TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 2_ ROMANIKA ARHITEKTURA

SKRIPTA RADNI MATERIJAL

ROMANIKA ARHITEKTURA

Arhitektura Romanike obuhvata dva perioda:

1. Predromanika - Karolinka i Otonska umjetnost ( Karlo Veliki IX vijek) od 8.-10. Vijeka
2. Romanika: 1000-1251 godine, Italija,Francuska,Njemaka
Osnovne karakteristike drutvenog razvoja su: formiranje feudalnog drutva sa velikim
utjecajem vjerskog i samostanskog ivota katolike crkve. U toku ove epohe prisutan je
znaajan razvoj trgovine, putovanja i hodoaa, razmjena relikvija, civilizacija sela,
formiranje jezgre buduih gradova. Od arhitekture dominiraju izgradnje kastruma,
samostana i crkava.
NAJZNAAJNIJE STRUKTURE I OBJEKTI
NJEMAKA
NJEMAKA
NJEMAKA
FRANCUSKA
FRANCUSKA
FRANCUSKA
FRANCUSKA
HRVATSKA
ITALIJA
ITALIJA
ITALIJA

PALATINSKA KAPELA U AACHENU, 790.godina

CRKVA U LAACHU
SANTA MARIJA U KELNU
GERMIGNY DES PRES, 800.godina
SAMOSTANSKA CRKVA U CLUNY-JU, XI XIII VIJEK
NORTE DAME LE GRANDE POITIERS
CRKVA U ISSOIRE-U
SV.DONAT IX VIJEK
SAN AMBROGIO,MILANO XI VIJEK
SAN MICHELLE,PAVIJA XII VIJEK
PIAZZA DEI MIRACOLI,PIZA KOMPLEKS KATEDRALA,KRSTIONICA I TORANJ

Samostanska crkva u Cluny-ju, Francuska na kojoj su jasno iskazani principi adicije i subordinacije
volumena u kreiranju arhitekture.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegovi Zgoni | 1

TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 2_ ROMANIKA ARHITEKTURA

HISTORIJSKI I DRUTVENI KONTEKST

Nakon pada Zapadnog Rimskog Carstva, crkva je postala najvei promotor kulture. Manastiri koje je
gradio benediktinski red, osnovan 529. igrali su posebno vanu ulogu. Oni su djelovali kao kulturna
uporita u esto gotovo necivilizovanim mjestima gdje su bili smjeteni. Drevne knjige su bile kopirane
i prevoene, provoena su istraivanja i poduavanja, pa ak i laici koji nisu pripadali manastiru
dobivali su poduku u raznim disciplinama. Mnogi monasi, koji su se obino specijalizovali u odreenim
zanatima ili akademskim disciplinama, bili su savjetnici prineva. Manastiri su takoe posjedovali
zemljite kako bi osigurali svoj privredni opstanak, to je bio jo jedan faktor koji je doprinosio njihovoj
moi. Nije bilo neobino za manastire da slue kao utoita za izbjeglice od vanjskih prijetnji u doba
politike nestabilnosti kada se vladalo zakonom jaega. Iz ovih razloga, naselja su se gradila u
njihovoj blizini.
Politiki, ekonomski i kulturni uticaj crkve dodatno je pojaan kada su nastali moni dravni entiteti u 8.
vijeku sa Franakim carstvom. Savez izmeu crkve i ovog carstva kasnije je proirio dalje Karlo
Veliki. Ovo je papi dali odreeni stepen nezavisnosti od bizantinskog cara. Za uzvrat franaki kralj je
dobio legitimitet za svoju vladavinu od poglavara Crkve.
Cilj povezivanja sa drevnim rimskim carstvom, koje je postalo oitije sa obnavljanjem
zapadnog carstva, takoe je izraeno u arhitekturi. Osim zgrada koje su podignute unutar
carstva ili koje je podiglo samo carstvo (npr. u Raveni), malo od veine, trajne ili
monumentalne vanosti, je bilo sagraeno u Evropi od pada Zapadnog rimskog carstva.
Monumentalne kamene zgrade oivjele su pod Karlom Velikim kao odraz kako takmienja sa
Bizantskom monarhijom, koja je jo uvijek bila na svom vrhuncu, tako i zbog prava na naslijee
visoke rimske kulture.

Kapiteli sa crkve Anzy le Duc, Burgundija,Francuska

THA KATEDRA_Aida Idrizbegovi Zgoni | 2

TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 2_ ROMANIKA ARHITEKTURA

OSNOVNI PRINCIPI ARHITEKTONSKE KOMPOZICIJE U ROMANICI

Osnovna dva principa arhitektonske kompozicije u romanici jesu:
1. Princip adicije ili zbrajanja_ slaganje vee cjeline od gotovo nezavisnih komponenti.

