CeO U Om oa skrzynki biegow eo ae waty i péfosie Cee en ene sprzegia, Deer Oe Pau ea EC eae ea oe Ce eee ene Fe eee Sk Pech U Oe ens Ete CCRC Dee Rc easWerner Micknass Rainer Popioi Axel Sprenger Z jezyka niemieckiego thumaczyt mgr inz. Andrzej Wendrychowiez oe aE Wytowmnictusa Komunikee)l | 2qemmotel WarszenacDane o onsale: ‘Wemer Mickass, Raines Popol, Axel Sprenger Der schore Weg mir Mesterrifing im Ki Technker-Handwe Kupplung, Gare, Antrebswellen - , ulge 2004, Vogel Buchvereg| “Techniche Akademie des KEi-Gewerbes (TAK) Projekt olla: Doras Liwiniee Redaktor mgr Barbara Gack ‘Redakeja technicana i korekta: Aljeja Pletrsak Yes t by AAZ ZZ ener we ¥ AAZSFS opto iusrowany podgcaik predstawigjacy badowe, dislanie i wykeywanie sixprawnossi spree, skrynek bewbw oraz wal6w | plosi mapdowyen siosowanyeh w potndathsamochodouych Uwzaigdiono najnowsze rorwizaniakonstukeyine, np. dvaspragglowe zautomaty2owane, siedmisbiegowe automatyezs oraz automatyezne bezstopniowssirzytki biegéw. Liczne pricy hstiaje w nacanym stop lata zoznenie ei Opublkowanepierwotni po ryulem .Kupplung, Gece, Antes ellen” przez Vogl Industie Mein, Wireburg (Niemey) © Copyright 2004 by Vogel Insc Mey rtanef Nie inyptow ISBN #3-206-1575.5 wy m2 533 © Copyright fr the posh edition by Wydawnictwa Komunikagi i Lacnosc, Warszawa 2008 ‘Wyetewnita Komunikagi i Laeznai sp. 2 00. UL Kazimerzowska 52, 02-546 Warswa tel, (0-22) 849-2751, fax (0-22) 849-23.22 Dei hanlowy el fax (0-22) 340-2385, tel, (0-2) 849-27 51 w. 555 Prowadsimy spraedad wylkowa Kise Keiegami Simon w siecibie wydawnice tek. 0-22) 849-2032, cay pomp. 1.00-18.00 ‘emai: vkl@wl com! Pelna oferta WKL w INTERNECIE: bsnl om. ‘Wyeane 1 Warszawa 2008, ‘Skla, dru i oprewa:Ciesyiska Drukaria Wydawnieza 43-400 Ciezyn ul Pokoja | Cree u 12. 13. v4 rn 142, 143, baa. 145, LAs, 147, Las 149, 14.0. 1a Spis tresei Slbwo wstgpne Sprzegla (Werner Mieknass) ‘Tarczowe sprzggla clerne Zadaria zespotu spragghs Budowa sprzegia Finkcje spraegta Pozostale elementy zespotusprzggia Kolo 2amachowe Lodysko prowadzace “Treza spraggla 2espéldociskowy Leaysko wyciskowe “Tuleja prowadzaca Wide wylaczajace Walek wylaczania| Mechanicane wylaczanie sprzgaia Hydraulicane wylaezanie spreegla Pedal spreegla ‘Teoria sprzegiel Moment abratowy prasnoszony przez spragglo Raszanie 2 mie ras wlaezania avis jednostkowy Trowalosé Obliczanie spraeziel Zespél dociskowy sprzggha Elementy skladowe “Tareza dovishowa Spretyny piytkowe Sprgzyna talerzowa “ 4 5 16 0 7 18 Is it 20 21 2 Py py 25 2 25 26 26 2 3 3 3 4 38mid 7 So ee i Sp Rd, Piexicienie oporowe n 63. Ledsho wysshowe promadzone cetalie ” 313. Opava trey doiskowe} ” Ga Leajako wyeakowesamotodkjace ” 32. Rozaje budowa zspliw dociskowyeh 8 G3. Pewierzcnieczolowe lyk wyeiskowes0 32.1. Spratt jedactaczowe 2 Suu! spreymami dcihow yi 38 ; veaniaspregiel so 322. Sprrelojdnotrezowe 2 prety tlevzova 0 7. Uidady sterowania sprit ‘ 322.1. Rowwiazmie sandardowe “0 11. Mochanicenesterowani automatyeza regula sorzela » 3222, Zespil dciskowy ze sprezyam pytkowyei lczonyn w tek 2 72. Hsdrautcone strowanie spree 2 3223. Zeapildociskowy ze greys essa 2 12.1, Pompe saga ze siomikiem wyeownavcrym = 322. Zespol dciskowy 2 srezyngoporowa “ 72.2. Wypracenk spel 3225. Spreegl SAC fimy Lak 3 : 6 3226. Speeglo Low-Lit “ 8. Ronwiqzania speciaine 322.7. Spreelo cingone ze spréynn alerzowa, a ees ss 3.228, Spregplo Luk TS 6 82, ‘Sorzegto 2 wykorzystaniem masy wirujace) st 323. Spreegle dvatrzowe x0 $3. ektonicane serowani sprogia(EKM/EKS) 8 323.1. Spreegio dwatarecowe samochodu osobowego 31 SA. Sprzpl lelaomagnesyezne posskowe 4 3.23.2. Spraeglo dwutarczowe samochodu cieéarowego st 85. Spragglo lepkosciowe td 4 ea spragala Se 8 7. oS w rowadzenie on 42. Oblusinyceme 53 91, Objowynieprawictowsj pracy ia. 42.1 Wiadomotei opine ss 92, Fosaikivani wterck we 422. Oldadeny cleme orgaicane 56 93, ‘yezmy user 423. Okidziny cieme neorganiczne 37 = 2 43. Spreymownie onda a 10, Wekazwi mont 431, Wiadomose opdine sr 1. Naragdsa specatne ae 432, Speignowanis prose 58 ™ ae 433. Spreiynowanie podwajne 2 ss 434. Sprenmowanie phtowe 3 CxeS6 8 Skrzynki biegéw (Axel Sprenger) ! ass a o " prynowanic x blacami pod 34 44. Thnk drat sketch 4 12, Mechaniene sky big ‘ 441, Wiadomods odine 1 oes 14 44.2. —_stopniowy tik drat 2 post element iznyn a ZL). Wank pracy ie 443. Duustopiowy tumik ga plercienan cleym a 121.2. Predkoséobrotowa 138 443. _Dwustopniowy tims dra csobnvm thmuem wsteprym 6 eae 138 433. Dwuntopmowy thnk argh zinegowanym Gniket wstepaym 1.4, Prelozenn : 39 ‘zmiennym taeiem s 122. Budowa mechaniezyeh seen beso uae 45, Play ich profs 6 1221. Osi Ksyfkaca skye big” ro 5 —_Charalerysyhd spezsiet 6 1222, Wopolosiowestryuki beso ws Sa. Wyk 1223, Niewspétsioweskrzyaki bea SMe ie 8 eee iS 53. Wyktessily wytermia 0 1225. Skrayn biegSw 2 spresiai klowymi ey 54. Charakeryaya thik rg siagnych 0 123." Shea tontowe is 55. Charahtrystya spreéymowania okladzin cierych n 1231, Sree : ie Sn eats 2 1232. Zaberpicerenia mochanizmaw zmiany biegbw 161 6 Laiysko wyeskowe 1s {2a Sky do zlckovanego napadaprninego hb nego 8 61. Wiadomos ogdine 18 123, Skraynki iegow samochodiw wayikowyeh \ : ‘6 62. —_Lodysko wyciskowe uchyiae % 12581. ShrayokiBegow my Zabnratabrik1232. 26 126. 1262. 123. 28 129. 1210. 12101. 12102, 12103, 1203. 120s. a 1B. 13 Bu 13.2. B2 BQ 1322, 1323. B28. 53. Ba a3 BSL 1352 1353. 1334 136. Ba. pm 1372. 1373. 1374 18, 139, Bo. Bi BL. BB. 1B. 13.132. 13.33, Biba BBs. Spis rics [lektroniczno-poeumatyeanesterowanie skreynki biogow (EPS) Przystaivki odbioru mocy skrzynek biegow samochodbw wiytkowyeh ‘Wiadomosci ogdine Blokowanie begéw ‘Trudnoici 22 zmiana biegow i uszkodzeni Usterki= prayezyny iususwanie Materialy smame do samochodéw asobowych i wiytkowych Tusiracje usekodzer elementow skrzynek biegow Usekodzenia obudowy Uszkodzenia walkéw Usekodzenin ki zebatych Uszkodzenia lotysk Usekadzenia synchronizatorove Watniejsze weory i definicje synchronizatoriw Automatycane skraynki biegiw Wiadomosei ogdine ‘Skrzynki calkowicie automatycane Hydrauliczne przeniesienie movy Spraegia i preckladnic hydrokinetycone Spraggio hydrokinetyczne Praskladnia hydrokinetyezna Spree bloke przekladni bydrokinetyczne} Spraeglo blokujace 2 regulowanym posiizgiem Pompe oleju “Mechaniam wolnego kola Preekladnia planetama Wiadomosei ogdine Prosta proekladni planetarn Szeregiplanetarne Praskzanie praekladni planetanej ‘Budowa i preeptyw mocy skrzyaki biegow SHPIS fimmy ZF. espa hydreulczny Wiadomotsi ogéine Hydraulicane sterowanie skrzyuki biegow Funkeja kickedown [Hydraulicene ureadzenie steruace, zsp6l zawordw Polozenia déwigni wyboru biegéw i programy zmiany biewow Blokada perkowanis, - Sterowanie clektroniceno-hydraulicne skrzynki biegbw 4HP22EH firmy 2 ‘Adaptacyjne sterowanie skrzynki biegow (AGS) Uklad Shift-Lock Stesciabiegowa stopniows ‘Wiadomofe’ ogbine ‘Sterowanie spraggla blokujgcego proekladni hydrokinetyezne} Zautomatyzowana blokada parkowania Modul Mechatronic Programy zmiany biegow utomatyczna skrzynka biegow GHP26 76 8 8 182 182 ies st 33 185, 187 190 194 195 202 202 202 203 203 203 205 208 209 210 an 22 22 212 215 217 219 2 27 28 29 21 232 22 233 238 235 235 236 238 239 2a 13.4 Bus. 6. “4 141 42 143 144, wal 1442. 15. 154 152 16. vw. im 172. 173. 18, 19. 19.1 192. 193. 194, 9s. 106 193, 198, 2, 2041 202. a. aa, 2ut 212. 2113. Spis wet ‘Autbmalyczne skreynki biegdw samachodow terenowyeh ‘Wakazdwii obstugowe Siediiobiegowa automtyezna skrzynkabiegow Besstopniowe automatyezne skrzynki biegdw CVT Windom ogélne BBeistopniowa automatyezna Skrzynka biegOw Multitronic [Dzalanie eutomatycane} bezstopniowe} skrzynki biegow Prayklady uszkodzeh automatycenych skrzynek biegow Usekodzenia elemensow polgezes eiemych Usekodzeni pomp oleju Peautomatyczne skrzynki biegow ‘Wiadomoéei og6lne Funksje preekladsi hydrokinetyczne} (WSK) ‘Zautomatyrowane skrzynki biegdw samochod6w osobowych “Zautomatyzowane skrzynki biegdw samochodbw wiytkowyeh Wiadomatci ogélne lekironiezno-pneumatyezny ukiod sterowania EPS Zautomatyzowany presclekcyjny ukiad sterowania AVS Dwuspragglowe skrzymkl biegow "Naped wszystkich két- samochodach osobowych ualgczalny naped wszystkich kot Saly naped wszystkich két Mechanizmy r6inicowe migdzykolowe samoblokujce Sprzeglo lepkosciowe (blokadalepkotciow) ‘Samoblokujgey mechanizm rbénicowy typu Torsen Spregglo Haldex [igdzyosiowe mechanizmy réinicowe Rozdzial momenta obrotowego we wspélczesnych samochodach terenowyeh ‘onapedeie wszystkich kil (SUV) Skrzynki rozdzielze samochod6w cigzarowyeh Jednabiegowe skrzynki rozdzicleze Dwubicgowe skezynki rozdzileze Prackladnie gléwne i pélosie napedowe Rodzaje i dzistanie przekladni giownych inie 2¢b6w proeidadni siozkowyeh Zmigna kierueu przeniesienia napedhs Znijszeniepreckoseiabrotowve} wal napedoweuo 24a 246 eT 28 283 249 256 256 256 261 263 263 265 268 am an m 25 an 280 280 283 259 mm 294 295 296 21 300 301 303 306 306 307 308 30910sec - _ Spemeis 21.14, Zadenie meshaniamu siosvego 310 27, Posie apedowe a8 2I.15. — Regulacja i pomiary proekladan’ stozkowych 3 221. Budo piss xs ng Cerne are eueen cra ae 27.1.1, Bulow polos w samochodacho przednitenapedzie 39 2UL7. — Metody pomiara i epulai prskidni stozkowyeh 314 ode aeieee a pases Gia ee ag 2111.8, Selifowanie agbow stozkowych metodg CBN bia eae ees 331 212. Waleowe prackadnic glowne 316 atid name easaeeai eae eal 274, Posie 2walem srodkowymn 352 22. Oslesutywne | Kerowane 317 7 4 22.1, Mosty napedows 2 zwolnicami abiegonymi 318 28, Freeguby * 222, Mosty napgdowe poralowe 319 28.1. Proeguby kezyiakowe 384 282. Prewuby syachroniczne 355 2. Zwvalniacze m1 282.1. Prnguby bez ompensait wane} be 282.11, Presqub kulowy bez Kompenseji wading 35 rslniaczeelektromagneryene 3 21. Zonas cleromaaneyex . 