Spor Bilimleri Dergisi

Hacettepe J. of Sport Sciences

2009, 20 (2), 5969

Srdrlebilir Kalknmann evre

Boyutunda Uluslararas Olimpiyat
Komitesi (IOC) Uygulamalar ve Olimpiyat
Organizasyonlar Kapsamnda ncelenmesi
Environmental Aspects of Sustainable
Development Under the International Olympic
Committee (IOC) and Olympic Organizations
Aratrma Makalesi

Pnar GZEL, 2Dilad OKNAZ, 3Meliha ATALAY NOORDEGRAAF

Celal Bayar niversitesi Beden Eitimi Koordinatrl

2
Abant zzet Baysal niversitesi, BESYO,
3
Serbest Aratrmac
1

Bir ahsn yaadka memnun ve mutlu olmas iin lazm gelen ey, kendisi iin deil,
kendisinden sonra gelecekler iin almasdr (SKD, 2009).

Mustafa Kemal ATATRK

nmzde evresel konular tm dnyada bireylerin gnlk yaantlarn etkileyen nemli konular arasnda yer almaktadr. evre, Srdrlebilir kalknmann boyutundan birisidir. Doal kaynaklarn snrl olduu ve tkenebilecei gerei
karsnda evrenin korunmas ve bu durumun sreklilik arz etmesi kanlmaz olmaktadr. evrenin korunmas srecinde spor olduka nemli bir
kavram olarak grlmektedir ve dnyadaki en byk ve nemli spor etkinliklerinden biri olan Olimpiyat Oyunlar, evreye verdii nemi Uluslararas Olimpiyat Komitesinin (IOC) 1995 ylnda kurulan
Spor ve evre Komisyonunu oluturmasyla ortaya
koymutur. Bylece evre; Olimpizmin spor ve kltr boyutunun yannda yerini almtr. Bu aratrma-

Geli Tarihi: 17.06.2009

Yayna Kabul Tarihi: 06.11.2009

ABSTR AC T

owadays all over the world environmental issues are one of the important topics that affect the individuals daily lives. Environment is one
of the three dimensions of sustainable development.
It is inevitable to protect the enviroment and also
its continuity when the fact of limited and deplatable natural resources is thought. In the process
of environmental protection sport is a very important concept and the Olympic Games -one of
the largest and most important sports organization
in the world- gives the necessary attention to the
environmental issues by the effort of the Sport and
Environment Commission of International Olympic
Committee, established in 1995. Therefore the environment has taken a place alongside of the sport
and the cultural aspects of Olympism. This research

60 Gzel, oknaz, Atalay Noordegraaf

ya Srdrlebilirlik almalarnda sporun yer aln ortaya koymak amacyla gerek duyulmutur. Aratrmada srdrlebilir kalknmann spor ile ilikisi,
evre boyutu ile snrlandrlarak zellikle olimpiyat
organizasyonlar dorultusunda aratrmann temelini oluturacak ekilde olumlu ve olumsuz ynleriyle
deerlendirilmeye allmtr. Aratrmann yntemi bu dorultuda betimsel tarama modeli olarak belirlenmitir.

was required to investigate sport as a concept in the

sustainability studies. It was also aimed to evaluate
the relationship between the sustaniable development and sport with the frame of environment on
both positive and negative aspects, especially in the
Olympic Organizations. The method of the research
was descriptive model.

Anahtar Kelimeler
Srdrlebilir kalknma, evre, Spor, Olimpiyatlar

Key Words
Sustainable development, Environment, Sport, Olympics.

Bilim adamlarnn, kresel snma, doal kaynaklarn ve evrenin hzl tahribat gibi nedenlere bal olarak gelecek nesillerin tehdit altnda olduunun nemle altn izdii son dnemlerde, insanolunun belki de en ortak sorunu,
kaynaklarn hzla ve bilinsizce tketimine nasl
dur diyeceinin ya da bilinli ve denetimli tketimi nasl salayacann cevabn bulabilmektir.
Bu amala evrensel abalar gn getike bymekte, evre ile ilgili endieler bata olmak zere sosyal ve ekonomik eitliin nasl salanaca konusunda zellikle Birlemi Milletler gibi
nemli ve byk rgtler, lkelerin, iletmelerin ve tketicilerin dikkatlerini srdrlebilirlik ve bu eksende kalknma konusuna ekmek
zere ciddi giriimlerde bulunmakta ve gayret
gstermektedirler. Srdrlebilir kalknmay bu
balamda, bugnn ve yarnn yaamn dnmek, kaynaklar tketirken yarnn nesilleri iin
duyarl davranmak olarak ksaca tanmlamak
mmkndr.
1992 ylnda Rio de Jeneiroda yaplan,
Trkiyenin de aralarnda bulunduu dnya lkelerinin bir araya geldii Birlemi Milletler evre ve
Kalknma Konferansnda evrenin duyarl ynetimi bakmndan uluslarn ekonomi ve evre faaliyetlerini bir arada ynlendirecek bir dizi ilkenin benimsenmesi asndan nemli bir adm olan Srdrlebilir Kalknma hedefi ile bir araya gelmitir. Srdrlebilir kalknma kavram, evre ve kalknmann, tm dzey ve srelerde bir btn halinde ele alnmas ilkesine dayanmaktadr. Gelime
iin kullanlan doal kaynaklarn snrl olduu ve

nlem alnmad takdirde tkenebilecei kanlmaz bir gerektir.

