Professional Documents
Culture Documents
Bai Giang Hinh Thai Giai Phau Thuc Vat
Bai Giang Hinh Thai Giai Phau Thuc Vat
CHNG M U
T kha
- T dng
- D dng
- Thm dng
- Ton thc
Tm tt ni dung
Trong chng ny gii thiu khi nim chung v lch s mn Hnh thi
gii phu thc vt, cch khc hiu v ngun gc hnh thnh cc mn hc lin
quan n thc vt, mt sinh vt t dng cung cp sc sn xut cho h sinh thi.
Bn cnh , cn nu mt s phng php nghin cu v thc vt, qua
cng cho thy mi quan h gia thc vt hc v cc ngnh khoa hc khc
kin thc v thc vt ngy cng hon thin hn.
Yu cu i vi sinh vin
Sau khi nghin cu chng ny, sinh vin c th:
- Nhn bit v lch s mn hc v nht l ngun gc v t bo, nhng khi
nim ngy cng hon chnh hn nh dng c quang hc l knh hin vi.
- Mi lin quan gia cc mn hc khc v thc vt.
thi gii phu hc thc vt. Ngoi ra, Hnh thi gii phu hc thc vt cn
l mn hc nghin cu v nhng bin i ca cc dng c th thc vt trong qu
trnh tng trng, pht trin v thch nghi vi mi trng sng chung quanh.
Hu ht thc vt ht kn rt khc nhau v trn din rng; nn tng phn
bit cc thc vt ny trong gii phu nhm c th phn bit cy ht kn thnh 2
lp: song t din v n t dip.
Hnh thi thc vt rt a dng, nn khoa hc v Hnh thi gii phu nhm
gii thch quy lut ca s pht sinh, pht trin c th cng nh qu trnh lch s
pht sinh thc vt; cu to v nhim v ca n thch nghi cuc sng trn t lin
qua s tin ho v qua c tnh ring phn ng li vi mi trng. Hn na, mn
hc ny cn gip chng ta hiu mt cch ng n v s khc nhau trong c th
thc vt trong th gii t nhin, c th tc ng ln c th nhm phc v
cho nhu cu li ch ca con ngi.
quan trng trong vic gii thch s tin ha ca gii thc vt. Cui th k XIX v u
th k XX, vic nghin cu t bo c tin hnh mnh m, nh sinh hc ngi Nga
Tchitiacov pht hin ra s phn chia gin phn ca t bo; sau Gherasimov tm
thy vai tr ca nhn t bo; nm 1898, Navasin pht hin s th tinh i thc vt ht
kn. Hin nay, nh pht minh ra knh hin vi in t m cu trc siu hin vi ca t bo
c hon thin mn khoa hc T bo hc c hnh thnh, v gn nh tt c cc
ngnh khoa hc thc nghim tin b mt bc di.
Ngy nay, nhng thnh tu mi trong Hnh thi gii phu hc thc vt gp phn
lm sng t thm h thng pht sinh ca thc vt gip cho vic phn loi hc v thc vt
ngy cng t kt qu to ln. Chnh nh qu trnh quang hp ca cy xanh ch to
ng v kh oxy t kh dioxyt carbon v nc, y l phn ng ho hc quan trng nht
trn tri t cung cp cho cc ngnh cng nghip sn xut ng, giy, si, cao su,
nha, g ... v nh hiu bit chnh xc hn v cc ngun nguyn liu thc vt gip thc
y khoa hc thc nghim thc vt ngy cng pht trin, t nhiu mn khoa hc mi
ra i: Sinh l hc thc vt, Sinh ha hc thc vt,
nhum mu g cho ph hp. Trong phng th nghim thc vt, nhn bit t bo c
vch bng celuloz s nhum bng carmin, t bo c vch tm mc t s c
nhum xanh vi lc iod, nhn t bo c nhum bng hematoxylin ... Ty theo yu
cu nghin cu hay s quan st m c th lm tiu bn hin vi tm thi hay c nh.
Ngy nay, knh hin vi in t phng i t 10.000 n 40.000 ln cho php
cc nh nghin cu gii phu tm ra cc cu trc siu hin vi v pht hin nhiu c
im mi ca t bo, cu trc nhn, nhim sc th ... gp phn trong vic nghin cu
gii phu v di truyn hc hin i. Bn cnh , cc thnh tu trong cng ngh sinh
hc v bng phng php nui cy m trong mi trng dinh dng thch hp c th
nhn ging cy rt nhanh m khng cn n cc hnh thc sinh sn khc.
Cu hi: 1. Phn bit gia hnh thc dinh dng l t dng, d dng, ton
thm, ton thc.
2. Lit k v m t ngn gn cc giai on hnh thnh mn Hnh thi
gii phu thc vt.
3. Nu nhng c im cho thy c s lin quan gia mn Hnh thi
gii phu thc vt v cc mn hc khc.
4. Ti sao ngi nguyn thy v ngi vn minh thng s dng thc
vt cho mc ch sn, kin trc v iu khc ?
5. Gi tn v m t 3 lnh vc thc nghim ca vic nghin cu thc
vt.
CHNG 1
CU TRC CA T BO
THC VT
T kho
- T bo
- Mng ni cht
- Sc t quang hp
- Thy th b
- Nhn v nhn con
Tm tt ni dung
Tt c cc c th thc vt u c cu to t t bo, d c th l c th
n bo hay a bo. C th a bo thng gm nhiu loi t bo, c th t vi chc
n nhiu triu hay c khi hng nhiu t t bo hot ng nh mt th thng nht.
Mi t bo u c bao quanh bi mt mng t bo, mng ny hot
ng nh mng ngn cch gia bn trong v bn ngoi t bo ng thi gip
iu ha cc hot ng trong t bo.
Trong mi t bo u c t bo cht v cc bo quan, ni xy ra cc phn
ng chuyn ha ha hc v cng l ni sn xut ra cc enzim, protein v cc
cht cn thit khc cho t bo. Nhn l mt bo quan khng th thiu ca t bo
chn hch do cha thng tin di truyn v kim sot tt c hot ng ca t bo.
Ch c t bo thc vt mi c sc t quang hp nm trong c cu c
bit l lc lp m nh n, thc vt quang hp t to ra cht hu c cho chnh n
ng thi cung cp nhng sn phm hu c cho tt c cc sinh vt khc. Nu
khng c cy xanh th cuc sng ca chng ta trn hnh tinh ny s nh th no?
Yu cu i vi sinh vin
Sau khi nghin cu phn ny, sinh vin c th:
- Phn bit cu trc c bn ca mt t bo thc vt di knh hin vi
quang hc gm: lc lp, v tr thy th b, sc lp, ht tinh bt, nhn vi nhn
con bn trong.
- V v ch thch s minh ha vi loi t bo di knh hin vi quang hc.
1. KHI NIM V T BO
t vn : Theo bn, th no l t bo ? Gia t bo ng vt v t bo thc vt
c im no chung v im no khc nhau ? S sai khc c ni ln iu g
khng ?
Bt c c th sng no cng u c cu to bi nhng n v c bn l
t bo, mi t bo c sinh ra t mt t bo khc. Nhiu vi khun v cc sinh
vt nguyn sinh c c th ch gm mt t bo c kch thc hin vi. Mt s nm
v thc vt bc thp nh to c cu to c th hoc ch gm mt t bo c kch
thc hin vi hoc c cu to do nhiu t bo m mi t bo c cu trc gn
ging nhau v cng hon thnh nhim v nh nhau trong c th thc vt.
C th thc vt a bo bc cao c cu to bi nhiu t bo, trong cc
t bo chuyn ho khc nhau v hnh dng v cu trc m nhn nhng nhim
v c bit khc nhau. Mi nhm t bo tp hp nhau lm thnh m, nhiu m
hp thnh c quan trong mt c th thng nht gm nhiu c quan.
Chu k sng ca thc vt phc tp dn t thc vt bc thp n thc vt
bc cao, th hin mt qu trnh tin ha lu di cng nh nhng thch nghi trong
cu to c th ngy cng tt hn cho vic pht trin ging loi.
1.2. Thuyt t bo
Cu hi: Thuyt v t bo c t khi no ? Bn bit g v thuyt ny v cc
thuyt trc n nu c?
7
H.1.1. Cc dng t bo thc vt : (1) Hnh cu (Chlorella), (2) Hnh trng (Chlamydomonas),
(3) Mt s t bo khc nhau cc m ca thc vt bc cao
2. CU TRC CA T BO
Cu hi: Lit k cc loi bo quan trong t bo chn hch v chc nng tng
ng.
Trong trng hp in hnh, mi t bo thc vt trng thnh c mt vch
t bo cng rn bao bc bn ngoi mng sinh cht hay mng t bo cht t nhiu
rn chc v n hi, bn trong l cht nguyn sinh (protoplasm) gm t bo cht
(cytoplasm), nhn (nucleus). Trong t bo cht c mng li ni cht v b my
Golgi, cc bo quan (organelles) c mng bao nh ty th, lc lp hay khng c
mng bao nh ribo th, ...
H.1.2.
H.1.2
H.1.2.
T
bo
thc
vt
vi
cc
thnh
phn bn trong (x 8.000)
2.1. Mng t bo
2.1. Mng t bo
Cu hi: Th no l mng t bo cht? Hy cho bit s quan trng v mt sinh l
hc ca mng.
Mng t bo l sn phm hot ng ca cht nguyn sinh, c to thnh
nhng giai on nht nh ca s pht trin ca t bo. Ch mt s trng hp
t bo khng nhn thy r c mng bao bc v c gi t bo trn.
Mng t bo gm mng t bo cht bao quanh khi sinh cht, ngn cch
n vi mi trng bn ngoi v cc bo quan khc bn trong khi sinh cht nh
mng nhn, mng ca ty th b, lc lp, mng ni cht ...
Mng t bo rt mng, dy t 5-10nm nn khng th thy c bng knh
hin vi thng; y l mt mng i / kp ngn cch cc t bo cht vi mi
trng bn ngoi t bo; c cu trc gm 2 lp phospholipid v gia chn cc
9
2.2. T bo cht
Cu hi: Trng thi "sol - gel" ca cht t bo th hin nh th no?
T bo cht l thnh phn cht nguyn sinh gm mt khi dch lng l
dch t bo cht (cytosol) v b khung xng protein ca t bo (cytoskeleton).
Chnh ti y xy ra cc qu trnh hot ng sng ca t bo. Khi t bo cn non,
t bo cht chim hu ht hay phn ln khoang t bo, trong qu trnh pht trin
ca t bo dn dn xut hin khng bo, t bo cng gi th khng bo cng ln
nn t bo cht lc ch cn l lp mng mng nm st mng t bo. Bn ngoi
t bo cht l mng ngoi cht (plasmalemme), chnh nh mng ny m cht t
bo c th cha n 90% nc vn khng tan trong nc. Mng ngoi cht c
cu to bng lipo-protein cng rn, khi mng ny b b th t bo cht chy ra
nhng t bo cht s to ngay mt mng mi.
B khung xng t bo l mt h thng li protein phc tp, sn
protein ny to hnh dng ca t bo, ni xy ra s phn chia t bo, tng trng,
bit ha v chuyn ng ca cc bo quan t ni ny n ni khc trong t bo.
T bo cht di knh hin vi in t c cu to nh sau:
- Mt li ba chiu (ngang, dc v ng) do cc phn t protein hoc
th phn t hnh cu hoc th nhng si rt di to thnh.
- Phn t lipid lm thnh lp, ming hay khi gia cc mnh li phc tp .
- Nc chim t 80-90% hoc di dng phn t nc dnh vo cc gc ho
thy ca protein trong c cu sinh cht, hoc th phn t nc hay t do dng ion.
- Mng ngoi cht l mt mng i lipo-protein dnh nhau do cc k nc
ca lipid lm thnh. C cu mng i ny khng ch ring cho mng ngoi cht
m chung cho tt c b mt gip vi vch t bo.
2.2.1. Tnh cht vt l ca t bo cht
T bo cht di dng th giao trng: lng nh nc, khng mu v hi trong
sut, c tnh n hi; chnh l h thng keo c th va trng thi lng (sol) nh
nc, va c th trng thi c (gel). T bo cht l cht u ha nh mt git nc
vi nh sng, tuy nhin khi c cht c hay b un nng n s tr nn c.
Trng thi sol c trng cho nht ca t bo, nht ny c th thay
i ty thuc vo loi t bo, vo trng thi sinh l ca t bo v nht l n phn
nh c cu ca t bo cht; trng thi gel gn vi th rn hn, do n bo m
hnh dng n nh ca t bo.
pH ca t bo cht gn trung ha ( # 7), pH ny rt t thay i do trong t
bo cht cha hu ht protein l nhng ion lng tnh, khi gp acid s ha hp
vi acid, khi gp baz s ha hp vi baz, trong t bo cht c nhiu cht mui
lm thnh mi trng m khng cho pH bin thin.
Trong t bo cht sng, thng xuyn c s thay i trng thi t sol sang
gel v ngc li, y l c tnh c bit cn thit cho i sng ca t bo, c
10
2.3. Nhn
Cu hi: 1. M t cu trc v c tnh sinh hc ca nhn.
2. i vi t bo chn hch, nhn l trung tm kim sot s di truyn ca t bo. Theo bn c
ng khng? t bo s hch c di truyn t bo hay khng? V do cu trc no m nhn
11
H.1.4. S th nhn
13
14
cht
2.5. B my Golgi
t vn : C phi b my Golgi c vai tr trong s thnh lp cch th? Nh
vy, cch th l g v c vai tr nh th no trong t bo?
B my Golgi (Golgi apparatus) c nh sinh hc ngi Camillo
Golgi pht hin u tin nm 1.898 khi ng nghin cu t bo thn kinh. l
mt h bc v ti mng chuyn tch tr, iu chnh v phn phi cc sn phm
ca h li ni cht. Mt t bo c th c vi hoc hng trm khi Golgi.
2.5.1. Hnh dng v kch thc
B Golgi l mt khi nhiu ti do cc mng ni cht hnh thnh; cc ti c
hai lp mng c b dy khng ng nht, cu to bng cc phn t lipid xp i
nhau cha nhiu phn t protein phn b khp mng; mng dy khong 70-90A
bao quanh cc phin cisternae hnh da dp gia v hi phnh ra ra. Cc
cisternae c mt hi cong v xp thnh chng ging nh chng da, s cisternae
trong mi chng thay i ty loi; cc cisternae a mt li (mt Cis) v phn
lng ca mng ni cht, mt lm hay mt Trans hng v mng t bo cht.
