Za 6 Odd. Mat

J OVO STEFANOVSKI
NAUM CELAKOSKI
DEVETGODI[NO OSNOVNO OBRAZOVANIE

Skopje, 2011
Drag u~eniku!
Ti si ve}e vo {esto oddelenie i si navlezen vo tajnite na matematikata.
So matematikata se sre}ava{ sekojdnevno: na u~ili{te, doma, pa duri i vo tvoite
igri.
So ovaa kniga }e nau~i{ novi interesni sodrìni od broevite. ]e stekne{ novi soznanija od geometrijata. Vo temata Merewe }e gi izu~i{ mernite edinici za pove}e
veli~ini i operaciite so niv.
Knigava e podelena na ~etiri tematski celini. Tematskite celini zapo~nuvaat so
nivnata sodrìna, a nastavnite edinici vo niv se numerirani.
Vo nastavnite edinici ima oznaki vo boja i preku niv se ispi{ani poraki, aktivnosti, obvrski i drugi sugestii, i toa:
Potseti se!
...
1.
2.
3.
Nastavnite edinici zapo~nuvaat so ne{to {to ti e poznato. Treba da se potseti{ i da gi re{i{ dadenite barawa. Toa
}e ti koristi pri izu~uvaweto na novoto vo lekcijata.
...
So ovie oznaki nastavnata edinica e podelena na delovi

(porcii) koi se odnesuvaat na novi poimi.
So vakvite oznaki se ozna~eni aktivnostite, pra{awata i

zada~ite {to }e gi re{ava{ samostojno ili so pomo{ na tvojot nastavnik. Vo ovoj del go u~i{ novoto vo lekcijata, zatoa
treba da bide{ vnimatelen i aktiven za podobro da go nau~i{
i razbere{. Najbitnoto e oboeno so òlta boja.
Treba da znae{
Najbitnoto od lekcijata e izdvoeno vo vid na pra{awa,

zada~i ili tvrdewa. Toa treba da go pameti{ i da go
koristi{ vo zada~i i prakti~ni primeri.
Ovoj del sodrì pra{awa i zada~i so koi moè{ da se

Proveri se? proveri{ dali pogolemiot del od izu~enoto go razbira{ za da
moè{ da go primenuva{ i da go koristi{ vo sekojdnevniot
ìvot.
Zada~i
Problemi
Treba redovno i samostojno da gi re{ava{ ovie zada~i.

So toa podobro }e go razbere{ izu~enoto, a toa }e ti bide
od golema polza.
Potrudi se da gi re{ava{ zada~ite i problemite vo ovoj
del. So toa }e znae{ pove}e i }e bide{ pobogat so idei.
Koga }e naide{ na te{kotii pri izu~uvaweto na matematikata ne otkaùvaj se,

obidi se povtorno, a upornosta }e ti donese rezultat i zadovolstvo.
]e n raduva ako so ovaa kniga ja zasaka{ matematikata pove}e i postigne{ odli~en
uspeh.
Od avtorite
TEMA 1.
PRIRODNI BROEVI
1. Mnoèstvo. Na~ini
na zapi{uvawe
2. Broj na mnoèstvo.
Kone~ni mnoèstva
3. Ekvivalentni mnoèstva.
Ednakvi mnoèstva.
Podmnoèstvo
4. Presek, unija i razlika na
mnoèstva
5. Podreden par. Dekartov
proizvod
6. Niza od prirodnite broevi
7. Dekaden broen sistem
8. îtawe i zaokruùvawe na
prirodni broevi
9. Instrumenti za pribirawe
podatoci
10. Sobirawe
11. Odzemawe
12. Zavisnost na zbirot i
razlikata od promenata na
komponentite
13. Mnoèwe
14. Delewe
4
7
9
12
15
17
20
23
26
27
29
31
34
37
15. Zavisnost na proizvodot i

koli~nikot od promenata na
komponentite
16. Broen izraz. Ravenki
17. Aritmeti~ka sredina
18. Delivost na prirodni broevi.
Delivost na zbir i razlika
19. Priznaci za delivost so
2 i so 5
20. Priznaci za delivost so
3 i so 9
21. Priznak za delivost so 4
22. Prosti i sloèni broevi.
Pretstavuvawe sloèn broj
kako proizvod od prosti
mnoìteli
23. Zaedni~ki delitel.
Najgolem zaedni~ki delitel
24. Zaedni~ki sodràtel.
Najmal zaedni~ki sodràtel
25. Slikoven dijagram.
Stolbest dijagram
26. U~e{e za prirodni broevi.
Proveri go svoeto znaewe
40
43
47
48
51
53
55
57
60
63
66
68
MNO@ESTVO. NAÎNI NA ZAPI[UVAWE
Potseti se!
A
a
g
b
Na crteòt se pretstaveni mnoèstvoto A i mnoèstvoto V so Venovi

dijagrami.
Elementite na mnoèstvoto A se
cvetovi.
[to se elementite na mnoèstvoto V?
Neka so D e ozna~eno mnoèstvoto

od site denovi vo sedmicata.
Zapi{i gi site elementi na mnoèstvoto D.
Dali mesecot april e element na
mnoèstvoto D?
Kolku elementi ima mnoèstvoto D?
Iskaì usno edno mnoèstvo A i zapi{i gi negovite elementi.

Iskaì dva objekta {to ne se elementi na tvoeto mnoèstvo A.
Da zapomnam! Edno mnoèstvo e opredeleno ako se znae koi se
site negovi elementi.
Na crteòt e pretstaveno mnoèstvoto S so Venov dijagram.

Koi broevi se elementi na mnoèstvoto S?
Mnoèstvoto S moè da se zapi{e na tabelaren na~in

(so redewe na elementite), taka {to }e se zapi{at me|u
zagradi site negovi elementi, odvoeni so zapirki, t.e.
C = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7}.
2
6
Elementi na edno mnoèstvo R se broevite: 10, 6, 2, 8 i 4.

Zapi{i go mnoèstvoto P so Venov dijagram.
Zapi{i go mnoèstvoto R na tabelaren na~in, taka {to broevite }e gi podredi{
po~nuvaj}i od najmaliot.
Zapi{i go mnoèstvoto R na tabelaren na~in, taka {to broevite }e gi podredi{
po~nuvaj}i od najgolemiot.
Pri zapi{uvaweto na mnoèstvo na tabelaren na~in,

redosledot na elementite ne e biten.
Zapi{i go mnoèstvoto Y od site samoglaski vo makedonskata azbuka.

Zapi{i go na tabelaren na~in mnoèstvoto A od bukvi {to se upotrebeni vo
zborot masa.
Da zapomnam! Mnoèstvoto {m, a, s, a}
pravilno se zapi{uva {m, a, s}. Istite
elementi vo mnoèstvoto se zapi{uvaat
samo edna{.
Semejstvoto Acevski go so~inuvaat: tatkoto Petar, majkata

Biljana, sinot Dragan i }erkata Ana.
Neka so A e ozna~eno mnoèstvoto od site ~lenovi na semejstvoto Acevski.
Zapi{i go mnoèstvoto A na tabelaren na~in.
Ako bukvata x se upotrebi kako zamena za imiwata na ~lenovite od semejstvoto Acevski, mnoèstvoto A moè da se zapi{e:
A={x | x e ~len na semejstvoto Acevski}.
Vaka zapi{ano mnoèstvoto A velime deka e pretstaveno na opisen na~in.
Mnoèstvoto S={x | x e cifra od brojot 2638} zapi{i go:
so Venov dijagram;
na tabelaren na~in.
Na crteòt e dadeno mnoèstvoto R so Venov dijagram.
Zapi{i go mnoèstvoto R na tabelaren na~in.

So koj od slednite zapisi mnoèstvoto R e pretstaveno na opisen na~in?
a) {x | x >19}.
11
b) {x | x e neparen broj od vtorata desetka}.
15
17
v) {x | x e priroden broj od vtorata desetka}.
13
19
Razgledaj go mnoèstvoto M zapi{ano so Venoviot dijagram.

Elementi na mnoèstvoto M se bukvite od zborot klupa.
Velime:
Bukvata k e element na mnoèstvoto M
ili k mu pripa|a na M
Bukvata a e element na mnoèstvoto M
ili a mu pripa|a na M
Bukvata e ne e element na mnoèstvoto M
ili e ne mu pripa|a na M
Zapi{uvame:
kM
aM
eM
l
a
So koristewe na znacite ili zapi{i to~ni tvrdewa za bukvite i, s, l,

u, p i mnoèstvoto M.
10 Na crteòt e pretstavena edna otse~ka a i to~kite: A, B, C,
N, L, K i S.
11
Zapi{i to~ni tvrdewa za to~kite ozna~eni na crteòt i

za otse~kata a so koristewe na znacite ili .
Nacrtaj prava p i ozna~i to~ki R, P, S i L takvi {to:
R p; P p; S p i L p;
V
K
S
L
Treba da znae{
Proveri se!
Da navede{ primeri na
mnoèstva;
Koga edno mnoèstvo e opredeleno?
da pretstavi{ dadeno mnoèstvo so Venov dijagram,

na opisen i na tabelaren
na~in;
Zapi{i go mnoèstvoto K ~ii elementi se broevite: 1, 3, 5, 7 i 9:

so Venov dijagram;
na tabelaren na~in;
na opisen na~in.
pravilno da gi koristi{
znacite i .
Koj broj od prvata desetka e element, a koj ne e

element na mnoèstvoto K? Zapi{i go toa so koristewe na znacite ili .
Zada~i
Zapi{i go mnoèstvoto A na tabelaren
na~in, a mnoèstvoto V na opisen na~in.
1. Na crteòt se dadeni mnoèstvata

A i V.
A
So koristewe na znacite ili

zapi{i koja od bukvite: e, u, b, k e element na mnoèstvoto V.
V
u
e
p
k
a
2.
Nacrtaj edna otse~ka i ozna~i ja so a.

Ozna~i to~ki M, N, C, D i Y taka {to:
M a, N a, C a, D a i S a.
Koi bukvi se elementi na mnoèstvoto A?

Od bukvite {to se elementi na mno
èstvoto V sostavi zbor (ime na
drvo).
So Venov dijagram zapi{i mnoèstva

A i V takvi {to:
1 A, 2 A, 2 B, 3 A, 4 A, 4 B,
5 A, 6 A, 6 B, 7 B, 8 A, 8 B
i 9 B.
BROJ NA MNO@ESTVO. KONE^NI MNO@ESTVA
Potseti se!
Mnoèstvoto A e dadeno so Venov
dijagram.
B = {x | x e den vo sedmica};
c
b
Razgledaj gi mnoèstvata A, V i S
i odgovori na pra{awata.
A = {a, b, c};
A
a
C = {x | x e priroden broj pomal od 100}.
Od koi elementi e sostaveno sekoe

od mnoèstvata?
Od koi elementi e sostaveno mnoèstvoto A?

Izbroj gi elementite na A.
Kolku elementi ima mnoèstvoto A?
Zapomni!
Kolku elementi ima sekoe od mnoèstvata A, V i S?

Voo~iv! Mnoèstvoto A ima 3
elementi, V ima 7 elementi i
mnoèstvoto S ima 99 elementi.
Brojot na elementite na dadeno mnoèstvo A se vika broj na A i se ozna~uva so A.

Kolku elementi ima mnoèstvoto devoj~iwa
vo tvojata paralelka?
Kolku vkupno u~enici ima mnoèstvoto

mom~iwa vo tvojata paralelka?
Kolkav e brojot na site u~enici vo tvojata
paralelka?
Voo~i i zapomni!
Na sekoe od ovie mnoèstva mu go odredi brojot na negovite elementi.
Site ovie mnoèstva se kone~ni mnoèstva.
Najvisokata planina vo Republika Makedonija e

Korab. Vrvot na Korab e visok 2 764 metri.
Kolku elementi ima mnoèstvoto planini vo
Republika Makedonija {to se povisoki od 3 000
metri?
Odredi go brojot na mnoèstvata A, V i S.

A = {juni, juli, januari}
C = {x | x e mesec vo godinata ~ie ime zapo~nuva
so bukvata l}.
V
Maj
Voo~uva{ deka mnoèstvoto planini od zada~ata 3 i mnoèstvoto S od

zada~ata 4 nemaat nitu eden element.
Mnoèstvoto {to nema nitu eden element se vika prazno mnoèstvo i se
ozna~uva so znakot . I praznoto mnoèstvo se smeta za kone~no mnoèstvo.
M = {x | x e planina vo R. Makedonija povisoka od 3 000 metri} = .
= 0.
Navedi eden primer za prazno mnoèstvo.
Treba da znae{
Proveri se!
[to e broj na mnoèstvo;
da navede{ primeri za
kone~no i za prazno
mnoèstvo.
Zapi{i primer za:

kone~no mnoèstvo S takvo {to S = 3;
mnoèstvo Y takvo {to Y = 0.
Zada~i
1. Odredi go brojot na elementite na
mnoèstvoto:
L = {2, 4, 6, 8, 10}
S = {x | x e u~enik vo V oddelenie
povisok od 5 metri}
K=
Tvoi drugari koi bile na godi{en
odmor na planetata Mars.
2. Odredi go brojot na elementite na sekoe

od mnoèstvata A i V {to se dadeni so
Venovi dijagrami.
A
1
2
4
3
6
3. Odredi go brojot na elementite na sekoe

od mnoèstvata A = {2, 3, 4, ..., 99} i
B = {x | x e priroden broj i 8 x < 25}.
Problem
Dali e kone~no mnoèstvoto:
ìteli na Prilep;
yvezdi na neboto;
zrnca ìto vo edna vre}a;
broevi {to moè da se zapi{at so
cifrata 1?
EKVIVALENTNI MNO@ESTVA.
EDNAKVI MNO@ESTVA. PODMNO@ESTVO
Potseti se!
Odredi go brojot na elementite

na mnoèstvoto:
Odredi go brojot na elementite na

mnoèstvata Y i T.
Y
A = {2, 4, 6, 8, 10}
B = {1, 3, 5, 7, 9}
C = {10, 20, 30, 40, 50}.

[to zabeleùva{?
Koj od znacite <, = ili > treba da se zapi{e
vo kruk~eto na zapisot T
Y?
Zapi{i go mnoèstvoto A = {x | x e bukva od zborot DEBAR} i mnoèstvoto
B = {x | x e neparen broj od prvata desetka} na tabelaren na~in.
Odredi gi A i V, a potoa sporedi gi.

Zapi{i mnoèstvo S {to ima broj na elementi ednakov na A, odnosno V.
Mnoèstvata {to imaat ednakov broj elementi se
vikaat istobrojni ili ekvivalentni mnoèstva.
Ako mnoèstvata A i V se ekvivalentni,
zapi{uvame: A ~ V.
I[,
[TO SE BUN
A SE
AT
MNO@ESTV
I!
TN
N
LE
VA
EKVI
Odredi go brojot na sekoe od mnoèstvata:

B = {1, 2, 3, 4, 5}, C = {a, e, i, o, u}, D = {100},
E = {M, A, J}, F = {} i G = {M, A, T, E, I, K}.
Zapi{i gi ekvivalentnite mnoèstva so znakot ~
Zapi{i mnoèstvo {to }e bide ekvivalentno so
mnoèstvoto G.
Zapi{i go tabelarno mnoèstvoto A ~ii elementi se bukvite na zborot

me~ka i mnoèstvoto V ~ii elementi se bukvite na zborot kam~e.
Voo~i!
Mnoèstvata A i V imaat ist broj elementi: A = V.
Isto taka, mnoèstvoto A e sostaveno od istite elementi, kako i mnoèstvoto V.
Dve mnoèstva A i V se ednakvi ako se sostaveni od isti elementi.

Zapi{uvame: A = V
10
5
Dali se ednakvi mnoèstvata

A = {1, 3, 5, 7} i B = {1, 2, 5, 7}?
Za dve mnoèstva A i V {to ne se
ednakvi, pi{uvame: A V.
no: {s, t, o, l} = {l, o, s, t}
Koi od slednive mnoèstva se ednakvi me|u sebe: A = {x | x > 5 i x < 10},

B = {8, 7, 6, 9}, C = {5, 6, 7, 8, 9, 10}, D = {6, 7, 8, 9}?
Razgledaj go crteòt! Elementi na mnoèstvoto

M se rozi, a na mnoèstvoto S se crveni rozi.
M
S
Dali sekoj element na mnoèstvoto S e element na mnoèstvoto M?
Za mnoèstvoto S velime deka e podmnoèstvo na mnoèstvoto M, ako sekoj element na mnoèstvoto S e element na mnoèstvoto M. Zapi{uvame: S M.
Ako mnoèstvoto S e podmnoèstvo na mnoèstvoto M i M ima elementi {to ne mu
pripa|aat na mnoèstvoto S, toga{ S se vika vistinsko podmnoèstvo na M.
Zapi{uvame S M.
Mnoèstvoto Y e dadeno so Venov dijagram.

Dali mnoèstvoto R e podmnoèstvo na mnoèstvoto Y? Obrazloì go svojot odgovor!
Dali mnoèstvoto K e vistinsko podmnoèstvo na mnoèstvoto Y? Obrazloì!
Koe od slednite tvrdewa e to~no:
P S; S S i S S?
Y
1
3
2
K
4
Voo~i!
Sekoe mnoèstvo e podmnoèstvo samo na sebe. A A.
Primer: {a, b, c} {a, b, c}, zatoa {to sekoj element od prvoto mnoèstvo e element
na vtoroto mnoèstvo.
Praznoto mnoèstvo e podmnoèstvo na sekoe mnoèstvo. A.
Treba da znae{
Proveri se!
Da navede{ primeri za ednakvi, odnosno
ekvivalentni mnoèstva;
11
Dadeno e mnoèstvoto P = {5, 10, 15, 20}.

Zapi{i mnoèstvo K ekvivalentno so
mnoèstvoto R.
da razlikuva{ ekvivalentni mnoèstva

od ednakvi mnoèstva;
Zapi{i mnoèstvo L ednakvo so mnoèstvoto R.
da znae{ {to e podmnoèstvo i {to e

vistinsko podmnoèstvo;
Zapi{i dve podmnoèstva na mnoèstvoto R.
da odredi{ podmnoèstvo od dadeno

mnoèstvo.
Zada~i
1. Na crteòt gi voo~uva{ mnoèstvata D i N.
7
3
eto u~ili{te, R e mnoèstvoto u~enici

vo {esto oddelenie, K e mnoèstvoto
u~enici od tvojata u~ilnica, a elementot y si ti, u~eniku.
So Venov dijagram pretstavi gi mnoèstvata U, P, K i elementot y.
2. Neka U e mnoèstvoto u~enici vo tvo-
8
4
10
Zapi{i go mnoèstvoto D na
tabelaren na~in.
3.
Ako y K i K R, toga{ y R. Dali e

to~no? Zo{to?
4.
Zapi{i gi site podmnoèstva na

mnoèstvoto A = {a, b, c}.
Zapi{i go mnoèstvoto N na opisen

na~in.
Dali mnoèstvata D i N se ekvivalentni? Zo{to?
[to e to~no za D i N: D N ili
N D? Zo{to?
Dosetka
I ova e matemaika!
Vo edna prodavnica za metalni proizvodi, me|u kupuva~ot i prodava~ot se vodel sledniot razgovor:
"Kolku pari e eden?#, pra{al kupuva~ot.
"Deset denari#, odgovoril prodava~ot.
"Za kolku pari moàm da kupam dvanaeset?#, pra{al kupuva~ot.
"Dvaeset denari#, odgovoril prodava~ot.
"Dobro, dajte mi toga{ trista i dvanaeset#, kaàl kupuva~ot.
"Toa }e ve ~ini, gospodine, trieset denari.#
[to kupil kupuva~ot?
12
PRESEK, UNIJA I RAZLIKA NA MNO@ESTVA
Potseti se!
A
A 1
S
Dadeni se mnoèstvata
A = {1, 2, 3, 4, 5} i B = {3, 4, 5, 6}.
Pretstavi gi mnoèstvata A i V so
Venov dijagram.
Mnoèstvoto zaedni~ki elementi na
A i V ozna~i go so S.
Mnoèstvoto S pretstavi go na
tabelaren na~in.
Spored crteòt A e mnoèstvo
crveni figuri, V e mnoèstvo
triagolnici, a S e mnoèstvo
crveni triagolnici.
Voo~i go re{enieto.
C = {3, 4, 5}.
C
A
Zo{to mnoèstvoto S e presek
na mnoèstvata A i V?
Mnoèstvoto S e
presek na mnoèstvata A i V.
4
5
Presek na dve mnoèstva A i V e mnoèstvoto S obrazuvano od elementite {to se

zaedni~ki za A i V.
Zapi{uvame: C = A V i ~itame: S e ednakvo na A presek V.
x A V, zna~i: x A i x V.
Neka A = {1, 2, 3, 4}, B = {2, 4, 5, 7} i C = {1, 4, 5}.

Opredeli gi mnoèstvata: A B, A C i B A.
Dali mnoèstvata A B i B A se ekvivalentni? Dali se razli~ni?
Pretstavi gi mnoèstvata A, V i S so Venov dijagram, taka {to da moè da se
odredat elementite na nivnite preseci.
Na crteòt se dadeni mnoèstvata A, V i D.

Zapi{i gi mnoèstvata A, V i D na tabelaren na~in.
Mnoèstvoto D e unija na
mnoèstvata A i V.
D
A
10
Unija na mnoèstvata A i V e mnoèstvoto D obrazuvano od site elementi

na tie mnoèstva.
Zapi{uvame: D = A V i ~itame: D e ednakvo na A unija V.
x A V, zna~i: x A ili x V.
Na crteòt se dadeni mnoèstvata A, V i C

so Venov dijagram.
Zapi{i gi na tabelaren na~in mnoèstvata:
C
A
A, V i C.
13
12
C B, C A i B A.
14
11
9
A , B C, B A i A C.
V 5
13
Dadeni se mnoèstvata A = {1, 2, 3, 4, 5} i V = {2, 4, 6, 8}.

Odredi gi mnoèstvata A V i V A.
Dali mnoèstvata A V i V A se razli~ni?
Odredi gi mnoèstvata A V i V A.
Dali mnoèstvata A V i V A se ednakvi?
Voo~uva{ deka: A V = V A i A B = B A
Presekot na dve mnoèstva ima komutativno svojstvo.
Unijata na dve mnoèstva ima komutativno svojstvo.
Pokaì deka za presekot, odnosno za unijata, na mnoèstvata B i S od zada~ata 4

vaì komutativnoto svojstvo.
Proveri go komutativnoto svojstvo za nivnata unija.
Voo~i!
Neka A = {3, 6, 9}, B = {2, 4, 6, 8} i C = {1, 3, 5, 9}.

Odredi A B, a potoa (A B) C.
Odredi B C, a potoa A (B C).
Dali (A B) C = A (B C)?
Proveri dali vaì: (A B) C = A (B C).
Problem
Unijata na tri mnoèstva ima

asocijativno svojstvo.
Presekot na tri mnoèstva ima
asocijativno svojstvo.
Izberi tri mnoèstva A, V i S i pokaì deka

(A V) S = A (V S).
Ako se znae deka x A B, dali x B?
Razgledaj go crteòt. So Venov dijagram se pretstaveni mnoèstvata A i V.
5 2
8 B
Zapi{i gi na tabelaren na~in mnoèstvata A i V.

Zapi{i go na tabelaren na~in mnoèstvoto S ~ii elementi se onie elementi od mnoèstvoto A {to ne se elementi na mnoèstvoto V.
Mnoèstvoto S = {1, 2, 5, 6} dobieno na vakov na~in e razlika

na mnoèstvoto A i mnoèstvoto V, odnosno S = A \ V.
14
Mnoèstvoto S od elementite {to mu pripa|aat na mnoèstvoto A, a ne mu pripa|aat

na mnoèstvoto V se vika razlika na mnoèstvoto A so mnoèstvoto V.
Zapi{uvame: S = A \ V i ~itame: S e ednakvo na A minus V.
x A \ B zna~i: x A i x B.
Neka A = {1, 2, 3, 4}, B = {1, 2, 3, 5, 7, 9} i C = {3, 5, 7, 9, 11}.

Zapi{i gi na tabelaren na~in mnoèstvata: A \ B, B \ A, B \ C i A \ (B \ C).
Dali A \ B = B \ A?
I E EDNAKVA
NA {TO L E|U NIV?
M
RAZLIKATA
Proveri dali e to~no: A \ (B \ C) = (A \ B) \ C?

Razlikata na mnoèstvata nema ni komutativno
ni asocijativno svojstvo.
10 Neka M = {x | x e priroden broj i x < 7},

S = {5, 6, 7, 8, 9} i P = {x | x e priroden broj od
prvata desetka}. Odredi:
M Y.
Y R.
M (R \ Y).
P \ M.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ presek na dve mnoèstva;
da odredi{ razlika na dve mnoèstva;
da odredi{ unija na dve mnoèstva;
deka presekot, odnosno unijata, ima
komutativno i asocijativno svojstvo.
Zada~i
1. Na crteòt se dadeni mnoèstva
so Venovi dijagrami pod a, b i v.
Koi operacii se pretstaveni so
oboenite delovi?
Dadeni se mnoèstvata A = {a, b, f, g},

B = {b, c, e, f, 1, 2} i C = {b, c, e, 1}.
Zapi{i gi mnoèstvata:
A B.
B \ C.
A B C.
Odredi A i M.
Zapi{i gi na tabelaren na~in A M,
M A i M \ A.
Odredi: (A M), (A M) i (M \ A).
3. Neka R e mnoèstvoto parni broevi, a Y e

mnoèstvoto neparni broevi od prvata
desetka.
a)
b)
2. Dadeni se mnoèstvata
v)
A = {m, n, p, k} i M = {s, p, t, k, r}
[to pretstavuva:
a) unijata na R i Y;
v) razlikata na R i Y;
b) presekot na R i Y; g) razlikata na Y i R?
Obrazloì go svojot odgovor za sekoj od
slu~aite pod a, b, v i g.
PODREDEN PAR. DEKARTOV PROIZVOD
Potseti se!
Dadeni se mnoèstvata {2, 3} i {3, 2}.
Tie se dvoelementni, t.e. se sostaveni od par elementi.
Dali {2, 3} = {3, 2}? Zo{to?
No, vo nekoi slu~ai, redosledot na
elementite vo parot ima bitno zna~ewe: par rakavici, par ~evli i dr.
A 1
15
Na crteòt e pretstavena kino sala.

Tretiot stol vo vtoriot red i vtoriot stol vo tretiot red se prazni.
Redot i stolot pretstavuvaat eden par.

Neka prviot broj od
parot go ozna~uva
redot (2), a vtoriot
broj go ozna~uva stolot (3). Toa go zapi{uvame so (2, 3) i velime deka e podreden par.
Dali podredenite parovi (2, 3) i (3, 2) ozna~uvaat isto mesto vo salata?

Tie ozna~uvaat razli~ni
mesta vo salata.
Parot (a, b) vo koj to~no se znae koj element

e prv, a koj element e vtor se vika podreden
par. Vo podredeniot par (a, b), a e prva komponenta, dodeka b e vtora komponenta.
Neka mnoèstvoto A = {s, p, q}, a mnoèstvoto B = {1, 2}.
Zapi{i gi site podredeni parovi ~ija prva komponenta e element na A, a vtorata

komponenta e element na V.
Zapi{i gi site podredeni parovi ~ija prva komponenta e element
na V, a vtorata komponenta
e element na A.
Da zapomnam! Podredeniot par

(a, b) e ednakov na podredeniot
par (c, d) ako a = c i b = d i se
zapi{uva (a, b) = (c, d).
Dali podredeniot par (s, 1) e ednakov so (1, s)?
Neka A = {1, 2} i B = {a, b, c}. Formiraj go mnoèstvoto ~ii elementi se site

podredeni parovi na koi prvata komponenta e od mnoèstvoto A, a vtorata
komponenta e od mnoèstvoto V.
Mnoèstvoto na koe elementi mu se site podredeni parovi ~ija prva komponenta e

element od mnoèstvoto A, a vtorata komponenta od mnoèstvoto V se vika
Dekartov proizvod na mnoèstvata A i V. Se ozna~uva so A h V. Se ~ita A po V.
A h V = {(x, y) | x A i y B}.
Dadeno e mnoèstvoto S = {1, 2, 3} i Dekartoviot proizvod S x P = {(1, a), (2, a), (3, a)}.
Zapi{i go mnoèstvoto R na tabelaren na~in.
16
Dadeno e mnoèstvoto A = {a, b}. Odredi go Dekartoviot proizvod A x A.
Voo~i i zapomni
A h A e Dekartov proizvod na mnoèstvoto A. Dekartoviot proizvod A h A se vika
Dekartov kvadrat i se ozna~uva so A2. Se ~ita: A na kvadrat.
Odredi go Dekartoviot kvadrat na mnoèstvoto M = {5, p}.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da razlikuva{ dvoelementno mnoèstvo od podreden par;
Dadeni se mnoèstvata A = {a, b}, B = {5, 55}
da gi odredi{ site podredeni parovi

za dve dadeni mnoèstva;
{to e Dekartov proizvod;
Zapi{i gi site podredeni parovi ~ija

prva komponenta e element na mnoèstvoto A, a vtorata komponenta e element na mnoèstvoto S.
da odredi{ prva i vtora komponenta

na podreden par;
Zapi{i go mnoèstvoto A h V na tabelaren na~in.
{to e Dekartov kvadrat.
Zapi{i go mnoèstvoto V2.
i C = {m, n}.
Zada~i
1. Zapi{i gi podredenite parovi na koi
prvata komponenta e od mnoèstvoto
A = {2, 5}, a vtorata komponenta od
mnoèstvoto V = {a, b, c}.
4.
Dadeno e mnoèstvoto
Y h R = {(0, m), (1, m), (2, m)}.
Odredi go mnoèstvoto Y.
Odredi go mnoèstvoto R.
Odredi go Dekartoviot kvadrat na
2. Koj broj treba da stoi na mestoto od

za podredenite parovi da bidat
ednakvi:
a) (5, ) = (5, 2);
b) (, 6) = (8, 6);
v) (, 3) = (7, )?
3. A e mnoèstvo imiwa:
A = {Jovan, Biljana, Dragan}.

V e mnoèstvo glagoli:
V = {pee, spie, u~i}.
Odredi go Dekartoviot proizvod A h V.
mnoèstvoto Y.
Podredenite parovi }e mi
bidat prosti re~enici. Na
primer: Jovan pee.
17
NIZA OD PRIRODNITE BROEVI

Prirodni broevi!
Potseti se!
1
...
Kolku klupi ima vo tvojata u~ilnica?

Odredi go brojot na mom~iwata vo
tvojata paralelka.
A 1
So cifri zapi{i gi broevite:
Pro~itaj gi broevite:
23, 1005, 207, 987 000.
sto pedeset i {est;

devetstotini i eden;
So koi cifri e zapi{an brojot

813 265?
Kolku cifri se koristat za zapi{uvawe na broevite? Koi se tie?
eden milion.
Za sekoj od tie broevi velime deka e priroden broj.
Broevite: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, ..., 99, 100, 101, ..., 9 999, 10 000, ... se vikaat
prirodni broevi, a taka naredeni eden po drug ja obrazuvaat nizata na prirodnite
broevi.
Mnoèstvoto prirodni broevi se ozna~uva so N; N = {1, 2, 3, 4, ...}.
Brojot 0 ne go smetame za priroden broj. Zatoa 0 N.
Mnoèstvoto od site prirodni broevi i brojot 0 se ozna~uva so N0;
N0 = {0, 1, 2, 3, 4, ...}
B 2
Na crteòt voo~uva{ ulica i dva reda ku}i

ozna~eni so broevi.
So koi broevi se ozna~eni ku}ite od ednata
strana na ulicata?
So koi broevi se ozna~eni ku}ite od drugata
strana na ulicata?
Broevite: 1, 3, 5, 7, ... se neparni broevi, a 2, 4, 6,

8, 10 ... se parni broevi.
Koi od broevite: 36, 13, 1 111, 100 000, 99 se parni, a koi se neparni?
Kako }e opredeli{ brojna prava?

O
Raboti spored barawata i sledi go crteòt.

Nacrtaj prava a.
Na pravata a ozna~i dve to~ki O i A.
Na to~kata O pridruì go brojot 0, a na to~kata A
brojot 1.
18
Otse~kata OA ja zemame za edini~na otse~ka, t.e. OA = 1.

Na polupravata OA, od to~kata A, prenesi ja edini~nata otse~ka OA. Krajnata to~ka ozna~i ja so S i pridruì go brojot 2.
Kako }e odredi{ to~ka {to odgovara na brojot 3?
Voo~i i zapomni!
Na ovoj na~in e opredelena prava na koja moè da se pretstavuvaat prirodnite broevi.
Taa prava se vika brojna prava.
Razgledaj go crteòt:
Koj broj e za 1 pomal od brojot 6?

Koj broj e za 1 pogolem od brojot 6?
Brojot 5 e prethodnik, a brojot 7 e sledbenik na brojot 6.

Koj e prethodnik, a koj e sledbenik na brojot 100?
Kako se dobiva prethodnikot, a kako sledbenikot na eden broj?
Zapi{i eden mnogu golem priroden broj.

Dodaj go brojot 1 na brojot {to si go zapi{al.
Dali ima pogolem broj od brojot {to go dobi?
Na koj bilo broj

moàm da mu
dodadam 1 i }e
dobijam pogolem
broj.
Sekoj broj od nizata na prirodnite broevi, osven 1, se dobiva koga na negoviot

prethodnik }e mu se dodade brojot 1.
2 = 1 + 1; 3 = 2 + 1; ...; 100 = 99 + 1; ...; 365 = 364 + 1; ...
Sekoj priroden broj ima sledbenik.
Prirodnite broevi se podredeni po golemina: 1 < 2 < 3 < ... < 56 < 57 < ... < 1 008 < ...
Ne postoi najgolem priroden broj.
Ima beskone~no mnogu prirodni broevi.
Mnoèstvoto N od prirodnite broevi e beskone~no mnoèstvo.
Voo~i drug primer za beskone~no mnoèstvo.

8
Mnoèstvoto od prirodni broevi ~ija cifra na edinici e 1, t.e. {1, 11, 21, 31, ...}.
Koe od slednite mnoèstva e beskone~no?
Mnoèstvoto na parni broevi.
Mnoèstvoto na neparni broevi.
Brojot na ìtelite vo R. Makedonija.
Brojot na zrnca pesok na edna plaà.
19
Zapi{i gi podredeni prirodnite broevi na tretata desetka vo pettata

stotka.
Treba da znae{!
JA S SU M
PR ET HO DN IK !
Da razlikuva{ {to e cifra, a {to broj;
JA S SU M
SL ED BE NI K!
da odredi{ sledbenik i prethodnik na

daden priroden broj;
da pretstavuva{ prirodni broevi na brojna
prava;
da navede{ primeri za beskone~no mnoèstvo.
Proveri se!
Dadeni se cifrite: 7, 4 i 0.
Formiraj gi site tricifreni prirodni broevi so koristewe na dadenite cifri.
Podredi gi broevite {to gi formira po~nuvaj}i od najgolemiot broj.
Zapi{i gi prethodnikot i sledbenikot na najgolemiot broj {to go formira.
Navedi primer za beskone~no mnoèstvo.
Zada~i
1.
Na crteòt ima kniga so skinati

stranici.
2.
0
Koi broevi na brojnata prava treba da

se zapi{at na praznite mesta?
10 20 30 40 50 60
100
120
140
160
Zapi{i go so zborovi brojot ozna~en

so strelkata.
Zapi{i gi brevite na stranicite

od knigata {to se skinati.
So koi cifri se zapi{ani broevite na tie stranici?
Zapi{i go mnoèstvoto A od parnite broevi na stranicite {to
nedostasuvaat vo knigata.
10
20
30
40
50
60
70
80
3.
Nacrtaj brojna prava i na nea pretstavi

gi parnite broevi od 0 do 20.
4.
Mnoèstvoto S = {x | x e neparen priroden broj}, zapi{i go na tabelaren na~in.

Koj element e najmal vo mnoèstvoto Y?
Dali mnoèstvoto Y ima najgolem element?
Kolku elementi ima mnoèstvoto Y?
20
DEKADEN BROEN SISTEM
3
1
2
0
4 56 7 8 9
Potseti se!
Kolku desetki ima brojot 100?
Kolku iljadi ima brojot 3 865?
Kolku edinici ima brojot 128 563?
Zapi{i go so cifri brojot pretstaven na pozicionata smetalka.
Zapi{i go mnoèstvoto S od site

cifri so koi se zapi{uvaat prirodnite broevi.
Odredi go S.
SI
DI
EI
Ima deset
cifri.
Site prirodni broevi gi zapi{uvame so

desette cifri: 0, 1, ..., 9.
Broevite gi zapi{uvame vo dekaden
broen sistem.
Razgledaj ja tabelata vo koja e zapi{an brojot 7 143 528. Sekoja cifra na brojot e
zapi{ana na odredena pozicija (mesto). Sekoja grupa od tri cifri, odej}i oddesno
nalevo, e zapi{ana vo odredena klasa.
KLASA
MILIONI
SM
DM
KLASA
ILJADI
KLASA
EDINICI
EM
SI
DI
EI
Vo klasata milioni na pozicijata edinici

milioni e zapi{ana cifrata 7. Koja e
nejzinata poziciona vrednost?
Na koja pozicija e zapi{ana

cifrata 2?
Pozicionata vrednost na
cifrata 4 vo brojot 7 143 528 e
~etirieset iljadi. Koja e pozicionata vrednost na cifrata 3,
a koja na cifrata 8?
Se potsetiv!
7 1 000 000 = 7 000 000.
Vo zapisot na broevite, sekoja cifra pokaùva broj na edinici ili broj na desetki
ili broj na stotki itn., soodvetno na pozicijata (mestoto) na koe e zapi{ana.
21
Razgledaj ja tabelata so podatoci za brojot 34 509.
Nie sme
isti
34 509
Cifra
Pozicija na
Poziciona
Klasa koja e zapi{ana vrednost na
cifrata
cifrata
Iljadi
DI
30 000
Iljadi
EI
4 000
Edinici
500
Edinici
Edinici
Jas vredam
pove}e
2
20
Sostavi tabela za brojot 2 628 i vo nea zapi{i gi podatocite za sekoja cifra.
Voo~i! Za kolku pati se zgolemuva vrednosta na cifrata 3 po~nuvaj}i od pozicijata

na edinicite?
EI
Broevite 1, 10, 100, 1 000 itn. se vikaat dekadni edinici.

Zapi{i gi site dekadni edinici do 10 000 000.
100 10
1 000
Zapi{i go brojot koj{to ja sodrì cifrata 1, a po nea se dopi{ani:

a) 3 nuli; b) 6 nuli; v) 9 nuli; g) 12 nuli; d) 18 nuli.
Kako se vika brojot zapi{an pod a), a kako se vika brojot pod b)?
Zapomni!
Znam za a) i b).
Kako li se vikaat
drugite broevi?!
Brojot, zapi{an:
1 000 000 000, se vika milijarda;

1 000 000 000 000, se vika bilion;
1 000 000 000 000 000 000, se vika trilion.
Zapi{i go so cifri brojot Pedeset milijardi osumstotini milioni i dveste iljadi.

Koja e pozicionata vrednost na cifrite: 5; 8; 2 vo brojot 50 800 200 000?
22
Treba da znae{!
Da odredi{ klasi na pove}ecifren broj;

da ja odredi{ pozicionata vrednost na sekoja cifra vo daden broj;
deka cifrite se znaci za zapi{uvawe na broevite.
Proveri se!
Razgledaj go crteòt!
Pro~itaj go brojot pretstaven na pozicionata
smetalka i zapi{i go so cifri.
Koja cifra ja zapi{a na pozicijata desetki
iljadi i koja e nejzinata poziciona vrednost?
EM
SI
DI
EI
Zada~i
3. Zapi{i go so cifri brojot osum
1. Daden e brojot 5 203 478. Za sekoja
od cifrite 5; 2; 7; 0 odredi:
bilioni trista i dve milijardi

{eeset milioni ~etiristotini
iljadi i petstotini.
a) vo koja klasa se nao|a;

b) koja e nejzinata pozicija;
v) koja e nejzinata poziciona
vrednost.
4. Koj broj }e dobie{ ako na eden

trilion ja izbri{e{ sekoja vtora
nula?
5. Kako se ~ita brojot 5, a kako

2. Sostavi tabela od klasi i pozicii
vo koja }e gi zapi{e{ cifrite na
brojot 7 405 906.
cifrata 5?
6. Kako se vika brojot {to ima milion

milioni?
Problem
Sedumcifren broj po~nuva so cifrata 7. Kako i da gi
razmesti{ cifrite na toj broj, brojot ne se menuva.
Koj e toj broj?
ÎTAWE I ZAOKRU@UVAWE NA PRIRODNI BROEVI
Potseti se!
Zapi{i go so zborovi brojot: 16;

23; 45; 125; 50; 200.
23
Zapi{i go so zborovi brojot

a) 157; b) 216; v) 350.
Sporedi go tvoeto zapi{uvawe so dadenoto.

a) Sto pedeset i sedum.
b) Dveste i {esnaeset.
v) Trista i pedeset.
Vo koi od zapi{anite broevi go

upotrebi svrznikot i?
Voo~i go ~itaweto na broevi i upotrebata na svrznikot i.

Svrznikot i ne se koristi ako brojot e
od eden zbor (imeto na klasata ne se
smeta).
Vo sekoja klasa: edinici, iljadi, milioni, ... svrznikot i se koristi me|u
poslednite dva zbora, t.e. dva broja
(imeto na klasata ne se smeta).
Svrznikot i se koristi i me|u klasi,
ako poslednite dva zbora (broja)
pripa|aat na razli~ni klasi.
pet milioni dvaeset iljadi

5 020 340 -trista
i ~etirieset
300 200 - trista iljadi i dveste.

osum milioni trista i dve
8 302 100 - iljadi
i sto.
Zapi{i gi so zborovi broevite:

200 000;
15 - petnaeset;
700 - sedumstotini;
50 000 - pedeset iljadi.
trista i dve iljadi ~etiris 302 413 - totini
i trinaeset.
20 300 000;
70 112 500;
9 326 540 217.
Na eden ko{arkarski natprevar reporterot kaàl deka natprevarot go sledat okolu 2 000 gleda~i.
Reporterot kaàl priDali reporterot go kaàl to~niot
blièn broj na gleda~i.
broj na gleda~i?
Broevite 32, 35 i 37 se
pretstaveni na brojna
prava.
30
32
35
37
Koi se sosedni desetki za pretstavenite broevite?

Odredi ja razlikata na sekoj od broevite do sosednite desetki.
Do koja sosedna desetka e poblisku sekoj od broevite?
40
24
Sogledaj gi odgovorite
Za dadenite broevi brojot 30 e pomalata sosedna desetka, a 40 e pogolemata sosedna

desetka.
32 - 30 = 2;
40 - 32 = 8. Brojot 32 e poblisku do 30.
37 - 30 = 7;
40 - 37 = 3. Brojot 37 e poblisku do 40.
35 - 30 = 5;
40 - 35 = 5. Brojot 35 e to~no me|u broevite 30 i 40.
Velime deka
Brojot 32 e pribli`no ednakov na brojot 30. Zapi{uvame 32 30.
Brojot 37 e pribli`no ednakov na brojot 40. Zapi{uvame 37 40.
Brojot 35 e to~no me|u broevite 30 i 40. Po dogovor zapi{uvame 35 40.
Ova zapi{uvawe se vika zaokruùvawe na broj na desetki.
Zaokruì gi na desetki broevite: 148, 243, 2 671, 3 585 i 74 598.
Broevite: 3 435 i 3 468 se pretstaveni na brojna prava.

3 400
3 435
3 468
3 500
Odredi ja razlikata na sekoj od broevite do sosednite stotki.

Do koja sosedna stotka e poblisku sekoj od broevite?
Zaokruì go sekoj od broevite na stotki.
Sogleda deka 3 435 e poblisku do 3 400, a 3 468 do 3 500.
Broevite zaokruèni na stotki se: 3 435 3 400; 3 468 3 500.
Koga pri zaokruùvaweto na eden broj na stotki cifrata na pozicijata stotki ostanuva ista, a koga se zgolemuva za 1?
Cifrata na pozicijata stotki ostanuva ista ako cifrata na pozicijata
desetki e broj pomal od 5, a se zgolemuva za 1 ako cifrata na pozicijata
desetki e 5 ili broj pogolem od 5.
Zaokruì gi na stotki broevite: 1 372, 2 145, 1 653 i 4 898.
Zaokruì gi na iljadi broevite:

a) 21 363; 47 612; 43 577.
b) 4 803; 13 501; 177 982.
Sogledaj go re{enieto a)
25
21 363 21 000; 47 612 48 000; 43 577 44 000.

Sogleda deka pri zaokruùvawe na nekoj broj do odredena pozicija (desetki, stotki,
iljadi, ...) postapuva{ na sledniot na~in:

9
Cifrata na taa pozicija ostanuva ista ako po nea e nekoja od cifrite: 0, 1, 2, 3 ili
4, a taa se zgolemuva za 1 ako po nea e nekoja od cifrite 5, 6, 7, 8 ili 9.
Site cifri desno od taa pozicija se zamenuvaat so nuli.
Zaokruì go brojot 35 738 na:
a) desetki; b) stotki;
v) iljadi;
g) desetki iljadi.
Treba da znae{!
Proveri se!
Pravilno da ~ita{ prirodni broevi,
pomali ili pogolemi od milion;
Pro~itaj go brojot: 5 200; 45 678 350.
da zaokruùva{ prirodni broevi na:

desetki, stotki i iljadi.
Zaokruì go na desetki; stotki; iljadi,

brojot: a) 34 752; b) 224 750.
Zada~i
1. Zapi{i go so bukvi brojot: 2 345; 250;
6 400 310.
7.
Dali postoi najgolem priroden broj?

Koj e najmaliot priroden broj?
2. Zapi{i go so cifri brojot: Trista

milioni dveste i pet iljadi i osumstotini.
Zapi{i ja cenata na avtomobilot so

zborovi.
3. Koj od znacite <, = ili > treba da

stoi vo kruk~eto za da bide to~no?
12 245
12 250;
12 245
12 245
12 200;
12 245
12 240;
12 300.
4. Dali brojot 24 632 e poblizu
1 216 358 den.

Obidi se da re{i{!
a) do 24 700 ili do 24 600;

b) do 24 000 ili do 25 000?
5.
Zaokruì go brojot 25 375 na:

desetki; stotki; iljadi.
6. Zaokruì go brojot 15 409 632 na

iljadi.
Ne bi imalo smisla da go kaè{ kako

zaokruèn broj, brojot na tvojot telefon.
Obidi se da najde{ dva primera kade ne
bi imalo smisla da gi zaokruì{ broevite.
26
S O
R A B O T A
P O D A T O C I
INSTRUMENTI ZA PRIBIRAWE PODATOCI
Pribiraweto na podatoci se vr{i na pove}e na~ini: so anketirawe, nabquduvawe,

merewe, broewe, od literatura i dr.
Instrumenti (sredstva) za pribirawe podatoci se: pra{alnik, anketen list, objaveni
pregledi i drugi statisti~ki podatoci.
Angela i @aki sprovele istraùvawe za vonnastavnite aktivnosti na u~enicite

od svojata paralelka. Tie gi pra{ale u~enicite vo koe dru{tvo ~lenuva sekoj od
niv. Podatocite prvo gi zapi{ale so crti~ki, a potoa gi sredile i formirale
tabela.
Vo tabelata se dadeni broj na
Dru{tvo
Dru{tvo
Broj
Broj
(aktivnost)
(aktivnost)
podatoci. Taa se vika tabela
Delikates
Delikates
na frekvencii.
9
(ko{arka)
Akvaten
(tenis)
Partizan
(gimnastika)
Spartak
(karate)
(ko{arka)
Akvaten
(tenis)
Partizan
(gimnastika)
Spartak
(karate)
Tabela so crti~ki
13
15
3
Tabela na frekvencii
Kolku vkupno u~enici odgovorile na postavenoto pra{awe?

Formiraj nova tabela na frekvencii taka {to podatocite }e
gi podredi{ spored goleminata na brojot (po~nuvaj}i od najgolemiot broj).
Ilija sprovel istraùvawe za bojata na velosipedite {to naj~esto se sre}ava vo

negovoto selo. Pribiral podatoci taka {to gi nabquduval decata so velosipedi
vo u~ili{niot dvor i popolnuval lista so crti~ki.
Formiraj tabela na frekfencii.
Boja
Sina
Zelena
Broj
Podredi gi podatocite po~nuvaj}i od najmaliot.

Kolku vkupno velosipedi zabeleàl Ilija?
Koja boja na velosipedi e najzastapena?
@olta
Crna
Crvena
Nabquduvaweto na Ilija e eden od na~inite na koj moè da se

priberat podatoci. Podatoci moàt da se priberat na razli~ni
na~ini: pra{uvawe po telefon, ispra}awe pra{alnik po
po{ta, koristewe knigi, spisanija i dr.
Marija pribirala podatoci za omilenoto godi{no vreme na nejzinite sou~enici.

Voo~i ja listata: P - prolet; L - leto; E - esen; Z - zima.
P P L Z Z E P L E Z Z P L E Z Z P P L
L L E Z P E E Z Z P P P L E P P Z L E
Pretstavi gi podatocite vo tabela na frekvencii i podredi gi po~nuvaj}i od

najomilenoto godi{no vreme.
10
27
SOBIRAWE
Potseti se!
Presmetaj:
14
+ 35
353
+ 168
47
+ 803
98 796
+ 14 534
Mare i Mile ìveat vo

Ko~ani. Na odmor oti{le
vo Struga, no eden den se
zadràle kaj baba im vo
Bitola.
Ko~ani
90 km
Bitola
Struga
68 + 37 + 3 + 916 =
190 km
Kolku kilometri pominale Mare i Mile od doma do baba im?

Kolku kilometri pominale od Ko~ani do Struga?
B 2
Odredi go zbirot na broevite 52 i 34.
Potseti se i voo~i gi svojstvata na sobiraweto vo mnoèstvoto N0.

Ako se promeni mestoto na sobirocite zbirot ostanuva nepromenet.
52 + 34 = 86
ili
sobiroci zbir
34 + 52 = 86
sobiroci zbir
Trite sobiroci moàt da se grupiraat na dva na~ina.

Zbirot ostanuva nepromenet.
(71 + 114) + 16 =
ili 71 + (114 + 16) =
185
+ 16 = 201
Promena na mestata na sobirocite ili komutativno svojstvo na sobiraweto.

a+b=b+a
71 +
130
= 201
Koga eden od sobirocite e nula, toga{ zbirot e ednakov na drugiot sobirok.
Grupirawe na sobirocite ili

asocijativno svojstvo na
sobiraweto.
a + (b + c) = (a + b) + c
Zatoa, zagradite moè da se
izostavat: a + b + c.
Nulata pri sobiraweto.
a+0=0+a=a
583 + 0 = 583 ili 0 + 583 = 583
Presmetaj:
17 + 36 + 13 + 44 =
Koga se koristat svojstvata, sobiraweto

e polesno!
Primer
12 + 81 + 9 + 38 + 27 =
161 + 234 + 439 =
27 + 59 + 3 = 27 + 3 + 59 = 30 + 59 = 89
28
Grupiraj gi sobirocite na drug na~in i odredi go zbirot.
45 + (45 + 56) =
( 1 207 + 101) + 269 =
Odredi go zbirot na broevite 74, 33, 26, 48 i 57.

Odredi go zbirot na broevite 140, 310, 750, 360 i 290.
Na zbirot od broevite 124 i 139 dodaj go zbirot na broevite 261, 55 i 276.
Odredi go prethodnikot na sekoj od broevite 372, 126 i 319 i presmetaj go
zbirot od prethodnicite.
Napravi procenka na zbirot od broevite so zaokruùvawe na stotki:

a) 2 738 i 2 465;
b) 4 562 i 5 378.
Za kolku se razlikuva pribli`niot rezultat od to~niot zbir na broevite?
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ zbir
na dva ili pove}e
broevi;
da gi primeni{
svojstvata na sobiraweto vo ednostavni primeri;
da go proceni{
rezultatot od
sobiraweto.
VIa
17
14
Vo tabelata se dadeni
VIb
14
17
podatocite za brojot
VIv
9
22
na u~enici vo VI oddelenie vo edno u~ili{te.
Odredi go vkupniot broj na u~enici vo VI oddelenie vo
u~ili{teto.
Odredi go brojot na u~enicite vo VIa i VIb, a potoa sporedi
gi.
44 + 27 + 51 + 33 + 19 =
Zada~i
1. Presmetaj:
27
Paralelka Mom~iwa Devoj~iwa
171
1 024 + 1 039 + 2 161 + 4 836 =
+ 16
4. Napravi procenka na zbirot od bro-
+ 72
39
+ 93
+ 39
2. Vo eden vesnik pi{uva:

Na otvoraweto na festivalot
prisustvuvale 1 300 posetiteli.
Naredniot den pretstavata ja
gledale 726 posetiteli.
Kolku posetiteli go posetile
festivalot vo dvata dena?
3. Grupiraj gi sobirocite i odredi go

zbirot:
64 + 33 + 36 + 48 + 57 =
evite 7 328 i 6 435, zaokruùvaj}i gi

na: iljadi; stotki; desetki.
Za kolku se razlikuvaat pribli`nite rezultati od to~niot zbir na
broevite?
Problem!
Brojot 2 e zapi{an sedum pati.
2, 2, 2, 2, 2, 2, 2
Koj e najmaliot zbir {to moè da se
dobie od sedum dvojki i dva znaka plus?
11
29
ODZEMAWE
Potseti se!
Presmetaj:
475
- 232
2 685
- 518
1 852
800
9 840
- 189
Koj broj treba da stoi

vo kvadrat~eto za da
bide to~no?
47 -
= 19
28 +
= 47
Letnite olimpiski igri vo 2000 godina bea vo

Sidnej - Avstralija.
Olimpiskiot komitet pobaral da bidat rezervirani 4 830 vleznici za sve~enoto otvorawe, no
slobodni bile 3 892 sedi{ta.
Kolku lu|e ostanale bez vleznica?
4 830 - 3 892 =
+ 19 = 47
Namalenik Namalitel Razlika
Koristi gi podatocite vo tabelata za da odgovori{ na pra{awata.

Olimpijada 1992
Ekipa
Poeni
Italija
15 760
Amerika
15 649
Polska
16 018
Kolku poeni pove}e osvoila polskata ekipa od

italijanskata ekipa?
Koja e razlikata me|u najgolemiot i najmaliot
broj poeni?
Za da moème da ja presmetame razlikata a - b na broevite a i b vo mnoèstvoto N0

treba da bide a > b ili a = b.
B 3
Den
Br. lebovi
Ponedelnik
1 260
Vtornik
4 205
Sreda
4 728
Kolku vkupno leb proizveduva furnata za

edna sedmica?
êtvrtok
Petok
3 916
4 010
Spored podatocite vo tabelata presmetaj

kolku vkupno neprodaden leb ostanalo.
Sabota
4 857
Nedela
1 376
Vo edna furna se pe~at po 5 000 leba sekoj den.

Vo tabelata se dadeni podatocite za prodadeniot leb vo edna sedmica.
30
Proceni ja razlikata na broevite 457 i 165 zaokruùvaj}i gi na desetki;

stotki. Sporedi gi procenkite so to~nata vrednost na razlikata.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ razlika na dva broja;
da presmeta{ vrednost na broen
izraz so operaciite sobirawe i
odzemawe so ili bez zagradi;
da ja proceni{ razlikata pri
odzemaweto.
Presmetaj:
(26 + 128) - 37 =
; 432 - (26 + 15) =
(439 - 195) + (270 - 36) =
Proceni ja razlikata na broevite 2 376 i

1 289 zaokruùvaj}i gi na stotki.
Zada~i
1.
Kon brojot 836 dodaj ja razlikata

na broevite 299 i 173.
3.
Razlikata na najgolemiot ~etiricifren broj i najmaliot tricifren

broj zgolemi ja za 1 216.
Vesna ima 2 725 denari. Maja ima 120

denari pove}e od Vesna. Ana ima 385
denari pomalku od Vesna i Maja
zaedno.
Kolku denari ima Maja?
Kolku denari ima Ana?
2. Vozot trgnal od Bitola za Skopje so

489 patnici. Vo Prilep od vozot slegle 120 patnici, a se ka~ile 70 patnici. Vo Veles slegle 42 patnici, a se
ka~ile 98.
So kolku patnici vozot stignal vo
Skopje?
4.
Asan imal 1 350 denari. Za da kupi

patiki mu trebale 3 120 denari. Asan
gi zaokruìl parite na stotki.
Pomogni mu na Asan za da odredi
u{te kolku stotki mu nedostasuvaat.
Presmetaj to~no kolku pari mu nedostasuvaat na Asan.
Obidi se!
Ako zamisli{ koi bilo tri prirodni broja, dali

sekoga{ me|u niv }e ima dva ~ij{to zbir e paren broj?
12
ZAVISNOST NA ZBIROT I RAZLIKATA

OD PROMENATA NA KOMPONENTITE
Potseti se!
Dadeni se zbirot 320 + 150 = 470

i razlikata 250 - 120 = 130.
31
Utroto na Denot na drvoto# se

doneseni 2 600 zimzeleni sadnici i 3 100 listopadni sadnici.
a) Kolku sadnici od dvata vida
se doneseni toa utro?
Koj broj treba da stoi vo kvadrat~eto za da bide to~no.

