ha kiraml ||
madhva : svapnoyam |
prthnuytam tmna draui svapne dadara ha |
bandhana ctmanas tatra draupady caiva mokaam iti sknde |
tasmn naikvarodha ||15||
rdhara : ghora dusaha yath bhavati | bpasya kalbhir bindubhir
kule aki yasy | kirasyaikatvepi tad-agr bahutvt kira-mlty
uktam ||15||
krama-sandarbha : na vykhytam |
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : aaraa rakaka-rahitam tma-tram tma-rakopya, dvijtmaja
ity adrgha-daritva scitam ||19||
--o)0(o-|| 1.7.20 ||
|| 1.7.29 ||
sta uvca
|| 1.7.37 ||
43
--o)0(o
|| 1.7.55 ||
sta uvca
--o)0(o-|| 1.7.57 ||
(1.8)
aamodhyya
kunt-stuti-yudhihirnutpo nma
|| 1.8.1 ||
sta uvca
|| 1.8.3-4 ||
--o)0(o-|| 1.8.11 ||
sta uvca
|| 1.8.19 ||
--o)0(o-|| 1.8.24 ||
namokicana-vittya nivtta-gua-vttaye |
tmrmya ntya kaivalya-pataye nama ||
rdhara : prastuta-manoratha-praya puna praamati | akican bhakt
eva vitta sarvasva yasya tasmai | tata kim ? nivtt gua-vttayo
dharmrtha-kma-viay yasmt tasmai | tat kuta ? tmrmya | tat
kuta ? ntya rgdi-rahitya | ki ca, kaivalya-pataye kaivalya dtu
samarthya ||27||
krama-sandarbha : nanv akicana-vittatvena kiyan mhtmya jtam ? tatrha
nivtteti | gua-vtti-rahitasya tava yad-bhakta-vittatva, tat parama-mahad eveti bhva
| tad dhi bhaktn nirguatva sarva-gua-mayd utkatva ca vyanakti
tmrmyety anena | tatopy dhikyam | tmrmasypi tad-vittatvt | eva ntyety
di ||27||
vivantha : akican na vidyate kicin-mtra prkta vastu api tu tval-lakaa
pra-cid-nanda-svarpa vastv asti ye te eknta-bhakt eva vittni dhanntvtipremspadni sarvata sagopany ca yasya tasmai te vittyeti v | nanv akican
daridr ucyante satyam | bhagavad-bhaktn my-gua-vtty-utth sampado na
bhavantty hanivtt gua-vttayo viaya-bhog yasmt tasmai | akicana-bhaktev
evsaktim uktv anyeu tv audsnyam hatmrmyeti | bhaktnm apardhe saty
api na tva kupyasty hantya sva-bhakte svanugrahya | mumukubhaktepakrakatvam hakaivalyeti ||27||
--o)0(o--
|| 1.8.28 ||
bhayasya bhvanay sthitasya | yad yatas tvatto bhr api svaya bibheti
tasya te da ||31||
krama-sandarbha : gopti | atra bhr api yad bibhetty ukty tasy aivarya-jna
vyaktam | tato yadi s bh saty na bhavati, tad tasy mohopi na sambhaved iti
gamyate | sphuam eva cntarbhayam uktam | bhaya-bhvanay sthitasyeti ||31||
vivantha: tasmt tava llm evsvdaymty ha | gop yaod tvayi ktgasi
dadhi-manthan-sphoana ktavati sati yvad-dma-rajju dade jagrha, tvat tatkaam eva te tava y da avasth s m vimohayati | kimbhtasya ? arubhi kalila
vymiram ajana sabhrama vega ckor yatra tad-vaktra ninya adha ktv
tayiyatti bhayasya bhvanay sthitasya tad yatas tvatta bhr api svaya bibheti
tasya te da tena prvoktn nanda-gopd apy atipremavat yaod dhany, yay
tavaitdo vakra iti scitam | atra bhr api yad bibheti ity uktyaiva kunty atraivaryajna vyakt-bhtam | bhaya-bhvanay sthitasya ity antar-bhayasya ca tay satyatvam
evbhimatam | anukaraa-mtratve jte tasya moho na sambhaved iti jeyam | ata eva
tavehamnasya n viambanam ity dau viambanam anukaraam iti vykhyntara
parhatam ||31||
--o)0(o-|| 1.8.32 ||
--o)0(o-|| 1.8.36 ||
svit tva jihsasi, yatodya tva dvrak ytum icchasti bhva | nanu bahu-dinamatrvasa, samprati dvrak ymy eva | tatra mamvaya kicit ktyam asti | anuj
deht yata hasva-ktehita svenaiva kta nipditam hita cikrita yasya sa
tva kta-kartavyosti bhva | nirvisarga-phe sambodhanntara, rjasu yojitam
ahas tat-pitrdi-vadhena vaira yais tem | anujvino mat-putrn adhunpi rakann
atraiva tiheti bhva ||37||
--o)0(o-|| 1.8.38 ||
vivantha : yadi tvam ito ysyasi tatra tad iya bhmi sva-lakaair dhvajavajrdibhir vilakitair vailakaya prptai ||39||
--o)0(o-|| 1.8.40 ||
bla-dvija-suhn-mitra- pit-bhrt-guru-druha |
na me syn nirayn moko hy api varyutyutai ||
rdhara : suhda sabandhina | mitri sakhya | pitara pitvy ||
49||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : suhda sambandhina | mitri sakhya | pitara pitvy ||49||
--o)0(o-|| 1.8.50 ||
(1.9)
navamodhyya
yudhihira-rjya-pralambho nma
|| 1.9.1 ||
sta uvca
49
vivantha : tata ca tatraiva vieato dna-dharmn ity di sarvnte ca bhagavaddharmn bhakty-agniti moka-dharmebhyopy asya prthakya rauhya ca
vyajitam | samsa sakepo vyso vistara ca tad-dvayor yogena yuktatay ||27||
--o)0(o-|| 1.9.28 ||
|| 1.9.30 ||
r-bhma uvca
tri-bhuvana-kamana tamla-vara
ravi-kara-gaura-varmbara dadhne |
vapur alaka-kulvtnanbja
vijaya-sakhe ratir astu menavady ||
rdhara : idn r-ka-mrti varayan rati prrthayate | tribhuvana-kamana tri-lokym ekam eva kamanya yat tad vapur dadhne
ratir mestu | katha-bhta vapu | tamlavan nlo varo yasya tat |
prta-kln rave kar iva svata gaure pte vare nirmale cmbare
yasmis tat | alaka-kulair uparyvtam nanbja yasmis tat | vijaya-sakhe
prtha-srathau anavady ahaituk phalbhisandhi-rahit ratir astu ||33||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : nanu iti matir upakalpitety ukt y s kim kr matis tatrha
tribhuvaneti | vijayasya arjunasya sakhyau mamnavady phalbhisandhna-rahit rati
premstu | kde tribhuvanasya rdhvdho-madhya-loka-stha-jana-samudyasya
kamanam abhilo yatra tad-vapur dadhne | rave karair gaura-vare atigaur-kte
ambare yatra | tat arjuna-rathopari-sthitasya kasya ptmbara-dvaya srya-kiraasamparkd atickacikyavattvena tadnm atipta may da tena prthasrathitvenopalabdha-mah-saundarye ke rati prrthan-may matir may tasminn
evopakalpiteti bhva | atra cgrimev api lokeu skd-vartiny api bhagavati
prrthany yumat-pada-prayogbhva svdita-care ca sgrmika-vra-rasveamaye tan-mdhurye eva cittasysakti bodhayati ||33||
--o)0(o-|| 1.9.34 ||