15
2.6. Ty th b (Mitochondrion)
Cu hi: V sao ngi ta cho rng "ty th" chnh l "vi khun" ?
Ty th b c nhn din vo nm 1886 (La Vallette Saint-Georges) v c
khp t bo ng vt hay thc vt.
2.6.1. S phn b, hnh dng v kch thc
Di knh hin vi thng, ty th l nhng th nh (bo quan) c nhiu hnh dng
khc nhau: hnh que, hnh cu hay hnh si ... Ty th hnh cu c ng knh trong
khong 0,5-5, hnh que c ng knh 0,2 v di c khi n 10. Thng phi nhum
mu c bit bng lc Janus, hematoxylin, fuschin acid ... mi quan st thy ty th.
S lng ty th khc nhau trong tng loi t bo v trong cc trng thi sinh l
khc nhau ca t bo. T bo non ang pht trin c s lng ty th rt ln, t bo
chuyn ha c s lng ty th t hn. Ty th thng phn b u trong t bo c khi
cng tp trung tng ch nht nh ty yu cu chuyn ha nng lng ca t bo.
2.6.2. Cu trc
Cng nh vi cc vi cu trc ca cc bo quan khc, cu trc ca ty th
ph hp vi chc nng ca chng. Di knh hin vi in t, ty th gm mt
mng i bao bc bn ngoi c cht, 2 mng cch nhau mt khong trng, mi
mng dy t 5- 6 v mng hn mng t bo cht.
16
- Mng ngoi hay ngoi mc trn lng cha 50% lipid v 50% protein.
- Mng trong hay ni mc cha 20% lipid v 80% protein, nm song song vi
mng ngoi, nhng c nhiu ch gp np to thnh cc np gp (crista) n su vo c
cht lm gia tng rt nhiu din tch mng trong; hnh dng v s lng ca cristae ty
th thay i rt nhiu ty thuc vo loi t bo. Cc phn t enzym m trch to ATP
c vi vo trong cc cristae v nh cc cristae lm tng din tch mng nn tng kh
nng sinh ATP ca ty th; hn na mng cn cha nhiu enzym chuyn ch cc cht
trung gian nh l i tng tc ng ca cc enzym nm trong c cht.
Trong vi trng hp, di knh hin vi in t cho thy mng i mang
nhng ht rt nh hnh cu gi l oxid th hay oxysomes, cc ht mng ngoi
khng cng, cc ht mng trong v ni mc c cng (H. Fernandez-Moran).
Nm 1964, nh bc hc M Green pht hin mng trong ca ty th ph nhng
ht cc nh, ni tp trung nhiu enzim lm cht xc tc trong qu trnh oxy ha
v gii phng nng lng trong phn t ATP c hnh thnh trn ty th.
- Cht nn (matrix) l mt vng vt cht khng nh hnh (amorphous) cha
nhiu cu trc c bit v hng trm loi enzyme tham gia tng hp ATP, tham gia vo
cc phn ng oxid ho pyruvat v cc acid bo, cc enzyme ca chu trnh Krebs.
Ty th c cu to bi cc lipoprotein m trong protein chim 65-70%,
lipid t 25-30%, phosphatid, cholesterol, nhiu enzyme cu s hon nguyn
(citocrom - oxidaz, sucinodeshidaz, phosphorilaz), cc cht chuyn ch hydrogen
nh DPN, TPN. Lipid, enzyme ca s hon nguyn v ca s phosphoril-ha c mt
ch yu trong mng v cc tm rng lc, cht nn c l cha cc phn ha t ca
chu trnh Krebs v phn ha t oxid-ha lipid, cn protein c trong mi cu trc.
Trong cht nn c nhiu phn t DNA v gi l mDNA, c pht hin
nm 1963 do Nass khi nghin cu kin trc ca phi g.
2.8. Lp b (Plastidome)
Lp b rt quan h v c sc ca t bo thc vt, c vai tr quan trng
trong qu trnh dinh dng ca t bo. Gm c lc lp (chloroplasts) cha cc
sc t cn thit cho s quang tng hp, sc lp (chromoplastes) to ra sc t tr
dip lc t, bt lp (amyloplastes) to ra tinh bt, du lp to ra lipid, m lp to
ra protid. Loi lp ny c th bin thnh loi lp khc ty theo iu kin ca t
bo: lc lp c th to tinh bt hay cho caroten, bt lp tr nn xanh, ...
2.8.1. Lc lp
Cu hi: 1. Hy gii thch vai tr ca lc lp trong s quang hp? .
2. Bn bit g v cy C3, cy C4 v cy CAM.
19
2.8.1.2. Lc lp to lc
to lc, lc lp c nhiu hnh dng khc nhau: phin mng hnh vung di
chon ht c t bo nh Mougeotia, Chlamydomonas lc lp hnh chung dnh st
vo vch t bo, lc lp hnh dy xon c Spirogyra, hnh sao hay chia nhnh
Zygnema. Lc lp thng c hch lp (pyrenoide), quanh hch lp l cc ht tinh bt.
22
CHNG 2
VCH T BO
T kho
- Polysaccharide
- Celuloz
- Hemiceluloz
- Mc t
- im nm
Tm tt ni dung
Hu ht t bo thc vt c mch u c mt vch t bo rn chc bao
quanh. Vch l c im ca t bo thc vt phn bit vi t bo ng vt.
Nh c vch t bo gi cho t bo c hnh dng nht nh, tng i vng chc
bo v t bo trnh s mt nc cng nh s xm nhp ca cc vi sinh vt,
ng thi bo v cho ni cht sng cng cc bo quan bn trong.
Vch t bo c xem l sn phm do hot ng sng ca cht nguyn sinh, v
th, t bo sng, vch t bo lun c s tip xc cht ch vi cht nguyn sinh.
S hin din ca vch t bo rt quan trng, giai on u ca t bo,
vch t bo rt mng v mm, c tnh n hi v cho php t bo gia tng kch
thc. Khi t bo pht trin, tr thnh chuyn ho, vch t bo thay i bng
nhiu cch, mt trong nhng cch quan trng nht l s gia tng din tch b
mt v gia tng b dy ca vch t bo do s thay i thnh phn ho hc trong
vch t bo gip phn bit cc loi t bo trong cu trc, nhim v v c nhng
bin i to ln cc c tnh sinh l ca t bo.
Mt s t bo sau khi cht i vn cn gi li vch t bo, l dng
chuyn ha hon thnh nhng chc nng quan trng ca s sng thc vt
nh dn truyn nc, chng c hc hoc lm chc nng bo v. Cu to,
24
hnh dng, thnh phn, tnh cht ca vch t bo cng rt a dng thch
nghi vi chc nng m t bo m nhim.
Yu cu i vi sinh vin
Sau khi nghin cu chng ny, sinh vin c th:
- Phn bit vch t bo bng celuloz hay mc t sau khi nhum mu
- Phn bit cc loi vch t bo khc nhau ca nhiu loi t bo khc nhau
1.1. Celuloz
t vn : Ngi ta cho rng tt c cc sn phm ca thc vt u t celuloz.
Theo bn, iu ny c ng khng? Hy gii thch v cho v d minh ha
.
Celuloz l cu th chnh lm thnh cht khung ca vch t bo thc vt
bc cao. l mt hydrat carbon c cng thc chung ca tinh bt (C6H10O5)n
nhng n ln hn v cc gc ng glucoz khng phi nh nhau trong nhng cy
khc nhau, v vy m tnh cht ca celuloz cc loi thng khc nhau. Mi
phn t celuloz c th c cu to t 200 n 1000 phn t glucoz.
Celuoz c tnh bn vng c hc cao, chu c nhit n 200oC m
khng b phn hy. Celuloz c tnh cht ca mt tinh th Crystal v c tnh khc
x kp v do cu to m phn t celuloz c tnh nh hng khng gian ba chiu
sp xp song song vi nhau. Celuloz khng tan trong nc v cc dung mi
nhng tan trong dung dch Schweizer (dung dch Cu (OH)2 tan trong ammoniac
NH3). T trng lc kh l 1,45; khi kh celuloz dai v khi tm nc n mm i
nn nc v cc kh c th thm qua vch t bo. Celuloz nguyn cht kh
nhum mu, trong phng th nghim thc vt thng nhum celuloz bng
carmin alun hay congo. Phn ng mu c sc ca celuloz: ngm phu thc
vo acid mnh H3PO4 / H2SO4 / ZnCl2, celuloz b thy gii thnh hydro-celuloz,
cht ny gp iod s c mu xanh.
Celuloz bin thin trong thnh phn vch t bo, cc si bng vi c th
cha celuloz nguyn cht 100%, trung bnh celuloz chim t 40-50% trong vch
t bo. nm, vch t bo ch cha t 01-10% celuloz.
25
1.5. Lignin
L phn t vi hm lng carbon cao khc vi hydrat carbon. Lignin bao gm
ch yu cc n v phenyl propanoid (C6, C5) v tn ti mt s dng; y l sn
phm cui cng ca s trao i cht. V mt vt l hc, l mt cht cng rn.
2. C CU CA VCH T BO
Cu hi: V sao lng nc trong vch hu lp gim hn so vi lng nc
trong vch s lp?
iu ny c lin quan n cu trc ca vch t bo khng?
Trong t bo chn (mature), vch t bo gm cc lp m c v thng
rt r. Cc lp ca vch t bo thng khc nhau v tnh cht vt l v ha hc,
kh nng thch hp vi s thay i kch thc v hnh dng t bo.
27
2.1. Lp chung
L lp nm gia cc t bo lin k, c hnh thnh u tin khi t bo phn
chia, thng l lp v nh hnh v khng c tnh quang hc, thnh phn ch yu l
hp cht pectic v trng thi gel nn d dng n hi v c kh nng ko di ra khi
t bo con ln ln. Khi t bo trng thnh, lp ny thng rt mng v kh phn
bit c. Khi ngm mn phu thc trong Oxalat NH4 th hp cht pectin tan ra lm
cho cc t bo ri nhau. Khi ngm l vo bn, chnh lp ny b cc vi khun Bacillus
amylobacter, Granulobacter pectinivorum ... lm tan i.
2.2. Vch s lp / lp s lp
L lp ring u tin c thnh lp trong qu trnh pht trin ca t bo
do cht nguyn sinh tng hp nn, trong khi vch hu lp c tch ly sau khi t
bo ngng tng trng; trong vch s lp ang pht trin c cha rt nhiu nc.
Thnh phn ha hc v cu to ca vch s lp kh phc tp, gm cc vi
si celuloz gn cht vo mt khi cht nn (matrix) v nh hnh.
28
2.3. Vch hu lp / lp hu lp
Cu hi: 1. Hy gii thch "v sao chnh s sp xp ng hng khc nhau ca
celuloz vch hu lp to nn s bn vng t bo thc vt"?
29
2.3.1. Lp ngoi
Hay lp chuyn tip nm st vi vch s lp, thng rt mng, phn bit
c do s c mt ca hp cht pectic, nhng c khi lp ny dnh lin hon ton
vi lp s lp v khng phn bit c.
2.3.2. Lp gia
L lp dy nht ca vch hu lp, ch yu lm nhim v c hc. Trong
thnh phn cu to ca lp ny c nhiu celuloz nhng khng c pectin, i khi
trong lp gia c cha hemiceluloz nh trong vi loi ht. Di knh hin vi
quang hc, lp gia c cu to th hin kh r nhng t bo c vch dy.
2.3.3. Lp trong
Rt mng, dy t 500-800A, phn bit vi lp gia bi thnh phn ha
hc (vi lng hemiceluloz cao) v cu to. Trn lp ny c khi cn gi li cc
ht nh l nhng phn cht ca cht nguyn sinh.
Vch hu lp khng phi lun lun c to thnh ng u trn khp b
mt ca vch s lp thnh mt lp hon ton. mt s t bo chuyn ha nh
qun bo, mch tin mc, vch ch dy trn mt s vng hay dy tng phn. S
dy ln ny theo hnh vng, hnh xon, hnh thang, hnh mng (gp nhiu mch
g), i khi dy ln khp vch s lp ch cn nhng l, im.
* C cu vch t bo c th tm tt:
- Lp chung c thnh lp u tin chung cho cc t bo lin k.
- Vch s lp do cc si celuloz qun ngang thng gc vi chiu di t bo.
- Vch hu lp vi bn ngoi cc si nm dc di theo chiu di t bo,
l lp ngoi ca vch hu lp. Bn trong, cc si celuloz nm song song theo lp
ngoi hay nm xin theo mt hng nht nh, lp gia do nhiu si celuloz
chng cht nn thng dy nht.
31
33
34
5.1. S tm mc t (lignin) / s ha g
Cu hi: V sao s tm mc t vo trong vch t bo cn c gi l s ho g?
35
5.1.2. S tm mc t
Lignin thm vo khong xung quanh cc vi si celuloz v bin thnh nguyn
liu ca cht nn (matrix). y, lignin li c th lin kt vi cht khc ca cht nn
hay vi celuloz ca vi si v tr thnh btng ct st ca vch t bo.
S ha g thng xy ra nhng t bo chuyn ha, lc t bo s cht nhng
vn gi hot tnh sinh l ca n trong mt thi gian di. S tm lignin thng ph bin
i vi cc t bo g nn qu trnh ny cn gi l s ha g, d rng t bo ca cc m
khc vn c s tm lignin nh t bo si, cng m hay nhu m lc gi.
Qu trnh ha g ch xy ra t bo sng ng thi vi s to thnh vch
hu lp, bt u t vch s lp tin dn vo trong v pht trin c ra ngoi phin
gia. Lng lignin thm vo vch s lp v phin gia nhiu nht c khi n
90% v gim dn khi i vo pha trong xoang t bo.
5.1.3. ngha ca s tm mc t
S tm mc t khng ch gii hn trong s tng cng tnh bn vng c hc
m cn c vai tr bo v chng li cc tc dng ph hi ca mt s vi sinh vt. Vch
t bo tm lignin c tnh cht gi nc nhiu nn thng pht trin m dn nc
v c bit quan trng i vi nhng cy sng trong iu kin kh hn. Qu trnh
ha g c khi xy ra thun nghch, c l nh s tham gia ca cc enzyme.
5.2. S tm suberin / s ha bn
Cu hi: V sao khi t bo c vch hon ton tm suberin, t bo s cht?
Theo bn, s cht thc vt cn ang sng l nh th no?