(320 + 30) + 150 = 470 +
;
(320 - 30) + 150 = 470 ;
(320 + 30) + (150 - 30) = 470 +
?
b) Napladne se doneseni u{te

400 zimzeleni sadnici. Za kolku
}e se zgolemi brojot na sadnicite
doneseni toa utro?
Sporedi go tvoeto re{enie so dadenoto.

a) 2 600 + 3 100 = 5 700; utroto se doneseni 5 700 sadnici.
b) (2 600 + 400) + 3 100 = 3 000 + 3 100 = 6 100 = 5 700 + 400. Brojot na sadnicite
doneseni utroto se zgolemil za 400.
Poznato e deka a + b = 200. Neka edniot od sobirocite se zgolemi za 300.

Presmetaj go zbirot a + (b + 300).
Kako }e se promeni zbirot 340 + 620 = 960

a) ako edniot sobirok se namali za 60;
b) ako edniot sobirok se namali za 60, a drugiot se zgolemi za 60?
a) (340 - 60) + 620 = 280 + 620 =
= 900 = 960 - 60;
a) Zbirot se namali za tolku za kolku

{to se namali edniot od sobirocite.
Sogleda deka
b) (340 - 60) + (620 + 60) = 960; zbirot ne se promeni.
Voo~i op{to za zbirot a + b = c

Ako edniot sobirok se zgolemi za odreden broj, a drugiot

ostane ist, toga{ i zbirot }e se zgolemi za istiot toj broj.
(a + m) + b = c + m
Ako edniot sobirok se namali za odreden broj, a drugiot
(a - m) + b = c - m
Zbirot nema da se promeni ako edniot sobirok se namali
(a - m) + (b + m) = c
ostane ist, toga{ i zbirot }e se namali za istiot toj broj.

za odreden broj, a drugiot se zgolemi za istiot toj broj.
32
Dadena e razlikata 750 - 430 = 320. Presmetaj i sogledaj kako se

menuva razlikata ako namalenikot
a) se zgolemi za 50;
b) se namali za 50.
Sekako sogleda:
a) (750 + 50) - 430 = 800 - 430 =
= 370 = 320 + 50.
a) Razlikata se zgolemi za 50, t.e.

isto kolku {to be{e zgolemen
namalenikot.
b) Razlikata }e se namali za 50.
Dadena e razlikata 2 480 - 560 = 1 920. Kako }e se promeni razlikata, ako namalitelot: a) go namali{ za 30;
b) go zgolemi{ za 30?
Razlikata:
a) }e se zgolemi za 30;
b) }e se namali za 30.
Presmetaj ja razlikata 6 354 - 2 314. Kako }e se promeni razlikata ako i namalenikot i namalitelot
a) se zgolemat za 120;
b) se namalat za 120?
Voo~i deka razlikata ostanuva ista.
Voo~i op{to za razlikata a - b = d

Ako namalenikot se zgolemi (odnosno se namali) za

odreden broj, a namalitelot ostane ist, toga{ i razlikata
}e se zgolemi (odnosno }e se namali) za istiot toj broj.
Ako namalitelot se zgolemi za odreden broj, a namale
nikot ostane ist, toga{ razlikata }e se namali za toj broj.
Ako namalitelot se namali za odreden broj, a namalenikot
ostane ist, toga{ razlikata }e se zgolemi za istiot toj broj.
Razlikata nema da se promeni ako namalenikot i namalitelot se zgolemat ili se namalat za eden ist broj.
(a + m) - b = d + m
(a - m) - b = d - m
a - (b + m) = d - m
a - (b - m) = d + m
(a + m) - (b + m) = d
(a - m) - (b - m) = d
Kako }e se promeni razlikata, ako namalenikot se zgolemi za 10, a namalitelot se

namali za 10?
Treba da znae{!
Kako se menuva zbirot na dva broja,
ako edniot sobirok:
se zgolemi za daden broj;
se namali za daden broj;
se zgolemi za daden broj, a drugiot
sobirok se namali za toj broj?
Kako se menuva razlikata na dva broja:

ako namalenikot se zgolemi odnosno
se namali za daden broj;
ako namalitelot se namali, odnosno
se zgolemi za daden broj;
ako i namalenikot i namalitelot se
zgolemat, odnosno se namalat, za
istiot toj broj.
33
Proveri se!
Zbirot na dva broja iznesuva 3 540. Kolku }e iznesuva zbirot ako edniot od sobirocite se namali za 140?
Razlikata na dva broja iznesuva 270. Kolku }e iznesuva razlikata
a) ako namalenikot se namali za 27?
b) ako namalitelot se zgolemi za 27?
Presmetaj 460 - 120.
Odredi go x vo ravenkata: (460 + x) - (120 + 58) = 340.
Zada~i
1.
Kako }e se promeni zbirot ako eden

od sobirocite se zgolemi za 234?
2.
Ako 1 230 + 670 = 1 900, toga{ kolku

e (1 230 - 350) + 670?
3.
Dadena e razlikata
6 543 - 2 732 = 3 811.
Za koja vrednost na x e to~no ravenstvoto
6 543 - (2 732 - x) = 3 811 + 13.
4.
Ako namalitelot se zgolemi za 25,

{to treba da se napravi so namalenikot za da ne se promeni razlikata?
5.
Ako a - b = 100, presmetaj:

a) (a - 20) - (b - 20);
b) (a + 30) - (b + 30);
v) (a - 10) - (b + 10);
g) (a + 5) - (b - 5);
6.
Edno utro Milica dobila izvesna

suma pari od tatko i izvesna suma
pari od majka . Od parite od majka
taa potro{ila 100 denari.
Ve~erta, tatko i dal u{te 200
denari i taa utvrdila deka ima 700
denari. Kolku denari vkupno utroto
dale tatko i majka ?
Problem
Razmisli i obidi se da presmeta{ usno. Kolkava e
razlikata me|u zbirot na prvite sto parni i zbirot na
prvite sto neparni broevi?
13
34
MNO@EWE
Potseti se!
Presmetaj:
35 5 =
480 3 =
1 260 38 =
4 004 20 =
145 23 =
Eden avtomobil tro{i 7 litri benzin za

izminati 100 kilometri pat.
(3 5) 200 =
Kolku litri benzin }e potro{i avtomobilot za 400 kilometri pat?
Dragan patuval 5 dena so svojot velosiped i sekoj den

pominuval po 9 kilometri.
Zoran patuval 6 dena so svojot velosiped i sekoj den
pominuval po 8 kilometri.
Kolku kilometri pove}e pominal Zoran od Dragan?
Potseti se i voo~i gi svojstvata na mnoèweto vo mnoèstvoto N0.
Ako se promenat mestata na mnoìtelite proizvodot

ostanuva nepromenet.
4 6 = 24
ili
6 4 = 24
Komutativno svojstvo na
mnoèweto.
ab=ba
mnoìteli proizvod mnoìteli proizvod

Trite mnoìteli moàt da se grupiraat na dva
na~ina. Proizvodot ostanuva nepromenet.
(2 5) 3
ili
2 (5 3)
10
30
=
=
15
30
Ako edniot od mnoìtelite e eden, toga{ proizvodot

e ednakov na drugiot mnoìtel.
468 1 = 468
Ako eden od mnoìtelite e nula, toga{ proizvodot e
ednakov na nula.
0 235 = 0
Asocijativno svojstvo na
mnoèweto.
(a b) c = a (b c)
Zatoa, zagradite moè da se
izostavat: a b c.
Mnoèwe so brojot 1
a1= a
Mnoèwe so brojot 0
0a= 0
Koga se koristat svojstvata, mnoèweto

e polesno!
Presmetaj:
2 (50 9) =
35
Primer
(500 7) 2 =
(7 25) 4 = 7 (25 4) = 7 100 = 700
50 (4 8) =
Presmetaj:
96 2 (30 18) =
40 + (130 10) =
(280 + 32) 8 =
Presmetaj:
40 (25 + 5) =
i (40 25) + (40 5) =
To~kite odat
pred crti~kite
No, prvo vo
zagradite!
Kakvi se vrednostite na brojnite izrazi?

Proveri dali e to~no?
(68 - 10) 5 = 68 5 - 10 5
Kako se formiraat izrazite {to gi
sporeduva{?
Voo~i deka: a (b + c) = a b + a c;
a (b c) = (a b) - (a c);
(a + b) c = (a c) + (b c);
(a b) c = a c - b c.
So ovie ravenstva e iskaàno:
distributivnoto svojstvo na mnoèweto vo odnos na sobiraweto.

distributivnoto svojstvo na mnoèweto vo odnos na odzemaweto.
Proceni go proizvodot 324 48, zaokruùvaj}i gi mnoìtelite na desetki.
Za kolku se razlikuva dobienata pribli`na vrednost od to~nata?
320 50 = 16 000; 324 48 = 15 552; procenkata e za 448 pove}e od to~nata vrednost.
Jovan pe{a~el 4 sedmici, po 4 dena sedmi~no, po 4 kilometri na den.

Kolku kilometri pominal Jovan?
Sogledaj!
Proizvodot 4 4 4 kratko se zapi{uva 43, a se ~ita: ~etiri na treti.
Zapisot 43 se vika stepen so osnova 4 i stepenov pokazatel 3.
Da zapomnam: Proizvodot na
ednakvi mnoìteli kratko
zapi{an se vika stepen.
36
STEPENOV
POKAZATEL
4
3

STEPEN
Kratko zapi{i go mnoèweto i proizvodot.
OSNOVA
Mnoèwe
Kratok zapis Vrednost
444
333333
43
64
66
8888
[to pokaùva osnovata na stepenot?

[to pokaùva stepenoviot pokazatel?
Zapi{i go 108 vo vid na mnoèwe.
Odredi ja vrednosta na 14.
Po dogovor: 51 = 5; a1 = a.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ proizvod na dva ili
pove}e broevi;
da gi primenuva{ svojstvata na
mnoèweto;
da go proceni{ proizvodot od
mnoèweto na dva boja;
da odredi{ vrednost na stepen.
Ilija i Jovan kupile po 8 paketi, vo koi

imalo po 8 bonbonieri so po 8 bonboni vo
sekoja bonboniera.
Kolku paketi kupile Ilija i Jovan
zaedno?
Po kolku bonbonieri imal sekoj od niv?
Kolku bonboni imal Jovan?
Zapi{i go brojot na bonboni na Ilija vo
vid na stepen.
Zada~i
3.
1.
Presmetaj:
186 35 =
(427 5) 24 =
(1 376 - 376) 100 =
50 (60 + 80) =
496 12 - 96 12 =
73 =
42 + 4 + 34 - 25 =
2.
Vo eden zbir, brojot 245 se javuva

kako sobirok 48 pati. Presmetaj go
toj zbir.
4.
Radiusot na Zemjata iznesuva 6 370

kilometri. Rastojanieto od Zemjata
do Mese~inata e pogolemo okolu 60
pati od radiusot.
Odredi go rastojanieto od Zemjata
do Mese~inata.
Proceni go proizvodot 127 268
zaokruùvaj}i na:
a) stotki;
b) desetki.
Odredi ja razlikata na to~niot i
procenetiot proizvod.
5. Koi cifri treba da

gi zapi{e{ na mestata od , za mnoèweto da bide to~no presmetano?
439 7
373
+ 756
2633
14
37
DELEWE
Potseti se!
Presmetaj:
14 : 7 =
22 : 2 =
396 : 3 =
20 : 10 =
88 : 22 =
A 1
U~enicite sobrale 1 300 denari za da kupat topki. Sekoja

topka bila po 325 denari.
1 200 : 60 =
Kolku topki kupile?
Izvr{i proverka na dobienite rezultati.
1 300
Vkupno 84 u~enici se prijavile za u~ili{niot

turnir vo odbojka. Za treneri na ekipite se
prijavile 6 nastavnici.
325
delenik delitel koli~nik
Ako sekoja ekipa e sostavena od 12 u~enici, dali brojot na nastavnici za treneri

e dovolen?
Potseti se i voo~i gi svojstvata na deleweto vo mnoèstvoto N0.
Ako delitel e brojot 1, toga{ koli~nikot e ednakov na
delenikot.
23 765 : 1 = 23 765
Delewe so brojot 1
a:1=a
Ako delenikot e ednakov na delitelot, toga{ koli~nikot

e 1.
762 : 762 = 1
Ako delenik e brojot 0, toga{ koli~nikot e ednakov na
brojot 0.
0 : 16 = 0
Brojot 0 ne moè da bide delitel.
Delewe na broj sam so sebe.

a : a = 1, a 0
Delewe na brojot 0.
0 : a = 0, a 0
2:0
nema smisla!
Presmetaj:
(28 + 32) : 1 =
432 : 3 + 168 =
(40 + 7) 12 - 225 : 5 =
108 : 18 + 3 485 : 85 =
Odredi go delenikot, ako delitelot e
72, a koli~nikot e 102.
So koj broj treba da se podeli brojot
18 712 za da se dobie brojot 1?
76 - 12 3 + 53 - 100 =
Sekoga{ sum
prv jas
n
a
To~kite odat
pred crti~kite
38
B 4
Ivan, Bojana i Beti sobiraat po{tenski marki. Tie imale 71 marka

i sakale da si gi podelat podednakvo.
Po kolku marki dobil sekoj?
Kolku marki ostanale nepodeleni?
Voo~i deka 71 = 23 3 + 2.
Vo deleweto 71 : 3 brojot 23 e
koli~nik, a brojot 2 e ostatok.
Ako vo deleweto a : b, brojot q e

koli~nik, a r e ostatok, toga{:
a=qb+r
Ako a = 77 i b = 5, odredi go koli~nikot a : b i ostatokot r.
Zapi{i go brojot a vo forma a = b q + r.
Odredi gi koli~nikot q i ostatokot r pri deleweto a : b i zapi{i go brojot a vo

forma a = b q + r.
16 : 3;
50 : 15;
125 : 11.
Razmisli i odgovori!
Pri deleweto vo koe delitelot e brojot 8, ostatokot moè da bide: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.
Zo{to ostatokot ne moè da bide brojot 8?
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ koli~nik na dva
broja;
Presmetaj go koli~nikot:
1 584 : 9 =
17 472 : 84 =
da go pretstavi{ delenikot
so pomo{ na koli~nikot,
delitelot i ostatokot.
Presmetaj 1 510 : 125 =

Delenikot pretstavi go so pomo{ na koli~nikot,
delitelot i ostatokot.
Zada~i
:3
1.
Podeli so prviot broj, a potoa dobieniot rezultat podeli go so vtoriot

broj.
:6
:7
18
42
54
84
108
98
:2
2. Koj broj treba da se zapi{e vo kvadrat~eto za da bide to~no deleweto?
72
:9
: 19
: 19
63
9
600
169
9
:
50
5.
Edno jato lastovici pri

39
preselbata preletalo
okolu 10 000 kilometri.
Najgolemata brzina {to ja dostignalo jatoto bila 40 kilometri na
~as.
Kolku najmalku ~asovi letalo
jatoto?
13
Eden polàv so najgolemata negova
brzina pominal 12 metri za 4 ~asa.
Kolku centimetri pominal polàvot za 1 minuta?
Se se}avam:
:
:5
4 10
5
2
= 10 : 2
3. Zapi{i izraz i presmetaj ja negovata

vrednost.
Odredi go zbirot na brojot 85 i
proizvodot na broevite 4 i 15.
Na koli~nikot od broevite 210 i 30
dodaj go brojot 700.
Koj broj e razlikata me|u proizvodot na broevite 120 i 6 i nivniot
koli~nik?
6. Koi cifri treba da gi zapi{e{ na

mestata od , za deleweto da bide
to~no presmetano.
155 : 5 = 3
- 13
-
0
7. Dvajca u~enici delele eden ist broj:

4. Vo kvadrat~eto odredi broj za da
bide to~no ravenstvoto:
a) 3 020 = 125 24 +
b) 2 100 = 261
+ 12.
prviot so 16, a vtoriot so 19. Prviot

dobil koli~nik 22 i ostatok 9.
Kolkav koli~nik dobil drugiot
u~enik?
8. Zbirot na dva broja e 660. Ako na

pogolemiot broj mu se izbri{e edna
nula oddesno, toga{ tie se ednakvi.
Koi se tie broevi?
40
15
ZAVISNOST NA PROIZVODOT I KOLI^NIKOT OD

PROMENATA NA KOMPONENTITE
Potseti se!
A 1
Spored koe svojstvo e to~no ravenstvoto:

a) 10 4 = 4 10;
b) (10 4) 5 = 10 (4 5)?
Dadeno e: 80 5 = 400. Zapi{i broj vo
kvadrat~eto za da bide to~no ravenstvoto.
a) (80 3) 5 =
; b) 80 (3 5) =
;
v) 80 (5 3) =
; g) (80 5) 3 =
Sporedi go tvoeto re{enie so slednoto.

15 6 = 90;
a) (15 2) 6 = 30 6 = 180 = 90 2.
.
Dadeniot proizvod
e zgolemen 2 pati.
96 : 24 = 4
Presmetaj go proizvodot 15 6.
Potoa, zgolemi go prviot mnoìtel:
a) 2 pati; b) 3 pati; v) 7 pati
i proveri kolku pati se zgolemil proizvodot.
[to voo~uva{?
DELENIK DELITEL KOLI^NIK

KOMPONENTI
Sogleda deka dadeniot proizvod se

zgolemil
b) 3 pati;
v) 7 pati.
Deleweto a : b ima smisla za b 0.
Neka a b = 50. Presmetaj:
a) (a 3) b;
Presmetaj go proizvodot 40 9. Potoa, prviot mnoìtel namali go:

a) 2 pati;
b) 4 pati;
v) 5 pati
i sporedi go dobieniot proizvod so dadeniot. [to zabeleùva{?
40 9 = 360;
a) (40 : 2) 9 = 20 9 = 180 = 360 : 2.
b) a (b 10).
Edniot mnoìtel e namalen 2 pati i dadeniot proizvod e namalen 2 pati.
Proizvodot e namalen: b) 4 pati; v) 5 pati.
Ako a b = 120, presmetaj kolku iznesuva:
a) (a : 3) b;
Dadeno e 15 16 = 240. Presmetaj gi proizvodite:

(15 2) (16 : 2);
(15 : 5) (16 5),
a potoa sporedi gi so dadeniot proizvod.
b) a (b : 5).
Voo~i deka edniot mnoìtel e zgolemen 2 pati, odnosno 5 pati, a drugiot mnoìtel e
namalen 2 pati, odnosno 5 pati. Proizvodot ne se promenil.
41
Op{to za proizvodot a b = p
Ako edniot mnoìtel se zgolemi odreden broj pati, a dru
giot mnoìtel ostane ist, toga{ i proizvodot }e se zgolemi
(a m) b = p m
isto tolku pati.
Ako edniot od mnoìtelite se namali odreden broj pati, a

drugiot ostane ist, toga{ i proizvodot }e se namali isto
tolku pati.
Proizvodot ne se menuva koga edniot mnoìtel se namali

odreden broj pati, a drugiot mnoìtel se zgolemi isto tolku
pati.
B 6
Poznato ti e deka 72 : 12 = 6.
Presmetaj:
a) (72 2) : 12 =
; (72 : 2) : 12 =
v) (72 : 4) : (12 : 4) =
b) 72 : (12 3) =
; (72 4) : (72 4) =
(a : m) b = p : m
(a : m) (b m) = p
; 72 : (12 : 3) =
Voo~i kolku pati e zgolemen, odnosno namalen: delenikot vo a); delitelot vo b);
delenikot i delitelot vo v).
Sporedi gi dobienite koli~nici so
dadeniot. [to zabeleùva{?
Sporedi go tvoeto re{enie so slednovo.
a) (72 2) : 12 = 144 : 12 = 12 = 6 2;
(72 : 2) : 12 = 36 : 12 = 3 = 6 : 2.
Delenikot e zgolemen 2 pati,

odnosno namalen 2 pati i koli~nikot e zgolemen 2 pati,
odnosno e namalen 2 pati.
Sogleda vo b) deka delitelot e zgolemen (namalen) 3 pati, a koli~nikot e namalen

(zgolemen) 3 pati. Koli~nikot vo v) ne se promeni.
Poznato ti e deka a : b = 30.

Presmetaj:
a) (a 2) : b;
b) a : (b : 3);
v) (a : 5) : (b : 5).
Op{to za koli~nikot a : b = q
Ako delenikot se zgolemi (odnosno se namali) odreden

broj pati, a delitelot ostane ist, toga{ koli~nikot }e se
zgolemi (odnosno }e se namali) isto tolku pati.
Ako delitelot se zgolemi (odnosno se namali) odreden

broj pati, a delenikot ostane ist, toga{ koli~nikot }e se
namali (odnosno }e se zgolemi) isto tolku pati.
Koli~nikot ne se menuva ako i delenikot i delitelot
istovremeno se zgolemat (odnosno se namalat) ist broj pati.
(a m) : b = q m
(a : m) : b = q : m
a : (b m) = q : m
a : (b : m) = q m
(a m) : (b m) = q
(a : m) : (b : m) = q
42
Treba da znae{!
Proveri se!
Kako se menuva proizvodot na dva broja

vo zavisnost od promenata na
mnoìtelite;
Odredi gi nepoznatite broevi p i m, ako:

a) 50 23 = p, (50 m) 23 = p 9;
b) 30 12 = p, 30 (12 : m) = p : 6.
kako se menuva koli~nikot na dva broja

vo zavisnost od promenata na delenikot, odnosno na delitelot.
Znae{ deka 600 : 30 = 20. Presmetaj:

a) (600 7) : 30;
b) 600 : (30 4);
v) 600 : (30 : 5);
g) (600 : 10) : (30 : 10).
Zada~i
1.
2.
3.
Daden e proizvodot a b = 60.

Presmetaj:
a) (a 3) b;
b) a (b 7);
v) (a : 4) b;
g) (a : 6) (b 6).
4.
Vo fabrikata za ~okolada, dve ekipi

pakuvale ~okoladi od po 100 g vo
ednakvi kutii.
Vtorata ekipa spakuvala vkupno 1 680
~okoladi, a toa e 3 pati pomalku
kutii otkolku prvata ekipa.
Kolku ~okoladi spakuvala prvata
ekipa?
5.
Presmetaj go koli~nikot 7 680 : 240,

no prethodno svedi go na delewe so
ednocifren delitel, koristej}i go
svojstvoto za nepromenlivost na
koli~nikot.
Daden e koli~nikot a : b = 90.

Presmetaj:
a) (a 5) : b;
b) a : (b : 6);
v) (a 7) : (b 7)
g) (a : 12) : (b : 12).
Dadeno e a (b 5) = 80. Presmetaj:
a) a b; b) a (b : 4); v) (a 8) (b : 8).
Zanimliv problem!
Edna èna donela na pazar ko{nica so jajca. Na

prviot kupuva~ mu prodala polovinata od jajcata i
polovina jajce, na vtoriot polovina od ostatokot i
polovina jajce, na tretiot polovina od ostatokot i
polovina jajce, na ~etvrtiot polovina od ostatokot i
polovina jajce. Koga pettiot kupuva~ kupil polovina
od ostatokot i polovina jajce, se konstatiralo deka
site kupuva~i kupile celi jajca i ènata gi prodala
site jajca. Kolku jajca donela ènata na pazar?
16
BROEN IZRAZ. RAVENKI
Potseti se!
A 1
Presmetaj:
a) 26 - 4 5 - 3;
b) 14 + 6 (9 - 24 : 3) - 23.
Zbirot na dva broja e 200, a
edniot sobirok e 120. Kolku
e drugiot sobirok?
120
Presmetaj go dobieniot izraz.
Sporedi go tvoeto
re{enie so dadenoto
200
64
128
120
: 64
64 x = 128
x = 128 : 64
x=2
120 + x = 200
x = 200 - 120
x = 80
Darko imal 120 denari. Majka mu mu

dala 300 denari da si gi podelat podednakvo so sestra mu. Vo kniàrnicata
kupil 4 tetratki po 35 denari i {estar
za 50 denari. Kolku denari mu ostanale
na Darko?
Sostavi izraz od podatocite i soodvetnite operacii.
Proizvodot na dva broja e

128, a edniot mnoìtel e 64.
Kolku e drugiot mnoìtel?
+x
43
120 + 300 : 2 - 4 35 - 50 = 120 + 150 - 140 - 50 =

= 270 - 190 = 80.
Izrazot {to go sostavi se vika broen izraz.
Rezultatot po izvr{uvaweto na site operacii vo
nego se vika vrednost na brojniot izraz.
Voo~i i zapomni
Izrazi se slednive zapisi: 3, 5, 140; 13 + 17; 10 - 4 8; 5 + 18 : 6 - (4 25 + 25).
Ne se izrazi: 2 + + 3; 5 -; : (8-2); 2 + ( 8).
Odredi ja vrednosta na brojniot izraz:

a) 85 + 15 -30;
b) 5 12 : 3 2;
v) 24 - (16 + 4 3) : 7.
Po koj redosled }e gi izvr{uva{ operaciite?
Prvo }e gi izvr{am operaciite mnoèwe i delewe, potoa sobirawe i

odzemawe; no, pred s - vo zagradite.
Sobiraweto i odzemaweto se vikaat operacii od prv red, a mnoèweto i deleweto

se operacii od vtor red.
44

3
Op{to za redosledot na izvr{uvawe na operaciite

Operaciite od ist red se izvr{uvaat po redosledot kako {to se zapi{ani vo brojniot izraz.
Prvo se izvr{uvaat operaciite od vtor red, a potoa operaciite od prv red.
Ako vo brojniot izraz ima zagradi, toga{ prednost ima izvr{uvaweto na operaciite
vo zagradite.
Presmetaj ja vrednosta na brojniot izraz:

a) 45 - 5 3 - 24 : 6;
B 4
b) 5 12 : 3 2;
v) 96 + 4 (18 - 8 : 2) - (27 - 4 6) : 3.
Rifat zamislil takov priroden broj, koj{to sobran so najgolemiot tricifren

broj go dava brojot 1 234. Koj e toj broj?
Voo~i ja postapkata i postapi po barawata.

Prvo, baraniot broj ozna~i go so nekoja bukva, na primer
so bukvata x.
+ 999 = 1 234
Na brojot x dodaj mu go najgolemiot tricifren broj - toa e 999; taka }e go dobie{

zbirot x + 999.
Spored uslovite na zada~ata, zbirot x + 999 e ednakov na 1 234, pa x + 999 = 1 234.
Kako }e go odredi{ nepoznatiot sobirok od ova ravenstvo?
Sobirokot x }e go odredam ako od zbirot 1 234 go odzemam drugiot

sobirok 999.
Zna~i, x = 1 234 - 999; x = 235.
Ravenstvoto x + 999 = 1 234 so koe go odredi nepoznatiot broj x se vika ravenka.
Nepoznatiot broj x se vika nepoznata.
Odreduvaweto na nepoznatiot broj se vika re{avawe na ravenkata.
Re{i ja ravenkata
a) (x + 1) + 300 = 702;
b) 1 432 + x = 3 200 + 17.
Dadena e ravenkata:
a) x - 1 270 = 2 380;
b) 8 226 - x = 1 149.
45
Odgovori na pra{awata i re{i ja dadenata ravenka.

a) [to e nepoznatiot broj x, a {to se poznatite broevi 1 270 i 2 380?
Kako se odreduva nepoznatiot namalenik pri dadeni namaleitel i razlika?
Namalenikot x }e go odredam taka {to na razlikata 2 380 }e go dodadam
namalitelot 1 270.
b) Kako }e go odredi{ nepoznatiot namalitel x vo ravenkata pri dadeniot namalenik 8 226 i dadenata razlika 1 149?
Namalitelot x }e go odredam taka {to od namalenikot 8 226 }e ja odzemam razlikata 1 149.
Re{i ja ravenkata:
a) x - (1 300 + 78) = 2 630;
b) 5 273 - x = 3 700 - 37.
Op{to za ravenkite vo koi se odreduva nepoznat: sobirok, namalenik ili namalitel

Nepoznat sobirok, pri poznat zbir i drugiot sobirok, se

odreduva taka {to od zbirot se odzema poznatiot sobirok.
x + b = c; x = c - b
(b i c se poznati broevi)
Nepoznat namalenik, pri poznati namalitel i razlika, se

dobiva koga na razlikata se dodade namalitelot.
x - b = d; x = d + b
(b i d se poznati broevi)
Nepoznat namalitel, pri poznati namalenik i razlika se

dobiva taka {to od namalenikot se odzema razlikata
a - x = d; x = a - d
(a i d se poznati broevi)
Vo edna vinarska vizba vo kutii treba da spakuvaat 1 392 {i{iwa, a vo sekoja

kutija treba da ima po 16 {i{iwa. Kolku kutii bile potrebni?
Ako go ozna~i{ so k brojot na potrebnite kutii, toga{ vo niv }e ima 16 k {i{iwa, pa
16 k = 1 392.
Brojot 1 392 e proizvod na mnoìtelite 16 i k.
Kako }e go odredi{ mnoìtelot k?
Mnoìtelot k }e go odredam ako proizvodot 1 392 go podelam so
mnoìtelot 16.
k = 1 392 : 16; k = 87. [i{iwata bile spakuvani vo 87 kutii.
Re{i ja ravenkata:
a) 17 y = 595;
b) (10 + 3) z = 178 + 4.
46
10
Kako moè{ "da ja pro~ita{# ravenkata

x : 25 = 47,
t.e. {to se poznatite broevi 25 i 47, a {to e nepoznatata x?
Potoa obrazloì go zaklu~okot deka x = 47 25.

Koj broj e re{enieto? Proveri go svoeto tvrdewe.
11
"Pro~itaj# ja ravenkata 1 120 : x = 35 i obrazloì go zaklu~okot x = 1 120 : 35.
12
Re{i ja ravenkata
a) x : 7 = 63;
b) (z + 4) : 10 = 8;
v) 1 080 : x = 24;
g) 50 : (x + 2) = 10.
Op{to za ravenkite vo koi se odreduva nepoznatiot: mnoìtel, delenik ili delitel.

Nepoznatiot mnoìtel, pri poznat proizvod i drugiot

mnoìtel, se odreduva taka {to proizvodot }e se podeli so
a x = p; x = p : a
(a i p se poznati)
poznatiot mnoìtel.
Nepoznatiot delenik, pri poznat delitel i koli~nik, se

odreduva taka {to koli~nikot }e se pomnoì so delitelot.
x : b = q; x = q b
(b i q se poznati)
Nepoznatiot delitel, pri poznat delenik i koli~nik se

odreduva taka {to delenikot }e se podeli so koli~nikot.
a : x = q; x = a : q
(a i q se poznati broevi)
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odreduva{ vrednost na daden broen
izraz;
Odredi ja vrednosta na brojniot izraz:

17 + 3 (56 - 4 13) - (62 - 18 : 3).
koi operacii vo broen izraz imaat

prednost pri nivnoto izvr{uvawe;
Re{i gi ravenkite:
a) 235 + x = 250;
b) x - 37 = 63;
v) x : 15 = 10;
g) 645 : x = 15;
d) (x + 2) 35 = 105.
da re{ava{ ravenki spored svojstvata

na aritmeti~kite operacii.
Zada~i
1.
2.
Odredi ja vrednosta na brojniot

izraz:
a) 190 - (5 30 - 128 : 16);
b) 325 - (144 : 16 + 7 13).
Re{i ja ravenkata:
a) 115 + x = 225; b) 1 320 - x = 1 120;
v) 17 x = 289;
g) x : 30 = 40;
d) 483 : x = 23;
|) 50 : (x + 2) = 10.
3.
Vo edna firma napolnile 1 360 gajbi

jabolka, od koi 420 od vidot deli{es,
635 ajdaret, a ostanatite gajbi od vidot tetovsko jabolko. Kolku gajbi
tetovsko jabolko bile?
4.
Ana ima 11 godini. Pred 3 godini majka

imala 4 pati pove}e godini od Ana.
Kolku godini ima sega majka na Ana?
5.
Jana i Jovan imaat po ist broj orevi.

Se znae deka zaedno bi imale 140
orevi koga Jana bi imala 2 pati pove}e, a Jovan 5 pati pove}e. Po kolku
orevi imaat Jana i Jovan?
S O
R A B O T A
P O D A T O C I
17
1
47
ARITMETI^KA SREDINA
Sa{o e sopstvenik na videoklub i izdava videokaseti. Podatocite za izdadenite

kaseti gi zapi{uval vo tabela.
Den
Koj den Sa{o izdal najmnogu kaseti?
Broj na kaseti
Ponedelnik
Kolku kaseti pove}e bile izdadeni

vo petok otkolku vo vtornik?
12
Vtornik
Sreda
Kolku vkupno kaseti bile izdadeni?
15
êtvrtok
Petok
23
Sa{o go interesiralo kolku kaseti izdaval prose~no na den, a za toa e potrebno da ja presmeta aritmeti~kata
sredina na broevite od tabelata.
Voo~i!
12 + 9 + 15 + 6 + 23 = 65
Vkupno izdadeni
kaseti
Prose~no izdadeni kaseti
sekoj den
65 : 5 = 13
Vo tekot na pette rabotni

denovi vo sedmicata Sa{o
izdaval prose~no po 13 video
kaseti dnevno.
Brojot 13 e aritmeti~ka sredina za broevite 12, 9, 15, 6 i 23.
Broj na denovi
Da zapomnam: Aritmeti~ka sredina na dva ili pove}e broevi e

koli~nikot od zbirot na tie broevi i brojot na sobirocite.
Presmetaj ja aritmeti~kata sredina na broevite:

24, 36, 42;
657, 890, 1 240, 121, 3 522.
Na testovite po matematika Agim gi postignal sledive rezultati: na testot 1

osvoil 89 poeni, na testot 2 osvoil 91 poen, na testot 3 osvoil 100 poeni i na
testot 4 osvoil 80 poeni.
Pretstavi gi podatocite vo tabela.
Kolku poeni prose~no osvoil Ace na testovite po matematika?
18
48
DELIVOST NA PRIRODNI BROEVI.

DELIVOST NA ZBIR I RAZLIKA
Potseti se!
A
Presmetaj:
24 : 6 =
139 : 2 =
Osumnaeset u~enici od VI oddelenie se

podgotvuvaat za patroniot praznik. Tie sakaat da nastapat taka {to }e se podreduvaat vo redovi so ednakov broj u~enici.
Na kolku razli~ni na~ini moè da se podredat

u~enicite?
265 : 5 =
2 785 : 8 =
Dopolni ja tabelata so podatocite za podreduvawe

na u~enicite.
Vo koi od delewata
ostatokot e 0?
Na kolku na~ini moè da se dobie brojot 18 kako

proizvod na dva broja?
So koi broevi moè da se podeli brojot 18 taka {to
ostatok pri deleweto da bide brojot 0 (bez ostatok)?
Broj na
redovi
Broj na u~enici Vkupno

vo sekoj red
u~enici
18
1 18
29
36
3
3
9
1 18
Da zapomnam: Brojot 18 se deli

so broevite 1, 2, 3, 6, 9 i 18
bez ostatok.
Se veli: 18 e deliv so broevite 1, 2, 3, 6, 9

i 18. Tie broevi se vikaat deliteli na brojot 18. Se zapi{uva: D18 = {1, 2, 3, 6, 9, 18}.
So delewe proveri dali:
JAS SUM
DELITEL!
brojot 6 e delitel na brojot 24;

brojot 31 e deliv so brojot 5;
brojot 42 e deliv so brojot 6.
Odredi go mnoèstvoto D14 na site deliteli na

brojot 14.
Voo~i deka za da gi odredi{ site deliteli na brojot 14 treba postapno da deli{ so
1, 2, 3, ..., 7.
Brojot 4 e delitel na brojot 8 (4 2 = 8 ili 8 : 4 = 2 i ostatok 0).

Zapi{i 5 broevi {to se delivi so brojot 4.
Site broevi {to se delivi so brojot 4 se vikaat sodràteli na brojot 4.
49
Mnoèstvoto od site sodràteli na brojot 4 go ozna~uvame so S4;

S4 = {4, 8, 12, 16, ...}.
broj b e delitel na prirodniot broj a, ili a e deliv so b, ako osta Prirodniot
tokot pri deleweto na a so b e 0.
10 = 5 2
10 : 5 = 2
DELITEL NA 10
Zapi{uvame: 5 | 10. îtame: 5 e delitel na 10.
Prirodniot broj b e delitel na prirodniot broj a, ako
a = b k za nekoj priroden
broj k. Zapi{uvame: b | a. îtame: b e delitel na a.
Prirodniot broj a e sodràtel na prirodniot broj b, ako b e delitel na a.

35 e sodràtel na 5, bidej}i 5 | 35
so sebe.
Sekoj priroden broj e deliv so101: i1 sam
= 10 i 10 : 10 = 1
a:1=a i a:a=1
Proveri dali se delivi so brojot 7:
28, 42 i 28 + 42;
14, 18 i 14 + 18.
9, 24 i 24 - 9;
15, 22 i 22 - 15.
12, 15 i 12 15;
10, 15 i 15 10.
Voo~iv vo zada~ata!
Zbirot e deliv so brojot 7 ako dvata sobiroka se delivi so 7.
Razlikata e deliva so brojot 3 ako namalenikot i namalitelot se
delivi 3.
Proizvodot e deliv so brojot 4 ako eden od mnoìtelite e deliv so 4.
Op{to
Ako brojot a e deliv so brojot m i brojot b e deliv so

brojot m, toga{ zbirot (a + b) e deliv so brojot m.
5 | 15 i 5 | 35
5 | (15 + 35)
Ako brojot a e deliv so brojot m i brojot b e deliv so

brojot m, toga{ razlikata (a - b) e deliva so brojot m.
3 | 21 i 3 | 9
3 | (21 - 9)
Ako brojot m e delitel barem na eden od broevite

b, toga{ m e delitel na proizvodot (a b).
2 | 8 i 2 | 15
2 | (8 15)
a ili
Delivost na zbir
m|a i m|b
m | (a + b)
Delivost na razlika
m|a i m|b
m | (a - b)
Delivost na proizvod
m | a ili m | b
m | (a b)
50
Od broevite: 15, 18, 25 i 28 odredi dva broja taka {to:

zbirot e deliv so 5;
razlikata e deliva so 3;
proizvodot e deliv so 7, a ne e deliv so 5.

Proveri dali zbirot 12 + 8, odnosno razlikata 24 - 9, se delivi so 5.
Voo~i deka nieden od sobirocite, odnosno i namalenikot i namalitelot ne se delivi

so 5, a zbirot, odnosno razlikata se delivi so 5.
Treba da znae{!
Koga eden priroden broj e deliv so
drug priroden broj;
Proveri se!
Dadeni se broevite: 5, 8, 30 i 56.
Koj od tie broevi e deliv so 6?
da odredi{ deliteli i sodràteli

na daden priroden broj;
Zapi{i gi site deliteli na brojot 30.
so primer da ja pokaè{ delivosta

na zbir, razlika i proizvod na
prirodni broevi.
Dali brojot 5 e delitel na 58?
Zapi{i tri sodràteli na 5.

Proveri bez da presmetuva{ dali e to~no:
4 | (8 + 36);
5 | (56 - 30);
5 | (30 - 5);
5 | (30 6).
Zada~i
1.
Koi od broevite 1, 2, 3, 5 ili 7 se

deliteli na brojot 70?
3.
Odredi gi site deliteli na brojot

64.
Bez da go presmeta{ zbirot, odnosno

razlikata, odredi dali e deliv so 5.
a) 40 + 25;
b) 27 + 20;
v) 50 - 15;
g) 35 - 29.
Proveri dali 4 | 12; 3| 36;

10 | 1 000.
Zapi{i 7 sodràteli na brojot 3.
Kolku sodràteli ima brojot 3?
2.
4.
Zapi{i po eden primer za da ja

pokaè{ delivosta na:
Bez da gi presmetuva{ proizvodite,

utvrdi koj od niv e deliv so 3, a koj
so 7.
a) 9 5;
b) 4 14 2;
v) 5 12;
g) 8 21 5.
zbir na 4 prirodni broevi so broj;

razlika na 2 prirodni broevi so
broj;
proizvod na 3 prirodni broevi so
broj.
5.
Neka A = {6, 7, 13, 16, 24, 32, 43}.

Zapi{i go tabelarno mnoèstvoto
B = {x | x A i 4 | x}.
19
PRIZNACI ZA DELIVOST SO 2 I SO 5
Potseti se!
Za da utvrdi{ dali eden broj e

deliv so drug broj, dovolno e da
go odredi{ nivniot koli~nik.
Eden priroden broj e deliv so drug

priroden broj ako ostatokot pri
deleweto e 0.
Delivosta moè da se utvrdi i

bez da se vr{i deleweto. Toa go
pravime so pomo{ na kriteriumi
ili takanare~eni priznaci za
delivost.
Odredi koj od broevite: 37, 64 i 310

e deliv so 2.
Koj od broevite: 65, 800 i 273 e
deliv so 5?
51
Proveri dali broevite: 10, 70 i 270 se

delivi so 2.
Moàm da voo~am!
Voo~i ja postapkata
10 = 2 5; 2 | (2 5), t.e. 2 | 10.

70 = 7 10; 2 | (7 10), t.e. 2 | 70.
290 = 29 10; 2 | (29 10), t.e. 2 | 290.
Brojot {to zavr{uva na

nula, moè da se zapi{e kako proizvod vo koj eden mnoìtel e 10. Toj proizvod e
deliv so 2.
Sekoj broj na koj cifrata
na edinici e 0 e deliv so 2.
Voo~i ja postapkata
2
Koi od broevite: 132,

254 i 365 se delivi
so 2?
132 : 2 = (130 + 2) : 2;
254 : 2 = (250 + 4) : 2;
365 : 2 = (260 + 5) : 2;
2 | 132, bidej}i 2 | 130 i 2 | 2.

2 | 250, bidej}i 2 | 250 i 2 | 4.
2 | 365, bidej}i 2 | 360 i 2 | 5.
Moàm da voo~am! Dali eden broj e

deliv so 2 ili ne e, zavisi od cifrata na edinicite na toj broj.
Zapomni!
Eden broj e deliv so 2, ako cifrata na edinicite na toj
broj e 0, 2, 4, 6 ili 8.
Ova tvrdewe se vika priznak za delivost so 2.
Koj od broevite: 530, 738, 1 336, 1 112 i 2 243 e deliv so 2?
52
Voo~i ja postapkata
4
Proveri dali
broevite: 10,
70 i 360 se
delivi so 5.
10 : 5 = (2 5) : 5; 5 | 10 bidej}i 5 | 2 i 5 | 5.
70 : 5 = (10 7) : 5; 5 | 70 bidej}i 5 | 10 i 5 | 7.
360 : 5 = (10 36) : 5; 5 | 360 bidej}i 5 | 10 i 5 | 36.
Moàm da voo~am!
Brojot ~ija cifra na edinici e nula moè da se zapi{e kako proizvod
vo koj eden od mnoìtelite e 10.
Toj priroden broj e deliv so 5.
Sekoj priroden broj na koj cifrata na edinicite e 0 e deliv so 5.
Voo~i ja postapkata
5
Koi od broevite: 65,

105 i 263 se delivi
so 5?
65 : 5 = (60 + 5) : 5; 5 | 65, bidej}i 5 | 60 i 5 | 5.

105 : 5 = (100 + 5) : 5; 5 | 105, bidej}i 5 | 100 i 5 | 5.
263 : 5 = (260 + 3) : 5; 5 | 263, bidej}i 5 | 260 i 5 | 3.
Zapomni!
Moàm da voo~am! Brojot

~ija cifra na edinici e
5 e deliv so 5.
Eden broj e deliv so 5, ako cifrata

na edinicite na toj broj e 0 ili 5.
Koj od broevite: 180, 243, 525, 420 i 1 275 e deliv so 5?
Treba da znae{!
Proveri se!
Da proveri{ dali nekoj priroden broj e

deliv so 2, odnosno so 5, bez da go
izvr{i{ deleweto;
Koj od broevite: 13, 24, 15, 57, 155, 850 i

1 000 e
deliv so 2;
da go primeni{ priznakot za delivost

so 2, odnosno so 5, vo zada~i.
Zada~i
1. Bez da go izvr{i{ deleweto proveri
ja delivosta so 2 na broevite: 28, 70,
96, 797, 2 001 i 25 000.
2. Iskaì go priznakot za delivost so 5.

3. Koi od broevite: 102, 275, 400, 876 i
995 se delivi so 5?
deliv so 5;
deliv so 2 i so 5?
4.
Ana imala pove}e od 60, a pomalku od

70 bonboni. Taa gi podelila bonbonite
na 5 svoi drugarki podednakvo.
Kolku bonboni imala Ana?
20
PRIZNACI ZA DELIVOST SO 3 I SO 9
Potseti se!
A 1
Odredi koi od broevite: 9, 66, 171

i 231 se delivi so 3.
Koi od broevite: 18, 999, 1 062 i
11 000 se delivi so 9?
Zapi{i tri broja ~ij zbir na cifrite e

deliv so 3.
Proveri dali broevite {to gi zapi{a
se delivi so 3.
Moàm da voo~am! Koga eden broj
e deliv so 3 i zbirot na negovite
cifri e deliv so 3.
53
Koi od broevite: 72, 84, 297 i

373 se delivi so brojot 3?
Odredi go zbirot na cifrite na
sekoj od broevite.
Utvrdi kaj koi od broevite zbirot na nivnite cifri e deliv
so 3.
Utvrdi koi broevi se delivi so
3 i kaj koi broevi zbirot na cifrite e deliv so 3. [to zaklu~uva{?
Zapomni!
Eden broj e deliv so 3, ako
zbirot od cifrite so koi toj e
zapi{an e broj deliv so 3.
Koj od broevite: 111, 292, 1 112 i 1 236 e deliv so 3?
Koi od broevite: 78, 117, 348, 486 i 1 567 se delivi so brojot 9?

Odredi go zbirot na cifrite na sekoj od broevite.
Utvrdi na koi od broevite zbirot na cifrite e deliv so 9?
Moàm da voo~am! Koga eden
broj e deliv so 9 i zbirot na
negovite cifri e deliv so 9.
Zapomni!
Eden broj e deliv so 9, ako
zbirot od cifrite so koi toj e
zapi{an e broj deliv so 9.
Bez da deli{ opredeli koj od broevite: 459, 774, 1 497, 5 640, 6 327 i 7 235 e deliv:
so 3;
so 9;
so 3 i so 9.
Moàm da voo~am!
Broevite: 459, 774 i 6 327
se delivi so 3 i so 9.
54
Treba da znae{!
Zapomni!
Sekoj broj {to e deliv so
9 e deliv i so 3.
Proveri se!
Koj priroden broj e deliv so 3;

da odredi{ dali daden broj e deliv so 9;
Koi od broevite: 75, 94, 258 i 347 se

delivi so 3?
sekoj priroden broj {to e deliv so 9 e

deliv so 3.
Koja cifra treba da stoi na mestoto na

vo 5 63 za da se dobie broj deliv so 9?
Zapi{i eden broj {to e deliv so 3 i so 9.
Zada~i
1. Koi od broevite 348, 512, 1 245 i
4.
6 123 se delivi so 3?
Zameni ja yvezdi~kata so cifra, taka

dobieniot broj da bide deliv so 9.
38;
6 74;
1 83;
3512.
2. Koi od broevite 4 279, 9 126 i 540 se

delivi so 9?
5.
3. Koja cifra treba da se zapi{e na
mestoto ozna~eno so , za dobieniot

broj da bide deliv so 3?
1 37;
6 53;
3 25;
Koja cifra treba da zapi{e{ na mestoto ozna~eno so vo brojot 27 55 za

brojot da bide deliv so 2 i so 3?
24 62.
Ako saka{ da znae{ pove}e!

Zo{to eden broj e deliv so 9 koga zbirot na negovite cifri e deliv so 9?
Voo~i na sledniov primer: 486 = 400 + 80 + 6 = 100 4 + 10 8 + 6 =
=(99 + 1) 4 + (9 + 1) 8 + 6 = (99 4) + 1 4 + 9 8 + 1 8 + 6 = (99 4 + 9 8) + (4 + 8 + 6);
Izrazot 99 4 + 9 8 e deliv so 9 spored praviloto za delivost na proizvod i zbir.

Od vrednosta na izrazot 4 + 8 + 6 zavisi dali brojot 486 e deliv so 9.
4 + 8 + 6 = 18; 9 | 486, bidej}i 9 | 18.
Na sli~en na~in pokaì ja delivosta na brojot 123 so 3.
Obidi se da zaklu~i{!
Milica vlegla vo prodavnica da kupi eden sladoled i tri ~okoladi. Znaela deka
sladoledot ~ini 60 denari. Prodava~ot i rekol deka treba da plati 220 denari. Taa
rekla deka smetkata ne e to~na. Prodava~ot povtorno presmetal i se izvinil. Kako
Milica znaela deka smetkata ne e to~na, a ne ja znaela cenata na ~okoladata?
21
PRIZNAK ZA DELIVOST SO 4
A 1
Potseti se!
Koj od broevite: 96, 300, 2 718
i 3 008 e deliv so 4?
55
Proveri dali broevite: 100, 500 i

1 300 se delivi so 4.
Voo~i ja postapkata

100 = 25 4; 4 | 100, bidej}i 4 | (25 4).

500 = 100 5; 4 | 500, bidej}i 4 | (100 5).
1 300 = 100 13; 4 | 1 300, bidej}i 4 | (100 13).
Moàm da voo~am!
Brojot na koj cifrite na edinicata i desetkata se nuli moèda se
zapi{e kako proizvod vo koj eden od mnoìtelite e 100.
Toj proizvod e deliv so 4.
Sekoj broj na koj cifrata na edinicite e 0 i cifrata na desetkite e 0
e deliv so 4.
Voo~i ja postapkata
2
Koi od broevite
132, 916 i 283 se
delivi so 4?
: 4 = (100 + 32) : 4;
132
916
: 4 = (900 + 16) : 4;
283 : 4 = (200 + 83) : 4;
4 | 132, bidej}i 4 | 100 i 4 | 32.

4 | 916, bidej}i 4 | 900 i 4 | 16.
4 | 283, bidej}i 4 | 200 i 4 | 83.
Moàm da voo~am!
Dali nekoj broj e deliv so brojot 4 ili ne, zavisi od dvocifreniot broj
formiran od cifrata na edinicite i cifrata na desetkite na toj broj.
Zapomni!
Daden broj e deliv so 4, ako negoviot dvocifren zavr{etok e deliv so 4.
56
Utvrdi koj od broevite: 48, 108, 135, 1 240, 7 732 i 9 006 e deliv so 4.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ dali nekoj priroden

broj e deliv so 4 bez da go izvr{i{
deleweto.
Zapi{i go brojot 9 996 kako zbir od koj

}e utvrdi{ dali e deliv so 4.
Zapi{i dva broja {to se delivi so 4.
Zada~i
1. So cifrite 1, 2, 3 i 4, bez nivno povtoruvawe, zapi{i gi site ~etiricifreni broevi {to se delivi so 4.
2. Koja cifra treba da se zapi{e na mestoto ozna~eno so za brojot da bide

deliv so 4?
362; 4 71;
3. Zapi{i tri prirodni broevi {to se

delivi so 4 i 5.
4.
Zapi{i go brojot od vtorata desetka

na ~etvrtata stotka {to e deliv so
2, 3 i 4.
5 42; 520.
I ova e matematika !
Na masa se nao|aat 50 grav~iwa. Dva igra~i naizmeni~no zemaat po edno, ili po
dve ili po tri grav~iwa. Pobeduva onoj igra~ koj posleden }e zeme.
Kolku grav~iwa treba da zeme igra~ot {to po~nuva prv za sigurno da pobedi?
Napravi pobedni~ka strategija za igra~ot koj {to zema prv.
Napravi pobedni~ka strategija za igra~ot {to zema vtor ako na masata ima 20
grav~iwa.
Napravi pobedni~ka strategija ako na masata ima koj bilo broj grav~iwa i igra~ite
naizmeni~no zemaat od 1 do 4 ili od 1 do 5 itn.
Ako ne moàm da re{am te{ka zada~a, }e probam so sli~na
polesna. ]e probam so 10 grav~iwa, potoa so 20 grav~iwa itn.
22
PROSTI I SLO@ENI BROEVI.

PRETSTAVUVAWE SLO@EN BROJ KAKO PROIZVOD
OD PROSTI MNO@ITELI
57
Potseti se!
A 1
Sekoj priroden broj e deliv so 1.

Sekoj priroden broj e deliv sam so
sebe.
Zapi{i tri broevi {to imaat pove}e od dva deliteli.
Zapi{i gi site deliteli na broevite:

3, 17 i 53.
Odredi gi site deliteli na broevite:
6, 12 i 15.
2
Broj
Delitel na brojot
1, 2
1, 3
1, 2, 4
1, 5
1, 2, 3, 6
Zapi{i tri broevi {to

imaat samo dva deliteli.
Razgledaj ja tabelata.
Koj broj ima samo eden delitel?

Koi od broevite vo tabelata imaat samo dva deliteli?
Koi od broevite vo tabelata imaat pove}e od dva
deliteli?
Zapomni!
Broevite {to imaat samo 2 deliteli se vikaat
prosti broevi.
Jas sum
sloèn
A Jas !?
1
4 7
Jas sum
prost.
Broevite {to imaat 3 ili pove}e deliteli se

vikaat sloèni broevi.
Brojot 1 ne e nitu sloèn nitu prost broj.
Vo tabelata broevite: 2, 3 i 5 se prosti.

Vo tabelata broevite 4 i 6 se sloèni.
Zapi{i gi na tabelaren na~in mnoèstvata:

A = {x | x N i x < 20}; B = {x | x A i x e prost broj}; C = {x | x A i x e sloèn broj}.
B 4
Odredi go proizvodot na prostite broevi: 2, 3 i 7; 2, 3 i 5; 2, 2, 3 i 3.
58
Pretstavi go kako proizvod sekoj od broevite: 42, 50 i 75.

Sporedi go tvoeto re{enie so
dadenoto.

42 = 21 2 = 7 3 2
50 = 25 2 = 5 5 2 = 2 52
Moàm da voo~am!
Sloèn broj moàm da pretstavam kako proizvod od
prosti broevi.
75 = 15 5 = 3 5 5 = 3 52
Zapomni!
Sekoj sloèn priroden broj moè da se zapi{e kako proizvod od prosti broevi,
t.e. da se razloì na prosti mnoìteli.
Zapi{i go brojot 36 kako proizvod od prosti broevi.
Razloì go brojot 120 na prosti mnoìteli.

Voo~i ja postapkata za razloùvawe na daden broj na prosti mnoìteli.
120
60
30
15
5
1
2
2
2
3
5

Prvo povlekuvame vertikalna crta do brojot 120. Vertikalnata

crta ja zamisluvame kako znak za delewe, a koli~nicite gi
zapi{uvame pod delenikot.
Deleweto go zapo~nuvame so najmaliot prost delitel na dadeniot broj i prodolùvame so toj delitel s dodeka e mo`no (vo
slu~ajov so 2).
Postapkata ja prodolùvame so sekoj od koli~nicite s dodeka
dobieme koli~nik 1.
120 = 2 2 2 3 5 = 23 3 5
So koristewe na istata postapka razloì gi na prosti mnoìteli broevite: 36, 140,
600 i 10 000.
Voo~i go razloùvaweto na brojot 1 164.
1 164
582
291
97
1
1164 =
22
2
2
3
97
3 97

Posledniot koli~nik 97 ne e deliv ni so 3 ni so 5.

Proveruvame i utvrduvame deka ne e deliv ni so naredniot
prost broj 7.
Nema potreba da proveruvame za naredniot prost broj 11,
bidej}i 112 > 97.
Zna~i, 97 e prost broj.
Treba da znae{!
Proveri se!
59
Koi prirodni broevi se prosti, a

koi sloèni;
Koj od broevite 91 i 97 e sloèn broj?