28212. Peng wjaniony wlan Cope) 2 3 ee 2822. Preeguby kompensacia wadluena 337 221. Zwalniacze bocesikowe 323 Daan aoe aie eo 2522. Zvaliaoze sxregowe 325 pease ayes Bs 23. Udlaly serowaniazvatniczy 37 Eee enn a i 283. Preegby elastyene 261 24. Holowanie { pehanie samochodéw 2 punktw widzenia uktadu Pal. Pen Gay SCP. a napedowego a0 2832. Pregub fimy Goerze aa 24.1, Holowanie samochodéw 330 2833. Pregub fry Toyota 382 242, Pehanie samochodiw a a 7 29.1, Badowa ostoneastycznych 363 CagséC. Waly i przeguby 333 29.1.1. Ostony przegubsw bez Kompensaci wadhene) 364 29.12. Ostony preegubow 2 kompensacia wadluing 364 25. Wiadomosei podstawowe 34 29:13. Oslony praequbdw szybhobieznych 364 292) Smarowania prasgubow 364 25.1. Zadania walbw pracgubowyeh 334 fe 252, Historia.» ; 335 30. Dlagnozowanie usterek 365 253. Uklady napedowe 337 30.1, Sxawdeanie synchronicenego watu mpedoweRD 365 254, Podstawy teortyeane 338 30.2, Ganaki uzycia preegu6w synchronicznych 366 2541, Predkots kawowe ae 203. Blagrosewaniewteok wal6w = preegubamn kryéakongmi 360 2542. Kat zalamania preegub 340 ; 2543. Waajermne unyiowanie walbw preceubowych 340 31 Wekaziwki montazowe ay 2543.1. Udlad ypu 340 32, Regeneracja waldw i palosi mapedowyeh a 2543.2. Uklad ypu .W” 340 Wiyka dred iustraci sr 26. Waly napedowe 30 26.1, Budowa wa napedowrego 343 262. Wel napedowy 2 dwoma praegubami Ms 263. Wal napedowy 2 traema preegubami 343 264. Moniz walbw rapedowyel 345 264.1. Wyrbwaowazanie 346 26.42. Smarowanie as 26.5. Lotysla poicednieStowo wstepne Nowe rozwiazania w ukladzie praeniesienia napedu w samochodzie stawiaja praed mechanikami i mistrzami w zawodach motoryzacyjayeh ogromne wymagania w 2a- kresie wiedzy i umiejginosei w tej dziedzinie. ‘W uikladzie napedowym skrzynka bieg6w jest niejako posrednikiem pomigdzy silni- kiom i jezdnia, Czesto takze, dopasowujae sie do charakterystyki momentu abrotowe- £80, umozliwia zmniejszenie zuzycia paliwa przez silniki spalinowe. Zestawienie tematyki dotyczacej sprzegiel, skrzynek biegow oraz walkow i pétost napedowych w jedne} ksigice wynika 2 ich waajemnego oddzialywania, szczeyélnie 2 punktu widzenia poszukiwania i diagnozowania usterek, oraz z nowych preepisow egzaminacyjnyeh, Znajomost i uwzglednicnie wspbtpracy zespoléw ukladu przenic- sienia napedu pozwala na pragmatyczne postepowanie w przypadku naprawy samo- choda, Jest to wymég, ktorym musi sig kierowaé mistrz w zakladzie naprawczym. W podreczaiku przedstawiono prektycene sposoby diagnozowania i usuwania usterek, Autorzy dziekuja firmom, ktére udostepnity im dokumentacj¢ techniczna oraz po- ~zwolity na publikacig 2dje i rysunkéw, zamieszczonych w tej ksiaéce. Werner Micknass Rainer Popol Axel Sprenger Czesé A SprzegliaTarczowe sprzegia cierne L1. — Zadania zespolu sprzegla ‘W miarg rozwoju techniki motoryzacyjne} wymagania wobec elementow zespolu sprze- ala znacenie werosly. W przeciwietisewie do silnikow elektryeznych, siliki spalinowe generuja uzyteczna moc tylko w okreSlonym przedziale predkosci obrotowej. Dla spro- stania Wymaganiom w zréénicowanych warunkach jazdy, samochody wyposazono ‘w skrzynki biegow, W celu umozliwienia zmiany biegu jest konieczne przerwanie faicucha preeniesic- nia napedu pomiedzy silnikiem a skrzynkg biegow oraz przywrdcenie polaczenia po ‘amianie biegu. Koniecznos¢ przerywania i laczenia lafieucha przeniesienia napedu doprowadzi Jado opracowania wylgezalnego spraggla. e samochodu w nu 1 wymaga jednak spelnienia jeszeze jednego warun- Rozw6j samochod6w sprawit, 2e sq takze inne kryteria, kt6re musza speinié elemen- ty sprzemla, zespolu majacego znaczny wplyw na komfort jazdy i¢kkie, pozbawione szarpnigé ruszanie z micjsca, szybkie preeiaczanie biegow, ‘ochrona przed przecizeniem ukladu przeniesienia napedh, eliminowanie i tumienie drgai, ooooo obaizenie poziomu halasu, Ponadlto spraegto musi spetnié wiele wymagah kons keyjnyeh: utrzymanie okreslone) predkosel obrotowe dude bezpicezenstwo praenoszenia momenta obrotowego, niewielka sita wylgczania sprecgle, a a D motiwie ograniczone wymiary, a 2 duza trwatos. 4 4 Budo spresta 15 1.2. Budowa sprzegla Spreggto sklada sig z nastepujgeych podstawowych zespot6ve (rys. 1.1) Qzespolu dociskowego (1), OD taczy spreegia (8), kota zamachowego (13), mechanizmu wyciskowego. ‘espa dociskowy (1) zawiera oprawe spraegta (2) oraz polaczona z nig sprezynami ‘obwodowymi (5) tareze dociskowa (3). Pomiedzy oprawa (2) i tarcza dociskowa (3) pal sprees Zr: Gita Luk) 1 esp dackowy spragla, 2~ ora 3 ron dcisom, 4 ~spreymacalezowa, 5~ spre bwadowe. porte oporowy.?~ Kolck dystansomy. 8 = taconsprggl, 9 ~ Ault dg 3b veeadenicclerne 1 ohladsina cern, = pzsta, 13 kolo samachowe, 4 ~ wal karbow. 15 —loisto promadsace wala sraggloweg, 16~ pericie uzczluaiey wal Sorbo, 17 ~ wae ‘pragglon, 18 lea promadsaca, 19~ by wycistowe, 20~ wide wylaccoce, 21 ~pereieh ecstacy wall, 22 ~ regnent 23 hole dstansowy16 __Taresome sooqslacerne _majduje sie spretyna talerzowa (4), osadzons uchylnie 2a pomoca dwoch pierscieni oporowych (6) W sktad tarezy sprzegta (8) wehodza éwie oldadziny cieme (11) prznitowane do segment6w (22), tui dryai skretnych (9) z urzadzeniem ciernym (10) i kotkami, dystansowyini (23) oraz piasta (12), Skeqeone Srubami 2 walem Korbowym (14) kolo zamachowe (13) jst osadzone na lozysku (15), rowadzacym walek spragpiowy (17) Mechanizm wysiskowy zawiera lozysko wyciskowe (19), tulejg prowadzaca (18) i widelki wylgezajgce (20), osadzone na walk, 1.3. Funkeje sprzegla Funkeje i spos6b dzialania jednotarezowego sprzegia ze sprezyna talerzowa objasnio- no na rysunka 1.2a ib. Moment obrotowy silnika jest przekazywany 2 waku korbowego (14) na kolo zama- chowe (13) —rys, 1.2a. Potowa momentu obrotowego jest kierowana z kota zamacho- wego bezposrednio na tarcze sprzggta (8), a druga potowa trafia na tarczg sprzegla (8) poprzez oprawe sprzegia (2), sprezyny obwodowe (5) i areze dociskowa (3). W takim stanie tarcza sprzeia (8) jest moeno docisnigta do kola zamachowego (13) tarcza do- ciskowa (3), na ktdra dziala sila sprezyny talerzowej (4). Tareza sprzegta (8) kicruje poprzez wiclowypust piasty (12) ealy moment obrotowy silnika na walek sprzeghowy (17), bedacy walkie napedzajgeym skrzynki biegow. Poxostole lemony spreggia AT ‘Na rysunku 1.2b pokazano, jak poigezenic to zostaje preerwane. Po weignigciu pe- datu sprzegiaciegto, drazek albo cisnienie cieczy robocze) dziala na lozysko wycisko- ‘we, ktére pokonuije site sprezyny talerzowe) az do wywinigcia sig jej zewnetrene) kra- wedzi, Tarcza dociskowe (3) nie jest juz wtedy poddana sile sprezyny talerzowe} i zostaje odciagnicta preez spreéyny obwodowe (5). Tarcza sprzggta (8) zostaje uwol- niona od nacisku i preenoszenie momentu obrotowego silnika na skraynke biegow zostaje preerwane 1.4. Pozostale elementy sprzggla 1.4.1. Kolo zamachowe Poniewat: proces spalania nie prcbicga w spossb ciay, wystepuje nierévmomier 08 pracy sniks, Kolo zamachowe ma to wyréwnaé, penige role seumalatora ener gii. Im wigkszy jest moment bezwtadnoSci masy kota zamachowego, tym bardziej row- nomiemie pracge sik. 7 punkei widzenia pracy spreggla koto zamachowss jest edna 2 powierzshni cier- rych dla tezy spragate, dlatego musi byé tak skonsiriowane, 2eby mogto odbieraé cieptotarciapowstte w choi whazaniasprzg- ‘gla, a nastepnie zostaé skutecznie ochlodzone. Poniewaz Kolo zamachowe peli stot role w rusaniu 2 miejsca, preeeiwdaiala szarpanin silika i musi by€ odporne na aizycie mecha- nicene,szezegbinie wainy jest dob materia- 4u,zitiego jest wykonane. Najbardziej odpo- wiednieokazato sig Zetiwo GG25 jako mateiat a >) Rys 12 Glowme element wlaezoneg () | wptaconego (0) sprees ao: Luk) Oxnacrenta jk nary 1 yas wspdlpracujacy z okladzing cierng tarezy spr2e- a, cechujcy sie dobry wlasciwosciami od- prowadzana cepla. Tylko w siluikach wysoko- obrotowych stosuje sig znacznie drozsze 2eli- ‘wo sferoidalne GOU30 albo GUO Pod wzgledem budowy rozréinin sig kota zamnachowe garnkowe (@ys. 13a) i plaskie ys 3 (9.138). ‘nian nani i omachowych Plaskie kolo zamachowe jest prossze ist stove) pase) sve w produkefi,natomiast kolo gamkowe ma duzy moment bezwladnoéci pray stsunkowo niewietkiej mase i chroni oprawe spraeala w preypadia peknigca tirezy docskowe} WW celu odprowadzenia startych czastek materia 2 okladzin ciemych | lepszegochlo- dzenia,w kole zamachowym sq nawiercone otwory hp Po womianie spreegla naleiy sprawdeié stan powierzchni ciernych koa zama- chowego. Rysy i wybreuszenia na skutek przegrzania nalety koniecznie usunaé. W woniku obrbki nie moze bye pray tym przekroczona, narzucona przez produ-18 Tarezone sprog cleme centa, minimaina grubosé tarczy kola zamachowego. Pray kolach garnkowych i plaskich nalezy przewideieé na powierzchni tarezy dociskowej sprzegta taki sam naddatek materialu, jaki zdjeto pray obrébce 2 powierzchni ciernej kola zamachowego. W przeciwnym razie punkt spr2 dduje postizg sprzegia i zmniejszy jego arwalose snigcia presunie sig, co spowo- 1 . Lozysko prowadzace Chociat lozysko prowadzace (ry. 1) nie jest, w zasadzie, elementem spraegia, dla jasnosci wykladu nalezy o nim wspomnieé, gdy2 ma ono istotny wplyw na poprawna, prace sprzegle, Lozysko jest usytuowane we- ‘wnatre Kola zamachowego. Jest to przewaznie lozysko igielkowe, w kt6rym jest osadzony wa- lek spraggtowy. Uszkodzone, obracajace sig 2 oporami tozy- sko prowadzgee stwarza problemy podezas wia- ezania i wylgczania spraggia. Po weisnigci pe- dalu sprzepla walek spreqgtowy powinien ob- racaé sig nadal z taka sama predkoscia obroto- ‘wt jak silk. Uszkodzone tozysko utrudnia przclqezanie biegow: albo nie mozna ich weale zmienié, albo odeywa sig to ze zerzytaniem i oporami ys 14 {oiysko prowadzace pu BK ., Hymieniajae spreeglo naledy starannie obejrzeé lozysko prowadzqce. W razie potrzeby powinno sie je wymienié Samochody bez lozyska prowadzqcego maja przewadnie wigkszy walek spragglowy z odpowiednio wemocnionym ulozyskowaniem, 1.4.3. Tareza sprzegla Migdzy kotem zamachowym a tarcza dociskowa znajduje sig tateza sprzggta 2 okda- ddzinami ciernymni (rys.1.5). To przez tarcze sprzegta jest przenoszony moment obrot0~ wy silnika na walek wejSciowy skreynki biegow (walek spraegtowy), Tarcza musi po- nadto ulatwié miekkie, pozbaivione szarpnigé ruszanie z miejsca i szybka zmiane bie- ‘g6w oraz ma chronié uklad napedowy przed wahaniami momentu obrotowego silnika “Tareza spraegta sktada sie z.czterech podstawowych clementow: oktadzin ciernych, sprezystych wktadek, Q thumikea drgaa skretnych oraz O pasty. Pozotae slomenty spel 19 ‘Tareze spraegla maja réine Srednice: od 160mm (ap. w samochodaie Fiat Panda) do 420 mm (np. ‘w samochodzie cigzarowym Mercedes 3636). ys. 15 Stondandowa trea spragl=thmikiem drga shrenych do samochosi asobowego (roa: firma Luk) 1 olla cern, 2~ wba spree, 3~ Strgmnyoh 4 ~ plata * 1.4.4. Zesp6t dociskowy Podstawowym zadaniem zespohu dociskowego jest wiaezanie (poprzez dosuwanie tar- czy) i wylaceanie (poprzez odsuwanie tarczy) sprzegia. Spotyika sig da podstawowe rozwigzania konstrukeyjne zespotéw dociskowych (rys. 1.61 1.7). Zuwagi na mniejsze wymiary, pewniejsze przenoszenie momentu obroto- ‘weao i mnigjsze sity docisku w samochodach osobowych najczesciej sa uzywane 2e- spoly dociskowe ze spredyna talerzowa, Konstrukcja taka jest tez coraz ezesciej s0so- wana w samochodach cigzarowych Podstawowe elementy zespolu dociskowego: tareze dociskowa, D sprezyna talerzowa albo sprezyny Srubowe, 2 dawignia — prey sprezynach Srubowych. Ryn 16 Zao dots spre ze spreéynand Srubowymt do samocho asoboweg (Gato ems Luk) ys. 1.7 Zaspi doishoy spreeala 20 spresna ‘alerowa do samachosasobowepo (Grito rma Lok)W zaleénosci od rozwiazania Konstrukeyinego, sposobu zabudowy i rodzaju wyle- czania, stosowane we wspbtezesnych samochodach spreuia ze sprezynami talerzo- \wymi dzila signa pehane i ciagnione. 