L qu trnh tm cht suberin vo vch t bo. Khi thn gi, biu b c
thay th bng m sube nn s tm cht suberin cn c gi s ha bn.
Suberin l este ca cc acid bo cao phn t, l mt cht v nh hnh,
k nc nht l khng thm nc v kh.
Suberin thng c mt t trong vch ca cc loi t bo khc nhau, nhng
suberin tch t nhiu ch yu vch hu lp ca m che ch. y suberin hnh
thnh di dng mt hoc mt s phin mng khng lin kt vi si celuloz, cc
phin ny trng thy c di knh hin vi quang hc. Cc phin c th bao ph
lin tc khp vch t bo hoc ch trn tng phn ca vch.
Do khng thm nc v kh nn t bo no c tt c cc mt u bao bc
bng cc phin suberin, t bo s cht.
S ha bn c l tng thm s bo v cho nhng phn bn trong ca
cc c quan trnh tc nhn ph hoi hoc bt li tc dng n thc vt.
5.3. S ha cutin
Cutin l cht gn ging vi suberin nhng lng acid bo khng no thp hn
v cu to phn t cao hn. Cutin va c nhm a nc va c nhm k nc.
S ha cutin ca vch ch tin hnh vch mt ngoi lp t bo biu b.
Thng cutin do vch t bo tit ra v dnh li trn b mt t bo lm thnh mt lp
lin tc, trong mt s trng hp, cutin thng c tch ly trn vch t bo cng
vi cht sp lm thnh mt lp mng gm nhiu ht hay que rt nh. Cutin khng
phi tm vo vch m c khi thay th trn celuloz ca vch.
36
5.4. S ha nhy
L s hnh thnh nhng cht nhy hay cht gm, l nhng hydrat
carbon cao phn t cng loi vi cht pectic, c kh nng trng nc rt ln
n mc ha tan hon ton trong nc. S ha nhy thng xy ra t cht pectic,
i khi c celuloz ca vch t bo.
Cht nhy c to thnh c th do nhiu nguyn nhn:
- Do s bin i ca nhng cht ha hc c sn trong vch t bo.
- Do cht nguyn sinh tit ra trong qu trnh vch t bo ln ln v chiu dy.
- Do s ha tan v ph hoi vch t bo hay ni cht ca t bo do bnh l
hay do nm, vi sinh vt ph hi, lc cht nhy trn vch t bo chy ra t
trong cy lm thnh lp dnh bn ngoi thc vt.
- Vch t bo b ph hy thnh cht gm lm thnh nhng ti gm bn
trong c quan thc vt.
Gm thng c tit ra nhiu h Gn (Bombacaceae), h Trm
(Sterculiaceae) v nht l h u (Fabaceae). Cc t bo ca nhu m hay tng
tng bin thnh gm, t bo k cn dng nh b nhim cng ha gm, cc t
chc u b tan ra tr mch g v ln ln ta c mt ti gm.
T bo biu b ca ht Ocimum basilicum c mt hay nhiu lp
mucilage c d tr trong vch tip tuyn, khi ht gp nc, cc t bo cha
mucilage y trng ln, v ra v mucilage tan trong nc. h Bp (Malvaceae)
hay h C ke (Tiliaceae) c nhiu t bo cha mucilage trong nhu m.
S ha nhy thng l s thch nghi tr trng hp lin quan n bnh l. S
ha nhy c vai tr trong s ny mm ca ht (to kh nng hp thu nc trong t),
chng s kh hn bn ngoi. i khi s ha nhy c tc dng bo v khi cc m b
thng, cht nhy nh l lp bng gi vt thng khi cc tc dng khc.
5.5. S ha khong
L s tch t li trong vch t bo cc cht khong nh silic, carbonat
calcium, phosphat calcium, oxalat calcium ... Qu trnh ny thng xy ra
nhng t bo biu b lm cho biu b tr nn cng v nhm.
5.5.1. Cht silic SiO2
Rt thng gp thn Mc tc Equisetum, c nhiu mt ca thn tre
trc, h Lc (Cyperaceae), lng cy nga, da SiO2 tm mt ngoi ca l.
5.5.2. Oxalat calcium
Oxalat calcium c khi lm thnh nhng kt tinh nh trong t bo nh v ca
cc tri h Da (Palmae). Cng bo ca sen, sng cng cha nhiu kt tinh oxalat.
5.5.3. Vi CaCO3
Vi CaCO3 tm vo vch biu b v lng h Bu B (Cucurbitaceae), h
Boraginaceae ... CaCO3 cn to ra nhng bo thch thng gp h Da (Moraceae), h
Urticaceae, h Acanthaceae, h Begoniaceae. T bo cha bo thch l thch bo.
37
6.1.2.2. im nm / im vin
38
H. 2.9. C cu ca im nm
Cu hi:
1. Hy lit k v m t cc cch thnh lp vch t bo.
2. Trong qu trnh pht trin t bo, khi no th vch t bo c hnh thnh? V
do yu t no?
40
41
CHNG 3
M THC VT
T kha
- M phn sinh
- M chuyn ha / m vnh vin
- M dn truyn / m mch
- Sinh trng s cp
- Sinh trng th cp
Tm tt ni dung
Cu to c th ca thc vt bc cao rt a dng v phc tp dn theo s
tin ha t nhin: t dng n bo n a bo n gin gm nhiu t bo c
hnh dng v chc nng gn ging nhau. nhiu loi nh to, nm, ru c
th khng c s phn ha v hnh thi (r, thn, l ) v chc nng (dn truyn,
nng ) nn c gi l tn. S tin ha v sau cng vi s di chuyn i
sng t di nc ln t lin ko theo hnh dng thn thng ng c mang
l v s hnh thnh r gi cy vo t, hp thu cht dinh dng v nht l
vn chuyn cc cht dinh dng n cc phn khc ca cy. Chnh s phn ha
thnh m trong c quan r, thn, l thc vt bc cao m bo cho chng kh
nng thch nghi vi mi trng phc tp chung quanh.
T bo l n v cu to ca c th thc vt bc cao a bo, cc t bo
trong cy c th khc nhau v hnh dng, chc nng v ngun gc hnh thnh; t
bo tp hp thnh m, nhiu m tp hp thnh c quan v nhiu c quan hnh
thnh c th hon chnh ca thc vt. Nh vy, M l tp hp nhng t bo
c chuyn ho v chc nng nh nhau v c phn ha v hnh thi ging
nhau cng hon thnh mt nhim v. Tuy nhin, mt s t bo c hnh dng
khc nhau cng thc hin mt nhim v, nhng c nhng t bo c cng ngun
gc v hnh dng li c nhim v khc nhau. Hn na, trong qu trnh pht trin
ca thc vt, c nhng t bo thay i c hnh dng v chc nng m chng m
nhn, c bit mt s t bo c hnh dng trung gian gia cc loi t bo khc
nhau. Mt loi m c th n gin ch gm mt loi t bo nhng cng c th
phc tp do cha nhiu loi t bo.
M phn sinh chim vai tr quan trng trong thc vt c mch v nh n
m thc vt khng ngng ln ln, gia tng kch thc v chuyn ha thnh m
vnh vin cng nh cc c quan khc. M che ch s cp-biu b lun xut hin
t nhng t bo ca lp ngoi cng ca m phn sinh s cp; v tr gii hn t
bo biu b trong c th thc vt xc nh c im hnh thi v c tnh trao i
cht ca n d cu to v nhim v ca t bo biu b l a dng. M b th cpchu b khc hn biu b v hnh dng v c tnh sinh ha; nhim v ch yu ca
m ny l bo v c th thc vt khi cc tc dng ph hi ca mi trng bn
ngoi; m ny c hnh thnh t m phn sinh v c s trao i cht ring bit
ca n. M mch-m dn truyn xut hin t nhng m phn sinh c bit, khc
hn v cu to, c ch sinh ha v v tr ca chng trong c th thc vt, v th
m m ny lm thnh mt nhm ring vi nhiu kiu t bo rt khc nhau. M c
bn thng l sn phm ca cc m phn sinh ngn khng chuyn ha v cng
c khi c xut hin t nhng m phn sinh chuyn ha.
Yu cu i vi sinh vin
Kt hp gia thc t v th nghim, sinh vin s nhn bit v phn bit:
38
A. M PHN SINH
1. C TNH CHUNG
t vn : 1. S tng trng ca thc vt v ng vt c ging nhau khng? Hy nu nhng
im ging v khc nhau nu c gia hai nhm sinh vt ny.
2. Bn ngh g v s sinh trng ca thc vt khi thy mt cy c chiu cao n
100m ng knh gc thn hn 20 m v tui th hn 4.000 nm.
lc lp, t bo khi sinh ca tia ca tng pht sinh c th cha tinh bt, tanin v
m phn sinh ca phi li thng c cc cht d tr khc nhau.
Trong t bo, nhn to, t l kch thc gia t bo v nhn thay i khng
ng k. Mc ha khng bo ca m phn sinh cng rt thay i, t bo non
ca m phn sinh ngn cha y t bo cht ng c, khng bo nh v ri rc
trong t bo, t bo cng ln th khng bo cng nhiu.
T bo m phn sinh ngn thng c kch thc nh, ng knh gn nh
nhau; t bo ca tng pht sinh thng di, hp, hnh thoi. Chiu dy vch t bo m
phn sinh thng mng, ch c lp chung v vch s lp, gia cc t bo m phn
sinh khng c khong gian bo. Thnh phn ha hc ca vch gm: nc chim n
92,5%, cc cht khc ch yu l pectin, hemiceluloz n 7,5%, t celuloz.
1.3. Nhim v
Thut ng m phn sinh (ting Hi Lp meritos c ngha l k phn
chia) nhn mnh ti hot ng phn chia l nhim v ca m ny. Cc m sng
khc, ngoi m phn sinh vn c th sinh ra t bo mi nhng m phn sinh tin
hnh hot ng ny mt cch khng gii hn v chng khng ch b sung t bo
cho c th thc vt m cn lm cho chng tn ti.
M phn sinh l c s ca tt c cc loi m vnh vin. Hot ng ca cc
m phn sinh c lin quan vi s sinh trng, cch khc l s tng trng khi
lng hoc kch thc hoc c hai.
2. PHN LOI
Cu hi: V sao gi l m phn sinh s cp v m phn sinh th cp? Hai loi m phn sinh
ny khc nhau nhng tnh cht no?
Ty theo ngun gc pht trin, ngi ta phn bit hai loi: m phn sinh
s cp (m phn sinh ngn) v m phn sinh th cp (m phn sinh bn).
2.1. M phn sinh s cp
T bo non cu sau khi c th tinh to hp t (2n), hp t bt u phn
chia nhiu ln to mt khi tin phi hnh cu, t khi tin phi ny s pht trin
thnh phi. giai on u ca s pht trin, s phn chia t bo tin hnh trong
ton khi phi, khi phi hon chnh vi r mm, thn mm, chi mm v tr
nn c lp th nhng t bo mi c b sung ch gii hn mt s ni hay mt s
vng lun cn non ca cy, vng gi l vng phn sinh cha cc m phi lun
tn ti sut i sng ca cy. Nh vy, mt cy trng thnh lun bao gm cc m
trng thnh ln m lun trng thi phi, nhng m cn non lun phn chia hnh
thnh nn cc t bo mi, m gi l m phn sinh.
cy trng thnh, m phn sinh cn li rt t v c duy tr nhng
vng c bit gi l nhng nh sinh trng. Cc nh sinh trng ny nm u
ngn thn, ngn cnh, cht r, chi nch. S phn chia t bo cc m phn sinh
nh to ra cc t bo mi cy pht trin theo chiu di. S pht trin theo
chiu di do m phn sinh nh to ra c gi l sinh trng s cp.
- r, s pht trin s cp lm cho r di ra v y r xuyn su vo t;
m phn sinh nh r c hai chc nng: mt l thay th cc t bo gi ca chp r
lun b t bo mn khi r xuyn su vo t, th hai l sinh ra cc t bo mi
40
41
B. M CHUYN HA
Cc c quan thc vt nh r, thn, l u c cu to bi cc h m: m
che ch, m c bn gm nhu m v m nng , m dn truyn. Cc m ny
phn b lin tc khp cc b phn ca cy, do tnh cht pht trin v thay i cu
trc cng nh thnh phn cu to t bo m nhn nhng nhim v khc nhau
m m ny cn c gi l m chuyn ho.
Vy "M chuyn ha l tp hp nhng t bo cng chuyn ha nh
nhau c th m nhn cng mt nhim v". Cc t bo ca m ny thng
c cng hnh dng, kch thc v tt c cc m chuyn ha u c ngun gc t
m phn sinh. Trong thc vt, lun c s hin din ng thi gia m chuyn
ha s cp v m chuyn ha th cp.
1. M CHE CH
t vn : 1. V sao thc vt cn m che ch? Bn c nhn xt g khi quan st bn ngoi mt
thn cy cn non v mt thn cy trng thnh ca cy mc?
2. So vi bn ngoi thn ca nhng cy c l hp th c khc nhau khng? Khc
nhau nhng c im no nu c?
M che ch l mt tp hp cc t bo nm mt ngoi ca tt c cc c
quan, lm thnh lp bao bo v cho cc m bn trong v thc hin trao i cht
vi mi trng bn ngoi m n tip xc.
M che ch nhng phn non ca cy thng ch tn ti trong mt thi k dinh
dng, n s c thay th bi mt loi m che ch khc cng vi s bin i v pht
trin khc ca cc c quan tng ng. Ty theo ngun gc pht trin m ngi ta phn
bit m che ch s cp v m che ch th cp; m che ch th cp c th mi xut hin
hoc l bin dng trong cu to ca m che ch s cp.
1.1. M che ch s cp - Biu b
Cu hi: Biu b thn, l v r c khc nhau khng? Nu c th khc nhau nhng tnh cht no?
tiu ha. N c hnh thnh trong qu trnh pht trin t lp nguyn b ngoi
ca m phn sinh phn ha ngn. Biu b c th tn ti sut i sng ca c
quan hay ca c th thc vt hoc cho n khi c thay th bng loi m khc
trong s sinh trng th cp.