Obrazloì!
da razloì{ daden broj na prosti

mnoìteli.
Razloì go brojot 152 na prosti mnoìteli.
Zada~i
1. Razloì gi na prosti mnoìteli
broevite: 15, 42, 38, 75 i 11 115.
3. Edno semejstvo ima neparen broj deca,

prost broj doma{ni mileni~iwa, paren
broj avtomobili i sloèn broj spalni
sobi. Zbirot na site ovie broevi e 10.
Koi se tie broevi?
2. Brojot na godinite na Sa{o e

sloèn broj pomal od 30, a pogolem
od 20 i moè da se pretstavi kako
proizvod na tri ednakvi prosti
mnoìteli. Kolku godini ima Sa{o?
4.
Obidi se da zapi{e{ parni broevi

pogolemi od 2 kako zbir na dva
prosti broja.
Primer:
8 = 3 + 5, 12 = 5 + 7, 48 = 37 + 11.
Napi{i go kako zbir od prosti
broevi brojot: 14; 52.
Istraì sam!
Vo eden hotel imalo 100 svetilki. Na edna tabla imalo prekinuva~i za sekoja
svetilka i tie bile ozna~eni so broevi od 1 do 100.
Ako prekinuva~ot se pritisne edna{, svetilkata se pali, a ako se pritisne po
vtor pat taa se gasi. Site svetilki bile izgasnati.
Domarot prviot den gi pritisnal site prekinuva~i, t.e. site svetilki gi zapalil.
Za da za{tedi elektri~na energija, toj vtoriot den go pritisnal sekoj vtor prekinuva~, tretiot den sekoj tret i na toj na~in stotiot den go pritiskal samo stotiot prekinuva~. Koi svetilki, t.e. svetilkite so koi ozna~eni broevi }e svetat
po stotiot den?
Moàm sam da istraàm i da go re{am problemot.

]e razmislam prvo za 10 svetilki, potoa za 20,
potoa za 30 i taka }e zaklu~am za 100 svetilki.
60
23
ZAEDNI^KI DELITEL.
NAJGOLEM ZAEDNI^KI DELITEL
Potseti se!
Odredi gi site deliteli na brojot 18.
Mnoèstvoto deliteli zapi{i go
tabelarno i ozna~i go so D18.
Odredi gi site deliteli na brojot 24.
Mnoèstvoto deliteli zapi{i go
tabelarno i ozna~i go so D24.
Mimoza kupila bonboni za 28 denari, a Ivan kupil od istite bonboni za 42 denari.
Odredi gi zaedni~kite deliteli na

broevite 18 i 24, t.e. odredi
D18 D24.
Koja bi moèla da bide cenata

na edna bonbona?
Koja bi moèla da bide najvisokata cena na edna bonbona?
Voo~i ja postapkata
i zaklu~i!
Site deliteli na brojot 28.

Site deliteli na brojot 42.
Zaedni~kite deliteli za broevite 28 i 42.
D28 = {1, 2, 4, 7, 14, 28}

D42 = {1, 2, 3, 6, 7, 14, 21, 42}
D28 D42 = {1, 2, 7, 14}
Voo~uvam deka: Ako D28 e mnoèstvo deliteli na brojot 28, a D24,

mnoèstvo deliteli na brojot 24, toga{ D28 D24 e mnoèstvoto na
zaedni~kite deliteli na broevite 28 i 24.
Voo~i deka:

Cenata na edna bonbona bi moèla da bide: 1, ili 2, ili 7 ili 14 denari.

Najvisokata cena bi moèla da bide 14 denari.
Brojot 14 e najgolem zaedni~ki delitel za broevite 28 i 42.
Zapomni!
Najgolemiot od site zaedni~ki deliteli na broevite m i n se vika najgolem
zaedni~ki delitel na broevite m i n. Se ozna~uva: NZD(m, n).
Odredi go mnoèstvoto zaedni~ki deliteli na broevite 30 i 45. Odredi NZD(30, 45).
61
Odredi go najgolemiot zaedni~ki delitel

na broevite: a) 24 i 30; b) 9 i 14.
Voo~i!
Zaedni~ki delitel za broevite 9 i 14 e
brojot 1, a toj e i nivniot najgolem
zaedni~ki delitel, t.e. NZD (9, 14) = 1.
Zapomni!
Ako NZD (a, b) = 1, toga{ za broevite a i b velime deka se zaemno prosti broevi.
B 4
Odredi NZD(168, 180).

Voo~i ja postapkata i raboti spored

barawata.
Razloì gi broevite 168 i 180 na prosti
mnoìteli.
Pretstavi gi broevite 168 i 180 kako
proizvod od prosti broevi.
168
84
42
21
7
1
2
2
2
3
7
180
90
45
15
5
1
2
2
3
3
5
168 = 2 2 2 3 7
180 = 2 2 3 3 5
Voo~i!
Proizvodot od zaedni~kite prosti deliteli na broevite 168 i 180 e nivniot najgolem
zaedni~ki delitel, t.e. NZD(168, 180) = 2 2 3 = 12.
Odredi NZD(120, 150) i NZD(42, 63, 84).

Voo~i ja skratenata postapka za odreduvawe NZD.
Odredi go najmaliot prost broj {to e delitel na dvata broja.

go najmaliot prost broj {to e delitel na dvata dobieni
Odredi
koli~nici.
ja prodolùva{ s dodeka dobienite koli~nici
Postapkata
stanat zaemno prosti broevi.
na zaedni~kite prosti deliteli e najgolemiot zaed Proizvodot
ni~ki delitel, t.e.
NZD(120, 150) = 2 3 5 = 30 i NZD(42, 63, 84) = 3 7 = 21.
Odredi a) NZD(72, 90);
b) NZD (150, 180, 240)
120, 150
60, 75
20, 25
4,
5
2
3
5
42, 63, 84
14, 21, 28
2, 3, 4
3
7
62
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ zaedni~ki delitel na

dva broja;
Razloì gi broevite 36 i 60 na prosti

mnoìteli, a potoa odredi go nivniot NZD.
koi broevi se zamno prosti broevi;
Dadeni se dve ìci od 8 m i 12 m. Koja e

najgolemata dolìna so koja moàt dvete
ìci da se podelat na ednakvi delovi?
da odredi{ najgolem zaedni~ki delitel na dva ili pove}e broevi, po

skratena postapka.
Zada~i
1. Odredi go mnoèstvoto zaedni~ki
Obidi se da re{i{!
deliteli na broevite: 30 i 36.
6. Kolku najmnogu ednakvi paket~iwa

moè da se napravat od 48 ~okoladi,
72 bajaderi i 120 bonboni, taka {to
vo sekoe paket~e da ima po ednakov
broj par~iwa od ist proizvod i site
proizvodi da bidat upotrebeni?
2. Odredi:
a) NZD(12, 18);
v) NZD(60, 90, 120);
b) NZD(48, 72);
g) NZD(240, 300, 600).
3. Odredi:
a) NZD (16, 25);
Koristej}i gi dadenite mreì,

odredi gi i zapi{i gi na soodvetnite to~ki delitelite na broevite:
a) 36 i 54;
b) 28, 42 i 98.
7.
b) NZD(36, 72).
Spored mreìte odredi:

NZD(36, 54) i NZD(28, 42, 98).
4. Kolku najmnogu ednakvi buketi moè

da se napravat od site 48 beli i site
72 crveni karanfili, taka {to vo
sekoj buket da ima ist broj karanfili
od ista boja?
28 42 98
36
5. Dadeni se dve ìci. Ednata e dolga 96

m, a drugata 180 m. Kolku metri e najgolemata dolìna so koja moè da se
izmerat dvete ìci?
D
NZ
54
2
3
1
NZ
24
63
ZAEDNI^KI SODR@ATEL.
NAJMAL ZAEDNI^KI SODR@ATEL
Potseti se!
Mnoèstvoto sodràteli na brojot
3, zapi{i go na tabelaren na~in i
ozna~i go so S3.
Mnoèstvoto sodràteli na brojot
4 zapi{i go tabelarno i ozna~i go
so S4.
A 1
Dvajca drugari se sretnale vo biblioteka. Edniot odi vo bibliotekata sekoj ~etvrti den, a drugiot sekoj {esti den. Po kolku dena
tie povtorno }e se sretnat vo
bibliotekata?
Zapi{i go mnoèstvoto zaedni~ki

sodràteli na broevite 3 i 4, t.e.
odredi go S3 S4.
Voo~i ja postapkata i zaklu~i!

Mnoèstvoto sodràteli na brojot 4.
S4 = {4, 8, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, ...}
Mnoèstvoto sodràteli na brojot 6.
S6 = {6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, ...}
Mnoèstvoto zaedni~ki sodràteli

na broevite 28 i 42.
S4 S6 = { 12, 24, 36, ...}
Voo~i!

Dvajcata drugari vo bibliotekata }e se sretnat po 12 dena, 24 dena, 36 dena itn.

Prv pat }e se sretnat po 12 dena.
Brojot 12 e najmaliot zaedni~ki sodràtel za broevite 4 i 6.
Zapomni!
Najmaliot priroden broj n koj e sodràtel na prirodnite broevi a i b se vika
najmal zaedni~ki sodràtel na broevite a i b. Se ozna~uva: NZS(a, b) = n.
Odredi go mnoèstvoto zaedni~ki sodràteli na broevite 3 i 5. Odredi NZS(3, 5).
Odredi NZS(12, 45).

Voo~i ja postapkata za odreduvawe na NZS.
Razloì gi broevite 12 i 45 na prosti mnoìteli.
12
6
3
1
2
2
3
45
15
5
1
3
3
5
Brojot 12 razloèn na prosti mnoìteli e proizvodot 22 3.

Brojot 45 razloèn na prosti mnoìteli e proizvodot 32 5.
Site prosti mnoìteli na broevite 12 ili2 452 se 2, 3 i 5.
64
Tie se javuvaat so najgolem stepen kako: 2 , 3 i 5.
proizvod, t.e.
Najmaliot zaedni~ki sodràtel e nivniot
2
2
NZS(12, 45) = 2 3 5 = 180.
Odredi NZS(m, n), ako e poznato deka: m = 22 33 5; n = 23 32 7.
Odredi NZS(60, 72, 90).

Voo~i ja skratenata postapka za odreduvawe na NZS so pomo{ na vertikalna crta.
Odredi go prostiot delitel, po~nuvaj}i od najmaliot, na eden ili pove}e od

nite broevi.
60, 72,
Postapkata prodolì ja so dobienite koli~nici i ostanatite
30, 36,
prepi{ani broevi {to go nemaat soodvetniot prost delitel.
15, 18,
15,
9,
Proizvodot na dobienite prosti deliteli e najmaliot zaedni~ki
5,
3,
sodràtel na dadenite broevi, t.e.
5,
1,
NZS(60, 72, 90) = 23 32 5 = 8 9 5 = 360.
1,
1,

Odredi NZS na broevite: a) 14 i 15;
b) 20 i 40;
dade90
45
45
45
15
5
1
2
2
2
3
3
5
v) 60, 90 i 120.
Voo~i!

Ako dva broja se zaemno prosti, toga{ NZS na tie broevi e nivniot proizvod, t.e.
NZS(14, 15) = 14 15 = 210;
Ako od dva broja, edniot e sodràtel na drugiot, toga{ NZS na tie broevi e pogolemiot, t.e. NZS(20, 40) = 40.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ mnoèstvo
zaedni~ki sodràteli na
dva broja;
Pretstavi go sekoj od broevite 9 i 12 kako proizvod na

prosti broevi, a potoa odredi go nivniot najmal zaedni~ki sodràtel.
da odredi{ najmal
zaedni~ki sodràtel na
dva ili pove}e broevi,
po skratena postapka.
Na u~ili{nata zabava se dodeluvale nagradi na sledniot na~in:

zna~ka dobival sekoj 10-ti posetitel;
sok dobival sekoj 15-ti posetitel.
kapa dobival sekoj 20-ti posetitel.
Koj e prviot posetitel {to gi dobil site tri nagradi?
65
Zada~i
1. Odredi go mnoèstvoto sodràteli na

broevite: 10 i 15, a potoa odredi
NZS(10, 15).
2. Odredi:
a) NZS(8, 10);
v) NZS(80, 120);
5. Milan imal pomalku od 30 kocki. Ako

gi redi po 3 vo eden red edna mu ostanuva. Ako gi redi po 4, isto taka, edna
mu ostanuva, no ako gi redi po 5 ne mu
ostanuva ni edna kocka.
Kolku kocki imal Milan?
b) NZS(6, 12, 18); g) NZS(120, 180, 240).
3. Od ista stanica istovremeno trgnale

tri avtobusi. Prviot se vra}a vo stanicata sekoi 50 minuti, vtoriot sekoi
60 minuti, a tretiot sekoi 75 minuti.
Po kolku najmalku minuti }e se najdat
zaedno na po~etnata stanica site tri
avtobusi?
6. Tri svetilki so razli~na boja se vklu~eni vo isto vreme. Crvenata svetilka

se gasi na sekoi 5 sekundi, sinata svetilka se gasi na sekoi 4 sekundi, a
òltata svetilka se gasi na sekoi 6
sekundi.
Na kolku sekundi }e izgasnat site tri
svetilki?
4. Dva broda trgnuvaat istovremeno od

isto pristani{te. Prviot se vra}a vo
pristani{teto sekoi 20 dena, a vtoriot sekoi 24 dena.
Po kolku najmalku denovi brodovite
}e se najdat vo istoto pristani{te?
Istraì sam!
Po {to se sli~ni, a po {to se razli~ni broevite 12 i 16?
Obidi se da presmeta{!
Najmaliot zaedni~ki sodràtel na nekoj broj i brojot 12 e brojot 24.
Koj e nepoznatiot broj?
Zanimliv problem!
Dvajca bra}a sakale da kupat karti za "Zabaven park#. Se presmetale i na edniot od
niv mu nedostasuvale 20 denari za dve karti, a na drugiot za dve karti mu nedostasuval eden denar. Utvrdile deka i nivnite pari vkupno nedostasuvale za dve karti.
Kolku pari ~inela edna karta za "Zabavniot park# i kolku denari imal sekoj od niv?
66
R A B O T A
P O D A T O C I
S O
25
SLIKOVEN DIJAGRAM. STOLBEST DIJAGRAM

Proda`ba na maici
Slikoven dijagram e na~in na

pretstavuvawe na podatoci so
koristewe na sliki ili simboli.
Sedmica 1
Sedmica 2
Sedmica 3
Vo edna prodavnica e zapi{uvana proda`bata na

maici vo 6 sedmici. Podatocite se pretstaveni
so slikoven dijagram. Razgledaj go dijagramot.
Sedmica 4
Sedmica 5
Sedmica 6
Znakot
Pretstavi gi podatocite vo tabela.
pretstavuva 10 maici,
a
Vo koja sedmica se prodadeni najgolem broj maici?
5 maici.
Kolku pove}e maici se prodadeni vo sedmica 2 od sedmica 1?

Kolku vkupno maici se prodadeni vo {este sedmici?
U~enicite vo VI oddelenie pribrale podatoci za toa koga lu|eto najmnogu sakaat da

slu{aat muzika. Podatocite se pretstaveni vo tabelata.
Koga
[etawe
Broj
30
Doma U~ewe
50
20
Sportuvawe
25
Na rabota Drugo
15
40
Pretstavi gi podatocite vo tabela so koristewe na simbolot

Eden simbol
(slu{alki).
pretstavuva 10 odgovori.
Kade lu|eto naj~esto slu{aat muzika?

Kolku vkupno odgovorile na postavenoto pra{awe?
Voo~i ja tabelata za brojot na pozajmeni knigi od

gradskata biblioteka.
Den
Br. knigi
Ponedelnik
350
Pretstavi gi podatocite vo slikoven dijagram ako

eden simbol pretstavuva 50 knigi.
Vtornik
400
Sreda
150
Zapi{i tri pra{awa vo vrska so podatocite i odgovori gi.
êtvrtok
Petok
100
50
67
Okolu na{eto sonce se vrtat 9 planeti. Sedum od planetite imaat svoi

sateliti (mese~ini). Vo tabelava se dadeni podatocite za brojot na satelitite otkrieni do 1992 godina.
Planeta
Broj na mese~ini
Zemja
Mars
Jupiter
16
Saturn
18
Uran
15
Neptun
Pluton
Za da se pretstavat podatocite na stolbest dijagram potrebno e:

Da se nacrta horizontalna oska i da se zapi{at imiwata koi se odnesuvaat na

podatocite.
Da se nacrta vertikalna oska i da se zapi{e vidot na edini~nata merka.
Da se odlu~i za goleminata na edini~nata merka na skalata taka {to da moè da
se pretstavat site podatoci i da se formira skalata.
Da se nacrtaat stolbovite.
Da se zapi{e naslov na stolbestiot dijagram.
18
16
14
12
10
8
6
4
2
Pretstavi gi podatocite na stolbest dijagram

taka {to stolbovite da bidat nacrtani horizontalno.
Planeti
Voo~i go izborot na skalata. Zo{to ne bi
bilo prakti~no da se koristi skala so
edini~na merka 5 ili 10 vo ovoj primer?
20
15
10
5
0
broj na mese~ini
Zo{to e podobro da se pretstavat podatocite

na stolbest dijagram otkolku vo tabela?
broj na mese~ini
broj na mese~ini
Mese~ini na planetite
20
10
0
68
26
UÊ[E ZA PRIRODNI BROEVI.

PROVERI GO SVOETO ZNAEWE
Dadeni se mnoèstvata A = {x | x e
neparen broj od vtorata desetka},
B = {x | x e prost broj od vtorata desetka} i
C = {x | x N i 15 < x 19}.
a) Zapi{i gi A, B i C na tabelaren na~in.
b) Pretstavi gi B i C so Venov dijagram i
zapi{i go BC tabelarno.
v) Odredi koi od mnoèstvata A, B, C,
BC i B\C se ekvivalentni.
1.
9.
Eden kow i edno magare nosat tovar.
Ako od brojot na kilogrami {to go nosi

magareto odzeme{ 9 kg, }e dobie{ 19 kg.
Ako tri pati go namali{ brojot na kilogrami {to go nosi kowot, }e dobie{ 13 kg.
Kolku kilogrami tovar nosat kowot i
magareto zaedno?
Dadeni se mnoèdstvata A = {a, b, c}

i B = {1, 5}. Odredi go dekartoviot
proizvod A x B i dekartoviot kvadrat B2.
2.
3.
Dadeni se cifrite 9, 1 i 0.
a) Formiraj gi site tricifreni
broevi so koristewe na site tri dadeni
cifri.
b) Podredi gi po golemina broevite {to gi
dobi, po~nuvaj}i od najmaliot.
v) Zapi{i gi prethodnikot i sledbenikot
na najmaliot broj od formiranite broevi.
4. Zapi{i go brojot dvaeset milijardi

trista pedeset milioni pet iljadi i
sedumdeset. Vo koja klasa i na koja pozicija e cifrata 3 vo toj broj? Koja e pozicionata vrednost na cifrata 3?
5.
Zaokruì gi broevite 6485 i 2539 na

stotki i najdi go zbirot na zaokruènite broevi. Za kolku se razlikuva toj
zbir od to~niot zbir?
6.
Kako }e se promeni razlikata

35 648 - 18 719 ako namalitelot se
namali za 300, a namalenikot ostane ist?
7.
Od dve cevki te~e voda vo bazen,

pri {to vo edna sekunda niz ednata
cevka se vlevaat 9 l, a niz drugata 6 l.
Kolku litri voda }e se vleat vo bazenot
niz dvete cevki za 15 min?
8.
Ana i Bojan delele eden ist broj:

Ana so 14, a Bojan so 18. Ana dobila
koli~nik 23 i ostatok 2. Koj koli~nik go
dobil Bojan?
10. Najdi ja aritmeti~kata sredina na

broevite: 427, 586, 386 i 485.
11. Koi od broevite 105, 372, 801, 930 i

254 se delivi so:
a) 2; b) 5; v) 3; g) 9 ?
12. Koja cifra treba da zapi{e{ na

mestoto ozna~eno so * za brojot da
bide deliv so 4: a) 573*; b) 74*2 ?
13. Razloì go brojot 315 na prosti mnoìteli.
14. Odredi go mnoèstvoto D68, t.e.

mnoèstvoto od site deliteli na
brojot 68.
15. Odredi NZD i NZS za broevite 18 i

24.
16. Kolku najmnogu ekipi so ednakov broj

u~enici moè da se sostavat od site
12 devoj~iwa i site 20 mom~iwa, taka {to
sekoja ekipa da ima ist broj devoj~iwa i
ist broj mom~iwa?
17. Na edna telefonska linija stolbovite bile postaveni na rastojanie

od 30 m. Stolbovite treba da se razmestat
na rastojanie od 50 m. Koi stolbovi od
telefonskata linija }e ostanat na isto
mesto?
TEMA 2.
GEOMETRISKI FIGURI
VO RAMNINA
1. To~ka i prava. Osnovni svojstva

na pravata
70
2. Zaemna polo`ba na dve
pravi
73
3. Rastojanie me|u dve to~ki
75
4. Poluprava. Otse~ka.
Dolìna na otse~ka
77
5. Prenesuvawe na otse~ki
80
6. Iskr{ena linija
83
7. Osnovni i izvedeni poimi
87
8. Kru`nica i krug
89
9. Zaemna polo`ba na kru`nica i
to~ka. Zaemna polo`ba na kru`nica i prava
92
10. Zaemna polo`ba na dve
kru`nici
94
11. Poluramnina. Agol
97
12. Sporeduvawe agli. Vidovi
agli
100
13. Sosedni, naporedni i nakrsni
agli
103
69
14. Centralen agol. Konstrukcija

na agol
105
15. Grafi~ko sobirawe i odzemawe
na agli
108
16. Merewe na agli. Aglomer
110
17. Aritmeti~ki operacii so
agli
113
18. Zaemno normalni pravi. Rastojanie od to~ka do prava
116
19. Simetrala na otse~ka. Simetrala na agol
118
20. Komplementni i suplementni
agli
120
21. Mnoguagolnik
122
22. Nekoi vidovi mnoguagolnici
125
23. Perimetar na mnoguagolnik
127
24. U~e{e za geometriski figuri
vo ramnina. Proveri go svoeto
znaewe
130
70
TO^KA I PRAVA.
OSNOVNI SVOJSTVA NA PRAVATA
Potseti se!
G
a
F
D
A
Na crteòt e pretstavena prava a i

nekolku to~ki:
To~kite: A, D i F pripa|aat na pravata a.
To~kite: V, C, H i G ne pripa|aat na
pravata a.
Na pravata a ima i mnogu drugi to~ki.
Nacrtaj prava b i na nea ozna~i nekolku to~ki. Ozna~i i to~ki {to ne
pripa|aat na pravata b.
Kako si ja zamisluva{ pravata?
Razgledaj go crteòt i zapomni

go iskaànoto.
p
Moème da re~eme deka pravata e

mnoèstvo to~ki.
Za to~kata M velime deka pripa|a na
pravata p ili deka pravata p minuva
niz to~kata M; kratko zapi{uvame M p.
To~kata N, pak, ne pripa|a, t.e. ne leì na pravata p, a moè da se kaè i deka N

leì nadvor od pravata p; kratko zapi{uvame N p.
Da zapomnam! To~kata leì na pravata ili to~kata ne leì na pravata.
Nacrtaj edna prava i ozna~i ja so m. Potoa ozna~i gi to~kite A, V,

S, M i N taka {to: A m, B m, C m, M m i N m.
Iskaì gi so zborovi kratkite zapisi A m i B m.
Na crteòt se ozna~eni pravata d i to~kite: A d,

B d, C d, D d, E d, F d i G d.
Moè{ li da ozna~i{ i drugi to~ki {to pripa|aat na pravata d? Kolku?
Voo~i!
Na pravata leàt
beskone~no mnogu to~ki,
no ima i to~ki {to ne
leàt na taa prava.
Moè{ li da ozna~i{ i drugi to~ki {to ne pripa|aat na pravata d? Kolku?

d
Ova zapomni go kako prvo osnovno svojstvo
C
F
na pravata.
E
D
A
G
B
Voo~i koi od ozna~enite to~ki na

crteòt leàt na ista prava.
B
Spored crteòt utvrdi dali se

to~kite kolinearni:
a) A, R i V;
g) M, Y i B;
b) M, Y i N;
d) A i V;
v) A, R i N;
Bukvite A i V na crteòt ozna~uvaat

ista to~ka.
p
A
q
Zapi{uvame: A V i velime: To~kite

A i V se sovpa|aat.
Bukvite p i q, pak, na crteòt ozna~uvaat
ista prava. Zapi{uvame p q i velime:
Pravite p i q se sovpa|aat.
Niz to~kite M i N na crteòt

minuva pravata p. Dali moè{
da povle~e{ nekoja druga
prava {to minuva niz to~kite
M i N?
N
M
Za to~kite {to leàt na ista prava

se veli deka se kolinearni.
Na crteòt to~kite A, S i D se kolinearni i to~kite V, S i E se kolinearni.
To~kite A, V i D ne leàt na ista
prava, pa tie ne se kolinearni.
M
S
P
|) N, P, S, M.
71
Voo~i i zapomni!
n
N
Voo~i i zapomni!
Koga }e kaème: ozna~i dve to~ki,
dadeni se dve pravi, }e podrazbirame deka tie dve to~ki, odnosno tie
dve pravi se r a z l i ~ n i.
Niv }e gi ozna~uvame so r a z l i ~ n i
bukvi.
Voo~i i zapomni!
Niz to~kite M i N minuva to~no edna
prava.
Ova zapomni go kako vtoro osnovno
svojstvo na pravata.
Da zapomnam! Od vtoroto osnovno
svojstvo proizleguva deka dve
to~ki opredeluvaat edna edinstvena prava. Zatoa prava moè
da se ozna~i i so dve nejzini
to~ki i da se kaè: pravata
MN, namesto pravata p.
Ozna~i dve to~ki A i B i povle~i

prava p opredelena so tie dve to~ki. Potoa izberi to~ka S {to ne leì na pravata p.
Kolku pravi se opredeleni so tie tri to~ki? Zapi{i gi tie pravi so pomo{ na to~ki.
72
Voo~i i zapomni
Razgledaj gi crteìte, razmisli

i zaklu~i spored baraweto.
a
b
M
c
Niz edna to~ka minuvaat beskone~no

mnogu pravi.
Voo~uva{ deka se povle~eni tri pravi {to

minuvaat niz to~kata M i pet pravi {to
minuvaat niz to~kata N.
Za takva to~ka A, kako na crteòt, se

veli deka e zaedni~ka to~ka na
pravite {to minuvaat niz nea.
Moè{ li da povle~e{ i drugi pravi taka

{to da minuvaat niz to~kata M? Kolku? A
niz to~kata N?
10 Ozna~i edna to~ka R. Nacrtaj tri pravi a, b i c, taka {to to~kata R da bide nivna
zaedni~ka to~ka.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da opredeli{ zaemen odnos na to~ka i

prava;
Nacrtaj prava a i ozna~i to~ki A, V, M i

R {to leàt na pravata a i to~ki C, D,
F i N {to ne leàt na pravata a.
da gi iskaùva{ i objasnuva{ prvoto i

vtoroto osnovno svojstvo na pravata;
Ozna~i tri kolinearni to~ki A, V i S.
da razlikuva{ dali tri ili pove}e

to~ki se kolinearni ili se nekolinearni.
Ozna~i to~ka M i povle~i pravi a, b, c i

d {to minuvaat niz to~kata M. Kolku
pravi moè{ da povle~e{ {to }e minuvaat niz to~kata M?
Zada~i
1.
Nacrtaj dve pravi a i b i na sekoja od

niv ozna~i po tri to~ki.
2.
Ozna~i tri to~ki A, V i S i nacrtaj

tri pravi a, b i c taka {to pravata a
da minuva niz to~kite A i V, b niz
to~kite V i S i c niz to~kite A i S.
Koja e zaedni~kata to~ka na pravite
a i c?
3.
Koi od to~kite na crteòt se:

a) kolinearni;
A
b) nekolinearni?
b
E
B
a
C
4.
Na pravata p se ozna~eni to~kite M,

N i R. Kako moè na drug na~in da se
imenuva pravata p?
5.
To~kite A, V, S i D se rasporedeni
taka {to me|u niv nema tri to~ki {to
se kolinearni. Kolku pravi opredeluvaat tie to~ki? Prikaì go toa na
crte`.
2
Potseti se!
a
P
Dve pravi moè da imaat najmnogu

edna zaedni~ka to~ka.
Za pravite koi imaat edna zaedni~ka to~ka se veli deka se
se~at vo taa to~ka. Zaedni~kata
to~ka se vika prese~na to~ka na
tie pravi.
Na crteòt pravite a i b se se~at
i nivna prese~na to~ka e R.
Toa kratko se zapi{uva a b = {P}
Spored crteòt odredi {to e to~no.
Pravite a i b na crteòt imaat

zaedni~ka to~ka R.
Dali moè dve pravi da imaat
pove}e od edna zaedni~ka to~ka?
Zo{to?
73
ZAEMNA POLO@BA NA DVE PRAVI
Zapi{i kratko:
a) Pravite a i b se se~at vo to~kata M.
b) Prese~nata to~ka na pravite c i d e
to~kata L.
a) a b = {A}.
v) b c = {B}.
b) a c = {B}.
g) a c = {C}.
v) Zaedni~kata to~ka na pravite m i n

e to~kata Y.
c C
b
A
B 3
Dve pravi moè i da nemaat zaedni~ka to~ka. Takvi se pravite a i b na

crteòt.
a
b
Toa prakti~no zna~i: kolku i da gi

prodolùva{, tie ne }e se se~at.
Dve pravi koi nemaat zaedni~ka

to~ka se vikaat paralelni
pravi. Pravite a i b na crteòt
se paralelni.
Toa kratko se zapi{uva a || b.
Zaemnata polo`ba na pravite a, b i c

na crteòt e slednava:
a i b se paralelni, t.e. a || b.
a i c se se~at, t.e. a || c.
b i c se se~at, t.e. b || c.
b
a
74
Voo~i i zapomni!
Dve pravi
ili se se~at;
ili se paralelni.
Za pravite a i b na koi site to~ki im se zaedni~ki
velime deka se sovpa|aat.
a
b
Koga nekoi pravi se sovpa|aat, toa se smeta za specijalen slu~aj na paralelnost,

pa zatoa moè da se kaè deka sekoja prava e paralelna sama na sebe, t.e. a || a.
Treba da znae{!
Proveri se!
Za koi dve pravi se veli deka

se se~at;
Nacrtaj prava a i ozna~i to~ka R a. Niz to~kata R povle~i prava b {to ja se~e pravata a.
koi dve pravi se vikaat paralelni pravi;
Nacrtaj tri pravi a, b i c taka {to, par po par,

da nemaat zaedni~ki to~ki. Zapi{i gi simboli~ki zaemnite polo`bi na tie pravi.
deka pravi {to se sovpa|aat se

smetaat za paralelni.
Nacrtaj tri pravi a, b i c taka {to a || b i

b c = {M}.
Zada~i
1.
Nacrtaj tri pravi a, b i c taka {to da

imaat edna zaedni~ka to~ka.
4.
Nacrtaj prava a, a potoa nacrtaj prava

b, taka {to a || b.
5.
Nacrtaj prava m. Potoa nacrtaj pravi

n i p taka {to n || m i p || m. Vo kakva
zaemna polo`ba se pravite n i p?
2. Dali trite pravi AV, VS i BD imaat

zaedni~ka to~ka? Koja e taa to~ka?
Pretstavi go toa na crte`.
3.
Dadeni se to~kite A, V i S. Kolku

pravi opredeluvaat tie to~ki? Razgledaj gi site mo`ni slu~ai vo zavisnost od polo`bata na to~kite.
75
RASTOJANIE MEU DVE TO^KI
Potseti se!
Dosega pove}e pati si odreduval rastojanie od edno mesto do drugo, od eden
objekt do drug, od edna to~ka do druga.
Toa rastojanie si go iskaùval so
odreden broj centimetri (cm), metri
(m), kilometri (km) i sl.
B
A
Na primer, rastojanieto me|u to~kite
A i V e 5 cm, {to kratko se zapi{uva
AB = 5 cm, rastojanieto od Skopje do
Veles e 55 km i sl.
Izmeri go rastojanieto me|u to~kite
S i D vo milimetri i zapi{i go
kratko.
C
Razgledaj go crteòt i
voo~i gi tvrdewata.
C
B
A
Rastojanieto od edna to~ka A do druga
to~ka V e broj pogolem od nula ili ednakov na nula, toj broj go ozna~uvame so AV.
Zna~i, AV 0.
Brojot AV e pogolem od nula koga to~kite
se razli~ni i e ednakov na nula koga
to~kite se sovpa|aat.
Spored crteòt:
AB = 4 cm; AB > 0;
BD = 3 cm; BD > 0;
BC = 0 cm, zatoa {to to~kite V i S se

sovpa|aat.
C
Vo vrska so crteòt odredi gi rastoA
janijata AB, BC i CD.
Voo~i!
2
Odredi gi rastojanijata MN i NM, a

potoa sporedi gi. Zapi{i go toa simboli~ki.
M
Za koi bilo dve to~ki A i V, rastojanieto od A do V e ednakvo na rastojanieto od V do A, t.e. AB = BA.
Ako rastojanieto CD = 28 cm, toga{ kolkavo e rastojanieto DC ?
Na crteòt se dadeni nekolinearnite to~ki A,

V i S. Izmeri gi rastojanijata AB, AC i CB.
Sporedi gi:
AB so AC + CB;
BC so BA + AC;
Zaklu~iv deka AB < AC + CB;
AC so AB + BC;
BC < BA + AC i AC < AB + BC.
[to zabeleùva{?
76
To~kite M, N i R na crteòt se kolinearni.
Izmeri gi rastojanijata MP, MN, NP i MP

sporedi go so MN + NP.
Zaklu~iv deka
MP = MN + NP.
[to zaklu~i?
Za koi bilo tri to~ki A, V i S rastojanieto od A
do S e pomalo ili e ednakvo na zbirot od rastojanijata od A do V i od V do S, t.e. AC AB + BC.
Rastojanie me|u dve to~ki A i V e broj AV so slednive svojstva:

1) AB 0; 2) AB = BA; 3) za koja bilo to~ka S vaì: AC AB + BC.
Ako za tri to~ki M, N i R vaì ravenstvoto MP = MN + NP, toga{ tie tri to~ki
leàt na ista prava. Vo toj slu~aj se veli deka to~kata N leì me|u to~kite M i R.
Odredi dali to~kite A, V i S leàt na ista prava, ako:

AC = 8 cm; AB = 5 cm; BC = 4 cm;
AC = 8 cm; AB = 25 mm; BC = 55 mm.
Treba da znae{!
Proveri se!
Rastojanieto me|u dve to~ki e broj pogolem od nula ako to~kite se razli~ni,
a e ednakov na nula ako tie se sovpa|aat;
Dali to~kite A, V i S leàt na ista

prava ako AC = 56 mm, AB = 3 cm i
BC = 26 mm ? Zo{to?
za koi bilo dve to~ki A i V, AB = BA;
To~kite M, N i R ne se kolinearni, pri
za koi bilo tri to~ki A, V i S,
{to MN = 3 cm i NP = 5 cm. Moè li MP
AC AB + BC.
da bide 95 mm?
Zada~i
1. To~kite A, V i S se kolinearni pri {to 4. To~kite A, V i S leàt na ista prava,

to~kata V e me|u to~kite A i S. Presmetaj go rastojanieto me|u to~kite A i
pri {to AB = 35 mm i BC = 48 mm.
V, ako AC = 7 cm i BC = 42 mm.
Kolku e AC?
2. Dali se kolinearni to~kite K, L i M ako

KL = 3 cm, LM = 52 mm i KM = 82 mm?
3. Nacrtaj prava m i na nea ozna~i to~ki
M, N, R i Y, taka {to N da leì me|u M

i R i M da leì me|u N i Y.
5. Na pravata p to~kata R leì me|u to~kite M i Y, MP e tripati pomalo od

PS i MS = 12 cm. Presmetaj gi MP i PS.
77
POLUPRAVA. OTSE^KA. DOL@INA NA OTSE^KA
Potseti se!
a
Na crteòt e dadena pravata a i

to~kata O {to leì na taa prava.
Na kolku delovi pravata a e podelena so to~kata O?
a
A B
Koi od ozna~enite to~ki leàt na

ista strana od to~kata O?
Ozna~i dve to~ki na pravata a, me|u
koi leì to~kata O.
Razgledaj go crteòt
voo~i i zapomni
p
A
Pravata p so to~kata O e podelena na
dva dela, taka {to nitu eden od tie delovi ne ja sodrì to~kata O.
Za to~kata O se veli deka e grani~na
to~ka na sekoj od dvata dela.
Sekoj od delovite od pravata, zaedno so
grani~nata to~ka se vika poluprava.
Grani~nata to~ka se vika po~etna to~ka
na polupravata.
Na crteòt e nacrtana poluprava. Ako to~kata O e po~etna

to~ka, a M e koja bilo to~ka od polupravata, toga{ kratko
zapi{uvame: poluprava OM.
Nacrtaj prava a i na nea ozna~i dve to~ki A i V. Kolku polupravi se ozna~eni na toj
na~in? Zapi{i gi kratko tie polupravi.
So pomo{ na to~kite M i N na crteòt, zapi{i gi

kratko dvete polupravi na koi e razdelena pravata
m so to~kata O.
Voo~i!
Polupravite OM i ON formiraat edna prava. Takvite polupravi se vikaat
sostavni polupravi.
Ozna~i dve to~ki M i N. Nacrtaj poluprava taka {to M da bide nejzina po~etna
to~ka, a N to~ka {to pripa|a na polupravata.
Kolku polupravi so po~etna to~ka O se ozna~eni na crteòt? Koi od niv se

sostavni polupravi?
m A
O
B
C
Pravata i polupravata se mnoèstva to~ki. Sekoe mnoèstvo to~ki u{te se

vika geometriska figura.
78
Imenuvaj gi geometriskite figuri na

crteòt.
a
M
B
O
D
Na crteòt se ozna~eni pravata p i

to~kite M, N i R.
Voo~i i zapomni!
Me|u koi to~ki leì to~kata R?

Ima li drugi to~ki na pravata p {to
leàt me|u to~kite M i N?
Imenuvaj gi otse~kite na crteòt pod

a) i b).
V
a)
b)
Geometriskata figura {to gi sodrì

to~kite M i N i site to~ki {to leàt
me|u niv se vika otse~ka.
To~kite M i N se vikaat krajni to~ki
na otse~kata MN.
To~kata H na crteòt b) i site drugi
to~ki {to leàt me|u M i N se vikaat
vnatre{ni to~ki na otse~kata MN.
Izmeri go rastojanieto me|u to~kite A

i V na crteòt i toa zapi{i go simboli~ki.
Voo~i i zapomni!
m
M
A
B
Da zapomnam! Edna otse~ka
moè da se ozna~i i so mala
bukva. So istata bukva se
ozna~uva i dolìnata na
taa otse~ka. Na crteòt
otse~kata MN e ozna~ena so
bukvata m i m = 5 cm.
Rastojanieto me|u krajnite to~ki M i

N na otse~kata MN se vika dolìna
na taa otse~ka i se ozna~uva so MN.
MN = 5 cm
Voo~i i zapomni!
9
Na crteòt e dadena otse~kata AV i na

nea to~kata D.
Izmeri gi rastojanijata me|u to~kite
A i D i me|u to~kite D i V. [to zabeleùva{?
A
10
Na crteòt AD = DB. Zna~i to~kata D e

podednakvo oddale~ena od krajnite
to~ki A i V na otse~kata AV. Takvata
to~ka se vika sredna to~ka ili sredina na taa otse~ka.
Nacrtaj otse~ka RY i odredi ja nejzinata sredna to~ka O.
11
Izmeri gi dolìnite na otse~kite

AB, CD, EF i GH i sporedi gi.
Koi od dadenite otse~ki imaat ednakvi dolìni?
A
Od sporeduvaweto na otse~kite, na crteòt, moème da utvrdime deka:

AB = EF i CD = GH
Za dve otse~ki {to imaat ednakvi
dolìni se veli deka se ednakvi ili
skladni otse~ki.
C
D
F
E
79
Voo~i i zapomni!
12
Nacrtaj otse~ka CD {to e ednakva so

otse~kata AV na crteòt.
A
Treba da znae{!
Proveri se!
Da crta{ i da ozna~uva{
poluprava;
{to e poluprava;
Koi od ozna~enite to~ki na crteòt pri

pa|aat na otse~kata AV?
D
da objasni{ {to e otse~ka;

{to e dolìna na otse~ka;
za koi dve otse~ki se veli deka
se ednakvi ili skladni.
Zada~i
1. [to e poluprava?
2. Ozna~i tri nekolinearni to~ki O, A i
V, a potoa nacrtaj gi polupravite OA i
OV. Nacrtaj poluprava OS, {to e sostavna na polupravata OV.
3. Nacrtaj prava p i na nea ozna~i dve
to~ki M i N. Na pravata p ozna~i

to~ki R i Y {to pripa|aat na
otse~kata MN i to~ki K i L {to ne
pripa|aat na taa otse~ka.
4. [to e dolìna na otse~kata AV?
E
Nacrtaj edna otse~ka AV, a potoa nacrtaj
otse~ka CD {to e ednakva so otse~kata AV.
5. Koi dve otse~ki se skladni otse~ki?

6. Ozna~i tri nekolinearni to~ki A, V i
S. Kolku otse~ki odreduvaat tie to~ki?
Imenuvaj gi tie otse~ki.
7. Ozna~i tri kolinearni to~ki E, F i G.

Kolku otse~ki odreduvaat tie to~ki?
Imenuvaj gi.
8. Otse~kite AV i CD se skladni. Kol-
kava e dolìnata na otse~kata CD, ako

AB = 4 cm?
80
PRENESUVAWE NA OTSE^KI
A 1
Potseti se!
O
Na crteòt e dadena polupravata

OM i e ozna~ena to~kata A.
Izmeri go rastojanieto me|u to~kite
O i A.
Postapi spored baraweto i

prou~i go iskaànoto.
Nacrtaj poluprava OM i na nea
odredi dve to~ki A i V, takvi {to
OA = 1 cm i OB = 3 cm.
Dali ima druga to~ka A1, osven A, takva

{to OA1 = 1 cm?
Ako n e broj pogolem od nula, toga{ na
polupravata OM leì samo edna to~ka
A {to e na rastojanie n od to~kata O,
t.e. OA = n.
Dali na polupravata OM moè{ da

odredi{ i druga to~ka {to e oddale~ena od to~kata O isto kolku i
to~kata A?
Voo~i go ova kako edno svojstvo na

to~kite od polupravata.
Toa svojstvo na to~kite od polupravata moè da se iskoristi za crtawe ednakvi
otse~ki samo so pomo{ na linijar i {estar.
Crte` napraven samo so pomo{ na linijar i {estar se vika konstrukcija.
Konstruiraj otse~ka {to e ednakva

na otse~kata AV.
Re{enie:
A
B
O
Razgledaj go dadenoto re{enie i raboti

spored upatstvata i crteìte.
Nacrtaj poluprava OY (crte` a).
O
Otvori go {estarot, taka {to negoviot otvor da bide

ednakov na dolìnata na otse~kata AV, t.e. zemi ja
otse~kata AV (crte` b).
a)
Zabodi go {estarot vo po~etokot na polupravata OY i

so istiot otvor ozna~i to~ka M (crte` v).
Otse~kite AV i OM se ednakvi.
Ovaa postapka u{te se vika grafi~ko prenesuvawe na otse~ka na dadene poluprava.
v)
b)
A
Nacrtaj otse~ka MN i poluprava OR. Prenesi ja otse~kata MN na polupravata OR.
Otse~kite m (t.e. KL) i n (t.e. MN) se preneseni na polupravata OT (na crteòt
Kolkava e dolìnata na otse~kata OY?
a)
Prenesi ja otse~kata b na polupravata OT,

so po~etna to~ka R i krajna to~ka Y (crt. v).
Otse~kata OY pretstavuva grafi~ki zbir
na otse~kite a i b, koj{to se ozna~uva so
a + b (crt. g).
b)
v)
T
b
a+b
g)
O
m
K
n
M
otse~ka OY. Kolkava e dolìnata na
otse~kata OY?
na otse~kite m = KL i n = MN.
Na crteòt se dadeni otse~kite KL i MN

i polupravata OT. Otse~kite KL i MN se
preneseni na polupravata OT.
Odredi ja na grafi~ki na~in razlikata
Na toj na~in na polupravata OT e dobiena
Nacrtaj poluprava OT (crt. a).

Prenesi ja otse~kata a na polupravata OT
(crt. b).
Odredi go, na grafi~ki na~in, zbirot na

otse~kite a i b od crteòt.
Raboti spored upatstvata

i sledi gi crteìte
desno) taka {to OP = KL i PS = MN.
81
m
O
Raboti spored postapkata

Nacrtaj poluprava OT.
Na polupravata OT prenesi ja otse~kata KL = m taka {to OP = n.
Otse~kata MN = n prenesi ja na polupravata OT so po~etok vo to~kata R, kon to~kata
O. Taka }e ja dobie{ otse~kata PS, pri {to PS = n.
Otse~kata OY e razlika na otse~kite KL i MN, t.e. OS = m n.
82
Nacrtaj otse~ki a = 62 mm i b = 3 cm, a potoa konstruiraj gi otse~kite

a + b i a - b.
Treba da znae{!
Proveri se!
Za sekoj broj n pogolem od nula, na

polupravata OY leì samo edna to~ka
A {to e na rastojanie n od to~kata O,
Nacrtaj otse~ka AB = 48 mm i poluprava OY. Prenesi ja otse~kata AV na

polupravata OY.
t.e. OA = n;
Konstruiraj gi otse~kite OM = a + 2b i
kako se prenesuva otse~ka vrz poluprava;
ON = 2a b, ako a = 3 cm i b = 2 cm.
kako grafi~ki se odreduva zbir, odnosno razlika na dve otse~ki.
Zada~i
1. Nacrtaj poluprava OY i na nea ozna~i
gi to~kite A i V, taka {to OA = 4 cm
4. Konstruiraj gi otse~kite: 2a + b i
a + 2b, ako a = 25 mm i b = 22 mm.
i AB = 2 cm.
2. Za koj crte` velime deka e konstrukcija?
3. Konstruiraj gi otse~kite: OM = 2a i
5. Konstruiraj gi otse~kite: a - b i
a - 2b, ako a = 72 mm i b = 2 cm.
6. Konstruiraj ja otse~kata: a + b - c, ako
ON = 3a, ako a = 3 cm.
a = 5 cm, b = 3 cm i c = 4 cm.
Proveri ja svojata sposobnost na voo~uvawe.

Proveri so broewe.
1. Kolku kvadrati ima vo figurata na crteòt a)?
2. Kolku pravoagolnici ima vo figurata na crteòt b)?
3. Kolku ramnostrani triagolnici ima vo figurata na crteòt v)?
a)
b)
v)
83
ISKR[ENA LINIJA
Potseti se!
A
Za dve otse~ki {to imaat zaedni~ka samo krajna to~ka se veli

deka se sosedni otse~ki.
To~kite A i V se krajni to~ki na

otse~kata AV.
P
M
[to imaat zaedni~ko otse~kite AV i

VS na crteòt?
C
Od crteòt voo~uva{ A
deka otse~kite AV i
VS ne leàt na ista
B
prava.
Otse~kite MN i NP na crteòt se sosedni

otse~ki.
Odgovori na barawata.
Na crteìte a) - d) se dadeni otse~kite
AV, VS, CD i DE, koi{to se nadovrzuvaat edna na druga na razni na~ini.
a)
Na koi od crteìte dve sosedni otse~ki

leàt na ista prava?
Na koi od crteìte nema sosedni otse~ki

{to leàt na ista prava?
C
v)
C
g)
d)
C
B
D
C
b)
Zapomni!
Ako pri nadovrzuvaweto na otse~kite, koi bilo dve sosedni otse~ki ne leàt na
ista prava, toga{ dobienata geometriska figura se vika iskr{ena linija.
Geometriskite figuri b), g) i d) se iskr{eni linii, a a) i v) ne se. Zo{to?
Koi od figurite na crteòt se iskr{eni linii?

H
E
A
C
F
a)
b)
I
v)
S
g)
Na crteòt e dadena edna iskr{ena linija. Otse~kite

AV, VS i CD se vikaat strani na iskr{enata linija,
a nivnite krajni to~ki - temiwa.
84
D
S
So koja otse~ka e sosedna otse~kata AV, a so koja

e sosedna otse~kata VS?
Sosednite otse~ki na iskr{enata linija se vikaat sosedni strani. Na primer, sosedni strani na iskr{enata linija na crteòt se AV i VS, kako i VS i CD.
Koi od stranite na iskr{enata linija na crteòt ne i se sosedni?
Na crteòt e dadena edna iskr{ena linija.

Koi se sosedni strani na stranata VS?
Razgledaj go crteòt i
prosledi go iskaùvaweto
D
a)
b)
Voo~i i zapomni!
Za edna iskr{ena linija kaj koja krajnite to~ki se sovpa|aat se veli deka
e zatvorena.
AE
Od crteòt a) moè{ da voo~i{ deka

krajnite to~ki A i E na iskr{enata
linija ABCDE ne se sovpa|aat.
Stranite na
triagolnikot
formiraat
zatvorena
V iskr{ena
linija.
S
A
Krajnite to~ki A i E na iskr{enata

linija b) se sovpa|aat vo to~kata A.
Koi strani ne se sosedni na stranata CD?
Koja od iskr{enite linii na crteòt nema nesosedni strani {to se se~at?

Koja od iskr{enite linii e zatvorena i nema nesosedni strani {to se se~at?
a)
b)
v)
g)
d)
|)
85
Voo~i!
Iskr{enite linii a), b) i |) nemaat nesosedni strani {to se se~at. Takva linija se
vika prosta iskr{ena linija.
Iskr{enite linii b) i |) se zatvoreni i nemaat nesosedni strani {to se se~at.
Zapomni!
Stranite na ~etiriagolnikot
ABCD formiraat poligonalna
linija.
C
D
Zatvorena prosta iskr{ena

linija se vika poligonalna
linija.
Presmetaj go zbirot od dolìnite na stranite na iskr{enata linija na crteòt.

45 m
Voo~i i zapomni!
Zbirot od dolìnite na stranite na iskr{enata linija se vika perimetar na
iskr{enata linija i se ozna~uva so L.
2c
L = AB + BC + CD + DE
cm
Perimetarot na iskr{enata linija od

crteòt e:
32 mm
L = 32 + 40 + 45 + 20, t.e.
L = 137 mm.
Presmetaj go perimetarot na iskr{enata linija KLMNP, ako KL = 8 cm, LM = 6 cm,

MN = 5 cm, NP = 7 cm i PK = 6 cm.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da objasni{ {to e zatvorena iskr{ena

linija;
Nacrtaj zatvorena iskr{ena linija

ABCDE.
{to e zatvorena prosta iskr{ena linija, t.e. poligonalna linija;
Presmetaj go perimetarot na zatvore-
{to e perimetar na iskr{ena linija.
AB = 5 cm, BC = 8 cm, CD = 6 cm,
nata iskr{ena linija ABCDE, ako

DE = 4 cm i EA = 7 cm.
86
Zada~i
1. Ozna~i ~etiri to~ki A, V, S i D, taka

{to da nema tri to~ki {to leàt na
ista prava.
Nacrtaj prosta zatvorena iskr{ena
linija so temiwa vo to~kite A, V, S
i D.
4. [to e perimetar na iskr{ena linija?
5. Dvornata ograda ABCD ima perimetar

L = 21 m. Presmetaj ja dolìnata na
stranata AV, ako BC = 5 m,
2. Kolku temiwa i kolku strani ima is-
CD = 720 cm, DA = 630 cm.
kr{enata linija na crteòt? Imenuvaj gi temiwata i stranite.
6. Presmetaj go perimetarot na iskr{e-
nata linija pretstavena na crteòt.

C
35 mm
28 mm
C
A
B
25 mm
3 cm
3. Nacrtaj prosta zatvorena iskr{ena
4 cm
linija so sedum temiwa.
Obidi se!
1. Bez da go podigne{ vrvot na molivot od hartijata, nacrtaj iskr{ena
linija, so koja dadenata figura a) }e ja podeli{ na {est pravoagolni triagolnici.
2. Nacrtaj figura (zatvorena, iskr{ena linija) crt. b) "so eden poteg#,
bez krevawe na molivot od hartijata i bez povtorno minuvawe po ve}e nacrtana linija. Dali e toa mo`no da se napravi so figurata v)?
a)
b)
v)
OSNOVNI I IZVEDENI POIMI
Potseti se!
So izu~uvaweto na matematikata,
dosega u~e{e za: broj, zbir na dva
broja, otse~ka, kru`nica, plo{tina
na pravoagolnik i sl.
Navedi u{te nekolku raboti {to si
gi izu~uval.
87
Zapomni!
Broj, zbir na dva broja, otse~ka, kru`nica, plo{tina na pravoagolnik, iskr{ena linija se matemati~ki poimi.
Voo~i gi i potseti se na slednite matemati~ki poimi {to si gi izu~uval.

to~ka;
rastojanie;
poluprava;
sredina na otse~ka;
prava;
ramnina;
otse~ka;
iskr{ena linija.
Potseti se za nekoi od ovie poimi

a) Geometriskata figura {to gi sodrì to~kite A i V i site to~ki {to leàt me|u niv se
vika otse~ka.
b) To~kata na otse~kata {to e podednakvo oddale~ena od nejzinite krajni to~ki se vika
sredina na otse~kata.
v) Geometriskata figura od nadovrzani otse~ki, takvi {to koi bilo dve sosedni otse~ki
ne leàt na ista prava se vika iskr{ena linija.
[to iskaùvaat re~enicite a) - v)?
So re~enicata pod a) se opredeluva kakva geometriska figura e otse~kata, t.e. se dava
odgovor na pra{aweto [to e otse~ka?
Za re~enicata pod a) se veli deka e definicija na poimot otse~ka.
Re~enicata pod b) e definicija na poimot sredna to~ka.
Re~enicata pod v) e definicija na poimot iskr{ena linija.
Kako se definira poimot kolinearni to~ki?
Voo~i!
Vo definicijata na poimot iskr{ena linija se upotrebeni poimite sosedni otse~ki i
prava.
Za definirawe na poimot sredina na otse~ka , pak, se upotrebeni poimite to~ka i
prava.
Poimite to~ka i prava ne gi definirame so drugi poimi. Niv samo gi objasnuvame.
88
Prifateno e nekoi poimi da se zemat za po~etni i tie se narekuvaat

osnovni poimi.
Osnovnite poimi ne se definiraat.
Zapomni!
Za osnovni poimi vo geometrijata se zemaat poimite: to~ka, prava, ramnina i rastojanie.
Za site drugi poimi se dava definicija i tie se vikaat izvedeni poimi.
Taka na primer, od geometriskite poimi {to si gi izu~uval izvedeni poimi se: otse~ka, sredna to~ka, iskr{ena linija, prosta iskr{ena linija, perimetar na iskr{ena
linija i dr.
Iskaì ja definicijata za poluprava.

Koi osnovni poimi se upotrebeni pri definiraweto na poimot poluprava?
Treba da znae{!
Proveri se!
To~ka, prava i ramnina se osnovni poimi vo
geometrijata;
za osnovnite poimi ne se dava definicija;
izvedenite poimi se definiraat;
Koi osnovni i koi izvedeni poimi

se upotrebuvaat pri definiraweto na poimot zatvorena iskr{ena
linija?
poluprava, otse~ka, sredina na otse~ka,

iskr{ena linija se izvedeni poimi.
Zada~i
1. Nabroj gi osnovnite poimi vo geometrijata.
2. Koi od navedenite poimi se izvedeni

poimi: to~ka, prava, otse~ka, poluprava, geometriska figura, rastojanie?
3. Iskaì ja definicijata za:

a) dolìna na otse~ka;
b) perimetar na iskr{ena linija.
4. Koi poimi se upotrebeni pri definirawe na poimot geometriska figura?
89
KRU@NICA I KRUG
Potseti se!
Pove}e pati dosega si crtal
kru`nica so pomo{ na {estar.
Za da nacrta{ kru`nica
potrebno e da znae{ kade
da ja zabode{ iglata i
kolku da go otvori{
{estarot.
Voo~iv! Kru`nicata e mnoèstvo to~ki i site tie

to~ki se na ednakvo rastojanie od to~kata O.
Na crteòt e dadena kru`nica k i na nea

se ozna~eni to~kite A, B, C, D, E i F.
Razgledaj go crteòt i postapi spored
barawata.
U{te kolku to~ki moè{
da ozna~i{ na kru`nica- F
ta?
Na kakvo rastojanie se
to~kite na kru`nicata
A
od to~kata O?
E
D
C
O
B
Mnoèstvoto od site to~ki vo ramninata {to se na ednakvo rastojanie od edna

izbrana to~ka vo taa ramnina se vika kru`nica.
Izbranata to~ka se vika centar na kru`nicata i naj~esto se ozna~uva so O.
Nacrtaj kru`nica so centar O i otvor na {estarot 25mm. Na kru`nicata ozna~i

to~ki A, B i C i sekoja od niv povrzi ja so centarot O.
Razgledaj go crteòt i odgovori na pra{awata:
Kade leàt krajnite to~ki na otse~kite OA, OB, i OC?
Kakvi se tie otse~ki me|u sebe po dolìna?