Hzla artan dnya nfusu ve doal evrenin
yok edilmesi tehlikesi, uluslararas ortamda evre
kirliliinin zmne ilikin artan endieler uluslar zm yolunda rgtlenmeye ynlendirmitir. 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren uluslarn
gndeminde srdrlebilir kalknma kavram yer
almaya balamtr. Dnya evre Komisyonunun
evre ve kalknma zerine hazrlad Brundtland
Raporuna gre Srdrlebilir Kalknma, bugnn ihtiyalarn, gelecek kuaklarn kendi ihtiyalarn karlayabilme olanandan dn vermeksizin karlamaktr (London, 2012).
lkemizde evre olgusunun temelleri 1982
Anayasas ile oluturulmutur. Anayasann 56.
Maddesinde Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek,
evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek devletin ve vatandalarn devidir (T.C.
Anayasas, 1982) ifadesi bir anlamda srdrlebilir
kalknmann yasal dayanan hazrlamtr. Srdrlebilir kalknmann temini iin, ekonomik ve toplumsal politikalarn yannda, evreyle ilgili stratejinin gelitirilmesi; evreye ynelik yatrm kararlarnda nceliklerin belirlenmesi; ilgili kurulular arasnda ibirliinin temellerinin oluturulmas; uluslararas kurulularca desteklenmek zere evreyle ilgili yatrm programlarna ilikin verilerin salanmas amacyla, Ulusal evre Eylem Plannn
hazrlanmas gndeme gelmitir (Gltekin, 2003).
UEP iin belirlenen hedefler ksaca unlardr:
Yaam niteliinin iyiletirilmesi;

Srdrlebilir Kalknma, evre ve IOC Uygulamalar 61

leriyle bir rekabet ortamna girmelerine de ne evre bilin ve duyarllnn gelitirilmesi;

den olmaktadr. Bu nedenle de gnmzde evre evre ynetiminin iyiletirilmesi;
sel farkndaln artt, ekolojik ve srdrlebilir Srdrlebilir nitelikte bir ekonomik, toplik planlamalarnn nemsendii ve srekli iyilelumsal ve kltrel gelime salanmas (Eytirmeler ve yeniden canlandrmalar gibi evresel
yubi, 2004).
Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannn mev- ilkelerin uyguland spor etkinliklerine daha fazcut durumu ortaya koyan blmnn 1802.mad- la nem ve deer verilmektedir (Ebig, 2007). Bu
desinde srdrlebilir kalknma yaklam dorul- gibi konular ile de evrenin korunmas srecinde
tusunda, insan sal ve doal dengeyi koruyarak spor olduka nemli bir kavram olarak karmekonomik kalknmaya imkan verecek, doal kay- za kmaktadr. Burada belirtilenlere dayal olanaklarn ynetimini salayacak, gelecek kuakla- rak, Srdrlebilirlik almalarnda sporun ne
ra daha salkl bir doal, fiziki ve sosyal evre b- ekilde yer aldn grmek bu aratrmann amarakacak ynde arzulanan nitelikte bir gelime kay- cn oluturmaktadr. Aratrmada srdrlebilir
kalknmann spor ile ilikisi, evre boyutu ile sdedilemedii, evre politikalarnn ekonomik ve
sosyal politikalarla uyumu salanamad, bu ko- nrlandrlarak zellikle Olimpiyat etkinlikleri donuda ekonomik aralardan yeterince faydalanla- rultusunda deerlendirilmeye allmtr. Aratrmann yntemi bu dorultuda betimsel taramad ve 1807. maddesinde de evre sorunlarnn
zm iin uygulanan politikalar ve alnan karar- ma modeli olarak belirlenmitir. Betimsel tarama
larn, Avrupa Birlii kurallar ve uluslararas lt- modeli gemite ya da halen varolan bir durumu
varolduu ekliyle betimlemeyi amalayan aralerle uyumlu hale getirilmesi almalarna devam
trmalara uygun bir modeldir. (Karasar, 1994).
edilmekte olduu belirtilmektedir (Eyyubi, 2004).
Aratrmann amacna uygun biimde, srdSrdrlebilir kalknma, insan saln ve doal dengeyi koruyarak srekli bir ekonomik kal- rlebilir kalknma kavramnn tanmlanmasnn ardndan, almann sonraki blmlerinde, srdknmaya imkan verecek ekilde doal kaynaklarn
rlebilir kalknmann sosyal ve ekonomik boyutlaaklc bir ekilde ynetimini salamak ve gelecek
nesillere yakr bir doal, fiziki ve sosyal evre b- r spor kavram asndan ksaca ele alnm, evre
boyutu ise aratrmann temelini oluturacak ekilrakmak yaklamdr.
Byle bir yaklam kalknmann her aama- de olumlu ve olumsuz ynleriyle ele alnarak, dnsnda kresel anlamda ekonomik ve sosyal poli- yann en byk ve nemli spor etkinliklerinden biri
tikalarn evre politikalar ile birlikte ele alnmas- olan Olimpiyat Oyunlarnda srdrlebilir kalknn gerektirmektedir. Srdrlebilir kalknma; top- ma srecinin yer al ekli aktarlmaya allmtr.
lum iin dnldnde sosyal, ekonomik, kltrel adan, doal kaynaklar kapsamnda dnl- Spor ve Srdrlebilir Kalknma
dnde ise ekolojik adan nem kazanmaktadr Srdrlebilir kalknmann ilk temas olarak ifade edilen ekonomik boyutta; dnya piyasala(Altunba, 2004).
ryla rekabet edebilen, insanlarn temel ihtiyalarnn uygun ekilde karland, refah dzeyiYNTEM
ni ykseltici uygulamalar ele alnrken, toplumSon yllarda daha hzl, daha yksek, daha
sal
boyut, hakkaniyeti, eitliki, eitsizlie magl szleri yalnzca Olimpiyat Oyunlar iin
kullanlmaktan kp, Oyunlarn mimarisinin plan- ruz kalan gruplar kapsayc ve ekonomik bolanmasnda da bir fikir olarak kullanlmaya ba- yutta olduu gibi yaam kalitesini ykseltici uylanmtr. Olimpiyat Oyunlar gibi byk spor et- gulamalar ile btnlemektedir. Sporun da yakinlikleri iin ina edilen yaplar, sadece spor et- kndan ilgili olduu evre ve doal sistemler
kinliklerine hizmet etmeyip ayn zamanda ulusla- boyutunda ele alnan konular ise, nleyici, koruyucu, iyiletirici, destekleyici faaliyetler olarak
rn temsiline ve oyunlarn gerekletii ehirlerin
teknoloji, mhendislik ve mimari adan da birbir- ekillenmektedir. Bu boyut temelinde ele al-