yudhi turaga-rajo-vidhmra-vivakkaca-lulita-ramavry-alaktsye |
mama niita-arair vibhidyamnatvaci vilasat-kavacestu ka tm ||
rdhara : vijaya-sakhitvam evnuvarayan rati prrthayate | yudhi
yuddhe turag khura-rajas turaga-rajas tena vidhmr dhsars te ca te
viva ca itas tata calanta kac kuntals tair lulita vikra ranavri
sveda-vindu-rpa tena bhakta-vtsakya-dyotakenkaktamsya yasya
tasmin r-ke mamtm manostu ramatm ity artha | puna ki-bhte
| madyair niitais tkai arair vibhidyamn tvag yasya tasmin | arair
eva vilasat truyatkavaca yasya tasmin ||34||
krama-sandarbha : atha prktana svpardha tasmin dainyena vijpayann api
ratim eva prrthayate yudhti | mama niitety dika tu myika-ll-varanam eva | eva
vadanti rjare aya kecannvit [bh.pu. 10.11.30] ity di-nyyena vstavatvavirodht | tath hi sknde,
asaga cvyayobhedyonigrhyooya eva ca |
viddhosg-cito baddha iti viu pradyate ||
asurn mohayan deva kraty ea surev api |
mnun madhyay dy na mukteu kathacana || iti |
r-bhmasya yuddha-samaye daityviatva tath bhna yuktam eva | kintv adhun
dusvapna-dukhasyeva tasya nivedana ktam iti jeyam | ki ca, turagety di mama
niitetyantair vieaais tathpy arjuna-shyyparitygt tasya bhakta-vtsalya
daritam | svasypardhitvepi smprata tad anughtatva jpitam ||34|| [bhagavatsandarbha 60]
vivantha : alaka-kulair vtam nanbja yad ukta tan mdhuryam eva tyaktum
asamartha punar api viiysvdayatiyudhti | turaga-raja iti sundare kim asundaram
iti nyyena | viva ca itas tata calanta kac iti vega-scakam | rama-vrti bhaktavtsalya-dyotakam, niitais tkair vibhidyamna-tvacti kandarpa-rasviasya
pusa pragalbha-knt-dantghtai sukham evetivad yuddha-rasviasya mahvrasya kasya mad-bala-scaka-arghtai sukham eveti | ntra mama yuddharasonmattasypi prema-nyatva mantavyam | na hi sva-pra-koydhike preyasi
surata-samarauddhatya-kta-nirbhara-nakhara-daanght vanit prema-ny
kathyata iti bhva | atra tu vibhidyamna-tvaci na tu vibhinna-tvaci yato vilasadvirjamna kavaca yasya tasminn iti ad-bheda-mtram uktam | tm mana ||34||
--o)0(o-|| 1.9.35 ||
vyavahita-ptan-mukha nirkya
sva-jana-vadhd vimukhasya doa-buddhy|
kumatim aharad tma-vidyay ya
caraa-rati paramasya tasya mestu ||
rdhara : na kevalam arjunasya sapatnyur-haraenaiva jayam havat
kitv avidy-haraenpty ha | vyavahit dre sthit y ptan tasy
mukham iva mukham agre sthitn bhmdn nirksyety artha | sva-janavadhd vimukhasya nivttasya | tad ukta gtsu
evam uktvrjuna sakhye rathopastha upviat |
visjya sa-ara cpa oka-savigna-mnasa || [gt. 1.46] iti |
kumatim aha hantety-di-kubuddhim ||36||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : tata ca vyavahit dre sthit y ptan sen tasy mukham iva
mukham agre sthitn bhmdn nirkyety artha, svajana-vadhd vimukhasyeti yad
uktam
evam uktvrjuna sakhye rathopastha upviat |
visjya sa-ara cpa oka-savigna-mnasa || [gt. 1.46] iti |
ita-viikha-hato vira-daa
kataja-paripluta tatyino me |
prasabham abhisasra mad-vadhrtha
sa bhavatu me bhagavn gatir mukunda ||
rdhara : eva yadbhyayt tad smayamnasytatyino dhanvino me
itais tkair viikhair hatoto vira-dao vidhvasta-kavaca katajena
rudhirea paripluto vypta san prasabha bald vrayantam arjunam apy
atikramya mad-vadhrtham abhisasrbhimukha jagma | eva yo lokaprattyrjuna-paka-ptva lakito vastutas tu mamaivnugraha ktavn
yan mad-bhaktenokta vaco m mstv iti sa bhagavn me gatir bhavatv
ity artha ||38||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : ki ca, yadaiva rathd bhmv avaplutas tadaiva katajai rudhirai
paripluta sgrmika-rudhira-nady bindu-vypta | nanu kavacasya vidyamnatvt
katha tathtva ? tatrhamama itair viikhair hatas tasya sarambha-sukhavardhanrtha tad api may hanyate smaiveti bhva | yato vira-kavaca plavant
prg evbhavad ity artha | prasabha balt vrayan tam arjunam apy atikramya madvadhrtham adya sva-hastenaiva bhma vadhiymty abhipryeety artha |
abhisasrety atrbhiabdenbhisaranta nyakam lokitavaty nyiky iva tadn
mama sukham apram evbhd iti dyotyate | na anye mukundo mukti-pradopi mama
tu gatis tath-bhtatvenaiva prpyo bhavatv iti | he ka ! tvm aham etad eva prrthaye
iti bhva ||38||
--o)0(o-|| 1.9.39 ||
vijaya-ratha-kuumba tta-totre
dhta-haya-ramini tac-chriyekaye |
bhagavati ratir astu me mumror
yam iha nirkya hat gat sva-rpam 56 ||
56
sva-rpam' iti pha sa ca knanugaa | tatra samna rpa gat iti vykhynt |
lalita-gati-vilsa-valgu-hsapraaya-nirkaa-kalpitoru-mn |
kta-manu-kta-vatya unmadndh
muni-gaa-npa-varya-sakulentasadasi yudhihira-rjasya em |
arhaam upapeda kayo
mama di-gocara ea vir tm ||
rdhara : jagat-pjyatm anusmarann ha | muni-gaair npair yai ca
sakule vyptenta-sadasi sabh-madhye yudhihirasya rja-sye e
muni-gadnm kaya aho rpam aho mahimety evam caryea
vilokanya sann arhaam upapade prpa | ea jatam tm mama digocaro dti-viaya sann vi prakao vartate | aho me bhgyam iti
bhva ||41||
krama-sandarbha : tad eva sarva-ubha-svabhvatvam uktv sarvapjyatva-sarva-manoharatva-sarva-durlabha-daranatvny hamuni-gaeti
| tm paramtm ||41||
vivantha : ki ca, samprati pratyakkta mad-bhgyam eva tatprpter vayakatva kathayatty ha munti | anta-sadasi sabh-madhye
yudhihirasya rjasye e muni-gadnm kaya aho rpa aho
mahimety evam caryea vilokanya san upapede prpa ya sa ea
mamtm mat-pra-ntha samprati mama di gocara eva mat-prrthita
dadna evste iti ||41||
--o)0(o-|| 1.9.42 ||
prvam api svbhvikena mama rathena mama hdi tath bhta sd eveti bhva |
tentra na mama doa, kintu hdistha paramevaro ya ya yath sphorayati bhadram
abhadra v sa tathaivss te ity ha | arra-bhj jvn h yath sphorayati