A
Otse~kite OA, OB i OC go svrzuvaat centarot na kru`nicata so

to~ki od kru`nicata i se ednakvi me|u sebe.
Sekoja otse~ka {to go svrzuva centarot so koja bilo to~ka od kru`nicata se vika
radius na kru`nicata; i nejzinata dolìna se voka radius na kru`nicata.
Radiusot naj~esto se ozna~uva so bukvata r od latinicata.
D
Na crteòt e dadena kru`nicata k i otse~kite OA, OB,

OC i OD.
Koja od dadenite otse~ki e radius na kru`nicata?

Zo{to otse~kata OC ne e radius na kru`nicata?
O
B
90
Nacrtaj kru`nica so centar O i radius r= 2 cm.

Kolku kru`nici moè{ da nacrta{ so centar vo to~kata O i radius 2 cm?
So dadena to~ka kako centar i daden radius moè da se nacrta samo edna kru`nica.
Edna kru`nica e napolno opredelena ako se dadeni centarot i radiusot na kru`nicata.
Kru`nicata k so centar O i radius r se ozna~uva so k (O; r).
Nacrtaj kru`nica k (O; 2 cm).
B 6
Na crteòt e dadena kru`nica k (O; r) i to~kite A, B,

C i D.
A
O
Razgledaj go crteòt i odgovori na pra{awata.

Na kolku delovi e podelena ramninata so kru`nicata k?
Moème da kaème deka to~kite V i D se nadvor od kru`nicata k. Na koj del od

ramninata mu pripa|aat to~kite A i C?
Kru`nicata k ja deli ramninata na dva dela (oblasti) - vnatre{en (vnatre{na
oblast) i nadvore{en (nadvore{na oblast).
Geometriskata figura sostavena od edna kru`nica i od nejzinata vnatre{na oblast
se vika krug.
Centarot i radiusot na kru`nicata k se vikaat centar i radius na krugot. Krugot so
centar O i radius r go ozna~uvame so K(O; r).
Nacrtaj krug K (O; 22 mm).
Na crteòt e dadena kru`nicata k i na nea se

ozna~eni to~kite A, B, C i D i se povle~eni
otse~kite AB i CD.
Razgledaj go crteòt i odgovori na postavenite pra{awa.

Kade leàt krajnite to~ki na otse~kite AB i CD?
C
A
B
O
Koja od dadenite otse~ki minuva niz centarot O?
Na kolku radiusi e ednakva otse~kata AB?
Voo~i i zapomni!
Otse~ka ~ii{to krajni to~ki pripa|aat na kru`nicata se vika tetiva na kru`nicata.
Otse~kata AV e tetiva {to minuva niz centarot.
Tetiva {to minuva niz centarot se vika dijametar na kru`nicata. Dijametarot na
kru`nicata naj~esto se ozna~uva so d i d= 2r.
91
Nacrtaj kru`nica k (O; 25 cm). Presmetaj go dijametarot na kru`nicata.
10 Nacrtaj kru`nica k (O; r) i na nea ozna~i dve
to~ki A i B.
Na kolku delovi e podelena kru`nicata so

to~kite A i B?
O
k
C
Zapomni!
So to~kite A i B kru`nicata e podelena na dva dela. Sekoj od tie delovi zaedno so

to~kite A i B se vika kruèn lak i se ozna~uva so AV, ako toa e pomaliot.
Pogolemiot, pak, se ozna~uva so tri bukvi, t.e. ASV.
Neka tetivata na kru`nicata pretstavuva dijametar. Sekoj od dobienite kru`ni laci
se vika polukru`nica.
11 Nacrtaj kru`nica k (O; r), tetiva AV i dijametar CD.

Koi od to~kite A, V, S i D opredeluvaat polukru`nica?
Treba da znae{!
Proveri se!
Da objasni{ {to e kru`nica;
{to e kruèn lak i kako se
ozna~uva;
Koi od ozna~enite to~ki na crteòt:
{to e centar, a {to radius na

kru`nica;
b) pripa|aat na krugot K?
so {to e zadadena edna

kru`nica;
a) pripa|aat na kru`nicata k?
v) se krajni to~ki na radiusot na
kru`nicata?
E
da objasni{ {to e tetiva na

kru`nica i koja tetiva se
vika dijametar;
Kolkav e radiusot na
kru`nicata so
dijametar d = 32 mm?
k
A
D
O
C
koja geometriska figura se

vika krug.
Zada~i
1.
Nacrtaj kru`nica k (O; 2 cm). Dali

centarot O e to~ka od kru`nicata?
2.
[to e radius na kru`nica?
3.
Nacrtaj kru`nica k so dijametar

d = 4 cm i na nea tetiva AB = 3 cm.
4.
Nacrtaj kru`nica k(O; 25 mm) i na nea

ozna~i kruèn lak AV, taka {to za
soodvetnata tetiva da bide AB = 3 cm.
5.
Presmetaj go dijametarot na kru`nicata so radius r = 28 mm.
6.
Presmetaj go radiusot na kru`nicata

so dijametar d = 5 cm.
92
ZAEMNA POLO@BA NA KRU@NICA I TO^KA.

ZAEMNA POLO@BA NA KRU@NICA I PRAVA
Potseti se!
B
k
A
B
r
O
E
E
H
D
O
Na kru`nicata k na crteòt se ozna~eni nekolku to~ki, a ozna~eni se i to~ki

koi ne leàt na kru`nicata.
Na crteòt se dadeni: kru`nicata

k (O; r) i to~kite A, B, C, D, E, F i G.
So merewe i sporeduvawe utvrdi
deka se to~ni dadenite tvrdewa:
Koi od ozna~enite to~ki leàt na

kru`nicata k?
a) OA = r i OD = r;
Koi od ozna~enite to~ki leàt vo

vnatre{nata oblast na kru`nicata k?
v) OC = r i OF = r.
Koi od ozna~enite to~ki leàt vo nadvore{nata oblast na kru`nicata k?

Koi to~ki se zaedni~ki za kru`nicata
k i pravata a?
b) OB = r i OE = r;
Voo~i!
To~kite A i D leàt na kru`nicata.
Nivnoto rastojanie do centarot O e
ednakvo na r.
To~kite B i E leàt vo vnatre{nosta na kru`nicata k. Tie se vnatre{ni to~ki.

Rastojanieto na tie to~ki do centarot O e pomalo od r.
To~kite C, F i G leàt vo nadvore{nosta na kru`nicata k. Tie se nadvore{ni to~ki.
Rastojanieto na tie to~ki do centarot O e pogolemo od r.
Koja od to~kite A, B, C, D i E leì na kru`nicata k (O, 35 mm), ako AO = 3 cm,

BO = 35 mm, CO = 4 cm, DO = 3 cm 5 mm, EO = 2 cm 8 mm?
Koja od to~kite K, L, M, N i P e nadvore{na, a koja vnatre{na to~ka na kru`nicata

k (O, 3 cm), ako OK = 30 mm, OL = 28 mm, OM = 3 cm 2 mm, ON = 38 mm, OP = 2 cm 6 mm?
B 4
Na crteòt e dadena kru`nica k i pravite a, b i c.

Kolku zaedni~ki to~ki ima pravata a so kru`nicata k?
Koja od pravite ima samo edna zaedni~ka to~ka
so kru`nicata k?
Koja od pravite nema zaedni~ki to~ki so
kru`nicata k?
S
k
O
a
c
V
A
93
Voo~i i zapomni!
Pravata a i kru`nicata k imaat dve zaedni~ki to~ki. Velime deka pravata a e prese~ka
ili sekanta na kru`nicata k.
Pravata b i kru`nicata k imaat samo edna zaedni~ka to~ka. Velime deka pravata b e
dopirka ili tangenta na kru`nicata k.
Pravata c nema nitu edna zaedni~ka to~ka so kru`nicata k.
Nacrtaj kru`nica k i na nea ozna~i to~ka R. Nacrtaj prava t {to ja dopira kru`nicata k vo to~kata R.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ to~ka {to leì na dadena
kru`nica, vo kru`nicata ili nadvor
od nea;
Vo kakva zaemna polo`ba se to~kata A

i kru`nicata k (O, r), ako OA = r?
koga edna prava e sekanta na dadena

kru`nica;
Vo kakva zaemna polo`ba se pravata m

i kru`nicata k (O, r), ako pravata m
minuva niz centarot na kru`nicata?
koga edna prava e tangenta na dadena

kru`nica.
Zada~i
1.
Koja od to~kite A, V, S i D e vnatre{na to~ka za kru`nicata k (O; 3 cm),

ako OA = 25 mm, OB = 30 mm,
OC = 4 cm i OD = 2 cm?
5.
Vo kakva zaemna polo`ba moè da

bidat prava i kru`nica?
6.
Koja od pravite na crteòt e tangenta na kru`nicata k?

a
2.
Vo kakva zaemna polo`ba moè da

bidat to~ka i kru`nica?
b
c
O
3.
Nacrtaj kru`nica k (O; 8 mm) i prava

a {to ja se~e kru`nicata.
7.
4.
[to e tangenta na kru`nica?
Nacrtaj kru`nica k i na nea ozna~i

to~ka A. Nacrtaj tangenta t koja
kru`nicata ja dopira vo to~kata A.
10
94
ZAEMNA POLO@BA NA DVE KRU@NICI
Potseti se!
A
C
A
D
r1
Na crteòt se dadeni kru`nicite

k1(O1; r1) i k2(O2; r2).
k1
Razgledaj go crteòt i odgovori

na pra{aweto.
Dali kru`nicite k1 i k2 imaat
zaedni~ki to~ki?
O1
B
k1
Na crteòt se dadeni kru`nicite

k(O; r) i k1(O1; r1).
To~kata O e centar na kru`nicata
k(O; r), a otse~kata OD e radius na
taa kru`nica.
Imenuvaj gi centarot i radiusot na
kru`nicata k1.
Koi od ozna~enite to~ki pripa|aat na kru`nicata k i na kru`nicata k1?
k2
r2
r1
O2
O1
Voo~i!
Kru`nicite k1 i k2 nemaat zaedni~ki to~ki.
Ednata kru`nica e vo nadvore{nata oblast
na drugata kru`nica.
Zapomni!
Rastojanieto O1O2 me|u centrite O1 i O2 na kru`nicite k1 i k2 se vika centralno
rastojanie i naj~esto se ozna~uva so c; c = O1O2.
Razgledaj gi kru`nicite k1 i k2 i odgovori na pra{awata.

Dali kru`nicite k1 i k2 imaat zaedni~ki to~ki?
Vo koja oblast na kru`nicata k1 leì kru`nicata k2?
k1
k2
r1
r2
O1
Voo~i!
Kru`nicite k1 i k2 nemaat zaedni~ki to~ki.
Ednata kru`nica e vo vnatre{nata oblast na drugata kru`nica.
Na crteòt se dadeni kru`nicite k1(O1; r1) i k2(O1; r2). Razgledaj

go crteòt i odgovori na pra{awata.
[to imaat zaedni~ko kru`nicite k1 i k2 ?
Imaat li kru`nicite k1 i k2 zaedni~ki to~ki?
k1
r1
k2
r2
O1
O2
Voo~i i zapomni!
95
Kru`nicite k1 i k2 imaat zaedni~ki centar i nemaat zaedni~ki to~ki.

Za niv velime deka se koncentri~ni kru`nici.
Nacrtaj dve koncentri~ni kru`nici k1 i k2 so radiusi r1= 3 cm i r2= 2 cm.
Na crteòt se dadeni kru`nicite k1(O1; r1) i

k2(O2; r2).
r1
Razgledaj go crteòt i odgovori na

pra{aweto:
r2
M
O1
O2
Voo~i i zapomni!
Kru`nicite k1 i k2 imaat samo edna zaedni~ka to~ka.
Se veli deka kru`nicite k1 i k2 se dopiraat odnadvor.
Nacrtaj kru`nici k1(O1; 2 cm) i k2(O2; 3 cm) koi se dopiraat odnadvor.
Razgledaj gi kru`nicite k1(O1; r1) i k2(O2; r2) na

crteòt i odgovori na pra{aweto.
r1
k1
c
O1
r2
O2
k2
Voo~i i zapomni!
Kru`nicite k1 i k2 imaat samo edna zaedni~ka to~ka.
Se veli deka kru`nicite k1 i k2 se dopiraat odnatre.
Razgledaj go crteòt i raboti spored postapkata.

A
Nacrtaj otse~ka O1O2 = 4 cm.

Nacrtaj kru`nici k1(O1; 25 mm) i k2(O2; 22 mm).
Ozna~i gi zaedni~kite to~ki na kru`nicite k1 i k2 so A i B.
Povle~i gi radiusite r1= O1A i r2= O2A.
O1
O2
V
Voo~i i zapomni!
96
Kru`nicite k1 i k2 imaat dve zaedni~ki to~ki A i V, odnosno kru`nicite

se se~at.
Nacrtaj kru`nici k1 i k2 {to se se~at.
Treba da znae{!
Proveri se!
Vo koi zaemni polo`bi moàt da se

najdat dve kru`nici;
Moè li dve kru`nici da se koncentri~ni i da se se~at?
da prepoznae{ na crte`:
Dve kru`nici so radiusi r1 i r2 se

dopiraat odnadvor. Na {to e ednakvo
nivnoto centralno rastojanie?
koga dve kru`nici nemaat zaedni~ki

to~ki;
koga dve kru`nici se dopiraat;
koga dve kru`nici se se~at.
Zada~i
1.
Nacrtaj dve kru`nici k1 (O1; 18 mm) i

k2 (O2; 22 mm) koi nemaat zaedni~ki
to~ki. Kolku mo`nosti ima?
2.
Nacrtaj dve kru`nici k1 (O1; r1) i

k2 (O2; r2) taka {to da se dopiraat
odnadvor.
3.
Vo kakva zaemna polo`ba se

kru`nicite k1 (O1; 3 cm) i
k2 (O2; 2 mm), ako to~kite O1 i O2 se
sovpa|aat?
4.
Nacrtaj dve koncentri~ni kru`nici

k1 (O1; 2 cm) i k2 (O2; 15 mm).
5.
Nacrtaj dve kru`nici k1 (O1; 25 mm)

i k2 (O2; 15 mm), koi se dopiraat
odnatre.
6.
Kru`nicite k1 (O1; 3 cm) i

k2 (O2; 18 mm) se dopiraat odnatre.
Presmetaj go rastojanieto me|u
nivnite centri.
11
97
POLURAMNINA. AGOL
Potseti se!
Na crteòt se ozna~eni pravata p i to~kite A, B, C, D, E i F

{to ne leàt na nea.
Koi od ozna~enite to~ki na crteòt

leàt na pravata p, a koi ne leàt
na nea?
M
T
p
Vo kakva zaemna polo`ba se pravata

p i otse~kata MN?
[to e to~kata Q za pravata p i
otse~kata MN?
A
C
Dali otse~kata AB ima zaedni~ka to~ka

so pravata p?
Kakva zaemna polo`ba imaat pravata p
i otse~kata EF?
Voo~i deka otse~kata AB nema zaedni~ka to~ka so pravata p, a otse~kata EF ja se~e

pravata p.
Za to~kite A i B velime deka se nao|aat (leàt) na ista strana, a to~kite E i F na razli~ni strani od pravata p.
Objasni zo{to to~kite C i D leàt na ista strana od pravata p, a to~kite B i D leàt
na razli~ni strani od nea.
Ima li drugi to~ki koi leàt na ista strana, odnosno na razli~na strana od pravata p?
Moàm da voo~am deka na ista strana od pravata p ima beskone~no
mnogu to~ki.
Zapomni!
Mnoèstvoto od site to~ki vo ramninata {to leàt na ista strna od
dadena prava p, zaedno so to~kite od taa prava, se vika poluramnina.
Pravata p se vika rab ili grani~na prava na poluramninata.
So pravata p na crteòt se formirani dve poluramnini od koi

ednata e oboena.
Koi od ozna~enite to~ki na crteòt leàt vo

ista poluramnina so to~kata S?
P
N
T
L
98
Nacrtaj dve polupravi OX i OY, kako

na crteòt.
II
I
[to imaat zaedni~ko polupravite OX i OY?

O
Na kolku delovi e podelena ramninata so tie polupravi?
Dve polupravi so zaedni~ki po~etok ja razdeluvaat ramninata

na dva dela.
Geometriskata figura formirana od dve polupravi so zaedni~ka po~etna to~ka i edniot del od ramninata, opredelen so niv, se vika agol.
Na crteòt se pretstaveni dvata agla {to se obrazuvani od polupravite OX i OY.
Sekoj od tie agli e sostaven od polupravite i oboeniot
del od ramninata.
Polupravite OX i OY se vikaat kraci na agolot, a O se vika teme na agolot.

a
{n
re
t
a
Vn last
ob
N
ad
vo
re
{
na
Delot od ramninata {to mu pripa|a na agolot, bez kracite,

se vika vnatre{na oblast (ili kuso oblast) na agolot.
Vnatre{nata oblast na agolot se obeleùva so kruèn lak.
To~kite {to pripa|aat na vnatre{nata oblast se vikaat
O
vnatre{ni to~ki na agolot.
X
O
Voo~i deka!
Aglite moàt da se ozna~uvaat:

4
oblast
so golema latinska bukva so koja e ozna~eno temeto na agolot i
simbolot pred nea; na primer, O.
so mala bukva od gr~kata azbuka, {to se zapi{uva vo oblasta na agolot;

pokraj , se upotrebuvaat i bukvite: (beta), (gama), (delta) i dr.;
so tri golemi bukvi od latinicata, pri {to bukvata za temeto se pi{uva na sredinata; na primer AOB.
Na crteòt e pretstaven agol i se ozna~eni to~ki:
O, A, B, C, D, E.
Koi od tie to~ki mu pripa|aat na agolot ?

Koi od tie to~ki se vnatre{ni za agolot ?
D
E
C
B
A
Nacrtaj agol so teme S i kraci SP i SR i ozna~i go so kruèn lak. Kako }e go zapi{e{ so simboli agolot {to go nacrta?
Imenuvaj go sekoj od
aglite na crteòt.
Na crteòt se dadeni: MON so to~kite

A, B, C, D od negovata oblast i SQT so
to~kite E, F, G, H od negovata oblast.
99
D
C
Site to~ki od otse~kata AB leàt vo oblasta na

MON. Kade leàt otse~kite: BC, BD, AC?
G F
S
H E
Otse~kata EF ima to~ki {to pripa|aat na oblasta i to~ki {to ne pripa|aat na oblasta od SQT. Kade pripa|aat to~kite od otse~kite: EG, FH, HE?
Voo~i i zapomni!
Za eden agol velime deka e konveksen ako za koi bilo dve to~ki A i V od negovata
oblast, site to~ki od otse~kata AV pripa|aat na taa oblast.
Na crteòt agolot MON e konveksen, a agolot SQT e nekonveksen.
Nacrtaj eden konveksen agol i agol {to e nekonveksen.
Treba da znae{!
Proveri se!
[to e poluramnina;
Koja od figurite na crteòt e agol?
{to e agol;
Koja od figurite na crteòt e konveksen agol?
{to e vnatre{na oblast na agol;
Zada~i
1. Koi od ozna~enite to~ki na crteòt
3. Nacrtaj agol so teme M i kraci MP i

4. Nacrtaj eden konveksen agol i eden
agol {to ne e konveksen.
MN. Imenuvaj go toj agol.
leàt vo ista poluramnina so

to~kata A?
A
koj agol e konveksen.
E
D F
2. Imenuvaj gi temeto i
kracite na agolot na
crteòt. Koi od ozna~enite to~ki mu pripa|aat
na agolot, a koi na
oblasta?
5.
G
C
Kolku agli se obrazuvani so polupravite: OA, OB i OC i kru`nite

laci na crteòt?
Imenuvaj gi tie agli.
E
O
S
O
12
100
SPOREDUVAWE AGLI. VIDOVI AGLI
Potseti se!
Aglite, kako i otse~kite moè da

se sporeduvaat.
Na crteòt e daden eden agol.

N
Raboti spored barawata, voo~i,

zapomni i odgovori.
Na proyirna hartija nacrtaj dva agla,
= AOB i = CSD, kako na crteòt, a potoa izreì gi.
D
B
Imenuvaj go toj agol.

Imenuvaj gi kracite i temeto na
agolot.
Postavi go edniot izreàn agol vrz drugiot agol, na primer vrz

, taka {to temeto O da se sovpadne so temeto S, a krakot OA so
krakot SC, kako na crteòt.
OS
Vo koja oblast se nao|a krakot OB?

Krakot OB (od agolot ) leì vo oblasta na agolot .
A C
Voo~i!
Ima tri mo`nosti za polo`bata na krakot OB od agolot = AOB vo odnos na agolot
= CSD, koga i se postaveni eden vrz drug.
1) Krakot OB se sovpa|a so
krakot OD
- toga{ velime deka
aglite i se ednakvi
(skladni).
2) Krakot OB se nao|a vo
vnatre{nata oblast na
agolot - toga{ velime
deka e pomal od .
D
3) Krakot OB se nao|a vo
nadvore{nata oblast na
agolot - toga{ velime
deka e pogolem od .
B
OS
A C
OS
OS
A C
Razgledaj go agolot AOV na crteòt, razmisli

i odgovori.
[to obrazuvaat kracite na agolot AOB?
A C
Voo~i i zapomni!
101
Agol ~ii{to kraci obrazuvaat edna prava se vika ramen agol.

Koi bilo dva ramni agli se ednakvi.
Nacrtaj ramen agol MON, obeleì go so lak i ozna~i to~ki A,B,C, D vo negovata
oblast.
Koi od otse~kite AB, AC, BC i BD celosno leàt vo oblasta na MON?
Dali MON e konveksen ili nekonveksen agol?
C
Raboti spored barawata, voo~i, zapomni i odgovori.

Na proyirna hartija nacrtaj ramen agol AOB.
Previtkaj go listot vo temeto O, taka {to kracite
OA i OB da se sovpadnat. Potoa odvitkaj go listot.
Voo~uva{ deka so linijata na previtkuvawe ramniot agol e podelen na dva

skladni, odnosno ednakvi delovi. Sekoj od tie delovi e prav agol.
Voo~i i zapomni!
Agol koj e polovina od ramniot agol se vika prav
agol.
Agolot AOC na crteòt e prav agol. Zapi{i go drugiot prav agol.
Voo~i gi pravite agli na tvojot triagolen linijar.
Razgledaj go crteòt i postapi spored baraweto.
Nacrtaj poluprava OA.

Temeto na praviot agol postavi go vo to~kata O, taka {to
eden od kracite na pravoagolniot linijar da se sovpa|a so
polupravata OA.
Po drugiot krak od praviot agol na triagolniot linijarpovle~i poluprava OB.

Na toj na~in nacrta prav agol AOB.
Izmeri so praviot agol na pravoagolniot linijar koj od

aglite na crteòt e prav agol.
Razgledaj gi aglite AOB i MPN na crteòt i sporedi gi

so praviot agol.
Koj od dadenite agli e pomal od praviot agol, a koj e
pogolem od praviot agol?
Voo~i i zapomni!
102
Agol {to e pomal od praviot agol se vika ostar

agol.
Agol {to e pogolem od praviot agol, a pomal od

ramniot, se vika tap agol.
Proceni koi od aglite na

crteòt se ostri, a koi
tapi, a potoa proveri so
prav agol od linijarot
dali si procenil to~no.
Kakva e zaemnata polo`ba na

dve polupravi OA i OV, ako
to~kata V pripa|a na polupravata OA kako na crteòt?

Dali tie polupravi OA i OV ja delat

ramninata na dva dela?
10
Edniot agol e sostaven od polupravite (koi{to se sovpa|aat) i ostanatiot del od ramninata - toj agol se
vika poln agol;
drugiot agol e sostaven od polupravite (koi{to se sovpa|aat), a negovata
oblast e prazno mnoèstvo - toj agol
se vika nulti agol (nula - agol).
Na crteòt e pretstaven poln agol AOV i nulti

agol NPM.
Dali polniot agol e konveksen? Obrazloì go
tvojot odgovor.
Treba da znae{!
]e prifatime sovpadnatite polupravi

da opredeluvaat dva agla.
A
O
A
O
V
N
Proveri se!
Koj agol se vika:

ramen agol?
prav agol?
ostar agol?
tap agol?
poln agol?
nulti agol?
Zada~i
Koi vidovi agli moè{ da gi prepoznae{ na crteòt? Imenuvaj gi

C
tie agli.
Podredi gi po golemina, po~nuvaj}i od najmaliot, aglite: , , i ,
ako e ramen agol, e prav agol,
e ostar agol i e tap agol.
1. Koj agol se vika ramen agol?

2. Kakov agol pretstavuva polovinata
od praviot agol?
3. Kakov agol obrazuvaat strelkite na

~asovnikot vo:
a) 14 ~asot;
v) 17 ~asot;
b) 15 ~asot;
g) 18 ~asot?
4. Nacrtaj ostar agol AOB i tap agol MPN.
6. Nacrtaj tap agol MON i ostar
103
agol NOP, taka {to MOP da

bide ramen agol.
5. Nacrtaj tri polupravi OA, OB, i OC,
taka {to AOB e prav agol i BOC

e ostar agol. Od koj vid e AOC?
13
SOSEDNI, NAPOREDNI I NAKRSNI AGLI
Potseti se!
Na crteòt vo potseti se, aglite i

imaat zaedni~ko teme O i zaedni~ki
krak OV.
Dva agla so zaedni~ko teme i eden zaedni~ki krak, a nemaat zaedni~ki vnatre{ni to~ki se vikaat sosedni agli.
Na crteòt se aglite i .
Imenuvaj gi kracite i temiwata na
aglite i .
[to imaat zaedni~ko aglite i ?
Koi od aglite na crteòt se sosedni agli?

Obrazloì go odgovorot.
H
O
C
a)
N
M
b)
E
v)
Na pravata AS na crteòt e izbrana to~kata O i e povle~ena polupravata OV.

[to imaat zaedni~ko AOB i BOC?
Kako go vikame takviot par agli?

Kakov agol obrazuvaat kracite OA i OS?
Moè{ da voo~i{ deka aglite AOV i VOS se sosedni agli i obrazuvaat ramen agol.
Zapomni!
Dva sosedni agli {to obrazuvaat ramen agol se vikaat naporedni agli.
Nacrtaj eden ostar agol MPN, a potoa nacrtaj agol NPS naporeden na agolot MPN.
Od koj vid e agolot NPS?
Nacrtaj prav agol , a potoa nacrtaj agol naporeden na . Od koj vid e agolot ?
104
Pravite AS i BD na crteòt se se~at vo

to~kata O. Taka se obrazuvani aglite , ,
i . Kracite OC i OD na agolot se prodolènija na kracite OA i OV na agolot . Za
takvi agli velime deka se nakrsni agli.
Nakrsni agli se
i aglite i ,
na crteòt.
Dva agli {to imaat zaedni~ko teme, a kracite na

edniot agol se prodolènija na kracite od drugiot agol niz temeto, se vikaat nakrsni agli.
Nacrtaj ostar agol AOV, a potoa nacrtaj agol MON, taka {to tie dva agli da se
nakrsni.
Nacrtaj na hartija ili na karton nakrsni agli kako

na crteòt. Ise~i gi vnimatelno nakrsnite agli i
postavi gi eden na drug. ]e voo~i{ deka nakrsnite
agli pri postavuvaweto eden na drug se sovpa|aat.
Poradi toa moè{ da kaè{ deka nakrsnite agli
se skladni (ednakvi).
Na crteòt AOD = BOC i AOB = COD.
Nacrtaj prav agol MPN, a potoa nacrtaj go negoviot nakrsen agol SPR. Od koj vid se
aglite MPS i NPS?
Treba da znae{!
Proveri se!
Da prepoznae{ i da objasni{
koi agli se sosedni agli;
Dali moàt da bidat sosedni aglite AOV i BCD?
da prepoznae{ i objasni{ koi

agli se vikaat naporedni agli;
Aglite AOV i VOS se naporedni agli. Ako AOV

e prav, toga{ od koj vid e VOS?
da prepoznae{ i da objasni{
koi agli se nakrsni agli.
Agolot MPN e tap agol. Od koj vid e nakrsniot

agol na MPN?
Zada~i
1.
Imenuvaj gi sosednite
agli na crteòt.
Vnimavaj ima ~etiri para sosedni
agli!
2.
3.
B
Koj od aglite na crteòt

e naporeden na agolot ?
Koi drugi dva agli se
naporedni?
Nacrtaj eden tap agol , a potoa nacrtaj go negoviot naporeden agol . Od

koj vid e agolot ?
4.
Za koi dva agli se veli deka se

nakrsni?
5.
Odredi gi parovite nakrsni

agli na crteòt.
1
4
5
8
14
A 1
Potseti se!
V
Na crteòt e dadena kru`k
nica k, centar O i na nea se
ozna~eni to~kite A i V.
A
Na kolku delovi e podeO
lena kru`nicata k so to~kite A i V?
Kako se vika sekoj od tie dva dela?
Kako se ozna~uva pomaliot od dvata
kru`ni laci?
Kako se vika otse~kata AV?
105
CENTRALEN AGOL. KONSTRUKCIJA NA AGOL
Koj od aglite , i
na crteòt e centralen agol? Zo{to agolot ne e centralen?
Na crteòt e dadena kru`nica

k so centar O i aglite i .
C
D
k
Kade se nao|a temeto na agolot: ; ?

Agol ~ie{to teme se nao|a vo centarot
na dadena kru`nica se vika centralen
agol.
Kracite na agolot (na crteòt) ja se~at kru`nicata k vo to~kite A i B.

Zapi{i go kru`niot lak {to go
obrazuvaat kracite na agolot
i leì vo toj agol.
Zapi{i go kru`niot lak {to go

obrazuvaat kracite na agolot
i ne leì vo toj agol.
Zapomni!
Sekoj centralen agol vo dadena kru`nica opredeluva to~no eden kruèn lak {to
leì vo toj agol.
Za agolot i za lakot velime deka se soodvetni ili si odgovaraat eden na drug.
Na crteòt e dadena kru`nica k i centar O i dva centralni agli,

koi{to se skladni.
Zamisli deka agolot se vrti okolu to~kata O vo nasoka na dvièweto na strelkite na ~asovnikot, s dodeka to~no go pokrie
agolot .
Kade bi padnala to~kata A, a kade
to~kata V?
So koj lak bi se sovpadnal lakot AV?
Voo~uvam deka lakot

AV bi se sovpadnal so
lakot CD.
106
Na skladni centralni agli vo ista kru`nica ili vo razli~ni kru`nici so

ednakvi radiusi im odgovaraat skladni kru`ni laci.
Na ist na~in moè{ da voo~i{ deka vaì i obratnoto:

Na skladni laci vo ista kru`nica ili vo razli~ni kru`nici so ednakvi radiusi im
odgovaraat skladni centralni agli.
Centralnite agli i na crteòt se skladni.

Kakvi se soodvetnite laci AB i CD?
Tetivata AV mu pripa|a na agolot , a tetivata CD - na .
Kako }e zaklu~i{ deka ovie tetivi se skladni (ednakvi)?
Moàm da zamislam deka agolot , so vrtewe okolu to~kata O, }e se sovpadne so agolot . Tetivite AV i CD }e se sovpadnat, t.e. tie se ednakvi.
Vaì op{to!
Na skladni centralni agli vo kru`nica ili vo razli~ni kru`nici so ednakvi radiusi im odgovaraat skladni (t.e. ednakvi) tetivi.
Tetivite AV i CD vo kru`nicite k1 i k2, so ednakvi radiusi, se ednakvi.

Dali centralniot agol e skladen so centralniot agol ?
Voo~i deka e pomal od ramniot agol, a e
pogolem od ramniot agol.
Voo~i deka
Na ednakvi tetivi vo ista kru`nica ili vo razli~ni kru`nici so ednakvi radiusi
im odgovaraat skladni centralni agli samo koga tetivite: ili dvete pripa|aat ili
dvete ne pripa|aat na soodvetnite agli.
Na crteòt se dadeni kru`nicite k1 i

k2, so ednakvi radiusi. Vo sekoja od
kru`nicite se ozna~eni tetivi:
AB = 2 cm, CD = 24 mm, KL = 24 mm i
MN = 2 cm. Koi od ozna~enite agli se
ednakvi me|u sebe? Zo{to?
B
A
C
k2
k1
K
N
Znae{ deka na ednakvi centralni agli vo kru`nici so ednakvi radiusi

odgovaraat ednakvi kru`ni laci (odnosno tetivi). Toa moè{ da go
iskoristi{ da konstruira{ agol, ednakov na daden agol, samo so pomo{
na linijar i {estar . Kako se pravi toa? Vidi ja slednata zada~a.
B
8
Daden e agolot = KOL (crt. a).

Konstruiraj agol ednakov na agolot .
107
L
a)
Sledi ja postapkata ~ekor po ~ekor.

9
Nacrtaj poluprava RT (crt. b).
b)
So proizvolen otvor na {estarot, na dadeniot agol a),

nacrtaj del od kru`nicata so centar vo to~kata O {to }e gi
prese~e kracite OK i OL. Taka }e ja dobie{ tetivata AV
{to odgovara na AOB (crt. v)
So istiot otvor na {estarot, kako pri crt. v, nacrtaj del
od kru`nicata so centar vo to~kata R (crt. g).
P
L
B
v)
Otvori go {estarot i zemi go so nego rastojanieto AB od

crt. v.
g)
P
Nacrtaj ja polupravata RY {to minuva niz to~kata N (crt.

d); so toa }e dobie{ TPS = .
S
N
d)
Treba da znae{!
Da objasni{ koj agol se vika centralen
agol;
kakov e odnosot me|u ednakvite centralni agli i soodvetnite kru`ni
laci;
deka na ednakvi centralni agli odgovaraat ednakvi tetivi.
A
N
Zabodi go {ilecot na {estarot vo to~kata M i so drugiot

krak prese~i go prethodno nacrtaniot lak na crt. g; taka
}e ja dobie{ to~kata N.
Nacrtaj tap agol , a potoa konstruiraj agol

ednakov na agolot .
Proveri se!
N
A
Vo kru`nicata k na
crteòt, AB = MN i
AB > CD.
Koi od ozna~enite agli
se ednakvi me|u sebe?
O
M
B
C
Zada~i
1. Koj agol se vika centralen agol?
2. Nacrtaj kru`nica k(O; 3 cm) i edna
nejzina tetiva AB = 35 mm. Nacrtaj go
centralniot agol vo koj leì tetivata AV.
3. Nacrtaj ostar agol , a potoa konstruiraj agol ednakov so agolot .
4. Nacrtaj prav agol AOV, a potoa nacrtaj

agol MPN ednakov so agolot AOV.
15
108
GRAFI^KO SOBIRAWE I ODZEMAWE NA AGLI
Potseti se!
A 1
Kako }e konstruira{ agol ednakov

na daden agol ?
Dadeni se aglite i . Odredi go

grafi~ki nivniot zbir.
Na crteòt e daden agol i poluprava OA.
Razgledaj go crteòt i raboti

spored postapkite.
C
B
Konstruiraj agol AOV ednakov na agolot .
Nacrtaj dva agla i i poluprava OA.

So ist otvor na {estarot nacrtaj
kruèn lak na agolot , na agolot i na
polupravata OA.
Konstruiraj agol AOV ednakov na agolot .
Konstruiraj agol VOS ednakov na agolot .
Koja operacija ja izvr{i so aglite i ?
Na {to e ednakov agolot AOS? Zapi{i
go toa simboli~ki.
Od prethodnite aktivnosti moè{e da

voo~i{ kako grafi~ki (konstruktivno) se
sobiraat agli.
So opi{anata postapka dobivme agol
AOS, koj e ednakov na zbirot od aglite
i , t.e. AOS = + . Ovaa postapka se
vika grafi~ko sobirawe ili konstrukcija na zbir na dva agla.
Nacrtaj ostar agol i prav agol , a potoa odredi go grafi~ki nivniot zbir.
Dadeni se aglite i . Odredi ja grafi~ki nivnata razlika.

Razgledaj go crteòt i raboti spored postapkite.
R
N
Nacrtaj tap agol , ostar agol i poluprava OM.

So ist otvor na {estarot nacrtaj kru`ni laci na aglite i i na polupravata OM.
Konstruiraj agol MON ednakov na agolot .
Konstruiraj agol NOP ednakov na agolot taka {to krakot OR da bide vo oblasta na
agolot MON.
Taka go dobi agolot MOR.
109
[to pretstavuva agolot MOR za aglite i ?

Koja operacija ja izvr{i so aglite i ?
So opi{anata postapka go dobivme MOR = - ; so nea e izvr{eno grafi~ko t.e.

konstruktivno odzemawe na aglite i .
Nacrtaj prav agol i ostar agol , a potoa odredi ja grafi~ki nivnata razlika.
Treba da znae{!
Da odredi{ grafi~ki
zbir na dva agla;
Proveri se!
Vo vrska so crteòt zapi{i
simboli~ki:
razlika na dva agla.
[to pretstavuva agolot AOS

za aglite AOV i VOS?
[to pretstavuva agolot AOV za aglite AOS i SOV?
Zada~i
4. Nacrtaj eden tap agol i eden ostar
1. Nacrtaj dva ostri agli i i kon-
agol i konstruiraj ja nivnata razlika.
struiraj go nivniot zbir.
5. Nacrtaj tap agol i prav agol i kon-
2. Nacrtaj ostar agol i konstruiraj go
struiraj ja nivnata razlika.
agolot 2 (2 = + ).
6. Nacrtaj ostar agol i ostar agol , e
3. Nacrtaj tri ostri agli , i , a potoa
pomal od , a potoa konstruiraj go

agolot 2 .
konstruiraj go agolot + + .
Obidi se!
Kolku agli (ozna~eni so lak)
ima na crteòt?
C
B
Koi parovi agli se sosedni?
To~kata O leì na pravata AE.

Koi parovi agli se naporedni?
A
110
16
MEREWE AGLI. AGLOMER
Potseti se!
So koja naprava se meri dolìnata na
otse~kata?
A
Agolot AOD e zbir od aglite , i ,

koi{to se skladni me|u sebe. Kolku
pati agolot se sodrì vo agolot AOD?
Nacrtaj agol i agol {to e pogolem

od .
Kakvi se me|u sebe dva centralni agli
~ii{to soodvetni laci ima se skladni?
Lacite AB, BC, CD, DE i EF na crte-
Na crteòt, lacite
AB, BC i CD se
skladni.
Kakvi se me|u sebe
centralnite agli ,
i ?
Nabroj (barem tri) merni edinici za

dolìna.
I aglite moàt da se sporeduvaat

i, spored toa, moàt da se merat.
Se veli i: merniot broj na agolot AOD

vo odnos na agolot e 3.
òt se skladni. Koj e merniot broj na

agolot: a) AOF; b) AOC vo odnos na
agolot ?
Razgledaj go ramniot agol AOV i

soodvetniot lak - polukru`nicata na
crteòt.
Voo~i deka polukru`nicata e podelena na 180 delovi.

Koj del od ramniot agol e centralniot agol {to mu soodvetstvuva na eden 180-ti del
od polukru`nicata?
Agolot koj{to e 180-ti del od ramniot agol se zema za osnovna edinica za merewe
agli.
Negovata golemina se vika agolen stepen ili kuso stepen. Se ozna~uva: 1o; se ~ita
"eden stepen#.
Voo~iv deka: ako ramen agol
se podeli na 180 dela, se dobiva agol so golemina od 1o.
Kolku stepeni ima ramniot agol?

Kolku stepeni ima praviot agol?
Napravata za merewe agli se vika

aglomer.
111
Aglomerot e prikaàn na crteòt.

Aglomerot moè da bide napraven od tenka metalna plo~ka, od karton ili od plastika.
0
Toj ima forma na polukrug koj e podelen na 180

ednakvi delovi i sekoj del ozna~uva eden stepen.
Na skalata se ozna~eni broevi od 0 do 180, a centarot na polukru`nicata e

ozna~en so O.
S
5 Razgledaj go crteòt na koj e prikaàno mereweto na agolot VAS i odgovori:
Kade e postavena to~kata O od aglomerot?
Kade leì krakot AV od agolot VAS?
Pro~itaj na aglomerot kolku stepeni ima
VAS.
A
0
Kolku stepeni ima sekoj od aglite na crteòt?

K
a)
So pomo{ na aglomer, nacrtaj

MPN = 105o.
b)
poluprava RM so po Nacrtaj

~etna to~ka R.
go aglomerot taka {to
Postavi
to~kata O da se sovpadne so
po~etnata to~ka R na polupravata RM.
P
Ozna~i to~ka N na mestoto kade {to skalata na aglomerot
pokaùva 105o.
M
0
Povle~i poluprava PN. Na toj na~in so pomo{ na aglomer, nacrta MPN = 105o.
112
So pomo{ na aglomer nacrtaj agol od:
a) 48o;
b) 115o;
Pomali edinici od stepenot za merewe agli se agolna minuta ili kuso minuta (se ozna~uva 1) i agolna sekunda ili kuso sekunda (se ozna~uva 1). Eden
stepen ima {eeset minuti, a edna minuta {eeset sekundi.
1o = 60; 1 = 60; 1o = 60 60 = 3 600.
Ako daden agol ima 25 stepeni, 38 minuti i 42 sekundi, toa se zapi{uva vaka:
= 25o 28 42.
Pretvori gi vo minuti:
a) 5o;
b) 12o 45;
v) 45o 15.
a) 5o = 5 60 = 300.
10
Pretvori gi vo sekundi: a) 4o; b) 10o 15; v) 20o 20 20.
Treba da znae{!
Proveri se!
Koja e osnovnata edinica za merewe
golemina na agol;
Od koj vid e agolot {to ima 90o?
koi se pomali edinici od stepen;
Od koj vid e agolot {to ima 124o?
{to e agolen stepen;
Pretvori vo minuti 35o 17.
kolku minuti ima 1o;
Pretvori vo sekundi 15o 2 13.
kolku sekundi ima 1.
Zada~i
1.
2.
Kolku stepeni ima sekoj od aglite:

VOS, BOD, COD, BOM i MON na
crteòt?
Izmeri gi aglite i na crteòt.
N
O
3.
Nacrtaj agol od: a) 47o;
4.
Pretstavi gi vo minuti:
a) 25o;
b) 30o 15.
b) 126o.
5.
Podredi gi po golemina, po~nuvaj}i

od najmaliot, aglite: = 71o 35;
= 62o 58 30; = 96o 45;
= 84o 35 40.
17
113
ARITMETI^KI OPERACII SO AGLI
Potseti se!
A 1
Osnovna edinica za merewe agli e

stepen.
Presmetaj go zbirot na aglite

= 85o 36 25 i = 32o 12 20.
Voo~i ja postapkata pri re{avaweto.
Pomali edinici od stepenot se minuta i sekunda.
1. Soberi gi sekundite: 25 + 20 = 45
2. Soberi gi minutite: 36 + 12 = 48
1o = 60; 1 = 60; 1o = 3 600.
3. Soberi gi stepenite: 85o + 32o = 117o
Pretvori gi vo stepeni:
a) 120;
b) 180.
Pretvori gi vo stepeni i minuti:
a) 86;
b) 145.
85o
36 25
32o
12 20
117o
48 45
+ = 117o 48 45.
Presmetaj go zbirot na aglite = 48o 32 15 i = 60o 8 20.
Presmetaj ja razlikata na aglite = 78o 38 42 i = 26o 15 18.

Voo~i ja postapkata.
1. Odzemi gi sekundite: 42 - 18 = 24
2. Odzemi gi minutite: 38 - 15 = 23
3. Odzemi gi stepenite: 78o - 26o = 52o
78o
38 42
26o
15 18
52o
23 24
- = 52o 23 24.

1. 30 + 50 = 80 = 1 + 20
2. 36 + 42 + 1 = 79 = 1o + 19
3. 84o + 35o + 1o = 120o
84o
36 30
35o
42 50
120o
19 20
+ = 120o 19 20.
114
1. 18 < 35. Od 25 odzemame 1; 1 = 60; 18 +60 = 78; 78 - 35 = 43
2. 24 < 36. Od 90o odzemame 1o; 1o = 60; 24 +60 = 84; 84 - 36 = 48
3. 89o - 28o = 61o
90o
25 18
28o
36 35
61o
48 43
- = 61o 48 43.
Presmetaj ja razlikata na aglite = 88o 24 i = 25o 38 40.

1. 1 = 60; 60 40 = 20
2. 1o =60; 83 38 = 45
3. 87o - 25o = 62o
10
a) 90o - 35o 42;
Presmetaj gi razlikite:
88o
24
25o
38 40
62o
45 20
- = 62o 45 20.
b) 180o - 65o 25 35.
ZA ONIE [TO SAKAAT DA ZNAAT POVE]E

1
Presmetaj 4 , ako = 28o 32 24.

1. 4 24 = 96 = 1 + 36
4 28o 32 24 = 114o
2. 4 32 + 1 = 128 + 1 = 129 =
3. 4
28o
2o
112o
2o
2o
114o
Presmetaj 5 , ako = 20o 18 28.
+ 9
4 = 114o 9 36.
36
Presmetaj : 6, ako = 76o 32 42.
115
76o 32 42 : 6 = 12o 45 27
- 72o
4o 32 = 272
- 270
2 42 = 162
- 162
0
4o 32 = 4 60 + 32 = 272
2 42 = 2 60 + 42 = 162
Koj agol e 4 pati pomal od agolot = 75o 34 20?
Treba da znae{!
Proveri se!
Agli se sobiraat taka {to po red }e se sobiraat sekundite, odnosno minutite, odnosno stepenite;
da sobira{ agli koga zbirot na sekundite, odnosno
minutite e pogolem od 60;
Presmetaj + i ,
ako = 68o 45 22 i
= 30o 25 48.
agli se odzemaat taka {to po red }e se odzemaat sekundite, odnosno minutite, odnosno stepenite;
da odzema{ agli koga brojot na minutite ili na
sekundite vo namalenikot e pomal od istiot broj vo
namalitelot.
Zada~i
1. Presmetaj + i - , ako
= 88o 26 32 i = 25o 10 20.
2. Presmetaj + i - , ako
= 76o 32 42 i = 40o 38 50.
3. Presmetaj go agolot koj{to so agolot

dava zbir od 90o, ako e:
a) = 36o 40;
b) = 42o 42 42.
4. Presmetaj go agolot koj{to so agolot

dava zbir od 180o, ako e:
a) = 78o 30;
b) = 65o 35 25.
Obidi se!
Na crteòt e nacrtan
agol od 19o.
19o
Kako moè bez aglomer, a samo so

{estar i linijar, da se konstruira agol
od 1o?
18
116
ZAEMNO NORMALNI PRAVI.

RASTOJANIE OD TO^KA DO PRAVA
Potseti se!
A 1
Na crteòt se dadeni pravite m i

n. Razgledaj go crteòt i odgovori
na pra{awata:
a
b
Pravite a i b na crteòt se se~at.

Tie imaat samo edna zaedni~ka
to~ka. Koja e taa to~ka?
Kakva zaemna polo`ba imaat pravite m i n?

Kakov agol formiraat aglite i ?
Zapomni!
Ako e prav agol, kakov e agolot ?
Za dve pravi {to se se~at i obrazuvaat pravi

agli se veli deka se zaemno normalni pravi
ili deka ednata prava e normala na drugata
prava. Toa simboli~ki se zapi{uva: m n.
Da zapomnam! Pravite m i
n se se~at i obrazuvaat
pravi agli. Tie se zaemno
normalni pravi.
Nacrtaj prava p i ozna~i to~ka A {to ne leì na taa prava. Nacrtaj prava s {to
minuva niz to~kata A i e normalna na pravata p.
B 3
Odredi go najkratkoto rastojanie od to~kata

M do pravata p na crteòt.

Razgledaj go crteòt i postapi spored

barawata.
Izmeri gi rastojanijata MA, MB, MC, MD
i ME i sporedi gi.
Koe od navedenite rastojanija e najmalo?
Vo kakva zaemna polo`ba
se pravata p i pravata MC?
Zapomni!
p
A
Da zapomnam! Moàm da zaklu~am deka najmalo e rastojanieto MC, a toa e dolìnata na

otse~kata {to e normalna na
pravata p.
Pod rastojanie od to~ka M do prava p se podrazbira najkusoto rastojanie.

Rastojanieto od to~kata M do pravata p go merime po normalata povle~ena niz to~kata
M kon pravata p.
Rastojanie na to~kata M do pravata p e dolìnata na otse~kata MC, kade {to C e
prese~nata to~ka na normalata i pravata p.
Odredi go rastojanieto od to~kata A do pravata a na crteòt. Razgledaj go crteòt a) i raboti spored postapkata.
Nacrtaj prava b koja minuva niz to~kata A i e normalna

na pravata a (koristej}i go praviot agol na tvojot
triagolen linijar).
117
a
A
Ozna~i ja prese~nata to~ka B na pravite a i b.

Dolìnata na otse~kata AB e rastojanieto od to~kata A
b
a)
do pravata a. Vo slu~ajov AB = 27 mm.
R
Koja od otse~kite na crteòt e rastojanie od
to~kata P do pravata a?
Izmeri go rastojanieto od to~kata P do pravata a.
a
A
Nacrtaj prava a i ozna~i to~ka A {to e na rastojanie 3 cm od taa prava.
Treba da znae{!
Proveri se!
Za koi dve pravi se
veli deka se zaemno
normalni;
Kaj edno selo minuva reka, oddale~ena od nego. Na rekata

treba da se postavi most taka {to da bide najblisku do
seloto.
da odredi{ rastojanie od to~ka do

prava.
Objasni, spored toa {to u~e{e, kako }e go odredi{ mestoto

kade {to treba da bide postaven mostot na rekata.
Zada~i
1. [to e rastojanie od to~ka do prava?
2. Nacrtaj prava m i ozna~i to~ka M {to
ne leì na taa prava.
Odredi go rastojanieto od to~kata M
do pravata m.
3. Odredi go rastojanieto od to~kata A

do pravata c na crteòt.
A
S
c
V
D
4. Nacrtaj prava p i ozna~i to~ka P {to

e na rastojanie 2 cm od pravata p.
5. Nacrtaj prava p i na nea ozna~i to~ka

M. Niz to~kata M povle~i prava q,
normalna na p.
19
118
SIMETRALA NA OTSE^KA. SIMETRALA NA AGOL
Potseti se!
A
A 1
M
To~kata M e sredna to~ka na otse~kata AB = 3 cm.
Dadena e otse~kata AV. Niz

nejzinata sredna to~ka O povle~i prava s {to e normalna
na otse~kata AV.
s
Odredi gi AM i MB.
Pravite a i b na crteòt
se zaemno normalni.
Od koj vid e agolot ?

Nacrtaj otse~ka AB.

ja srednata to~ka O na
Odredi
otse~kata AB.
Niz to~kata O povle~i prava s normalna na AB.

Na kakvi delovi pravata s ja deli otse~kata AB?
Vo kakva zaemna polo`ba se pravata s i otse~kata AB?
Voo~i i zapomni!
Pravata s {to ja prepolovuva otse~kata AB i e normalna na nea vika simetrala na otse~kata AB.
m
Koja od pravite na crteòt e simetrala na otse~kata MN?

R
n s
N
Nacrtaj otse~ka CD i potoa nacrtaj ja nejzinata simetrala s.
B 4
Na crteòt e daden AOB = 68o i vo negovata oblast e

povle~ena poluprava OC taka {to AOC = 34o.
Razgledaj go crteòt i odgovori na pra{aweto.

Kolku stepeni ima COB?
Na kakvi delovi polupravata OC go deli agolot AOB?
Zaklu~iv! Polupravata OC go
deli agolot AOB na dva ednakvi
dela. AOB = 68o,
AOC = 34o i COB = 34o.
Zapomni!
Polupravata {to go deli eden agol na
dva ednakvi agli se vika simetrala
na toj agol.
Proveri, koja od polupravite: OM, ON i OP na

crteòt e simetrala na agolot AOB.
119
P
N
Nacrtaj agol od 56o i so pomo{ na aglomer

povle~i ja negovata simetrala.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da objasni{: {to e simetrala na otse~ka i {to e simetrala na agol;
da nacrta{: simetrala na dadena
otse~ka i simetrala na daden agol.
To~no po
simetrala!
Nacrtaj otse~ka EF = 48 mm kako na

crteòt, a potoa nacrtaj ja nejzinata
simetrala.
Nacrtaj AOV = 100o i potoa povle~i
ja negovata simetrala.
Kolku simetrali moè da se povle~at:
na dadena otse~ka;
na daden agol?
F
Zada~i
1. Simetralata s ja se~e otse~kata
AB = 5 cm vo to~kata M.
Presmetaj go AM.
5. Polupravata OP e simetrala na
MON = 84o.
Kolku stepeni ima MOP?
2. Simetralata s ja se~e otse~kata MN

vo to~kata P, taka {to MP = 35 mm.
Presmetaj ja dolìnata na otse~kata MN.
6. Polupravata OC e simetrala na
AOB.
Presmetaj go AOB, ako AOC = 35o.
3. Nacrtaj otse~ka AB = 5 cm, a potoa

nacrtaj ja nejzinata simetrala.
7. Nacrtaj agol = 76o i povle~i ja

4
Nacrtaj iskr{ena linija od dve otse~ki AB i BC. Nacrtaj gi simetralite na

otse~kite AB i BC.
negovata simetrala.
20
120
KOMPLEMENTNI I SUPLEMENTNI AGLI
Potseti se!
A 1
Koi od parovite agli imaat zbir 90o?

a) = 35o i = 55o;
Na crteòt e konstruiran zbirot

na aglite = 40o i = 50o.
b) = 26o i = 46o;
v) = 48o i = 52o.
= 40o
Zapomni!
Za dva agla ~ij zbir iznesuva 90o se veli

deka se komplementni agli.
50o
Kolkav agol e zbirot na aglite

i ?
Kolku stepeni ima praviot agol?
Kolku stepeni ima + ?
Dali aglite i se komplementni, ako:

a) = 25o i = 65o;
b) = 23o i = 77o;
v) = 44o i = 46o?
Ako = 32o, toga{ kolku iznesuva negoviot komplementen agol ?
Izmeri gi aglite i i presmetaj go nivniot zbir.
Kakov agol e zbirot na aglite i ?

Kolku stepeni ima ramniot agol?
Kolku stepeni ima AOV, koj{to e zbir od
aglite i ?
Voo~iv! Zbirot na aglite i e 180o, t.e. nivniot zbir pretstavuva

ramen agol.
Zapomni!
121
Za dva agli ~ij{to zbir iznesuva 180o se veli deka se suplementni agli.
Koi od aglite i se suplementni:

= 65o i = 115o;
= 108o i = 72o;
= 125o i = 65o?
Ako = 75o, toga{ kolku iznesuva negoviot suplementen agol ?
Treba da znae{!
Proveri se!
Za koi dva agla velime deka se komplementni?
Za koi dva agla velime deka se
suplementni?
Neka AOV = 62o. Koj od aglite: = 38o;

= 118o; = 28o e:
komplementen so agolot AOV;
suplementen so agolot AOV?
Zada~i
1. Proveri dali aglite i se komplementni, ako:
4. Proveri dali se suplementni aglite

i , ako:
i=
52o;
a) = 105o i = 65o;
i=
58o;
b) = 128o i = 52o;
v) = 66o i = 24o.
v) = 46o i = 134o.
a) =
48o
b) =
32o
2. Presmetaj go komplementniot agol na
5. Presmetaj go suplementniot agol na
3. Nacrtaj eden ostar agol, a potoa kon-
6. Nacrtaj tap agol, a potoa konstruiraj go
agolot = 39o.
struiraj go negoviot komplementen agol.
agolot = 76o.
negoviot suplementen agol.
122
21
MNOGUAGOLNIK
Potseti se!
A 1
Na crteòt se dadeni tri iskr{eni linii.
Na crteòt se dadeni zatvoreni

iskr{eni linii KLMNP i ABCDE.
Razgledaj go crteòt i odgovori na
pra{awata.
P
D
M
E
a)
b)
v)
L
Iskr{enata linija pod a) e otvorena,

a pod b) i v) e zatvorena.
Stranite AB i BC na iskr{enata
linija ABCDE se sosedni. Tie imaat
zaedni~ko teme B.
Koi strani na iskr{enata linija KLMNP

ja se~at stranata KL?
Dali stranite {to ja se~at stranata KL se
nejzini sosedni strani?
D
E
Ima li nesosedni strani vo iskr{enata

linija ABCDE {to se se~at?
C
B
A
Koi od stranite na iskr{enata
linija ABCDE ne se sosedni so
stranata AB?
Navistina vo iskr{enata linija ABCDE

nema nesosedni strani koi se se~at.
Zatvorena iskr{ena linija vo koja

nema nesosedni strani {to se
se~at se vika poligonalna linija.
B 3
Nacrtaj poligonalna linija DEFGH.