62 Gzel, oknaz, Atalay Noordegraaf

nan konulara bal olarak, srdrlebilir kalknmay birbirini destekleyici ve btnleyici, nesiller ii ve nesiller arasnda dengeli bir planlama,
uygulama ve ynetme sreci olarak tanmlamak
mmkndr (Uras ve Acar, 2008).
Gemiten gnmze kadar yaygnln hi yitirmeden sregelen faaliyetlerin banda yer alan
spor aracl ile srdrlebilir kalknmann boyutlar ile ilikilendirildiinde, tm dzeydeki spor katlmclarnn, stlendikleri rollere ve spor etkinliklerine bal olarak srdrlebilir kalknmann geliebilmesinde nemli mesaj iletilmektedir. Bu mesajlar, Spor ve ekonomik geliim, Spor ve sosyal eitlik, sosyalleme ve Spor ve evresel koruma balklar ad altnda toplanmaktadr (DCMS,
2008). nk spor, gl bir sosyal deer tarken,
evresel birtakm etkilere sebep olan ve ekonomik
faaliyetleri ieren bir olaydr (UISP, 2008). Srdrlebilir kalknma iin ilettii mesajlar erevesinde spor, ekonomik geliim ve sosyal eitlik asndan ksaca, almann esas konusunu oluturan
evre bal asndan ise daha kapsaml olarak
aada incelenmeye allmtr.

a) Spor ve Ekonomik Geliim

Spor; hem yerel hem de ulusal ekonominin bymesine ve gelimesine nemli ve byk bir
katk salayabilir. Olimpiyatlar gibi byk oyunlar, futbol-basketbol gibi her hafta gerekleen
msabakalar, sadece i alan salamann dnda, dorudan veya dolayl olarak dier ekonomik faaliyetleri (satn alma, tketim, vb) etkilemektedir.
Bu balamda, spor endstrisi hkmetler ve
dier spor ynetim organlar tarafndan uzun vadeli yatrmlarn yapld ve srdrlebilirliin
saland bir endstri kolu olmaldr. Stratejik vizyon, geliim planlar iyi bir mali ynetim ile sporda
srdrlebilirlik salanabilir (DCMS, 2008).

b) Spor ve Sosyal Eitlik

Spor; sosyal eitliin salanmaya alld ok
gl bir aratr. Yaam kalitesi, salk, faal toplumlar, okullar, frsat eitlii ve sosyal btnlk
gibi politikalarn geliiminde spor olgusu nemli
bir rol stlenmektedir (DCMS, 2008).

Ayrca spor, byk nem verilen birok sosyal

deerin olumasna ve srekli hale gelmesine yardmc olmaktadr. Spor bu ilevi birok yolla baarabilir. Spor kavram ierisinde insanlarn kendilerini ifade edecekleri bir alann bulunmas en azndan bu tr etkinliklere destek vererek bir sosyalleme sreci ierisinde yer almalar psiko-sosyal
bakmdan gelimelerine yardmc olmaktadr (Kk ve Ko, 2004).
IOC Spor ve evre Komisyonunun 1999 ylnda hazrlam olduu Spor in Srdrlebilir Geliim raporunda (Olympic Movement- Agenda
21) Olimpik Hareketin zellikle iki grubun rollerinin
kuvvetlendirilmesine byk bir katk salad belirtilmitir. Sosyal eitliin salanmasnda da nem
arz eden bu iki grup; kadnlar ve genlerdir. Kresel nfusun nemli bir yzdesini temsil eden kadnlar ve genler iin IOC ve onunla ibirlii ierisindeki kurulular srdrlebilir kalknma planlamas ierisinde; kadn sporunun gelimesi, insan
haklar ihlalinde zellikle hedef kitle olan genlerin spor yolu ile bu yolda savamalarnn cesaretlendirilmesi, sportif faaliyetler ile onlarn eitiminin salanmas gibi konu balklarna yer vererek
konunun nemini belirtmilerdir.

c) Spor ve evre
Spor ile evre arasndaki ilikiyi ele alrken konuyu olumlu ve olumsuz ynleriyle ortaya koymak
daha doru olacaktr. Spor, insanla salk, zindelik, sosyal ortam, uluslararas btnlk gibi birok
etkenle olumlu ynleriyle hizmet etse de zellikle teknoloji ann yaand gnmzde birok
olumsuzluu da beraberinde getirmektedir.
1896 ylnda olimpiyat oyunlarnn yeniden
canlandrlmas ile spor ve doa arasndaki atma balam ve zellikle de 1970li yllarn banda kendini ciddi anlamda gstermitir. Organizatrler tarafndan yaplan ilk evresel balang almalarnda 1972 Mnih Olimpiyat
Oyunlarna davet edilen tm Ulusal Olimpiyat
Komiteleri temsilcilerinden lkelerinde Olimpiyat park oluturmalarn ve eldememi (bozulmam) evrede salkl msabaka slogan
altnda birlemelerini istemilerdir. Bu ilk ve insani hareketler IOC tarafndan sporun evrede-

Srdrlebilir Kalknma, evre ve IOC Uygulamalar 63

ki zararl etkisini durdurmak amacyla strateji

ve hedefler olarak tanmlanmtr (Girginov ve
Parry, 2004).
Spor ve fiziksel aktivite iin gerekli olan eyler malzeme ve alt yapdr. Bunlarn yapm ekosistem ve evre iin kanlmaz etkilere sahiptir. Bu
etkiler birka ekilde gerekleebilir. Gerekletirilen sportif etkinliklerin kapsam ve ls ne olursa olsun, evre ve ekosistem iin birok sonu dourmaktadr. Bir olumsuzluk olarak, 100.000 kiilik bir stadyumda oynanan bir futbol manda seyirciler, grlt, kirlilik ve p retimi gibi birok
evresel sorun yaratmaktadrlar. Spor ve fiziksel
aktivite alannda rol oynayanlar bu durumun doaya, evreye ve ekosisteme verdii olumsuz etkilerin de farkndadrlar (UNESCO, 2007).
ekil 1de spor etkinliklerinin evreyi nasl ve
hangi konularda olumsuz ynde etkileyebilecei
gsterilmitir.
Srdrlebilir kalknma balamnda esas ne
kan konu, spor yolu ile eitimin evreyi korumaya hizmet edebilme olasldr. Eitimle btnleen bu amalarn, e zamanl olarak sporcular ve
seyircileri harekete geirilebilme gcne, bununla
birlikte Sivil Toplum rgtlerinin bu olgunun yaylmas iin birok faaliyet ve yntemi uygulayabilme frsatna sahip olabilecei de gzden karlmamaldr. Bu rgtlerin, farkndal arttrlabilece-