bhadram abhadra v sa tathaivss te ity ha | arra-bhj jvn hdi hdi
dhihita akra-lopa chndasa | tman svayam eva kalpitn yathgne kudr
visphulig vyuccarantti rute | na cha hdistha tat-pada-vcya prtha-srathim
anya tath purastha ida pada-vcya caturbhujam anya jnmty hapratti |
ka-stham ekam arkam api jann pratidam avalokana prati naikadh anekadh
aya man-mrdhopari arka iti pratimrdhoparistham arka tat-tad-di-bhedd
anekadh bhtam iveti vidhto durkto bheda-rpo moho yena sa | ayam artha |
mama hdi tath yudhihirdn vasudevdnm uddhavdn nanddn
gopikn ca hdi bhva-bhedena prema-tratamyena ca pthak-pthak-llatayaiva
yadyapi sphurati tad apy eka eva ka iti jnmi | tath te tat-tat-prem tat-tadbhvn cotkara-tratamya sarvam aha jnmy eva tad api me prtha-srathv eva
svbhvikysaktis t tyaktu naiva aknomi purasthitesmi caturbhuja-rpe dhrapi
kt spy akicitkarivbhd iti ||42 ||
--o)0(o-|| 1.9.43 ||
sta uvca
(1.10)
atha daamodhyya
r-ka-dvrak-gamana nma
|| 1.10.1 ||
aunaka uvca
|| 1.10.4 ||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : matsya-sut uttar | tasy punar grahaa garbha-rakaakte mohdhikyt | yad v matsya-sut satyavat ||10||
--o)0(o-|| 1.10.11 ||
mdaga-akha-bherya ca v-paava-gomukh |
dhundhury-naka-ghady nedur dundubhayas tath ||
rdhara : mdagdayo daa vdya-bhed ||15||
krama-sandarbha : na vykhytam |
anma-rptmani rpa-nman
vidhitsamno'nusasra stra-kt ||
madhva : aprasiddhes tad-gunm nmsau prakrtita |
aprktatvd rpasypy arposv udryata || iti vsudevdhytme ||22||
rdhara : tad eva ser dau pralaynantara ca niprapacv
avasthnam uktv si-pralayayor madhye sa-prapacvasthnam hu |
sa evpracyuta-svarpa-sthitir eva praktim anusasrdhihitavn |
bhya puna | sti-pravhasynditatvt | kdm | nija-vrya-codit
sva-kla-akti-preritm | sva-bhtn jvn my mohinm | ata eva
siskat sraum icchantm | kim artham anusasra | anma-rpe tmani
jve rpa-nman vidhtum icchan | updhi-sy jvn bhogyety
artha | karmi ca vidhtu vedn ktavn ity hustra-kd iti ||22||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : eva se prva pralaynantara cpracyuta-rpa-gualltvenaivvasthnam uktv tan-madhyepi tathaiva nityvasthiti vaktu syrambhe svntarea llntaram apy hu | sa eveti | stra-kt stra-nikramaprathama-kaa eva veddi-strvirbhva-kr mah-viu san prakti sanusasra |
nanu prakty-anugatatva nma prakty-adhnatva tac ca doa eva | maiva nijavryea nija-balena prerit sva-vaktya kasmicana ktye niyukt sva-aktirp jvn my mohin vaayitrm |kim artham anusasra anma-rpe tmani
jve rpa-nman deva-tirya-manuydi-lakae vidhitsamna vidhtum icchan sthlaskmopdhis jvn tad-adhysenety artha | karma-jna-yoga-bhakti-sdhanasiddhy-artha tu prakty-anugamant prvam eva veda-stri ktavn eveti stra-kt
||22||
--o)0(o-|| 1.10.23 ||
|| 1.10.25 ||
nna vrata-snna-hutdinevara
samarcito hy asya ghta-pibhi |
pibanti y sakhy adharmta muhur
vraja-striya sammumuhur yad-ay ||
rdhara : he sakhi | asya ghta-pibhi patnbhir varoyam eva nna
janmntareu samarcita | yasminn adharmte aya citta ys t
samoha prpt iti manoharatvam uktam ||28||
krama-sandarbha : nnam iti | atra paa-mahi bhgya-lghym api rvraja-devnm eva hi parmotkatvam svdbhijataratvam ytam | yasymtasya
mdhurya-smarae dev api muhyanti tan-manuyepy anensvdyata itivat | tasmt
tsm eva sarvottama-bhvan | atra viea-jijsy r-prti-sandarbho [92] dya |
ki ca, sa vai kilya [bh.pu. 1.10.21] ity dau, pibanti y sakhdharmtam ity ante
jna-vivekdi-prakena hi nta-rasa evopakrnta | upasahra ca gra | tena
csya vatsaleneva milana-sakoca eveti parasparam ayogya-sagatybhsyate | atra
samdhyate cnyai | sa vai kila ity dikam anys vkyam | nnam ity dika tv
anysm | eva-vidh vadantnm [bh.pu. 1.10.31] ity di r-sta-vkya ca
sarvnandana-param eveti ||28|| [prti-sandarbha 174]
vivantha : tatrojjvala-rasautsukyavatya hu | nnam asya ghta-pibhi patnbhir
y adharmta muhur muhu pibanti vaya tv akta-tda-vrat sampraty eva
saundarymtam eva kicid eva pibma iti bhva | ki csmatta koi-guatopy adhik
api vraja-sundarbhya sakd ati nyn ity hur yad-ay yasminn adharmte
ay citta ys tathbht eva satya samumuhu rtrau ptacarasydharmtasya prta-smaraepi nanda-mrcch prpu | na jne pna-kle
t kd da prpur iti ts premdhikyd nanddhikya dyotitam ||28||
--o)0(o-|| 1.10.29-30 ||
y vrya-ulkena ht svayavare
pramathya caidya-pramukhn hi umia |
pradyumna-smbmba-sutdayo'par
y cht bhauma-vadhe sahasraa ||
et para strtvam apsta-peala
nirasta-auca bata sdhu kurvate |
ys ght pukara-locana patir
na jtv apaity htibhir hdi span ||
rdhara : etat prapacayatiy iti dvbhym | vrya prabhva eva ulka
mlya tena | umio balin | pradyumna ca smba caamba ca sut
ys rukmi-jmbavat-ngnajitn t dir ysm satya-bhmdn
t | y cpar | asya lokasyottara-lokennvaya ||29||
et strtvam eva para kevala sdhu obhana kurvate | ki-bhtam |
apsta gata peala bhadra svtantrya yasmt tat | nirasta auca
ucitva yasmt tath-bhtam api | jtu kadcid api npaiti na nirgacchati |
htibhir vyhrai | yad v prijtdi-priya-vastv-haraai | hdi spann
nandayan ||30||
krama-sandarbha : y iti yugmakam | tatra et iti | et eva, nny ity artha | strtva
str-jti | s ca r-rukmiydy-avara-taj-jti-bhedatvenaivtra ght | apstapealatvdika hi taj-jty-antarraya na tu rukmiydy-rayam | tbhis tsm api
sdhutva-karat | tata cny tat-tad-doa-yukt str-jtim api y nija-krty-din
uddh kurvantty artha | ts tat-tad-doa-rahita-sarva-gulaktatve tad-avars
sdhutva-vidhne ca hetum haysm iti | svaya tathvidhopy htibhi preyasjanocita-gua-samhrair y eva hdi span manasysajjan ys ghd api na jtv
apaitti | tasmd atrpi bbhatsa-sagati prvavad vykhyey ||29-30|| [prti-sandarbha
199]