D
Razgledaj ja poligonalnata linija ABCDEF

na crteòt.
Na kolku delovi poligonalnata linija ja
razdeluva ramninata?
Oboeniot del se vika vnatre{en del ili
vnatre{na oblast na poligonalnata linija.
Poligonalnata linija i nejzinata
vnatre{na oblast obrazuvaat edna
geometriska figura.
Zapomni!
123
Geometriskata figura obrazuvana od edna poligonalna linija i nejzinata

vnatre{na oblast se vika mnoguagolnik.
Koja od figurite na crteìte e mnoguagolnik?
a)
b)
v)
Na crteòt e daden mnoguagolnikot ABCDE.

D
To~kite: A, B, C, D i E se temiwa na mnoguagolnikot.
Temiwata A i B se sosedni temiwa - leàt na ista
strana.
Koi temiwa se sosedni so temeto D?

Koi temiwa ne se sosedni na temeto C?
Otse~kite: AB, BC, CD, DE i EA se vikaat strani na
mnoguagolnikot ABCDE.
Za koi strani na mnoguagolnikot ABCDE temeto B e zaedni~ko teme?

Stranite AB i BC imaat zaedni~ko teme B. Tie se vikat sosedni strani.
Koi strani na mnoguagolnikot KLMNP se sosedni

strani na stranata MN?
P
M
Koi strani na mnoguagolnikot KLMNP ne se sosedni

strani na stranata KL?
Razgledaj go mnoguagolnikot KLMNP.

So koi polupravi e obrazuvan agolot KLM?
Kolku agli obrazuvaat polupravite, na koi leàt stranite na mnoguagolnikot
KLMNP, vo negovata vnatre{na oblast?
Voo~i i zapomni!
124
Aglite: KLM, LMN, MNP, NPK i PKL se agli na mnoguagolnikot.
Nacrtaj mnoguagolnik ABCD i ozna~i gi negovite agli so , , i .
Treba da znae{!
Proveri se!
[to e poligonalna linija;
koja geometriska figura se vika
mnoguagolnik;
{to e teme, {to e strana i {to e
agol na mnoguagolnik;
koi se sosedni temiwa, a koi se
nesosedni temiwa kaj mnoguagolnik;
Zo{to iskr{enata
E
linija na crteòt ne
e poligonalna linija?
Koi strani na
iskr{enata linija
ABCDE ne se sosedni
na stranata CD?
koi se sosedni strani, a koi se

nesosedni strani kaj mnoguagolnik.
Zada~i
D
4. Koi od temiwata
1.
Koja od iskr{enite linii e poligonalna linija?
na mnoguagolnikot ABCDE ne se E
sosedni so temeto D?
B
N
5. Koi strani na mnoa)
b)
2. Koja od geometriskite figuri na

crteòt e mnoguagolnik?
guagolnikot KLMNP,
na crteòt, se
sosedni na stranata
MN?
P
M
K
Pomogni mu na gradinarot!
a)
b)
v)
3. Nacrtaj mnoguagolnik ABCD.
Eden gradinar dobil zada~a da posadi

12 sadnici vo 6 reda, po 4 sadnici vo
sekoj red.
]e moè li gradinarot da ja izvr{i
zada~ata?
22
125
NEKOI VIDOVI MNOGUAGOLNICI
Potseti se!
A 1
Kako se vika geometriskata figura

{to e obrazuvana od edna poligonalna linija i nejzinata vnatre{na
oblast?
To~kite D, E i G leàt na mnoguagolnikot ABCD.
D
M
H
C
E F
G
A
Razgledaj gi crteìte i odgovori na

pra{awata.
Y
Koi od ozna~enite to~ki ne leàt

na mnoguagolnikot ABCD?
T
X
O
F
a)
U{te koi od ozna~enite to~ki leàt

na mnoguagolnikot ABCD?
Na crteìte a) i b) se dadeni
dva mnoguagolnika i po nekolku
otse~ki ~ii{to krajni to~ki
pripa|aat na mnoguagolnicite.
b)
Kade leàt site to~ki od otse~kite FG,

HT i XY?
Dali site to~ki od otse~kite: OR, ST i
UV leàt vo mnoguagolnikot pod b)?
Voo~i!
Vo mnoguagolnikot pod a) site to~ki na otse~kite ~ii{to krajni to~ki leàt na mnoguagolnikot, se to~ki od toj mnoguagolnik. Za takvite mnogagolnici se veli deka se
konveksni.
Vo mnoguagolnikot pod b) nekoi to~ki od otse~kite ~ii{to krajni to~ki leàt na
mnoguagolnikot, ne mu pripa|aat na mnoguagolnikot. Za toj mnoguagolnik se veli deka
e nekonveksen.
Koi od mnoguagolnicite
na crteòt se konveksni?
a)
v)
g)
b)
Nacrtaj eden konveksen i eden nekonveksen mnoguagolnik.

D
Potseti se!
Razgledaj go mnoguagolnikot ABCDE na crteòt.
To~kite: A, B,C, D i E se temiwa, otse~kite AB,
BC, CD, DEi EA se strani na mnoguagolnikot.
Aglite: ABC, BCD, CDE, DEAi EAB se agli na
mnoguagolnikot.
126
Razgledaj gi mnoguagolnicite na crteòt i

odgovori na pra{awata.
G
H
Kolku agli, temiwa i strani ima sekoj od

tie mnoguagolnici?
Kako se vika mnoguagolnikot AVS?
Zapomni!
Spored brojot na aglite (temiwata ili stranite) mnoguagolnikot moè da bide:
Da, toj ima tri agli i se

vika triagolnik..
triagolnik -mnoguagolnik so tri agli (temiwa i strani);

~etiriagolnik -mnoguagolnik so ~etiri agli (temiwa i strani);
petagolnik -mnoguagolnik so pet agli (temiwa i strani).
Koj mnoguagolnik se vika {estagolnik?

b)
a)
Nacrtaj mnoguagolnik so sedum strani.

Kako se vika takviot mnoguagolnik?
Odredi go vidot na sekoj od mnoguagolnicite na crteòt.
v)
Natamu, pod mnoguagolnik }e podrazbirame konveksen mnoguagolnik, ako ne e re~eno poinaku.
Treba da znae{!
Proveri se!
Koj mnoguagolnik se vika konveksen;
koj mnoguagolnik se vika nekonveksen;
kako se delat mnoguagolnicite
spored brojot na aglite (temiwata, stranite).
Zo{to mnoguagolnikot
ABCD na crteòt e
nekonveksen?
Kako se vika mnoguagolnikot {to ima 8 strani?

A
Zada~i
1.
Koj mnoguagolnik se vika konveksen

mnoguagolnik?
2.
Nacrtaj petagolnik ABCDE.

Koi temiwa se sosedni na temeto B?
Koi strani ne se sosedni na stranata BC?
3. Koi od ozna~enite to~ki na
crteòt leàt na mnoguagolnikot ABCD?
4. Ozna~i pet to~ki A, B, C, D i E kako

D
F
M
23
127
na crteòt, a potoa nacrtaj petagolnik ABCDE koj e nekonveksen.
PERIMETAR NA MNOGUAGOLNIK
Potseti se!
C
A 1
Razgledaj go mnoguagolnikot
ABCD na crteòt. Na nego se dadeni dolìnite na otse~kite od
koi e sostavena poligonalnata
linija na mnoguagolnikot.
C
4 cm
Presmetaj go perimetarot na triagolnikot AVS.
Presmetaj go perimetarot na kvadrat

so strana a = 5 cm.
2 cm
3 cm
4 cm
Presmetaj go perimetarot na poligonalnata linija ABCD.

Perimetarot na poligonalnata linija {to go formira mnoguagolnikot se vika perimetar na mnoguagolnikot i se ozna~uva so L.
Voo~i!
Perimetarot na mnoguagolnikot ABCDE na crteòt e: L = AB + BC + CD + DA;
L = 4 + 3 + 4 + 2 = 13 cm, t.e. L = 13 cm.
Presmetaj go perimetarot na mnoguagolnikot ABCDE, ako:

AB = 4 cm, BC = 25 mm, CD = 3 cm, DE = 35 mm i EA = 3 cm.
Presmetaj go perimetarot na triagolnikot AVS na

crteòt ako: a = 28 mm, b = 32 mm i c = 40 mm.
A
128
4
Zapomni!
L = AB + BC + CA, t.e. L = a + b + c.
Presmetaj ja stranata a na triagolnikot AVS, ako se dadeni:

a) L = 22 cm, b = 9 cm i c = 6 cm;
b) L = 30 cm, b = 12 cm i c = 8 cm;
Sledi go re{enieto:
Potseti se!
a) L = a + b + c; 22 = a + 9 + 6; 22 = a + 15,
a = 22 - 15; a = 7 cm.
Koj triagolnik se vika ramnokrak triagolnik?
Re{i ja zada~ata pod b).
Presmetaj go perimetarot na ramnokrak triagolnik ABC so osnova AB = a = 4 cm i

kraci AC = BC = b = 3 cm.
Voo~i ja postapkata:
L = AB + BC + AC, L = a + b + c;
L = a + b + b, t.e.
L = a + 2 b; L = 4 + 2 3 = 4 + 6 = 10 cm, t.e. L = 10 cm.
Presmetaj go perimetarot na ramnokrak triagolnik

so osnova a = 8 cm i krak b = 6 cm.
Presmetaj ja osnovata a na ramnokrak triagolnik, ako se dadeni:

a) perimetarot L = 23 cm i krakot b = 7 cm;
b) perimetarot L = 30 cm i krakot b = 9 cm.
Sledi go re{enieto na a)!
L = a + b + b, L = a + 2 b
Zapomni
23 = a + 2 7; 23 = a + 14; a = 23 - 14; a = 9 cm;
F
AVS e ramnostran triagolnik so strana a = 5 cm.
Presmetaj go perimetarot na AVS.

D
a
a
Sledi go re{enieto:
L = AB + BC + CA, L = a + a + a,
129
Zapomni
L=3a
L = 3 5; L = 15 cm.
Presmetaj go perimetarot na ramnostran triagolnik so strana a = 8 cm.
Sledi go re{enieto:
Presmetaj ja stranata na ramnostran triagolnik so perimetar:

a) L = 18 cm;
b) L = 36 cm.
L = 3 a; 18 = 3 a; a = 18 : 3; a = 6 cm.
Treba da znae{!
Proveri se!
[to e perimetar na mnoguagolnik;
da presmeta{ perimetar na mnoguagolnik;
da presmeta{ perimetar na triagolnik;
da presmeta{ edna strana na mnoguagolnik, ako e daden perimetarot i drugite
negovi strani.
Presmetaj go perimetarot na ramnokrak triagolnik so osnova a = 4 cm

i krak b = 5 cm.
Presmetaj ja stranata a na AVS, ako
L = 24 cm, b = 7 cm i c = 9 cm.
Zada~i
1.
Presmetaj go perimetarot na mnoguagolnikot ABCD, ako: AB = 3 cm,

BC = 34 mm, CD = 46 mm i DA = 5 cm.
2.
3.
4.
Presmetaj go perimetarot na AVS,

ako: a = 8 cm, b = 12 cm i c = 9 cm.
6. Ramnokrak triagolnik so osnova a = 12

cm ima perimetar L = 32 cm. Presmetaj
go krakot na toj triagolnik.
7. Presmetaj go perimetarot na ramnostran

triagolnik so strana a = 18 cm.
Presmetaj ja stranata a na AVS, ako:

L = 42 cm, b = 12 cm i c = 15 cm.
8. Ramnostran triagolnik ima perimetar
Presmetaj go perimetarot na ramnokrak triagolnik so osnova a = 8 cm i

krak b = 11 cm.
9. Dolìnite na ~etiri strani od eden
5. Perimetarot na eden ramnokrak tria-
golnik e 34 cm. Presmetaj ja osnovata a

na toj triagolnik, ako krakot b = 12 cm.
L = 27 cm. Presmetaj ja stranata na toj

triagolnik.
petagolnik se: 32 mm, 25 mm, 28 mm i

35 mm, a perimetarot mu e L = 150 mm.
Presmetaj ja doìnata na pettata
strana.
GEOMETRISKI FIGURI VO RAMNINA.

24 UÊ[E ZAPROVERI
GO SVOETO ZNAEWE
130
Nacrtaj prava p i prava q, i ozna~i

to~ki A, B i C {to leàt na pravata
p i to~ki C, D i E {to leàt na pravata q.
Zapi{i so simbolite i koi od tie
to~ki pripa|aat, a koi ne pripa|aat na
pravata p, odnosno na pravata q.
1.
Dali se kolinearni to~kite A, B i C,

ako AB = 4 cm, BC = 76 mm i
CA = 36 mm?
2.
3.
[to e otse~ka?
4.
Nacrtaj dve otse~ki, a i b, kako na

crteòt.
a
9.
Imenuvaj gi site
agli ozna~eni so
lak, na crteòt. Koi
vidovi agli prepoznava{ me|u niv?
10. Nacrtaj agol = AOB,

kako na crteòt. Potoa,
nacrtaj agol {to e naporeden
so AOB.
11. Nacrtaj tap agol , a potoa kon-
struiraj agol ednakov so agolot .
12. Nacrtaj ostar agol i prav agol .
Potoa konstruiraj ja otse~kata:

a) a + b;
b) a - b.
- .
Potoa, konstruiraj gi aglite + i
5.
Odredi koi od iskr{enite linii na

crteòt se poligonalni.
objasni zo{to drugite iskr{eni linii ne
se poligonalni.
13. Od koj vid e agolot {to ima 90o 35'?

Pretvori gi vo minuti 90o 35'.
14. Presmetaj go agolot koj{to so
agolot = 45o 35' 45 dava zbir 90o.
Nacrtaj kru`nica k(O; 27 mm) i na

nea ozna~i kruèn lak AB, taka {to
soodvetnata tetiva da bide AB = 35 mm.
Kolku e dijametarot na taa kru`nica?
6.
Nacrtaj kru`nica k1(O1; 30 mm), a

potoa kru`nica k2(O2; r2) {to }e ja
dopira k1 odnatre, a centralnoto rastojanie da bide 10 mm.
7.
8.
a) [to e agol?
b) [to e vnatre{na oblast na agol?
15. Nacrtaj prava p i ozna~i to~ka M {to

e na rastojanie 3 cm od pravata p.
16. [to e simetrala na otse~ka?

17. Proveri dali aglite = 105o 45' i
= 75o 15' se suplementni.
18. Perimetarot na eden ~etiriagolnik

e 64 m, a trite negovi strani imaat
dolìni: 24 m, 13 m i 14 m. Kolku e dolìnata na ~etvrtata strana?
TEMA 3.
DROPKI. DECIMALNI BROEVI
1. Dropka. îtawe i pi{uvawe na

dropki
2. Vidovi dropki
132
9. Vidovi dijagrami. Izbor na

dijagram
157
135
10. Sobirawe na decimalni broevi
160
11. Odzemawe na decimalni broevi
163
12. Mnoèwe na decimalni broevi
166
13. Delewe na decimalni broevi
170
14. Pretvorawe na dropka vo

decimalen broj
175
15. Zaokruùvawe na decimalen

broj
178
3. Pretstavuvawe dropki na brojna

prava. Ednakvost na dropki
140
4. Sobirawe i odzemawe na
dropki so ednakvi imeniteli
143
5. Pro{iruvawe i skratuvawe na
dropki
146
6. Decimalna dropka. Decimalen

broj
149
7. Svojstva na decimalnite broevi
153
8. Pretstavuvawe na decimalnite
broevi na brojna prava. Sporeduvawe na decimalnite broevi
131
155
16. Izbor na primerok. Analiza i

zaklu~ok
17. U~e{e za dropki. Decimalni
broevi. Proveri go svoeto znaewe
180
182
132
DROPKA. ÎTAWE I PI[UVAWE NA DROPKI
Potseti se!
A 1
Na crteòt figurite se podeleni na

delovi ednakvi po plo{tina.
Vo edna prodavnica ima samo

celi lebovi. Kako }e postapi
prodava~ot ako pobara{ da
kupi{ polovina leb?
Kolku polovini ima edno celo?

Kolku tretini ima edno celo?
Vo edna burek~ilnica ima edna cela
pita burek. Kako }e postapi prodava~ot ako pobara{ da kupi{ ~etvrtina
burek?
Na kolku ednakvi delovi e podelena

sekoja od figurite?
Imenuvaj eden del na sekoja od
figurite.
Iskaì go i zapi{i go oboeniot del
na sekoja figura.
Pitata burek prodava~ot }e

ja podeli na ~etiri ednakvi
delovi.
Edno celo e podeleno na ~etiri ednakvi
delovi, t.e. odredeno e kolku e
1 : 4.
Sogledaj!
Koli~nikot 1 : 4 ne e priroden broj, za{to nieden priroden broj pomnoèn so 4 ne
dava 1.
Sepak, razumno e da kaème deka toj koli~nik e ednakov na edna ~etvrtina i da
prifatime deka i edna ~etvrtina e broj.
1
1
Zapi{uvame __ , t.e. 1 : 4 = __ .
4
4
Kako tri deca }e podelat podednakvo dve ~okoladi? Razgledaj go crteòt.
Na kolku dela e podelena sekoja ~okolada?

Koj del od edna ~okolada }e dobie sekoe dete?
Kolku dela }e dobie sekoe dete?
Voo~i!
133
2
2
2 : 3 = __ ; __ se ~ita: dve tretini ili 2 vrz 3.
3
3
2
Moème da kaème deka __ e broj, zapi{an vo vid na dropka, no ne e pri3
roden broj.
Zapi{i gi koli~nicite 1 : 2; 4 : 5 i 11 : 15 vo vid na dropki i pro~itaj gi.
Koj od slednite koli~nici ne e priroden broj?

a) 6 : 3; b) 1 : 3; v) 5 : 6; g) 8 : 4.
Vo koj koli~nik delenikot e deliv so delitelot?
Voo~i i zapomni!
Koli~nicite 1 : 3 i 5 : 6 ne se prirodni broevi.
Koli~nikot m : n ne e priroden broj, ako n ne e delitel na m.
m
Koli~nikot m : n go zapi{uvame __ .
n
So toa, pokraj prirodnite broevi, }e izu~uva{ i drugi broevi koi se vikaat dropki.
Dropka e koli~nik na dva prirodni broja.

Na kolku delovi e podeleno celoto?
Zapi{i go so dropka oboeniot del od celoto.
Kako se vikaat broevite so koi e zapi{ana dropkata?
[to pokaùvaat broevite so koi e zapi{ana dropkata?
Op{to
Dropkata
m
__
e koli~nik na prirodnite broevi m i n. Se ~ita: m vrz n.
n
Broevite so koi e zapi{ana dropkata se vikaat: m - broitel i n - imenitel. Tie se

oddeleni
so crti~ka koja se vika drobna crta. Taa go zamenuva znakot za delewe.
m
__
n
broitel
drobna crta
imenitel
Imenitelot n pokaùva na kolku ednakvi delovi e podeleno celoto. Broitelot m go

pokaùva
brojot na tie delovi, odnosno kolku takvi delovi se zemeni od celoto.
134
5
[to pokaùva broitelot, a {to imenitelot, vo dropkata __ ?
6
Zapi{i i pro~itaj dropka koja ozna~uva osum 15-ti delovi od edno celo.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da iskaè{ {to pretstavuva edna

dropka;
da ~ita{ i da zapi{uva{ dropki;
da objasni{ {to pretstavuva
broitelot, a {to imenitelot vo
edna dropka.
5
Nacrtaj kvadrat i {rafiraj __ od kvadratot.
8
[to pokaùva broitelot, a {to imeni5
telot vo dropkata __ ?
8
Koj del e 1 cm od 1 m?
Zapi{i 7 dl vo l.
Zada~i
1. Zapi{i gi koli~nicite vo vid na
dropki i pro~itaj gi.
7 : 9; 12 : 23;
4 : 121.
a
,
2. Zapi{i i pro~itaj tri dropki __
b
kade {to a, b {7, 9, 28, 105}.
3.
Iskaì {to pokaùva imenitelot, a

{to broitelot na dropkite:
5 12
38
__
; __ ; __ .
8 19 125
Nacrtaj kvadrat i {rafiraj go
4.
delot __
9
5. Zapi{i:
a) 3 cm vo dm;
v) 9 dl vo l;
b) 28 cm vo m;
g)15 g vo kg.
6. Zapi{i:
1
a) __ m vo cm;
4
__
v) 2 l vo dl;
5
3
b) __ m vo dm;
5
__
g) 8 kg vo g.
25
7. Od 36 u~enici vo edno oddelenie 21

se odli~ni. Pretstavi go so dropka
delot na odli~nite u~enici vo oddelenieto.
8. Vo 8 ednakvi vre}i~ki ima vkupno

4. Koj del e:
a) 1 dm od 1 m
v) 1 g od 1 kg
b) 1 cl od 1 l
g) 1 dm2 od 1 m2
5 kg {e}er. Kolku kilogrami {e}er

ima vo sekoja vre}i~ka?
135
VIDOVI DROPKI
Potseti se!
A 1
Zapi{i edno celo vo:
polovini;
tretini;
sedmini.
Voo~i!
2
7
3
__
= 1, __ = 1, __ = 1.
2
7
3
n
__
Voop{to, za dropka n , so ednakov
broitel i imenitel, kade {to n e priroden broj imame:
n
n
__
= n : n = 1, t.e. __ = 1.
n
n
Kolku polovini ima edno celo?

Kolku tretini ima edno celo?
Kolku polovini ima vo: dve celi, pet
celi?
2
3
Zapi{i go brojot 1 kako dropka:
so imenitel 8;
so broitel 12.
Presmetaj gi koli~nicite: 2 : 1; 9 : 1 i n : 1
(n e priroden broj) i pretstavi gi kako dropki.
Ednakvo
2
9
n
Zapi{uva{: __
= 2 : 1 = 2; __ = 9 : 1= 9; __ = n : 1 = n.
1
Sekoj priroden broj n moè da se pretstavi kako

dropka so broitel n i imenitel 1.
Zapi{i go brojot 8 kako dropka so broitel 8.

Zapi{i go brojot 15 kako dropka so imenitel 1.
Zapi{i dve celi kako dropka so imenitel tri.
3
3
6
6
Sogledaj: 2 = 1 + 1 = __ + __ = __ . Moème da kaème deka dropkata __ e ednakva
3
3
3
3
na prirodniot broj 2.
Ovoj na~in na zapi{uvawe priroden broj kako dropka so daden imenitel ne e
prakti~en za pogolemi broevi. Voo~i go sledniot pokus na~in.
Kako moè{ brojot 5 da go zapi{e{ vo
vid na dropka so imenitel 4?
Kolku ~etvrtini ima vo 5 celi?
Vo 5 celi ima 4 5 ~etvrtini,

45
20
t.e. 5 = ____ = __ .
4
4
Koj bilo priroden broj m moè da se zapi{e vo vid na dropka so imenitel

priroden broj n.
mn
m = ____
n
136
Pretstavi go brojot 8 vo pettini i brojot 12 vo sedmini.

Na koja od slednite dropki imenitelot e delitel na broitelot?
3
4
3 15 18 5 21
Koja od niv e priroden broj: __ ; __ ; __ ; __ ; __ ; __ ; __ ?
5
2
6
3
9 10 7
Zapomni!
a
Dropkata __ pretstavuva priroden broj ako b e delitel na a.
b
Dropkata so koja e pretstaven priroden broj se vika prividna dropka.
Koi od slednive dropki se prividni dropki:

1 ; __
4 ; __
5 ; __
6 ; __
3 ; 14
__
__; 25
__ ; 22
__ ; 31
__ ?
2 2 1 6
4 7
4 2
8
Sekoj priroden broj moè da se smeta za dropka.
Ima dropki koi ne pretstavuvaat priroden broj.
Spored toa, mnoèstvoto prirodni broevi e podmnoèstvo od mnoèstvoto dropki.
1
Na crteòt se formirani figuri od ednakvi delovi {to pretstavuvaat __
4
od eden krug.
I
a)
b)
v)
II
g)
d)
|)
e)
Kolku ~etvrtini ima sekoja figura od prviot red?

Kolku ~etvrtini ima sekoja figura od vtoriot red?
Koi od figurite pretstavuvaat pomalku od edno celo, a koi pove}e od edno celo?
Pretstvi gi so dropki figurite od prviot red. Sporedi gi broitelite so nivnite
soodvetni imeniteli. [to zaklu~uva{?
Pretstavi gi so dropka figurite od vtoriot red. Sporedi gi broitelite so

nivnite soodvetni imeniteli. [to zaklu~uva{?
137
Voo~i!
1
2
3
Figurite od prviot red se pretstavuvaat so dropkite: a) __ , b) __ i v) __ .
4
4
4
Broitelot na sekoja od ovie dropki e pomal od imenitelot, {to zna~i deka tie
sodràt pomalku delovi otkolku {to ima edno celo. Tie dropki se pomali od 1.
9 28
2
7
Takov vid se dropkite: __ , __ , __ , __ itn. Niv gi vikame pravilni dropki.
9 11 31
5
Zapomni za pravilni dropki:
a
a
Vo koja bilo dropka __ (a, b N), ako a < b, toga{ __ < 1.
b
b
5
6
7
9 .
Figurite od vtoriot red se pretstavuvaat so dropkite: g) __ , d) __ , |) __ i e) __
4
4
4
4
Na sekoja od ovie dropki broitelot e pogolem od imenitelot, {to zna~i, sodrì pove}e
delovi otkolku {to ima edno celo. Tie dropki se pogolemi od 1.
9 11 25 38
Od takov vid se dropkite: __ , __ , __ , __ itn. Niv gi vikame nepravilni dropki.
3 13 19
4
Zapomni za nepravilni dropki:
a
a
Vo koja bilo dropka __ (a, b N), ako a > b, toga{ __ > 1.
b
b
Dropkite pomali od 1 u{te se vikaat ~isti dropki, a dropkite pogolemi od 1 se
vikaat ne~isti dropki.
10
1
5
5
7 5
Dadeno e mnoèstvoto M = { __ , __ , __ , __, __ ,
2
3
8
7 11
Zapi{i gi na tabelaren na~in mnoèstvata
A = {x | x M i x < 1} i B = {x |
14
__ }.
9
x M i x > 1}.
3
Od koj vid e dropkata __ ?
2
3
Zapi{i ja dropkata __ kako zbir od polovini so dva sobiroka.
2
3
__
Zapi{i ja dropkata
kako zbir od polovini so tri sobiroka.
2
Prosledi go re{enieto
138
3
Dropkata __ e pogolema od 1 i moè da se pretstavi kako zbir od polovini,
2
1
1
1
1
1
1
3
t.e. __ = __ + __ + __ = 1 + __ . Zbirot 1 + __ kratko se zapi{uva 1 __ .
2
2
2
2
2
2
2
3
1
Moème da zapi{eme __ = 1 __ .
2
2
Me{an broj sodrì

celo i dropka.
îtame: tri polovini e ednakvo na edno celo i edna polovina.

Dropkite pogolemi od 1 zapi{ani so celo i ~ista dropka se vikaat me{ani broevi.
V 11
Zo{to sekoja dropka pogolema od 1 moè da se zapi{e kako me{an broj?
Dropkata
32
__ da ja zapi{eme kako me{an broj.
5
Sledi go re{enieto:
32 : 5 = 6;
-30
Ako go podeli{ broitelot so imenitelot, toga{ dobieniot koli~nik e

celot del na me{aniot broj. Zo{to?
2
Dobieniot ostatok e broitel na dropkata
pomala od 1, a imenitelot ostanuva ist.
12
6
Zapi{i ja dropkata vo me{an broj: a) __
5
32
2
2 ;
= 32 : 5 = 6 +
= 6
5
5
5
8
b) __
3
15
v) __
4
48
g) __
11
32
2
=6
5
5
80
d) __
13
132
|) ___ .
17
Me{an broj moè da se zapi{e kako dropka.
3
Me{aniot broj 2 __ da go zapi{eme kako dropka.
4
Sledi go re{enieto
Da opredelime kolku ~etvrtini sodrì me3
{aniot broj 2 __ .
4
Kolku ~etvrtini sodràt 2 celi?
Dropkata pomala od 1 sodrì u{te 3 ~etvrtini.
24+3
11
3
_______
= __
2 __ =
4
4
4
2 4 ~etvrtini
2 4 + 3 ~etvrtini
Me{an broj se pretstavuva kako dropka taka {to imenitelot se mnoì so

celoto i toj broj se dodava na broitelot. Toj broj se zapi{uva za broitel, a
imenitelot ostanuva ist.
13
9
5
2
Me{anite broevi: 3 __ , 4 __ , 8 __
11
7
5
139
zapi{i gi vo vid na dropka.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da gi prepoznava{ vidovite dropki:
dropki pomali od 1 (pravilni dropki), dropki pogolemi od 1 (nepravilni
dropki), prividni dropki i me{anite
broevi.
2
3
6
9
Koja od slednite dropki: __ , __ , __ , __ ,
8
3
2
3
9
9
__ , __ e pomala od 1, pogolema od 1, pri3 10
vidna dropka?
13
Kolku celi ima dropkata __ ? Zapi{i ja
3
kako me{an broj.
4
Kolku pettini ima vo 3 __ ? Zapi{i go
5
me{aniot broj vo vid na dropka.
Da zapi{e{ priroden broj vo vid na

dropka so odreden imenitel.
Da pretstavi{ dropka pogolema od 1
vo me{an broj i obratno.
Zada~i
1. Sekoj od prirodnite broevi: 2, 5,
7, 8 i 11 zapi{i go vo vid na
dropka so imenitel:
a) 1;
2.
b) 3;
4.
Zapi{i dve dropki pogolemi od 1 so

broitel 12.
5.
Pretvori gi vo me{ani broevi dropkite:

28
__ , 17
__ , 125
__ .
__ , 21
__ , 29
3
4
8
5
9
v) 7.
Kolku dropki pomali od 1 moè{

da zapi{e{ so imenitel 5, a broitel priroden broj?
3. Zapi{i dve dropki pomali od 1 so

imenitel 7.
6. Pretvori gi vo dropki me{anite broevi:

1
8
3
3
8 __ , 3 __ , 1 __ , 15 __ .
4
9
10
4
Dosetka!
Edno pole go zafatila poplava so voda i sekoj den
bilo poplavuvano dvojno pove}e otkolku vo prethodniot den. [estiot den bilo poplaveno celoto pole.
Na krajot od koj den bilo poplaveno polovina od
poleto?
140
PRETSTAVUVAWE DROPKI NA BROJNA PRAVA.

EDNAKVOST NA DROPKI
Potseti se!
Na crteòt e nacrtana pravata p i na
nea ozna~i dve to~ki A i B.
A
Koj broj e pridruèn na to~kata A, a

koj na to~kata V?
Na crteòt e opredelen brojna
prava so edine~na otse~ka AB = 1.
Nacrtaj brojna prava so

edini~na otse~ka 2 cm.
Na brojot 3 pridruì ja
to~kata C.
Na brojot 5 pridruì ja to~kata D, a na
brojot 7 to~kata E.
Odredi ja dolìnata na otse~kata CE.
Kolku pati treba da ja prenese{ edini~nata otse~ka za da odredi{ to~ka za
brojot 14?
Sekoj priroden broj moè da se pretstavi na brojna prava.
Nacrtaj otse~ka AB so dolìna 6 cm. Na otse~kata AB odredi to~ka C taka {to

2
AC = __ AB. Odredi ja dolìnata na otse~kata AC.
3
Razgledaj go crteòt!
Otse~kata AB e podelena na 3 dela. Sekoj del ima
dolìna 2 cm, a otse~kata AC ima 2 takvi dela.
AC = 4 cm.
1
Kako }e ja odredi{ to~kata D, taka {to AD = __ AB. Odredi ja dolìnata na otse~3
kata AD?
Dropkite, kako i prirodnite broevi, moàt da se pretstavuvaat na brojna prava.
1
Pretstavi ja dropkata __ na brojnata prava p.
4
1
Voo~i deka dropkata __ e pomala od 1.
4
1
Kade se nao|a dropkata __ na brojnata prava p?
4
Edini~nata otse~ka AB od 0 do 1 treba da ja podeli{ na 4 ednakvi dela. Na krajot od prviot del
1
e to~kata M i na nea e pridruèna dropkata __ .
4
1
3
Na brojnata prava pretstavi gi dropkite __ i __ .
2
4
p A
1
Dropkata __ se nao|a
4
na otse~kata AV.
p A M
1
0 __
4
10
Na brojna prava so edini~na otse~ka 3 cm pretstavi ja dropkata __ .
3
141
Vo postapkata odgovori na barawata.

Nacrtaj brojna prava i na nea odredi to~ki so broevite od 1 do 6.
10
10
Zapi{i ja dropkata __ vo me{an broj.
Pome|u koi broevi }e bide dropkata __ ?
3
3
Me|u koi broevi otse~kata }e ja podeli{ na 3 dela? Kolku delovi }e odvoi{ za da
11
4
10
odredi{ to~ka za dropkata __ ?
Na istata brojna prava pretstavi gi dropkite __ i __ .
3
3
3
1
2
Milica kupila __ od pita burek, a Teuta __ od pita burek so ista golemina.
4
8
Koja od niv kupila pogolem del od pita burek? Postapi spored barawata.
Pretstavi gi dvete piti burek so dva kruga so ednakvi radiusi

(kako na crteòt).
1
__
4
2
__
8
Edniot krug podeli go na 4 dela, a drugiot na 8 dela.

1
2
Od prviot krug oboj __ , a od vtoriot __ .
4
8
Sporedi gi oboenite delovi.
Milica oboila delovi na tri ednakvi lenti, a Jovan delovi na tri ednakvi kvadrati.
Jovan
Milica
Moàm da zaklu~am!
1
2
__
= __
4
8
Na kolku delovi e podelena sekoja od lentite?

Na kolku delovi e podelen sekoj od kvadratite?
Koj del od sekoja lenta, odnosno sekoj kvadrat e oboen?
Sporedi gi oboenite delovi na lentite, odnosno na kvadratite.
1 , __
2 i
Oboenite delovi od lentite se ednakvi i dropkite __
2 4
1
2
1
4
2
Spored toa moème da zapi{eme: __ = __ ; __ = __ ; __ =
2
4
2
8
4
4 se ednakvi.
__
8
4 .
__
8
142
Oboenite delovi na kvadratite se ednakvi.

6
4
2
Spored toa: __ = __ = __ .
6
9
3
Sogledaj go praviloto {to vaì kaj ednakvite dropki.
1
2
__
= __ , vaì: 1 4 = 2 2
2
4
2
4
__
= __ , vaì: 2 8 = 4 4;
4
8
2
4
__
= __ , vaì: 2 6 = 3 4;
3
6
Da zapomnam! Kaj ednakvite dropki vaì: ako pomnoì{ vkrsteno

}e dobie{ ednakvi proizvodi.
4
6
__
= __ . Proveri i zapi{i.
6
9
a
c
a
c
Praviloto vaì za koi bilo ednakvi dropki __ i __ , t.e. __ = __ , ako vaì a d = b c.
b
d
b
d
2
6
3
6
11 44
80 90
Koi od slednive dropki se ednakvi: a) __ i __ ; b) __ i __ ; v) __ i __ ; g) __ i __ ?
5
15
7
14
10 40
81 91
Treba da znae{!
Proveri se!
Da nacrta{ brojna prava so
dadena edini~na otse~ka;
Koi dropki odgovaraat na to~kite A, B i C na brojnata

prava?
A
B
C
da pretstavuva{ dropki na
brojna prava;
0
1
2
3
Nacrtaj brojna prava so edini~na otse~ka 1 cm i na
7
nea odredi to~ka A {to odgovara na dropkata __ .
3
Koj broj treba da bide zapi{an vo kvadrat~eto za da
2
6
bidat ednakvi dropkite __ = __ ?
3
da odredi{ dali dve dropki se ednakvi so pomo{ na

praviloto za ednakvost na
dropki.
Zada~i
1. Koi dropki odgovaraat na to~kite A,

B i C od brojnata prava?
A
B
0
1
5
1
9 7 28 9 27
__
i __ , __ i __ , __ i __ ; __ i __ ?
6 30 2 19 10 40 11 37
C
3
4. Koi od slednite dropki se ednakvi:
5. So koristewe na praviloto za ednak-
2. Nacrtaj brojna prava so edini~na
vost na dropki odredi go x za dropkite da bidat ednakvi

2 x
7 35
2
x
10 100
a) __ = __ ; b) __ = __ ; v) __ = __ ; g) __ = __ .
3 12
x
9
x
40
27 11
3. Nacrtaj brojna prava so edini~na
6. Na brojna prava pretstaveni se broe-
otse~ka 2 cm i na nea pretstavi gi

1
3
broevite a) 5; b) 7; v) 4 __ ; g) 6 __ .
2
4
otse~ka 4 cm i na
3 9
dropkite __ , __ ,
4 8
nea
9
__
,
4
pretstavi gi
7
__
.
2
3
vite __ i 1. Pretstavi gi brevite:
4
5
1 17
3 1
__ ; 3 __
__
i __ .
4
2
4
4
SOBIRAWE I ODZEMAWE NA DROPKI

SO EDNAKVI IMENITELI
Potseti se!
A 1
3
Najdi go zbirot na dropkite __ i
5
4
__
.
5
Voo~i kako }e go objasnime sobiraweto na
dropki so ednakvi imeniteli so pomo{ na
distributivnoto svojstvo na deleweto vo
odnos na sobiraweto.
Biljana i Sa{ko razdelile eden krug

na 4 ednakvi delovi. Biljana oboila
1
2
__
od krugot, a Sa{ko __ od istiot
4
4
krug. Koj del od krugot oboile
Biljana i Sa{ko zaedno?
Raboti spored slednite postapki i

sporedi go re{enieto.
Nacrtaj krug i zapi{i gi

oboenite delovi.
2
1 + __
Presmetaj __
.
4
4
Primeni go distributivnoto svojstvo na

izrazot (3 + 4) : 5 =
Presmetaj kolku pove}e oboil Sa{ko,

2
1
t.e. __ - __ .
4
4
Promeni gi stranite na
3 : 5 + 4 : 5 = (3 + 4) : 5
dobienoto ravenstvo.
Primeni go distributivnoto svojstvo

na deleweto vo odnos na sobiraweto
(12 + 9) : 3 =
.
143
(3 + 4) : 5 = 3 : 5 + 4 : 5
Zapi{i gi koli~nicite
vo vid na dropka.
3
4
3+4
__
+ __ = _____
5
5
5
Presmetaj go zbirot i
pretstavi go vo me{an
broj.
4
3
3+4
__
+ __ = _____ =
5
5
5
2
7
__
__
= 1 .
5
5
3
4
Razgledaj go crteòt i objasni kako e pretstaven zbirot __ + __ na brojnata prava.
5
5
3 __
4
2
__
+
= 1__
5
5
5
0
3
__
5
1 4
__
5
a __
b _____
a+b,
Da zapomnam: Dropki so ednakvi imeniteli se sobiraat vaka: __
+
=
c
c
c
a, b, c N, t. e. zbirot od broitelite se pi{uva za broitel, a imenitelot
ostanuva ist.
3
1
Odredi go zbirot 2__ + __.
5
5
Voo~i deka zbirot moè da se presmeta na dva na~ina.
144
I na~in
3
__
vo dropka pogolema od 1.
Pretvori go me{aniot broj 2 5

13 1
Odredi go zbirot __5 + __5 .
14
Zapi{i go zbirot __ vo me{an broj.
5
II na~in
Zapi{i go me{aniot broj 2 __5 kako zbir od celite i dropkata pomala od 1.

1
3
Vo izrazot 2 + __5 + __5 odredi go zbirot na dropkite pomali od 1.
4
Zapi{i go zbirot 2 + __5 vo me{an broj.
3
2
4
Odredi go zbirot 3 __ + 1 __ na dva na~ina.
7
7
4
5
Odredi go zbirot na dropkite:

7
5
4
1
5
3
a) __ + __ ;
b) __ + __ ;
v) 2 __ + __ .
9
9
7
4
4
7
8
11
__
Eden traktorist za eden ~as izoral __ od edna niva, a vtoriot ~as izoral
od
20
20
nivata.
Koj del od nivata izoral traktoristot za dvata ~asa?

Koj del od nivata ostanal neizoran?
7
5
Koja dropka treba da se zapi{e namesto x za da vaì: __ = __ + x?
9
9
Voo~i!
5 treba da se dodade dropkata __
2 za da se dobie dropkata __
7.
Na dropkata __
9
9
9
7- 5
5
2
7
2
7
5
Dropkata __ e razlika na dropkite __ i __ ; zapi{uvame: __ - __ = ____ = __.
9
9
9
9
9
9
9
Da zapomnam: Dropki so ednakvi imeniteli se odzemaat

vaka:
c ____
a __
a- c
__
=
, a > c,
b
b
b
t.e. razlikata na broitelite se zapi{uva za broitel, a
imenitelot ostanuva ist.
8
9
11 7
Presmetaj ja razlikata: a) __ - __ ;
12 12
16 11
b) __ - __ ;
25 25
3
5
v) 3 __ - 1 __ .
8
8
145
3
Dolìnata na ednata strana na eden pravoagolnik e 5 __ cm,
5
2
a dolìnata na sosednata strana e za 1 __ cm pomala.
5
Odredi ja dolìnata na sosednata strana.
Odredi go perimetarot na pravoagolnikot.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da odredi{ zbir na dropki so

ednakvi imeniteli;
Odredi go zbirot, a potoa zapi{i go vo me{an broj.

3 __
7
__
+ .
8
8
da presmeta{ razlika na dropki so ednakvi imeniteli.
2
4
__
Koj broj e za 2 __ pomal od brojot 3
?
9
9
Zada~i
1.
Presmetaj:
5
4
1
a) __ + __ + --.
9
9
9
v) 3
7
11
+4
12
12
b)
1
2
1 __ + 2 __.
3
3
g)
4
7
2
+1
+3
15
15
15
2. Presmetaj:
a)
7 3
9 9
g) 3 - 1
3
1
2 __ + 1 __.
4
4
b)
3
5
17 15
19 19
d) 3
3
1
v) 5 - 2
4
4
5
2
4
-2
+
11 11
11
4. Zbirot na broevite 3 5 i 2 1 namali

7
7
5
go za 5 .
7
5. Eden u~enik prviot den pro~ital 3 od

10
5
edna kniga, a vtoriot den
od ista10
ta kniga.
Koj del od knigata pro~ital za
dvata dena?
Koj del od knigata mu ostanal
nepro~itan po vtoriot den?
3. Eden bazen se polni od tri cevki. Za

1
eden ~as prvata cevka polni
od
12
4
5
bazenot, vtorata
, a tretata
od
12
12
bazenot.
Koj del od bazenot }e go napolnat
6. Sa{ko ima 10 12 godini, a Biljana 15 12

godini.
Kolku godini }e ima Sa{ko po 3
5
12
godini?
trite cevka za eden ~as?

Koj del od bazenot }e ostane ne
napolnet?
Za kolku godini }e bide postara

Biljana od Sa{ko po 3
5
godini?
12
146
PRO[IRUVAWE I SKRATUVAWE NA DROPKI
Potseti se!
A 1
Koj broj treba da se zapi{e vo kvadrat~eto za da bide to~no ravenstvoto.

12 : 5 = (12 3) : (5
).
Koe svojstvo na deleweto e primeneto?

Proveri dali dropkite se ednakvi:
4
8
5 5.3
i
;
i
;
5
10
6 6.3
Voo~i gi kvadratite so ednakvi strani. Na edniot kvadrat

6
3
oboeniot del e
, a na drugiot
.
8
4
Sporedi gi
oboenite
delovi.
3
6
3
6
Sogleda deka oboenite delovi se ednakvi, t.e.
=
. Isto taka
=
,
4
8
4
8
bidej}i 3 8 = 4 6.
6 32
3
3 32
6
Moè{ da voo~i{ deka
=
. Od toa i od
=
se dobiva deka
=
.
8 42
4
4 42
8
Broitelot i imenitelot na dropkata
3
se pomnoèni so 2, a nejzinata
4
vrednost ne se promeni.
5
pomnoì gi so: 2, 3 i 4. Proveri dali
6
5
dobienite dropki se ednakvi so dropkata
.
6
Voo~i deka
5 5 2 10
=
=
. Ova ravenstvo vaì bidej}i 5 12 = 6 10;
6 6 2 12
5 5 3 15
=
=
. Ova ravenstvo vaì bidej}i 5 18 = 6 15.
6 6 3 18
Sogledanoto svojstvo na dropkite moè{ da go objasni{ od svojstvoto na deleweto

a an
a : b = (a n) : (b n). Spored toa:
=
; a, b, n N.
b bn
Vaì op{to!
Ako broitelot i imenitelot na edna dropka se pomnoàt so eden ist broj, razli~en
od nula, se dobiva dropka ednakva na dadenata.

3
Ovaa postapka se vika pro{iruvawe na dropkite.

5 so 3;
Pro{iri gi dropkite: a)
6
b)
7
so 4;
8
v)
3
so 10.
10
B 4
4
Broitelot i imenitelot na dropkata __ podeli gi so 2.
6
147
4
Proveri dali dobienata dropka e ednakva so dropkata __ .
6
4
4:2 2
2
Presmeta deka
= , t.e.
= . Ova ravenstvo vaì bidej}i 4 3 = 6 2.
6
6:2 3
3
4
se podeleni so ist broj, a nejzi6
nata vrednost na se promeni.

15
Broitelot i imenitelot na dropkata __ podeli gi so nivniot zaedni~ki delitel.
20
Proveri ja ednakvosta na dadenata i dobienite dropki.
Sogledanoto svojstvo na dropkite moè{ da go objasni{ od svojstvoto na deleweto za

nepromenlivosta na koli~nikot, t.e. a : b = (a : n) : (b : n) kade a, b, n se prirodni broa a:n
evi i n e delitel na a i b. Spored toa:
=
.
b b:n
Vaì op{to!
Ako broitelot i imenitelot na edna dropka se podelat so nivniot zaedni~ki delitel
(pogolem od eden), toga{ se dobiva dropka ednakva na dadenata.

6
Ovaa postapka se vika skratuvawe na dropkite.

36
Dropkata __ skrati ja postapno so zaedni~kite deliteli na broitelot i imenitelot.
60

36 36 : 2 18 : 2 9 : 3 3
=
=
=
= .
60 60 : 2 30 : 2 15 : 3 5
Odredi go najgolemiot zaedni~ki delitel za broitelot i imenitelot na dropkata
Skrati ja dropkata so NZD(36, 60).
Presmeta deka NZD(36, 60) = 12. 36 = 36 : 12 = 3 .
60 60 : 12 5
3
ne moè da se skrati, bidej}i broitelot i imenitelot na dropkata se
5
zaemno prosti broevi. Vakva dropka se vika neskratliva dropka.
Dropkata
Voo~i deka edna dropka moè{ postapno

da ja skrati{ do neskratliva dropka so
zaedni~kite deliteli na nejziniot
broitel i imenitel ili poednostavno,
broitelot i imenitelot da gi podeli{
so nivniot NZD.
Da zapomnam! Skratuvaweto
na dropkite se vr{i do
neskratliva dropka.
36
.
60
148
12
25
72
27
Skrati gi dropkite: a) ___ ; b) ___ ; v) ___ ; g) ___ .
16
50
90
999
Treba da znae{!
Proveri se!
Da pro{iruva{ dropki;
da skratuva{ dropki;
koja dropka e neskratliva.
Zada~i
1. Pro{iri ja so 2 i so 5 dropkata:
2
3
11
15
a) __ ; b) __ ; v) __ ; g) __ .
5
7
12
17
2. Napi{i tri dropki ednakvi na drop6

kata __ .
9
1
4
Zapi{i gi dropkite __ i __ vo:
5
2
a) desetinki; b) stotinki.
Odredi go x vo ravenstvoto so pomo{ na
12 x
skratuvawe na dropki. __ = __ .
18 3
x
Vo zapisot __ odredi go x za dropkata da
3
bide neskratliva i pomala od 1.
7. Koristej}i go svojstvoto za skratuvawe

i pro{iruvawe na dropki, odredi go x.
x
20
7
x
8 24
11 33
a) __ = __ ; b) __ = __ ; v) __
= __ ; g) __ = __
x
x .
7 28
9 54
33
17
3
5
8. Dropkite __ i __ pro{iri gi taka
4
6
{to da imaat ist imenitel.
3. Kolku stotinki ima sekoja od drop-
Problemi!
4
3 17 24 9
kite __ ; __ ; __ ; __ ; __ ?
5 10 20 25 50
4. Koi od slednive dropki se neskrat2 17

3
livi __ ; __ ; __
6
5 25
21 29 111
; __ ; __ ; ___ ?
27 36 999
5. Skrati gi dropkite:
5 __
8 36
54 100
__
;
; __ ; ___ ; ___ .
15 12 54 144 120
90
6. Skrati ja dropkata ___ :
126
a) postapno; b) so NZD(90, 126).
Vo edna kofa imalo voda, a vo druga

vino. Napolneta e ~a{a od kofata so
vino i e sipana vo kofata so voda, a
potoa istata ~a{a e napolneta od
kofata so me{avinata od voda i vino
i e sipano vo kofata so vino. [to ima
pove}e, voda vo kofata so vino ili
vino vo kofata so voda?
Milica i Jovan imale vkupno 909
3
denari. Koga Milica potro{ila __ od
4
4
nejzinite pari, a Jovan potro{il __
5
od negovite pari, toga{ i na dvajcata
im ostanale ista suma pari. Po kolku
denari imale na po~etokot?
149
DECIMALNA DROPKA. DECIMALEN BROJ
Potseti se!
Kako se vikaat broevite: 1, 10, 100,

1 000, ...?
So koi merni edinici merime dolìna,
a so koi masa?
Zapi{i gi slednite pomali

merni edinici kako delovi od
pogolemite:
1 cm vo dm; 5 dm vo m;
Zapi{i gi slednite pogolemi merni

edinici vo pomali:
1 dm vo cm; 5 m vo dm; 8 dag vo g;
1 m vo cm;
7 m vo cm;
1 kg vo g;
9 km vo m.
8 g vo dag;
1 cm vo m;
7 cm vo m;
1 g vo kg;
9 m vo km.
Sporedi go tvoeto re{enie so dadenoto:

5
8
1
__
__
__
dm;
5 dm =
m;
8g=
dag;
10
10
10
1
9
_____
_____
1g=
kg; 9 m =
km.
1 000
1 000
1 cm =
1 cm =
1
___
m;
100
7 cm =
7
___
m;
100
Voo~i i zapomni!
Mernite broevi so koi se izrazeni pomalite merni edinici vo pogolemi se dropki.
Imenitelite na ovie dropki se dekadnite edinici: 10, 100, 1 000, ...
1 5 8
1
7
1
9
Dropkite: __ , __, __ , ___ , ___ , _____ , _____ , ... na koi imenitelite se dekadni
10 10 10 100 100 1 000 1 000
edinici se vikaat decimalni dropki.
Decimalna dropka moè skrateno da se zapi{e bez imenitel vo zapis nare~en
decimalen zapis ili decimalen broj.
Razgledaj gi
primerite!
Decimalna dropka
1
__
10
5
__
10
1
___
100
3
1 __
10
Se zapi{uva vo
decimalen broj
Se ~ita
decimalniot broj
0,1
Nula celi i 1 desetinka
0,5
Nula celi i 5 desetinki
0,01
Nula celi i 1 stotinka
1,3
Edno celo i 3 desetinki
150
U{te nekolku primeri:
30 + 5
30
5
3
5
35
______
___
___
__
___
___
=
=
+
=
+
100
100 100
10 100
100
35
Dropkata ___ sodrì 3 desetinki i 5 stotinki, t.e. 35 stotinki.
100
35
___ se zapi{uva 0,35 i se ~ita nula celi i 35 stotinki.
100
20 + 9
20
9
2
9
29
______
_____
_____
___
_____
_____
=
=
+
=
+
1 000
1 000
1 000
100
1 000
1 000
29
Dropkata _____ sodrì 2 stotinki i 9 iljadinki ili 29 iljadinki.
1 000
29
_____ se zapi{uva 0,029 i se ~ita: nula celi i 29 iljadinki.
1 000
324
24
____
____
=3
se zapi{uva 3,24 i se ~ita 3 celi i 24 stotinki.
100
100
7
2 ____ se zapi{uva 2,07 i se ~ita 2 celi i 7 stotinki.
100
Voo~i go i zapomni go na~inot na zapi{uvawe
na decimalna dropka vo decimalen broj.
17
9
Decimalnite dropki 2 ____ i 3 _____ da gi zapi{eme kako decimalen broj.
100
1 000
Postapka
Za:
17
2 ____
100
9
_____
1 000
Prvo se zapi{uvaat celite.
Se zapi{uva zapirka, koja se vika decimalna zapirka.
2,
3,
2,17
3,009
Se zapi{uva broitelot na decimalnata dropka, ako toj ima tolku

cifri kolku {to ima nuli vo imenitelot.
Vo vtorata dropka pred broitelot zapi{uvame dve nuli.
Broitelot treba da ima tolku cifri kolku {to ima nuli
imenitelot.
17
2 ___ = 2,17;
100
9
3 _____ = 3,009.
1 000
Da zapomnam! Sekoja
decimalna dropka
moàm da ja zapi{am
kako decimalen broj.
Zapi{i gi kako decimalni broevi

slednite decimalni dropki:
9
79
3
25 ___
3 ___
__
;
;
; 3 _____; 15 _____ .
1 000
1 000
10 100 100

151
desetinki
stotinki
Decimalnata zapirka go deli decimalniot broj na

dva dela.
Delot pred zapirkata se celite.
celi
14
decimali
Delot po zapirkata se vika decimalen del.

Mestata na cifrite vo decimalniot del se
vikaat decimalni mesta, a cifrite se vikaat
decimali.
Decimalniot broj 3,14 ima 3 celi i dve decimali.
CEL DEL
B 3
DECIMALNA
ZAPIRKA

DECIMALEN
DEL
Pro~itaj gi slednite decimalni broevi: 0,5 ; 3,14 ; 2,03 ; 17, 005.
0,5 : nula celi i 5 desetinki;

3,14 : tri celi i 14 stotinki;
17,005 : sedumnaeset celi i pet iljadinki.
Zapi{i go decimalniot broj 3,25 kako decimalna dropka.

Voo~i ja postapkata:
Pro~itaj go i zapi{i go so zborovi brojot 3,25.
MILIONINKI
STOILJADINKI
DESETILJADINKI
ILJADINKI
STOTINKI
SI DI EI
KLASA
EDINICI
KLASA
ILJADI
DESETINKI
Zapi{uvaweto na decimalnite broevi e prikaàno vo slednata tabela, na primerot

17
12 _____ = 12,017.
1 000
Treba da dobie{: Tri celi i

25 stotinki.
152
Dobieniot tekst zapi{i go

kako decimalna dropka.
Treba da dobie{:
Da zapomnam: Decimalen broj se

zapi{uva vo decimalna dropka
spored pravilnoto ~itawe.
25
___
.
100
Voo~uva{ deka: Decimalen broj se zapi{uva vo vid na decimalna dropka na sledniot

na~in:
Celite od decimalniot broj se zapi{uvaat za celi na dropkata.
Decimalniot del se zapi{uva za broitel na decimalnata dropka.
Za imenitel se zapi{uva dekadna edinica so tolku nuli kolku {to ima decimali.
Re{eni primeri:
0,5 =
17
32
5
____
___
__
;
; 12,017 = 12
; 1,32 = 1
1 000
100
10
Treba da znae{!
Proveri se!
Decimalen broj e poseben zapis na

decimalna dropka;
Zapi{i i pro~itaj decimalen broj koj

ima 23 celi i 105 za decimalen del.
da zapi{e{ decimalna dropka vo

decimalen broj i obratno;
3
Zapi{i 7 ___ vo decimalen broj i 0,012
100
vo decimalna dropka.
pravilno da ~ita{ decimalni broevi.
Zada~i
1. Koi od slednite dropki se decimalni
4. Zapi{i gi decimalnite dropki vo

decimalni broevi:
dropki:
a)
3
12
7
131
6
____
__
___
___
____
; b)
; v)
; g)
; d)
?
1 001
10
200
200
1 000
2. Zapi{i tri decimalni dropki so broitel 13, a razli~ni imeniteli.
3. Kolku celi i kolku decimali ima

decimalniot broj:
a) 36,08; b) 3,0031; v)138,05?
a)
6
9
29
3
___
___
_____
____
; b) 2
; v) 11
; g) 14
.
100
100
1 000
1 000
5. Pro~itaj gi decimalnite broevi:

a) 2,03; b) 12,015; v) 0,0035.
6. Zapi{i gi vo decimalni dropki slednite decimalni broevi:
a) 0,2; b) 1,05; v) 4,003; 1,0017.
SVOJSTVA NA DECIMALNITE BROEVI
Potseti se!
2
__
pro{iri ja so 10, a
10
potoa so 100.
30
Dropkata ___ skrati ja so 10.
100
Dropkata
153
3
__
pro{iri ja so 10,
10
100 i 1 000.
Dropkata
Treba da go dobie{ slednoto re{enie:

3
3 10
30
__
______
___
=
=
;
10 10 10 100
3
3 100 _____
300
__
______
=
=
;
10 10 100 1 000
Zapi{i gi decimalnite dropki vo decimalni broevi.
Moè{ da zapi{e{:
3
30
300
3 000
__
___
_____
______
=
=
=
, t.e. 0,3 = 0,30 = 0,300 = 0,3000.
10 100 1 000
10 000
Voo~i!
Decimalnite broevi se ednakvi, a se razlikuvaat po toa {to od desnata strana imaat
po edna ili pove}e nuli.
Toa e edno svojstvo na decimalnite broevi.
Decimalniot broj ne se menuva ako od desnata strana mu se dopi{at kolku bilo nuli.
Decimalnite broevi zapi{i gi taka {to da imaat

ist broj decimali:
a) 0,8 ; 4,25 ; 28,05 ; 6,028; b) 2,3 ; 0,03 ; 23,012 ; 5,4207.
Brojot 5 zapi{i go vo vid na dropka so imenitel 1.