1.4.5. Lotysko wyciskowe Zadaniem tozyska wyciskowego przy wlaczaniw albo wytaezaniu sprees jest przen0- szenie, poprzez mechanizm wylaczania, sity nacisku pedalu sprzesta na tarcag sprze- wa, wirujace 2 tka sama predkoseia, jak predkosé obrotowa siika, W celu przedtu- ‘enia trwalosei lozyska wyciskowego prze- \wainie buduje sig je w formie specjalnego skosnego loizyska kulkowego albo w wersji 2 wysokim kolnierzem (rys. 1.8) We wezesniejszych wersjach stosowano lotyska wahliwe, obecnic stosuje sig lazy- rowadzone centralnie. Loiyska wahliwe cawsze muszq mieé odpowiedn luz, natomiast w przypad- lat lotysk prowadzonych centrainie naleéy stosowaé sig do zalecer produ- conta, Moga to by¢ tozyska z lu albo wspéibiezne bez luzu, z obcigse- rniem wstepnym powierzchni czolowej 80do 100. Rye 18 ako wycistowe 2 tla presse aconege w weg AL (@asao: ema INA) Lodyska prowadzone centrainie moga byé wykonane jako samoosiujace. Wtedy piet- Scien caotowy lozyska moze sig promieniowo praemieszezaé 0 ok. 2,5 mm i samo- czymnie ustawiaé na Srodku powierzchni prevporu alsza istotna réénica jest ksztalt powierzchni czotowe} tozyska wyciskowego. Ist- nigja odmiany z powierzchnia plaska i wypukla 1.4.6. Tuleja prowadzaca Taleja prowadzaca (rys. 1.9) shizy do prowadzenia lozyska wyciskowego i jest prze- \wainie osobnym clementem z koinierzem mocowanym do skrzynki biegow. W niek rych samochodach jest ona ezeScia sktadowg obudowy skrzynki Bedace osobnymi clementami tuleje prowadzqce sa praewaénie wykonane w proc sie obrébbki plastyczne}, a nastepnie hartowane, Dalsza abrObka powierzchni tulel pro- wadzace) jest 2 reguly niepotrzebna, Jezel przesuwajace sig po tulei prowadzace} foZysko wyciskowe ma wKladke 2 two- rzywa sztucznego, nic trzeba smarowaé wspélpracujacych powierzchni 4 | Porosieleelomenty spreegla 2 > Zudéyta tulefa prowadsqca ma negatywny vupiyw na funkeje i prace spreegia. Moga wystapié opory, szarpanie, a nawet po- slizg spreegta. Dlatego zawsze nalety sprawi tule’ prowadei. sad, czy nie ma sladéw zuzycia W samochodach, w ktérych w celu wymiany sprzegia nie wymaga sig wymontowania skrzyn- i biegow (np. w Oplach o przedaim napedzie) tuleja prowadzaca nie jest widoczna z zewnatr2, Wéwezas nalezy sprawdzi jej zuzycie dotyka- Jae ja dloami ‘Wystepowanie oporéw mechanizmu wylaeza- nia sprzegla jest objawem niedostatecznego smarowania albo zuzycia tulei prowadzaee} ys. 19 Nahnowszerosngzane konstakeyne el prowaace) w vers FHA (2rd: Girma INA) 14.7. Widetki wylaezajace Pokazane na rysunka 1.10 widelki wylacajace sa elementem posrednim migdzy me- chaniezaym albo hydraulicanym podzespolem pedalu spraegia a tozyskiem wyeisko- “W zaleznosci od ilosei miejsca, wymagaf kinematyeznych oraz konstrukeji podze- spoku pedaty spraggla stosuje sie ne rozwigzania. Zasadniezo rozrGenia sig déwi- nie i widelhi wytgezajace, wykonane jako odlewy albo odkeuvk. Podezas naprawy spreegta naledy zwrécié szezegding uwage na uloiyskowanie wide- {ek oraz na stan powierzchni czolowej lazy ska wyciskowego. Zuayte ulozyskowanie powoduje powstanie ‘momentu wyginajacego widetki, dodatkowe tarcie i preedwezesne audycie gee sproggla w wert KUPH se ta (Gato: ema INA)22 Torezowe spree carne 1.4.8. Walek wytaczania ‘Walek wylgezania (rys. 1.11) przenos! sity z ciggna albo z obwodu hydraulicznego na widelki wylaezajace, Prawidlowe ustawienie i dobre lozyskowanie walka gwarantuje poprawna.prace sprzegla podezas jego wlaczania i wylaczania. Naleiy swrécié uwage szczegéinie na ulotyskowanie watka, Zucyte aulejki ze stueznego tworzywa nalety wymienié, a ulgjki metalowe przesmarowac. faye 11 0) Wate wlan = ja prowaiagekapturen 1.4.9. Mechaniezne wylaczanie sprzegia Ciegno (ys. 1.12) odgrywa istotna role w poprawnym dzataniu catego zespola sprze- ata, Na og6t nie posvrigea sig mu nalezytej uwagi w procesie diagnozowania usterek ‘i naprawy spraegta, ys. 112 Mechanicme volacini spreeta 2a pomace cigs regula utowienie Ciggno pracuje w niekorzystaych warunkach eksploatacyjnyeh, Dosé ezesto jest ono prowadzone w przedziale silnika po ostrych lukach, a z powodu bliskosei kolektora ‘wylotowego jest ake poddane wysokim temperaturom, Kade weisnigcie pedalu sprae- la wywoluje powstanie znacanych sit dziatajgcych na ciggno, o wartosci do 2000 N, Rozréénia sig tradyeyjne ciggna, z powleczonq teflonem link, ostona i zaczepami, oraz ciegna z samoregulacja, Zastosowanie ciggna tradyeyjnego wigze sig z koniecz~ noScig okresowej regulac)i zalecanego przez producenta luzu sprzegta. Ciggna z samo- rogulaeja nie wymagaja okresowej regulacj Pozoiale element spree ne wylaceane spreeglaz pomp | wince 2B24 __Tarzowe sprees cer 7 » Sprawdzenie wymontowanego z samochods ciggna w warunkach eksploatacfi Jest motliwe wiko na specjainym stanowisku diagnostycznym. Co pravda moz~ na sprawdzié, czy linka przesuwa sig bee opordw w oslonie, poctagajae nia wobydute strony, ale nie daje to gwarancji, Ze clegno pracuje poprawnie takze od obciaéeniem. Ciggno spraegta jest elementem zuzywajacym sig i nalezy je wymieniaé po kazdej naprawie spraggla, 1.4.10. Hydrauliczne wytaczanie sprzegla W dgzeniu do zwigkszenia komfortujazdy w samochodach osobowych coraz powszech- ni} stosuje sig hydrauliezne wylaczanic spreggta (rys. 1.13 na s. 23). W przcciwicastwie do wylaczania mechanicznego za pomoca ciggna, hydraulicene ‘wylaczanie spregta umodliwia bardzie) komfortowe uzyskanie niezbedne} sily wyle- czania. W sklad podzespotu wehodza pompa, przewod hydrauliceny i wyprzegnik. Take hydraulicene wlaczanie sprzegla ma przewaye nad whyezaniem mechanicznym, Elementy mechanizmu hydraulicenego wylaczania spreegia réwnieé podlegaja 214). Po wymianie proegta naletysprawdséiewentualnie wymieniézvlass- za preewid hydrauliceny é woproqgnik 14.11. Pedal sprzegta Konstrukejaiczianie pedal maja duzy wphyw nna proces wlaczania i wylaceania sprageta, a take na wartosé niezbedine} sity nacisku sto- py kierowey na peda. Zwykle sila ta wynosi 80 0 100. Cagsto. pedal spreggla jest wyposazony ww sprezyne preezwycigzajacq martwy punkt, ‘kéra pomaga take w zmanijszeniu konieczne| sity naciska na pedat (ys. |.14). Polozenie pedal ustawia sig preewaznie a pomoca wkreta regulacyjnego znakretka zabe7- pieezajaea, Podzas reyulaejiustawienia peda- th naledy praestrzegat zalecei producenta sa- smochodu. ys. Lid Pedal spre ze spre pres 1 = pngiyna martaego pukia lage marty puns ig acy nc ln ecto bneascunmainnicn adie pies nae 2. Teoria sprzegiet 2.1. Moment obrotowy przenoszony przez sprzegto ‘Stosunek momentw obrotowych w sprzegle jest zawsze zréwnowazony. Zaréwno ww fazach podlizgu pray wlaczaniu i wylgezaniu, jak te2 pray wlaczonym sprzggle pa- nuje réwnovaga momentéw obrotowych na wejsciu i wyjsciu Pray slizgsjacym sig sprzegle, w przeciwienstwie do sprzegia whaczonego, istnieje Jednak réznica predkosci obrotowych. Dopiero po wyréwnaniu predkosci abrotowych sprzegio przenosi moc bez stat. 2.2. Ruszanie z miejsea W chwili ruzania z micjsca istnicje réznica predkosei obrotowych na wejsci i wy}- cin sprzegta (wat Korbowy sie obraca, walck spraeglowy jest nieruchomy), Slizgajace sig spregglo preekazuje moment tarcia na przyspieszajaca mase i wprawia jaw rach obrotowy. Wrz ze zmnicjszaniem sie rbenicy predkosci obrotowyeh clement6w sprze- la, predko obrotowa przyspieszane} masy zbliza sie do predkosci abrotowej na we}- Sciu spragate. Dzieje sig tak dopéty, dopdki réznica predkosc (czyliposlizg) nie ze Inn a 2 Plea at %S i cma ys 2 Zhan warokl moment obrotowege padczas wlacconiaypreele prey ruscaniu x mlefsca26 Tera seed niknie calkowicie. Teraz spraggio jest calkowicie wigezone i przenosi caly moment obrotomy silnika na skrzynke biegow. [Na wykresie ruszania 2 miejsca (ry. 2.1) jest widocany preyrost wartosei momenta obrotowego od chwli rezpoczgcia procesu wigezania sprzegia (1), do wprawienia ‘mochodu w ruch (2). Zakres 3) obrazuje awiekszenie momenta 12 do osiggnigcia war- tosci momentu znamionowego sprazeta, W ehwili t proces wigezania sprzegla zostaje zakoficzony. 2.3. Czas wigezania Cans wigezania sprzegta obejmuje przedzial od chwili powstania syenalu wlaczenia do chiwili pelnego przeniesienia momentu obrotowego na okladziny cierne. Czas ten saety evi od each exami zachowania sie sprzegia podezas wlaczania, ‘moment bezwladnosci, ‘oddziatujacego moment obrotowego, roimicy predkoSci obrotowych, ktéra ma byé wyréwnana, oooo 2.4. Nacisk jednostkowy ‘Wartost nacisku jednostkowego, zmierzona podezas jednego ruszania z micjsca, jest podstawa oceny pracy spezegla, wyrazone] w postaci wytworzonego ciepla, Pozostaje ‘ona w akreélonym stosunku do wielosci powierzchni tracych sprzggia. Chocinz war- 1086 ta nie pozwala na wyciaganie absolutnic wigzacych wnioskéw, dopuszezalny na- cisk jednostkowy jest punktem odniesienia do oceny rzeczywistego obcigzenia sprze- gia i moze byé uzywany do celw porownawezych. 