Thnh phn cu to ca biu b gm:
1.1.1. T bo biu b
T bo biu b thng c hnh dng khc nhau cc c quan khc nhau v
cc loi cy khc nhau. Cc loi hnh dng ca t bo biu b ph thuc phn ln
vo chiu pht trin ca c quan v b mt ca c quan ; nhng l hnh phin
rng, t bo biu b c hnh dng pht trin ng u v mi pha, ng knh tng
i gn nh nhau. T bo biu b thng lm thnh mt lp v c gn vi nhau
rt cht, gia chng thng khng c cc khong gian bo, v th lp t bo biu b
thng d b tch ra khi b bc nh hoc bng phng php ngm mn.
t bo biu b non hu nh bn trong cha y nguyn sinh cht, mt nhn
hnh cu d nhn thy v nhiu lp nh. t bo trng thnh, khng bo pht trin
dn t bo cht ra st vch t bo v thng ch cn li mt lp rt mng kh nhn
thy, cc lp thng b hoi i; khng bo cha y dch t bo v thng trong sut,
khng mu hay c mu ca sc t anthocianin ... lm cho lp t bo biu b c mu
nh cnh hoa, l, thn, qu chn. Lc lp t khi c trong t bo biu b tr mt s t
Dng x, thc vt nc, mt s cy trong bng rm; mt s t bo biu b c th
cha tinh bt hay c khi cha cc sn phm ca hot ng trao i cht ca nguyn
sinh cht nh tinh th carbonat calci, oxalat calci
Vch t bo biu b bng celuloz thng dy v khng u v cc pha,
vch pha ngoi thng dy hn; c khi mt ngoi ca vch t bo biu b tm
CaCO3 hay Silic nn lp biu b cng v nhm; mt s trng hp c bit nh
ht u, vch t bo biu b c th ha g.
1.1.2. Lp cutin
Thng lm thnh lp bao ph bn ngoi khp b mt lp t bo biu b cho
n kh khu. Lp cutin thng do cht cutin thm vo tng lp xen k vi cc phin
celuloz a nc v cht pectin; ngoi lp cutin, vch t bo biu b ca a s thc vt
cn tit ra cht sp di dng lp mng ca nhng ht nh. Tc dng ca lp cutin v
ca lp sp l bo v cho nhng m bn trong khng b mt nc.
Cu to, pht trin ca cht cutin ph thuc vo iu kin mi trng sng
ca thc vt. T bo biu b ca l v thn thc vt nc khng hnh thnh lp
45
H.3.5. Cc kiu lng che ch (A) lng n bo l Cistus, (B) lng a bo l Saintpaulia,
(C-D) lng l bng vi Gossypium, (E) lng hnh sao l Sida, (F) lng ngn l Solanum
46
1.1.4. Kh khu
Cu hi: 1. Hy gii thch c ch ng m ca kh khu.
2. V sao l song t dip kh khu mt di ca l nhiu hn mt trn, tri li l
n t dip s kh khu hai mt tng ng nhau?
47
n glucoz phosphat
48
Hot ng ca thy khu mnh trong iu kin nng v m vo nhng bui sng
p tri v ma h, khi nc trong cy nhiu hay kh tri no nc vo ban m,
s trng nc ca t bo to th thy khu tit ra nc v lm thnh nhng ht
nh d nhn lc ban mai. h Menispermaceae, s tit nc do thy bo hnh
chung v nm ri rc khp mt l.
1.1.6. Biu b nhiu lp
Bn di biu b ca l, thn, r c khi c thm mt, hai hay nhiu lp
biu b c phn bit vi nhu m bn trong n v mt hnh thi cng nh v
chc nng sinh l, c gi l biu b nhiu lp.
Biu b nhiu lp cn ch nhng lp t bo nm bn di biu b c
ngun gc t nguyn b v phn chia theo b mt song song vi b mt biu b.
Lp t bo biu b bn ngoi cng cng c bao ph bi lp cuticula, nhng lp
bn trong khng c lc lp, s lp ny thay i t 2-18. Biu b nhiu lp thng
gp mt s cy h Gai (Urticaceae), h Tiu (Piperaceae), h Bng
(Malvaceae), nhiu cy h Da cau (Arecaceae), r khng kh ca Phong lan
(Orchidaceae), Dng x
52
2. NHU M
Cu hi: 1. Th no l "nhu m"? Th no l "lc m"? Nu tnh cht ca hai loi m ny;
gia chng th loi m no l quan trng nht v v sao?
2. Cc loi m trong thc vt lin h v cu trc v nhim v nh th no?
54
3. M NNG
Cu hi: 1. V sao giao m cn c gi l hu m? M ny c khc vi cc m khc khng?
2. Th no l cng m? Vai tr ca m ny trong cy nh th no?
ct dc t bo hi di theo trc.
C s ging nhau v mt hnh thi v
sinh l gia t bo nhu m v
giao m: t bo ca giao m
thng di v hp hn nhu m
nhng cng c khi ngn, tri li
mt s t bo ca nhu m c khi
rt di. Trong mt s trng
hp, khi nhu m v giao m
cnh nhau thng thy c s
chuyn ha ln nhau.
H.3.16. T bo giao m
56
T bo giao m c tnh bn vng c hc kh cao, c th chu sc nn 1012kg/mm2 so vi kh nng chu ng ca si l 15-20 kg/mm2. Si c tnh n
hi nhng giao m c tnh mm do, d un nn, nh d ph hp vi v tr
trong cc c quan ang pht trin. Tuy nhin, giao m c th tr nn dn hn hay
tr thnh nhng th cng nhng m gi hay nhng c quan khng cn pht
trin na.
3.1.5. Ngun gc hnh thnh
Giao m c hnh thnh t m phn sinh ngn, t tng trc pht sinh v
c phn ha sm hn tt c cc loi m nng khc. Trong mt s trng
hp c bit, cc t bo giao m c th hot ng nh m phn sinh.
3.2. Cng m / m cng
Cu hi: Cng c nhim v nng nhng gia cng m m, giao m c tnh cht no chung
v tnh cht no c xem l quan trng cho tng loi m?
58
59
H.3.20. Cc t bo cng m
H.3.21. Si libe
4. M DN TRUYN
t vn : 1. Hy gii thch s vn chuyn cc cht qua t bo mch g v t bo ng sng.
2. Trong nhim v dn truyn, m g vn chuyn dng i ln t r, m libe vn
chuyn dng i xung khp c quan. C khi no xy ra hin tng ngc li: m
libe vn chuyn dng i ln,m g vn chuyn dng i xung khng? Ti sao?
61
Mch vng, mch xon, mch vng xon l kiu n gin v nguyn thy
nht ca cc kiu dy ln ca vch t bo hu lp trong qu trnh pht trin, s
dy ln chim cng nhiu ch hn trn vch hu lp ca t bo cui cng ch
cn cha li nhng im nh bng celuloz trn vch ca mch im.
Hnh dng v kch thc ca thnh phn mch cng rt khc nhau, s
khc nhau th hin s tng ng tin ha hon thnh hiu qu nht vic
dn truyn nc. mch vng, mch xon, mch vng xon l nhng mch
thng c tit din ngang hnh nhiu gc cnh, ng knh hp v thnh phn
mch tng i di.
Mch rch, mch mng v mch im l nhng thnh phn mch c s
chuyn ha cao, tit din ngang thng hnh bu dc, hnh nhiu cnh gn trn
vi ng knh ln v chiu di thng ngn hn. ng knh tit din ngang
ca cc thnh phn mch thay i t vi chc n 1mm hay hn.
4.1.1.2. Si g
g c cht lng k thut cao (c trng lng ring cao) th c khi lng si g
rt ln, vch t bo ca chng rt dy v sc chu ng chng c hc ca g
cng rt cao do vch cc si g cng dy th g cng cng v cng nng.
cc loi g tt nh lim, g, nghin, trc, si vch ca si g dy chim hu ht
xoang t bo v khoang ca im hu nh b bt li.
V ngun gc, si g c hnh thnh t tng trc pht sinh hay tng
pht sinh ty theo si g nm trong m g s cp hay m g th cp.
4.1.1.3. Nhu m g v tia g
* Mch hu mc c phn ha v hnh thnh sau khi c quan ngng tng di.
Cc yu t dn c vch hu lp dy theo kiu hnh thang, hnh mng hay hnh
im; kch thc ca tit din ngang thng ln hn v chiu di ngn hn so
vi cc yu t ca mch tin mc. Chnh s dy ln ca vch hu lp theo kiu
hnh mng hay hnh im m t bo khng ln ln c na.
Mch hu mc khng nhng cha cc yu t dn m cn c cc si c
hc; nhu m g y thng tm mc t; do g sau lm thnh mt khi lin
tc v chc chn hn g trc.
4.1.2.2. M g th cp (g II)
67
H.3.27. Chi tit ca tm sng. A,D nhn b mt, B,C,E,F nhn ngang. Cc t bo dn nha luyn
hng xuyn tm. Trong t bo nhu m libe c th cha tinh bt, c khi c nhiu
du v tanin. Cu to ca m libe trong cy Ht trn cng rt khc nhau v mang
c im phn loi. mt s cy ht kn, libe th cp pht trin a dng hn v
thnh phn cu to cng nh cch sp xp ca t bo. T bo ca libe th cp c
th xp thnh tng hoc khng thnh tng, tia c th l mt hay nhiu dy t bo.
Cc yu t ca libe th cp gm t bo ng sng, t bo km, nhu m libe, tia
libe v si libe xp thnh dy xuyn tm. Sng trong t bo ng sng nm ngang
hay hi nghing.
Thng libe th cp ch hot ng trong mt ma dinh dng; nhng cy
sng trong vng nhit i c thi gian sng v hot ng ko di hn, y s
phn ha ca tng pht sinh l lin tc nn cc yu t sn phm hot ng ca
tng pht sinh cng lin tc c to thnh v lin tc mt i.
4.3. Cc b mch dn
Trong cc thnh phn ca m libe v m g, c nhng thnh phn t hay
khng lm chc nng dn truyn m m nhn nhng nhng nhim v khc nh nng
(cc b si) hay d tr cht dinh dng (nhu m g). Tuy nhin khng th tch ri
cc thnh phn ny c v ngoi ngun gc hnh thnh chung ca chng, gia cc
thnh phn cn c nhng mi lin quan khc v v tr sp xp, tnh cht cu to v
c bit l nhng chuyn tip trong qu trnh tin ha th hin tnh cht trung gian ca
chc nng m chng phi hon thnh. V d: trong cy Ht trn, qun bo l yu t
dn truyn duy nht do cha c mch hon ton, si c hc cng cha hnh thnh nn
qun bo cng chnh l yu t c hc duy nht ca chng.
M g v m libe trong c th thc vt c sp xp bn cnh nhau do
hot ng ca cc m phn sinh l tng trc pht sinh v tng pht sinh to nn,
cc yu t cu to thnh cc m thng i chung vi nhau; tp hp cc yu t
ca m g v m libe lm thnh h thng dn.
5. M TIT
Cu hi: 1. Th no l m tit? Cc loi m tit c phn bit nh th no?
2. Hy gii thch cch thnh lp ng tit v ti tit
73
74
5.2.2. ng tit
Cc t bo tit c th t chc thnh ng tit vi c cu nh sau:
75
Gia l xoang ng tit, ni cht tit c thi ra v tch tr. Quanh xoang l t
bo tit c vch celuloz mng v t bo cht m c, bn trong c cht tit.
lt ct ngang, s t bo tit thay i ty loi: 3, 4 c rt, rt nhiu t bo
tit v xoang ng tit rt to nh xoi.V tr ng tit trong thn thay i ty
loi, nhng v tr ny nht nh v c sc trong cng mt loi. V d: ng tit
trong nhu m v (h Qu, Cc, Xoi), trong libe (cart), trong g (lm cho
g c mi thm nh h Tng bch), trong nhu m ty (h C na ).
76
5.2.3. Ti tit
Khi ct ngang, ti tit c c cu ging nh n tit nhng l nhng b ngn
khng di nh n tit. Ti tit thng gp h Cam chanh (Rutaceae), h Mn
(Myrtaceae), h Xoi (Anacardiaceae)
* Cch thnh lp ng tit v ti tit: ti tit v ng tit thng lin quan vi nhau;
nhiu loi c ng tit thn v c ti tit l nh h Cam chanh (Rutaceae), hay
tri (h Xoi Anacardiaceae) C 3 cch thnh lp ng tit v ti tit:
- Bng ly bo: xoang ng tit do cc t bo xa nhau m ra, gp h Du
(Dipterocarpaceae), h Mn (Myrtaceae)
- Bng tiu bo: xoang ng tit c c l do t bo ca vng tan i.
- Bng ly tiu bo: xoang ng tit va do t bo nI ra va do t bo ni
tan i, gp h Cam qut (Rutaceae)
5.2.4. Nh qun
L nhng t bo hay ng tit c bit m cht tit thng l mt nh dch
(nh tng) trng, i khi c mu (Chelidonium) nhng t khi trong (gp vi
loi trong h Thin l Asclepiadaceae).
Vch ca nh qun c khi rt dy bng celuloz, bn trong c nhiu nhn.
T bo cht kh thy v lm thnh lp mng bao ly thy th to. trng thi
trng thnh, nhn ca nh qun i khi b hoi i
Nh dch thng l mt nh tng trng cha nhiu nc, bn trong c
cc cht l lng nh: glucid, ng (h Cc), tanin chui Musa, acid hu c,
lipid Ficus callosa, alcaloid thuc phin Papaver, tinh du terpen, resin, phn
ha t papainaz u
5.2.4.1. Phn loi
Convolvulaceae
Compositae
78
CHNG 4
T kho
- Sinh trng s cp
- Sinh trng th cp
- C quan trc
- S chuyn ha hng tm
- S chuyn ha ly tm
Tm tt ni dung
R thn l l c quan sinh dng thc vt c mch. S phn chia ny
tht ra n thun l v l thuyt v c th thc vt l thng nht v cu to, v s
pht trin v tin ha. V th tht kh nh r ranh gii gia cc c quan .
V mt pht sinh c th, cc c quan ny chung ngun gc pht trin t
hp t v sau phn ha t phi. Gia chng c nhng im tng ng v cu
to, nhng ch l nt chung nht, v chi tit, do chng phn b nhng loi
mi trng khc nhau v m nhn nhng chc nng ch yu khc nhau nn c
nhng c im ring trong cu to c trng cho mi loi c quan.
Thn v r thng c xem nh l phn tip tc ca thn, xp tip theo
nhau trn mt trc thng ng nn hai c quan ny c gi l c quan trc.
on thn mang cc mm l gi l chi. S hnh thnh mt cch hon chnh v
hnh thi cng nh v gii phu ca cc c quan sinh dng ca cy l mt qu
trnh tin ha thch nghi lu di vi i sng trn cn.