Taa dropka pro{iri ja so 10, 100 i 1 000.
Dobienite dropki zapi{i gi vo decimalni broevi.
Voo~uva{ deka:
5=
5
__
.
1
5 10
50
= ___ = 5,0;
_____
1 10
10
5 100
500
5 1 000
5 000
______
= ___ = 5,00; ________ = _____ = 5,000.
1 100
100
1 1 000
1 000
Toa {to go voo~i za brojot 5, vaì za koj bilo priroden broj.

Sekoj priroden broj moè da se zapi{e kako decimalen broj na toj na~in {to se
oddeluva so zapirka i se dopi{uvaat nuli kako decimali.
154
Zapi{i gi prirodnite broevi 6, 12 i 135 kako decimalni broevi

a) so edna decimala; b) so dve decimali.
B 5
80
Decimalnata dropka ___ skrati ja so 10.
100
Dadenata i skratenata dropka zapi{i gi kako decimalni broevi.
3 200
Voo~i ja istata postapka za dropkata _____ .
1 000
Si go dobil re{enieto:
80
80 : 10
8
___
= _______
.
= ___; 0,80 = 0,8.
100 : 10
10
100
3 200
3 200 : 100
32
_____
= __________
.
= ___ ; 3,200 = 3,2.
1 000
1 000 : 100
10
Decimalen broj koj oddesno ima nuli, ne se menuva, ako tie se izostavat.
Izostavi gi nulite, taka {to decimalnite broevi da ne ja promenat vrednosta:

a) 2,90; b) 0,03500; v) 1,0030; g) 28,102000; d) 7,0.
Treba da znae{!
Proveri se!
Dali }e se promeni decimalniot broj
ako od desnata strana mu dopi{e{,
odnosno izostavi{, edna ili pove}e
nuli;
da zapi{e{ priroden broj vo decimalen.
Zapi{i gi broevite 1,2 ; 15 i 0,40 so

tri decimali.
Izostavi gi nulite vo broevite, a nivnata vrednost da ne se promeni.
a) 3,0250;
b) 12,00;
v) 0,10200.
Zada~i
1. Broevite: 1,300; 0,5; 23; 1 000 zapi{i
gi so dve decimali.
2. Dali }e se promeni vrednosta na brojot 1,05 ako se izostavi nulata i se

zapi{e 1,5?
3. Vo decimalnite broevi: 0,5000; 0,5020;

1,2020300 izostavi gi site nuli, a tie
da ne ja promenat vrednosta.
4. Broevite; 8; 1,2; 3,25 zapi{i gi taka

{to da imaat po tri decimali.
Problem!
Bratot i sestrata imaat ist broj orevi.
Bratot dal na sestrata ~etiri orevi.
Kolku orevi ima sestrata pove}e od
bratot?
PRETSTAVUVAWE NA DECIMALNITE BROEVI

NA BROJNA PRAVA.
SPOREDUVAWE NA DECIMALNITE BROEVI
Potseti se!
2
Pretstavi go na brojna prava brojot 2 __ .
4
Kako se sporeduvaat prirodnite broevi:
a) so razli~en broj cifri;
155
4
8
Decimalnite dropki: __ , 1 ___
100
10
30
i 2 ___ pretstavi gi na brojna prava.
100
Razgledaj go re{enieto!
b) so ist broj cifri?

8
__
10
Voo~i!
0,8 1
4
__
10
1,4
30
___
100
2,3
Decimalnite broevi gi pretstavuvame na brojna prava na ist na~in kako8 i dropkite.

__
Decimalniot broj 0,8 go zapi{uvame kako decimalna dropka, t.e. 0,8 = 10 .
Rastojanieto od 0 do 1 go delime na 10 ednakvi delovi i decimalniot broj 0,8 go
pridruùvame na to~kata {to go ozna~uva osmiot del.
Koe rastojanie go delime na 10 ednakvi delovi za da go pretstavime decimalniot

4
__
broj 1
? Kako }e ja odreduvame to~kata {to mu odgovara?
10
3
30
30 __
___
___
Dropkata
moè da se skrati so 10, t.e.
=
. Kako }e ja odredime to~kata na
100
100 10
30
brojnata prava {to mu odgovara na brojot 2 ___ ?
100
Odredi to~ki na brojnata prava (A,V

i S), na koi im se pridruèni decimalnite broevi: 0,2; 1,9 i 3,00.
Na brojnata prava se dadeni to~kite A,

V, S i D. Odredi go brojot {to moè da
se pridruì na sekoja od to~kite.
B 4
Moàm da zaklu~am! Sekoj

decimalen broj moè da se
pretstavi na brojna prava.
A
0
B C
1
D
3
1
1
Decimalnata dropka __ pro{iri ja so 10. Potoa, dropkata ___
100
10
1
pro{iri ja so 10 i dropkata _____ pro{iri ja so 10.
1 000
Dobienite dropki od pro{iruvaweto zapi{i gi vo decimalni broevi.
156
Razgledaj go re{enieto i voo~i go toa {to e zaklu~eno.
10
1 ___
10
1
10
1
______
__
___
_____
____
=
;
=
;
=
, t.e. 0,1 = 0,10; 0,01 = 0,010; 0,001 = 0,0010.
10 100 100 1 000 1 000 10 000
Edna desetinka ima 10 stotinki; edna stotinka ima 10 iljadinki itn.
Op{to
Pozicionata vrednost na sekoja cifra vo decimalniot del e 10 pati pogolema od

pozicionata vrednost na cifrata zad nea.
Toa {to go zaklu~i, koristi go za sporeduvawe na decimalni broevi.
Sporedi gi decimalnite broevi: a) 7,2 i 9,3;
b) 12,8 i 12,4;
v) 15,369 i 15,38.
Pri sporeduvawe na dva decimalni broja prvo se sporeduvaat celite.
Broevite 7,2 i 9,3 imaat razli~ni celi, t.e. 9 > 7, spored toa 9,3 > 7,2.
Kaj broevite koi imaat isti celi, se sporeduva decimalniot del.

6
Broevite 12,8 i 12,4 imaat isti celi, no razli~en decimalen del, t.e. 8 > 4. Spored
toa 12,8 > 12,4.
Brojot 15,38 ima pogolem decimalen del od brojot 15,369, bidej}i 38 stotinki e 380
iljadinki, a 380 > 369. Spored toa, 15,38 > 15,369.
Sporedi gi decimalnite broevi: a) 18,43 i 19,15; b) 35,6 i 35,49; v) 4,1001 i 4,101.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da pretstavuva{ decimalni broevi na brojna prava;

od decimalnite broevi {to imaat razli~ni celi,
pogolem e onoj {to ima pogolem broj celi;
ako decimalnite broevi {to se sporeduvaat imaat
isti celi, pogolem e onoj {to ima pogolem
decimalen del;
ako dva decimalni broja imaat isti celi i ednakov
decimalen del, toga{ tie se ednakvi.
Na brojna prava pretstavi

gi decimalnite broevi 0,5
i 1,400.
Sporedi gi decimalnite
broevi:
a) 25,9 i 26,3;
b) 17,2002 i 17, 202;
v) 14,101 i 14,1010.
Zada~i
1. Pretstavi gi na brojna prava slednite
broevi: 0,6; 1,7; 3
40
___
.
100
2. Sporedi gi broevite: 2,01 i 1,86; 6,29

i 6,172; 9,121 i 9,101; 0,1031 i 0,1028.
3. Podredi gi po golemina (po~-
4. Na brojnata prava, na to~kata A e
nuvaj}i od najmaliot) broe5

vite: 0,05; 0,050; 5; _____ .
1 000
pridruèn brojot 131,102, a na to~kata

V brojot 131,120. Koja od ovie to~ki e
poblisku do to~kata na koja odgovara
brojot 100?
157
Problem!
Koj znak treba da se postavi me|u broevite 2 i 3 za da se dobie broj pogolem od 2, a
pomal od 3?
S O
9
1
R A B O T A
P O D A T O C I
VIDOVI DIJAGRAMI. IZBOR NA DIJAGRAM
Maja i Ana imaat zelen~ukovi gradini ednakvi po golemina. Sekoja posadila vo

gradinata domati, piperki i zelka.
Vo tabelata se dadeni podatocite za delot od gradinite zasaden so razli~en vid
zelen~uk.
Zelen~ukovi gradini
Gradinata Gradinata
Zelen~uk
na Maja
na Ana
Domati
2
__
5
1
__
6
Piperki
1
__
10
1
__
3
Zelka
1
__
5
4
__
12
Kolkav del od gradinata na Maja bil

posaden so zelen~uk?
Kolkav del od gradinata na Ana bil posaden so zelen~uk?
Kolkav del od dvete gradini ostanal
neposaden?
Vo ~ija gradina neposadeniot del e
pogolem?
Prvo pretstavi gi podatocite na stolbesti dijagrami.

Skalite na dijagramite neka se: edno celo podeleno na 10 ednakvi delovi i edno
celo podeleno na 12 ednakvi delovi;
2
4
Formiraj gi stolbovite, no vnimavaj: __ = __ ...
5
10
Vo tabelata se dadeni podatoci za temperaturite vo 5 dena, mereni tripati na den.
158
Koja e prose~nata temperatura vo

ponedelnik?
Koj den i vo kolku ~asot temperaturata e najvisoka?
Kolkava e prose~nata temperatura vo
pette dena napladne?
Koj den ima najgolema temperaturna
razlika?
Denovi
7 ~asot 12 ~.
Ponedelnik 18
oS
24
19 ~.
oS
23 oS
Vtornik
23 oS
29 oS
23 oS
êtvrtok
15 oS
17 oS
22 oS
Petok
17 oS
22 oS
20 oS
Nedela
22 oS
28 oS
25 oS
Vo VI2 oddelenie vo edno u~ili{te ima 32 u~enici. Odgovorite na pra{aweto za

omileniot vid hrana se zapi{ani vo tabelata.
Omilena hrana
Vid na
Broj na
Del od
hrana
u~enici
celoto
1
__
Zelen~uk
16
2
1
__
Ovo{je
8
4
1
__
Meso
8
4
Site u~enici pretstavuvaat edno celo.

(Pretstavi go so krug, kako na crteòt.)
Podeli go krugot na 2 polovini.
Oboj ja ednata polovina zeleno, a drugata podeli
ja na dva ednakvi delovi (~etvrtini).
Oboj gi ~etvrtinite.
So koja boja e oboen delot od u~enicite {to
sakaat zelen~uk?
Dijagramot prikaàn na crteòt se vika

sektorski dijagram. Sektorskiot dijagram
pokaùva soodnos me|u delovite od celoto.
Temperaturi vo 5 denovi
1
__
2
Zelen~uk
1
1
__
__
4
4
Ovo{je Meso
Omilena hrana na
32 u~enici
So pomo{ na sektorski dijagram pretstavi

gi podatocite:
Vo edna paralelka ima 28 u~enici.
3
Sok od limon sakaat __ od u~eni4
1
cite, a od borovinki sakaat __ od
4
u~nicite.
1
Za vreme na eden izlet __ od u~enici6
2
__
te igrale krienka,
od u~enicite
6
1
igrale fudbal, __ tr~ale niz {umata,
6
a ostanatite sobirale {umski plodovi.
So dijagrami se pretstavuvaat podatoci na razni naOva e interesno!

~ini. Dijagramite se lesni za ~itawe i razbirawe.
Ako saka{ pove}e
Ima razni vidovi dijagrami: stolbest, slikoven,
da znae{.
sektorski, a sekoj od niv ima prednosti i nedostatoci. Voo~i!
Broj na u~enici
Omilen sport
Stolbest dijagram
159
Prednosti:
35
30
25
20
15
10
5
0
lesno se ~itaat podatocite;

ednostavno se sporeduvaat goleminite.
Nedostatoci:
G
ako stolbovite se so bliska golemina te{ko se

~itaat podatocite;
F - fudbal; K - ko{arka;
R - rakomet; G - gimnastika
zavisno od skalata moè da se dobie pogre{en

vpe~atok na golemite razliki.
Sport
Slikoven dijagram
Prednosti:
Omilen sport
F
K
R
G
lesno se ~itaat podatocite;

ednostavno se sporeduvaat.
Nedostatoci:
Eden znak
Za da se pokaè to~en broj

mora da se koristat delovi
od simboli i znaci;
ozna~uva 2 u~enika
Sektorski dijagram
er
ut
j
mp
Ko
Sport
e
aw
t
î
m
Fil
Muzika
Prednosti:
za da se utvrdi to~en broj mora

da se presmetuva.
odli~no se sporeduvaat celoto i delovi od celoto.
Nedostatoci:
te{ko e da se koristi koga delovite od celoto se mali.
Vo tabelata se dadeni podatocite za toa kako Miki go pominuva vremeto vo eden

den (24 ~asa).
Denot na Miki
Denovi
Vreme vo ~asovi
Pretstavi gi podatocite so stolbest

dijagram.
U~ili{te
Pretstavi gi podatocite so slikoven
U~ewe
dijagram kade {to
Spiewe
Jadewe
Obidi se podatocite da gi pretstavi{ na

sektorski dijagram.
Igrawe
pretstavuva 2 ~asa.
Zapi{i gi prednostite i nedostatocite na sekoj od na~inite na koj se pretstaveni

podatocite za toa kako Miki go pominuva vremeto.
160
10
SOBIRAWE NA DECIMALNI BROEVI
Potseti se!
Pretstavi gi kako decimalni

broevi dropkite:
3
156
3
____
, ___ i 6 ___
1 000
10
100
Brojot 2047,0138 zapi{i go vo
tabela.
EI S
E , d
i di si
Kolku centimetri ima vo 2 m?

Kolku ima vo 3 m? A kolku
ima vo:
a) 2,5 m? b) 2,6 m? v) 2,58 m?
Mimoza kupila 2,37 m crvena lenta i

1,52 m sina lenta za pakuvawe na novogodi{ni podaroci. Kolku metri lenta
vkupno kupila Mimoza?
2,37 m
+ 1,52 m
Treba da presmeta{:
Raboti spored slednite barawa i voo~i go re{avaweto.

gi merni Pretstavi
te broevi kako de-
2,37 =
cimalni dropki.
237
152
___
___
; 1,52 =
.
100
100
go nivniot
Odredi
zbir.
237
152
389
___
___
___
+
=
100
100
100
pretstavi go
Zbirot
389
___ = 3,89
100
2,37
+ 1,52
3,89
Voo~uva{ deka:
Voo~i go re{avaweto na zada~ata na drug na~in.
Pretvori gi metrite vo centimetri
2,37 m = 237 cm; 1,52 m = 152 cm
Odredi go zbirot na dolìnite na

lentite (vo centimetri)
Pretvori go zbirot vo metri
389 cm = 3,89 m
Poprakti~no
Voo~i i zapomni!
Decimalni broevi se sobiraat kako {to se sobiraat
i prirodni broevi. Pritoa
treba decimalnite zapirki
vo sobirocite i vo zbirot
da bidat na ista vertikalna prava.
237 cm
+ 152 cm
389 cm
E , d s
2 , 3 7
+
1 , 5 2
3 , 8 9
i pod
Edinic ici
n
i
ed
pod i
inksitotinik
t
e
s
De inki, tink
o
destpod st
Prakti~no
161
Za da presmeta{ zbir na decimalni broevi

treba da gi zapi{e{ eden pod drug, i toa:
pod celi (edinici pod edinici, desetki
celi
pod desetki itn.);
pod decimali (desetinki pod
decimali
desetinki, stotinki pod stotoinki itn.);
zapirki na sobirocite i na zbirot
decimalnite
da bidat na ista vertikalna prava;
na zbirot odredi gi na ist na~in kako
cifrite
koga sobira{ prirodni broevi.
Na prakti~en na~in
presmetaj:
134,62 + 0,691.
Poprakti~no
Voo~i kako e presmetan

zbirot na broevite 42,6
i 5,931.
D E , d s
4 2 , 6
5 , 9 3 1
15 3 1
4 8 , 5 3 1
Avtobus prviot ~as pominal 62,3 km, vtoriot ~as pominal 4,62 km pove}e od prviot ~as. Kolku kilometri
pominal avtobusot za dvata ~asa?
Potseti se!
Proveri dali e to~no:
362 + 8 = 8 + 362;
4 + 168 + 6 = 4 + 6 + 168;
174 + 0 = 0 + 174;
(72 + 56) + 44 = 72 + (56 + 44).
Koi svojstva na sobiraweto na
prirodni broevi gi iskoristi?
Pretstavi go kako decimalen
broj brojot 15.
1
42,6
+ 5,931
48,531
B 4
Proveri dali e to~no:

0,54 + 3,2 = 3,2 + 0,54
Presmetaj gi zbirovite:
0,54
3,2
+ 3,2 i + 0,54
Zbirot na dva decimalni broja ne se menuva

ako sobirocite gi promenat mestata.
Ova e komutativno svojstvo na sobiraweto
decimalni broevi.
Izrazot (3,4 + 12,9) + 4,2 ima

vrednost 16,3 + 4,2 = 20,5
Presmetaj ja vrednosta na izrazot 3,4 + (12,9 + 4,2).
Dobienata vrednost sporedi ja so vrednosta 20,5 na prethodniot izraz.
Za sobiraweto na decimalni broevi vaì asocijativnoto svojstvo.
Iskaì go!
162
Brojot 5,6 zgolemi go za 2.

Treba da go presmeta{ zbirot na broevite 5,6 i 2.
Pretstavi go brojot 2 kako decimalen broj.
Zapi{i gi sobirocite eden pod drug i presmetaj go zbirot.
Decimalen broj se sobira so priroden broj taka
{to prirodniot broj }e se pretvori vo decimalen broj, a potoa dvata broja }e se soberat.
7 - priroden broj
7,0
7,00
Presmetaj:
decimalni
broevi
15,6 + 0
Zbirot na decimalen broj i nula

e ednakov na decimalniot broj.
0 + (2,6 + 4)
24,8
+
0,0
24,8
Proveri se!
Treba da znae{!
Da presmeta{ zbir na decimalni broevi, zapi{ani vo red ili, pak, eden pod drug;
Presmetaj: 03,4 + 4,2; 56,37 + 2,8;

9,24 + 12.
da zapi{e{ priroden broj kako decimalen i

da presmeta{ zbir na priroden i decimalen
broj;
Proveri dali e: 6,7 + 2,4 = 2,4 + 6,7.

Iskaì go komutativnoto svojstvo
na sobiraweto decimalni broevi.
da gi koristi{ komutativnoto i asocijativnoto svojstvo za olesnuvawe pri sobiraweto

na decimalni broevi;
Presmetaj 6,4 + (12,8 + 3,6) i

(6,4 + 12,8) + 3,6. Sporedi gi
dobienite rezultati. Iskaì go
asocijativnoto svojstvo na
sobiraweto decimalni broevi.
Deka zbirot na decimalen broj i 0 e ednakov

na decimalniot broj.
Zada~i
1. Brojot 100,075 zgolemi go za:
a) 63,3; b) 5;
v) zbirot na broevite 4,78 i 56,3;
g) 0.
2. Presmetaj:
5,6 + 25,8 =
3. Re{i gi ravenkite
x - 156,6 = 1,54;
x - 4,0245 = 0,81.
4. Padobranec pa|a 4 s so zatvoren padobran. Vo prvata sekunda preletal

4,9 m, a vo sekoja naredna sekunda po
9,8 m pove}e. Kolku metri preletal
za tie 4 s?
0,142 + 6,71 =
4 + 4,48 + 4,886 =
362,003 + 54 + 0,72 =
5. Zapi{i ~etiri broja od koi prviot e

3,69, a sekoj nareden e za 3,69 pogolem
od prethodniot.
11
163
ODZEMAWE NA DECIMALNI BROEVI
Potseti se!
Presmetaj:
A
24
1
3
___
+ 6 ___ + ___ .
100
100
100
7
70
Proveri dali: __ = ___
10
100
841
523
Presmetaj: a) ___ - ___ ;
100
100
612
___ - 549
___
;
10
10
263
v) ___ - 0.
100
b)
Presmetaj:
2,78
- 0,24
Postapi spored slednite barawa
Pretvori gi decimalnite broevi vo
278
24
decimalni dropki: 2,78 = ___ ; 0,24 = ___ .
100
100
278
Odredi ja nivnata razlika: ___

100
24
254
___
___
=
.
100 100
Pretvori ja dobienata razlika vo decima254

len broj: ___ = 2,54.
100
Zna~i:
2,78
- 0,24
2,54
Da zapomnam:
Decimalni broevi
se odzemaat kako
{to se odzemaat
prirodni broevi.
Pri zapi{uvaweto eden

pod drug treba decimalnite zapirki na namalenikot i namalitelot da
bidat na ista vertikalna prava.
Pretprijatieto Gradinar odnelo na pazar 2,745 t kompiri, a prodalo 1,423 t.

Kolku toni kompiri ostanale neprodadeni?
Treba da se odzeme prodadenoto koli~estvo kompiri od vkupnoto.

Koi broevi treba da se odzemat?
Pretvori gi tonite kompiri vo kilogrami.

Odzemi gi mernite broevi {to gi pokaùvaat
kilogramite.
Pretvori go vo toni dobieniot ostatok.

gi decimalnite broevi eden pod
Zapi{i
drug i presmetaj ja razlikata.
2,745 t - 1,423 t, t.e.
2,745
1,423
2,745 t = 2745 kg; 1,423 t = 1423 kg.

2 745
1 423
1 322
Ostatokot e: 1322 kg = 1,322 t.
-
2,745
1,423
1,322
Prakti~no:
27,48
- 0,36
27,12
desetinki pod desetinki, stotinki

pod stotinki
celi pod
celi
164
nasoka na
odzemaweto
Za da ja presmeta{ razlikata na dva decimalni broja

treba da gi zapi{e{ eden pod drug, i toa:
pod celi (edinici pod edinici, desetki pod de celi
setki itn.);
pod decimali (desetinki pod desetinki, sto decimali
tinki pod stotinki itn.);
zapirki na namalenikot, namalitelot i
decimalnite
razlikata da bidat na ista vertikalna prava.
na razlikata odredi gi na ist na~in kako {to
Cifrite
se odreduvaat pri odzemawe na prirodni broevi.
Pe{akot treba da pomine 12 km. Prviot ~as pominal 4,28 km. U{te kolku kilometri
mu ostanale da pomine?
Za da presmeta{ kolku kilometri treba da pomine pe{akot, treba pominatiot
pat da go odzeme{ od vkupnata dolìna na patot.
Izvr{i go slednoto:
namalenikot 12 zapi{i go kako decimalen broj (so dve nuli zad decimalnata zapirka);
zapi{i gi decimalnite broevi eden

pod drug i izvr{i go odzemaweto.
Brojot 29,563 namali go za 15.
Da zapomnam: Pri odzemawe

na priroden broj i decimalen broj, prirodniot broj se
zapi{uva kako decimalen
broj so onolku nuli kolku
{to ima decimali decimalniot broj.
Od decimalen broj treba da odzeme{ priroden broj. Postapi na sledniot na~in:

namalitelot 15 zapi{i go kako decimalen broj so 3 nuli kako decimali;
zapi{i gi dvata decimalni broja eden pod drug i izvr{i go odzemaweto.

5
Presmetaj 6,84 - 0.
Postapi spored slednite barawa.
Da zapomnam: Pri odzemawe na 0 od

decimalen broj kako razlika se
dobiva istiot toj decimalen broj.
Pretstavi go namalenikot kako decimalen

broj i izvr{i go odzemaweto.
Dobienata razlika pretvori ja vo decimalen broj.
5,2
0,0
5,2
Treba da znae{!
Proveri se!
Pravilno da gi zapi{uva{ namalenikot i
namalitelot eden pod drug i da go izvr{uva{
odzemaweto;
koga namalenikot ili namalitelot e priroden broj, nego treba da go pretstavi{ kako
decimalen broj so onolku nuli kolku {to ima
decimali decimalniot broj;
odzemaweto da go izvr{uva{ oddesno nalevo;
165
Presmetaj:
a) 6,27 - 5,12; b) 43,7 - 5,849.
Brojot 7 namali go za 0,7.
Brojot 6,5 namali go za 5.
Zbirot na broevite 8 i 8,8 namali
go za 0.
koga namalitelot e 0, razlikata e ednakva na

namalenikot.
Zada~i
1. Presmetaj:
26,3 - 5,2
1042,07 - 148,396
5,68 - 2
4.
Brojot 64 zgolemi go za razlikata na

broevite 6,4 i 4,64.
5.
Namalenikot e 24,6, a razlikata e

2,6. Odredi go namalitelot.
5,96 - 4,87
343 - 3,27
846,825 - 0
2. Za kolku e:
56,62 pogolem od 46,31?
100 pomal od 301,62?
54 pogolem od 25,64?
3,8 pogolem od 0?
3. Vodovodna cevka {to ima dolìna
6 m e podelena na 3 dela. Dolìnite

na dvata dela se: 3,2 m i 2,46 m.
Kolku metri e tretiot del?
Namalitelot e 6,2, a razlikata e

2,6. Odredi go namalenikot.
Razlikata e 64,3. Taa e za 3 pogolema od namalitelot. Odredi go
namalenikot.
6. Masloto i {i{eto zaedno imaat 1,23 kg.

[i{eto ima masa 462 g. Kolku kilogrami e masata na masloto?
Problemi!
Zbirot na eden dvocifren priroden broj i eden decimalen e 26,3.

Milica pri sobiraweto na tie broevi decimalnata zapirka vo
decimalniot broj pogre{no ja postavila za edno mesto vo levo i
dobila zbir 13,43. Koi broevi gi sobirala Milica?
12
166
MNO@EWE NA DECIMALNI BROEVI
Potseti se!
A 1
Presmetaj:
10 526; 100 526; 1000 526.
Objasni {to se slu~uva so brojot na nulite vo proizvodot pri gornite mnoèwa.
Pe{ak za 1 ~as pominuva 3,635

km. Kolku kilometri }e pomine
za 10 ~asa ako se dviì bez
zastanuvawe i so ista brzina?
Treba da presmeta{ 3,635 km 10.
Voo~i gi ~ekorite i re{avaweto.

Pomesti se vdesno
za edno mesto!

Da zapomnam: Decimalen broj se mnoì

so 10 taka {to decimalnata zapirka
na toj broj se pomestuva nadesno za
edno mesto.
Pretvori gi kilometrite vo metri.
3,635 km = 3635 m.
Presmetaj go proizvodot so 10 (vo metri).
3635 m 10 = 36350 m.
Proizvodot pretvori
36350 m = 36,35 km
go vo kilometri.
Voo~uva{ deka vo proizvodot decimalnata

zapirka e pomestena
nadesno za edno mesto.
36,35 km 10 = 363,5 km
Presmetaj go proizvodot na brojot 1,438 so 10, 100 i 1000.

Moè{ da koristi{ kalkulator (kade {to namesto decimalna zapirka ima
decimalna to~ka, a namesto znakot ima h).
So kalkulator se dobiva:
14.38
143.8
=
1438.
Voo~i!
Pri mnoèwe na decimalen broj so 10, 100, 1000, ... negovata decimalna zapirka se
pomestuva soodvetno za edno, dve, tri, ... mesta nadesno, odnosno za onolku mesta
nadesno kolku {to ima nuli dekadnata edinica.
Presmetaj usno:
1 0,06; 10 0,06; 100 0,06; 1 000 0,06; 10 000 0,006.
Potseti se!
B 4
Presmetaj:
2,3 + 2,3 + 2,3.
Kako moè{ skrateno da go zapi{e{
ovoj zbir?
êkorot na Zoran ima

0,74 m. Kolku metri
pominal Zoran koga
napravil 4 ~ekori?
167
Treba da presmeta{ 4 0,74 m.
Proveri dali e
0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 = 2,1?
Zapomni!
Raboti spored slednite barawa i voo~uvaj.
Pretvori gi metrite vo centimetri.

Izvr{i go mnoèweto so 4 (vo cm).
Proizvodot pretvori go vo metri.
Voo~i kako e dobien proizvodot.
5
0,74 m = 74 cm
4 74 cm = 296 cm
296 cm = 2,96 m
4 0,74 m = 2,96 m
Decimalen broj se mnoì so priroden broj taka kako {to se mnoàt

prirodni broevi.
Brojot na decimalite vo
proizvodot e ednakov
so brojot na decimalite
vo decimalniot broj.
Presmetaj go proizvodot na brojot 9 so broevite

2400,8;
V 6
5612,9;
428,27;
20,3;
0,9.
Presmetaj ja plo{tinata R na pravoagolnik so strani a = 4,6 cm i b = 3,2 cm.

Spored formulata za plo{tina na pravoagolnik (R = a b), treba da go odredi{ proizvodot na mernite broevi 4,6 i 3,2 i da go zapi{e{ vo kvadratni
centimetri.
Voo~i gi barawata i na~inot na re{avaweto:
Pretvori gi dolìnite na stranite na pravoagolnikot vo milimetri.
4,6 cm = 46 mm
3,2 cm = 32 mm
Presmetaj ja plo{tinata na pravoagolnikot (vo kvadratni milimetri).
46 32 = 1472
R = 1472 mm2
Pretvori ja plo{tinata vo kvadratni centimetri.

Voo~i gi nepresmetaniot i presmetaniot proizvod na mernite bro-
R = 14,72cm2
4,6 3,2 = 14,72
evi i objasni kako se mnoàt decimalni broevi.
Dva decimalni broja se mnoàt taka kako {to se mnoàt prirodni broevi,
a vo proizvodot se oddeluvaat onolku decimalni mesta kolku {to imaat
decimali dvata mnoìteli zaedno.
Presmetaj: 0,04 0,23. Prosledi go re{enieto!
0,2 0,03 = 0,006

Zo{to ima dve
nuli pred cifrata 6?
Potseti se!
Presmetaj:
0,6 . 6,1 =
Presmetaj:
2 + 1
7,04 20,6;
20,6 7,04
Voo~i!
0,6 . 9,9 =
0,6 . (6,1 + 9,9) =
Sporedi gi rezultatite.
4,56 3,7 = 16,879
Brojot na decimali vo proizvodot

e 3, a ima samo
edna cifra (cifrata 6). Zatoa,
dvete decimalni
mesta se dopolnuvaat so nuli.
Broj na decimali
vo proizvodot
Zbir na brojot
na decimali vo
mnoìtelite
168
Proizvodot na dva decimalni broja ne se menuva ako

mnoìtelite gi razmenat svoite mesta, t.e. za koi
bilo dva decimalni broja a i b vaì:
a b = b a (komutativno svojstvo).
Presmetaj i sporedi gi proizvodite:
2,3 (7,2 0,1) =
(2,3 7,2) 0,1 =
Proizvodot na decimalni broevi ne zavisi od na~inot na grupirawe na mnoìtelite, t.e. za koi bilo decimalni broevi a, b i c vaì:
a (b c) = (a b) c (asocijativno svojstvo).
10
Iskaì go distributivnoto svojstvo na mnoèweto na prirodni broevi vo odnos

na sobiraweto.
Proveri dali toa svojstvo vaì za decimalnite broevi 3,48; 1,01 i 5,2, t.e. dali
(3,48 + 1,01) 5,2 = 3,48 5,2 + 1,01 5,2.
Voo~i!
Za koi bilo decimalni broevi a, b i c vaì: (a + b) c = a c + b c; c (a + b) = c a + c b
(distributivno svojstvo).
11
Presmetaj: a)
b)
3,76 0;
(5,2 + 8,03) 0;
5,6 - 0 0,3;
9,8 1;
(7 - 0,4) 1 ;
2,3 + 1 (8,7 + 2)
Voo~i!
169
Za koj bilo decimalen broj a e to~no: a 0 = 0 a = 0;
a 1 = 1 a = a.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da presmeta{ proizvod na
decimalen broj i dekadna edinica;
Presmetaj:
da presmeta{ proizvod na
decimalen broj i priroden broj;
b)
3,7 7 =
v)
9,6 3,01 =
a)
da presmeta{ proizvod na
decimalen broj i decimalen broj;
4,286 100 =
8000 0,03 =
6 2,005 =
;
;
0,004 6,03 =
Objasni dali e to~no (bez da presmetuva{:

6,34 0,1 = 0,1 6,34;
da gi primenuva{ svojstvata na
mnoèweto.
(1,2 5,6) 0,01 = (1,2 0,01) 5,6 = 1,2 (5,6 0,01);

(4,1 + 2,5 - 6) 0,04 = 4,1 0,04 + 2,5 0,04 - 6 0,04.
Zada~i
5. Presmetaj ja vrednosta na izrazite:
1. Presmetaj:
0,748 10 =
3,6 100 =
10 9,4 =
100 10,006 =
0,2 1 000 =
2,4 12 + 6 5,412 - 16 =
0,004 25 + 6,1 10 + 5 =
6. Odredi go proizvodot od zbirot i raz2.
Zgolemi go 10 pati sekoj od broevite:

1,8; 0,0072; 1 000,01.
Zgolemi go 1 000 pati sekoj od broevite: 3,4; 0,007; 96,006.
Koj broj e 2 000 pati pogolem od brojot 2 000,2?
3.
Presmetaj:
6,405 7 =
0,0063 . 3 =
likata na broevite 16,009 i 9,0016.
7. Mimoza imala 6000 denari. 0,65 od pa-
rite potro{ila za rol{ui, a 0,2 za tetratki i u~ili{ten pribor. Kolku pari

ostanalo?
8. Sporedi gi izrazite:
315,002 12 =
4,65 0,524 i 5,24 0,465.
4. Presmetaj ja plo{tinata na podot na
u~ilnicata koja ima dimenzii 6,8 m i

9,4 m.
9. Zapi{i ~etiri broja od koi prviot e

1,6, a sekoj nareden e 1,5 pati pogolem
od prethodniot.
170
13
DELEWE NA DECIMALNI BROEVI
Potseti se!
A 1
Odredi gi proizvodite:
6,25 10 =
Presmetaj:
34,7 10 =
2,136 100 =
5,432 100 =
412 : 100 =
Presmeta deka
Od ravenstvoto 148 23 = 3 404 odredi go koli~nikot:

3 404 : 23 =
1,3458 1 000 =
Odredi gi koli~nikot i ostatokot pri deleweto:

265 : 10 =
6,25 10 = 62,5;
5,432 100 = 543,2;
1,3458 1 000 = 1 345,8.

Voo~i go brojot na nulite vo dekadnite edinici i pomestuvaweto na decimalnata
zapirka vo proizvodot. [to zabeleà?
Od dobienite ravenstva odredi gi koli~nicite:
62,5 : 10 =
;
543,2 : 100 =
;
1 345,8 : 1 000 =
.
Voo~i!
62,5 : 10 = 6,25;
543,2 : 100 = 5,432;
1 345,8 : 1 000 = 1,3458.
Kako e pomestena zapirkata vo sekoj
koli~nik spored delenikot i dekadnata edinica?
Voo~iv deka: Decimalen broj }e podelam so 10 taka {to

decimalnata zapirka }e ja pomestam za
edno mesto nalevo.
: 10
6,2 , 5
Zapomni!
Koli~nik na decimalen broj i dekadna edinica (10, 100, 1 000, ...) se dobiva so pomestuvawe na zapirkata vo decimalniot broj nalevo za onolku mesta kolku {to ima
nuli dekadnata edinica.
Presmetaj:
34,7 : 10 =
Presmetaj:
257,1 : 100 =
6,3 : 10 =
i 3,2 : 100 =
17 845,32 : 1 000 =
Voo~i i zapomni!
0,63 10 = 6,3;
0,032 100 = 3,2;
6,3 : 10 = 0,63
3,2 : 100 = 0,032
Ako pri pomestuvaweto na decimalnata

zapirka nalevo nema dovolno mesta,
toga{ se dodava potreben broj nuli.
171
Odredi gi koli~nicite na broevite: 2 685,7; 3,78; 12 i 0,06 so: 10,

100 i 1 000.
Potseti se!
Odredi gi koli~nikot i ostatokot pri delewe na brojot:

a) 3728 so 16;
Lenta so dolìna 7,23 m razdeli ja na

3 ednakvi dela. Odredi ja dolìnata
na sekoj del.
Treba da presmeta{: 7,23 : 3 =
b) 6412 so 24.
Raboti spored barawata. Voo~i go re{avaweto.
Dolìnata na lentata pretvori ja vo centrimetri.
7,23 m = 723 cm
Presmetaj go koli~nikot vo centimetri.
723 cm : 3 = 241 cm
12
3
Pretvori go dobieniot koli~nik vo metri.
241 cm = 2,41 m
Voo~uva{ deka: 7,23 : 3 = 2,41 , zatoa {to 2,41 . 3 = 7,23.

Kako moè da se presmeta 7,23 m : 3; bez da se pretvoraat metrite vo centimetri?
Izvr{i delewe na 7,23 so 3 ne obrnuvaj}i vnimanie na decimalnata

zapirka.
zavr{uvawe so deleweto vo ko Po

li~nikot stavi zapirka tamu kade
{to si zavr{il so delewe na celoto.
7,23 : 3 = 2,41
453,6
-6
- 28
12
173
- 12
- 168
3
56
-3
Prvo ja spu{ta0
me prvata decimala ...
Zapomni!
: 28 = 16,
..., a potoa vo koli~nikot stavame zapirka.
Raboti spored slednite barawa:
Pri delewe na decimalen broj so priroden broj postapi kako da deli{ prirodni
broevi.
Koga }e ja spu{ti{ decimalata na desetinkite, toga{ vo koli~nikot stavi zapirka.
Presmetaj 292 : 16 bez ostatok.

Napravi go slednoto:
Pretstavi go delenikot kako decimalen broj.
Izvr{i go nazna~enoto delewe, no sega kako delewe na
decimalen broj so priroden broj.
56,0 : 35 = 1,6
- 35
210
- 210
0
172
Presmetaj:
2 728 : 4 =
Ako celoto e pomalo od delitelot, toga{ vo koli~nikot se zapi{uva 0 celi.

Presmetaj:
272,8 : 4 =
27,28 : 4 = . .
Primer:
Zapomni!
10,626 : 23 =
0,9768 : 37 =
0,06723 : 9 =
4,752 : 6 = 0,792
- 0
47
- 42
55
- 54
12
- 12
0
Nula celi
3,45 : 5 =
Potseti se!
Presmetaj bez ostatok: 365,4 : 9;
27,0 : 4.
Odredi go koli~nikot na broevite 78 i 12

bez ostatok. Pritoa ima potreba brojot 78
da go pretstavi{ kako decimalen broj (78,0).
[to }e se slu~i so koli~nikot ako delenikot i delitelot se pomnoàt so ist broj?
Plo{tinata na eden pravoagolnik e 1,38 dm2, a negovata {irina e 0,6 dm.

Odredi ja dolìnata na
pravoagolnikot.
Treba da presmeta{ 1,38 : 0,6 =
Raboti spored barawata. Voo~i go re{avaweto.

gi kvadratnite decimetri vo kvadratni
Pretvori
centimetri, a decimetrite vo centimetri.
1,38 dm2 = 138 cm2; 0,6 dm = 6 cm
ja dolìnata na pravoagolnikot (vo cen Odredi

timetri).
138 cm : 6 = 23 cm
ja dolìnata na pravoagolnikot vo de Pretvori

cimetri.
23 cm = 2,3 dm
Voo~i!
1,38 : 0.6 = 2,3.
Presmetavme deka koli~nik na 1,38 i 0,6 e brojot 2,3,t.e. 2,3 0,6 = 1,38.
Brojot 2,3 moè da se dobie i bez pretvorawe na decimetrite vo centimetri.
Raboti spored barawata
Zgolemi gi 10 pati delenikot i delitelot;

sega delitelot e priroden broj odredi
Bidej}i
go koli~nikot na decimalniot 13,8 i prirodniot
broj 6.
Primer: 23,12 : 3,4 =

23,12 10 = 231,2; 3,4 10 = 34;
231,2 : 34 = 6,8
272
0
Da zapomnam: Decimalen broj se deli so decimalen broj taka

{to: decimalnite zapirki se pomestuvaat nadesno vo delenikot
i vo delitelot za tolku mesta kolku {to e potrebno delitelot
da stane priroden broj.
Potoa se delat dobienite broevi (taka kako {to se deli daden
broj so priroden broj).
10
Presmetaj: a) 3,4 : 0,017 =
b) 0,64 : 0,0032 =
173
Vnimavaj! Brojot na decimalite vo delenikot e pomal od brojot na decimalite

vo delitelot. Zatoa razmisli i odgovori: Kolku nuli treba da se dopi{at na
delenikot oddesno za da moè potoa da se pomestat decimalnite zapirki?
Treba da znae{!
Proveri se!
Da presmeta{ koli~nik na decimalen broj i dekadna edinica;
Presmetaj:
34,6 : 10 =
6,485 : 1000 =
da presmeta{ koli~nik na decimalen broj i priroden broj;
62,17 : 100 =
Presmetaj 257,52 : 12 i napravi proverka na

re{enieto.
da presmeta{ koli~nik vo koj

delitelot e decimalen broj.
Za kolku mesta treba da se pomesti

decimalnata zapirka nadesno vo delenikot i
delitelot za da se presmeta:
12,031 : 1,6 =
Zada~i
0,345 : 0,025 =
1. Koj broj e pomal od brojot 4,76
3,101 : 0,08 =
.
4. Presmetaj:
a) 10 pati; b) 100 pati; v) 1 000 pati?
6 : 0,2 =
48 : 0,12 =
2. Presmetaj:
0,75 : 0,15 =
;
735 : 35 =
27 : 1 125 =
4:5=
;
1,836 : 0,204 =
3,417 : 0,85 =
0,6 : 3 =
0,044 : 0,25 =
;
.
1,95 : 15 =
5. Kolku pati 0,14 e pomalo od 0,7?

6. Presmetaj i izvr{i proverka na re{e-
23,45 : 37 =
na 4 decimali;
341,3 : 12 =
na 2 decimali.
nieto:
34 : 0,085 =
12,4 : 0,031 =
3. Presmetaj na 6 decimali:
1:7=
4:7=
2:7=
5:7=
100 x = 2,416;
3:7=
6:7=
156,12 : x = 10;
[to zaklu~uva{ za decimalite na

koli~nicite?
33 : 1,28 =
;
7. Re{i gi ravenkite:
0,018 = 18 x;
0,0625 x = 3,1275.
0,0108 : 1,6 =
;
.
174
8. Eden patnik pominal 14,730 km
10. Vo VI3 oddelenie imalo 34 u~enici.
za 5 ~asa. Kolku kilometri,

prose~no, pominuval za 1 ~as?
9. Odredi ja vrednosta na izrazite:

(6,72 : 0,6 + 1,125 0,8) : 1,21 + 8,375 =
2,5 + 0,39 : 0,5 + (2,31 + 0,058) : 3,2 =
Na krajot na godinata uspehot po

matematika bil sledniot: 15 u~enici so odli~na ocenka, 9 u~enici
so mnogu dobra, 7 so dobra i 3 so
dovolna ocenka.
Presmetaj go sredniot uspeh po matematika vo paralelkata na 2
decimali.
ZA ONIE [TO SAKAAT DA ZNAAT POVE]E
1. Proveri dali se to~ni ravenstvata:
(5,6 + 4,4) (5,6 - 4,4) = 5,62 - 4,42; (5,62 = 5,6 5,6; 4,42 = 4,4 4,4)
(2,4 - 1,8)2 = 2,42 - 2 2,4 1,8 + 1,82.
2. Koj broj moè da se podeli so sekoj decimalen broj razli~en od nula bez ostatok?
3. Kako }e se promeni:
a) zbirot na dva broja ako edniot sobirok go zgolemime za 2,3, a drugiot go zgolemime
za 3,2;
b) namalitelot ako namalenikot se zgolemi za 5,8, a razlikata se namali za 5,8;
v) proizvodot na dva broja ako edniot go pomnoìme so 8,75, a drugiot so 0,72;
g) koli~nikot ako delenikot go pomnoìme so 1,25, a delitelot go namalime 4 pati?
4. Od 1kg bra{no se dobiva 1,252 kg leb. Kolku leb se dobiva od 576 kg bra{no?
5. Kon koj broj treba da se dodade 2,2 za da se dobie broj {to e 3,5 pati pogolem od 9,2?
6. Za kolku plo{tinata na kvadrat so strana 15,34 m e pogolema od plo{tinata na
pravoagolnik so strani 16,12 m i 12,03 m?
7. Re{i gi ravenkite:
5,7x + 3,1x + 0,4 = 34,21;
x : 8,04 = 5,05;
3,48 : x = 1,45;
(x - 2,5) : 5,1 = 0,8.
14
PRETVORAWE NA DROPKA VO DECIMALEN BROJ
Potseti se!
A 1
Koja operacija ja ozna~uva drobnata

crta?
3
Vo dropkata __ zameni ja drobnata
4
crta so toj znak i izvr{i ja operacijata.
3
Pro~itaj ja dropkata ___ i zapi{i ja
100
Objasni: kako se pretvora decimalna
dropka vo decimalen broj.
So pro{iruvawe ili skratuvawe, slednite

1
dropki, a potoa vo decimalni broevi: __ ,
2
Primer:
Pretvori ja vo decimalen broj

3
__
dropkata
.
4
Raboti spored barawata:
Pro{iri ja dropkata so 25.
Dobienata decimalna dropka pretvori
ja vo decimalen broj.
3
Sigurno dobi deka __ = 0,75.
4
Presmetaj 3 : 4.
Sporedi gi dobienite rezultati.
dropki pretvori
132
3
5
__
, __ , ___ i
300
5
8
gi vo decimalni
164
___ .
400
5
Dropkata __ pro{iri ja so 125.
8
Dobienata decimalna dropka pretvori ja vo decimalen broj.
Presmetaj 5 : 8 =
175
11
3 __
1 __
5
__
__
,
,
i
ne moè da se pretvori vo decimalna dropka?
20
5
4 6
5
Sigurno voo~i deka toa e dropkata __ .
6
Koja od dropkite
Zapomni!
Samo neskratliva dropka ~ij imenitel se razloùva na proizvod od mnoìtelite
2 ili 5, moè da se pretstavi kako decimalna dropka.
Sekoja dropka koja moè da se pretstavi kako decimalna dropka pretstavuva
kone~nodecimalen broj.
23 7
5
Koja od dropkite __ , __ ili __ pretstavuva kone~nodecimalen broj?
40 15
12
Utvrdi koja od dropkite moè da se pro{iri do decimalna dropka so imenitel
1 000; ili
podeli go broitelot so imenitelot i utvrdi koj od dobienite koli~nici e
kone~nodecimalen broj.
176
B 5
Dropkite
11
15
1 __
__
__
,
i
pretvori gi vo decimalni broevi.
37
3 11
Raboti spored barawata:

Utvrdi dali imenitelite se razloùvaat na mnoìteli 2 i 5, odnosno dali decimalnite broevi }e imaat kone~en broj decimali ili ne.
Podeli go broitelot na dropkata so imenitelot.
Sigurno dobi:
11
1
15
__
= 0,333...; __ = 1,363636...; __ = 0,297297.....
13
3
11
Dobienite decimalni broevi imaat beskone~no mnogu
decimali.
Takvi broevi se vikaat beskone~nodecimalni broevi.
Voo~i!
Vo sekoj od broevite, neposredno po decimalnata zapirka, edna ili pove}e cifri
se povtoruvaat po ist redosled.
Zapomni!
Vakvite decimalni broevi se vikaat ~isto periodi~ni decimalni broevi.
Brojot {to go obrazuvaat cifrite {to se povtoruvaat se vika period na decimalniot broj.
Vo prviot broj period e 3, vo vtoriot 36, a vo tretiot 297.
0,333.... = 0,(3). Se ~ita: nula celi i 3 kako period;
1,3636... = 1,(36). Se ~ita: edno celo i 36 kako period....
5 679
7
Dropkite __ , ___ i __ pretvori gi vo decimalni broevi.
18 495
12
Raboti spored slednite barawa:
razgledaj gi imenitelite na dropkite i utvrdi dali decimalniot broj e
kone~no decimalen;
podeli go broitelot so imenitelot i utvrdi dali decimalniot broj e
periodi~en.
So upotreba na digitron se dobiva:
5
679
7
__
= 0,2777...; ___ = 1,3717171...; __ = 0,58333...
18
495
12
Voo~i!
Dobienite decimalni broevi se periodi~ni, no pred periodot ima edna ili dve cifri. Vakvite decimalni broevi se vikaat me{ano periodi~ni decimalni broevi.
îtame:
0,2777... = 0,2(7) - nula celi, 2 desetinki i 7 kako period.
1,37171... = 1,3(71) - edno celi, 3 desetinki i 71 kako period.
0,58333... = 0,58(3) - nula celi, 58 stotinki i 3 kako period.
Zapomni!
177
Ako od desnata strana na eden

priroden broj ili nulata, se
zapi{e zapirka i potoa se dopi{at cifri, se dobiva zapis
na broj koj{to se narekuva
decimalen broj.
Sekoj od broevite 2, 3 i 58 vo
primerite se vika pretperiod.
Treba da znae{!
Da oceni{, spored imenitelot na
dropkata, dali taa se pretvora vo
kone~nodecimalen broj ili, pak, vo
beskone~nodecimalen (periodi~en)
broj;
Proveri se!
Oceni, bez da gi deli{ broitelot so
2
imenitelot, dali dropkata __ pret20
stavuva kone~en decimalen broj.
{to e ~isto periodi~en decimalen broj;
Pretvori gi vo decimalen broj

3
7
12
4
dropkite __ , __ , __ i __ .
5
8
7
9
Odredi gi periodite i pretperiodite
vo slednite decimalni broevi:
{to e me{ano periodi~en decimalen

broj;
2,777..... ; 0,64786478... ; 1,527373... ;

126,120404...
koj broj e kone~nodecimalen;

da objasni{ {to e period, a {to pretperiod;
deka dropka moè da se pretvori:

- ili vo kone~nodecimalen broj;
- ili vo periodi~en decimalen broj;
deka postojat i drugi beskone~nodecimalni broevi koi ne se periodi~ni. Za
niv }e u~i{ vo VIII oddelenie.
Zada~i
3. Odredi gi periodot i pretperiodot

vo decimalnite broevi:
1. Pro{iri gi ili skrati gi dropkite

taka {to vo imenitelot da se pojavi
10, 100 ili 1000, a potoa pretvori gi
vo decimalni broevi:
3 ___
18
24 37 229 23 11 83
__
,
, __ , __ , ___ , __ , __ , __ .
5 200 20 25 125 80 32 64
2. Pretvori gi vo decimalni broevi

dropkite:
2 __
9 __
3 19
24 1
5 37
2
__
,
,
, __ , __, __ , __ , __ , ___ .
3 11
5 20 20 27 15 18 275
0,378787... ; 6,543023023... .
4. Spored oznakata za period na decimalen broj zapi{i gi broevite:

4,636363... ;
0,102102... ;
3,54034034... ;
4,27117117... .
5. Zapi{i go kako beskone~nodecimalen

broj brojot:
a) 3,6(54) ;
v) 6,(53) ;
b) 0,77(2401) ;
g) 0,06(5231).
178
15
ZAOKRU@UVAWE NA DECIMALNI BROEVI
Potseti se!
A 1
Brojot 3 128 zaokruèno na iljadi

iznesuva 3 000, t.e. 3 128 3 000.
, se ~ita: pribli`no ednakvo so.
Zaokruì go brojot 3 128 na stotki.
Kako glasi postapkata za zaokruùvawe na priroden broj?
Dali treba 135 130 ili 135 140?
Objasni!
Edna parcela od 123 m2 ja ureduvaat u~enicite od VIa oddelenie. Vo paralelekata ima 32

u~enici. Po kolku kvadratni
metri, vo prosek, ureduva sekoj
u~enik?
Treba da presmeta{ 123 : 32.

Odredi go koli~nikot;
Oceni go prakti~noto zna~ewe na dobienite kvadratni metri po u~enik.
Sigurno dobi 123 : 32 = 3,84375, t.e. deka
sekoj u~enik treba da uredi po 3,84375 m2.
Brojot ima prakti~no zna~ewe samo do vtorata decimala (vo dm2), t.e. da se izvr{i
zaokruùvawe na decimalniot broj na dve decimali.
Decimalni broevi so dve decimali {to se najblisku do brojot 3,84375 se: 3,84 i 3,85, t.e.
3,84 < 3,84375 < 3,85
Zna~i: 3,84375 3,84 (~itame: 3,84375 e pribli`no ednakov so 3,84) i 3,84375 3,85.
Odredi gi dvata najbliski decimalni broja na brojot 1,37268 {to imaat po edna
decimala.
Utvrdi kolkava e napravenata gre{ka pri zaokruùvawe na brojot 1,37268 na
edna decimala.
Sigurno utvrdi deka baranite broevi se 1,3 i 1,4 t.e. 1,3 < 1,37268 i 1,37268 < 1,4.
Kolkava e napravenata gre{ka pri sekoe od zaokruùvawata: 1,37268 1,3 i
1,37268 1,4, }e utvrdi{ ako gi sporedi{ razlikite:
1,37268 - 1,3 = 0,07268 i 1,4 - 1,37268 = 0,02732

Do koja od to~kite za broevite 1,3 ili 1,4 e
poblisku to~kata na brojot 1,37268?
0,07268
1,3
0,02732
1,37268
1,4
Zapomni!
Vo dvata slu~aja napravenata gre{ka e pomala od 0,1.
Velime: Brojot 1,37268 sme go zaokruìle so to~nost do 0,1, odnosno so to~nost na
edna decimala.
Razlikata {to pokaùva za kolku dadeniot broj e pogolem ili pomal od svojata pribli`na vrednost ja vikame gre{ka na zaokruùvaweto.
Pri zaokruùvawe nastojuvaj da napravi{ {to pomala gre{ka.
Voo~uva{ deka zaokruùvaweto (zamenuvaweto) na brojot 1,37268 so brojot 1,4

e so pomala gre{ka otkolku so brojot 1,3.
Pri zaokruùvawe na decimalen broj po~ituvaj go slednoto pravilo na
zaokruùvawe:
179
prvata ispu{tena cifra e pomala od 5, toga{ poslednata zadràna cifra ne

ako
se menuva;
prvata ispu{tena cifra e 5 ili pogolema od 5, toga{ poslednata zadràna
ako
cifra se zgolemuva za 1.
Brojot 4,8162704 zaokruì go so to~nost:

a) na edna decimala, t.e. do 0,1;
g) do 0,0001;
b) do 0,01;
d) do 0,0001.
v) do 0,001;
Treba da znae{!
Proveri se!
Da se zaokruì nekoj broj so dadena
to~nost zna~i toj broj da se zameni so
drug broj {to e pogolem ili pomal od
nego, zaradi odredeni prakti~ni
potrebi;
Brojot 0,315 zaokruì go na dve decimali.

7
Dropkata __ pretvori ja vo
34
decimalen broj so to~nost do 0,001.
da zaokruì{ daden broj so odredena

to~nost spored praviloto za otfrlawe
na cifri od brojot;
Odredi ja gre{kata na zaokruùvaweto

ako 1,47 1,47328.
da objasni{ kako se zaokruùva

decimalen broj so odredena to~nost.
Zada~i
1. Zaokruì gi na tri decimali bro-
4. Presmetaj:
2
4,26 + __ - 1,00312 so to~nost do 0,01.
7
evite: 2,7145; 3,03277; 0,01523.