i birok farkl stratejiler gelitirebilme olaslklar da bulunmaktadr. Mevcut gc harekete geirmek zere; Srdrlebilir kalknmann tevik edicisi olarak UNESCO-UNEP gibi kurulularn; sportif hareket dzeyinde danma mekanizmas olarak IOCnin; politik dzeyde de Devlet ve zel ynetimlerin liderlik grevini yrtebilmeleri sz konudur (UNESCO, 2007).
rnein; UNESCO, Srdrlebilir Faal Yaam
(Sustainable Active Life-SAL) konusuna olduka
gl bir vurgulama yapmaktadr. SAL; nitelikli fiziksel eitim ve sporun srdrlebilir kalknma ile
daha iyi nasl btnleebilecei konusunda almaktadr. Bu konu, insan haklarna uygun artlarn yerine getirilerek yapld spor ve fiziksel aktiviteler ile salkl toplumlarn yaratlmas konusu
ile uramaktadr (UNESCO, 2007).
IOC uluslararas ve blgesel dzeyde gerekletirilen spor ve evre konulu eitli konferans ve
seminerlerin ardndan Ajanda 21in verdii tavsiyeleri somut faaliyetlere ve programlara dntrme konusunda Olimpik ailenin farkl yelerine
daha fazla destek salayabilecek bir rehbere ihtiya duyulduunu belirtmitir ve bylece spor camiasna srdrlebilir geliimin balca ilkelerini
esas alan metodolojik ve pratik aralar sunan IOC
Spor, evre ve Srdrlebilir Geliim Rehberi ni
yaratmtr (Olimpiyat Dnyas, 2008).

ekil 1. Spor Olaylarnn evre zerine Olas Etkisi (IOC Manual on Sport and The Environment, 2005, s.9).

64 Gzel, oknaz, Atalay Noordegraaf

Aratrmann bundan sonraki blmnde sporun evreye verdii olumlu ve olumsuz etkiler dnyadaki en byk spor etkinlii olarak kabul edilen Olimpiyat Oyunlar ile aklanmaya allmtr.
zellikle Uluslararas Olimpiyat Komitesinin (IOC),
srdrlebilir kalknma ve evre ile ilgili almalar
konusunda duyarl davranmaya alt grlmektedir. Son dnemlerde IOC, spor organizasyonlar dzenleyicilerinin evre konusuna duyarllklarnn artrlmasna ynelik admlar atarak, organizasyonlara ilikin yaptrmlar ile en azndan kendi sorumluluundaki organizasyonlarda cevre unsurunu da hesaba kattn gstermektedir. Henz
istenilen boyuta ulamamakla birlikte, yaplan almalarn ilgili evrelerin konu hakkndaki farkndalklarnn artrlmasnda ksmen etkili olduunu
sylemek mmkndr. Bu aamada, srdrlebilir kalknmaya verdii nem bakmndan olimpiyat
oyunlarnn dzenleyicisi olan IOCnin yapm olduu almalarn aktarlmasnn dier spor rgt ve
etkinliklerine de rnek olabilecei dnlmtr.

Olimpiyat Oyunlar Organizasyonu ve

Srdrlebilir Kalknma almalar
Gnmzde corafik, politik, ekonomik, sosyal ya
da dinsel stats ne olursa olsun tm toplumlarda evrenin korunmas ve srdrlebilir geliim
anlay son derece olumlu deerler tamaktadr.
Olimpik Hareketin yeleri olan Uluslararas Olimpiyat Komitesi, Milli Olimpiyat Komiteleri, Uluslararas Federasyonlar, antrenrler, kulpler, organizatrler, medya, sporcular, halk ve Olimpik ailenin dier tm yeleri, her dzeyde, bu deerlerin
geliimine faal olarak katk salayabilirler. Uluslararas dzeyde IOC, oyunlar alacak ehirlerden
birtakm evresel getirilerin salanaca yasal
uygulamalar isteyerek, ulusal dzeyde Milli Olimpiyat Komiteleri lkedeki tm spor etkinliklerini
bu konuda bir at altnda toplayp, ortak hareket
edilmesini salayarak ve bireysel dzeyde de tm
sporcular tutum ve davran ile evrenin korunmas konusuna katk salamada birer rnek olabileceklerdir (IOC Guide, 2007).
Olimpizmin ncs Baron Pierre de
Coubertinin evrensel ve etik deerlere sayg ilkesini korumak adna Uluslararas Olimpiyat