2.5. Trwalosé ‘Trwalodé spreegla zalezy od wielu ezynnikow. Zakladajae, 2e spraggto zostalo wh wie dobrane do danego pojazdu, diva sposréd nich nalezy szezegéinie podkreslic: za- danie sprzegia (ruszanie 2 miejsea albo zmiana biegu) i preferowany przez kierowee, styl jaady, Najwiekszemu 2uzyeiu podlegaja okladziny cieme. Trwatosé oktadzin najbardziej zalezy od czestotliwosei ruszania z miejsca i zmiany biegow. Badania wykazaly, i spraewo jest uzywane od 2 do 60 razy na kaédy przejechany kilometr. Na przykled kierowea samochodu eigzarowego w ruchu dalekobieznym znacznie rzadziej uzywa spraggla niz kierowea taks6wki w ruchu micjskim. ‘Warto prey tym podkrosli, ze zuzycie okladzin ciernych jest znacanie wieksze pod- ‘czas raszania z miejsea, anizeli podczas zmiany biegow. Takze w pojeZdzie calkowicie obcigzonym zuzycie spraegla bedzie znacznie wieksze (np. w samochodzie osobo- ‘wy ciagnacym przyezepe kempingowa), jednak najwigkszy wplyw na zuzyeie, atym ssamym trwalogé sprzegla, ma Kierowea samochodu. Dopuszezanie do diugotrwalego poslizgu sprzegia powoduje, z uwagi na przegrzanie, wyjatkowo szybkie zuzycie okta- ota snipes Sadan avemnsercnsonentaaierinmaneion Ootcanie spregiel 27 xin cieenyea. Nalezy takze wspomnies o berdizo zlym nawyku uzywania pedalu spreggta jako oparcic dla lewej stopy. Skutkiem tego jest niewielki co prawda, ale nieustanny oiling spragaia i przyspieszone zuZycie okladzin, Jednoznazzne oceny rwatosci spragata, wwzgledniajac powyésze uwagi, sa ezysto teoretyezne i nie maja Zadnego praktycznego zastosowania. Badania prayczyn wymia~ ay sprzggiel wykazaly, 2¢ w ponad polowie praypadkéw nic zbliZono sig nawet do sgranicy ich naturalnego zuzycia, Prayczynami wymiany bylo przeciazenie, niewlas ‘wy styl jazey albo wycieki oleju z silnika, 2.6. Obliczanie sprzegiel Tarcie Sita tarcia Py zalezy od sily dacisku F, oraz od wspbtezynnika tarcia w (ys. 2.2). W odniesieniu do spraggta oznacza to, 2 sila tarcia F; rozwijana na okadzinie cieme} zaledy od wartosci sily docisku F, oraz wspolezymnika tarcia x pary cieme (oktadzina ciemna / partner tarcia), Faun, dei: F, ~ sila tia jednej strony oktadziny ciernej, N, Fy = sila docisku, N, Ht ~ wspotczynnik tareia (oldadziny organiczne — ok, 0,28, nieorganiczne — ok. 0,38) iF a 5 ys 22 TOTTI? Ohtciewepleyta aria Sila docistu Sita docisku wytworzona przez kilka spr¢zyn Stubowych albo przez jedna sprezyne talerzowa nie moze byé wicksza od sity wynikajace) 2 dopuszezalnego nacisku jed- nostkowego na okladziny cieme sprzegia, wynoszacego na og6i 25 Nic Obliczanie pola powierzchni okladziny cieme} 4=My(D?—a) Zilocaym F,= Fy Ap wynika sita docisku: "e(D'-)p gdaie: Fy ~ sila docisku, A’ — pole powierzchni oktadziny cieme},28 reese D ~ Stednica zewnetrzna okladziny, 4d ~ Srednica wewnetrzna oktadziny, P ~ nacisk jednostkowy, Nem? Przenoszony moment obrotowy Najbardziejinteresujace inajwagniejsze w odniesieniu do spraggla jest abliczenie prze- ‘noszonego momenta abrotowego. Sila tarcia jest przylozona na Srednim promieniu tarcia ry pienSeienia okladziny ciet- rej tarezy spreegin Ded a {m)] Praenoszony przez sprzeglo moment obrotowy Ded FD aye tem) Me 4 Albo w upraszezeniu: Me ray 2(N-m) adzie: Yq ~ Sredni promiet tarcia, 2 ~ liczba par powierzchni iemych, Bezpieczeiistwo przenoszenia momentu Preenoszony moment obrotowy Mc sprzegl musi byé wigkszy od momentu obroto- ‘wogo silnika Maa. Wapélczynnik bezpieczefistwa S wynosi dla samochodéw osobo- yeh od 1,3 do 1,8 Mc= 5 Maw Dobér okladzin ciernych wg normy DIN 73 451 Norma DIN 73 451 zawiera wymiary okladzin ciernych, Nalegy wyznaczyé calkowite pole powierzchni oktadziny (4) i Sredni promied tarcia pierscienia okladziny. Zwaom Mg= Fatt raz pamigtajac, 2e F,= Ap wynika, Ze Aree 8 mH zie: A ~ calkowite pole powierzchni okladziny, em, Pp ~ nacisk jednostkowy, Niem. i esa sc is en Obizane 29 Mechaniczne sterowanie sprzeglem Sia, ktora musi przylozyé kierowea wylaczaige sprzegto w chwili ruszania i zmienia- jae bieg, wynika 2 sily docisku tarezy sprzegta, sity wylgczania oraz praelozenia déwi- gni widelek wylgczajacych. Opory mechanizmu wylaezania spraeata wynikaja z dlu- -goSei drogi przesuwu drazkow i z wymiaréw déwigni. W mechanicznie sterowanych sprzeglach vystepuje z reguly jedno zewnelrzne i jedno wewnetrane przeloizenie (rys. 23), Pierwsze praetozenie zevmetrane (pedal spraegta) iF, Li = Fy adzie FF ~ sitanacsku na peda, N, 1 ~ dtugoss déwign _Drugie prelozeniezewnerrane (widelk wylaczajac) ia: Fe = Fala be aT, agdzie F, ~ sta na ciggnie, N. Prrelozenie wewnetrzne (spreéyna talerzowa) h: Fux Ls Fa Ls Eo i adzie Faq sila wylaczania, N, Fy ~ sita docisku, N. Prreloterie calkowite ‘Sila wylg-zania Foy (N] Sile wylaczania mozna oblicayé ze stosunku sily nacisku na pedal i przeto‘enia 2e- ‘wngtranego albo ze stosunku sily docisku i przelozenia wewnetrencgo: Sila nacisku na pedal F, (N] Wielkosciami wyjSciowymi do obliczenia sity nacisku na pedat moga byé:sita doci- sku tarezy spraggta, sila wylqczania lodyska wyciskowego oraz przelozenie calkowite i zewnetrane Fy=Fai=PaghTeoria spree Rys. 23 Procloienta w zerpole ‘mechanicnego olaczania spree. | susan es 31 Sila docisku F, (N] Sila dociska wynika ziloraz sly nacisku na pedal spreqala i przelozenia catkowite- 4g0 alo ziloczynu sity wylaezania i przetozenia wewnetrznexo: Fai Hydrauliczne sterowanie sprzegla ‘Stosunkowo duze sity wylaczania oraz oczekiwanie zwiekszonego komfortu poshugi- ‘wania sig spreaglem doprowadzity do opracowania mechanizmu hyéraulicznego ste- rowania sprzggia. W takim rozwiqzaniu wystepuja eztery przetozenia (rys. 2.4). Pierwsze przelodenie zewnetrane (pedat sprzegla) adzie Fox, Fy.— sity na pompie i wypregeniku, N. Praelatenie hydraulicene (pompa sprzegla i wypraegnik sproegla) Fra _ Ava ft Fee Ae adzie Az, Ace~ powierzchnie toczkow wypreggnika i pompy sprzegla, et. Drugie praetozenie zewnetr2ne (widetki wylaczajace) Praelozenis calkowite I= iy ba ga2 Teoria seregie iia 3. Zespét doc kowy sprzegta 3.1. Elementy sktadowe Zespit dociskowy spraggla ze sprezyna talerzowa (nazywang takZe automatyczna) skka- da sie z nastepujacych element: tarezy dociskowej, sprezyn plytkowych, sprezyny talerzowe, pierécieni oporowych, oprawy i szesciu nitow bad? Kolk6w nitowych. Ele- menty te zostang szezegélowo oméwione 3.1.1. Tareza dociskowa Tareza dociskowa, beac partnerem ciemym dlatarezy sprzgata, jest poddawans 2nacz- nym obcigzeaiom termiczaym. W zaleznosci od zastosowania i stopnia obciazenia, temperatury, jkieh pracuje tarcza dociskowa, wynosza od 120 do 400°C. Rone woman trey doiskows (2x: firma Lak)34___Zespddacishowy sprceala W stosuinku do kola zamachowego tareza dociskowa ma znacznie mniejszq masg, 1 oprawa spraggia dodatkowo utrudnia odprowadzanie ciepla tarcia, Z tego powodu ksztalt, Srednica i material, z jakiego jest wykonana tareza dociskowa, maja istotny ‘wplyw na trwalosé okadzin ciernych, ktérych Scieranie najbardrie} zaledy od tempe- ratury, Z punktu widzenia odprowadzania ciepla tareaa powina mieé modliwie duza mase, jednak powodowatoby to zwiekszone obciazenie sprezyn plytkowych. Za wykonanicm tarczy dociskowej 2 metali lekkich przemawialoby ezterokrotnie lepsze przewodzenie ciepla, nié w Zeliwie searym, przeciwko za mniejsza zdolnosé ‘cumulagjiciepta, wieksze koszty produkeji i gorsze wlasciwosei eksploatacyjne. Stosowane obeenie tarcze dociskowe (rys, 3.1) to przemySlany dobsr odpowiedni go materiahu (Zeliwo szare, Zeliwo sferoidalne), ksztaita (np. 2wickszenie ogélne} po- wierzchni dzieki rowkom chlodzacym) i wymiardw (najwieksza mozliwa étednica ww stosunku do przekroju poprzecenego tarezy). Z powyészych rezwazaf wynika jasno, 2e oktadzina ciema tarczy sprzegta od sto- ny tarozy dociskowej jest narazona na wieksze zuzycie, niz okladzina od strony kola zamachowego, 3.1.2. Sprezyny plytkowe ‘Tareze dociskowa 1acza z oprawa tray preynitowane sprezyny plytkowe ze slali sala- chetne), Pierwszym zadaniem sprezyn jest frodkowanie tarczy dociskowe] w obudo- ‘wie sprzegla, ‘Skoro preenoszenie momenta obrotowexo na tarcze sprzegla nastepuje zaréwno od strony Kola zamachowego, jak i tarczy dociskowe}, sprezyny plytkowe musza prze- nieéé ok. 50% momentu obrotowego, ito jest ich drugie zadani. “Traeciim zadaniem sprezyn piytkowych jest odsuwanie tarcry dociskowe), Sprezyay plytkowe zawsze preeciwdzialaja sile sprezyny talerzowe}. W zaleznosci ‘dich usytuowania na tarozy dociskowej, mozna rozrbznié trzy podstawowe Konstruk- oie (rys. 3.2) Sprezyny obwodowe sq rozmieszczone na tarczy dociskowej symetrycznic. Jest to najbarlziej rezpowscechuiona konstrukeja, siosowana prey stosunkowo lokkich tar- ‘zach. Jezeli spreéyns plytkowa sklada sig 2 dwéch albo trzech nalozonych na sicbie stalowych piér sprezystych, to moze byé obcinzana wylaeznie w kierunka rozciqgania, Dobierajae spreeglo nalezy pamietag, zeby spre¢yny pracowaly zgodnie z kierunkiem obrot6w walu korbowego silnika (dotyezy to np. samochodéw Renault R4), Obciazenia uderzeniowe, ktdre moga wystapié w wynilcu napedu odwrotnego, spo- swodawanego np. ziym ustavieniem zaptomu (szarpnigeia slike po wylaczeniu zapto- nu), zuzyciem przegubéw walu, uszkodzeniem tarczy Hardy’ ego (np. w samochodach BMIW), prowadza do zgiecia hub wrecz peknigcia spreéyn plytkowych, Skutkiem jest niiedostatecene odsuwanie tarezy dociskowe), szarpanie albo klopoty 2 wylaezaniem spree Polaczenie spreZyn plytkowych w tréjkat nie powoduje wymienionych wy2ej pro- bleméw, gdyz kierunck obrot6w tarczy nie ma w tym przypadku znaczenia, Sprezyny iipalsiahrtie ita wt | | | 2 Elomeny stone 38 Sehomot uynosania sree phikowpch na ory “ociskowe) (ero: Fina Lak) 1 obwodowo, 2~ 0 rat 5~ prominiowe pracuja zaréwno na rozciaganie, jak i Sciskanie (prey napetizie odwrotnym). Takic usy- tuowanie speezyn mozliwe jest jednak tylko wowezas, gdy zastosuje sig masywniejsze tareze dociskowe i (preewaznie) garnkowe kolo zamachowe, Nie ma potrzeby stoso- ania odretnych spreéyn dla napedu odwrotnego. W cdnicsicniu do promieniowego usytuewania sprezyn plytkowyeh maja zastoso- \Wanie te same wwagi, co w stosunku do sprezyn wlozonych w trjkat Upuszczone na podtoge tareze dociskowe, w zasadzie nie powinny byé ponow- nie montowane. Upadek nawet ze stosunkowo niewielkie) wysokose! moze spo- wodowaé wygiecie spreiyn plytkowych. Ryzyko pojawienia sig probleméw 2 wyla- czaniem spraegla jest wiedy zbyt duée, Sprawdzenie, czy nie doszlo do uszkodze- nia spreiyn, jest mozliwe tylko na specjalnym stanawisku pomiarowym. 