7
2. Dropkata __ pretvori ja vo
34
decimalen broj so to~nost do:
0,1; 0,01; 0,0001.
5. Napravi tabela, zaokruì gi broevite

vo nea so nazna~enata to~nost i odredi ja gre{kata na zaokruùvaweto.
Broj
3. Zbirot na broevite 4,7125 i

3,3914 presmetaj go so to~nost
do 0,001.
0,0374
0,5386
426,4235
6,0141
Zaokru`. so Gre{ka Zaokru`. so Gre{ka

to~n. do 0,01 na zaok. to~n. do 0,001 na zaok.
R A B O T A
180
16
1
S O
P O D A T O C I
IZBOR NA PRIMEROK. ANALIZA I ZAKLUÔK
Koristi ja tabelata za da odgovori{ na nekolku pra{awa.

Razlikata na najgolemite brzini na najbrzata i najbavnata trka zaokruì ja so
to~nost do 0,1.
Kolku pobavno odel pobednikot na trkata vo 2 000 godina od pobednikot na
trkata vo 1 998 godina?
Koja bi bila prose~nata najgolema brzina na dvete najbrzi trki?
Godina
1996
1997
1998
1999
2000
Pobednik
Mihael
[umaher
Mihael
[umaher
Dejvid
Kulthard
Mika
Hakinen
Mihael
[umaher
Najgolema
brzina (km/h)
Koja e prose~nata najgolema brzina na site pet trki

(aritmeti~ka sredina)?
310,36
Na edna trka vo 1912 god. e postignata najgolema

brzina koja e 4 pati pomala od najgolemata brzina
vo 2000 godina. Kolku iznesuva taa brzina?
344,44
294,06
Patni~ki avion postignuva 3 do 3,5 pati pogolema

brzina od najgolemata brzina {to e postignata vo
1999 godina. Vo koi granici se dviì brzinata na
avionot so to~nost do edna decimala?
312,56
Analiza na podatocite. Me|u koi dve godini razlikata na brzinite e:
326,78
a) najmala;
b) najgolema;
v) okolu 50 km na ~as?
Sostavi stolbest dijagram za brzinite spored

podatocite {to se dadeni vo tabelata.
B 2
Vo u~ili{teto kade {to u~i Aco ima 1 200 u~enici. Aco sakal u~ili{teto da
ima nov sportski teren. Se obidel da otkrie kolku u~enici se
zainteresirani za nov sportski teren.
Namesto da go pra{a sekoj u~enik, Aco odlu~il da pra{a del od u~enicite.
Aco odlu~il da pra{a 100 u~enici od site oddelenija, t.e. izbral primerok.
Brojot 100 pretstavuva golemina na primerokot.
Pozitivno
Ako Aco pra{a 1 200
]e
znae kolku to~no
u~enici:
u~enici sakaat nov teren
Ako Aco pra{a
12 u~enici:
Potrebno e pove}e vreme
Za kratko vreme }e Dobiva mal broj odgovori, {to ne e
gi dobie odgovorite dovolno za pravilna procenka

Potro{enoto vreme
Ako Aco pra{a

100 u~enici:
Negativno
e optimalno
Dobiva dovolen
broj odgovori za
pravilna procenka
Vo izborot na primerok, osven goleminata, va`no e i koj }e go so~inuva

primerokot.
181
Zapi{i svoe razmisluvawe za toa {to e pozitivno, a {to e negativno vo

slednive slu~ai:
ako Aco pra{a samo u~enici od I do IV oddelenie;
ako Aco pra{a samo u~enici {to se zainteresirani za sport;
ako Aco pra{a slu~ajno izbrani u~enici od site oddelenija od negovoto
u~ili{te.
Odgovorite na pra{aweto za noviot sportski teren Aco gi pretstavil vo tabela,

napravil analiza i izvel zaklu~ok.
Nov sport. teren/prim.
Mislewe
Broj
Odnos
DA
60
60
___
= 0,6
100
NE
23
Ne znam
17
Voo~i!
Aco utvrdil deka 0,6 od primerokot sakaat nov
sportski teren.
Toj presmetal:
0,6 od 1 200 e 0,6 1 200 = 720
Aco predvidel deka: ako gi pra{al site 1 200 u~enici, pribli`no 720
od niv bi odgovorile deka se zainteresirani za nov sportski teren.
Odredi go odnosot za drugite dva odgovora.

Presmetaj kolkav broj od u~enicite bi odgovorile deka ne sakaat nov sportski teren,
a kolku u~enici od u~ili{teto bi bile neodlu~ni.
Sopstvenikot na eden videoklub sakal da utvrdi koj vid filmovi se najpopularni

vo gradot. Gradot imal 20 000 ìteli. Prodava~ot zapi{al podatoci za 400
~lenovi na videoklubot.
Najpopularni videokaseti
Vid na
Broj
Odnos
film
Detski
40
40:400=0,1
Nau~en
36
Komedija
152
Stari fil.
100
Muzi~ki
72
Koi broevi treba da se zapi{at vo delot od

tabelata so naslov odnos?
So pomo{ na presmetanite odnosi odredi go
brojot na ìtelite vo gradot za koi moè da
se kaè deka bi bile zainteresirani za razli~ni vidovi filmovi.
Za {to bi moèle da mu posluàt dobienite
informacii na sopstvenikot na videoklubot?
17
182
UÊ[E ZA DROPKI. DECIMALNI BROEVI.

Nacrtaj otse~ka AB = 6 cm.

a) Odredi to~ka C na otse~kata AB
2
taka {to: AC = __ AB.
3
b) Ako AD = 2 cm, toga{ koj broj treba da
stoi na mestoto na za da bide AD = AB.
1.
2.
Vo osum ednakvi kutii ima vkupno

12 kg bonboni. Kolku kilogrami
bonboni ima vo edna kutija?
3.
Brojot 5 prestavi go kako dropka so

broitel 5.
imenitel 5.
11. Ako namalenikot 3,24 se zgolemi za

0,24, a namalitelot 0,324 se namali
za 0,24, toga{ razlikata }e se zgolemi za
2 0,24. Proveri.
12. So sobirawe proveri dali e pravilno izvr{eno odzemaweto

59,216 - 11,11 = 48,106.
13. Proveri dali e to~no izvr{eni
mnoèweto 12 346 24 = 296 304.

Potoa, bez da presmetuva{, odredi go
proizvodot
1,2346 24.
12,346 2,4.
0,12346 0,24.
4.
Zapi{i dropka so broitel 2

koja e pogolema od 1.
koja e pomala od 1.
5.
Pretstavi go na brojna prava zbirot

3
2
1
4
__
__
+ __ ;
+ __ .
8
8
5
5
14. Presmetaj go koli~nikot

55,56 : 2,4.
15. Presmetaj gi proizvodite 5,32 20 i
0,64 1,2, a potoa, bez da presmetuva{ odredi go koli~nikot

106,4 : 5,32.
6.
7.
84
Skrati ja dropkata ____ do neskra210
tliva dropka.
9.
10.
0,768 : 1,2.
16. Re{i ja ravenkata
2,5 x = 6,42: 1,2.

x : 0,5 = 13,5 : 0,25.
Skrati ja dropkata
56
____
so 7.
126
8.
0,84375 : 0,27.
45
____
so NZD(45, 270).
270
7
Pro{iri ja dropkata __ so 8.
8
Presmetaj go zbirot
26,4 + 2,64 + 0,0264.
Izvr{i go sobiraweto i proveri

dali e to~no:
0,628 + 12,91 < 5,496 + 8,048
Odredi ja razlikata na dobienite zbirovi.
17. Presmetaj ja brojnata vrednost na
izrazot (9,12 - 0,6) : 1,2 + 29,5 0,5.
18. Zapi{i ja kako decimalen broj

dropkata
126
____
.
15
629
____
.
495
19. Po zaokruùvaweto na brojot

2,861254 e dobien brojot 2,8613.
So kolkava to~nost e zaokruèn ovoj broj?
73
20. Dropkata ___ pretvori ja vo deci-
8
malen broj i zaokruì ja so to~nost do 0,01.
TEMA 4.
MEREWE
1. Merki za dolìna, masa i

te~nost
2. Merki za vreme i temperatura
3. Imenuvan broj
4. Pretvorawe na pove}eimen broj
vo ednoimen broj
5. Pretvorawe na ednoimen broj
vo pove}eimen broj
184
187
189
192
194
6. Operacii so imenuvani broevi

7. Merki za plo{tina
8. Merki za volumen
9. Volumen na kvadar i kocka
10. U~e{e za merewe. Proveri go
svoeto znaewe
183
196
201
203
206
210
184
MERKI ZA DOL@INA, MASA I TE^NOST
Potseti se!
Na linijarot pokaì dolìni od 1 dm, 3 cm, 8 mm i

4 cm 6 mm.
Koja merka se koristi za

merewe dolìna na
pati{tata i rastojanie
me|u dve naseleni mesta?
MERKI ZA DOL@INA
Proceni gi dolìnite na otse~kite AB i CD i

na iskr{enata linija PQRST, a potoa, so
merewe proveri ja to~nosta na tvojata procenka.
S
V
D
Kolku dekagrami ima vo 1 kg?
Koja merka se koristi za

merewe masa na ruda
iskopana od rudnik?
Kolku dl ima vo 1 l?
Koi merni edinici gi upotrebi?

Nabroj i drugi merki za dolìna {to gi znae{.
Osnovna merna edinica za dolìna e metar (m).
Pogolemi i pomali merni edinici od metarot se prikaàni vo slednata tabela.

Pogolemi merni edinici od metarot se:
dekametar (dam)
hektometar (hm)
kilometar (km)
10
1 dam
1 hm
100
1 km
1000
: 100
1 dm
1 cm
Pomali merni edinici od metarot se:

decimetar (dm)
centimetar (cm)
: 1000
1 mm
milimetar
: 10
1m
(mm)
Voo~i gi i zapomni gi vrskite me|u merkite za dolìna!

1 km = 10 hm = 100 dam = 1000 m
1 hm = 10 dam = 100 m
1 dam = 10 m
Da zapomnam! Sekoja merna

edinica za dolìna e 10 pati pomala od mernata
edinica {to e neposredno
pogolema od nea.
1 m = 10 dm = 100 cm = 1000 mm
1 dm = 10 cm = 100 mm
1 cm = 10 mm
Koja merka bi trebalo da stoi na mestoto na .

Za 1 ~as, Petar moè da izodi okolu 4 .
Mimoza vo tetratkata nacrtala kvadrat so dolìna na stranata 30 .
Kolku dekametri ima vo

a) 90 m? b) 300 m? v) 1700 m?
Vo 1 dm ima 0,1 m. Kolku metri ima vo 1 cm?
B
5
185
MERKI ZA MASA
Nabroj gi mernite edinici za masa {to gi znae{.
Koja e osnovna merna edinica za masa?
Kolku kilogrami ima 1 t?
[to e pogolemo 8 dag ili 1 kg?
Koja merka za masa bi trebalo da stoi na mestoto od vo slednite re~enici:

So kamion e prevezeno 6 jaglen.
Koko{kata {to ja kupil Darko ima masa 2 .
Osnovna merna edinica za masa e kilogram (kg).

: 10
Pogolema merka od kilogram

e ton (t).
1 t = 1 000 kg
Pomali merni edinici od
kilogramot se dadeni vo
slednava tabela.
1 hg
: 100
1 kg
Hektogram
1 dag Dekagram
(hg)
(dag)
: 1 000
1g
Gram
: 10 000
1 dg
Decigram
(dg)
: 100 000
1 cg
Centigram
(cg)
: 1 000 000
(g)
1 mg Miligram
(mg)
Voo~i gi i zapomni gi vrskite me|u merkite za masa!

1 kg = 10 hg = 100 dag = 1000g 1 g = 10 dg = 100 cg = 1000mg
1 hg = 10 dag = 100 g
1 dg = 10 cg = 100 mg
1 dag = 10 g
1 cg = 10 mg
1 kg = 10 hg = 100 dag = 1000 g = 10 000 dg = 100 000 cg = 1 000 000 mg
Za da izmeri par~e meso, mesarot na edniot tas od

vagata stavil tegovi od 1 kg, 2 kg i 1 kg, a na tasot
so meso teg od 10 g. Kolku e masata na mesoto?
V
8
Da zapomnam!
Sekoja merna
edinica za
masa e 10 pati
pomala od
mernata edinica {to e
neposredno
pogolema od
nea.
MERKI ZA TE^NOST
Nabroj gi merkite za te~nost {to gi zapozna dosega.
Kolku dl ima 1 l?
Dali zapozna merka za te~nost pogolema od 1 l?
Osnovna merna edinica za te~nost e litar (l).
Pogolemi i pomali merni edinici za merewe te~nost se dadeni vo slednava tabela.

Pogolemi merni
edinici od litar se:
Dekalitar (dal)
Hektolitar (hl)
Kilolitar (kl)
10
1 dal
1 hl
100
1 kl
1000
: 100
1 dl
1 cl
: 1000
1 ml
: 10
1l
Pomali merni
edinici od litar se:
Decilitar (dl)
Centilitar (cl)
Mililitar (ml)
Voo~i gi i zapomni gi vrskite me|u merkite za te~nost!
186
1 kl = 10 hl = 100 dal = 1 000 l

1 hl = 10 dal = 100 l
1 dal = 10 l
10
1 l = 10 dl = 100 cl = 1000ml
1 dl = 10 cl = 100 ml
1 cl = 10 ml
1 l mineralna voda ~ini 20 denari. Kolku denari

~ini 2 dl (edna ~a{a) mineralna voda?
Da zapomnam!
Sekoja merka za
te~nost e 10 pati
pomala od merkata {to e neposredno pogolema od
nea.
Naredi gi po golemina slednite broevi: 6 dal, 5 hl, 8 dl, 4 ml, 9 l, 3 cl.
Treba da znae{!
Proveri se!
Koja e osnovnata edinica za merewe:
dolìna;
masa;
te~nost;
da gi navede{ pomalite i pogolemite

merki za:
dolìna;
masa;
masa;
a) 1 m e pogolem od 1 cm?
b) 1 dm e pomal od 1 hm?
Kolkupati:
a) 1 kg e pogolem od 1 g?
b) 1 dag e pomal od 1 hg?
Kolkupati:
a) 1 hl e pogolem od 1 dal?
b) 1 ml e pomal od 1 dl?
te~nost;
da go objasni{ soodnosot ma|u merkite za:

dolìna;
Kolkupati:
te~nost.
Zada~i
1.
Nacrtaj otse~ki bez merewe so

dolìni: 1 cm, 1 dm, 25 cm i 75 cm.
3. Podredi gi otse~kite so dolìni
9 dm, 2 m, 48 cm, 94 mm, 4 dm 7 cm,

po~nuvaj}i od najkratkata.
Proveri so merewe i utvrdi za

kolku si pogre{il.
4.
Podredi gi po golemina:
5 hg, 1 kg, 10 g, 12 mg, 8 dag.
2.
Izmeri ja dolìnata na tvojot

~ekor vo centimetri.
Izmeri go so ~ekori rastojanieto
me|u dva objekta.
Proceni kolku metri e toa rastojanie.
Proveri ja, so merewe, to~nosta na
tvojata procenka.
5.
Podredi gi po golemina:
5 dal, 2 hl, 6 dl, 8 ml, 1 l.
6. Vo edna ovo{na gradina se nabrani

4,5 t jabolka i bile prodadeni po 17
denari za eden kilogram.
Kolku denari se dobieni?
187
MERKI ZA VREME I TEMPERATURA
Potseti se!
MERKI ZA VREME
Kolku minuti ima 1 ~as?

Navedi dve merki za vreme pogolemi
od ~as.
Koe vreme pokaùva

~asovnikot vo ~asovi,
minuti i sekundi?
Koja merna edinica se koristi za

merewe na dnevnata temperatura?
Dali vo istata merna edinica se
iskaùva i temperaturata na bolniot?
Navedi gi merkite za vreme {to si gi

izu~uval.
Koja e najmalata merka za vreme {to si
ja izu~uval?
Zapomni!
Osnovna merna edinica za vreme e sekunda (s). Pogolemi merki od sekunda se:
minuta (min), ~as (h), den (d), sedmica, mesec, godina, decenija, vek (stoletie) i
milenium. Postojat i pomali merki od sekunda.
Voo~i gi vrskite me|u merkite za vreme!

1 min = 60 s;
1 h = 60 min = 3600 s;
1 sedmica = 7 d = 168 h = 10080 min = 604800 s.
Pretvori:
5 dena vo ~asovi;
1 d = 24 h = 1440 min = 86400 s;

1 mes. = 30 d;
8 ~asa vo minuti;
25 minuti vo sekundi.
Voo~i!
1 den ima 24 ~asa; 5 dena imaat 5 24 ~asa = 120 ~asa.
Kolku minuti ima 1 ~as?
Kolku sekundi ima 1 minuta?
Pretvori 147 ~asa vo denovi i ~asovi.
147 ~asa : 24 = 6 dena i ostatok 3 ~asa

4
B
5
Pretvori 5 godini 8 meseci 13 dena vo denovi.
MERKI ZA TEMPERATURA
Pro~itaj ja temperaturata {to e prikaàna na termometarot.
Vo koja merna edinica se iskaùva temperaturata?
1 god = 365 d.
Osnovna merna edinica za temperatura e kelvin (K).
188
Vo sekojdnevniot ìvot se upotrebuva mernata edinica celziusov stepen (oS).

[vedskiot fizi~ar i astronom Anders Celzius (1701-1744) vovel skala
kade {to vodata mrzne na 0 oS, a vrie na 100 oS. Stotiot del od skalata se vika
celziusov stepen.
Promenata na temperaturata za eden celziusov stepen e ednakva na eden kelvin.
No, na temperaturnata skala, na 0 oS odgovaraat 273,16 K.
Taka, vodata mrzne na 0 oS, t.e. na 273,16 K, a vrie na 100 oS, t.e. na 373,16 K.
Zapoznaj se poop{irno
Temperaturata izrazena vo kelvini se vika apsolutna temperatura.
Po~etokot na mereweto na apsolutnata temperatura e nula kelvini ili -273,16 oS.
Taa najniska mo`na temperatura se vika apsolutna nula.
Ako temperaturata na nekoe telo e izrazena vo celziusovi stepeni, toga{
apsolutnata temperatura, ozna~ena so T, se presmetuva po formulata
T(K) = t (oC) + 273,16
Napravi tabela kako dadenata i

popolni ja (oS - celziusovi stepeni,
K - kelvini).
oS
12,84
K 277,16 320,16
36,5
290
340,4
Treba da znae{!
Proveri se!
Koja e osnovnata merna edinica za
vreme;
da gi navede{ merkite za vreme pogolemi od sekunda i vrskite me|u niv;
koja e osnovnata merna edinica za
temperatura;
koja e vrskata me|u kelvin i
celziusov stepen.
Kolku pati 1 s e pomala od: a) 1 min; b) 1 h?

Kolku ~asovi ima 1 d?
Kolku K odgovaraat na 0 oS na temperaturnata skala?
Edno telo ima temperatura od 20 oS. Kolku
e apsolutnata temperatura na toa telo?
Zada~i
3. Ribarski brod isplovil od edno
1. Vozot, spored vozniot red, stignuva

vo 13 h 55 min. Ako docni 1 h 32 min,
vo kolku ~asot }e stigne?
2. Za edna priredba bila predvidena

programa vo traewe od 1 h 20 min.
Izvedbata traela 120 minuti. Kolku
minuti pove}e traela izvedbata od
planiranoto?
pristani{te na 8 septemvri vo 6 h, a
se vratil vo pristani{teto na 17
septemvri vo 18 h (istata godina).
Izrazi go vremeto na brodot od
isplovuvaweto do vra}aweto:
a) vo denovi; b) vo ~asovi;
v) vo sedmici i denovi.
4. Presmetaj 15 god. 8 mes. 9 d vo denovi.

5. Kolku e apsolutnata temperatura na
telo {to ima: a) 37 oS;
b) -50 oS?
189
IMENUVAN BROJ
Potseti se!
A 1
Izbroj gi i zapi{i gi:

- brojot na klupite vo tvojata
u~ilnica;
- brojot na stol~iwata vo tvojata
u~ilnica.
Izmeri ja dolìnata na tvojot
moliv. Zapi{i go merniot broj i
mernata edinica {to se rezultat
na tvoeto merewe.
Koi se merni edinici za:
a) dolìna;
b) masa?
Sostavi tabela i vo nea za sekoja sliki~ka

zapi{i go soodvetniot broj.
Zapi{i gi vo tabelata odgovorite spored
pra{awata vo sliki~kite.
1
Kolku centimetri
ima otse~kata?
Voo~i !
A AB = ?
Imenuvan broj
Meren broj
3 cm
Kolku kilogrami
bra{no?
Kolku ovci ima?
Kolku stepeni
e agolot?
=?
Kolku denari?
Sekoj odgovor sodrì meren broj i

merna edinica. Merniot broj so mernata edinica se odredeni so broewe
ili so merewe.
(so broewe: 4 kru{i, 3 ovci, ...;
so merewe: 2 cm; 2 kg...).
Na sekoja od numeriranite deset

sliki~ki e postaveno pra{awe.
Dadeni se i odgovorite na sekoe
od pra{awata.
Kolku voda
sobira
{i{eto?
Kolku kru{i
ima?
3 ovci
6 knigi
4 kru{i
46o
38,5o S
2 cm
Kolku knigi
ima?
1l
2 kg
Kolku e
~asot?
10
Kolku e temperaturata?
2 ~asot
10 denari
Merna edinica
Zapomni!
Imenuvaniot broj e sostaven od neimenuvan broj i merna edinica zapi{ana do nego.
Imenuvaniot broj {to e zapi{an so eden neimenuvan broj i edna merna edinica u{te se
vika i ednoimen broj.
Zapi{i ednoimen broj {to go pokaùva:

brojot na u~enicite vo tvojata paralelka;
kolkava e tvojata visina (vo centimetri).
Dadeni se broevite:
a) 5 kg, 3 kg, 126 kg;
[to imaat zaedni~ko broevite pod a)?

Kakvi se mernite edinici na broevite pod b)?
brojot na tvoite godini;
b)3 m, 5 kg, 7 l, 15 kanti.
190
Zapomni!
Imenuvani broevi {to se zapi{ani so isti merni edinici se vikaat istoimeni

broevi. Broevite pod a) se istoimeni . Broevite pod b) ne se istoimeni.
Pokraj nazivot merna edinica se upotrebuvaat nazivite: edinica za merewe ili
skrateno merka.
Koi dva od broevite 2 m, 6 km, 46 m, 23 kg se istoimeni?

[to treba da stoi na mestoto na vo zapisite 2, 3 i 17 za tie da bidat
istoimeni so brojot 5 km?
Dadeni se broevite: 4 l, 6 ml, 9 hl, 116 cl.
[to se meri so merkite na tie broevi?
Dali vo istite merki e iskaàn i brojot 6 dal? A dali brojot 8 cm?
Zapomni!
Dva ili pove}e imenuvani broja {to se iskaàni so merkite za ista veli~ina se vikaat imenuvani broevi od ist vid.
Broevite 4 l, 6 ml, 9 hl i 116 cl se imenuvani broevi od ist vid.
Zapi{i po 2 imenuvani broja od ist vid vo edinicite za merewe: a) dolìna; b) masa.

Brojot {to sodrì dva ili pove}e ednoimeni broevi od ist vid se vika pove}eimen
broj. Edniomenite broevi se vikaat ~lenovi na pove}eimeniot broj.
Brojot 2 kg 3 cg 5 mg e pove}eimen; 2 kg; 3 cg i 5 mg se negovi ~lenovi.

B
Dolìnata na edna prostorija e 3 m 6 dm, a {irinata 4 m 2 dm 5 cm.

So kakvi broevi se zapi{ani dimenziite na prostorijata?
Zapi{i po eden pove}eimen broj vo merkite za: a) dolìna; b) masa; v) vreme.
Zapomni!
Moè{ da zapi{e{:
4 m + 5 cm = 4 m 5 cm
3 kg + 2 dag + 5 g = 3 kg 2 dag 5 g
Da zapomnam! Pove}eimen broj

pretstavuva zbir na dva ili pove}e
ednoimeni broevi od ist vid.
Pove}eimeniot broj 6 m2 3 dm2 2 cm2 pretstavi go kako zbir.

Zbirovite: a) 6 kg + 4 dag + 2 g; b) 5 l + 4 dl + 3 cl pretstavi gi kako pove}eimeni
broevi.
Treba da znae{!
191
Proveri se!
Da razlikuva{ imenuvan od neimenuvan broj;
da prepoznava{ istoimeni broevi;
koi imenuvani broevi se od ist vid;
da objasni{ koj broj e ednoimen, a
koj pove}eimen.
1
, 7 deca
2
i 8 e imenuvan, a koj neimenuvan?
Koi od broevite 3 kg, 6 dm, 8 g, 5 m i 4 dm
se: a) istoimeni b) od ist vid?
Koj od broevite: 4 knigi, 6 cm, 4
Navedi primer na pove}eimen broj so 3

~lena vo merkite za te~nost.
Zada~i
1. Zapi{i dva imenuvani i dva neimenuvani broja.
2.
Izbroj gi knigite na policata.

Zapi{i go toa kako imenuvan broj.
3. Zapi{i dva pove}eimeni broja:
- edniot vo merkite za vreme;

- drugiot vo merkite za te~nost.
Zapi{i go vremeto (izrazeno vo ~asovi, minuti i
sekundi) {to go pokaùva
~asovnikot.
4.
Kakov broj zapi{a?
5.
5
den.
2 1
50
den. den. deni
Denarite i denite zapi{i gi kako

pove}eimen broj.
6. Zapi{i dva istoimeni broja.

7. Zapi{i tri pove}eimeni broja koi se
od ist vid.
8. Dadeni se broevite:
5; 7 m; 12 kg 3 dag; 4 m 2 dm; 8 hl; 4 m;

29,6; 4 kg, 6 m 5 dm; 74; 3 kg; 9 hl; 7; 14 l;
8 m2; 5 l; 8; 12; 4; 15 m2.
Napravi tabela i zapi{i gi broevite
spored barawata:
neimenuvani;
ednoimeni;
pove}eimeni;
istoimeni.
I ova e matematika!
Se sretnale dvajca prijateli To{e i
Petar. To{e go pra{al Petar: "Kade si
prijatele, ne te gledam ~esto?# Petar
odgovoril: "êsto odam vo razli~ni
gradovi da gi zapoznaam ubavinite na
Makedonija.# To{e pra{al: "Koi gradovi
gi poseti?# Petar vedna{ mu odgovoril:
"Prvata sabota vo eden mesec bev vo
Berovo, a vtorata sabota vo istiot mesec
po prviot petok bev vo Strumica. Prvata
sabota vo sledniot mesec bev vo Debar, a
vtorata sabota vo istiot mesec po prviot
petok bev vo Ohrid.# "Koj datum be{e vo
Ohrid?#, pra{al To{e. Petar go poglednal i odgovoril: "Datumot moè{ sam
da go odredi{.#
Na koj datum Petar bil vo Ohrid?
192
PRETVORAWE NA POVE]EIMEN BROJ VO

EDNOIMEN BROJ
Potseti se!
A 1
1 m = 10 dm, t.e. 1 m e 10 pati pogolem

od od 1 dm.
Kolku pati e pogolem: a) 1 m od 1cm?
b) 1 kg od 1 g? v) 1 h od 1 min?
Voo~i ja najmalata merna edinica vo brojot.

so pogolema merna edinica
^lenovite
pretvori gi vo najmalata merna edinica.
Pretstavi go pove}eimeniot broj vo vid na
zbir od istoimeni broevi (vo cm).
Izvr{i go nazna~enoto sobirawe.
Pove}eimeniot broj 4 m 2 dm
7 cm pretvori go vo ednoimen
broj.
Raboti spored postapkata i
sporedi go re{enieto:
Toa e centimetar (cm)

4 m = 400 cm
2 dm = 20 cm
400 cm + 20 cm + 7 cm
400 cm + 20 cm + 7 cm = 427 cm
Voo~i vtor na~in na pretvorawe na pove}eimen vo ednoimen broj koristej}i gi slednite dve tvrdewa.

Vo merkite za dolìna, masa i te~nost sekoja merna edinica e 10 pati pomala od

neposredno pogolemata merna edinica.
Vo dekaden broen sistem pozicijata na sekoja cifra e 10 pati pogolema od pozicijata
na prethodnata cifra.

2
4 m
2 dm
4 2 7 cm
Objasni zo{to 5 hg 3g = 5 hg 0 dag 3 g = 503 g.
Voo~i i zapomni!
Ako vo pove}eimeniot broj vo merkite
za dolìna, masa ili te~nost nedostasuva po red nekoja merna edinica,
na nejzinoto mesto se stava 0.
7 cm =
Da zapomnam! Ovie pove}eimeni

broevi lesno gi zapi{uvam vo
ednoimen broj.
Gi bri{am pogolemite merni
edinici, a ostanuva najmalata.
Treba da vnimavam dali
treba da stavam 0 i kade.
Pretvori go vo ednoimen broj brojot 4 dm 5 mm, primenuvaj}i gi dvete prikaàni

postapki.
Pretvori gi vo ednoimeni broevi vo najmala edinica:
a) 5 god 3 mes. 2 dena;
193
b) 4 mes. 2 sedm. 3 dena 5 ~asa;
v) 2 h 34 min 15 s.
(1 god = 365 dena, 1 mes. = 30 dena).
Voo~i deka pove}eimen broj vo merki za vreme ne moè{ da go pretvori{ vo ednoimen
spored prikaàniot vtor na~in. Zo{to?
Pretvori go brojot 5 m 3 dm 8 cm vo: a) decimetri; b) metri.
Voo~i gi i zapomni gi postapkite!

a) Vo decimetri:
5 m = 5 10 dm = 50 dm
8 cm = (8 : 10) dm = 0,8 dm
5 m 3 dm 8 cm = 50 dm + 3 dm + 0,8 dm =
= 53,8 dm.

b) Vo metri:
3 dm = (3 : 10) m = 0.3 m
8 cm = (8 : 100) m = 0,08 m
5 m 3 dm 8 cm = 5 m + 0,3 dm + 0,08 m =
= 5,38 m.

Voo~i go vtoriot (skraten) na~in za pretvorawe na pove}eimen vo ednoimen broj.
5 m 3 dm 8 cm = 53,8 dm.
5 m 3 dm 8 cm = 5,38 m.
Zabeleà! Moè{ da gi izbri{e{ mernite edinici, da stavi{ zapirka po merniot

broj na mernata edinica vo koja se bara da go pretvori{ pove}eimeniot broj i na
krajot da ja zapi{e{ taa merna edinica. Ako vo redosledot nedostasuva nekoja merna
edinica, na nejzino mesto se stava nula.
Pretvori go brojot 8 l 7 dl 3 ml vo decilitri.

Da zapomnam! Ako pove}eimen broj pretvoram vo ednoimen broj vo
merna edinica {to ne e najmala, toga{ merniot broj e decimalen.
Pretvori go brojot 4 kg 6 dag 5 g vo kilogrami.
Treba da znae{!
Proveri se!
Da pretvori{ pove}eimen broj vo
ednoimen, vo koja bilo merna edinica i
da koristi{ poprakti~ni postapki za
pretvorawe;
deka pri pretvorawe na pove}eimen vo
ednoimen broj, vo najmala merna edinica od pove}eimeniot broj, merniot broj
e priroden broj, a vo drugi slu~ai e
decimalen.
Pretvori gi vo ednoimeni broevi

slednite pove}eimeni broevi:
a) 3 m 2 dm 5 mm (vo mm);
b) 9h 26 min 54 s (vo sekundi; vo
minuti).
Pretvori go brojot 6 kg 5g vo ednoimen
broj vo: a) g; b) dag.
194
Zada~i
4. Pretvori:
a) 8 m 3 dm 4 cm vo dm;
b) 8 km 9 dam 7 m vo km;
v) 5 t 8 kg 7 hg 5 g vo kg;
g) 9 kg 7 dag 5 g 8 mg vo g;
d) 8 l 5 dl 6 ml vo dl.
1. Pretvori go vo ednoimen broj (vo

najmalata merka vo brojot) brojot:
a) 5 km 2 dam 5 m; b) 7 hl 8 dal 4 ml;
v) 4 t 6 kg 5 dag;
g) 9 dena 8 h 7 min.
2. Korab e visok 2 km 7 hm 6 dam 4 m.

Zanimlivo pra{awe
Kolku metri e visok Korab?
3. Vremeto me|u dve polni mese~ini
Ako vo 24 ~asot pa|a do`d, dali po 48

~asovi vremeto moè da bide son~evo?
iznesuva 29 dena 12 h 44 min 3 s.

Kolku sekundi ima ovoj period.
PRETVORAWE NA EDNOIMEN BROJ VO POVE]EIMEN BROJ
Potseti se!
Brojot 428 se zapi{uva vo razviena forma
na sledniot na~in:
428 = 400 + 20 + 8 = 4 100 + 2 10 + 8.
Zapi{i gi broevite 764 i 8 053 vo razviena
forma.
Merniot broj pretstavi go vo
razviena
forma taka {to imenuvaniot broj da bide
zbir na istoimeni broevi (vo cm).
Spored razvienata forma na merniot broj
pretvori gi centimetrite vo pogolemi merni

edinici i toa zapi{i go kako pove}eimen
broj.
Ednoimeniot broj 364 cm

pretvori go vo pove}eimen broj.
Raboti spored postapkata i sporedi go re{enieto.
364 cm = 3 100 cm + 6 10 cm + 4 cm
3 1 m + 6 1 dm + 4 cm =
= 3 m 6 dm 4 cm
Poprakti~no!
Voo~i!
5 427 mm = 5
364 cm = 3 m 6 dm 4 cm
Seto ova e to~no
samo za imenuvani
broevi vo merkite
za dolìna, masa
i te~nost.
5 427 mm = 5 m 4 dm 2 cm 7 mm
Voo~i!
Me|u cifrite od brojot treba da se ostavat prazni
mesta;
do cifrata na pozicijata edinici treba da se zapi{e najmalata merka (toa e mm);
do cifrata na desetki treba da se zapi{e 10 pati
pogolemata merka (toa e cm) itn.
Pretvori go vo pove}eimen broj, brojot: a) 5034 g; b) 2014 dl; v) 60308 mm.
Pretvori go brojot 4837154 s vo pove}eimen broj.
195
Voo~i ja postapkata i sporedi go re{enieto:

Ako brojot na sekundite go podeli{ so 60, 4837154 s : 60 = 80619 min i ostatok 14 s
}e dobie{ minuti i ostatok vo sekundi.
Ako brojot na minutite go podeli{ so 60,
}e dobie{ ~asovi i ostatok vo minuti.
80619 min : 60 = 1343 h i ostatok 39 min
Ako ~asovite gi podeli{ so 24, toga{ {to

1343 h : 24 = 55 dena i ostatok 23 h
e koli~nikot, a {to ostatokot?
Voo~i!
4837154 s = 55 d 23 h 39 min 14 s.
Voo~iv deka: ^lenovi na baraniot

pove}eimen broj se: posledniot
koli~nik (55 d) i trite ostatoci
(23 h, 39 min i 14 s)
Pretvori gi ednoimenite broevi: 324 min; 4526 dena; 6462 g; i 4142 l vo pove}eimeni
broevi.
Pretvori go vo metri brojot 8,2 cm.

Voo~i gi postapkite i sporedi go re{enieto.
I na~in
8,2 cm = (8,2 : 100) m; 8,2 cm = 0,082 m.
km hm dam m dm cm mm
II na~in
Vnesi go brojot vo tabela so merni edinici.

stavi ja zad mernata edinica vo koja
Zapirkata
pretvorame (m). Zna~i, 8,2 cm = 0,082 m.
6
Pretvori go brojot 6,384 m vo pove}eimen broj.

km hm dam m dm cm mm
Sostavi tabela so merni edinici i vo nea vnesi go

brojot. Pro~itaj go brojot.
mg
Od tabelata se ~ita: 6,384 m = 6 m 3 dm 8 cm 4 mm.
Brojot {to e vo tabelata pretstavi go:

a) kako pove}eimen broj; b) vo dg; v) vo kg.
kg
hg dag g
dg cg
196
Treba da znae{!
Proveri se!
Pretvori go vo poeve}eimen broj brojot:
Da pretvori{ ednoimen broj vo pove}eimen broj i da koristi{ poprakti~ni

postapki za pretvorawe.
a) 6 475 mm;
b) 3 604 ml;
v) 24 300 s.
Zada~i
1. Ednoimeniot broj pretvori go vo
pove}eimen:
a) 3 402 mm;
v) 47 063 dg;
d) 1 035 ml;
3. Pretvori go brojot vo pove}eimen

broj bez da koristi{ tabela:
a) 22,05 m;
b) 5 302,67 g;
v) 43,15 l;
g) 0,237 kg.
b) 4 007 cm;
g) 47 632 mg;
|) 35 007 dl.
2. Ednoimeniot broj vnesi go vo tabela,
4. Mese~inata ja obikoluva Zemjata za
a potoa zapi{i go vo pove}eimen broj:

a) 387,25 m;
b) 30,02 dam;
v) 320,05 g;
g) 401,53 dl.
2 551 443 sekundi. Pretvori go ovoj

broj vo pove}eimen (vo: denovi,
~asovi, minuti i sekundi).
OPERACII SO IMENUVANI BROEVI
Potseti se!
A 1
Nabroj gi merkite za dolìna, masa, te~nost, vreme i temperatura. Koja e osnovnata merna edinica za sekoja od merkite?
Zapi{i:
a) 8 m 4 dm 3 mm vo milimetri;
b) 7 kg 5 dag 4 g vo gramovi;
v) 7 dal 7 l 5 dl vo decilitri;
g) 3 d 2 h 8 min vo minuti.
Zapi{i go brojot vo pove}eimen broj:
a) 3 507 g; b) 7 402 dl; v) 4 005 m; g) 5 032 min.
I.
gi pove}eimenite broevi taka {to istoimenite

Zapi{i
~lenovi da bidat eden pod drug
Presmetaj go zbirot na sekoj par istoimeni

~lenovi.
Edna letva ima

2 m 7 dm 4 cm, a druga
3 m 2 cm.
Kolkava e vkupnata
dolìna na letvite?
Potrebno e da se
presmeta zbirot od dolìnite na dvete letvi.
Toa moè da se napravi
na dva na~ina.
Voo~i ja postapkata i
sporedi go re{enieto.
2 m 7 dm 4 cm
3 m 0 dm 2 cm
2 m 7 dm 4 cm
+ 3 m 0 dm 2 cm
5 m 7 dm 6 cm
Voo~i!
2 m 7 dm 4 cm +
3m
197
2 cm =
5 m 7 dm 6 cm
+
Zbirot na pove}eimenite broevi go odrediv taka {to sobrav centimetri so centimetri, decimetri so decimetri i metri so metri.
5 dm 9 cm
Voo~i go zbirot na
broevite 5 dm 9 cm + 3 dm 4 cm
8 dm 1 3 cm = 9 dm 3 cm
i 3 dm 4 cm.
Ako nekoj ~len vo zbirot sodrì

pogolema merna edinica, toga{
taa se dodava na ~lenot pred nego.
II. Raboti spored barawata i voo~i drug na~in na re{avawe:

gi pove}eimenite broevi vo ednoimeni broevi
Pretvori
vo najmalata merna edinica taka {to tie da bidat
2 m 7 dm 4 cm = 274 cm
3 m 2 cm = 302 cm
istoimeni.
Odredi go zbirot na dobienite ednoimeni broevi.

ednoimen broj pretvori go vo pove}eimen
Dobieniot
broj.
Voo~i
274 cm +302 cm = 576 cm

576 cm = 5 m 7 dm 6 cm
2 m 7 dm 4 cm + 3 m 2 cm = 274 cm + 302 cm = 576 cm = 5 m 7 dm 6 cm
Presmetaj: 4 m 5 dm 3 mm + 7 m 9 cm 8 mm - 3 m 3 dm 2 mm.
Raboti spored slednite upatstva:
Presmetaj go zbirot na broevite 4 m 5 dm 3 mm i 7 m 9 cm 8 mm.
Od presmetaniot zbir odzemi go brojot 3 m 3 dm 2 mm.
6 dm
Voo~i ja razlikata na
broevite
7 dm 4 cm i 2 dm 6 cm.
B 3
I.
Presmetaj
10 cm
7 dm 4 cm
- 2 dm 6 cm
4 dm 8 cm

Zabeleà deka:
4 cm e pomalo od 6 cm;
od 7 dm odzede 1 dm;
1 dm = 10 cm;
10 cm + 4 cm = 14 cm;
14 cm - 6 cm = 8 cm;
6 dm - 2 dm = 4 dm.
2 m 4 cm 3 mm 3. Moè da se presmeta na dva na~ina:
Sekoj ~len na pove}eimeniot broj pomnoì go so 3.

pri mnoèweto dobie{ broj {to sodrì pogolema merna edinica, nea
Ako
dodaj ja na soodvetnata pogolema merna edinica.
198
2 m 4 cm 3 mm 3 = 6 m 12 cm 9 mm = 6 m 1 dm 2 cm 9 mm
Voo~i drug na~in na re{avawe.
II.
Pove}eimeniot broj pretvori go vo ednoimen broj (vo mm);

dobieniot ednoimen broj pomnoì go so 3;
dobieniot proizvod pretvori go vo pove}eimen broj.
2 m 4 cm 3 mm 3 = 2043 mm 3 = 6129 mm = 6 m 1 dm 2 cm 9 mm.
Presmetaj 12 km 9 dam 6 m : 3.
Moè da se presmeta na dva na~ina:
4
I.
Sekoj ~len vo pove}eimeniot broj podeli go so 3;
12 km 9 dam 6 m : 3 = 4 km 3 dam 2 m
Vaka e poprakti~no:
II.
Pove}eimeniot broj pretvori go vo ednoimen broj;

presmetaj go koli~nikot na ednoimeniot broj i brojot 3;
dobieniot koli~nik pretvori go vo pove}eimen broj.
12 km 9 dam 6 m : 3 = 12096 m : 3 = 4032 m = 4 km 3 dam 2 m.
Presmetaj: 4 m 5 dm 3 mm - 9 dm 6 cm : 3.
Presmetaj: 5 kg 7 dag 8 g + 9 hg 8 dag 4 g.

Zbirot moè{ da go presmeta{ na dva na~ina. Postapi spored barawata:
I. na~in
Zapi{i gi pove}eimenite broevi eden
pod drug, taka {to istoimenite broevi

da bidat na ista vertikalna prava.
Izvr{i go sobiraweto na istoimenite

broevi.
Ako vo zbirot ima pogolema merna
II. na~in
gi pove}eimenite broevi vo
Pretvori
ednoimeni broevi vo nejmalata merna
edinica (vo gramovi).
Izvr{i go sobiraweto.
zbir pretvori go vo
Presmetaniot
pove}eimen broj.
edinica nea dodaj ja na soodvetnata

pogolema merna edinica.
Zbir ili razlika na pove}eimeni broevi od merkite za masa i od merkite za te~nost

se odreduva na ist na~in kako {to se odreduvaat i za pove}eimenite broevi od
merkite za dolìna. Na ist na~in se mnoì, odnosno deli, pove}eimen broj od tie
merki so imenuvan broj.
199
Presmetaj: 4 l 5 dl 5 ml + 6 dal 4 dl.
Sporedi go tvoeto re{enie so dadenoto:

5 l 5 dl 5 ml + 6 dal 4 dl = 6 dal 5 l 9 dl 5 ml.
Voo~i deka, za da gi sobere{ dvata pove}eimeni broevi spored vtoriot na~in,
potrebno e dvata pove}eimeni broevi da gi pretvori{ vo ednoimeni so ista merna
edinica.
5 l 5 dl 5 ml + 6 dal 4 dl = 5 505 ml + 60 400 ml = 65 905 ml = 6 dal 5 l 9 dl 5 ml.
Odredi ja vrednosta na izrazot: a) 24 kg - 6 dag 3 g + 9 kg 8 hg 5 dag;

b) 7 kl 5 dal 6 l 9 dl - 7 hl 8 l 5 dl + 6 kl 4 dal 4 dl.
Brojot 5 t 642 kg 8 dag zgolemi go 4 pati.

5 t 642 kg 8 dag 4 = 564 208 dag 4.
Izvr{i go mnoèweto i dobieniot ednoimen broj zapi{i go vo pove}eimen.
10 Presmetaj: a) 2 kg 2 hg 5 dag 4 g : 49; b) 32 l 5 cl 5 + 6 dal 2 l 6 dl 5 cl : 35.
11 Mimoza se rodila koga Kire imal 6 g 3 mes 8 dena. Sega Mimoza ima
10 g. 11 mes. 24 dena. Kolku godini ima Kire?
Za da ja odredi{ starosta na Kire, treba da postapi{ na sledniot na~in.
Odredi go zbirot na pove}eimenite broevi.

merni edinici dodaj gi na
Pogolemite
soodvetnata povisoka merna edinica.
6 g.
+ 10 g.
16 g.
17 g.
12
3 mes.
11 mes.
8 dena
24 dena
14 mes. 32 dena
1 g. 2 mes. 1 mes. 2 dena
3 mes.
2 dena
Presmetaj: 5 g. 6 mes.12 dena 3 - 3 g. 5 mes. 6 dena : 9.

Postapi spored barawata:
Pretvori gi pove}eimenite broevi vo
ednoimeni (vo denovi).
5 g. 6 mes. 12 dena = 2017 dena

3 g. 5 mes. 6 dena = 1251 den
Izvr{i gi nazna~enite operacii so

dobienite ednoimeni broevi.
2017 dena 3 - 1251 den : 9 =

= 6051 den - 139 dena = 5912 dena
Dobieniot rezultat pretvori go vo

pove}eimen broj.
5912 dena : 365 = 16 g. i ostatok 72 dena

5912 dena = 16 g. 2 mes. 12 dena
13 Simo prestojuval vo stranstvo 8 g. 7 mes., a negoviot sin Zoran 5 pati pokuso vreme.
Kolku vreme Zoran prestojuval vo stranstvo?
200
Treba da znae{!
Proveri se!
Da presmeta{ zbir i razlika na pove}eimeni broevi od merkite za dolìna, masa te~nost i vreme;
Presmetaj:
7 m 2 cm 5 mm + 4 m 3 dm 2 cm - 6 dm 8 cm 7 mm;
sobiraweto i odzemaweto na pove}eimenite broevi da go izveduva{ na dva

na~ini: sobirawe, odnosno odzemawe,
na istoimenite ~lenovi ili so pretvorawe na pove}eimenite broevi vo
ednoimen;
7 t 5 kg 8 g + 435 kg 9 g - 2 t 125 kg;

7 hl 7 l 4 ml + 5 dal 3 l 6 cl;
13 g. 6 mes. 7 den. - 10 g. 8 mes. 20 den.
Presmetaj:
5 m 3 dm 2 cm 7; 9 m 6 cm 3 mm : 3;
da presmeta{ proizvod, odnosno koli~nik na pove}eimen broj so neimenuvan

broj na dva na~ina: so mnoèwe, odnosno delewe na ~lenovite na pove}eimeniot broj so neimenuvaniot, ili so
pretvorawe na pove}eimeniot broj vo
ednoimen.
2 t 3 kg 4 dag : 9 + 654 kg 3 dag 2;

4 l 3 cl 2 ml 5 - 2 l 5 cl 2 ml : 9;
6 g. 9 mes. + 15g. 8 mes. 9den. : 9.
Zada~i
1. Presmetaj:
6. Vo prodavnicata e doneseno 6 hl 3 dal

5 l sok koj }e se prodava po 45 denari
za 1 l, i 154 kg jabolka po 30 denari
za 1 kg. Kolku denari ~inat sokot i
jabolkata zaedno?
a) 2 m 8 dm + 6 dm 4 cm + 5 cm 9 mm;
b) 4 km 3 dam 5 m - 8 dam 6 m;
v) 9 m - 6 m 3 dm 5 cm + 4 dm 3 cm.
2. Presmetaj:
a) M 4, ako M = 6 m 7 dm 3 mm;
7. Presmetaj:
b) P : 2, ako P = 8 dm 6 cm 4 mm;
12 kg 42 g : 9;
v) 9 m 7 cm 2 mm : 8;
12 t 632 kg : 8.
5 l 7 dl 4 cl : 7;
g) (246 cm - 2 dm 2 cm) : 8.
3. Presmetaj: A+ B - C ako:
8. Doma}inkata potro{ila 13 kg 4 hg
4 dag bra{no za 6 dena.
a) A = 3 t 3 kg; B = 305 dag

C = 205 kg 6 dag.
Kolku bra{no prose~no tro{ela

dnevno?
Kolku bra{no potro{ila prvite 5
dena?
b) A = 3 l 2 cl; B = 2 dal 2 dl
C = 1 l 2 dl 3 ml.
4. Ako e M = 6 l 3 cl, kolku e:
a) M 4; b) M - 2 ml; v) M : 9.
5. Pretprijatieto dobilo 8 sandaci
stoka. Sekoj sandak ima 1 t 136 kg.

Odredi ja masata na nabavenata stoka.
9.
Vozot, spored vozniot red stignuva

vo 18 h 45 min.
Ako docni 1 h 42 min, vo kolku ~asot
}e stigne?
201
MERKI ZA PLO[TINA
Potseti se!
A 1
Odredi ja plo{tinata na pravoagolnikot, spored dadenite

dimenzii.
Odredi ja plo{tinata na figurata

na crteòt.
Vo koja merna edinica ja presmeta
plo{tinata na figurata?
1 cm
2 cm
3 cm
2 cm
1 cm
5 cm
Vo koja merna edinica ja
izrazi plo{tinata na pravoagolnikot?
Plo{tinata na Ohridskoto Ezero e 349 km2.

So koja merka e iskaàna plo{tinata na
Ohridskoto Ezero?
Nabroj i drugi merki za plo{tina.
Zapomni
Osnovna merna edinica za plo{tina e kvadraten metar (m2).
Kvadraten metar e plo{tinata na kvadrat so strana 1 m.
Pogolemi i pomali merni edinici od kvadraten metar se navedeni vo slednava tabela.
Pogolemi merni
edinici od kvadraten metar se:
Pomali merni edinici od kvadraten

metar se:
kvadraten dekametar
(dam2)
1 dam2
100
kvadraten hektometar
(hm2)
1 hm2
10000
kvadraten kilometar
(km2)
1 km2
1000000
1 m2
:100
1 dm2
kvadraten decimetar
(dm2)
:10000
1 cm2
kvadraten centimetar
(cm2)
:1000000
1 mm2
kvadraten milimetar
(mm2)
Za merkite hm2 i dam2 se upotrebuvaat imiwata hektar (ha) i ar (a), t.e.

1 ha = 1 hm2 i 1 a = 1 dam2.
Voo~i gi i zapomni gi vrskite me|u kvadraten metar

i drugite merki za plo{tina.
1 km2 = 100 ha = 10 000 a = 1 000 000 m2
1 ha = 100 a = 10 000 m2
1 a = 100 m2
1 m2 = 100 dm2 = 10 000 cm2 = 1 000 000mm2

1 dm2 = 100 cm2 = 10 000 mm2
1 cm2 = 100 mm2
202
Konstruiraj kvadraten decimetar, podeli go na

kvadratni centimetri i oboj go kako na crteòv.
1
2
Kolku cm2 ima vo 1 dm2?

Koja plo{tina e pogolema: 1 m2 ili 100 dm2?
3
4
Koj meren broj treba da stoi na mestoto na za da bide to~no:

1 m2 = dm2
1 dm2 = cm2
2
2
1 m = cm
1 dm2 = mm2
1 m2 = mm2
1 cm2 = mm2
5
6
Da zapomnam! Sekoja merka za plo{tina e 100 pati

pomala od merkata {to e neposredno pogolema od nea.
1 dm2
7
8
9
1 mm2
10
1 cm2
Treba da znae{!
Proveri se!

plo{tina;
Kolku a) kvadrtani decimetri;

b) kvadrtani centimetri ima vo 5 m2?
da gi nabroi{ pogolemite i pomalite

merki za plo{tina od kvadraten metar;
Kolku a) kvadrtani hektometri (hm2);

b) kvadrtani dekametri (dam2);
v) kvadrtani metri (m2) ima vo 3 km2?
koi se vrskite me|u mernite edinici za

plo{tina.
Kolku km2 ima vo 200 ha?
Zada~i
1. Kolku a) kvadratni centimetri;
b) kvadratni milimetri ima vo
7 dm2?
2. U~ili{niot dvor so forma na
pravoagolnik ima dolìna 65 m i

{irina 45 m.
Kolku a) kvadratni metri; b) ari ima
toj dvor?
3. Se prodava edna niva od 2 ha.

Sopstvenikot ja prodal taka {to za
sekoj m2 dobil po 240 denari. Kolku
vkupno dobil za nivata?
4. Dolìnata na edna pravoagolna soba
e 8 m, a {irinata e 6 m. Sobata treba

da se poplo~i so kvadratni plo~ki od
po 100 cm2. Kolku takvi plo~ki se
potrebni za poplo~uvawe na sobata?
203
MERKI ZA VOLUMEN
Potseti se!
A 1
Na crteòt e pretstavena kocka Y i kvadar T. Kvadarot T e

sostaven od kocki, ednakvi so
kockata Y.
Kvadratot K na crteòt se sodrì to~no

8 pati vo pravoagolnikot P.
Kolku e merniot broj na pravoagolnikot

P vo odnos na kvadratot K?
Tuka kvadratot K e zemen za edini~en
kvadrat, t.e. kako merka za merewe na
pravoagolnikot P.
[to pretstavuvaat 8-te kvadrati K za
pravoagolnikot P?
Koi merki za plo{tina znae{?
Utvrdi so broewe, od kolku takvi kocki e sostaven kvadarot T

(t.e. kolku pati kockata Y se sodrì vo kvadarot T).
Voo~i!
Kvadarot T zafa}a to~no 6 kocki, ednakvi so kockata Y, zatoa velime deka:
merniot broj na kvadarot T vo odnos na
kockata Y e 6, ili: volumenot na kvadarot T e 6 vo odnos na kockata Y.
Kockata Y e zemena za edini~na kocka, t.e. kako merka za sporeduvawe na zafatninata na kvadarot T so zafatninata na kockata Y.
Da zapomnam! Za da izmeram volumen na nekoj kvadar, treba da izbrojam
kolku edini~ni kocki moàm da sloàm vo toj kvadar.
Zapomni!
Kockata {to ja izbravme za merewe na kvadarot se vika edini~na kocka. Merniot
broj na toj kvadar vo odnos na edini~nata kocka se vika volumen (ili zafatnina)
na kvadarot.
Osnovna edinica za merewe volumen e kuben metar. Zapi{uvame: 1 m3, ~itame: eden
kuben metar. Kuben metar e volumen {to go zafa}a kocka so rab 1 m.
Se upotrebuvaat i pomali edinici od kuben metar. Voo~i ja tabelata.
Pomali merni edinici
od kuben metar:
m3
: 1 000
: 1000000
1 dm3
1 cm3
kuben decimetar (dm3)
: 1000000000
1 mm3
kuben milimetar (mm3)
kuben centimetar (cm3)
204
Da zapomnam! Edna merka za volumen e 1 000 pati pogolema od

neposredno pomalata merka.
Vo pregledot e daden odnosot me|u mernite edinici za volumen.

1 m3 = 1 000 dm3
1 dm3 = 1 000 cm3
= 1 000 000 cm3
= 1 000 000 mm3
= 1 000 000 000 mm3
1 cm3 = 1 000 mm3
Objasni zo{to 1 dm3 ima 1 000 cm3.

Voo~i go crteòt i raboti spored postapkata.
Kolku kocki so volumen 1 cm3 moè{ da naredi{ edna do druga po rabot na kocka so
volumen 1 dm3?
Kolku takvi redovi ti se potrebni za da ja pokrie{ osnovata na kockata od 1 dm3?
Kolku takvi sloevi ti se potrebni za da ja ispolni{ kockata od 1 dm3?
10
9
8
7
6
5
4
9
8
7
3
5
2
1
10
10
Voo~i!
Po rabot moè{ da naredi{ 10 kocki so volumen 1

ti trebaat 10 redovi po 10 cm3; t.e. 100 cm3;
ti trebaat 10 sloevi po 100 cm3, t.e. 1000 cm3.
3
205
cm3;
So broewe utvrdi od kolku kocki so volumen 1 cm3 e

sostavena ovaa figura (kvadar).
Od 12 kocki so volumen 1 cm3 sostavi kvadar. Toa moè{ da
go napravi{ na u{te 3 na~ini pokraj prikaàniot. Obidi se!
Treba da znae{!
1c
m3
Proveri se!

volumen;
Kolku pati mernata edinica 1 m3 e

pogolema od 1 cm3?
da gi nabroi{ pogolemite i pomalite

merki za volumen od eden kuben metar;
Kolku pati mernata edinica za volumen

e pogolema od neposredno pomalata
merna edinica?
koi se vrskite me|u mernite edinici za

volumen.
Zada~i
Problemi!
1. Nabroj gi mernite edinici za volumen

{to se pomali od m3.
2. Kolku dm3 ima vo 4 m3?