vivantha : uktam evrtha prapacayati dvbhym | vrya prabhva eva ulka
mlya tena, ulmia balihn | pradyumna smba mba ca st ys t rukmijmbavat-ngnajitya t eva dayo ys satyabhmdn t ||
(1.11)
ekdaodhyya
r-ka-dvrak-gamana nma
|| 1.11.1 ||
sta uvca
vartamna | katham uccake | abja-ae rakta-kamala-samhe kalahaso rja-hasa utsvana ucca-abdo yath tadvat ||2||
krama-sandarbha : sa uccaka iti padya citsukhena vykhytam asti ||2||
vivantha : sa dara akha uccake obhate sma | adharasya oena guena
oim yasya sa | ddhmyamna atiayena vdyamna | abja-ae kamalasamhe iti caturbhi karair dhtatvt ||2||
--o)0(o-|| 1.11.3 ||
--o)0(o-|| 1.11.12 ||
madhu-bhoja-darhrha-kukurndhaka-vibhi |
tma-tulya-balair gupt ngair bhogavatm iva ||
rdhara : t dvrak stauti pacabhi | sva-tulya-balair madhubhojdibhir gupt rakit ||12||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : t dvrak varayati pacabhi ||12||
--o)0(o-|| 1.11.13 ||
sarvartu-sarva-vibhava-puya-vka-latramai |
udynopavanrmair vta-padmkara-riyam ||
rdhara : sarvev tu sarve vibhav pupdi-sapado ye te puyavk latram lat-maap ca yeu tair udyndibhir vt ye
padmkar sarsi tai r obh yasy tm | udyna phala-pradhnam
| upavana pupa-pradhnam | rma krrtha vanam ||13||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : sarveu tuu sarva-vibhav pupdi-sampado ye te puya-rp
vk ca lat ca ram ca tai | udyna phala-pradhnam upavana pupapradhnam rma krrtha vana tair vt ye padmkar sarsi tai r obh
yasy tm ||13||
--o)0(o-|| 1.11.14 ||
gopura-dvra-mrgeu kta-kautuka-toram |
citra-dhvaja-patkgrair anta pratihattapm ||
rdhara : gopura pura-dvram | dvra gha-dvram | ktni
kautukenotsavena torani yasy tm | garudi-cihnkit dhvaj | jaya-
sammrjita-mah-mrga- rathypaaka-catvarm |
sikt gandha-jalair upt phala-pupkatkurai ||
rdhara : samrjitni nisrita-rajaskni mah-mrgdni yasy tm |
mah-mrg rja-mrg | rathy iti amrg | paak paya-vthaya |
catvary agni | phaldibhir uptm avakrm ||15||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : mah-mrg rja-mrg | rathy itara-mrg | paak payavthaya | catvari agani | uptm avakrm ||15||
--o)0(o-|| 1.11.16-17 ||
vivantha :
--o)0(o-|| 1.11.21 ||
naa-nartaka-gandharv sta-mgadha-vandina |
gyanti cottamaloka-caritny adbhutni ca ||
rdhara : adbhutni ceti ca-krasya bandina cety anvaya | na navarasbhinaya-catur | tldy-anusrea ntyanto nartak | gandharv
gyak |
st paurik prokt mgadh vaa-asak |
bandinas tv amala-praj prastva-sadoktaya ||
te sarve gyanti cety anvaya | uttama-lokasydbhutni caritri bhaktavtsalydni ||21||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : na vykhytam |
--o)0(o-|| 1.11.22 ||
prahvbhivdanlea-kara-spara-smitekaai |
vsya cvapkebhyo varai cbhimatair vibhu ||
vipra
sittapatra-vyajanair upaskta
prasna-varair abhivarita pathi |
piaga-vs vana-mlay babhau
ghano yathrkoupa-cpa-vaidyutai ||
rdhara : sitairtapatra-vyajanair upasktao maita | arka coupo
nakatra-sahita candra ca cpam indra-dhanu ca vaidyuta vidyut teja
--o)0(o-|| 1.11.31 ||
eva np kiti-bhra-janmanm
akauhibhi parivtta-tejasm |
vidhya vaira vasano yathnala
mitho vadhenoparato niryudha ||
65
chakti-vilsa-vieatvt tan-mayn kakdn ca tad-utthitasya kmasya ca tvatkraakasya ramaasya ca cin-mayatvd viaya-bhoga-abdena vaktum aakyatvn
myikn eva abda-spardn viaya-abdenbhidhnd iti | dvityai premarahitair vakrsambhavt yasyendriya vimathitu kuhakair na ekur ity ukta
sarvathaiva tad-indriya-vimathanbhve vykhyte, reme str-ratna-ka-stho bhagavn
prkto yath [bh.pu. 1.11.36] ity anena vyajit ramasakti ca nopapadyate |
ki ca, atra kdcitkais tadya-kma-maya-kakdibhir vakrbhvepi te
prktatva na vcyam | paa-mahi sarvs cic-chaktitvt tadyeu
kakdiu prktatva-praveakte | na ca svarpa-bhtatvepi cic-chaktismnyasyaiva vao bhagavn, kintu cic-chakti-vieasya prema eveti siddhntd iti
sarvam anavadyam ||37||
--o)0(o-|| 1.11.38 ||
(1.12)
dvdaodhyya
parkij-janma nma
|| 1.12.1 ||
aunaka uvca
avatthmnopasena brahma-roru-tejas |
uttary hato garbha enjvita puna ||
rdhara :
rmad-drgha-catur-bhu tapta-kcana-kualam |
katajka gad-pim tmana sarvato diam |
paribhramantam ulkbh bhrmayanta gad muhu ||
rdhara : tapta dhottra yat-kacana tan-maye kuale yasya | katajka
sarambhdatyrakta-netram | aho mad-bhaktasypi garbhestra-peti krodhd iti
bhva ||9||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : katajka brahmstra prati krodhd atyrakta-netram ||9||
--o)0(o-|| 1.12.10 ||
69
daamsasyeti pha |
--o)0(o-|| 1.12.29 ||
yakyamovamedhena jti-droha-jihsay |
rj labdha-dhano dadhyau nnyatra kara-daayo ||
rdhara : prvam apakyoktn avamedhn svvasare sa-prakra kathayati | jtidrohasya hnecchay yakyama kara-daayor anyatra tbhy vinlabdha-dhano 71
dadhyau cintaym sa | kara-daa-jasya parijana-bharaa-mtropakatvt ||32||
krama-sandarbha : yakyama iti tat-paritortha r-bhmopadeenaiveti jeyam
| anyath bhmepy ansth syt ||32||
vivantha : kara-daayor anyatra tbhy vin dhanlbht dhanaprcuryasypekayatvt dadhyau cintaymsa ||32||
--o)0(o-|| 1.12.33 ||
72
(1.13)
atha trayodaodhyya
r-nrada-vkya nma
|| 1.13.1 ||
sta uvca
73
eva rj vidurenujena
praj-cakur bodhita jamha |
chittv sveu sneha-pn drahimno
nicakrma bhrt-sandaritdhv ||
rdhara : jamhojamha-vaa-ja | praj-cakur andha | eva
bodhita san | drahimna citta-drhyt | bhrtr sandaritodhv bandhamokayor mrgo yasya sa ||29||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : bodhita mukty artha bhakti-mira-jnopadeenety artha |
jamha ajamha-vaaja | drahimna citta-drhyd dheto | bhrar
sandarita adhv bandha-mokayor mrgo yasya sa ||29||
--o)0(o-|| 1.13.30 ||