3.1.3. Sprezyna talerzowa Sprezyna jest niewatpliwie ,sercem” sprzegta, a tym samym jego najwazniejszym, ale (cz najtrudriejseym technologicane elementem36____Zesrdldocskowy spree Spreéyny talerzowe preewainie sq wykonane ze stopowe} stalichromowej wysokic} Jakosei. W trakeie procesu produkeyjnego sq poddawane specjalne} obrébee ciepine} { powierzchniowe} (érutowanie, hartowanie, odpuszezanie). W celu zminimalizowania _anzycia koficéwek listkow spreéyny czgsto dodatkowo hartuje sig je indukeyjnie, ‘Teoretyeanie trwatosé sprezyny talerzowe] jest niemal nieograniczona, Praktycznie dochodzi jednak do zuzycia w miejscach mocowania sprezyny do oprawy oraz do ‘wyeierania listkow spredyny przez lodysko wyciskowe. ‘Sprezyna talerzowa sprzegia samochodu o przebiegu znacznie ponad 100 000 km. mode byé bez zastrzcéeh ponownie uzyta po naprawie sprzegia i bedzie sig zachowy- wwaé tak samo, jak sprezyna nowa. Sprezyny talerzowe speiniaja dwa zadania: shuzq do wytworzenia nacisku oraz sq clementem wytgczajacym, Sila nacisku powstaje w wyniku przegigeia krawedzi spreéyny podczas wlaczania spraggta, Poniewaz jest one przylozona na zewnetrzne) krawedzi sprezyny, krawerlé ta Jjest poddana najwiekszym obciazeniom. Sita nacisku zaledy od dobotu materialu spre- ‘yny, jego utwardzenia, grubose talerza sprezyny oraz kala ugigci (rys. 3:3). ys. 33 Radial sre tolerzowseh, od lee do pre) lst spretyy zprostokgnymi koféukamt Sejane wokanante sprees ciapmetego (UW Golf de radsaje ls = seolragonyn! eetam! (Zab: Heme Lut) Listki sprezyay talerzowej nie maja wplywu na wartosé sity docisku. Umodtiiaja cone przeginanie spreéyny, a tym samym wigczanie i wylaczanie sprzevta, Zastepuja przy tym déwignie wylaczajgce w sprzegiach ze sprezynami srubowymi. Stosunek prze- Jozef listek sprezyny : sprezyna talerzowa = sila wylaczania : sila docisku i wynosi od 1:3,5 do 1:4. Koticéwi listhow moga byé zakoriczone pod katem prostym albo zaokragtone. Pray doborze loiyska wyciskowego naledy uwaglednié ksztat listkow. Listki nie~ 2aokraglone moga wspélpracowaé tylko 2 kulista powierzchnia oporowa tozy- ‘ska wyciskowego, « list zaokraglone ~z powierzchniq plaskq! vara Hlemeny stladowe 37 », Wysokosé listkow spreéyny talerzowe) moze byé sprawdzana tylko prey zmonto- wanym sprzegle; tarcza dociskowa nie moze byé naprezona. Dopuszczaine od- chylenie wynosi ok 0,7 do 1,0 mm. W stanie niezabudowanym sq mosliwe wigk- sce wertosci 3.14. Pierscienie oporowe PietScienie oporowe (nazywane te przeginajacymi — rys. 3.4) sa wykonane z utwar- daonego dytizyjnie, zgrzewanego drutu sprezynowego 0 Srednicy okolo 4 mm. Z re- uly stosuje sig dwa pierscienie. Maja one ulatwié praeginanie sprezyny talerzowe) Zastosowanie jednego pierScienia oporowego wyma- 2 dodatkowych zabiegow konstrukeyjnyeh; niekie- dy jest to, zastepujacy drugt pierScies, karb na opra- wie tarezy, umozliwiajgey przegigeie sprezyny tale- rzowe} Falisty ksztalt pierScienia oporowego ulatwia jego montaz:iodpowiednie wlozenie, Usytuowanie piercie- nia na zewnetranym obwodzie sprezyny talerz0we jest nickiedy mylnie interpretowane — uwaéa sie, 3e pelni om jedynie role tymezasowego zabezpieczenia przed i zamontowaniem sprezyny. Tymezasem usunigcie pier Poise oporwy wstandanowym Siena musi spowodowaé tridnosei w przegieciu spr vonante 2zyny, a tym samym w pracy sprzegla (Great Hema Lak) 3.1.5. Oprawa tarczy dociskowej Zwykle oprawa tarezy dociskowej jest preymocowana Srubami do kola zamachowe- 0 (rys. 3.5 ~ rozwigzania spenjalne zostana oméwione osabno). Przenosi ona okolo polovy wartsei momenty obrotowego silaika z kola zamachowego na sprezyay phi owe. Za pomoca kolk6w Srodkujqeyeh oprawa jest preeyzyjnie montowana na kale zamachowym. Jest takée oparciem dla sprezyny talerzowe) i przenosi wytworzona przez sprezye sil dovsku. ys. 38 (Opn vrezy dois jako jeden tigezon I woioawany element (Zaeato: Fual & Sachs AG)Zespat docskowy spree COtwory w oprawie studa eyrkulaeji powietrza i chlodzeniu tarczy dociskowe). Do- bor materiaky i odpowiednia konstrukeja oprawy (wytoczka z blachy grubosci 3~ 4 mm) zapewniaja je} niezbedna sztywnose Nieodpowiedni monta? oprawy moze zakldcié prace sprzegla, dlatego Sruby mo- ceujqee trzeba dociagaé stopniowo ina krzy. Nalezy pray tym zwrécié wage na wyposrodkowanie oprany. Rozmieszczenie kolkéw Sradkujacych nie zawsze jest symetryczne, 3.2. Rodzaje i budowa zespoléw dociskowych Ponize) oméwiono najezesciej stosowane w samochodach zespoty dociskowe sprze- gla. Konstrukeje specjaine i ich Kombinacje oméwiono w rozdziale 8. 3.2.1, Sprzeglo jednotarezowe ze srubowy! dociskowymi i sprezynami [Na tysunku 3.6 przedstawiono schemat stosowanego ju: core rzadzej jednotarczo- ‘wexo sprees ze srubowymi sprezynami doviskowyini, ‘Sprezyay (3) s4 umieszczone w blaszanych gaiazdach (2) w oprawie sprzggta (1). Dociskaja one tarezg dociskowa (4) do taezy sprzegia (6), umieszezone} posrodien rmigdzy kotem zamachowym (5) a tarezq dociskowa (4). Tareza spraggla przenosi mo ‘ment obrotowy silnika na skrzyake bieg6w. W przeciwiefstwie do wersi ze spreayna, talerzowa, w eolu wylaczenia sprzeula 5a tutaj dodatkowo potrzebne widelki wylacza- je. Praesuwajqca sie tarcza dociskowa pokonuje rosnaca site sprezyn Srubowyeh, Wy- Jainia to, dlaczego jest powrzebny wigkszy navisk na pedal spragyla Jo osiagnigcia takiej samej sily dociska, jak w sprzeple ze spreéyna taleraosa. Omawiane tu spraggto ma wigksae rozmiary i jest bardziej czute na waheania predko- Si obrotowe). Wicksza liczba elementow to takze wigksze obciazenia mechanieane Sa to wady tego typ spraegiel, ktdre spowodowaly zaprzestanie ich stosowania ‘w samochodach osobowych na r2ace spraggiel ze sprezynacalerzowa, Jednak w pojaa- Gach uzytkowych i samochodach eigearowych spraggla ze Seubowymi sprezynami do- ciskowymi sq nada doSé powszechne, chocia2 i tata) widat juz tendencje w kierunk rozwigzai ze sprezyna talerzow, Sprzegla w samochosiach uzytkowych maja Srednice od 250 do 420 mm. Sita naci- sku wiela promieniowo usytuowanych sprezyn Srubowych wynosi do 20.000 N. Po przez rdinicowanie liceby sprezyn, przy stosunkowo niewielkich zmianach konstruk- eyjnych, mozna uzyskiwaé poéadana site nacisku. eo nse , : (nidanlseeiignens dene i budowa sespoléw docstowyeh 39 Rye 36 Element pega jednotorczowego a irubowymspreynami docshoymi (het: Le) 1 = oprawa sprees 2~ gnc spre, 3 ~spresyna srabowa, aren doetstona, 3 ~ kolo omacho, 6 = trea spreele 7 ays wyeiatows, 8 sarcegiowy40 ____Zerpidoishowy sprzeta Rodaje butow zespliw docitowych AL (Od sinks Od skrzynki biogow Od sinika Od skrzynki blag ys 37 Tara dcitonaspreela fedhoturczonego 2 spetynamt rubowyra iz eliog gprawa. Wikomanie tandrdowe Tip G do whongch pow smchodowych (eb: Fichiel & Sachs AG) COprawa spracala jest wykonana z Zeliwa szarego, Niezbedne w tym ronwiazanin widelki wylgezajace, wykonane preewaznie jako utwardzone dyfuzynie (powierzch- niowo) adkuwki, sa prowadzone w lozyskach igielkowych albo slizzowych, Storowanie spraeglem odbywa sig przewaénie za pomocg widelek i centralnie usy- tuowanego lozyska wyeiskowego, Fhkonane sandardowe zspolydecskowego spre ze spreiyn talerzom do samochode osobowego (Gro: tina Luk) 1 -oprawa spregla.2~trezadociskowa, 3 ~ soetyna talerzowa, 4 pierce oporowy 5 sworze 3.2.2. Sprzegto jednotarczowe ze sprezyna talerzowa 6 a, 7~ spre plows Na poczaths lat siedemeziesiatych spreega ze sprezyme talerzowa zacealy wypierae niepodzicinic dotadkrolujace spraegla ze Srubowyn sprezynam dociskowyrni Wsp6l- czesne samochody sa niemal wylacznie wyposazane w spragaia 2 sprezynataler20- ‘wa, Z magi zroznicowanych wymagen spreegia te moga mice rine rozwigania Kon situkeyjne. Nojezeiejspotykane rozwigeania ich istoa i kyteria rbanicowania 20- staty oméwione ponizej. 3.22.1. Roxwigzanie standardowe Na rysunku 3.8 pokazano najezgSciej spotykane standardowe rozwigzanie zespotu do- ciskowego sprzegta, ‘Tarcza dociskown (2) jest polaezona 2 oprawa (1) trzema usytuowanymi obwodowo sprezynami plytkowymi (7), praynitowanymi z jednego kofica do wygarbiei tarczy (2), az drugiego do oprawy (1). Dla oszezednosci miejsea od strony tarczy zastosowa- no nity zamykane jednostronnie (rys. 3.9). Taka technologia nitowania zapewnia dobre laezenic bez uszczuplania powierzchni cieme) tarczy dociskowe% ys. 39 Polaczeniesoreéyny phone) = Jednostonne tamskanso (Groat ema Lak) roa dociskowa ite42 ____Zespotdoeshowy sprees _ 3.2.2.2. Zespdt dociskowy ze sprezynami plytkowyml Iaczonymi w tréjkat W tym rozwigzanin wykorzystano preedstawione w punkcie 3.1.2 korzyéei wodenia sprezyn plytkowych w tréjkat. Najistotniejsza r6znica w stosunku do rozwiazania stan- dardowego polega na sposobie mocowania tarezy dociskowej do oprawy sprzegia, Prayjgcie gamkowego kszlaitu Kola zamachowego powoduje brak miejsca dla wy- ‘garbieit na tarczy dociskowej, koniecznych do mocowania sprezyn plytkowych roz- mieszczonych obwodowo. Zastosowanie trdjkainego usytuowania sprezyn plytkowych pozwala na zrezygnowanie z wygarbien i wykorzystanie oméwionyeh wezesnie} zalet takiego ulozenia sprezyn (ys. 3.10). 28 ys. 3.0 esp docskoy ze prezmg talerzowe spreynani plytowsitlacconym w rojat (re: firma Luk) 1 vrava spraggla,2~tarezadocishow, = apres pow spretma toler, 4 ~ perio oporowy, $—sworzeh, 3.2.2.3. Zespot dociskowy ze sprezystymi wieszakami Rozwiazanie ze sprezystymi wieszakami jest stosowane w zespotach dociskowych od niiedawna (rys. 3.11). sara _Rodkaje uiowa zespotiw docstowyeh___ 43 ys. 31 esp detshoy ze spredysymt wleszatant soreynanpydomymtIgcznynt je (@rodi:fma Luk) 1 -opravaspraega 2~ trea dois, 3 ~spreyna talerzowa, 4 ~pierickoporow, $= swurce 65~ nig 8~sprgyna plyttowa, 9 nawiercenle vromowzaace, 10 ~otwérustalnig, 11 = weak prey Wtrakeie produkeji oprawy sprzeula jest w niej wykrawany profil wieszakéw. Trzpie~ nie nitow (5) mocujgeyeh sprezyne talerzowa (3) i prowadzacych pierscienie oporowe przechod7a tikze przez napiete wstepnie sprezyste wieszaki. Blastyeznosé wieszak6w opéznia niewatpliwie zuzycie mechaniczne w miejscach mocowania sprezyny talerzo- ‘wej (na trapieniach nitéw) i zapewnia joj lepsze ulozenie, bez luzow (rys. 3.12). ys. 12 Deialanie wkrojonych w oprawie spregla sprench wieszatow weal elintnag cow mocowania Sprebny inlrsove! Gato ira Lak)44 Zep dotohony spregta T ae ug Efektem tego prostego, ale bardzo skutecznego rozwiazania jest gwarancja zacho- ‘wania takiego samego przegigcia sprezyny talerzowe) przez caly okres jej uzytkowa- nia, precyzja sterowania spraegtem, a takze usunigcie, wystepujacych niekiedy, odgio- sow zgrzytania sprezyny talerzowe}, 3.2.24. Zespdl dociskowy ze sprezyng oporowa, Podobnic jak zastosowanie sprezystych wieszakbw, rownies rozwiazanie ze sprezyna =| ‘oporowa ma na celu udoskonalenie mocowania, bez luzow, sprezyny talerzowe}. 