3. Kolku m3 ima vo:
a) 7 000 dm3;
v) 200 000 cm3?
Kolku a) dm3; b) cm3 ima vo 5 m3?
b) 500 dm3;
4. 27 650 mm3 zapi{i gi vo cm3.
Ima{ dva sada od 3 l i 5 l.

So pomo{ na ovie sadovi izmeri 4 l
voda.
3l
5l
206
VOLUMEN NA KVADAR I KOCKA
Potseti se!
A 1
So broewe na kockite od koi e sostaven kvadarot, odredi go negoviot

volumen.
Presmetaj go volumenot na kvadarot od crteòt, ako dolìnite na negovite rabovi se 3 cm,

4 cm i 2 cm.
1 cm
1 cm
1 cm3
Kvadarot 1 e sostaven od 12 kocki

so volumen 1 cm3.
Spored toa kvadarot 1 ima volumen
V1 = 12 cm3.
Odredi gi volumenite na kvadarot 2
i kvadarot 3 .
1 cm
Voo~i gi na gornata plo~a zelenata,

òltata i sinata pra~ka.
Po kolku edini~ni kocki, t.e. po kolku
kubni centimetri ima sekoja?
Voo~i deka i vo dolnata (crvenata)
plo~a ima isto tolku edini~ni kocki,
t.e. isto tolku kubni centimetri.
Kolku vkupno edini~ni kocki, t.e. kubni
centimetri ima vo kvadarot?
Voo~i i zapomni!
Vo kvadarot ima (3 4) 2 edini~ni kocki, t.e. (3 4) 2 kubni centimetri.
Volumenot na kvadarot e 24 edini~ni kocki, odnosno 24 cm3.
Zapi{uvame: V = 24 cm3
kade {to V e oznaka za volumen, a 24 e meren broj na volumenot. Sigurno voo~i deka toj
e ednakov na proizvodot od mernite broevi na tri sosedni raba na ovoj kvadar; tie se
vikaat dolìna, {irina i visina (ili kuso dimenzii) na kvadarot.
Odredi go volumenot na kvadar so dimenzii:

a) 5 cm, 6 cm i 10 cm;
b) 16 cm, 2 dm i 5 dm;
v) a cm, b cm i c cm.
U~ilnicata ima forma na kvadar so dolìna 11 m, {irina 7 m i visina 3 m. Kolku

kubni metri prostor ima u~ilnicata?
Zapomni!
Volumenot V na kvadar so dolìna na rabovite a, b i c se
207
b
a
presmetuva po formulata V = a b c.
Voo~iv deka volumen na kvadar }e presmetam, ako gi pomnoàm
negovite dimenzii.
Rabovite na eden kvadar se: a = 6 dm, b = 8 dm i c = 9 dm. So pomo{ na formulata

presmetaj go volumenot na kvadarot.
B 5
Potseti se!
Figurata na crteòt e
formirana od ednakvi
kocki so rab 1 cm.
Presmetaj go volumenot na
kocka so rab 5 cm.
Kakvi se rabovite na kockata me|u sebe?

Voo~i deka kockata e kvadar na kogo
rabovite mu se ednakvi a = b = c.
Voo~i gi rabovite na
figurata. Kakvi se me|u
sebe?
Dali ovaa figura moè da se imenuva
kako kvadar so ednakvi dimenzii?
Iskoristi ja formulata za volumen na

kvadar i so pomo{ na nea presmetaj
volumen na kocka.
V = a a a ili V = a3
Kako e to~no imeto na ovaa figura?

So broewe utvrdi od kolku kocki e
sostavena taa.
a3 se ~ita a na treti ili a na kub.
Zapomni!
Volumenot V na kocka so dolìna na rabot a se presmetuva po formulata V = a3.
Presmetaj go volumenot na kocka {to ima rab:

a) 6 cm;
b) 30 cm vo dm3;
v) 24 dm vo m3.
1 dm3
Upatstvo: b) a = 30 cm = 3 dm; V = 33 dm3, odnosno

V = 27 dm3.
[to ima pogolem volumen - kocka so rab 14 cm ili kvadar so rabovi 13 cm, 14 cm i
15 cm?
208
V
1l
Potseti se!
1 dm3
Kako se vika osnovnata merka za

te~nost?
Dali kutija vo forma na kocka so
rab 1 dm sobira 1 l mineralna voda?
Proveri go ova doma, ako ima{
mo`nost.
a) Kolku kubni decimetri ima vo 12 l?
Zapomni!
Osnovnata merka za te~nost se vika
litar, t.e. litar e drugo ime za kuben
decimetar.
b) Kolku litri ima vo 60 dm3?
Treba da znae{!
Proveri se!
Kako se presmetuva volumen na kvadar;
da presmeta{ volumen na kvadar ako se
zadadeni negovite dimenzii;
deka kockata e kvadar ~ii{to rabovi
se ednakvi me|u sebe;
da presmeta{ volumen na kocka ako e
zadaden eden nejzin rab.
Kolku e volumenot na kvadar so rabovi

2 m, 3 m i 10 m?
Kolku e volumenot na kocka so rab 7 cm?
Kolku litri sobira kutija vo forma na
kocka so rab 3 dm?
Zada~i
1.
2.
Edniot rab na kvadar e 8 cm, a drugite

dva se ednakvi i pomali od prviot za
3 cm. Kolkav e volumenot na kvadarot?
Najdi kutija za ~evli, izmeri {to e
potrebno i presmetaj go nejziniot
volumen.
4. Edna kocka ima plo{tina 24 cm2. Kolku

e nejziniot volumen?
5. Greda od ela ima dolìna 7 m. Na kraevite ima forma na kvadrat so rab 30

cm. Kolku kubni metri ima gredata?
6. Edna kocka ima volumen 8 dm3. Presmetaj ja plo{tinata na kockata.
3.
Volumenot na edna prostorija vo forma na kvadar e 108 m3. Dolìnata e 9

m, a {irinata e 3 m. Kolku metri e
visinata na prostorijata?
7. Akvarium so dolìna 70 cm, {irina

40 cm i visina 35 cm, napolnet e so
voda do 30 cm visina.
Kolku litri voda ima vo akvariumot?
Istraì sam!
209
Edno semejstvo izvr{ilo proverka na tro{ocite za voda vo prvite 9 meseci vo godinata. Vo tabelata e dadena potro{uva~kata na voda za sekoj mesec vo m3.
Mesec
Potro{uva~ka
na voda vo m3
Januari Fevruari Mart April Maj Juni Juli Avgust Septemvri
29
24
23
25
27
28
31
27
27
Presmetaj:
Kolku kubni metri voda potro{ilo semejstvoto za 9 meseci?
Najdi aritmeti~ka sredina na potro{enata voda za devette meseci. Kolku kubni metri
voda, prose~no, tro{i semejstvoto sekoj mesec?
Napravi tabela na podatoci za potro{eni pari~ni sredstva na semejstvoto za sekoj
mesec. Cenata na vodata e 29,5 denari za m3.
Najdi aritmeti~ka sredina na pari~nite sredstva, {to gi tro{i semejstvoto sekoj
mesec?
Sostavi stolbest dijagram za potro{uva~kata na voda (vo m3), vo tekot na devette
meseci.
Pretstavi ja na nego aritmeti~kata sredina.
Odredi od dijagramot vo koi meseci potro{uva~kata e povisoka od aritmeti~kata
sredina.
Presmetaj ja aritmeti~kata sredina (sredna vrednost) na uspehot po matematika

vo tvojata paralelka.
Presmetaj go tvojot sreden uspeh na krajot na u~ebnata godina.
210
17
UÊ[E ZA MEREWE.
[to treba da stoi na mestoto na ,

za da bide to~no?
a) 6 m = 60 ;
b) km = 1 200 cm;
v) l = 3 000 ml;
g) 2 dl = 200 .
1.
2.
9.
Pretvori:
a) 1 m 5 dm 3cm vo centimetri;
b) 3 l 3 cl vo decilitri;
v) 2 kg 3 hg 4 mg vo dekagrami;
g) 6 h vo denovi.
Pretvori 6 dal vo dl.
10. Pretvori go vo pove}eimen broj

[to treba da stoi na mestoto na ,
za da bide to~no?
a) 4 kg = 400 ;
b) s = 6 min;
v) 2 h = min;
g) 5 OC = K.
3.
4.
Pretvori 2 m 5 cm vo decimetri.
5.
Zapi{i imenuvan broj {to e od ist

vid so dadeniot broj, a da ne e
istoimen so nego:
a) 4 kg;
b) 7 km;
v) 36 min.
brojot:
a) 3 126 cm;
b) 12 488 hg;
v) 231 dal.
11. Izvr{i gi operaciite:

a) 6 t 23 kg 2 dag + 247 kg - 7hg - 3 g;
b) 12 488 hg - 12 kg;
v) 12 km - 6 dam 9 cm;
g) 2 l + 6 dl - 8 cl 7 ml.
12. Brojot:
a) 6 t 228 kg namali go 9 pati;
b) 2 km 8 dm zgolemi go 5 pati.
6.
Pretvori go pove}eimeniot broj vo

ednoimen, vo najmalata zapi{ana
merna edinica.
a) 2 t 40 kg 14 dag; b) 4 km 7 dam 14 dm;
v) 9 dal 8 l 5 dl;
g) 2 h 17 min 14 s.
13. Zapi{i tri merki za plo{tina pogolemi od 1 cm2.
14. Kolku pati 2 m2 e pogolemo od 4 cm2?

Objasni go odgovorot .
7.
a) Pretvori 6 h 12s vo minuti.

b) Pretvori 7 dal 3 l 5 cl vo deci-
litri.
v) Pretvori 4 km 7 m 14 dm vo dekametri.
g) Pretvori 6 dag 12 g vo gramovi.
15. Zapi{i tri merki za volumen pomali

od 1 m3.
16. Edna prostorija ima dimenzii 4 m;

5 m; 3,5 m. Odredi go volumenot na
taa prostorija.
8.
Kolku pati e pogolemo:

a) 4 km od 400 m;
b) 6 t od 300 kg;
v) 2 l od 200 ml?
17. Edna kocka ima volumen 27 cm3.

Odredi ja plo{tinata na edna strana
od kockata.
ODGOVORI I RE[ENIJA
NA
TEMA 1.
a
N
3.
3
5
3. A B = {(Jovan, pee), (Jovan, spie),

(Jovan, u~i), (Biljana, pee), (Biljana, spie),
(Biljana, u~i), (Dragan, pee), (Dragan, spie),
(Dragan, u~i)}.
3. A = 98; B = 17.
4. S = { 0, 1, 2}; P = {m}; S2 = {(0, 0), (0, 1), (0, 2),

(1, 0), (1, 1), (1, 2), (2, 0), (2, 1), (2, 2)}.
Problem. Mnoèstvata od prvite tri pra{awa

se kone~ni, a mnoèstvoto od ~etvrtoto
pra{awe ne e kone~no.
3
2.
1. D = {1, 3, 5, 7, 9}; N = {x | x e paren broj

pomal od 11}; D i N se ekvivalentni,
za{to imaat ednakov broj: D = 5 i
N = 5.
P
K
y
3. To~no e deka y P, za{to K e podmnoèstvo
od R, pa sekoj element od K (me|u niv i y)
mu pripa|a na mnoèstvoto R.
4. , {a}, {b}, {c}, {a, b}, {a, c}, {b, c}, {a, b, c}.
Problem. Kupuva~ot kupil brojki 1, 2 i 3 za
ku}en broj 312.
1. (2, a), (2, b), (2, c), (5, a), (5, b), (5, c).
2. a) 2; b) 8; v) 7 i 3.
1. L = 5; S = 0; K = 0; M = 0
(M - mnoèstvoto tvoi drugari {to
bile na Mars).
2. A = 5; B = 4.
a) P S e mnoèstvoto na site broevi od

prvata desetka; b) P S e prazno mnoèstvo; v) P \ S e mnoèstvoto P; g) S \ P e
mnoèstvoto S.
B
4
3.
A
1
PRIRODNI BROEVI
1. A: e, p; V: buka; A = {e, p};

V = {x | x e bukva od zborot buka};
b, u, k V; e V.
2.
211
zada~ite
1. a) Unija. b) Razlika. v) Presek.
2. A = 4, M = 5; A M = { m, n, p, k, s, t, r},
M A = { p, k}, M \ A = { s, t, r};
(M A) = 7, (A M) = 2, (M \ A) = 3.
1. 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170,

171, 172, 173, 174; zapi{ani se so
cifrite 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, i 0;
A = { 164, 166, 168, 170, 172, 174}.
2. 70, 80, 90, 110, 130, 150; so strelka e poso~en brojot 35 (trieset i pet) i brojot 59
(pedeset i devet).
3.
0 2 4 6 8 10
14 16
20
4. S = { 1, 3, 5, 7, ...}; 1 e najmal vo S; S nema

najgolem element; S ima beskone~no mnogu
elementi.
1. a) 5 e vo klasata milioni, 2 - vo iljadi, 7 - vo edinici, 0 - vo iljadi.

b) 5 e na pozicijata edinici milioni (EM), 2 e
na stotki iljadi (SI), 7 e na desetki (D), 0 e na
desetki iljadi (DI).
v) 5 ima poziciona vrednost 5 000 000, 2 ima
200 000, 7 ima 70, 0 ima 0 10 000 = 0.
2.
klasa
milioni
klasa
iljadi
klasa
edinici
SM DM EM SI DI EI
7
3. 8 302 060 400 500.
4. 1 000 000 000, edna milijarda.
212
5. Brojot 5 se ~ita: "pet#; cifrata 5

se ~ita: "petka#.
6. 1 000 000 1 000 000 = 1 000 000 000 000;

bilion.
Problem. 7 777 777.
1. Dve iljadi trista ~etirieset i pet;
dveste i pedeset; {est milioni ~etiristotini

iljadi trista i deset.
2. 300 205 800.
3. <; >; >; <.
4. Poblisku e: a) do 24 600; b) do 25 000.

5. 25 380; 25 400; 25 000.
6. 15 410 000.
7. Ne postoi; 1; (eden) milion dveste i

{esnaeset iljadi trista pedeset i osum
denari.
Obidi se da re{i{. Na primer:
1) brojot na tvojot omilen televiziski kanal;
2) brojot na patna isprava (paso{).
10
1.
187; 99; 171. 2.
9 060. 4.
2 026. 3.
238; 174;
13 000; 13 700; 13 770; 763; 63; 7;
to~niot zbir e: 13 763.

Problem. 22 + 22 + 222 = 266.
11
1. 962; 11 115.
2. 495. 3. 2 845; 5 185.
1.
:3
:6
18 6
1
:7
:2
42 6
3
54
18
84
12
108 36
98
14
2. 8; 171; 76; 7; 12; 13. 3. 145; 707; 700.

4. 20; 8. 5. Jatoto letalo najmalku 250 ~asovi. Polàvot pominal 5 cm za edna minuta.
Re{enie. Bidej}i polàvot pominal 12 m za 4
~asa, toj pominuval po 3 m na ~as, t.e. 300 cm
za 60 minuti, a toa zna~i 5 cm (= 300 : 60) za 1
minuta.
6. 1 755 : 45 = 39. 7. 19. 8. 600 i 60.
15
1. a) 180; b) 420; v) 15; g) 60. 2. a) 450;
b) 15; v) 90; g) 90. 3. a) 16; b) 4; v) 16.

4. 5 040.
5. 32. Re{enie. 7 680 : 240 =
768 : 24 = (768 : 3) : (24 : 3) = 256 : 8 = 32.

Zanimliv problem! 31 jajce. Upatstvo.
Pettiot kupuva~ kupil 1 jajce, ~etvrtiot kupil
2 1 + 1 = 3 jajca, tretiot kupil 2 3 + 1 = 7
jajca, itn.
16
1. a) 48; b) 225.
Obidi se: Da.
2. a) x = 110; b) x = 200;
v) x = 17; g) x = 120; d) x = 21; |) x = 3.

3. 305 gajbi.
4. Pribli`no: 16 stotki; to~no: 1 770 den.
12
14
18
4. 35 godini.
4. Po 20 orevi.
1. 1, 2, 5 i 7. Site deliteli na 64 se:
3. Za x = 13. 4. Namalenikot treba da se
1, 2, 4, 8, 16, 32 i 64. To~no e deka 4 | 12, 3 | 36 i

10 | 1 000. Sodràteli na 3 se, na primer: 3, 6,
9, 12, 15, 18, 21, a ima bezbroj mnogu.
zgolemi za 25. 5. a) 100; b) 100; v) 80; g) 110.
2. Primer 1): 4 e delitel na sekoj od broevi-
6. 600 denari.
te 8, 20, 28 i 36; nivniot zbir e brojot 92, a

92 : 4 = 23, t.e. i 92 e deliv so 4.
Zna~i, 4 | (8 + 20 + 28 + 36).
Primer 2): 12 | (48 - 36), za{to 12 | 48 i 12 | 36.
Primer 3): 7 | 21 5 6, za{to 7 | 21.
1. Zbirot }e se zgolemi za 234. 2. 1 550.
Problem! 100. Re{enie.
(2 + 4 + 6 + ... + 200) - (1 + 3 + 5 ... + 199) =

(2 - 1) + (4 - 3) + (6 - 5) + ... + (200 - 199) = 100.
13
1.
6 510; 51 240; 100 000; 7 000; 4 800;
343; 69. 2. 11 760.
3. 382 200 km.
4. a) 30 000; b) 35 100; to~no: 34 036; procenetiot proizvod vo a) e pomal od to~niot

za 4 036, a vo b) e pogolem za 1 064.
5. Po redosled na pojavuvawe na : 4, 0, 1, 0;
439 47 = 20 633.
3. a) i v) da; b) i g) ne. 4. a), v) i g) so 3;

b) i g) so 7. 5. B = {16, 24, 32}.
19
1. 28, 70, 96 i 25 000 se delivi so 2, za{to

zavr{uvaat na 0, 6 ili 8.
3. 275, 400 i 995. 4. 65.
20
1. 348, 1 245 i 6 123.
2. 9 126 i 540.
3. 1, 4 ili 7; 1, 4 ili 7; 2, 5 ili 8; 1, 4 ili 7.

4. 7; 1; 6; 7.
213
18
3
NZ
54
28 42 98
27
4
D
NZ
21 49
14
6
2
7
1
1. 1 324, 1 432, 3 124, 3 412, 4 132 i 4 312.
2. 0, 4 ili 8; 2 ili 6; 1, 3, 5, 7 ili 9; 0, 2, 4, 6

ili 8. 3. Na pr.: 20; 160; 3 240.
4. 312.
I ova e matematika! Igra~ot {to zema prv

treba da zeme 2 grav~iwa i na igra~ot {to zema vtor da mu ostavi 48 grav~iwa, t.e broj deliv so 4. Potoa, kolku i da zeme vtoriot igra~,
prviot mu ostava broj deliv so 4, t.e. prviot
igra~ dopolnuva do 4 (vtoriot 1, prviot 3; ili
vtoriot 2, prviot 2; ili prviot 3, vtoriot 1)
itn. Brojot 20 e deliv so 4, pa sekoga{ pobeduva igra~ot {to zema vtor. Ako se zemaat od 1
do 4 grav~iwa, odnosno od 1 do 5 grav~iwa,
toga{ se vodi smetka za delivost so 5 odnosno
delivost so 6.
1. 15 = 3 5; 42 = 2 3 7; 38 = 2 19;
75 = 3 52; 11 115 = 32 5 13 19.
2. 27.
3. 1 (dete), 3 (galeni~iwa), 2 (avtomobila) i 4

(spalni).
4. 14 = 11 + 3 = 7 + 7; 52 = 47 + 5 =
1. {1, 2, 3, 6}. 2. a) 6. b) 24. v) 30. g) 60.
6. 24 [= NZD (48, 72, 120)].
1. {30, 60, 90, ...}; NZS (10, 15) = 30.
2. a) 40. b) 36. v) 240. g) 720. 3. 300. 4. 120.

5. 25. Pomo{. Zapi{i gi sodràtelite (do 30)
na sekoj od broevite 3, 4, 5, a potoa proveri koj
od sodràtelite na 5 e pogolem za 1 i od sodràtel na 3 i od sodràtel na 4, istovremeno.
6. 60 s.
Istraì sam! Sli~nosti na broevite 12 i 16:
dvata se sloèni; dvata se parni; dvata se
delivi so 4. Razliki: brojot 16 e kvadrat na
broj (16 = 42), a 12 ne e; 12 ima paren broj
deliteli (D12 = {1, 2, 3, 4, 6, 12}), a 16 ima
neparen broj deliteli (D16 = {1, 2, 3, 4, 8, 16}).
Obidi se da presmeta{! 8; 24 = NZD(8, 12).
Zanimliv problem! Edna karta ~inela 10
denari; edniot od niv nemal pari (t.e. " imal 0
denari#), a drugiot imal 19 denari.
Test:
1.
5. 12 m.
a) A = {11, 13, 15, 17, 19};
B = {11, 13, 15, 17, 19}, C = {16, 17, 18, 19},

B
C
11
Istraì sam! 1, 4, 9, 16, 25, 36, 49, 64, 81, 100.

Upatstvo: Voo~i deka }e ostanat da svetat
onie svetilki ~ij{to prekinuva~ e pritisnat
neparen broj pati, a toa se svetilkite ~ij{to
broj ima neparen broj deliteli. (Takvi broevi
se kvadratite na prirodnite broevi: 12, 22, 32,
42 itn.).
3. a) 1. b) 36. 4. 24 [= NZD (48, 72)].
24
b)
41 + 11 = 29 + 23.
23
5. 2 ili 8.
Vnimavaj: so cifrite 1, 2, 3 i 4 moè{ da

formira{ 24 ~etiricifreni broevi; od niv
samo gornite {est broevi se delivi so 4.
22
36
D
Obidi se da zaklu~i{! Brojot 60 e deliv so 3

i vrednosta na 3 ~okoladi, nezavisno od nivnata cena, e deliva so 3. Spored toa, mora i
vkupnata suma da e deliva so 3. No, vkupnata
suma (220) ne e deliva so 3.
21
12
7.
13
17
19
16
v) B ~ C,
B C ~ B \ C.
18
B C = {17, 19}.
2.
A x B = {(a, 1), (a, 5), (b, 1), (b, 5), (c, 1),
(c, 5)}; B2 = {(1, 1), (1, 5), (5, 1), (5, 5)}.
3.
a) 910, 901, 190, 109;
b) 109 < 190 < 901 < 910; b) Najmal e 109;

prethodnik e 108, a sledbenik 110.
4. 20 350 005 070; cifrata 3 e vo klasata
milioni, na pozicijata stotki milioni i ima
brednost 300 000 000.
5.
214
Zbirot na zaokruènite broevi

e 9 000; toj e pomal od to~niot
zbir za 24.
12. a) 2 ili 6; b) 1, 3, 5, 7 ili 9.

13. 315 = 32 5 7. 14. D68 = {1, 2, 4, 17, 34, 68}.
6.
Razlikata }e se zgolemi za 300.
15. NZD(18, 24) = 6; NZS(18, 24) = 72.
7.
13 500 l.
16. 4 ekipi po 8 u~enici, od koi 3 devoj~iwa
324.
8.
18; brojot {to go delele e
67 kg; magareto nosi 28 kg, a kowot
9.
39 kg. 10. 471.
17. NZS(30, 50) = 150, 150 : 30 = 5. Na isto
11. a) 372, 930 i 254;
mesto }e ostanat stolbovite: prviot, pettiot,

desetiot itn.
b) 105 i 930; v) 105, 372, 801 i 930; g) 801.
TEMA 2.
1.
GEOMETRISKI FIGURI VO RAMNINA

4.
b
B
A
2.
M
B
To~kata A.
3.
a) Tokite: A, B i C; D, B i E.
b) To~kite: A, B i E; A, D i B; D, B i C.
4.
Prava MN, prava MP, prava NP.

A
B
D
I slu~aj:
II slu~aj:
4.
2.
3.
c
A
C
edna prava.
B
tri pravi.
C
5.
a || b.
Zaedni~ka
to~ka na
pravite
AB, BC i
BD e to~kata B.
2.
P
b
3.
To~kite A, B, C i D
opredeluvaat 6 pravi.
1.
MR = 3 cm, RY = 9 cm.
5.
Del od pravata ograni~en so edna nejzina to~ka.
1.
A
C
3.
p
M P
N L
4. Dolìna na otse~kata AV e rastojanieto

me|u krajnite to~ki A i V na otse~kata.
5. Dve otse~ki {to imaat ednakvi dolìni
se skladni otse~ki.
6.
V To~kite A, V i S obrazuvaat 3 otse~ki: AV, AS i

VS.
S
7.
F
E
8.
CD = 4 cm.
1.
p To~kite E, F i G
obrazuvaat 3 otG
se~ki: EF, EG i FG.
B S
2. Konstrukcija se vika crte` napraven samo

so linijar i {estar.
3. OM = 6 cm; ON = 9 cm.
a
4.
b
OA = 2a + b
To~kite K, L i M se kolinearni.
(30 mm + 52 mm = 82 mm).
m
M
p
n || p. n
1. AV = 70 - 42 = 28
t.e. AV = 28 mm.
AV = 83 mm.
2.
5.
i 5 mom~iwa; NZD(12, 20) = 4.
A H
MN = a + 2b
b
5.
2. Radius na kru`nica e otse~ka {to

gi povrzuva centarot so koja bilo
to~ka od kru`nicata; i nejzinata
dolìna e radius na kru`nicata.
b
OA = a - b
a-b
O
A
a - 2b
H
PM = a - 2b
6.
c
OA = a + b - c
a+b-c
O
Proveri... 1. 14 kvadrati.
2. 15 pravoagolnici.
5. d = 2 28 = 56, t.e.
d = 56 mm.
215
r = 50 : 2 = 25, t.e.
r = 25 mm.
6.
1. Vnatre{ni se to~kite: A i D.
2. To~kata da leì (da pripa|a) na kru`nicata i to~kata da ne leì (da ne pripa|a) na

kru`nicata.
k
3.
3. 20 ramnostrani
4. Tangenta e prava koja ima

samo edna zaedni~ka to~ka
so kru`nicata.
O
a
triagolnici.
1. D
2.
A
3.
B
E
D
C
A
6.
4.
Iskr{enata linija
ima: 5 temiwa - A,
B, C, D i E
5 strani - AB, BC,
CD, DE i EA.
Perimetar na iskr{ena linija e zbir od
dolìnite na nejzinite strani.
L = 40 + 25 + 28 + 35 + 30 = 158,
t.e. L = 158 mm.
1. To~ka, prava, ramnina i rastojanie.
2. Izvedeni poimi se: otse~ka, poluprava i

geometriska figura.
3. a) Dolìna na otse~ka e rastojanieto
pome|u krajnite to~ki na otse~kata.
b) Perimetar na iskr{ena linija e zbir od
dolìnite na nejzinite strani.
4. Mnoèstvo i to~ka.
k
To~kata O ne pripa|a na
1.
kru`nicata.
O
6. Pravata a.
10
k1
1.
7.
k2
t
O2
O1
5. AB = 250 cm.
Obidi se!
1. Re{enieto e dadeno na crteòt.
2. Figurata v) ne moè da se nacrta "so eden poteg#.
5. Pravata ja se~e kru`nicata - imaat dve zaedni~ki to~ki; pravata ja dopira kru`nicata - imaat samo edna zaedni~ka to~ka; pravata i kru`nicata nemaat zaedni~ki to~ki.
II
2. k1
O2
O1
k2
k1
k2
O2
O1
3. k1 i k2 se koncentri~ni kru`nici - nemaat

zaedni~ki to~ki.
k1
k1
k2
6. O1O2 = 12 mm.
k2 5.
4.
O2
O 1 = O2
11
O1
1. Vo ista poluramnina so to~kata A

leàt to~kite: V, E, S i N.
2. Teme O i kraci OA i OV; A, O, B, D i E se

to~ki od agolot; D i E se to~ki od oblasta.
P
Agol NMP.
3.
M
4.
5. Polupravite OA, OV i OS obrazuvaat 3 agli i toa: AOV, VOS i

AOS.
216
12
AOB = + +
3. a) Ostar agol;
b) prav agol;
v) tap agol;
g) ramen agol.
5. Tap agol ili
ostar agol.
4.
O
B
5.
AOB = -
O
3.
AOB = 2 -
1. Agol ~ie{to teme se nao|a vo centarot

na dadena kru`nica se vika centralen
agol.
2. V
4.
16
2.
B
AOB = +
17
AOB = 2
1. BOC = 60o, BOD = 95o, COD = 35o,

BOM = 124o i MON = 56o.
2. = 50o i = 125o.
3.
Obidi se!
Ima 10 agli: AOB, AOC, AOD, AOE,
BOC, BOD, BOE, COD, COE, DOE.
Ima 6 para sosedni agli: AOB i BOC;
AOB i BOD; AOB i BOE; BOC i
COD; BOC i COE; COD i DOE.
Ima 3 para naporedni agli: AOB i BOE;
AOC i COE; AOD i DOE.
4. a) 25o = 25 60 = 1 500;
b) 30o 15 = 1 815.
5. , , , .
126o
47o
O
e ostar agol
3.
6.
5. Nakrsni se aglite: 1 i 3; 2 i 4; 5 i 7 i 6 i 8.
4. Nakrsni agli se dva agli {to imaat zaedni~ko teme i kracite na edniot se prodolènija na kracite od drugiot agol niz
temeto.
AOB = -
6.
2. Naporeden agol na
e agolot . Naporedni se i aglite i .
1.
4.
1. AOV i VOS; VOS i COD;

AOS i SOD; AOV i BOD.
B
O
13
15
1. Agol ~ii{to kraci obrazuvaat edna

prava se vika ramen agol.
2. Agol {to e polovina od prav agol e ostar

agol.
14
3.
1. + = 113o 36 52; - = 63o 16 12.
2. + = 117o 11 32;
- = 35o 53 52.
3. a) 53o 20;
b) 47o 17 18.
4. a) = 101o 30;
b) = 114o 24 35.
Obidi se!
Nacrtaj kru`nica so centar vo temeto na agolot
AOB = 19o. Bidej}i 19 19 = 361, a polniot
agol ima 360o, sleduva deka, ako agolot od 19o go
prenese{ 19 pati po kru`nicata so teme vo
to~kata O, }e dobie{ razlika od 1o.
18
1. Rastojanie od to~ka M do prava p e

dolìnata na otse~kata MN, kade {to
N e prese~nata to~ka na pravata p i normalata
na p {to minuva niz M.
M
2.
22
N
MN = 10 mm
S
PS = 2 cm
AM = 25 mm.
1.
1. Mnoguagolnik na koj site to~ki na otse~kite ~ii{to krajni to~ki leàt na

mnoguagolnikot, se to~ki od mnoguagolnikot, se vika konveksen
D
mnoguagolnik.
AD = 16 mm
19
2.
MN = 7 cm.
s2
7. B
s1
20
5.
MOP = 42o
6.
AOB = 70o O
23
1. Komplementni se aglite pod b) i pod v).
2. = 90o - 39o = 51o. 4. Suplementni se

aglite pod b) i v).
3.
5. = 180o - 76o = 104o.
6.
+ = 180o.
+ = 90o.
21
2.
1. Poligonalna linija e iskr{enata linija pod b).

Mnoguagolnici se iskr{enite linii pod b)
i pod v).
3. C
A
5.
3. Na mnoguagolnikot ABCD leàt to~kite: A,

M, V, S, D, F i G.
2. Sosedni temiwa na V:
A i S.
Ne sosedni strani na
VS: AE i ED.
3.
4.
217
4.
3.
Pomogni mu na gradinarot!
Gradinarot treba da gi posadi sadnicite kako na
crteòt.
4. Ne se sosedni so temeto D
temiwata A i V.
Sosedni strani na stranata MN se stranite ML i NP.
1. L = 160 mm = 16 cm. 2. L = 29 cm.
3. a = 15 cm.
4. L = 30 cm.
5. a = 10 cm.
6. b = 10 cm.
7. L = 54 cm.
8. a = 9 cm.
9. 30 mm.
Test:
1.
A, B q.
5.
A, B, C, p; D, E p; C, D, E, q;
2.
Da; BC = CA + AB.
Poligonalni se
i . Ne se poligonalni:
i (ne se zatvoreni); (ima nesosedni

strani {to se se~at).
9.
10.
6.
54 mm.
AOB - ostar; AOC - tap; AOD - poln.

B

C
O
A
AOC e ramen.
13. Agolot e tap;

90o 35 = 5 435.
14. = 44o 24 15.
17. Ne se suplementni.
18. 13 m.
218
1.
TEMA 3.
DROPKI
7
12
__
- sedum devettini; __ - 12 vrz 23;
9
23
pokaùva deka celoto e podeleno na 19 ednakvi delovi, a broitelot - deka se zemeni 12

od tie delovi.
1
1
1
1
___
____
__
; v)
; g) ___ .
4. a)
; b)
100
1000
100
10
a)
15
28
9
3
____
___
__
__
kg.
m; v)
l; g)
dm; b)
1000
100
10
10
21
__ .
36
6. a) 25 cm; b) 6 dm; v) 4 dl; g) 320 g. 7.

8.
5
__
kg.
8
1. a)
2
6
21
11
_ 5
_ 15
_ 7
_ 8
__
;
;
; _ ; __ . b)
; __ ;
;
1 1 1 1 1
3
3
3
49 56
77
24
__ 35
__ __
__ . v) 14
__ ; 33
;
;
; __ ; __ .
7
7
7
7
3
7
3
1
_
;
7
3. Na pr.:
4
2.
4.
1
6
13
36
_
_.
__ __
;
. 5. 9
;
4. Na pr.:
3
7
12 12
1
5
4
8
_
_
; 2 ; 5 _ ; 13 _ .
4
8
5
9
33 35 13 63
6. __ ; __ ; __ ; __ .
4
9 10 4
2
2
1
__
__
__
;1
;3
.
3
3
3
1. a)
3
4 __
4
2.
0
3.
0
1
3
__
4
4
9
__
8
1
1
6 __
2
5
9
__
4
2
7
__
2
3
5. a) x = 8; b) x = 8;
3 1
__
4
3
3
1
__
2
17
__
4
4
6
13
10
4
__
__ b) 4; v) 8 __
; g) 4
. 2. a) __ ;
;
12
15
9
9
2
3
2
2
10
b) __ ; v) 3 _ ; g)1 _ ; d)1 __ . 3. __ napolnet,
5
11
19
4
12
2
8
1
__ nenapolnet. 4. _
__
delovi
5.
.
12
10
7
8
2
pro~itani; __ dela nepro~itani. 6. 13 __ ;
12
10
4
__
5
.
12
4 10
6 15
22
__
__
__
__
__ 55
__
,
; b)
,
; v)
,
;
1. a)
10 25
14 35
24 60
30
2 12
__ 75
__
__
__ 18
__
g)
,
. 2. Primer
,
,
.
34 85
3 18 27
2 17
__
__ 29
__
,
,
.
3. 80, 30, 85, 96, 18 stotinki. 4.
5 25 36
1 __
2 __
2 __
3 __
5
5
__
__
;
,
,
,
. 6. b)
.
5.
3
3
3
8 6
7
1. a)
7. a) x = 5; b) x = 42; v) x = 11; g) x = 51.

8.
Dosetka! Pettiot den.
7
1
28
5
__
__
__
__
i
.
i
;
6
30 10 40
v) x = 6; g) x = 110;
5
__
6.
4
4
7
___
- 4 vrz 121. 2. Na primer: __ - sedum
121
9
105
7
devettini; ___ - 105 vrz 28; __ - sedum
28
7
12
sedmini. 3
Imenitelot na dropkata __
19
5.
4.
3
9
5
10
__
__
__
__
=
;
=
.
4
12
6
12
Problem!
Ednakvo. Upatstvo: Vo ~a{ata so
me{avina od vino i voda {to e sipana vo
vinoto ima tolku voda kolku {to ostanalo
vino vo kofata so voda.
Milica - 404 denari; Jovan - 505 denari.
1
Upatstvo: Bidej}i __ od parite na Milica e
4
1
__
ednakvo so
od parite na Jovan, moème da
5
zaklu~ime slednoto: ako edno celo go podelime na 9 dela i od tie delovi napravime dve
4
5
1
celi __ i __ , toga{ __ od edniot del e
4
5
4
1
ednakov na __ od drugiot del.
5
1
Spored toa 909 : 9 = 101 e __ od parite na
4
1
__
Milica, odnosno
od parite na Jovan.
5
Milica imala 4 101 denari, Jovan imal
5 101 denari.
13 ___
13 ______
13
__
,
,
.
1. Pod a) i g). 2. Na pr.:
10 100 10 000
3. a) 36 celi i 2 decimali. b) 3 celi i 4 decimali. v) 138 celi i 2 decimali.

4. a) 0,06. b) 2,09. v) 11,029. g) 14,003.
5. a) Dve celi i tri stotinki. b) Dvanaeset
celi i petnaeset iljadinki. v) Nula celi i
trieset i pet desetiljadinki.
2
5
3
17
6. a) __ ; b) 1 __ ; v) 4 ____ ; d) 1 _____ .
10
10
1 000
10 000
devet pati pogolema od prirodniot

broj, t.e. prirodniot broj e 108 : 9 = 12.
Voo~i vtor na~in na re{avawe so
odreduvawe cifra po cifra.
12
1. 7,48; 94; 360; 1 000,6; 200.
2. 18; 0,072; 10 000,1; 3 400; 7; 96 006;

4 000 400.
3. 44,835; 3780,024; 0,0189. 4. 63,92 m2.
5. 45 272; 66,1.
6. 175,25927844. 7. 900 den.
8. Ednakvi se na 2,4366. 9. 1,6; 2,4; 3,6; 5,4.
13
1. a) 0,476. b) 0,0476. v) 0,00476.
2. 0,2; 0,8; 21; 0,13; 0,024; 0,6337; 28,44.

3. 1 : 7 = 0,142857; 2 : 7 = 0,285714;
3 : 7 = 0,428571; 4 : 7 = 0,571428;
5 : 7 = 0,714285; 6 : 7 = 0,857142. Site
koli~nici se sostaveni od istite cifri.
4. 30; 5; 400; 9; 4,02; 0,176.
1. 1,30; 0,50; 23,00; 1 000,00.
2.
Da.
219
5. 5.
6. 400; 25,78125; 400; 0,00675.
3. 0,5; 0,502; 1,20203. 4. 8,000; 1,200; 3,250.
7. 0,02416; 15,612; 0,001; 50,04. 8. 2,946 km.
Problem: 8 orevi.
9. 18,375; 4,02.
1.
0,6
1,7
3,4
0
1
2
3
2. 2,01 > 1,86; 6,29 > 6,172; 9,121 > 9,101;
0,1031 > 0,1028.
5
____
= 0,005 < 0,05 = 0,050 < 5.
1 000
4. Poblisku e 131,102. Problem: zapirka.
3.
10
1. a) 163,375. b) 105,075. v) 161,155.

g) 100,075.
2. 31,4; 6,852; 13,366; 416,723.

3. 158,14; 4,8345.
11
4. 78,4 m.
5. 3,69; 7,38;
11,07; 14,76.
1. 21,1; 893,674; 3,68;

2. 10,31; 201,62;
1,09; 339,73; 846,825.
28,36; 3,8;
3. 0,34 m. 4. 65,76. 5. 22; 8,8; 125,6.
14
10. 4,05.
1. 0,6; 0,09; 1,2; 1,48; 1,832; 0,2875;

0,34375; 1,296875.
2. 0,666...; 0,81818...; 0,6; 0,95; 1,2; 0,037037...;

0,1333...; 0,2777...; 0,1345454... .
3. Pretperiod e 3, period e 78; pretperiod e
54, period e 302.
4. 4,(63); 0,(102); 3,5(403); 4,2(711).
5. a) 3,654545...; b) 0,77240124012...;
g) 0,06523152315... .
15
1. 2,715; 3,033; 0,015. 2. 0,2; 0,21;

0,2059.
3. 8,104. 4. 3,54.
5.
Broj
So to~nost Gre{. So to~nost Gre{.

do 0,01 na zaok. do 0,001 na zaok.
6. 0,768 kg. Problem: 12 i 14,3. Upatstvo:
0,0374
0,04
0,0026
0,037
0,0004
Ako pogre{niot zbir 13,43 go pomnoìme so 10,

}e dobieme broj 134,3 koj go sodrì to~niot
decimalen broj i 10 pati pogolem broj od
prirodniot broj. Razlikata 134,3 - 26,3 = 108 e
0,5386
0,54
0,0014
0,539
0,0004
426,4235
426,42
0,0035
426,424
0,0005
6,0141
6,01
0,0041
6,014
0,0001
220
Test:
a)
1.
A
1
2.
b) __ .
3
2
__
. 5.
3
12
__ kg.
8
3.
3
__
8
4.
2
__
;
1
5
__
8
TEMA 4.
4.
3.
12 mg, 10 g, 8 dag, 5 hg, 1 kg. 5.
1.
15 h 27 min. 2.
13. 29,6304; 29,6304; 0,0296304.
14. 23,15; 3,125. 15. 20; 0,64.
16. 2,14; 27.
17. 21,85.
19. 0,0001.
18. 8,4; 1,2(70).
5724 d.
a) 310,16 K; b) 223,16 K.
2. 12 knigi;
4. 1 h 50 min 45 s; imenuvan
broj {to e pove}eimen.
5. 18 denari 50 deni;
3.
2 551 443 s.
a) 83,4 dm; b) 8,097 km;
4.
v) 5 008,705 kg; g) 9 075,008 mg; d) 85,06 dl.

Zanimlivo pra{awe!
Odgovor: Ne moè da
gree sonce. ]e bide polno}.
4.
5.
8 ml,
40 min.
a) 9,5 d; b) 228 h; v) 1 sedm. 2,5 d.
1. a) 3 m 4 dm 2 mm; b) 4 dam 7 cm;
v) 4 kg 7 hg 6 g 3 dg; g) 4 dag 7 g 6 dg 3 cg 2 mg;

d) 1 l 3 cl 5 ml; |) 3 kl 5 hl 7 dl.
2. a)
km
0
6. Primer: 6 kg, 138 kg.
hm dam
3
dm
cm
mm
3 hm 8 dam 7 m 2 dm 5 cm.
7. 3 kg 2 hg 4 dag; 4 m 5 dm 6 cm;
12m2 3 dm2 9 cm2.
b)
km
0
hm dam
3
8.
dm
cm
mm
3 hm 2 dm.
5; 29,6; 74; 7; 8; 12; 4

7 m; 8 hl; 4 m; 4 kg; 3 kg; 9 hl;
Ednoimeni
14 l; 8 m2; 5 l; 15 m2
Pove}eimeni 12 kg 3 dag; 4 m 2 dm; 6 m 5 dm
Neimenuvan
v)
kg
hg
dag
dg
cg
mg
3 hg 2 dag 5 cg.
7 m i 4 m; 8 hl i 9 hl; 4 kg i 3 kg; 14 l
Istoimeni
i 5 l; 8 m2 i 15 m2; 4m 2dm i 6 m 5 dm
g)
I ova e matematika! Odgovor: 8 mart.
11. To~no.
MEREWE
76 500 den.
3.
10. Da; 0,006.
56
__ .
64
20. 9,13.
94 mm, 4 dm 7 cm, 48 cm, 9 dm, 2 m.
6 dl, 1 l, 5 dal, 2 hl. 6.
29,0664.
8.
9.
8
1
__
; __ .
18
6
7.
12. Da.
2
__
8
1
4
__
+ __
5
5
2
__
.
5
5
25
__
; __ .
1
5
6.
kl
hl
dal
dl
cl
ml
4 kl 1 dal 5 l 3 dl.
1.
a) 5 025 m; b) 780 004 ml;
v) 400 605 dag; g) 13 447 min. 2.
3.
2 764 m.
a) 2 dam 2 m 5 cm; b) 5 kg 3 hg 2 g 6 dg 7 cg;
v) 4 dal, 3 l 1 dl 5 cl; g) 2 hg 3 dag 7 g.
29 dena 12 h 44 min 3 s.
4.
a) 3 m 4 dm 9 cm 9 mm;
1.
5.
b) 3 km 9 hm 4 dam 9 m; v) 3 m 8 cm.
2.
b) 4 dm 3 cm 2 mm; v) 1 m 1 dm 3 cm 4 mm;
1 t 579 kg;
8 dl 2 cl. 8.
11 kg 2 hg. 9.
20 h 27 min.
a) 2 925 m , b) 29,25 a. 3.
4.
4 800 plo~ki.
2.
4 000 dm3.
v) 0,2 m3. 4.
3.
3.
4.
a) dag; b) 360; v) 120;
20,5 dm.
5.
a) Primer: 5 t;
a) 204 014 dag; b) 40 714 dm; v) 985 dl;

a) 360,2 min; b) 730,5 dl;
7.
v) 400,84 dam; g) 72 g.
8.
a) 10 pati;
b) 20 pati; v) 10 pati.
9.
a) 153 cm; b) 30,3 dl;
10.
4 800 000 den.
a) 3 dam 1 m 2 dm 6 cm; b) 1 t 248 kg 8 hg;
v) 2 kl 3 hl 1 dal.
11.
a) 6 t 269 kg 3 hg 1 dag 7 g;
b) 1 t 236 kg 8 hg;
v) 11 km 9 hm 3 dam 9 m 9 dm 1 cm;
1 dm , 1 cm ; 1 mm .
1.
600 dl.
v) 230,0004 dag; g) 0,25 dena.
a) 700 cm2; b) 70 000 mm2.
1.
84 l.
7.
a) dm; b) 0,012; v) 3; g) ml.
g) 8 234 s.
2 kg 2 hg 4 dag;
2.
6.
9 t 88 kg.
1 kg 3 hg 3 dag 8 g;
33 195 den. 7.
6.
24 dm .
221
b) Primer: 2 m; v) Primer: 15 s.
a) 2 dal 4 l 1 dl 2 cl;
b) 6 l 2 cl 8 ml; v) 6 dl 7 cl. 5.
1.
8 cm3.
4 m. 4.
3.
0,63 m . 6.
g) 278,16.
g) 2 dm 8 cm. 3. a) 2 t 800 kg 9 hg 9 dag;

b) 2 dal 2 l 1 cl 7 ml. 4.
Test:
a) 2 dam 6 m 8 dm 1 cm 2 mm;
2.
200 cm3.
1.
g) 2 l 5 dl 1 cl 3 ml.
a) 7 m3; b) 0,5 m3;
12. a) 692 kg; b) 10 km 4 m.
14. 5 000 pati. Objasnenie: 2 m2 = 20 000 cm2,
27,65 cm3.
a 20 000 : 4 = 5 000.
16. 70 m3.
17. 9 cm2.
Problem! Upatstvo:
3l
5l
4l
PREGLED NA POIMI
A
agol, i 98
- komplementni, 120
- konveksen, 99
- kraci na, 98
- merewe na, 110
- nakrsni, 104
- naporedni, 103
- ostar, 102
- poln, 102
- prav, 101
- sosedni, 103
- suplementni, 121
- tap, 102
- teme na, 98
- centralen, 105
apsolutna gre{ka, 178
aritmeti~ka sredina, 47
B
broj (evi)
- decimalen, 149
- me{ano periodi~en, 176
- period na, 176
- pretperiod na, 177
- ~isto periodi~en, 176
- ednoimen, 191
- zaemno prosti, 61
- imenuvan, 191
- istoimeni, 192
- meren, 191
- neimenuvan, 191
- neparen, 17
- paren, 17
- pove}eimen, 192
- priroden, 17
- prost, 57
- sloèn, 57
brojna prava, 18
D
dekaden broen sistem, 20
dekadna edinica, 21
Dekartov proizvod, 15
222
Dekartov kvadrat, 16
delenik, 37
delewe,
- so ostatok, 38
delivost, 49
- na zbir, 49
- na proizvod, 49
- na razlika, 49
- priznaci za, 51
delitel, i
- zaedni~ki, 60
- najgolem zaedni~ki, 60
decimala, 151
decimalna zapirka, 150
dijagram,
- slikoven 159
- stolbest 158
drobna crta, 133
dropka, 133
- broitel na, 133
- decimalna, 149
- neskratliva, 147
- ne~ista (nepravilna) 137
- prividna, 136
- pro{iruvawe na, 146
- skratuvawe na, 147
- ~ista (pravilna) 137
Z
zapi{uvawe na mnoèstvo,
- na tabelaren na~in 4
- na opisen na~in 5
I
iskr{ena linija 83
- strana na, 84
- teme na, 84
- zatvorena 84
- prosta 85
K
kru`nica, i 89
- koncentri~ni, 95
- radius na, 89
- tetiva na, 90
- centar na, 90
- dijametar na, 90
kruèn lak 91
L
linija
- iskr{ena 83
- strana na, 84
- zatvorena, 84
- poligonalna 85
- perimetar na, 85
litar, 187
otse~ka, i
- ednakvi (skladni) 79
- zbir 81
- prenesuvawe 80
- razlika 81
- sosedni 83
- dolìna na, 78
- zbir na, 81
M
merka,
- za masa, 187
- za dolìna, 186
- za vreme, 189
- za te~nost, 187
- za temperatura, 189
- za plo{tina, 203
- za volumen, 205
merna edinica, 191
metar,
- kvadraten, 203
- kuben, 205
me{an broj, 138
minuta, 189
mnoguagolnik, 122
- konveksen, 125
- nekonveksen, 125
- perimetar na, 127
- teme na, 123
- sosedni strani na, 123
- sosedni temiwa na, 123
- strani na, 123
mnoèstvo, a,
- broj na, 7
- ednakvi, 10
- ekvivalentni, 9
- kone~no, 7
- prazno, 8
- presek na, 12
- razlika na, 14
P
podmnoèstvo, 10
podreden par, 15
poim, 87
- izveden, 88
- matemati~ki, 87
- osnoven, 88
poluprava, i 77
- sostavni, 77
polukru`nica, 91
poluramnina, 97
prava, i
- grani~na (rab), 97
- zaemnonormalni, 116
- kolinearni, 71
O
oblast,
- vnatre{na, 90
- nadvore{na, 90
osnova na stepen 36
R
rastojanie, 76
- centralno, 94
ravenka, 44
S
svojstvo,
- asocijativno, 13
- distributivno, 168
- komutativno, 13
sekanta (prese~ka), 93
simetrala
- na agol, 118
- na otse~ka, 118
sodràtel, 49
- zaedniki, 63
- najmal zaedni~ki, 63
sredina,
- na otse~ka, 78
- aritmeti~ka, 47
stepen, 35
- osnova na, 36
223
- pokazatel na, 36
T
tangenta (dopirka), 93
to~ka, i, 54
vnatre{na, 92
grani~na, 77
krajna, 78
nadvore{na, 92
- po~etna, 77
- sredna (sredina), 78
U
unija na mnoèstva, 13
SODR@INA
TEMA 1.
PRIRODNI BROEVI
TEMA 2.
GEOMETRISKI FIGURI VO RAMNINA
TEMA 3.
DROPKI
131
TEMA 4.
MEREWE
183
69
ODGOVORI I RE[ENIJA
211
PREGLED NA POIMI
221
CIP - Katalogizacija vo Publikacija Narodna i univerzitetska biblioteka

Sv.Kliment Ohridski - Skopje
Matematika za VI oddelenie
devetgodi{no osnovno obrazovanie
Avtori:
Jovo Stefanovski i d-r Naum Celakoski
Recenzenti:
d-r Jordanka Mitevska, redoven profesor na PMF - Skopje
Zorica Nasevska, nastavnik vo OU Ko~o Racin - Skopje
Dobre Trajkovski, nastavnik vo OU T. Karpo{ - Kumanovo
Glaven urednik:
Jovo Stefanovski
Lektor:
Suzana Stojkovska
Kompjuterska obrabotka:
Dragan [opkoski
:
: ,
: 15.500

6- . 22-1110/1
22.06.2011
CIP -
. ,
: , -
: , -
: :
: :
, 2011
: 224 . : . ; 25
ISBN: 978-608-226-273-4
: 373.3.016:51(075.2)=163.3
: , ,
: 07.11.2011
COBISS.MK-ID: 89052426

Za 6 Odd. Mat

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Za 6 Odd. Mat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

J OVO STEFANOVSKI

DEVETGODI[NO OSNOVNO OBRAZOVANIE

So ovie oznaki nastavnata edinica e podelena na delovi

So vakvite oznaki se ozna~eni aktivnostite, pra{awata i

Najbitnoto od lekcijata e izdvoeno vo vid na pra{awa,

Ovoj del sodr`i pra{awa i zada~i so koi mo`e{ da se

Treba redovno i samostojno da gi re{ava{ ovie zada~i.

Koga }e naide{ na te{kotii pri izu~uvaweto na matematikata ne otka`uvaj se,

15. Zavisnost na proizvodot i

MNO@ESTVO. NA^INI NA ZAPI[UVAWE

Na crteòt se pretstaveni mnoèstvoto A i mnoèstvoto V so Venovi

Neka so D e ozna~eno mno`estvoto

Iska`i usno edno mno`estvo A i zapi{i gi negovite elementi.

Na crte`ot e pretstaveno mno`estvoto S so Venov dijagram.

Mno`estvoto S mo`e da se zapi{e na tabelaren na~in

Elementi na edno mno`estvo R se broevite: 10, 6, 2, 8 i 4.

Pri zapi{uvaweto na mno`estvo na tabelaren na~in,

Zapi{i go mno`estvoto Y od site samoglaski vo makedonskata azbuka.

Semejstvoto Acevski go so~inuvaat: tatkoto Petar, majkata

Na crte`ot e dadeno mno`estvoto R so Venov dijagram.

Zapi{i go mno`estvoto R na tabelaren na~in.

b) {x | x e neparen broj od vtorata desetka}.

v) {x | x e priroden broj od vtorata desetka}.

Razgledaj go mno`estvoto M zapi{ano so Venoviot dijagram.

So koristewe na znacite ili zapi{i to~ni tvrdewa za bukvite i, s, l,

10 Na crte`ot e pretstavena edna otse~ka a i to~kite: A, B, C,

Zapi{i to~ni tvrdewa za to~kite ozna~eni na crte`ot i

Koga edno mno`estvo e opredeleno?

da pretstavi{ dadeno mno`estvo so Venov dijagram,

Zapi{i go mno`estvoto K ~ii elementi se broevite: 1, 3, 5, 7 i 9:

Koj broj od prvata desetka e element, a koj ne e

1. Na crte`ot se dadeni mno`estvata

So koristewe na znacite ili

Nacrtaj edna otse~ka i ozna~i ja so a.

Koi bukvi se elementi na mno`estvoto A?

So Venov dijagram zapi{i mno`estva

BROJ NA MNO@ESTVO. KONE^NI MNO@ESTVA

C = {x | x e priroden broj pomal od 100}.

Od koi elementi e sostaveno sekoe

Od koi elementi e sostaveno mno`estvoto A?

Kolku elementi ima sekoe od mno`estvata A, V i S?

Brojot na elementite na dadeno mno`estvo A se vika broj na A i se ozna~uva so A.

Kolku vkupno u~enici ima mno`estvoto

Najvisokata planina vo Republika Makedonija e

Odredi go brojot na mno`estvata A, V i S.

Voo~uva{ deka mno`estvoto planini od zada~ata 3 i mno`estvoto S od

Navedi eden primer za prazno mno`estvo.

Zapi{i primer za:

2. Odredi go brojot na elementite na sekoe

3. Odredi go brojot na elementite na sekoe

Odredi go brojot na elementite

Odredi go brojot na elementite na

C = {10, 20, 30, 40, 50}.

Odredi gi A i V, a potoa sporedi gi.

Odredi go brojot na sekoe od mno`estvata:

Zapi{i go tabelarno mno`estvoto A ~ii elementi se bukvite na zborot

Dve mno`estva A i V se ednakvi ako se sostaveni od isti elementi.

Dali se ednakvi mno`estvata

no: {s, t, o, l} = {l, o, s, t}

Koi od slednive mno`estva se ednakvi me|u sebe: A = {x | x > 5 i x < 10},

Razgledaj go crte`ot! Elementi na mno`estvoto

Dali sekoj element na mno`estvoto S e element na mno`estvoto M?

Mno`estvoto Y e dadeno so Venov dijagram.