Komitesinin eski bakanlarnda biri olan Juan Antonio Samaranch, Olimpik Hareketin doann koruyucusu ve evrenin bir paras olduuna inanmtr. Bu nedenle IOC, Olimpik Antlamada baz
deiikliklere gitmeyi uygun grmtr. Bunlarn
ilki 1992 ylnda, Rio de Jenerioda Planet Earth
zirvesinde gereklemitir. IOC, Tm Uluslararas
Federasyonlar ve Uluslararas Olimpiyat Komitelerine Olimpik Hareketin tm taraflaryla evresel
korumada olumlu katk salamasn isteyen Earth
Pledge-Dnya Yemini antlamasn imzalatmtr.
Ardndan da 1994 Lillehammer K Oyunlarn takiben IOC ve Avrupa Birlii arasnda United Nations Environment Programme- Avrupa Birlii evre Program adnda bir ortaklk antlamas imzalanmtr (Neeb, 1998).
evresel konular ve srdrlebilir kalknma
Olimpiyat Oyunlarn alan ve bu oyunlara aday
olan ehirler iin srekli nemi artan bir konu haline gelmitir. 1992 Barselona Olimpiyat Oyunlar Dzenleme Kurulu, tm ehir denetileri, kurullar ve belediye yetkililerin ibirlii ile Olimpiyat
Oyunlarn mkemmel bir ara olarak kullanm
ve Srdrlebilir Kent surecini balatmtr. ngiltere Kraliyet Mimarlar Enstits (RIBA) Barselona Deneyimini gnmz Bati dnyasnn bugne kadar gerekletirilen en ilgin ehir yenileme
rneklerinden biri olarak kabul etmektedir. RIBA
ilk kez bir ehri aday olarak tavsiye etmi ve 1999
ylnda Barselona ngilterede her yl Kralie tarafndan verilen Kraliyet Altn Madalyas ile dllendirilmitir (Ramon, 2000).
1994 Norve Lillehammer K Olimpiyatlar ise Olimpik Hareketin evresel koruma konusu
ile ilk kez tant oyunlardr. evresel koruma
ve Olimpiyat Oyunlarn dzenleyen kurulular
ile evresel kurulular arasndaki ibirlii 1998
Japonya Nagano K Oyunlarnn da bir paras olmutur. evre koruma stratejileri ve uygulamalar asndan en nemli atlm yapm olan
Sidney 2000 Yaz Oyunlar iin olduka geni bir
hazrlk srecini ieren programlar ve yardmc ilkeler dzenlenmitir. Sidneyin 2000 Yaz Oyunlarn alma karar srecinde ehrin evresel konulara vermi olduu nem IOC tarafndan oyunlarn bu ehre verilmesinde olduka etkili olmu-

Srdrlebilir Kalknma, evre ve IOC Uygulamalar 65

tur. Bu srete ortaya konan almalar nda da Sidney Olimpiyat Oyunlar Komitesi (SOCOG) Yeil Oyunlar slogan ile hedefini belirtmi ve 2000 Yaz Olimpiyatlar yarnda, yeil
bir olimpiyat iin ekolojik adan gereki ltler ve aklc kararlar ieren birtakm evresel ilkeler belirlemilerdir. Bu ilkeler, srdrlebilir bir
geliim ve evresel sorumluluk sahibi bir ynetim iin geerli olan ekolojik ltlerdir. 1993te
bu evresel ilkeler balamnda hazrlanan resmi
Olimpiyat neri Plan ile Sidney, IOC tarafndan
olimpiyat yarnda ev sahibi seilmitir. Bunun
zerine bu ilkeler, resmi olimpiyat yasama paketinin bir paras olarak kanunlara geirilmitir.
Sidney Olimpiyatlar evresel lkeleri, bugne kadar bir hkmet tarafndan yapyla ilgili hazrlanan ve kanunlara geirilen en ilerici ve yeniliki
gelime ilkeleridir (Neeb, 1998).
Sidney 2000 Olimpiyat Oyunlar iin oluturulan ltler Olimpiyatlarda Srdrlebilir Geliim
iin ltler ve Olimpiyatlarda evresel Sorumluluk Sahibi Ynetim iin ltler balklar altnda aada yer almaktadr.

Olimpiyatlarda Srdrlebilir Geliim in

ltler

Olimpiyat tesislerin planlanmas ve yapm,

Enerji korunumu,
Su korunumu,
Atklarn nlenmesi ve azaltlmas,
Hava, su ve toprak niteliinin dzeltilmesi,
nemli doal ve kltrel evrelerin korunumu (Irkl Eryldz ve Aydn, 2005).
Bu ltlere bal olarak yaplanlar ise aadaki tabloda bir deerlendirme raporu olarak sunulmutur.

Olimpiyatlarda evresel Sorumluluk Sahibi

Ynetim in ltler

Ticaret,
Biletlerin halka sunulu yntemleri,
Yiyecek-iecek temini,
Atk ynetimi,
Ulam,
Grlt denetimi (Irkl Eryldz ve Aydn,
2005).

Bu maddeler nda Olimpiyatlarda evresel

Sorumluluk Sahibi Ynetim iin ltler aadaki
tabloda zetlenmitir.
2006 Helsinki K Oyunlarndaki tm planlamalarda da Oyunlar iin srdrlebilir kalknma temel alnmtr (Oittinen, 1998). En son gerekleen 2008 Pekin Olimpiyat Oyunlarnda ise;
hava kirlilii, zehirli gazlar, halkn etkinliklere ulam, gne enerjisi kullanm, su ve p kirlilii gibi
birok konuda imzalanm olan UNEP antlamas erevesinde Pekin Olimpiyat Oyunlar Organizasyon Komitesi oyunlar ncesinden ald nlemler, etkilerini oyunlar sonrasnda da srdrmeye
devam ettirmektedir. Pekine ilikin nemli bir rnek, Olimpiyatlar srasnda Olimpik alanlarn elektrik ihtiyacnn yzde 20sinin Pekin yaknlarndaki
Guantingde kurulan yeni rzgar enerjisi santralinden karlanmasdr. Yetkililer mevcut santralin u
anda 100 bin evin elektrik ihtiyacn karlayacak
kadar elektrik rettiini aklamlardr (Sports
Marketing, 2009). 2012 ylnda yaplacak olan
oyunlar kazanan ehir olan Londra ise Olimpiyat
Oyunlar ve Engelliler Olimpiyat Oyunlarn ehirlerine alma srecinde srdrlebilirlik almalarnn sergilenmesinin oyunlarn kendilerine verilmesinde nemli bir konu olduunu ve srdrlebilirliin oyunlarn kalbi noktasnda yer aldn vurgulamaktadr. Ayrca Gezegen Olimpiyatlar Yaanabilir Bir Gezegen sloganyla 2012 Olimpiyatlarna kadar bu konudaki hedef ve ltlerini tamamlayacaklarn hazrlam olduklar raporlarnda belirtmilerdir (London, 2012).
Srdrlebilir kalknma almalar adna
Olimpik Hareket, evrenin ve evresel koruma ilkelerinin nemini vurgulamaya balamtr. IOC,
UNEP ile ibirlii antlamas imzalam ve ayrca
evresel konulardan sorumlu olacak IOC Spor ve
evre Komisyonunu kurmutur. IOC tarafndan
baslan Spor ve evre kitapnda evre, spor
ve kltrden sonra Olimpizmin nc destekisi
olarak benimsenmitir. Mevcut durum ise, evresel bak as ve srdrlebilir kalknma planlar
Oyunlara teklif gtren, aday olan ve alan ehirler
iin zorunlu bir kural haline getirilmeye balandn gstermektedir (Oittinen, 1998).