2 Zamiast pierScieni oporowych umozliwiajacych przeginanie sprezyny talerzowe| podezas wigezania i wylaezania sprzegia, zastosowano tutaj przetioczenia w oprawie | sprzegla (1) i sprezyne oporowa (16). Dzigki jej zastosowaniu eliminyje sig huzy istra- = ty osadzenia oraz stwarza mozliwosé samoczynne} regulacji w miarg zuzywania sig sprezyny talerzowej (rys, 3.13). ys 13 lnc od liziw mocowaniespreiyy talerzowy x zastxouaniem spretmy anon (xb: fs La) 1 oprawa spzela,2~ area dotskawa, 3~spresna telersowa, §~ wos, 6m. 7 ~ spre phttowa. 16~ spina operowe Rodzaje budows sepoliw docskowsch 48 323 Spreeglo'SAC firmy Luk ‘Tradyoyjne spr2egla ze sprezyng talerzowa cechuje m.in, rosnaca sila naciskw na pedat spraegla w mare zuzycia okladzin ciernych (patrz punkt 5.6 ~ wykres sity), W dazeniv do optymalizacji uktadu sprzegia opracowano sprzegio SAC (Self Adjusting Clutch), kt6re odznacza sig lieznymi zaletami: OD iiewieikie sty wylaczania o statej wartoSei w calym okresie weytkowania sprze- ga, wigkszy zapas na zuéycie mechaniczne, wigksza trwalosé dzigki samoczynnej regulacji w miare zuzycia okladzin, rezygnacja z uktadu wspomagania w pojazdach uzytkowych, prosty mechanizm wysprzeglania, niewielka drova pedatu sprzegia, ‘mniejsza droga przesuwu lozyska wyciskowego, Cech chatakterystyezna sprzezla o samoczynnej regulagji (SAC) jest inne osadze- nie sprezyny talerzowej, W rozwiazaniu tym gléwna sprezyns talerzowa nie jest setywno przynitowana do oprawy, lecz mocowana za posrednictwem przestrzennego element sprezystego, zwanego czujnikiem przeciazenia (rys. 3.14). O ile typowa sprezyna tale- zowa ma silnie degresywng charakterystyke, 0 tyle w sprzqgle SAC charakterystyka ta w niemal pelaym zakresie jes liniowa. Dopoki sila wytaczania jest mniejsza od sity koniecznej do wygiecia czujnika praeciazenia, dopéty punkt preegigcia sprezyny tale- rzowej pozostaje w tyim samym miejscu. Zwiekszenie sity wylqczania na skutek 2uzy- cia okladzin ciemych powoduje przezwyciezenie oporu czujnika preecigzenia i prze- sunigcic punktu przegiecia sprezyny talerzowej w kierunku kala zamachowego. W ten sposdb sila wylaczania jest zawsze rowna aporowi ccaujnika przecigzenia. Powstaiqca pray tym sacze- lina migdzy sprezyna talerzowa w punkcie je prae- gigeia a oprawa sprzegia jest wyréwnywana za pomoea pierscienia przestawnego z trapezowyrni Scigeiami na obwodzie. oooooo i i A] sme: 5} spate: 2] oe ie ys. 314 asa dtalani spreela 2 somoezynng regulacia LK SAC (xb: firma LAK) 1 = exunitpreciginia,2~ punks pega spresny talerzove, 1 ~ tapsiny price mepuacyny 4 pret tars46 ____Zesp docishowy spregio Pokazany na rysunku 3.15 mechanizm samoczyane} regulacji w miarg auzywania sig okladzin ciernych sprzegta ma wykonany ze sztucznego tworzywa piersciet (2) 2 trapezowymi Scigciami na obwodzie. Kormpensuje on szczeline migdzy sprezyna ta- lerzowa (4) a oprawa, powstajaca na slutek zmniejszajace} sig grubosci oktadzin i preemieszozenia spreayny czujnika preeciagenia, Pierscieh jest wstepnie napinany za pomoe obwodowo rozmieszczonych sprezyn srubowych (3), Przebieg wartosei sit wyciskania w konwenejonalnych sprzealach i w sprzggle SAC prvedsiawiono na rysunku 3.16. Wariosé sily wylaczania w sprzegle SAC jest prawie liniowa w ciagu calego okresu jego eksploatacji Ros 15 Badowe sprepla = samoe=ymngregulaci SAC (Elo: rma Lak) a sprgal, 2 ~ pleco regoryny. 3 ~ spretyna mapinajaen, ~ spreéya talercow, ih peacasena, 61 7 ~smarenie, spre pms, 9c doce, 10 2dersak tora spree W Seaton : ‘ a 2 mane i we tye 236 3 ompte sas Ponape = seule wre rr rr endoaton SAC hog acca (esi nc C08) wats Rodeaje i budows espn docionych AT 3.2.2.6. Spraeglo Low-Lift Sprzeglo Low-Lift jest odpowiedziq na oczckiwanie wiekszego komfortu jazdy i po- prawy sterowania sprzeuta, Nazwa ,Low-Lift” ma informowaé o zmniejszone) deodze przesuwa tarezy dociskowe) Sila nacisks stopy na pedal sprzegia pozostaje w bezposrednie] zaleznosci od warto- Sci przelozef: stosunku drogi pedalu do drogi widelek wylaczajaeych oraz stosunku drogi wylaczania do przesuwu tarezy dociskowej. Zmniejszenie drogi przesuwu tarczy Ldociskowe) przy niezmienionej drodze pedatu sprzeula powoduje zmiane wartosci prze- lozeh oraz zmniejszenie sity nacisku stopy na pedal (rys. 3.17) Zanniejszenic drogi przesuwu z 1,8 do 1,2 mm oznacza zmniejszenie sity nacisku na pia o jecing tzecia, co jest odezuwane jako istotaa poprawa sterowania sprzggla (Od strony konstrukeyine} efekt ten osiagnieto dzigki innemu sprezynowaniu okla- dzin ciernych tarczy sprzegia oraz zmniejszeniu drogi przesuwu tarezy dociskowe} 2 jednoezesnym zastosowaniem sprezyny talerzowej 2 wieszakami sprezystymi seal ot n | 2 i : g 7% Low un i om os - a ° 2 7 & mm 8 wykonania Standand-Lift { Low-Lift Etiminacjs txz6w w mocowaniu sprezyny talerzowej iwynikajgcexo z tego liniowe- ago przesusiu iarczy dociskowej pozwolla na rezyioacje ze zwyczajowego zapasu na skutki zuzyea gniazda osadzenia spreéyny talerzowei Stosujaetereze doviskowe typu Low-Liftnalezy panigtaé, ze: @ mogqone byé montowane tylko 2 tarczami spreeul, Ktbre maja odpowiednio ~zini'szone spreéynovanie okladzin ciemych, . dopuseezalne bicie bocane tarczy spraegia nie mode preckroczyé 0,5 mm. [Niestosowanie sie do tych wymagaf moze prowadzi do szarpania spraegta i Klopo- tow 2 wylgezaniem,48 Zesptdocistony sprggia 3.22.7. Spraeelo ciggnione ze sprezyng talerzowa ‘Kousekwenine dazenie do ograniezania wymiaréw réenych zespot6w samochodu zro- dzito pomyst specjalne} konstcukeji spraegta ciagnionego, Moda je spotkaé w niekté- rych samochodach osobowyeh, np. VW Golf i Jetta (cys. 3.18) Inacze) niz w Konvencjonalnych rozwigzaniach, zespot dociskowy jest tua bezpo- Srednio preymocowany Srubami do koinierza wali korbowego. Po zamontowania tar- ezy spreaila kolo zamachowe jest mocowane do oprawy sprzegta (ry. 3.19). Sprezyna talerzowa zewnetrzna krawedzia opiera sig na opravie spraggla (1), a krawedzia we- wnetrana — na tarczy dociskowe} (2). Takie potozenie tarezy doviskowe) sugeruje, 7 Jest ona ciagnieta, a nie dociskana. Stad nazwa tego spracata Preeginanie sprezyny talerzowe} (3), w daslownym tego slowa zaczeniu, nie ma tutaj miejsea; przy wylaczaniu sprzegla sprezyna jest racze) odciqgamna od tarczy dock skowe| (2) przez talere sprezysty (11). Spredystytalerz dociskowy (2), preylegajacy do listkow sprezyny talerzoweji blokowany pierécieniem zabezpicezajacym (12) est uru- cchamiany za pomoca popychacza poprowadzonego wewnatrz walka sprzgglowego Od stnika Od shrzyktbiogsw 0d sitnika Od srzynkibiegow ‘Spreepaclagione w sanochadach VW Golf (2rélo: ima LK) 1 oprawa sprsega,2~ trea doiskowa, ~ gpreane talerzowa, ~ spe, 6~ mi, 7 ~ apres Plvowa, 10 nit wyronmonatniaey, 11 ~ sprays lolers docisowy, 12~plericieeabespiezanacy Beiter Rodzaje i budowezespoléw docishowgeh 49. Na kofcu obudowy skrzynki biegéw, pod po- kayo, zmajdjesigoeysko wyciskowe, arash miajace popychacz, Lozysk jest smarowane clejem ze shrank biegow Popychaez poprowadzono wewnarz drazo- nego wal spragalowego i szczeliono gumo- wwymn pierécieniem wpuscezonym w wybranie wf wale, Z uwagi na szczeg6lng, konstrukeje spreegla ciagnionego, podozss jego montaz sale uwazne prasrrzeges kil zalece® ys. 39 Prong macy w spree lagi inocowany sab do lanier wale Karhowega, Mevamachoadach VW Golf (Bras frma Lik) Naletyzavsce wymientot sperjalne Sruby mocujacespreeglo do wal korbowe- ‘0. Sndby te muszq B96 odpowiedio zabespieczonepreedodkrgcaniem, ich dociggania naleiy praesrzegaézalectmego moments dokrgcanta. Naty zawsze montonaé Blache ostonowa miedey tht srub opr spregta, Kolo zemachoweastavia sie wobee opravy spreegla tka ustalajaeym Spresyeytaleredociskowy natty zablokowaéplercieniem zabespiesajacym Przed aruchomieniem sinikaRlkakromie weisnaé pedal spreepla,w cel la Simegoulotenia si periena, Pierivienie zabespeceajace maja rSineKonsrukje, lato pray mont na- lely zwracaé uwage na polodenie ich zagietych kancom. ‘ray ponownym worowadeaniu popychacza do watt sprggtowego niente bexpieezedsiwo usckodzenia gumowego piricinia tszezelnajacego, C0 o- wovje saolejenie ores sprees! 32.2.8. Spreeglo Luk TS ‘Nietypowe rozwiazania ukladu napedowego wymagaja szezegblnych konstrukej sprze- giet. Na przyktad w samochodach Peugeot 204, 304 i 305 skrzynka bieg6w nie jest tradyeyjnie mocowana konierzem do silnika, lecz umieszezona w misce olejowe} sil- riko, Zastosowanie konwencjonalnego sprzggia nie wehodzito tutaj w rachubg. Firma Luk opracowata dla tych samochodéw specjalne sprzegio TS (rys. 3.20). ‘Koto zamachowe (13), taroza dociskowa (1) i tarcza sprzegia (14) wraz 2 wieloboc2- 1 piasta (15) stanowig jeden zespél, ktdry wraz z rowkowym kolem pasowym jest50___Zaspi dcishowy spregta Rys. 3.20 Spacalna konsrujasprgpla Luk TS do sanochodow Pougeot (rbd: fms Luk) 1 —oprawa praia, 2— axa docishows 3 sprezmatalerzowo, €~plevielel, 3~ oxo 6 nic 7 prety plthowa. 9~ nanirconte ‘eyrunowatgince, 13 kolo samachowe, 14~ orca ‘prego, 13 plasta welbocna montowany do ezola walu korbowego, Moment obrotowy jest przenoszony od wah korbowego przez piaste wieloboczna na oprawe spraegla. Strumieit mocy rozdziela sie j przez kolo zamachowe oraz prze7 tareze dociskowa trafia na okladziny cieme tatezy spraggla. Preeniesienie momentu obrotowexo na skrzynke biegdw nastepuje przez drazony walek spraegtowy, biegnacy od czola watu korbowego. Przesuwne osiowo lozysko \wyeiskowe umieszczono na zewnetrznej, eylindryczne} czeSci pissty wielobocane) 3.2.3. Spragglo dwutarezowe Nie naledy mylié spreggia dwutarezowego ze stosowanym w ciggnikach rolniczych spraeglem podwéjayrn, ktére obstuguje dwa oddzicine waly napedowe (jeden dla k6t jeadayeh, drugi dla dotaczanyeh maszyn wspétpracujacych), Rodssjetbudowe sepoléw docskowroh SL Jak juénapisano w punkeie 2.9, dolnosé przenoszenia momentu obrotowexo przez sprzegto zdecydowanie warasta dzigki zwigkszeniu liczby powierzchni ciernych pray niezmicniong srednicy spraggla Spraggla dwutarczowe maja dwietarcze sprzesta polaczone zjednym walkiern spr2e- slowym. 