Yu cu i vi sinh vin
Sau khi nghin cu phn ny, sinh vin c th:
- Gii thch c s pht trin v tng trng ca mt thc vt (trong
c r, thn, l) tiu biu.
- Gii thch s pht trin v vai tr ca lng ht r.
- V lc th hin cu to s cp ca mt r, thn v l.
- Phn bit gia r v thn song t dip trong cu to hu lp.
- Gii thch ngun gc ni sinh r v ngun gc ngoi sinh thn v l.
- Phn bit gia l n v l kp, cc kiu phin l, cc dng gn l, cc
ph b ca l.
- Nu v m t chc nng ca l.
- Phn bit cu to l cy C3, cy C4 v cy CAM
Trong hng tin ho chuyn ln cn, thc vt c nhng thch nghi
khai thc nc v mui khong trong t, hp thu nh sng v kh carbonic trong
khng kh quang hp v tn ti trong cc iu kin kh hn. Cc chc nng
sng trn c h r di t v h thn cnh mang l trong khng kh thc
hin. Cc cu trc ny da vo nhau v thc y nhau cng tn ti, thiu h ny
th h kia khng th pht trin. Nu khng c nh sng, thn non v l khng
quang hp c th h r s khng nhn c cc cht hu c dinh dng v
cy s b cht; ngc li thn cy v tn l lun l thuc vo nc v mui
khong m h r hp th.
76
A. H THNG R
R l c quan sinh dng mc bn di t ca cy, c nhim v hp thu
nc v mui khong ng thi vn chuyn cc cht ny i khp trong cy.
Ngoi ra, r cn gi cht cy trong t gip cho cy ng vng do h thng ca
r cy thng phn nhnh rt nhiu; mt s r cn l c quan d tr cht dinh
dng, mt s loi r khc tham gia vo vic sinh sn dinh dng. R cn hp
thu mt phn nh oxigen trong t.
R, thn v l l c sc ca thc vt c mch (Cormophyta), ch tr c
i thc vt (Ru) l khng c r nn nhm ny cn c tn l Arrhizophyta. Cc
c thy sinh mc chm trong nc nh (Ceratophyllum) v bo cm (Wolffia) l
nhng cy c hoa duy nht khng c r. Bo tai chut (Salvinia) khng c r
nhng c l chm lm thnh ra mn trng ging r.
Mc d thc vt l bt ng nhng chng cng tham gia hu ht mi hot
ng sinh l c bit l bn di t. R cng cn thit thc vt pht trin v
quang hp m hng nm r c to ra thng s dng ht hn 1/2 nng lng
ca chnh thc vt to ra.
t vn : 1. V sao s hiu bit ca chng ta v cu to v s pht trin ca r
t hn s hiu bit ca chng ta v cu trc v s tng trng ca thn?
77
H.4.2. Cc phn ca r
(A) chp r, (B) vng tng trng
(C) Vng lng ht, (D) Vng tm suberin
79
2. CU TO GII PHU CA R
Cu hi: 1. M t cu to mt r cn non lt ct dc v lt ct ngang, nhim v ca
tng loi m trong cu to .
2. M t cu to v ngun gc ca lng ht. r, lng ht quan trng nh
th no.
82
2.1. Cu to s cp
2.1.1. R song t dip
Mt lt ct ngang qua mt r song t dip cn non cho thy lt ct c dng
trn, i xng qua mt trc; min v dy quan trng hn min tr trung tm; c
tnh ny gip phn bit gia r v thn.
* Min v thng dy v quan trng r non nhng rt tiu gim r gi, lc
v v cn b c thay th bng lp chu b hay lp bn. T ngoi vo trong gm:
- Nu lt ct i ngang qua vng lng ht, bn ngoi cng l tng lng ht, cc
t bo vi vch mng bng celuloz, bn ngoi t bo khng c cutin bao ph; vi t
bo biu b mc di ra thnh lng ht. Nh khng c lp cutin bao ph trn b mt lp
cn b m nc v cc cht khong ha tan thm thu xuyn qua vch t bo.
- Nu lt ct i ngang qua vng cao hn, lng ht rng, vch t bo bn
di tm suberin v ta c lp tn tch tng lng ht.
- Ngoi b hay tng tm suberin thng ch gm mt lp t bo vi vch
t bo tm suberin hay mc t, kch thc t bo thng to.
- Bn di l min v (cortex) dy gm nhiu lp t bo nhu m s cp,
cc t bo c kch thc tng i ng u, sp xp cha o, bng hay khuyt
ty theo mi trng m thc vt sng. Cc t bo nhu m v thng cha nhiu
tinh bt; nhu m v ca r lan mc ph sinh trn cy hay r u sng thy sinh c
th c mu lc v c cha lc lp.
- Ni b (endodermis) l mt lp t bo gii hn bn trong cng ca min v,
vch t bo theo ng knh c mt khung dy bao vng t bo, chnh khung ny tm
mc t hay suberin. l khung Caspary c tnh khng thm v rt quan trng trong
sinh l ca r, do lm ngn cn s khuch tn cc cht i trong vch t bo qua bn kia
vng. S hin din ca khung Caspary l c sc r nhm song t dip.
* Min tr trung tm (stele) hay trung tr/tr/tr gia l phn v tr trung tm
ca r gm m dn v phn nhu m i km vi n, thng nh hn min v. H
dn truyn ca r thng lin tc, c bao bi mt hoc vi lp v tr. T ngoi
vo trong gm:
- Chu lun (pericycle) hay tr b thng gm mt lp t bo nm bn di ni
b v xp xen k vi ni b, vch t bo bng celuloz mng. Cc t bo ca lp ny c
hot ng phn sinh c ngha c th to ra t bo mi; r bn thc vt Ht trn v
Ht kn c hnh thnh t m ny, tng ny c khi hnh thnh tng sinh bn.
- M dn truyn gm cc b libe g xp xen k nhau trn mt vng trn
v nm ngay di lp chu lun. B g c s chuyn ha hng tm vi mch
tin mc nh xut hin trc nm ngoi (v th g cn c gi ngoi c) st vi
chu lun; mch hu mc to xut hin sau nm bn trong. B libe cng c s
chuyn ha ging b g vi libe trc nm ngoi v libe sau nm trong.
Trn lt ct ngang, nhng ch u tin xut hin mch tin mc v tin libe
gi l cc: cc g trc v cc libe trc; thng s lng cc cc bng nhau.
S b mch g thay i ty loi: Ficus indica c 8 b mch g v 8 b
libe; tuy nhin s b c th ln n hng trm nh h Cau da (Palmae),
Da di (Pandanaceae). S lng b libe v b g l c sc ca cc nhm cy,
nhng cng c th bin thin trn cng mt cy ty theo ng knh ca r.
- Ty (pith) nh nm pha trong cc b mch do nhiu lp t bo nhu
m c th tm mc t hay b mch g mc ln mt, ty c xem nh
hin tng bin i dn ca m phn sinh thnh m c bn hay tng
trc tng pht sinh ca r c dng mt ng trn lin tc bao ly mt t
m phn sinh c bn gia.
83
2.1.2. R n t dip
84
2.2. Cu to th cp ca r
R ca a s cy n t dip v mt s t cy song t dip ch c cu to
s cp v cu to s cp ca r c gi sut i sng ca cy, thng r khng
gia tng ng knh.
hu ht cy song t dip v cy Ht trn, r gia tng ng knh do s
sinh trng th cp v kch thc ca r tr nn quan trng nh cc tng tng:
- Tng tng sube nhu b c thnh lp pha ngoi, khi hot ng s cho
ra bn ngoi l m sube v bn trong l nhu b. Tng sinh bn c ngun gc t
nhng t bo ngoi cng ca v tr; do s sinh trng th cp, tr gia ca r
pht trin mnh, chu b li c to thnh t v tr cho nn phn v s cp v
ni b u b bong i.
85
86
4. R CON
Cu hi: Th no l ngun gc ni sinh ca r con? Khc vi ngun gc ngoi sinh nh
th no? v phn no ca cy c ngun gc ngoi sinh?
88
H.4.13. S thnh lp r con: (A-C) Lt ct dc cho thy r con pht sinh t t bo chu lun.
(D-F) S pht trin ca r bn khi cn trong r chnh
89
r
t
4.2. V tr
R con khng mc hn n m mc theo hng dc trn thn cc r khc. S
hng dc ny nht nh mt loi, ging hay h. V d: 2 hng rng, 4 hng
bp, i, bm bm, u; 4 hng thnh 2 cp nh h Thp t, Rau cn, 5 hng u
rt nhiu n t dip nh ma, tru khng S v v tr ca hng r con ty
thuc s v v tr ca cc b mch g, thng r con do t bo nguyn thy sp hng
trc b mch g. R c hai b g c hai hng r con, c bn b g c bn hng r
con, ta ni r c cch sp t ng s; thng gp khi s b g ln hn ba. Nhng
c th c bn hng r con m ch c hai b mch g, l do c hai hng t bo
nguyn thy trc mt b mch g; ta ni g c cch xp t lng s.
cc cy n t dip, r ny sinh trc cc b libe. b Thch tng, Quyn
b, Thy ph khi r chnh di th nhm t bo nguyn thy t chia hai (lng
phn), mi nhm u mt r mi; mt phng lng phn trc lun thng gc vi
mt phng lng phn sau; s lng phn ny cn gp thc vt bc thp.
4.3. R ph
L r c hnh thnh trn cc c quan khc nhau ca cy nh l, thn,
ni m nhng m cn gi kh nng phn sinh.
R ph c hnh thnh trc tip t ni gn m dn truyn v c chuyn
ha sinh ra r ph; do gn m dn ni m dn ca hai c quan vi nhau c
d dng hn. T bo hnh thnh nn mm r ph trong thn non thng l nhu m
gia cc b, trong thn gi thng l t cc tia. i khi r ph c th c hnh
thnh do s phn chia trong vng tng pht sinh gn vi m g v m libe ca c
quan chnh d dng ni m dn ca hai c quan li vi nhau..
4.4. S hnh thnh chi trn r
Chi c hnh thnh v pht trin trn r l mt c im ca s sinh sn
sinh dng, c bit l cc loi c di. Nhng chi ny cng c ngun gc ni
sinh ging nh r bn v r ph. Trong r non, cc chi ny c hnh thnh t
lp v tr, r gi hn th chi c th c hnh thnh t m ca tia hoc t tng
sinh bn c ngha l c ngun gc ngoi sinh.
90
5. S THCH NGHI
Ngoi nhim v gi cht cy vo t, hp thu nc v mui khong ha
tan cn thit cho qu trnh sinh dng; trong nhiu trng hp, r cn chu tc
ng trc tip ca mi trng nn tn ti v pht trin nht l trong nhng
iu kin khc nghit , cc c quan ca thc vt phi bin i v mt hnh thi
thch nghi v mt sinh l.
Cu hi: 1. Gii thch "mc lan" r cy h Lan (Orchidaceae)
2. Trong mi trng ngp mn, nng mui bn ngoi mi trng bng hay khc
nng mui trong cy? Ti sao?
5.3. R l c quan d tr
Thng do r ci phng to ln, m, lang nhiu r con mc t r chnh
v ph to thnh c, l do hot ng ca tng tng libe g. Tng tng ny
hot ng ch cho ra mt g c bit gm ton nhu m cha dng liu.
V d: m, lc ta lt v, ni v trc ra l tng tng libe g, phn n
c l g II v trong cng l si ch ca b mch g I hng tm ca r. r
khoai lang (Ipomoea batatas) c thm mt tng pht sinh g ch cho ra nhu m
g cha cht dinh dng. carrot (Daucus carota), tng tng libe g cho ra
libe II cha carotenoid c mu cam, mt t g th cp l phn mu cam dt hay
xanh xanh gm ton nhu m cha y dng liu. c ci ng, s tng
trng xy ra do nhiu tng tng libe g ng tm k tip nhau cho ra libe, g
v nhu m.
R c phn bit vi thn c ch: r c khng cho chi bt nh (si v),
thn c cho ra cc nhnh khc. Trng khoai ngt hay khoai ty t c; trng lang
hay m t thn.
5.4. R thch nghi cung cp cht dinh dng
5.4.1. Nt r (root nodules)
92
Trn r cy h u (Fabaceae) v mt
s nhng cy khc nh keo bng vng
(h Mimosaceae), vi khun (Frankia)
r cc cy phi lao (Casuarina) hay cy
Alloecasuarina c nhng nt sn si
nh l bin dng ca cc r bn, l
nt sn hay nt r. Trong nt sn c vi
khun (Rhizobium) thm nhp t trong
t qua lng ht hoc cc khe nt nh
trn r vo cc t bo nhu m v ca r.
y l hin tng cng sinh gia vi
khun c nh m vi r, vi khun c
nh m bin i N2 t kh quyn
thnh hp cht cha nit hu c hay v
H.4.16. Cc nt sn trn r mt cy u non
93
B. THN CY
Thn l c quan sinh dng trung gian gia l v r, thng kh sinh; c s
sinh trng ngn v sinh trng v hn, i xng ta trn. Thn c kh nng phn
cnh (nhnh) v hnh thnh nn mt khi lng ln cc l nhm tng cng b mt
ng ha ca cy. Ngoi nhim v dn truyn nc v mui khong, trong nhiu
trng hp thn cn l c quan ng ha, c quan d tr cht dinh dng, ng thi
thn cng rt bin thin thch ng vi mi trng m cy sng.
Thn c hnh thnh do s pht trin t phi; phi pht trin y gm:
- Mt tr di t dip (l mm) hay cn gi l thn u tin ca cy (trc
h dip), phn bn di l r c tn cng l chp r v phn bn trn mang mt
hoc mt s l mm.
- Chi ca phi nm gia cc t dip gm thn vi cc lng rt ngn v
mt hay mt s l. Phn thn ny c gi l tr trn l mm.
Khi ht ny mm th t m phn sinh ca r hnh thnh nn r u tin,
m phn sinh chi hnh thnh thm l mi v trc tip tc ko di ra hnh
thnh nn chi u tin. V sau s phn ha thnh cc t, lng, trn chi u
tin hnh thnh nn cc chi nch v t pht trin thnh cc cnh bn.
Thn rt a dng, trong trng hp in hnh, thn c dng hnh tr v i
xng qua mt trc.