66 Gzel, oknaz, Atalay Noordegraaf

Tablo 1. Sidney 2000 olimpiyat oyunlarnda srdrlebilir geliim ltlerinin gerekletirilmesine ynelik uygulamalar
LTLER
Olimpiyat
Tesislerinin
Planlanmas
ve
Yapm

YNTEMLER
Mevcut tesislerin kullanm veya uyarlama olanaklarnn, uzun vadedeki mali uygulanabilirlikleri de
dikkate alnarak deerlendirilmesi
evre konularn dikkate alan yap ve altyap tasarm
evresel anlamlar dikkate alan yap malzemesi seimi
Planlama srecinde halkn katlmyla evre etkisi ve sosyal etki deerlendirmesi
Oyun tesislerinin yerlerinin toplu tama olanaklarna yakn olmas
Ulam ve
Planlamann
Btnletirilmesi

Toplu tamay kolaylatrmak iin uydu araba park yerleri koulu

Olimpiyat arazisinde bisiklet ve yaya yollar
Uygun olan her yerde konumu sabit gne yaplar tasarm

Enerji
Korunumu

Uygun enerji kaynann gelime younluklarnn seimi

Yaplar ve Kent
Altyaps
in Dk Enerjili
Tasarmlar

Issal baarm iin malzeme seimi

Doal havalandrma ve yaltm kullanm
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn en geni olas kullanm
Doal aydnlatmay artran eden yksek verimli aydnlatma dzenekleri
Enerji etkin cihazlarn kullanm
Geri dntrlm ve geri dntrlebilecek yap malzemelerinin
kullanm

Halk ve endstri eitim programlaryla, salkl srdrlebilir su kaynaklar ynetiminin tevik

edilmesi
Suyun korunumu ve geri dnm uygulamalar
Peyzaj korumasnda bcek ilac kullanmnn azaltlmasyla geri dntrlm suyun
kullanlabilirliinin korunumu
Su Korunumu

yiletirilmi atk lam suyunun ve yamur suyunun geri dnm

Parklarda, bahelerde ve dier iklime uygun bitki seimini vurgulayan rekreasyonel alanlarda su
gereksinimini azaltan peyzaj tasarm
Su tasarruflu du szgeci, uygun bahe sulama cihaz, ift ynl tuvalet temizleme sistemi gibi su
korunumlu aletlerin kullanm
Bulak makineleri ve amar makinelerini da dahil olmak zere az miktarda su kullanm salayan
cihazlarn seimi

Atklarn
nlenmesi ve
Azaltlmas

Atklarn nlenmesi ve azaltlmas ilkelerine dayal ynetim programlar

Kat, metal, plastik ve organik maddelerin geri dnmnn gelitirilmesi iin yeterli aba
Olimpiyat arazilerinde enerji korunumu zelliklerini tehlikeye atmadan i hava dolamnn artracak
yap tasarmlar

Hava, Su ve
Toprak
Kalitesinin
Dzeltilmesi

Olimpiyat arazilerinde, zehirli pis kokulu srmleri ve boya, hal, yaptrc, bcek kontrol
uygulamalarndan kan gazlar azaltmak iin gelitirilmi uygunluk ve ynetim dzenekleri
Olimpiyat oyunlar iin tekrar gelitirilecek olan daha nceki endstriyel arazilerin, uygun kirlilik ve
risk azaltma programlaryla birlikte ayrntl kirlilik testi
Kurunlu yaktlarn kaldrlmas
CFC (Kloroflorokarbon ) ve HCFC (Halokarbon) gazlar yaymayan buzdolab ve yntemlerin kullanm

nemli
Doal
ve
Kltrel
evrelerin
Korunumu

PCB (Tek Tarafl Kartlar), PVC (Poli Vinil Klorr) ve klorla beyazlatlm kt gibi klor esasl rnlerin
kullanmnn azaltlmas ve daha ideali bu rnlerden tamamen kanlmas
Doal allk arazisi, orman ve suyollarn kapsayan doal ekosistemlerin btnlnn korunmas ve
saklanmas
Uluslararas koruma anlamalarna konu olan tehlikedeki ekosistemler ve trlere zel bir dikkat
gstererek habitat ve trlerin deerlendirilmesi
Olimpiyat arazilerinde kimyasal olmayan bcek denetiminin gerekletirilmesi
Mevcut habitatn devamn salayacak trlerin seimiyle, vahi hayat habitatnn kesilmesi ve yerli
bitki trlerinin korunmasn artran peyzaj programlar
nerilen olimpiyat arazilerinin miras olarak deerlendirilmesi

(Irkl Eryldz ve Aydn, 2005, Yeil Olimpiyat Tasarm Anlayna Bir rnek: Sidney 2000 Projesinin rdelenmesi ve
Deerlendirilmesi).