32.3.1. Spragglo dwutarczowe samochodu osobowego Spragala dwutarezowe sa stosowane w samochodach osobowych sportowych i wysei- gowych, w kinych musi byé preeniesiony szezegélnie duzy moment obrotowy, a po- zostagce do dyspozyc)i miejsce na zabudowe spraggla jest ograniczone, albo kiedy ‘byt duzy moment bezsladnose ne jest po2qdany Na rysunk 3.21 sq widoczne dwie tarcze sprzgala samochodu Porsche 928, co po- ‘2wala na podwojenie wartosei praenoszonego momentu obrotowego, poniewa? liczba + 2 ie 2 ys. 321 Element sprogtladvaurezowego samochodu osbowega Porsche 928 (rbd: Parse AG) urea decstowa, 2~ tree sprog, 3~ trea potredoia,¢~ wine ebay roam powierzchni cienych jest zwigkszona do ezterech. Obydwie tareze sprzestia (2) sa r07- dzielone tareza postednia (3), do ktdrej jest preymocowany wieniee zebaty rozmuchu (A). Tareze cociskowa wykonano w wersji jak dla sprzegta ciagnionego. 323.2. Spreeglo dwutarcrowe samochodu cigzarowego W samochedach cigéarowych spotyka sig sprzegta dwutarczowe o srednicy do 380 mm. Sqone wykonywane w wersji ze sprezynami Srubowymi abo z ciagnionymi sprezynami talerzowymi i moga preenosié moment obrotoxry do 2000 Nm.$2___Zeypdtdecishony spreegla ys. 322 Slandardowe sprzeto dvutarzowe 2eSrubowymd sore dociskowoml typ GF2. do ciethich poland wthowseh (bal: Fie fe Sachs AG) Nays 3.23 Gagnionesrcesto dwwtarzowe ze sprena talerzone, pt GMRZ, do samochodiw cgtaroych (Gaba Fiche & Sache AG) “Tarcza dociskowa GF-2 fimmy F&S (rys. 3.22) jest powszechnie stosowana w cigé- kich pojazdach uzytkowyeh, Podezas montatu te} tarczy naledy koniecanie zwrécié tuwage na to, aby suwak mechanizmu wyeiskowego opicral sig na kole zamachowym. Wredy mechanizm wyciskowy zapewni wlasciwy przesuw obydwu tarcz sprzeuta iréwnomieme zuzycie okladzin ciernych, Wykonanie sprzegla w wers)i ciagnionej (ys. 3.23) pozwala na przenoszenie znacz~ rnych momentow obrotowych przy stosunkowo niewielkich srednicach, dzieki czemmu mogna ograniczyé wymiary spr2ggla, Obok oszezednosci miejsca sq wykorzystywane wszystkie inne poznane juz zalety spraegla ze sprezyna talerzowa. Tareza sprzegia 4.1. Wprowadzenie Rozwigzaniem problemu drgaa skretnych, korzystnym pod wzgledem kosztéw ioszcze- dzajqcym mizjsce na zabudowe, jest zastosowanie tarcz sprzegta z tumikiem digah skrginych (rys. 4). Tareza taka jest wyposazona w wyrafinowany uklad sprezyn thi- migeych drginia, polyczony z, elementami sterowania procesem tarcia, Umodliwia t0 zachowanic w kaZdych warunkach eksploatacyjaych prawvidlowe charakterystyki thi- micnia drgat skretnych przy zdefiniowanej sztywnosei sprezyn i okreslonym thumie- niu ciernym thistereza) ~ ys. 4.2. Dzigki najnowoczesniejszym technikom symulacji stalo sig mod iwe daleko idace wyizolowanie drgaf skretnych w ukladzie napedowym Rye Tare sprzgla 2 damiom dra siren (38 spressmowanien ‘fladsincernyeh (Gro fit Luk) 1 plerce ciomy, dui wstepny, 2 sped talerzowa, thik siey 1. stop), 3 ~koniore ia thank waren, 41 5~sprety decskowe, tun wstgpny, 6 Hath lama wsgpncee 7 spresmnatalersoe, tami glows (stop). 8 stated astlajacy, 9-sprecya aera, ask ‘astepey (stop. 10 area ciema rbocea. mk wep, IT atk tani votepego 12 prety tera, tat loamy (stoped, 14 ~ plericek cir dunk ety54 Toreza spree ys 42 Sehemai fatcjonabry (a) i charlie) thon ‘bya bree (Zeal firma tuk) 1—2-wopi,cunik lon, nape deroany, Fete, tank foun nape oar, 32 scope tk agp, moped odoroony ST nope hone Seiepi, nape arom Saf sop ne tgp naned normaly, G1 stptei nik low, naped normal. opie prejciony, > 72 tpi nie loamy, raped norman. $= 2 rapt, te step ernie sprceglania 9 tart, beg joy wel ike ahs Whe waren co) °) = sink = Shrzyia biegd o a s 02 0 ay 3 02 czas cuss Ry 43 Chorobereic dngak (Gest: rma tsk) tunika deg sketch a) = amie (9) a biog jatowym inka (ys. 4.3). Pozwolilo 10 na oszezednosé zuzycia paliwa i zmnicjszenic emisji spain, szezegélnie w dolnym zakresie predkoSei obrotowych biegu jalowego silnika, ‘Optymalne spre?ynowanie okladzin ciemych pozwala ponadto na dynamiczne zwiek- szanie wartoSei momentu obrotowego podezas ruszania z miejsca i na eryonomiczny pracbieg sity nacisku na pedat sprzegia, co znacznie zwigksza komfortjazdy. Oidadsiny cere $5 4.2. Okladziny cierne 4.2.1. Wiadomosci ogéIne Cech charakterystyezna sprzegia ciemego, jak wynika z jego nazwy, jest przenosze- nie moment. obrotowego przez polaezenie cierne. Takie polaezene jest osiagane za pomoca prevnitowanych albo przyklejonyeh do tarezy spraegla okludzin cierych. ‘Okiadziny odgrywaja w spreeglach szezegélag role, Sa one poddawane naprezeniom rozciagajacym, tmqcym i zginajacym i Zeby sprostaé wymaganiom, musza mieé naste- pujace cet Sciagacz walka spragglowego w samochodach Opel |W samochodach Opel o napedzie przednich kol w celu wymiany sprzegla naledy wy- estar monta - _ ; ‘montowaé watek spreeglowy. Za pamoca specjalnego Sciagacza (rys. 1.9) mozna watek poe ta20wy do pierscieni uszezeiniajqeych lozyska kulkowego (Opel) waé i ponownie zamontowaé. Do fachowego zamontowania i wymontowania pierscieni uszezelniajacych waka kor: bowego ornz fozyska kola zamachowego w samochodach Opel o napedaie preednich él stuzy zestaw narzedzi przedstawiony na rysunku 11.11, Jest on szozegélnie przy W kategoriach ,,sportowyeh”: W celu uzysiania najwigkseej predkasci samochod nalezy znamionowa predkosé ob- rotowa sitnika, na ,najwyészym” (cay besposrednim) blegu skrzynki biegéw, prze- niegé 2a posrednicowem osi napedowych (ze stalym przelazeniem) na kola napedowe. 2) W kategoriach ,.ekonomicanyek” W celu osiagnigcia modliwie dite) predkosci samochodu przy najmniejszej predkosci obrotowe} ilnika, a 7m samym najmnigiszym zuyctu paliwa, nalezy ,najwyeszy” bieg _skrzynki biegow zaprojektowaé jako ,,bieg ekonomiceny" (oszczedny) ~ ry. 12.10. Press andy rv] ys. 12.0 Lina cig streynia§ 5-31 _biegem bespaseduin linia keskowe sly = biegem oxzzedym 0 Bobo” 000 —8obo Prec cbroowa nfobein} 12.1.3. Moment obrotowy Kaidy silnik ma okreslony maksymalny moment obrotowy Tya- Wielkosé ta informu- {eo modliwosciach silnika, a je} wartosé jest podstawa do obliczef element6w skrzyn- ki biegow, np.: Wiadomoici opine 139 6 zehatych, satywnosei obudows, wwielkofi lozysk, srednicy walkow. \W danym samochodzie przetozenie osi napedowych jest wartoscig sala (py zawiera sig pomigdzy 2,0 6,0). Zalezy ono od masy pojazdu, macy napedowe} oraz mamiono- ‘we) predkoseiobrotove)silnika i detorminuje zakres predkosct jaz ‘Moment obrotowy na kolueh napedowych ablicza sig W nastepujacy sposdb moment obrotowy sinika * przeivzenie skrzynki biegSw * praelozzni osi napedowe} Preyklad Toy = 130N-m Tans ~ 1,0 ‘na najwyészym biegu) Tow, = 3.0 Moment obrotowy na kolach wyniesie tem 130:1,0°3,0=390 N-m. W celu zwiekszenia wartosei momentu obrotowego (sly napedowe)) skrzynka bie- .g6W otczymuje rééne przelozenia ~ biegl Liezba biegow i zakres preelazed skczynki biegow zaleza od wymagaf stawianych daneme pojazdowi, cooo 12.1.4, Przetozenia Kaademu biegowi sa przyporzdkowane konkretne przelozenia, W zakresic niskich biegdw chodzi 0 uzyskanie niezbednej sity napgdowe}, a na biegach wyzsaych ~ © osiagnigcie duzej predkosei jazdy. (Na rysunia: 12.10 pokazano przyklad w odniesieniu do pigciobiegowej skrzynki bbiegéw firmy ZF ~S 5-31 w wersjach z biegiem bezposrednim i biegiem oszezedaym, Predkosé cbrotowa silnika: maks. 6000 obe/min, Maksymalna predko$é jazdy: 230 km/h. ‘Taki wykres mozna sporzadzié we wiasnym zakresie, jeéeli sq znane nastepujace dane: G teoretyczna maksymalna predkost jazdy, ©. najwiekszy moment obrotowy, Q_przetozenie skrzynki biegdw (tab. 12.1) oraz a liczba biewow, “Tliea 124 ‘Wes saya igo ‘leg expoiedn Bley escent bes 420 2 bes oc) 3 ee 1 abies 12 Sober 1.0 bal140 ___Mechanicene sry big azt6 Kole apedzaiace| Ko'o nnapedzane 4) 2=00 ys, IL ys, a Prelate | Prayklad dla preelozeni jednostopniowego (cys.12.11) colo napedzane'kolo napedzajace = =z, 1,0. Przy jednostopniowyn przelozeniu (wspépraca tylko dwoch kot zebatych) bedzie to: 230 16 a zatem przetotenie i= 1,875. 187 Prayklad dla przelozenia dwustopniowego W skrzynkach biegow uzywa sig dla kazdego biegu przelozen dwustopniowych (ry. 12.12), cayli 2 udzialem dwéch par k6l 2ebatyeh, WartoSé preelatenia oblie2a sie no stepujgeo: in, 30-27 _ 810 led 2; a aatem preetozenie i= 3,62. ‘Ne rysunku 12.13 przedstawiono zestaw kél zebatyeh w czterobiegowej skrzynce biegéw w wersji z biegiem bezposrednim, Kola zebate maja rbéne liceby 2gb6W i po- zostaja w stalym zazebieniu, Kola o liezbie zebéw 20, 23 127 sq osadzone obrotowo na walleu giownym (zdaw- cczym), natomiast kola o licabie 2gbéw 14, 16 i 21 sq osadzone na stale na walk po: Sredaim, Zestaw (4), w ktérego sktad wehodizi watek spraegiowy z kolem o 15 zebach i koto 2.30 zgbami jest nazywany stata napedowa 3,616, Wiadomotcs opine IAL ys. 1213 Zestaw bl zebatychexersblegowe) Stes big w wor 2 Begin bespairednim Praclozenia biegow 1. do 3. oblieza sig nastepuigco: oo at a= So ow 3,62 x0 16-16 256 30:20 _ 600 162 336 Na biegu 4, walek spraggtowy jest polaczony 2 walkiem glownym i w ten spossb uzyskaje sie bieg .bezposredni z preclozeniem = 1,0 (cys. 12.14). ys. Ina 4 leg (bespotre) 0 peloton 3142 ___Mechnicen soz begv A A 3 g Zeca tb a Rys. 1215 Zest Ul ehatych schema ‘presote pigiobegome) sbr=mkt ‘egw 0 wart ego S| Sy S S 5 rs = coe Zestawienie kt agbatych pigeiobiegowe| skrzynki biegdw w wersi 2 bicgiem cszezedayin (big 5 est kee nazywany ekonomicznym albo nadbiegiem) preedsta- ‘wiono na rysunkky 12.15, Dodatkowy zestaw két (5) sklada sig 2 lwéno osadzonego Kola o 12 zebach i kola stalego o 32 zebach. ‘Ta sama metodg momma obliezyé praclozenie dla 5. biegu: fms (6) hay 300 <9 0 1632 512 Jest to wiee praelozenie prayspieszajace. Inny zestaw Kol zebatych pigciabiegowej skrzynki biegow pokazano na rys. 12.16. Zestaw (5) jest tutaj umieszezony przed zestawem (3). Przy liezbach zeb6w np. 18/20 dla stalej napedowe i 17/24 dla zestawu (5) przetozenie dia 5. biegu wynosi 0,79. "Najwazniejsea oanica migdzy opisanymi skrzynkami bieg6w to inne scheraty prec- lozei. Rosngce oezecwania pod adresem komfortujaady, zuzyeiapalwa, poziom halast i ezystoseispalin eznaczajg KoniecanoSé dostosowania skrzynek biegow do rozmych silnik®w, zabudowywanych w danyen typie pojazdu. W tym celu samochody osobowe oraz ezesce} sa woyposatane w szesciobiegowe skrzynki biegow. Pozwalaja one na uuzyskanie wigksze) rozpigtosci praslozeé i na lepsze