94
H.4.18. S cc kiu phn nhnh ca chi: A. Lng phn u, B. Lng phn khng u,
C. Trc phn i, D. Chi bn mc i, E. Chi bn mc cch, F-H. Trc hp
* Cy thn g (thn mc = woody stem) thng sng nhiu nm, thn c sinh
trng th cp, thn chnh pht trin mnh, phn nhiu cnh. Cy g thng kh
cao, c khi cao n hng trm mt vi vm l rt r. Ty theo chiu cao ca thn
m ta phn bit:
- Cy i mc khi chiu cao ca thn t hn 25m nh thng, phi lao
- Cy trung mc c chiu cao t 15 - 25m.
- Cy tiu mc chiu cao di 15m nh bi, i
* Cy thn ct gm nhng cy sng nhiu nm, thn khng phn nhnh v
thng mang mt chm l ngn. V d nh da, cau, tht lt
* Cy bi l dng cy thn g sng nhiu nm, thn chnh khng hoc km pht
trin, s phn cnh thng t gc ca thn chnh. cy bi khng th hin thn
v vm l r rt, chiu cao khng vt qu t 4 - 6m. V d nh sim, mua
* Cy thn tho (herbaceous stem) c thn mm nh, thng cy khng c c
cu th cp hoc c nhng t, phn thn trn mt t cht vo cui thi k sinh
dng nhng phn thn ngm bn di t vn cn ch ma ma nm sau c th
pht trin tr li. Ta phn bit:
97
* Tua cun do cnh c th bin thnh v tua cun c th phn nhnh hai hay ba ln
nh h Nho (Vitaceae), h Bu b (Cucurbitaceae), tua gai cy my (Calamus).
* Gi thn trn mt t c th c hnh thnh t chi nch hoc t nhng phn
thn, t chi bn, gc thn hay hon ton t thn rt ngn. Mt s dy leo nh
c t (Dioscorea esculenta) c gi thn pht trin t mu v gc cung l. Nhiu
cy h Lan (Orchidaceae) c gi thn l nhng phn thn dy ln, phn chi
ngn b tiu gim i v ch mang mt hai l pht trin bnh thng, chi mi li
c hnh thnh t nch vy gc gi v kt thc bng mt gi na. Nh vy c
mt thn mnh ni nhau trn mang nhiu gi c l tn cng.
2. CU TO CA THN
Cu hi: 1. Th no l s chuyn ho hng tm v s chuyn ho ly tm?
2. Bao mu trng bn ngoi ca "rau nht" hnh thnh t u?
2.1. Cu to s cp
2.1.1. Thn Song t dip
Thn c i xng qua mt trc v chia lm hai min: min v mng, min
tr trung tm dy v quan trng hn.
101
102
3. CU TO TH CP CA THN
Cu hi: 1. Lm th no phn bit c r hay thn trong cu to th cp.
2. Gii thch vng hng nm v m t cu trc chnh b mt ca vng hng nm.
3. "V" cy c hnh thnh nh th no thn cc cy g? Phn v cy c lt ra
gm cc thnh phn no?
105
4. S TIN HA CA TR
L s hnh thnh v pht trin ca m mch, gm cc giai on:
4.1. C tr
L tr n gin nht gm c v v trung tr. Trong trung tm ca trung
tr c mt g chim gn nh hon ton, s chuyn ha ca g m m khng nh
hng, bao quanh g l libe dy u. Libe ch c cc t bo nhu m libe m
khng c ng sng cng khng c ni b v v tr. Tr nguyn cn gi l tr
n. y l c cu c l nht m ta ch gp cc a khai ca k Devonien h
Rhyniaceae, cn gp nhng cy c mch bc thp.
H.4.31. S tin ha ca cc kiu tr: 1.C tr; 2. Tinh tr; 3. Tr di; 4. Qun tr n;
5. Phn tr; 6. Qun tr kp; 7. Tr mng; 8. Phn tr; 9. Tr ta
108
109
5.3. Thuyt th ba
Cc b libe chia lm i v di chuyn v hai hng, b g ti ch quay
mt gc 180o hp vi hai na b libe cnh nhau to b mi. S b libe g
thn v r bng nhau.
110
Thn pht sinh t chi ngn trong vng nh sinh trng ngn thn,
ngn chi v ngn r. Vng ny bao gm nhng t bo ca m phn sinh ang
phn chia v c nhng t bo khong cch xa vi m phn sinh ngn.
T bo khi sinh l t bo c phn chia thnh hai t bo con m mt
cn gi trng thi phn sinh, mt s b sung vo m phn sinh sau s phn
ha thnh cc m khc nhau ca cy. T bo th nht gi trng thi phn sinh li
chuyn ha ging nh t bo khi sinh; s lng t bo khi sinh nh ngn,
nh r thay i khc nhau, v d cy Khuyt thc vt ch c mt t bo khi sinh
nh ngn, cc cy c mch khc c s t bo khi sinh c th nhiu hn. Nu
nh ngn c nhiu t bo khi sinh th nhng t bo ny c th xp thnh mt
hoc mt s lp: mt lp th t lp ny s hnh thnh tt c cc t bo ca c th,
nu nhiu lp th cc phn khc nhau ca c th xut hin t cc lp khc nhau.
6.1.1. Thn vi mt t bo ngn
ngn duy nht hnh kim t thp lt ngc, t bo ny phn ct cho ra thn v l.
vi Quyn b c hai t bo ngn hot ng cho ra hai tr.
6.1.2. Thn khng c t bo ngn duy nht
Thch tng, Rng, Hin hoa c im dinh dng phc tp. cy Ht
kn ta phn bit:
112
7. S THCH NG CA THN
Cu hi: 1. Khoai ty l thn c, khoai lang l r c. Hy gii thch s khc nhau gia chng.
2. Lit k, m t cu to v nhim v ca 4 loi thn bn di t.
3. Anh (ch) hy gii thch c cu thn ca cy chui.
mnh. Nightingale cho rng nhit cao lm cho tng tng libe g mau hot
ng.
7.4. Thch ng vo kh hu c ma
V phng din sinh l, ma lnh tng ng vi ma kh v nc ong
li v s hp thu nc tr nn kh. Cy c thch ng bng nhiu cch:
- Cy i mc v cy tiu mc c l rng vo ma ng hay ma kh nh
phng v, cao su, bng lng, gi t
- Nhiu cy thn c chng chu thi tit bng c. Vo ma thun hp, thn
mang nhiu l, cy ng ha, sinh dc v ng thi tch cha tr liu trong cc
c quan mc di t; vo ma khng thun hp, l ri i v cy sng chm li
hoc vi cn hnh (rhizome) nh ngi hoa (Canna), c ng (Panicum repens)
thn c nh na (Tacca leontopetaloides), c c (Cyperus rotundus) hay
bng hnh nh hnh (Lilium)
- Cy nht nin v cy on sinh thc vt trnh ma khng thun hp
bng cch c mt chu trnh pht trin rt mau l xy ra v kt thc trong mt ma
thun hp. Vo ma kh hay ma ng ch cn ht tn ti.
7.5. Thch ng sng trong mi trng nc v m ly
S thch ng ny to ra nhiu bin i trong c cu ca thn:
- Thn c nhiu o, bng cha y khng kh lm cho thn nh ln. Hn
na, mi trng nc t dng kh, bng, gip cho cy tch cha khng kh cn
cho s trao i trong quang hp v h hp.
- Nhu m v t i, biu b c cha lc lp, khu gia tng nht l thy khu,
lp cutin bn ngoi biu b mng i hay c khi bin mt nhng c khi li c lp
sp bao ph nn thn khng b nc dnh lm nng.
- Cng m v giao m t pht trin v thn tr nn mm yu.
- Mch g gim i do s chuyn ch nha nguyn khng cn thit lm.
- Min v tr nn quan trng hn min tr trung tm nn phu thc ngang
ca thn trng ging nh ca r.
Cy sng trong mi trng mn c nhiu c im tng t cy sng
vng sa mc; l ca Sarcocornia cng ch l cc vy.
Cu hi: 1. Lit k cc loi thn kh sinh.
2. Bng hnh v phn bit c cu s lp ca thn song t dip v thn n t dip.
3. C th da vo hnh thi ngoi phn bit thn n t dip v thn song t dip
hay khng?
4. C phi thn hng nm lun l thn c? Hy gii thch.
5. Hy gii thch: mt, lng, nch l, chi ngn, chi nch, chi bt nh.
6. Trong sut s hnh thnh v cy, lp biu b thn s nh th no?
C. L CY
L l c quan quang hp chnh ca thc vt c mch; hnh dng v kch
thc ca l rt bin thin ty theo loi v ty theo mi trng ni chng sinh
sng. L ca nhng cy c nhit i c th di n 20m, tri li, l ca cy bo
(Wolffia) (thc vt thy sinh) khng di hn u inh ghim. Cy "elm" trng
114
1.1. Cc phn ca l
1.1.1. Phin l
L phn dp, mng, to, c mu lc, do trong t bo cha lc lp. Phin l
rt a dng v c nhiu kch thc rt khc nhau; trong nhiu trng hp phin l
c nhng bin i theo iu kin sinh thi v chc nng ring.
* Hnh dng ca phin l thc vt Ht kn rt a dng v c ngha ln v mt
h thng trong phn loi hc ngy nay cng nh trong c sinh thc vt hc; tht
kh m m t c ht hnh thi ca l v "khng c hai loi khc nhau m c
cng hnh thi l ging nhau", v trn cng mt cy c khi c nhiu dng l
khc nhau. Khi nim ch yu v hnh thi l y ch m t trn mt s c
im thng thng, ty thuc vo t l chiu di, chiu rng, s i xng m
l chia cc kiu sau:
L trn u nu chiu di l bng chiu rng; khi chiu di gn bng
chiu rng th l gn trn. L bu dc c chiu di di hn chiu rng t 1,5 - 2,5
115
H.4.38. Cc phn ca l
b / l tha
b cha/ochrea (Polygonum)
116
H.4.41. Cc kiu gc l
1. Hnh tim; 2. Hnh thn; 3. Hnh mi tn; 4. Hnh mi kch; 5. Gc lm; 6. Gc trn;
7. Gc nhn; 8. Gc ko di; 9. Gc bng; 10. Gc c tai; 11. Gc bt i
1.1.2. Cung l
Phin l c nh vo thn nh cung l. i a s thc vt c hoa,
cung l c xem l phn ca l; hnh dng, kch thc v nhiu c tnh hnh
thi khc nhau c trng cho cc n v phn loi khc nhau. V d: l bi c
cung hnh cnh, cung hnh cnh cng thy cy ry leo (Pothos scandens) do
l km dnh li m thnh.
Dng n gin ca cung c xem nh l mt phn gp np ca phin l.
V d l mt s cy h Mn (Araceae) hnh nh l b tht li gc phin hnh
thnh mt lng mng ni rng dn v pha di v hnh thnh nn b l.
Cung l c xut hin chm trong qu trnh pht sinh c th nh s sinh
trng lng gc phin l. C nhiu cy, l khng c cung v y ca phin l
nh trc tip vo thn.
1.1.3. L km / l b
L nhng phin li c hnh dng v kch thc khc nhau, thng nm gc
l ca nhiu cy ht kn cng nh mt s cy ht trn v dng x.
L km thng lm thnh mt i gc l, hoc gia cung v thn hoc nm
i din vi cung l. V th l km c th ri, dnh nhau hoc dnh vi cung l hay
dnh vi thn. L km c th c cung hay khng, c hnh phin, hnh vy, hnh si,
hoc thnh gai ( cy hoa hng) hay c dng phin c bit nh l mt s cy Pothos
117
1.1.4. B l
B l l phn thp nht ca phin l, khi l khng c cung th y ca
phin l m rng thnh phn dp m ly thn. B l dng nh l vo thn,
lm ch da cho l, ngoi ra n cn gip bo v chi ngn ca cy, bo v bng
ang hnh thnh v cc phn di ca lng ni c m phn sinh lng.V mt gii
phu, b l khng khc phin l v n cng tham gia vo s quang hp.
L c l b gi l l m, thng gp cc cy n t dip. h Ha bn, b l
rt cao lm thnh mt ng bao trm ly nguyn c lng; dy my cng vy.
chui, ti ty,b cc l m vo nhau v lm thnh mt tr ng trng nh thn:
l thn gi kh sinh. B l thng t pht trin cy song t dip, ch gp mt vi h
nh rau cn cm, carrot.
118
1.2. S phn gn l
Gn l l h thng cc b mch i t thn tip tc vo l, s phn b cc
b mch trong phin l l s phn gn l v tp hp tt c cc gn l gi l h gn
l. L c th c mt gn, hai gn hay nhiu gn
1.2.1. Phin l c mt gn
Thng gp cc l c dng hnh kim nh l ca thng, ru, c thp bt
1.2.2. Gn l song song
L c tnh ca phin l nhiu cy n t dip, cc gn song song thng
c ln gn bng nhau v chy dc theo l; cc gn dc ny c th c ni
nhau bng nhng gn nh, mnh hn. V d nh ma, la, lan Ta c th xem
119
1.3. Cc kiu l
1.3.1. L n (simple leave)
Khi cung l ch mang mt phin duy nht; ty theo ba phin l, ta phn bit:
* L n nguyn khi ba phin l nguyn, trn lng nh l bng giy, hay c
rng nhn nh bp (Hibiscus) hay rng trn
* L c thy khi mp l c khuyt su cha n 1/2 k t ba phin l n gn
chnh: l thu du, l nho
* L phn thy / x thy l c khuyt su hn 1/2 phin l nh l mng b
(Bauhinia purpure)
120
121
122
H.4.48. Cc kiu l kp
phng
mo
xp dc
xp ngang
nhn
qun
qun ngc
qun trn
ui
2. C TH PHT SINH CA L
t vn : S tng trng ca cc chi xy ra nh th no? Vy chi c nhim v g
trong s tng trng ca chi?
125
3. CU TO CA L
t vn : V sao gi cy C3, cy C4 v cy CAM? Hy phn bit chng.
3.2. Cu to ca l cy n t dip
L cy n t dip thng khng c cung l; cc gn l khng phn gn
chnh v gn ph m cc gn l xp song song theo trc dc ca phin l vi kch
thc tng ng nhau. C cu ca phin l thng ng din vi mt loi lc
m; cng gm biu b trn v di ging nhau vi cutin dy v c nhiu khi
khu, dip nhc thng ch c mt loi lc m hoc lc m hnh hng ro hoc
128
H.4.58. Dy t hng
H.4.59. Cy tm gi
130
Cu hi:
1. Da vo hnh thi bn ngoi v s phn gn l, bn c th phn bit l n t dip
v l song t dip hay khng?