rdhara : moha-nivtty-artha dvaitasyvastutvam ha | tad idam ahasta-sahastdirpa jagat | sva-dg bhagavn eva na tata pthak | sa caika eva na tu nn | nanu
sajtya-vijtya-bhede pratyake kuta etat tatrha | tman bhoktm tm
svarpam | ato na sajtya-bheda | antaronantara ca antar bahi ca bhokt-bhogyarpa ca bhti | ato na vijtya-bhedopi | nanv eka katha tath pratyateta ha |
myay bahudh bhti ta payeti ||48||
krama-sandarbha : etac ca jagat bhagavad-durvitarkya-akti-maya-kryatvt tadadhnam evety hatad idam iti | myay durvitarkya-akty bhagavn eveda bhti |
etad-rpea pariamate | svaya tu svarpeaiva tihati, cintmaivat ||48||
vivantha : nanu yadvara-vaa jagad ity din tvayokta bhagavad-adhna
sarva cet katha kla-karma-gudhno deha ity ucyate | satyam | kla-karmdikasya
sarvasya jagato bhagavac-chakti-kryatvt sarva bhagavn evety hatad idam iti |
svarpa-akty tman jvnm tm antarymi-rpea | sva-dk sva-praka |
antaro bhokt-rpea jva | anantaro bahir-bhogya-rpea sukha-dukhdi | myayeti |
bhagavn eva akti-traya-rpea bhti | atas tam evaika myay akty urudh devatiryag-di-deha-rpea bahudh ||48||
--o)0(o-|| 1.13.49 ||
vivantha : y vai prasiddh svardhun gag s tmna saptadh vyadht | kimartham ? saptnm prtaye | atas tat trtha sapta-srota eva nma marci-gag
atri-gagety di nn-nmn vadanti ||52||
--o)0(o-|| 1.13.53-54 ||
dhvasta-my-guodarko niruddha-karaaya |
nivartitkhilhra ste sthur82 ivcala ||
madhva : vijntm viricoya yas tasmi lyate jagat |
ydsi sgare yadvat sa-ketraje janrdane ||
hdisthe ca sa ca vypte svtmany ekbhavaty uta |+++
|| 1.13.57 ||
(1.14)
caturdaodhyya
yudhihira-vitarko nma
|| 1.14.1-2 ||
sta uvca
|| 1.14.5 ||
yudhihira uvca
--o)0(o-|| 1.14.12 ||
drk nyam icchata' iti phe vivam ity adhyhra |kuhvnair viva vai nyam
icchata' ity aya pha sdhur eva |
--o)0(o-|| 1.14.27 ||
sapta sva-sras tat-patnyo mtulnya sahtmaj |
sate sasnu kemadevak-pramukh svayam ||
rdhara : svasra parasparam | vasudeva-kamea tsm api kema
pam eva, tathpi pthak pcchatisvayam iti ||27||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : svasra paraspara bhaginya ||27||
--o)0(o-|| 1.14.28 ||
--o)0(o-|| 1.14.34 ||
yat-pda-uraa-mukhya-karma
satydayo dvy-aa-sahasra-yoita |
nirjitya sakhye tri-das tad-io
haranti vajryudha-vallabhocit ||
rdhara : yasya pda-uraam eva mukhya tapa-dibhya reha
yat karma tena | satyabhmdaya sakhye yuddhe r-ka-balena trida devn nirjitya | tad-io deva-bhogyn prijtdn | vajryudhasya
vallabh ac tasy ucit ||37||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : nirjitya ka-balenaivety artha | tridan devn | tadia prijtdn | vajryudha-vallabh ac ||37 ||
--o)0(o-|| 1.14.38 ||
yad bhu-dabhyudaynujvino
yadu-pravr hy akutobhay muhu |
adhikramanty aghribhir ht balt
sabh sudharm sura-sattamocitm ||
rdhara : yad-bhu-daa-prabhvopajvina sudharmm aghribhir
adhikramanti sa govinda sukham ste iti gata-pacama-lokennvaya ||
38||
krama-sandarbha : na vykhytam |
86
(1.15)
atha pacadaodhyya
pava-svargrohaa nma
|| 1.15.1 ||
sta uvca
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : vacitas tyakta yena m tyaktavat mama tejopahta tena tad
dattam eva teja iti bhva ||5||
--o)0(o-|| 1.15.6 ||
atra mahad iti pthak pada yuktam | anyathnmahata' ity tvpatti syt | ratvt
tad-abhve mahaty sane ity apy anvetu akyam |
yo bhma-kara-guru-alya-camv adabhrarjanya-varya-ratha-maala-maitsu |
agrecaro mama vibho ratha-ythapnm
yur mansi ca d saha oja rcchat ||
rdhara : adabhr analp ye rjanya-varys te ratha-maalair maitsu
bhmdn camu srathi-rpea mamgocara san he vibho, te rathaythapnm yurdn yo d dyaivrcchat htavn | mansty utshdi-aktim |
saho balam | oja astrdi-kaualam ||15||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : agre-cara srathi-rpegre sthita san, he vibho! svcintyaprabhvea yu prrabdha-karma sva-saundaryea bhmdn te mansi svasmarthya-jpanena saho mana-pava-lakaa yuddhotsha teja indriya-pavalakaa astrdi-grahaa-smarthya d sva-dyaiva rcchat jahra ||15||
--o)0(o-|| 1.15.16 ||
narmy udra-rucira-smita-obhitni
he prtha herjuna sakhe kuru-nandaneti |
sajalpitni nara-deva hdi-spni
smartur luhanti hdaya mama mdhavasya ||
rdhara : he nara-deva, udra gambhra rucira ca yat smita tena obhitni
narmi parihsa-vkyni tath krya-prastveu he prthety dni madhurkari
sajilpitni ca hdi-spni manojni mdhavasya yny etni tndn smartur mama
hdaya luhanti lohayanti kobhayanti | ij-abhva ra ||18||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : madhurkaratvt hdi-spni luhanti lohayanti, ij-abhva ra ||
18||
--o)0(o-|| 1.15.19 ||
ayysanana-vikatthana-bhojandiv
aikyd vayasya tavn iti vipralabdha |
sakhyu sakheva pitvat tanayasya sarva
sehe mahn mahitay kumater agha me ||
rdhara : vikatthana sva-gua-lghandi | ayydiv aikyd avyatirekd dheto |
kadcid vyabhicra dv he vayasya, tavn satya-yuktas tvam iti vakroktay
vipralabdhas tiras-ktopi | bhumn iti phe bhavo dev sevak santi yasya sa |
asau mahn api may vayasya iti matv vipralabdhas tiras-kta ity artha | tamn iti
phe vattvbhva ra | me agham apardham asahat | mahitay mahattvena | ekapadye atimahattvenety artha | sakhyur agha sakheva | tanayasygha piteva ||19||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : aikyt paraspara-praikydtavs tvam eva satyavdti vakrokty
vipralabdhas tirasktopi | bhumn iti phe bhavo dev sevak santi yasya, asv
api tiraskta | tad api mahitay sva-mahattvena ||19||
--o)0(o-|| 1.15.20 ||
akhila pra eva ntha pati kas tena tat sarva sva-priy-vndam upa nikaa eva
samyak prakrea htam arjunt sakt ghtam ity eva vykyeyam ||20||