Srdrlebilir Kalknma, evre ve IOC Uygulamalar 67

Tablo 2. Olimpiyat Oyunlarnda evresel sorumluluk sahibi ynetim iin ltler

LTLER

YNTEMLER
Tm yetkililerin retim ve atm aamasnda evresel ltlere uygun alm satm
yapmas
Gereksiz paketleme ve ksa mre sahip rnlerin yaratt gereksiz atklardan
saknma

Ticaret

evre iin tehlikeli yaratan trde malzeme kullanlmamas

Geri dntrlebilir ve geri dntrlm malzemelerin mmkn olduunca
kullanm
Doal elyaftan yaplan giyeceklerin kullanm

Bilet

Toplu tama yntemleri ile olimpiyat karlamalarnda uygulanacak bilet

dzeneklerinin birletirilmesi
Zehirli olmayan mrekkeple geri dntrlebilir/geri dntrlm kat
zerine baslm biletler

Yiyecek tedariki

Uygun salk koullarnn salanaca ekilde yiyeceklerin minimum olarak

paketlenmesi
Geri dntrlebilir veya yeniden kullanlabilir paketleme

Atk
Ynetimi

Ulam

Atklarn azaltlmas ve geri dnmn artrlmas

Sporcularn, yetkililerin, medyann, seyircilerin doru p atm konusunda
eitilmesi
Olimpiyat ailesi ve seyircilerin etkin hareketini salayacak baarl bir ulam
stratejisinin yerine getirilmesi
Enerji kullanmn ve kirlilii azaltan zel olimpiyat ulam dzeneklerinin seimi

Grlt
Denetimi

evre sakinlerinin rahatszln azaltan grlt azaltma yntemleri

(Gltekin, 2003).

SONU
Sporun evre boyutu yalnzca Olimpiyat oyunlar zerine kurulmamaldr. Ancak aratrma srecinde ortaya kan genel tablo, Uluslararas
Olimpiyat Komitesinin olimpiyat etkinliklerine
boyutunda evre ve ekolojik sistemin korunmas
ile ilgili almalara younlatn gstermektedir. evrenin korunmas srecinde dnyadaki en
byk ve nemli spor etkinliklerinden biri olan
Olimpiyat Oyunlar evreye verdii nemi Uluslararas Olimpiyat Komitesinin (IOC) 1995 ylnda kurulan Spor ve evre Komisyonunu oluturmasyla ortaya koymutur. Bununla birlikte, IOC
Spor ve evre Komisyonu 1999 ylnda Spor
in Srdrlebilir Geliim Raporunu (Ajanda
21) ortaya koymu ve bu rapora destek olma-

s amac ile de srdrlebilir gelimenin balca ilkelerini esas alan IOC Spor, evre ve Srdrlebilir Geliim Rehberini hazrlamtr. Ayrca, Uluslararas Olimpiyat Komitesi olimpiyat
oyunlarna aday olan lke ve ehirlerin, evre
ve Hava Koullar lt dorultusunda ayrntl bir rapor hazrlamasn zorunlu hale getirmitir. Bu balamda Trkiye, stanbul ilinin adayl iin 1992 ylnda karm olduu 3796 sayl stanbul Kentinde Yaplacak Olimpiyat Oyunlar Kanununun 17. maddesinde belirtilen Uluslararas Olimpiyat Komitesi Kurallarna Uyma
Zorunluluunu kabul ederek bir anlamda zerine den grevleri yerine getirme abas iine girmitir. stanbulun adaylnn kabul du-

68 Gzel, oknaz, Atalay Noordegraaf

rumunda ehrin evre koullarnn ve hava kirlilii dzeyinin iyiletirilmesi zorunluluu Barselona rneinde olduu gibi ehre toplum sal
ve evrenin korunmas anlamnda srdrlebilir
kentsel yasama byk katk salayacaktr.
Olimpiyat Oyunlarnn alnmas srecinde IOC
tarafndan tannan en st rgt olan Trkiye Milli Olimpiyat Komitesinin (TMOK) sporda srdrlebilirlik almalarna yardmc olmak zere kurduu bir evre Komisyonu bulunmaktadr. Bu
komisyon; spor yoluyla evre konusunda bilincin
oluturulmasna katkda bulunmak amacyla eitici yaynlar hazrlamaktadr. Ayrca TMOKnin hazrlam olduu stratejik planlar arasnda evre komisyonunun u amac yer almaktadr: Gnmzde Olimpik Hareketin nc nemli boyutu olan
evre konusunda ilgili kurululara iletilmek zere
almalar yaplmas ve bilhassa sportif faaliyetler, tesisler yaplrken evreye zarar vermek yerine, iyilemesine yardmc olma bilincini benimsetmeye zen gsterilmesi. Bu faaliyetlere ilaveten
Spor ve evre Komisyonu eitli kurulular ile birlikte rencilerin bilinlendirilmesi amacyla spor
ve evre konulu seminerler vermekte ve yine rencilere spor ve evrenin ana unsurunu tekil
eden Olimpizm ve Fair Play konularnda bilgilendirilmek zere kitapk, el ilan ve afiler datmaktadrlar (TMOK, 2007). Ayrca TMOK Spor ve evre Komisyonu, IOC Spor ve evre Komisyonunun
1999 ylnda hazrlam olduu Spor in Srdrlebilir Geliim raporu (Olympic Movement- Agenda 21)nun Trke tercmesini yaptrarak bu konuda almalarn srdrmektedir.
evre konusunda spor ve srdrlebilir kalknma almalarna verilebilecek gncel ve baarl bir rnek, skoya Hkmetinin daha baa-

rl bir lke yaratmak iin belirledii be stratejik

hedeften biri olan daha yeil bir dnya ina etmek ve bunun srdrlebilirliini salamak adna yrtt almalardr. Devlet adna bu grevi etkinlik sektrne yllk drt milyon pound
katkda bulunarak, etkinliklerini evreci kimliklerine byyen bir ilgiyle yaklaan bir kurulu olan
Event Scotland gerekletirmektedir. Bu kurulu
spor endstrisinin evresel sorumluluklarn belirlemek zere belirli standartlar oluturma zerine ciddi almalar yapmakta ve evreci Etkinlik lkeleri oluturarak tm lkeye rnek olmaktadr (Sports Marketing, 2009).
nsanolu bir yandan hzla gelien bilim, teknoloji ve sanayi ile ekonomik adan yaam kalitesini ykseltirken, dier yandan da doaya zarar
vermektedir. Bu durumun nlenmesi iin srdrlebilirlik kavramnn her alanda spor da dahilnemle uygulanmas gerekmektedir. lkemiz gnden gne artan sayda uluslararas sportif etkinliklere ev sahiplii yapmaktadr. Bu tr organizasyonlarn lkemize olumlu sonularnn dourmas
iin TMOKnin rnek tekil ettii gibi tm spor rgtlerinin zellikle de spor federasyonlarnn bnyelerinde spor ve evre adna almalar yapabilecei komisyonlar kurmas gerektii bir neri olarak dnlebilir.
Yazma Adresi (Corresponding Address):
Pnar GZEL
Celal Bayar niversitesi
Beden Eitimi Koordinatrl,
stasyon Mevkii
MANSA
E-posta: pnrguzel@yahoo.com