Romanika crkva tako djeluje kao skup elemenata ( tonjeva,kapelica,apsida) koji su

priljubljeni uz glavni objekat koji je podunog (bazilikalnog) ili krunog i poligonalnog
centralnog oblika.
2. Princip subordinacije znai da je u arhitektonskoj kompoziciji jako izraena hijerarhija
elemenata i stepenasta piramidalna kompozicija koja se sastaje u najvioj taki.

Statian, snaan,ogranien i tmuran - Romaniki stil u cjelini izgleda kao reakcija na vremena u
kojima je nastao - lagano buenje Zapadne Evrope iz Srednjeg vijeka .
Crkve i manastiri izgledali su kako tvrave sa svojim debelim, tekim zidovima. Ovaj moni, zemaljski
utisak je dodatno je naglaen horizontalnou struktura postignut je uz pomo polukrunih lukova,
friza, trokutastim zabatima, vijencima i praznim arkadama, opsenim smanjenjem veliine prozora, i
prilino skromnim ukrasima i odbacivanjem fasadnog maltera/ buke. Uinak fasadnog kamena je
jednostavan, tektonika gotovo primitivna; strukture se ine jasno definisane, ali skromne i
pojednostavljene.
S druge strane ova serija konstrukcija sa svojom sloenosti transepta, tornjeva i apsida, koje su se
uglavnom temeljile zahtjevima liturgije, dali su romanikim arhitektima priliku da stvore vanjsku sliku
velianstvenog, bogato strukturiranog nebeskog dvorca ili boije palae.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegovi Zgoni | 3

TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 2_ ROMANIKA ARHITEKTURA

STRUKTURALNI ELEMENTI ROMANIKE ARHITEKTURE

DEBELI KAMENI ZIDOVI SA MALIM OTVORIMA, POLUKRUNI LUKOVI,STUBOVI TE BAVASTI I
KRSTASTI SVODOVI
Svodovi su imali veliki boni potisak koji je
zahtijevao potporu masivnih vanjskih zidova.
Stubovi su predvieni da nose centralni i boni
svod te su morali biti masivni viedjelni stubovi.
Ovo je bio kvadratni plan baziran na ukrtenom
kvadratu kao modulu, na kojem se temelje sve
romanike bazilike.
Kako se pribliavao kraj romanskog perioda
tako su rebra zamjenjivala lukove u ukrtenim
krovovima. Rebra, koja su u poetku bila
masivna polukrunog promjera, kasnije su bili
podijeljena u brojne ljebove. Rebra su
podupirala optereenje i prenosila ga na
stubove, i ovo je dozvoljavalo graenje lakih
struktura. Razbijanje zidne mase takoe je
postignuto putem optikih karakteristika: etae
galerije uvedeni su iznad arkada u pokuaju sa
se artikulira zidna povrina. Neoekivane
optike finese postignute su uvoenjem veih
prozora, malih redova apsida urezanih u
zidove, slijepih lukova i vie skulpturalnih
ukrasa, slika i fresaka. Karolinke i rano
romanske gomile zamijenjene su vertikalnijm,
njenijim, podjeljenijim oblicima i prostorom.

Bazilika de Vzelay Nef Bas-ct nord

Glavni nosivi luk

Romaniko rebro krstastog svoda

Opatija Fontfroide, Francuska

THA KATEDRA_Aida Idrizbegovi Zgoni | 4

TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 2_ ROMANIKA ARHITEKTURA

Jednostavni bavasti svod

Krstasti -bavasti svod sa razvojem

rebara

Krstasti -bavasti svod

Krstasti rebrasti svod potpuno razvijeni u gotici

Centralni brod natkriven sa bavastim

svodom i naglaenim nosivim arkadama
(pojasnicama) koje daju snagu i ritam
prostoru.
THA KATEDRA_Aida Idrizbegovi Zgoni | 5

TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 2_ ROMANIKA ARHITEKTURA

NAJZNAAJNIJI OBJEKTI
PALATINSKA KAPELA U AACHENU - centralno planirani objekat sa galerijama
San Vitale u Ravenni, biva rezidencija rimskih careva, koju je Teodorik prvi, veliki germanski osniva
drave pretvorio u svoj posjed nakon trijumfa nad Zapadnim Rimskim Carstvom, je poznata kao
model za ovu kapelu. Vano je, meutim ne misliti da su romanike crkve bile samo kopija strogog
starog modela. Na primjer, dvorska crkva u Aachenu i San Vitale u Ravenni, po kojoj je napravljena,
imaju malo toga zajednikog kada je rije o detaljima; vana obiljeja su bila osnovni oblik i duh
zgrade. Tako unutranjost dvorske crkve mnogo vie sadrajnija, jaa, tea i mranija od San Vitalea.
Nema zakrivljenih nia, nego oktogonalnu geometriju jasno definisanu stubovima, i lukovima u
prizemlju.
Romanika struktura kapele u Aachenu je bila dio velikog dvorskog kompleksa.
ITALIJA
Strukture nalik na kupole takoe se pojavljuju na u San Ambrogiu u Milanu (1117-55), gdje su dvije
od est uvala spojene uz pomo velikog preponskog svoda. Meutim, mraan utisak koji budi ova
graevina, proistie dijelom iz injenice da su boni prolazi skoro u visini lae tako da nema gornjeg
nivoa.
Italijanske nadsvoene graevine bile su esto nie od svojih njemakih dvojnika i esto su
podsjeale na peine i bile tmurne. Fasade su imale slinu zastarjelu sliku. San Michele u Pavia, koja
je imala uticajnu ulogu krunidbene crkve njemakog cara u Lombardiji kao i San Ambrogio imao je
snanu kamenu fasadu, na kojoj su prozori, otvori, lukovi krsta i grubog reljefa izgledali su ako da su
izrezbareni gotovo proizvoljno. Mala galerija unutar ruba krova zabatne ravni je jedini element koji
donosi neto svjetliji reljef.
Rad uraen u Pisi je u potpunosti drugaijeg raspoloenja. Izgradnja ansambla, koji se sastojao od
katedrale, zvonika, krstionice i groblja, zapoet je u 11. vijeku, kada je kraljevski grad bio na vrhuncu
svoje moi. Meutim, projekat nije bio zavren do 14. vijeka. Bez obzira na to, homogenost
kompleksa je sauvana upotrebom istih materijala i dizajnerskih obiljeja kroz: slijepe arkade i
galerija sa stubovima koje su na vrhu imale tornjeve razbijali su fasadu katedrale i vanjski izgled
zvonika (poznati Krivi toranj u Pisi) na nain koji je koliko stimulirajui toliko i jednostavan.
FRANCUSKA
Opatijska crkva u Clunyu koja je izgraena izmeu 1088. i 1130. kao sjedite reda na sjeveru, koji je
uglavnom podravao papu, je ekstreman primjer romanikog kompleksa. Ima dva istona transepta,
dva ukrtena tornja plus etiri druga tornja i dvospratni ambulatorijski kor sa zrakastim kapelama.
Znaajno je da ovim istonim kompleksom jasno dominiraju dvije zapadne kule i dodatak crkvi koji je
proirio lau prema zapadu sa nekoliko uvala, a to je dodato kasnije.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegovi Zgoni | 6

TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 2_ ROMANIKA ARHITEKTURA

ZAKLJUAK_PRELAZAK U GOTIKU
Dogaaji u Francuskoj, koja je bila podijeljena kao i Italija, nakon pada Franakog carstva, pokazala je
odlunost za daljnji razvoj zapadnjake arhitekture. Budui da centralna svjetovna sila kao to je to
bilo carstvo vie ne postoji, veoma razliite kole arhitekture imale su mogunost da se razviju.
Njihova glavna briga bio je problem svodova, kojem se moglo samo pristupiti na
eksperimentalnoj bazi. Kako je strukturne izraune tek trebalo razviti, iskustvo i pokuaj i
pogreke bile su glavne metode i esto su rezultirale ruenjem strukture.
Normanske crkve su takoe bile bazirane na ovom modelu, od kojih je St. Etienne u Caenu (oko
1070) najbolji primjer. Normanska arhitektura meutim, vie je bila uspjena u svojim eksperimentima
sa artikulacijom i podjelom zidova. Iz umjetnikih i tehnikih razloga ovo je vodilo gotovo neminovno
razvoju krstastog svoda- zato jer je bavasti svod podijeljen samo poprenim lukovima, nije odgovarao
arkadama na prizemlju formiranih gradacijom i polu- stubovima, tako da nije ostalo glatke zidne
povrine. Oko 1100, rebra su izvuena ispod krstatsih dijelova lukova, nagovjetavajui razvoj u
smjeru gotikog stila- optiki, ako ne strukturalno. Ovo je vodilo estetskom povezivanju artikulacije
zidova i lukova.
Durhamska katedrala je sagraena izmeu 1091. i 1130. jedna je od mnogih crkava koje su
sagraene u Engleskoj nakon osvajanja Normanaca 1066. i slinog je izgleda kao St. Etienne. Mnogo
tipinih znaajki engleskih crkava tokom sljedeih vjekova ovdje se moe nai: kombinacija katedrale i
manastirske crkve, koja je neobina na kontinentu, izolovano mjesto se izdie nad rijekom Wear i novi
oblik transepta bazilike, koji je ukljuivao pomicanje transepta dalje prema sredini zgrade produenjem
kora sa etiri uvale na istoku.
Durham je imao prvi rebrasti svod, i svodovi iznad bonih prolaza bili su zamijenjeni lebdeim
nosaima kao potpora svodu lae.
Meutim tek je trebala da se pojavi struktura koja bi napravila stropove lakima. Jasno je da je sjeme
gotikog perioda posijano u Santiagu de Compostela, kao i u St. Etiennu i Durhamu. Meutim,
arhitektonska kola Ile de Francea koja je to kasnije pretvorila u arhitektonski stil koji se proirio
zapadnim svijetom.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegovi Zgoni | 7