--o)0(o-|| 1.15.21 ||
|| 1.15.26 ||
dea-klrtha-yuktni ht-tpopaamni ca |
haranti smarata citta govindbhihitni me ||
rdhara : ata para vaktu na aknomti scayann ha | dea-klocitrtha-yuktni
mana-popaama-kai ca govindasya vacanni smarato me mama citta haranty
karanti ||27||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : ata para vaktu na aknomi tvam api kicin m pcchety ha deeti |
yasmin dee yasmin v kle yasmin v arthe yuktni samucitni yni yni
govindasybhihitni vacanni tni smarato mama hdaya haranti lumpanti ||27||
--o)0(o-|| 1.15.28 ||
sta uvca
vsudevghry-anudhyna- paribhita-rahas |
bhakty nirmathitea- kaya-dhiaorjuna ||
rdhara : mati-vaimalya-phalam ha | vsudevghry-anudhyyena paribhita
raho vego yasys tay bhakty nirmathit unmlit ae kay kmdayo yasy s
dhia buddhir yasya sa | jnam punar adhyagamad ity uttarenvaya ||29||
krama-sandarbha : vsudeveti prvasyaiva vivaraam ida padya-dvayam |
tatrnudhyna prvokt cintaiva | kaya prvokta malam eva ||29|| [prtisandarbha 52]
vivantha : nanu kmdaya kay api mala-abdenocyante, satyam | arjunasya
bhagavann ity aparikaratvena skn narvatratvena ca tad-asambhava eva,
mahendratvena kaya sambhavati cet tad api naivetyha vsudeveti |
janmrabhyaivotpannay bhakty prathamata ev nirmathit unmlit ae kay
kay kmdayo yasy sa dhia buddhir yasya tathbhta evrjuna ||29||
--o)0(o-|| 1.15.30 ||
krama-sandarbha : gta mm evaiyasi [gt 18.65] ity antam | klo bhagavalllecch-maya | karma tal-ll | tamas tal-llveena tad-anusandhnam | adhyagamat
tan-mah-vicchedasya tasyntepi tath tat-prpta punar mm evaiyasi ity etad-vkya
yathrthatvennubhtavn ||30|| [prti-sandarbha 52]
vivantha : kintu priyasya viccheda-dave priyokti-smtyaiva sandhukaam
turasya iti rty tan-mukha-candra-vinirgata sarva-santpopaamana gtmtam eva
ptum rebhe ity hagtam iti | kldibhir avaruddham avismtam | tatra
tamondhakra-samastad viraha eva ||30||
--o)0(o-|| 1.15.31 ||
prktprkta-lokasyeva
vivantha : mrga padav cturya-paripm iti yvat | sasth vakyamasiddhntnusrea aprakaa-praka-gatatvena samyak sthita svntar-day tadbahir-day tu na ca | sva r-kadhma | yedhysana rja-kira-jua
sadyo jahur bhagavat-prva-km [bh.pu. 1.19.20] ity uktatvt | tath sampada
kratavo lok ity dibhya ca | yudhihira ity upalakaam | pacaiva bhrtara svapathya r-ka-dhma-patha gantu mati cakru | nibhttm anylakita-cittavypra ||32||
--o)0(o-|| 1.15.33 ||
90
91
92
--o)0(o-|| 1.15.39 ||
--o)0(o-|| 1.15.46 ||
--o)0(o-|| 1.15.49 ||
ya raddhayaitad bhagavat-priy
po sutnm iti samprayam |
oty ala svastyayana pavitra
labdhv harau bhaktim upaiti siddhim ||
rdhara : ity eva yat sapryaam | alam atiayena svasty-ayana
magalspadam | ala pavitra ca ||51||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : iti eva samprayam eva na tu prakrntaram | siddhi siddhi-dam
||51||
iti srrtha-dariny hariy bhakta-cetasm |
prathameya pacadaa sagata sagata satm ||*||
--o)0(o-iti rmad-bhgavate mah-pure brahma-stra-bhye pramahasya
sahity vaiysiky daama-skandhe
pava-svargrohaa nma
pacadaodhyya
||1.15||
(1.16)
atha oaodhyya
rdhara : kasya hetor iti | ayam arthakali kasmd dheto kevala nijagrha
natu hatavn | yatosau dra atikutsita | yo g padhanad ahann iti ||5||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : nijagrha na tu hatavn | yatosau draka atikutsito hantum
evocita ||5||
--o)0(o-|| 1.16.6 ||
100
--o)0(o-|| 1.16.10 ||
sta uvca
svalakta yma-turaga-yojita
ratha mgendra-dhvajam rita purt |
vto rathva-dvipapatti-yuktay
sva-senay dig-vijayya nirgata ||
rdhara : tata ca digvijayya nirgata ||11||
krama-sandarbha : ata eva dig-vijayya tat-tad-dik-sthita-dua-rjdivakrya ||11||
vivantha : na vykhytam |
--o)0(o-101
102
|| 1.16.13 ||
The following two verses precede this one in the Gita Press edition, but no one seems to
have commented on them.
nagar ca van caiva nad ca vimalodak |
purun deva-kalp ca nr ca priya-daran ||
ada-prvn subhagn sa dadara dhanajaya |
sadanni ca ubhri nr cpsaras nibh ||
|| 1.16.16 ||
srathya-praada-sevana-sakhya-dautyavrsannugamana-stavana-pramn |
snigdheu puu jagat-praati ca vior
bhakti karoti n-pati cararavinde104 ||
madhva : snigdheu puu vio srathy-dibhir vieato bhakti
karoti ||17||
rdhara : ki ca snigdheu paveu vior yni srathy-dni karmi tni
van105 | tath vior jagat-kartk praati ca van | npati parkid vio
cararavinde bhakti karoti sma | praadam iti repha-krayor vilea chndasa |
tatra prada sabh-patitvam | sevana cittnuvtti | vrsana rtrau khagahastasya tihato jgaraam ||17||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : ki ca, snigdheu paveu vior yni srathydni karmi tni
van tath vior jagat-kartk praati ca van | tatra prada sabh-patitvam |
sevana cittnuvtti | vrsana rtrau khaga-hastasya tihato jgaraam ||17||
--o)0(o-|| 1.16.18 ||
104
105
--o)0(o-|| 1.16.21 ||
ki katra-bandhn kalinopasn
tasyham abja-kulikua-ketu-ketai
rmat-padair bhagavata samalaktg |
trn atyaroca upalabhya tato vibhti
lokn sa m vyasjad utsmayat tad-ante ||
rdhara : tasya bhagavata rmadbhi padai | ketur dhvaja | abjdaya ket
cihnni ye tai | yadv abjdnm rayai samyag alaktam aga yasy sha
tato bhagavato vibhti sampadam upalabhya prpya trn lokn atikramya aroce
obhitavaty asmi | pact tasy vibhter ante na-kle prpte saty utsmayant garva
kurv m sa vyasjat tyaktavn ||34||
krama-sandarbha : tat-sambandhena sva-vibhty-atiayo yukta evety hatasya
iti ||34||
vivantha : tasya r-kasya | keta cihna trn lokn atikramya aroce
obhitavaty asmi | tata r-kd vibhti sampadam upalabhya prpya tad-ante
(1.17)
atha saptadao'dhyya