K AY N A K L A R
1. Altunba D. (2003-2004). Uluslararas Srdrlebilir
Kalknma Ekseninde Trkiyedeki Kurumsal Deiimlere
Bir Bak, Ynetim Bilimleri Dergisi, 1 (1-2), 103-118.
2. Birlemi Devletler Kalknma Program (UNDP).
(2004). Birlemi Milletler Bildirisi, Web Eriim:
11 ubat 2009. http://www.undp.org.tr/Gozlem3.
aspx?WebSayfaNo=325

3. Department for Culture, Media and Sport, DCMS

Sustainable Development Strategy: Sectors. (2008).
Web Eriim: 07 Mart 2009.
4. www.culture.gov.uk/images/publications/sdsSport.pdf
5. Ebig NC. (2007). Sustainability of Olympic Buildings
Guidelines for Sustainable Architecture of MegaSporting Events, CESB 07 PRAGUE Conferance, Session

Srdrlebilir Kalknma, evre ve IOC Uygulamalar 69

M4B: Building Design 2, Web Eriim: 11 ubat 2009.
http://www.irbdirekt.de/daten/iconda/CIB7852.pdf
6. Eyyubi S. (2004). Srdrlebilir Kalknma Stratejisinin
Uygulanmasnda Ekosistem Ynetiminden lkemizde
Bir Yntem Olarak Yararlanma. Ankara niversitesi,
Fen Bilimleri Enstits, Peyzaj Mimarl Anabilim Dal
Doktora Tezi, Ankara,
7. Girginov V, Parry J. (2004). The Olympic Games
Explained, Routledge Taylor & Francis Group, London
and New York, p. 126,129.
8. Gltekin AB. (2003). evreci Sidney Olimpiyat Ky.
Ekoloji ve Mimarlk Dergisi, Haziran, s. 8-11.
9. International Environment Executive Committee, Sport
for Environment. (2008). Unione taliana Sport Per
tutti, Paris, Web Eriim: 12 ubat 2009. www.uisp.it/
ambiente/upload/documento17_33.ppt
10. International Olympic Committee. (1999). Sport and
Environment Commission, Olympic Movements
Agenda-21, Sport for Sustainable Development, Web
Eriim: 12 ubat 2009. http://multimedia.olympic.org/
pdf/en_report_300.pdf
11. International Olympic Committee Manual. (2005).
Manual on Spor and The Environment, August 1997/
March 2005, Lay out and cover: T&T Communication,
Le Mont-sur-Lausanne, Switzerland, Vol.1. Web Eriim:
13 Nisan 2009. http://multimedia.olympic.org/pdf/en_
report_963.pdf
12. International Olympic Committee (2007). IOC, Guide
on Sport, Environment and Sustainable Development.
Chapter 2: General conditions for sport that respects
the environment and sustainable development, p: 37-38.
Web Eriim: 07 Mart 2009. http://multimedia.olympic.
org/pdf/en_report_1111.pdf
13. Irkl Eryldz D, Aydn AB. (2005). Yeil Olimpiyat
Tasarm Anlayna Bir rnek: Sidney 2000 Projesinin
rdelenmesi ve Deerlendirilmesi, Gazi niversitesi
Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, 20:1, 107-123.
14. Karasar N. (1994). Bilimsel Aratrma Yntemi, 6.
Basm, Ankara, s.77.
15. Kk V, Ko H. (2004). Psiko-Sosyal Geliim Sreci
erisinde nsan ve Spor likisi, Dumlupnar niversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 131-141.
16. London Assembly Environment Committee. (2009).
The Environmental Sustainability of the London 2012
Olympic and Paralympic Games, Web Eriim: 12 ubat
2009.
17. w w w . l o n d o n . g o v . u k / a s s e m b l y / r e p o r t s /
environment/2012-sustainable-olympics.pdf
18. Neeb S. (1998). GREEN GAMESThe Environmental
Efforts of The International Olympic Committee And
the Lillehammer Olympic Organizing Committee,
International Olympic Academy Blue Books, Olympia, p.
159-183.
19. Oittinen A. (1998). The Olympic Movement and The
Olympic Games. An Environmental Perspective,
International Olympic Academy IOA Blue Books,
Olympia, p. 184-199.
20. Olimpiyat Dnyas. (2008). TMOK Yaynlar, stanbul, s.

10.
21. Ramon Garcia MD, Albet A. (2000). Pre-Olympic
and post-Olympic Barcelona, a model for urban
regeneration today? Environment and Planning, A 32(8),
13311334.
22. SKD. (2009). Dnyas ve Srdrlebilir Kalknma
Dernei.Web Eriim: 02 Nisan 2009. http://www.tbcsd.
org/
23. Sports Marketing. (2009). Spor ve Pazarlama Dergisi,
stanbul, 3(24), 45-46.
24. The Scottish Goverment. Official web Site.Web Eriim:
07 Mart 2009. http://www.scotland.gov.uk
25. Trkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasas. (2009). Web
Eriim: 12 ubat 2009. http://www.tbmm.gov.tr/
Anayasa.htm
26. Trkiye Milli Olimpiyat Komitesi Resmi sitesi.
(2009). Web Eriim: 07 Mart 2009. http://www.
olimpiyatkomitesi.org.tr
27. United Nations Educational, Scientific and Cultural
Organizations (UNESCO). (2007). Sports and
Sustainable Development, Web Eriim: 12 ubat 2009.
28. unesdoc.unesco.org/images/0015/001508/150845e.
pdf
29. Uras A, Acar A. (2008). Trkiyenin klim Deiikliine
Uyum Kapasitesinin Arttrlmas, BM Ortak Program,
Web Eriim: 02 Nisan 2009. www.marmara.gov.tr/
document/news/163/sunum.ppt.