2. M t cu to bn trong ca l n v l song t dip. Nhng c in no phn
bit hai loi l .
3. S bin thi v thch ng ca l.
131
Tm tt ni dung
Sinh vt c th sinh ra mt sinh vt khc ging vi n trong cng mt loi
bng nhiu hnh thc khc nhau. Ph bin nht l s sinh sn hu tnh trong
c s phi hp gia mt c th c c (n) nhim sc th v mt c th ci cng
c (n) ) nhim sc th hnh thnh hp t (2n). T hp t ny s pht trin cho
ra mt c th mi. Hoc l s sinh sn v tnh trong sinh vt mi c hnh
thnh t mt t bo gi l bo t, bo t c th c (n) hay (2n) nhim sc th.
Hoc s sinh sn dinh dng l s ngn bit t trn thn r mt sinh vt khc
m khng qua giai on bo t hay giao t gia tng s lng c th.
Ngnh thc vt c hoa c xem l tin b nht hin nay, c c quan sinh
sn hu tnh l hoa vi thnh phn cu to gm i, trng, b nh, v b nhy.
Qu v ht l kt qu ca qu trnh th phn, th tinh v pht trin ca non v
bu non. Cy con nm bn trong v ht c nui dng, che ch v ng thi
qu ht cng cn l ngun thc n cho nhiu sinh vt khc, do cng l u th
cho s pht tn loi.
Yu cu i vi sinh vin
Sau khi nghin cu bi ny, bn c th:
- Nu v m t c mt s cu to c s sinh sn sinh dng.
- Nhn xt v s chit v ghp cy l phng thc sinh sn sinh dng nhn to.
- Phc tho mt hoa b dc ca mt hoa song t dip v hoa n t
dip, trn ch thch cc cu to sau: cung hoa, hoa, l i, cnh hoa, ch
nh, bao phn, bu non, vi nhy, nm.
- Cho c bn tm tt v s hnh thnh v pht trin ca: ht phn, ti
phi v non.
- Phn bit c hin tng t th phn v s th phn cho.
- Nu v so snh c s thch nghi ca s th phn nh cn trng v s
th phn nh gi. Cho v d v cc tc nhn ca s th phn.
- nh ngha cc thut ng sau: hoa, tm b, tin khai hoa, hoa t nh phi.
- M t s th phn dn n s th tinh kp cy ht kn.
- Nu v m t cc cch pht tn qu, ht ch yu.
Sinh sn l mt hin tng khng th thiu bt k mt sinh vt no
duy tr v pht trin ni ging. Trong i sng ca mnh, mi sinh vt khng
ngng sinh trng v ti mt lc no c kh nng sinh ra nhng c th mi
ging mnh; l s sinh sn. C s ca qu trnh sinh sn l kh nng phn chia
v phn ha t bo.
127
129
- em gim cnh ca nhng cy STD, chi pht trin tn cng pha trn
ngn v r pht trin di gc nh tnh hng cc ca thc vt; ngoi ra, cng
cn k n nhng cht kch thch sinh trng c tc dng trong vic hnh thnh
nn r ph v chi.
Chi ca cnh gim c pht trin t cc chi nch, chi ph, hoc do
chi ng thc dy v ny mm. Chi mm cng c th c pht trin t m mi
131
ca thn hoc m callus (callus l khi nhu m khng c hnh dng nht nh,
gm nhng t bo kh ln c sp xp ri nhau, c hnh thnh do t bo nhu
m phn ct hay t tng tng). M callus c hnh thnh khi cy b thng
hay trong sinh sn dinh dng.
thn non, r ph thng c pht sinh t v tr, thn gi th t tng
pht sinh. Trong cnh gim, s hnh thnh chi thng d dng xy ra tng
sinh bn, cn r tr th t tng tng libe g.
- Ct tng khc r ra em gim, trn r pht trin nhng chi ph.
Trong thin nhin, chi sinh ra trn r tng i t, ch gp cc cy g. C th
p dng cho cc cy mn, to, ch l king, long no, hoa hng, thu du
Thng ngi ta ct r bn cp I mt on di khong 10 - 20cm em dp
xung ch t m; chi ph c hnh thnh r ln hn thn v trong c hai
trng hp, chi u c xut hin t m phn sinh c to thnh t cc
nhu m libe trong b libe non. Tnh hng cc s gim cnh bng r cng
c xem l kt qu tc dng ca Auxin, cht ny c vn chuyn ti phn
ngn ca r. Nng cao ca Auxin to kh nng hnh thnh r, nng thp
ca Auxin s pht trin chi.
- Nh kh nng hnh thnh chi v r, l b ct ri khi c th m em gim c
th hnh thnh chi v r, tuy nhin mc ny khng ging nhau cc cy khc nhau.
Nhiu loi thu hi ng (Begonia) chi d dng hnh thnh trn c cung ln phin l.
cy thuc bng (Kalanchoe pinnatum) cy con hnh thnh ti ch lm ca mp l khi l ri
xung t, rt thng gp cy con mc khi l cn trn cy.
- Khi thn, r, l b thng hay b mt vt ct ti mt ch no ; sau mt
thi gian di iu kin thch hp, s xut hin mt phn m li ra mu trng
nht hoc vng nht gi l callus. M callus hnh thnh t b mt ca lt ct v
c nhng lp su bn trong, v t m callus c th hnh thnh nn cc c quan
khc nhau ca cy, s xut hin c r v chi ca cy mi.
V nguyn tc, callus c th c hnh thnh t bt c m sng no ca cy
nh nhu m v, t bo nhu m g; c bit callus c to thnh rt d dng v
nhanh t cc m phn sinh hay cc m chuyn sang trng thi phn sinh, mt phn
t tng pht sinh v v tr. M callus ging nhau tt c cc cy, c cu to t
cc t bo nhu m c hnh dng v kch thc khc nhau, sp xp khng theo mt
th t no. Di tc dng ca kch thch t, m callus hnh thnh nn cc t bo
mi, ng thi cc t bo m callus c tc dng nh ngun d tr cht dinh dng.
* Chit cy l to iu kin cho cnh chit ra r t trn cy m ri sau mi ct ri
khi cy m em trng ch khc; thng c p dng i vi chanh, cam, hoa hng
* Ghp cy l dng mt cy, mt cnh hay mt chi c ct ri em ghp ln
mt cy khc ca cc cy c cng loi hay th ca cng loi; mc ch l dng
mt cy hay gc ghp cung cp cht dinh dng ng thi ph hp vi mi
trng khc nghit nh t xu, mn, kh cn si , chu lnh hay khng
bnh Cht lng ca qu c xc nh bi kiu gene ca cnh ghp, khng b
kiu gene ca gc ghp lm gim i. Tuy nhin, trong nhiu trng hp gc ghp
c th lm bin i c im ca cnh ghp nh da hu ghp trn gc bu cho
qu to nhng thng khng ngon. Cnh ghp (scoin) l cnh hay chi em ghp
vo, cy c r c ghp gi l gc ghp (stock) v ghp cy c thc hin lc
cy cn non. Phng php ny thng dng trng cy n qu, d nht l h C
(Solanaceae) vi c chua cc loi khc nhau, khoai ty, thuc l H Bu b
132
133
134
137
138
3.2. Ru (Bryophyta)
139
140
3.4.2. cy Ht kn
Thc vt hin hoa ch yu ca gii thc vt trn tri t ngy nay. Non
nm trong mt xoang kn do l non khp li. y l c im tin ho cao
nht ca thc vt bc cao. Non pht trin thnh ht nm bn trong bu non pht
trin thnh tri sau khi non c th tinh. Cy ht kn c xem l nhm thc
vt c mch tin ha cao nht v mt t chc c quan dinh dng cng nh v
cc hnh thc sinh sn. Giao t thc vt tiu gim cao ; bo t thc vt chim
u th tuyt i v phn b rt rng trong cc iu kin sng khc nhau.
Tm li
S pht trin ca bo t thc vt v giao t thc vt mt s nhm thc
vt cho thy giao t thc vt ngy cng km pht trin, bo t thc vt ngy cng
pht trin.
- Ru: giao t thc vt c lp v hu ht l thc vt thy c, bo t
thc vt ph thuc trn giao t thc vt v cht dinh dng.
- Dng x: bo t thc vt ph thuc nht thi trn giao t thc vt
hnh tim, sau bo t thc vt c lp khi pht trin vi r, thn v l.
- cy Ht trn v cy Ht kn: bo t thc vt khng bao gi c lp
vi giao t thc vt v giao t thc vt hon ton k sinh trn bo t thc vt.
141
B. S SINH SN THC VT HT KN
Ta tng ni cy si dng qu u lm phng tin to ra nhiu qu
u hn; iu cho thy s thch nghi tin ho ca cy si cng nh mi sinh
vt u c nh gi thng qua kh nng sinh sn to c nhiu th h con
chu c nhiu c tnh tt thay th cho chnh n. Theo quan im tin ho, mi
cu trc v chc nng ca mt cy u c th din gii nh l tham gia vo c
ch ca qu trnh sinh sn. Thc vt ngnh Ht kn (Angiospermatophyta) hay
thc vt c hoa, trong hoa l c quan sinh sn hu tnh v cn c trng bi
tnh cht ht c giu kn trong qu.
1. HOA
t vn : 1. Trong chu trnh sng ca thc vt c hoa, giai on no l (n), (2n) v
(3n)? Hy gii thch s hnh thnh cc giai on .
2. V sao ong c thng tm n hoa lan th phn? Ti sao cn trng
thng ch th phn cho mt loi thc vt m thi?
3. Ngi v thc vt c hoa u c t bo n tng (n) v t bo lng
tng (2n).Chng c hnh thnh v pht trin c ging nhau khng? Nu khc, hy
nu nhng tnh cht khc bit .
H.5.11. Cu to ca hoa
H.5.12. Mt s kiu hoa ct dc. Hoa lng tnh: (A) Rhamnus tonkinensis;
hoa n tnh Gonania lytostacchya var. tonkinensis (B) hoa c, (C) hoa ci
Khi cnh mang hoa sinh trng khng hn ch, trc pht hoa khng tn
cng bng mt hoa v cc hoa vn tip tc c hnh thnh; nhng hoa pha
ngn l hoa non nht v th t n ca hoa t di ln trn khi trc pht hoa di
hoc hoa n t ngoi vo trong khi trc pht hoa ngn. Ta phn bit:
* Khi trc chnh mang hoa di, gi l chm khi cc hoa c cng di gn bng
nhau, gp chm rut, Spathoglottis. Gi (bng) khi cc hoa khng c cng
144
145
Hoa thng c mang trn mt cng hoa di, ngn hay hoa khng cng;
u cng mang hoa ph to thnh hoa v cc phn t ca hoa c sp xp trn
. hoa c th phng nhng c th li ln rt cao nh s, mng cu (Annona),
du ty hoc hoa c th lm xung thnh huyt hng, sung (Ficus)
Trn cng hoa c th mang mt tin dip (hoa n t dip) hay 2 tin dip
(hoa song t dip). Hoa mc nch l hoa (l bc) c mu sc v hnh dng
ging l dinh dng, nhng trong vi trng hp nh trng nguyn
(Poinsettia), bng giy, l hoa c mu ging nh cnh hoa.
V mt sinh hc, bao hoa l phn bt th ca hoa, gm i hoa v trng
hoa. Nu i hoa v trng hoa khng phn ha r rt, bao hoa gi l bao hoa n;
nu c i hoa v trng hoa l bao hoa kp. Hoa khng c bao hoa l hoa trn.
V d gp h Tiu (Piperaceae), h Gip c (Saururaceae). Hoa khng c cnh
l hoa v cnh, t khi hay khng c hoa v i m li c cnh hoa.
1.4.1. Bao hoa
* i hoa l vng u tin nm bn ngoi ca hoa, gm cc l i mu lc ging
l c nhim v bo v cc b phn ca hoa khi hoa cn l n hoa. L i c th
ri nh hoa ci hay dnh nhau thnh ng bn trn x 5 phin nh bp
(Hibiscus rosa-sinensis). i khi bn ngoi i cn c i ph hay tiu i c th
do l bc con hay cng vi l bc con to thnh; gp vi h nh h Bp
(Malvaceae), h Hng (Rosaceae)
i c th mm nh l, c th tr nn kh xc v cng, hoc c mu sc
ging nh cnh hoa v lc ta gi i c dng cnh; gp hu ta, Glaieul, hoa
Ti gn (Antigonon leptopus), hoa Chn chim (Delphinium consolida)
146
147
- Tin khai hoa lin mnh (van): cc phn t ca hoa xp thnh (vng)
lun sinh, trong cc phn t ch nm gn nhau m khng chng ln nhau. V
d i hoa ca h Bp (Malvaceae), h Nho (Vitaceae), h Xoan (Meliaceae)
- Tin khai hoa vn khi hai mp ca mi cnh hoa va chng ln mp
khc va b mp cnh chng ln. V d cnh hoa ca h Bp (Malvaceae), h
Trc o (Apocynaceae), h Bm bm (Convolvulaceae), kh, me t
- Tin khai hoa kt lp (lp) l tin khai hoa vn trong c mt cnh
hoa hon ton nm ngoi c v mt cnh hoa hon ton nm trong. Gp
Malpighia tin khai hoa Cochlaire, cnh hoa gia hon ton nm trong.
149
- Tin khai hoa xen hng (lun xen, nanh su) khi c hai cnh hoa hon
ton nm ngoi (cnh trc v cnh sau), ba cnh kia b chng ln mt mp hay
c hai mp. Kiu ny rt thng gp. V d i ca hng, trng ca mao cn
(Ranunculus)
- Tin khai hoa ln (tha) khi cc cnh hoa khng bng nhau trong
cnh hoa gia nh nht pha sau v hon ton nm trong (cnh c), hai cnh
bn l hai cnh hong ln hn, cnh th t v cnh th nm ln nht gi l cnh
tha. Tin khai hoa ny c trng cho h ip (Caesalpiniaceae).
- Tin khai hoa bm (c) vi cnh c ln nht pha sau ph bn ngoi, cnh
tha nh hn v nm trong. Kiu ny c trng cho cc cy trong h u (Fabaceae).
- Tin khai hoa nhn khi cnh hoa to v mng qu nn cc cnh ny nhn nhu
trong n; gp h phin (Papaveraceae), lu, vi ging trong h Bp (Malvaceae).