kali-nigraho nma
|| 1.17.1 ||
sta uvca
vo
dharma uvca
nanu tarhi katha nirdeum anarhatva satyam, kla-karma-svabhva-graha-bhtanpa-sarpa-rogdibhya eva loke kleasya darant tem eva nirdeyatvt | vastutas tu
tem asvtantryc ca bhagavata eva sarva bhavatti siddhntt bhagavata sakt
dukha bhavatty upsakn vaktum anaucityc ca |
nanv evam api tasya vaiamya-nairghye durvre eva, ity ata haapratarkyd iti |
asmat-tarkgocaratvt tasya tad api na vaiamya-nairghye iti bhva | yad ukta
bhmea,
na hy asya karhicid rjan pumn veda vidhitsitam |
yad vijijsay yukt muhyanti kavayopi hi || [bh.pu. 1.9.16] iti |
tad api bhaktbhsasya mama dainya-vardhanena sva-viayaka-smaraa-vardhanrtha
v bhaktottamasya tava kali-nigrahdi-krti-khypanrtha veti hityaiva klea-dnam
hyata iti | nanv e matn madhye kasyopdeyatva tatrhaatrnurpa
samucita siddhnta tvam eva sva-manay vicraya | yatas tva rjarir bhavasi | ity
ukta-bhagy nicaya-abdt sarvnte kathanc ca vaiava-matasya siddhntatvam |
ata kev apty anena matasysya durlabhatva ca scitam | tatra vimety aya rjo
vimara | na tvat klen mithytva prakaam anubhyamnatvt | na ctmanas tatkraatva jvtmana pratantryt | na ca grah te kla-cakrdhnatvt | na ca
karmaa jyt | ki ca, skd-dharmasysya ki prrabdham aprrabdha v ppam
asti ppavattve dharmatvasyaivnupapatte | na ca svabhvasya tasyaaikntikatvt |
tasmd bhagavata eva kraatva susthiram | tad-vidhitsita tu sarvair durjeyam eveti
bhmoktir eva pramam ||20||
o)0(o
|| 1.17.21 ||
sta uvca
rjovca
vivantha : kalaye kali hantu khagam dade ityatra rjoyam abhiprya, matpistha-khaga-daranenyam api npa-cihna-dhr may srdha dvandvao
yoddhum ytu, tata caina ghram eva haniymti ||28||
o)0(o
|| 1.17.29 ||
na te gukea-yao-dhar
baddhjaler vai bhayam asti kicit |
tv vartamna nara-deva-dehev
anupravttoyam adharma-pga |
lobhonta cauryam anryam aho
jyeh ca my kalaha ca dambha ||
rdhara : tad evha | rja-deheu vartamna tvm anu sarvata
pravtta | anrya daurjanyam | aha svadharma-tyga | jyeh
alakm | my kapaam ||32||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : tvat-pravttau don v ity hatvm iti | nar devn ca
dehev iti | dev api tvad-krnta-deh lobhdy-adharmih bhavanti ki punar nar iti
bhva | vartamna tvm anu sarvata pravtta | anrya daurjanyam | aha svadharma-tyga | jyeh alakm | my kapaam | dambhohakra ||32||
o)0(o
|| 1.17.33 ||
|| 1.17.38 ||
sta uvca
bhavat dyamnam api sthna-catuayam adattam evbht | tasmd eva kim api
sthnam aha prpnuy yal-lokair dustyaja syd iti ycamnya kalaye jta-rpa
svaropalakita rajatdika dravya-mtram eva tad-vsa-sthnatvena adt | tata eva
hetor dhanavatsu anta mithy mada pndi-janit mattat kma str-saga, rajo
garva iti caturvidhodharma tath pacama vaira ca syt | mada-kmayo klbatvam
ram ||39||
o)0(o
|| 1.17.40 ||
(1.18)
adaodhyya
vipra-popalambhana nma
|| 1.18.1 ||
sta uvca
parkita kail-nigraha-ravaenti-vismitn munn prati tasya janmvadhi bhagavatprpti-paryanta sarvam eva caritram atyadbhuta sakepea gaayann hayo v iti |
vipluo nirdagdha ||1||
--o)0(o-|| 1.18.2 ||
--o)0(o-|| 1.18.3 ||
vijnjita-sasthiti' iti ph |
krama-sandarbha : tvat kalir na prabhaved iti dattnm api te sthnn tatprabhvenudbhavt ||5||
vivantha : rj nightasya kales tata para kd sthitir abhd ity apekym
hatvad iti ||5||
--o)0(o-|| 1.18.6 ||
yao-rpam sava makaranda madhu madhuram | atra satravat karmntaram, yaaravaavad bhakty-antara ceti jeyam |
tad eva bhakti vin karmdibhir asmka dukham evsd iti vyatirekatvam atra
gamyate | tad ukta yaa-riym eva parirama para [bh.pu. 12.12.40] ity di | ato
vai kavayo nityam [bh.pu. 1.2.22] ity di ca | brahma-vaivarte ca iva prati r-viuvkyam
yadi m prptum icchanti prpunvanty eva nnyath |
kalau kalua-cittn vthyu-prabhtni ca |
bhavanti varrami na tu mac-chararthinm || iti ||12|| [bhakti-sa. 99]
vivantha : karmay asmin satre anvse avivasanye | vaiguya-bhulyena phalanicaybhvt | tena bhakter vivasanyatvam uktam | dhmena dhmr vivar
tmana cakur-dy-avayav deh ye tem | karmai ah | bhakte sktphaladatvam ha pyyatti | sava makaranda-rpa, madhu mdakam iti | tad-itarasarva-sukha-dukhnubhavt pratikaa tadya-svdutvnubhavc ca ||12||
--o)0(o-|| 1.18.13 ||
4.30.34 draavya |
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : nosmka madhye bhagavn pradhna sevyo yasya sa bhavn |
nosmka urat sambandhena | viuddha myttam ||15||
--o)0(o-|| 1.18.16 ||
rdhara : tad savtrtha yath tath khyhi | tad eva nirdianti | parkite kathita
prkitam khyna r-bhgavata puram | para puya sattva-odhakam |
atyudbhute yoge nih yasya | anatasycaritair upapanna yuktam | ata eva
bhgavatnm abhirma priyam | etair vieea karma-jna-bhakti-yoga-prakatva
daritam ||17||
krama-sandarbha : tan na param ity atrvantara-ttparyea dharma-jnaprakakatvepi mukhya-ttparyea bhakter eva prakakatvam ha
bhgavatbhirmam iti | ata etat prg uktamsa vai mah-bhgavata [bh.pu. 1.18.16]
ity di | yad v, para puya parama-odhakam | yatotyadbhuta-yogo bhakti-yogas tanniham ity di ||17||
vivantha : asavtrtha yath syt tathkhyhi | atyadbhte yoge bhaktau nih
yasya | khyna r-bhgavatam | yato bhgavatn bhaktnm abhirma priya
prkita parikite kathitam ||17||
--o)0(o-|| 1.18.18 ||
sta uvca
|| 1.18.20 ||
athpi yat-pda-nakhvasa
jagad viricopahtrhambha |
sea punty anyatamo mukundt
ko nma loke bhagavat-padrtha ||
rdhara : athety arthntare | yasya pda-nakhhd avasa nistam api
viricenopahta samarpitam arhambhorghodakam a-sahita jagat punti |
viricopahta seam iti ca tayor apy upsakatvam uktam | tasmn mukunda-vyatirikta
ko nma bhagavat-padasyrtha | sa eva sarvevara ity artha ||21||