1.4.2. B nh c
L b phn sinh sn c trong hoa, gm cc tiu nh hp thnh.
y l c quan chuyn ha cao thch nghi vi cc kiu th phn khc nhau
c trng cho mi loi. Mi tiu nh in hnh gm hai phn: phn bn di bt
th l ch mang bao phn hu th bn trn; trong bao phn l cc ti phn cch
nhau bi chung i.
S lng tiu nh thay i t mt vi n vi trm. V tr, cch sp xp, s
tiu gim, s dnh lin nhau vi cc c quan khc cng nh nhng bin thi ca
nh c trong hoa rt a dng, mang ngha trong h thng phn loi.
* V tr v cch sp xp cc tiu nh ca b nh c trn hoa
- Sp xp theo ng xon c l kiu nguyn thy ca b nh c,
thng gp cc h thp trong bc thang tin ha ca nhm song t dip nh h
Ngc lan (Magnoliaceae), h Sen sng (Nymphaeaceae), h S (Dilleniaceae),
h Mng cu (Annonaceae), nhiu cy ca h Hong lin (Ranunculaceae)
- Sp xp thnh vng lun sinh l kiu tin ha v thng gp a s cy thn c.
+ Nu hoa c mt lun sinh tiu nh (b nh vng n), s lng tiu nh
thng bng s cnh hoa v cc thnh phn khc ca hoa; tiu nh sp xp xen k
vi cnh hoa. Trng hp ny gp cc hoa tin b.
+ Nu c hai vng tiu nh (b nh vng kp), thng s lng tiu nh
gp i s lng cnh hoa hoc l i, cc tiu nh vng ngoi xp i din l
i, cc tiu nh vng trong i din cnh hoa. C khi tiu nh vng ngoi li nm
i din cnh hoa cn tiu nh vng trong li i din trc l i, gp h Cm
chng (Caryophyllaceae), h Me t (Oxalidaceae), h Cam (Rutaceae)
+ B nh c c nhiu hn 2 vng thng t gp; v d 3 vng mt s
loi hi (Illicium), 4 vng h Long no (Lauraceae)
- Sp xp thnh b thng gp nhng hoa c s lng tiu nh rt nhiu; gp
nhiu h c l nh Xng rng (Cactaceae), Sim (Myrtaceae), Long no (Lauraceae)
* S tiu gim trong b nh c
B nh c vi nhiu tiu nh xp xon c hoc xp thnh nhiu vng
thng gp nhm c l, nhm tin b hn thng c b nh c tiu gim. S
tiu gim c th xy ra tng phn ring bit hay ton b vng nh c. V d
h Hoa mm ch (Scrophulariaceae) s nh dc thay i t 5 - 4 hoc n 2;
rau rm (Polygonum) s tiu nh thay i t 9 - 6 c khi cn 3 hay 2. S tiu nh
mt s ging ch cn 1 nh thu du (Euphorbia), phi lao (Cassuarina), mt
(Arthocarpus)
* S dnh lin ca nh c vi nhau v vi cc thnh phn khc ca hoa
150
151
154
156
- Hnh th tiu non thay i v c th chuyn tip cho nhau ngay trong qu trnh
pht trin. Ty theo v tr tng i gia non khng v cn phi, c cc kiu:
tn bn o sinh
tn cun
158
.ph trc m
tm b)
.ph. mp
159
c tng
Lp trc m nguyn thy
T bo di biu b
dng tng
T bo sinh bo t
t bo m ht phn
ht phn
i bo t th 1 (hoi)
i bo t th 2 (hoi)
i bo t th 3 (hoi)
i bo t th 4
(ti phi)
2 tr cu
1 non cu
2 nhn ph
3 i cu
H.5.33. Tuyn mt mt s hoa: (A) Thy tin (Nurcissus); (C) Ch (Thea); (D) Eurya;
(E) Coccoloba; (F) Ng ng (Jatropha); (G) Perrottelia; (H) Mastixia; (I) ay (Corchorus);
(J) Mn (Prunus); (K) Long no (Cinnamomum); (L) Lanh (Linum)
160
161
Qui c v:
- Trc v bng vng trn nh.
- L hoa, l i, tiu i v hnh lim v trng.
- Cnh hoa v hnh lim v t en
- Tiu nh c bao phn mt bung v ch D nm, bao phn hai bung v
ch B nm. Nu bao phn c ng khai bao phn bn trong v gi l ni hng
th v phn bng ca ch D/B hng vo trong, v tri li bao phn ngoi hng
th v phn bng ch D/B hng ra ngoi.
- B nhy ci l hnh v thc ca bu non ct ngang.
- Nu cc phn t dnh nhau th s c ni nhau bng nhng on thng hay
cong, nu phn t no b thiu th nh du ch thp ngay v tr thiu, nu thiu c vng
th vng c v bng nhng on thng t khong hay nhng du Khi v hoa
, phi tn trng s nh hng ca hoa: hoa c xem nh nm gia trc v l
hoa, mt phng qua trc v l hoa ct ngang cnh hoa hay l i no th cnh hoa
hay l i l cnh gia. Trn hoa khng ch thch g c.
162
H.5.35. Hoa cho thy s d bit chnh gia hoa song t dip v hoa n t dip
164
- Trong hoa trng mi, thng cc b phn c v ci khng chn cng mt lc:
hoa c gi l hoa tin hng khi b nh c chn trc s th phn cho hoa cng loi cy
khc c b nhy ci chn; v gi l hoa tin th khi hoa c b nhy ci chn trc. y
165
cng l hin tng ngn nga s thoi ho. Ngoi ra, cu to ca b nh c v nhy ci
cng c hin tng khc nhau v cao, chiu di
+ Hoa cng cn l ni cn trng n trng na. V d tri ca nhiu
sung Ficus c pht hoa rt lm hnh huyt bu trn ng kn ch cha mt l
c lng hay vy y li. Pht hoa c gi l sung, bn trong cha hoa c nm
trn v hoa ci nm bn di; y l hoa tin th. Cc m x (Hymnoptres)
nh nh Ceratosolen n trng bn trong pht hoa nm phn di y sung
ni c hoa ci. Trng pht trin thnh cn trng trng thnh, cc con ny chui
ra ngoi sung v khi i ngang qua vng hoa c lc ny chn, mnh n dnh
y phn hoa v sau s em rc phn hoa ny vo hoa ci ang chn sung
khc m chng n trng.
* S th phn nh chim thng l nhng chim nh, c m di tm n ht
mt. Hoa th phn nh chim gp h Lc tin (Passifloraceae), h Hoa tm
(Violaceae), cc cy g h u (Leguminosaceae), h Sim (Myrtaceae), h
Chui (Musaceae), h Ngi hoa (Cannaceae) Mu sc ca hoa thng chi
chim nhn thy c, ht phn thng bm vo lng u ca chim.
* S th phn nh nc gm nhng cy sng hon ton trong nc k c hoa; v d
rong ui chn (Ceratophyllum), rong mi cho hay tc tin nc (Vallisneria) Ht
phn cc hoa ny thng khng c ngoi mc v tri ni theo dng nc.
Rong mi cho (Vallisneria spiralis) sng trong rung nc, m, ao; hoa ci
ban u c cung hoa xon li, v sau dui di ra v mang hoa ln mt nc hoa
n y. Hoa c c hnh thnh v nm bn di nc, sau s t ra khi
cung v ni ln mt nc, n hoa v tri dt i. Sau khi th phn, cung hoa ci
xon li v em hoa chm xung nc pht trin qu v ht bn di nc.
1.7. S th tinh v pht trin
Cu hi:
1. Hy gii thch v sao chng ta khng thy c th h hu tnh thc vt c
hoa?
2. Lm th no cc giao t ca thc vt c hoa n vi nhau?
3. Hy m t qu trnh tip din sau s th phn. Khi no v u xy ra s th
tinh? Nu nhng c im ca s th tinh cy c hoa.
4. Nh lm vn no cng bit rng thc vt cho nhiu ht hn l s cy m h
mong mun. Hy gii thch iu .
nhng c khi n thoi ha rt sm. Nhn sinh dc phn ct cho hai nhn bng
nhau v khng c ng, l hai giao t c hay hai hng tinh (tinh bo).
Tinh bo c th hnh trn, hnh bu dc, hnh que hay hnh con su; hnh
dng ny c th thay i khi chng vo ti phi.
1.7.2. L trnh ca ng phn
ng phn mc t ht phn xuyn qua nm, theo vi nhy n bu non
v vo ti phi qua pha non khng. Qung ng ny di ngn khc nhau ty
tng loi, c khi di n 50cm nh bp, v v th c nhiu tiu non nm y
tm b khng c th tinh.
1.7.3. S th tinh i cy ht kn
2. HT
Ht l b phn cha mm v dng liu, c mt b dy v khng thm bao bc.
Cu hi: 1. Trong s pht tn ca qu v ht, c cu no y nhanh s pht tn ? Hy gii
thch ngun gc ca cc c cu .
2. M t cu to ca ht trng thnh. Nhim v ca tng thnh phn trong cu to
ca ht.
3. Phi nh/ni nh c hnh thnh nh th no v c vai tr g trong thnh phn
cu to ca ht?
4. Trong s ny mm ca ht, nhn t no c xem l quan trng? V sao?
5. V sao ht cn c thi gian "min trng"? Khi no v do u m ht kt thc thi
gian "ng" ny?
Khi phi pht trin hon chnh vi r mm, thn mm th ngng pht trin
v "ht" s vo giai on min trng" cho n khi c iu kin ny mm.
Trng thi "ng" ca ht c xem l mt thch nghi tin ho quan trng
ca thc vt, n cho php cy c thi gian pht tn ht, c thm nhiu c hi gp
iu kin thun hp pht trin.
169
2.1.3. Phi nh
Sau khi c thnh lp, hp t phn ct lin chon c ti phi, ph to ra
v tiu ha phi tm; chnh nh Auxin ca phi nh lc ny m ht ny n v
tri pht trin. cc h Ha bn, h Bu b, h Xoi nhn phi nh phn ct
mau m khng c s ngn vch t bo nn ta c mt khi cng bo c nhiu
nhn; phi nh c gi l phi nh cng bo. i, s, u mi k nhn
phn ct l c s ngn vch nn phi nh lun lun do t bo lm thnh, l
phi nh t bo.
Tht ra c nhiu kiu trung gian: da, phn ngoi ca phi nh ngn
vch l phi nh t bo (ci da), trong lc gia, phi nh cha nhiu nhn v
nhiu thy th to, l nc da. vi nhm, hp t ph khng pht trin v
ht khng bao gi c phi nh, nh h Lan (Orchidaceae). Phi nh ca ht
trng thnh l mt khi nhu m thng iu ha; b mt ca phi nh thng
trn, u. h Mng cu (Annonaceae), cau, phi nh nhn v phc tp.
2.1.4. Phi tm
Trong hu ht cc ht, phi tm b phi nh tiu ha nn bin mt; tuy
nhin, sng, tiu, gng phi tm cn li v pht trin thnh m d tr quan
trng gi l ngoi phi nh. S tn ti ca phi tm l du vt ca c tnh c l.
170
171
172
3. QU
Cu hi: 1. Hy gii thch s hnh thnh qu. Vai tr ca qu/tri trong s pht tn ca
thc vt ht kn.
2. Th no l hp qu, gi qu v gi qu kp?
3.2. Cc loi qu
C rt nhiu loi qu khc nhau, s phn chia mt cch tng i nh sau:
3.2.1. Qu mp
Phn ln cc qu mp u n c v c qu b mm i, ta phn bit:
* Qu nhn cng khi ni qu b bao quanh ht tm mc t v tr nn cng rn; phn
cng gi l nhn, nhn c th c x (gp xoi), c nhiu si nh cc, hoc ni qu
b rt dy v cng nh da, chm rut, c na Cc qu mp c th cn gi li i v
i cng tng trng vi tri, gi l i ng trng, gp mn, i
177
H.5.48. Vi loi ph qu
178
3.2.2. Qu kh
Khi qu b khng dy lm, khng ph mp m tri li tm mc t v tr nn
cng rn, khi chn c ba phn ca qu b u kh v dnh cht vi nhau. Ta phn bit:
* Qu kh bt khai khi chn, qu b khng t nt ra phng thch cc ht.
H.5.49. Vi loi b qu v dc qu
180
3.2.3. Qu kp / hp qu
B nhy ci c nhiu tm b ri, mi tm b pht trin thnh mt qu v
cc qu y gn nhau, s phi hp nhau lm thnh mt qu kp.
V d mng cu xim, mi qu n l mt ph qu cha mt ht v c
mt vi nhy cn st li, chnh l cc gai mp m ta thy trn tri.
Thm Ananas cng l mt qu kp gm c ci chnh l trc mang hoa, cc
qu mp v c cc l l hoa ph mp tp hp li thnh.
3.2.4. Gi qu
L nhng c quan ging tri nhng khng do tm b hay bu non pht
trin thnh.
* Do hoa hay pht hoa lm thnh
- o ln ht (Anacardium occidentale) "tri" chnh l do cung ca hoa
pht trin thnh; tri tht l mt b qu nh u trng ging nh mt ht, v th
nn c tn "o ln ht".
H.5.51. Hp qu, gi qu v gi qu kp
181
182
183
MC LC
CHNG M U
1. Gii thiu chung v gii thc vt
2. i tng v nhim v ca hnh thi gii phu hc thc vt
3. Lch s nghin cu hnh thi gii phu hc thc vt
4. Quan h gia Gii phu - Hnh thi hc thc vt v cc mn hc khc
5. Phng php nghin cu Hnh thi gii phu hc thc vt
1
2
3
4
5
23
25
28
30
32
35
CHNG 3. M THC VT
A. M phn sinh
1. c tnh chung
39
Khi nim m phn sinh. c tnh t bo hc m phn sinh. Nhim v.
2. Phn loi
40
M phn sinh s cp. M phn sinh th cp.
B. M chuyn ha
1. M che ch
44
M che ch s cp - biu b.
M che ch th cp - m sube
2. Nhu m
52
Tnh cht ca nhu m. Phn loi.
3. M nng
54
Giao m. Cng m.
4. M dn truyn
60
M g: thnh phn cu to, phn loi.
M libe: thnh phn cu to, phn loi.
184
Cc b mch dn
5. M tit
M tit bn ngoi c quan. M tit bn trong c quan.
71
128
185
186
187