krama-sandarbha : tasya cnanta-guasya mahatsv abhivyaktatva darayatiatheti
| sea puntty atreasypi pavitrkaraam akhaatama-gudhihnatvepi tadvea-khaana jeyam ||21||
--o)0(o-|| 1.18.26 ||
viprakra-jacchanna rauravejinena ca |
viuyat-tlur udaka tath-bhtam aycata ||
rdhara : viprakrbhir jabhir cchannam | rurur mga-vieas tasya carma
ccchannam | vieea uyt-tlu yasya sa | tath-bhta munim udakam aycata ||
27||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : rurur mga-vieas tasya carma ca cchannam ||27||
--o)0(o-|| 1.18.28 ||
alabdha-ta-bhmy-dir asamprptrghya-snta |
avajtam ivtmna manyamna cukopa ha ||
rdhara : na labdha ta tsana bhmy-dy-upavea-sthna ca yena sa | na
saprptorgha snta priya-vacana ca yena sa ||28||
vakyamt ||28||
vivantha : alabdheti | mamtithyam anena kim api na ktam iti cukopa ||28||
--o)0(o-|| 1.18.29 ||
alakyame nara-deva-nmni
rathga-pv ayam aga loka |
tad hi caura-pracuro vinakyaty
arakyamovivarthavat kat ||
rdhara : alakyamnodyamne | avivarthavan mea-saghavat ||43||
krama-sandarbha : alakyeti | tad hi tadaivety artha ||43||
vivantha : alakyame adyamne | avivarthavat me-saghavat ||43||
--o)0(o-|| 1.18.44 ||
vivantha : nao ntho yasya tasya lokasya vasor vasuno dhanasya vilumpakd
apahartu caurd dhetor yat ppa bhaviyati tad asman-nimittatvd asmn upaiyati |
ananvaya sambandha-nyam eva | tad eva ppa darayati parasparam iti | vieam
havjate apaharanti ||44||
--o)0(o-|| 1.18.45 ||
tadrya-dharma pravilyate n
varramcra-yutas traymaya |
tatortha-kmbhiniveittman
un kapnm iva vara-sakara ||
rdhara : rya-dharma sadcra | un kapnm ivrtha-kmayor evbhiniveitacittnm ||45||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : ryadharma sadcra ||45||
--o)0(o-|| 1.18.46 ||
|| 1.18.47 ||
--o)0(o-|| 1.18.50 ||
(1.19)
athaikonaviodhyya
|| 1.19.1 ||
sta uvca
y vai lasac-chr-tulas-vimirakghri-rev-abhyadhikmbu-netr|
punti lokn ubhayatra sen
kas t na seveta mariyama ||
rdhara : amartya-nadym iti vieaasya phalam ha | y gag lasant
rr yasys tulasys tay vimir ye kghri-reavas tair abhyadhika
sarvotka yad ambu tasya netr tad vhin | ubhayatra antar bahi ca
--o)0(o-|| 1.19.8-10 ||
anye ca devari-brahmari-vary
rjari-vary arudaya ca|
nnreya-pravarn sametn
abhyarcya rj iras vavande ||
rdhara : tray lokn phe upari satya-loke ved yath mrtidhar bhavanti tat-tuly | jntiayam uktv kplutm haneheti |
bhavat prayojana parnugraha vin nsti | tarhi sa evrtha syt, na |
tma-la sva-svabhvam ||23||
krama-sandarbha : artha prrthanya vastu | parnugraha ca na
vicra-prvaka ity hatma-lam iti ||23||
vivantha : tray loknm upari phe satya-loke | jntiayatm
uktv kpluttiaayatm haneheti | parnugraha vin | tarhi sa
evrtha syt ? na, tma-la sva-svabhvam ||23||
--o)0(o-|| 1.19.24 ||
yadcchay gm aamnonapeka |
alakya-ligo nija-lbha-tuo
vta ca blair avadhta-vea ||
ridhara : tatra teu yga-yoga-tapo-dndibhir vivadamneu satsu
yadcchay g paryaan vysa-putras tatrbhavat prpta | na lakyam
ramdi-liga yasya | avadhtovajay janais tyakto yas tasyeva veo
yasya sa ||25||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : tatra yga-yoga-tapo-dndi-vyavasthsv aikamatybhvena
sarveu muniu tadaiva sva-sva-manas r-ukgamanam hamneu
netrai ca tad-vartma-nirkameu satsyu, vysa-putras tatrbhavat
prpta ||25||
--o)0(o-|| 1.19.26 ||
ta dvyaa-vara su-kumra-pdakaroru-bhv-asa-kapola-gtram |
crv-yatkonnasa-tulya-karasubhrv-nana kambu-sujta-kaham ||
rdhara : tam ity dn pratyutthit iti ttya-lokennvaya | dviguny aau vari yasya | sukumrau komalau pdau karv r bh
asau kapolau gtra ca yasya | cru yate ki yasmin | unnat na
yasmin | lamba-hrasvdi-vaiamya vin tulyau karau yasmin | obhane ca
bhruvau yasmin evabhta-mnana yasya | kambuvad-rekh-traykita
suhu jta kaho yasya ||26||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : oaa-vara-vayasam | cru yate aki yasmin, unnat
ns yasmin | lamba-hrasvdi-vaiamya vin tulyau karau yasmin,
obhane bhruvau yasmin, tath-bhtam nana yasya tam | kambu
akha tadvad rekh-traykita sujta kaho yasya tam ||26||
--o)0(o-|| 1.19.27 ||
nigha-jatru pthu-tuga-vakasam
varta-nbhi vali-valgdara ca |
dig-ambara vaktra-vikra-kea
pralamba-bhu svamarottambham ||
rdhara : kahasydhobhgayo sthite te asthin jatru | msena
nighe jatru yasya | pthu vistra tugam unnata ca vako yasya |
vartavan nbhir yasya | valibhis tirya-nimna-rekhbhir valgu ramyam
udara yasya | dia evmbara yasya | vakr vikr ke yasya |
pralambau bh yasya | sv-amareu reha-devettamo haris tadvad
bh yasya tam ||27||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : nighe msale jakra kahasydho-bhgayo sthite
asthin yasya tam | svamareu deva-rehev apy uttama r-kas tattulya-kntim ||27||
--o)0(o-|| 1.19.28 ||
yma sadpvya-vayo-'ga-lakmy
str mano-ja rucira-smitena |
pratyutthits te munaya svsanebhyas
tal-lakaa-j api gha-varcasam ||
madhva : kaiora-yauvanbhyantakla pvyam ucyata ity abhidhnam
||28||
rdhara : sad apcyam atyuttama yad vayo yauvana tena ygalakmr deha-kntis tay rucira-smitena ca | gha-varcasam api
pratyutthits ta dv pratyudgama ktavnta ity artha ||28||
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : yata sad sthiram eva yad apvya atyuttama vayo navayauvana tena y agasya lakm obh tay rucirea svbhvikena
smitena str manoja manohara gha-varcasam api ta dv ||28||
--o)0(o-|| 1.19.29 ||
sa viu-rtotithaya gatya
krama-sandarbha : na vykhytam |
vivantha : pranrtha punar natv sntay madhuray girkuha-medhasa
na kuh sarvrtheu medh yasya tam anvapcchat ||31||
--o)0(o-|| 1.19.32-33 ||
parkid uvca