wykorzystanie mocy silnika {i momenta obrotowego, uzyskanie wiekszego Komfortu jaady, szezegélnie przy wol- ne} jezdie, dzigki spokojniejsze} pracy silnka, lepsze} ochrony érodowiska dzieki zinicjszonemu zudyciu paliva, wiekszej sity napgdowej na 1. biegu, Skrzynki te sq maja wigksea mase i gorszy wspélczynaik sprawnosci Moana wyrbdnié try odmiany szesciobiegowych skrzynek biegow. ‘Odmiana pierwsza: odsaae migdzy biegiem najnizszym a najwyzszym jest podzelo- ny na szedé zamiast na pieé biegow. Zaleta jest precyzyjniejsze stopniowanie skraynki biegow. Skoki mieday practazeniami koleinych biegow sa mnie}sze, co pozwala lepie| Wiedomoicsogdine 143 Zestaw kok ys. 1246 iy pry zest kil zebatych ‘rchoman pele pielobegone tipsy big w wer 2 Blegiom 2 secede nit. w preypadku skrzynki pigciobiegowe} utrzymywaé predkosei obrotowe silnike wkorzystnieszym zakresie.Jezeli bicgi sa przsiaczane w odpawiednie)chwil, skrzynka szesciobieyowa umodliwia wzyskanie dobrych przyspieszef, nie ma natomiast zmiany mmaksymalne} predkosei jazdy w stosunku do wersji ze skrzynka pigeiobiegowa. Odmiana druga: wszystkie pigt biegow preesunieto nieco do gory, zachowujac przs- tozenie na | biegu. Stopniowanie skrzynki jest dakladniejsze i nieco wieksza jest mak. symalna predkosé samochodu. Na podobne} zasadzie opracowano pigeiobiegowa sportowa skreynke biegéw dla YW Golf. W tablicy 12.2 zestawiono pordwnawezo przelozenia calkowite skrzynck cztero- i pesiobiegowe}. Dia obydwa wersji preyilo te sama znamionowa predkose brotowa silaika 5600 obr/min i tkie samo ogumienic.Z zestawienia wynika doklad- niejsze stopsiowanie skrzynki pigciobiegowe) i tyIko 0 10 ka wigksza predkoss rmaksymaina. WartSei praslozef na biegach pierwszym i wstecznym sa w obydwo skrzynkach tlie same. ‘Tales 122 Carebiegova sya Bagh Figicbiogona tala baie Bieg PE reste on | Bieg —— TEBOHEIE rok ah Waeeny 33 | Waeeny 133 7 H as mn i BAS # 2 755 78 2 3 7 3 Sm a7 3 sa Ts + Bar 156 4 a Be 5 358 166144 echanlcone soz begin Bulow mecharicenych srzyk bagi 145, “Ties 123 ‘Sin Tel So eR Tots EWI Preloenie ratoanie Frskaenic —“catkowite | Pumlotenie attowite T Bgl 4a aha = 317 Sinr= sai 12368, 2, bie/onaw at | 0319 = 2.605 419 12105 6ai6 3 biegzeaw kt | ao2s = 1429 3929 = Ls | biepent Kt 3134 = 4088 as6= 0972 5. bela Kat 1 Bal = 1007 3233 = easTo 6. biggest dt 3134-0912 36> 10808 ‘leg weeeayfestnw KOE) (3012)(23:18) Lip-e314) 107 = 4630 Praotmaie exam tt | hs = 4200, oa = 3238 Profane axawa hit | 9 = 316 ane Wes Seno Konia uimiana wrzecia: preetozenia biegow |. do 5. pozostaja bez zmian. Bieg 6. jest doto- ony na gorze. Jest on wige typowym biegiem do szy’bkiejjezdy, oszezednym, Szosty big jest wigezany po rozpelzeniu samochodu na 5. biegu do zadanej predkosei. Pred- koi jazdy zostaje zachowana prey zmniejszone} predkoSci obrotowe} silnika, W tablicy 12.3 zestawiono wartosci przetozeh dwéch szesciobiegowych skreynek biegow. 12.2. Budowa mechanicznych skrzynek biegow 12.2.1, OgéIna klasyfikacja skrzynek biegow Rozréinia sig skrzynki biegow: 2 wapdtosiowe i 1D niewspatosiowe. Moga one byé wykonane jako skrzynki biewow: Dz preesawnymi kotami (przestarzate), Q ze spreeghami klowymi (Aphon), O synchronizowane, D automatycme. Automatyczne skrzynki biegbw sa zawsze wspétosiowe, 12.2.2. Wspélosiowe skrzynki biegow Watki napedzajaey (spreegiowy) i napedzany (gléwny) leaa zawsze w tej same} osi (linia Srodkowa na rysunku 12.17), Kierunek obrotw na wyjSeiu ze skrzynki biegow jest taki sam jak kierunek obrot6w na wejSeiu do skrzynki. Skrzynka ma tray wat, OD spreegtowy (1), 2 posredni (4), O glowny ‘i6). Wepotosiowe skrzynki biegdw sa stosowane w samochodach 2 tradyeyjnym uikta- <éem napedowym np. BMW, Daimler Chrysler oraz w samochodach waytkowych. Bieg wsleceny jest vluczany za pomoca przesuwnege kota zebatego wstecznego biegu (14). Na wszystkich biegach w pr26d, poza biegiem bezposrednim, przeplyw mocy naste- puje przez dwie pary kot zebatych, ezyli cztery kola (para Két to dwa pozostajace ww zazgbicniu kota zebate) Wszystkie przetaczenia biegow w przbd sq zawsze realizowane na watku glowaym skrzynki biegow. Preeplyw mocy na poszczeg6lnych biegach jest pokazany na schemacie kinema- tyeznym na rysunku 12.17, przedstawiajgeym wzajemne polozenic k6t zabatych dla 3. biegu. Na tym biegu moc praeplywa nastepujaco: walek sprzestowy (1), koto zebate 2), kolo zebat: (3), watek posredni (4) Koto stale (9), osadzone obrotowo koto (10), ‘xére za pomoca mechanizmu spraggajacego (12), skladajgcego sig ztulei praetaczaja- cj, piasty i synchronizatora, jest laczone 2 walkiem glownym (16) skrzyrki biegéw. [Na wszystkich biegach w prz6d, poza 4. biegiem bezpostednim, przeplyw mocy odby- wa sig zawsze przez parg K6t zebatych, skladajaca sig 2 k61 (2 i 3) i nazywang stalg napedowa, na walek posredni (4, woes aeons 5 ys, 217 ie 1 Buadowa tciolanie wepblosiows) any 6 ‘crerobegowe)shrznk begs i (blegiom bezporednin) 1 wale spreeglowy’= kal sebatym napedeaiacam, 2.3 ~Hola napedeaiace watka osradnigo 456 setae Bt xbaoh da I beg, 7.4 zestaw kb gba ala 2 biegu,910~ esta Kl ebay ala big 11 ~ alia ‘eleczajac dla 1.1? Beg TS tla wigeralea dla 3.4 leg 12~ oto napediace Diop watecenego, 14~ kolo prsenine begs woteconeg, 15 olo stale bie steerage, 16 ~ ale gle, 17= last iieltowe do eee i soon aS Sete Coe if ----- a. -osadzone obrotawo na walks —— caeee cere : ee or Jozyskach igielkowyeh. Pray Te Sree bea spregnite 2 welder glow. Capes eee ood Biog wstczny Rola 235,29013115 gna stale nadcone ma odpowtadin als146 __Nechancn rant Be - Budowa mechaniench sey begin 147 peor) tao, 4g Rees W ts0 , 5 gto ra Hie HES * 1 i= 4 18 | a eel = EI 3 ts mis Pep my na beg bpordni. Moc jet prenszon : wala iz ays ‘Srecslomepo (1) ze stator Holm zebaayn (2) | ego sebutym sablerakiem (M4) iS = Popes pena ge oleae (19) cot (bei | = =| saat ony 9 sms Bese = | = Sn \ [No . biogu bezposrednim moc preeplywa z walka spregatowezo (1) bezpostednio = na walek glowny (16). Pokazano to bli} narysunku 12.18. Jesli samochod sto, silnik pracuje i sprzeglo jet wlaczone, wszystkie kola zgbate, oprécz przesuwnego Koln bie- Ss 2g gu wsiccznego i Kota stalego (15) obracaja sig w yb biegu jalowego skrzynki bie- ress es ‘Bow. Wspétosiowe pigciobiegowe skrzynki biegow W tej grupie rozréiie sig dwie odmiany ; | Skrzynki pigciobiegowe z biegiem bezposrednim, w ktGrych bieg 5.jestbiegiem | bezposrednim., Narysunks 12.19 przedstawiono schematyeanie pigciobiegowaskrzynke | bieg6w samochodu Porsche 928 (pominigto kolo aebate biegu wstecnego). Przeplyw | | oey na poszczegdlaych biegach pokazano na schemsacie kinematycznym pod rysun- | kiem skrzyaki =| ro ior \ oN ys. 1219 Pleciobiegowa sronka beg £ bgiem 5. jako bespairedin. Moc jest preenozont = welka ‘proeglowego (0) na tue ‘wlaczage (12), bra musty race leno oraz proce Sprchrontzator () ma walk funy (16). Ne yaunta nie pokz=on0 procamenege kaa egy weeeonego 7 a es au (anaes amo eae ys 1220 Noptosiowa piecobiogowa shzynka biegim.Blegiom bepoiredion jest ieg 4 poral preety mocy 2s. 12.0), Bleg 5 jest proelaeniem preypiercjacym (hadbieg. Na biega moe jest ‘roencszna 2 waa spregglowego () ree hola zebra (2) 1(3) na walek paired (9), try obraca ae nlco wobio¢ wal spreegloweg, a netepnie pres Koo sil (17) aa osadzone obrotowo flO (18) ‘ prsunigcn tet wleczajge} (19) + nlewdoeym nara ynchronatarem w pra mac fest Dreenoszona nade glowny (10). Lizba ew hl (17) 1 (18) fea tok dobrana eb) alee glowny (16) ‘bracal si see od wala spraglowego, Prep mocy na pesezepClnjeh legac potasano Inasehemace ixmanyorym. Kola rebate blege wstecongo (1314118) 9 aio anebenia ‘hy obrcie. Diatege dla vyciszena maja shane by. W eeu wgceenia woecongo beg la wigezjaes (19) jet presrnana lew, Natepae neds polgeenie oscanego obrtowe tol (15) opree ego syrchromisator (nie pokazany na rs) = walkem plwnym strate Skrzynki pigetobiegowe, w ktdrych bieg 4 jest biewiem bezposrednim, a bieg 5. tz. nadbiegiem, ezyli przelozeniem prayspieszajgcym. Na biegu 5. wejéciowa pred ose obrotowa jest mniejsza od wyjsciowe} (rys. 12.20). Skrzynki bieu6w na schematach 12.17, 12.19 i 12.20 moga byé zarowno skrzynka- ri ze spraealami Klowymi, jak tez synchronizowane (dla wigksze} praejrzystosci ry sunkbw nie pokazano synchronizator6w). Obydwa rodzaje skrzynek sa tez okreslane jako skrzynki Aphon, c2yli szezegélnie cicho pracujace. Cecha szezegélna: wszystkie pary k6l zebatych, 2 wyjatkiem biegu swstecznego, sa stale zazebione. W celu utrzymania jak najnizszego poziomu halasu, kkxdde kolo zebate biegbw w przéd ma zeby skosne. Skrzynka ze spreeglami Klowymi ‘oznacza, 2e wszystkie biegi w prabd sa wigezane za pomoca przesuwnych tulei wte- ezajacych ~ spreagiel Klowych,148 Mechanicane lon bagie 12.2.3. Niewspétosiowe skrzynki biegGw Walki napedzajacy (spragatowy) i napedzany (glowny) nie le2a w tej samej osi (ys. 12.21). Kierunek obrot6w na wyjsciu ze skrzynki jest preeciwny do kierunka obrotbw na wejeiu do skrzynki, Skrzynka ma dwa walk: spragglowy (1) ghéwny (2). W skrzyne ach szeiviobiegowych sa takie mozlive 3 walki ys, 1221 ‘Mewapilosins stepia bisgiw. Na ‘usptkch biegooh moc jt proenosrona ror some ‘to rae: ea pare hal sebatsch (ptr: 1 Schemat inemaryeny pod yankien) 24 8 s| Bo | 1 wale spraedony, 2~ wae gidwny, — 4.4 pana tl seach dla eg 15.8 para kl aebaeh da 3. ies | 8 para kil zebatyeh dla 2. biegu, |p 9,10 para til vebapeh dla 1 ie 11a wlgczajge dla 12. Beg 12 tulsa lacy di 3.14 eg, 16,17 — para kl gbaich nape pest Kala 2ghate 17) ot polecone a Si] Finechentonn tic. Dla 5 orwonin leon trong bie Te ESE proporaalomene ma bo (13 1415) ‘naj fzomane kre. Kolo (1) Jest srerie od webieia (15) tle wasn) (it) Deg ta coil wlaccania stecnego beg, kolo pres (14) raptors sarebia se = Kom (13) dapiro po dassym prsungea tate wcebienton (3) len, Oost tow sad do Sasptkich trot w tie wleconie +g Ding wsreznego nsteje 2 pomoa Weloary nego Pracigczanie biegow nastepuje na watku sprzgglowym, na watku gléwnym albo na obydwn jednoczesnie, W skrzynkach niewspétosiowych nie ma biegu bezposrednie _20. Najwyészy biex jest zawsze przelozeniem przyspieszajacym (nadbieg)— ys. 12.22. ys 1222 Nienspélsiowa,piciobegown soaymla biegow 1 wale preedowy, 2 ~ ln wlgezajigca 14. biegn 3 ei {taza fulkowe kone, 3 tala wlgsaiaca 112. beg 15 wale stn 7 ebiente Spraegaine, 8 leo wlacssiace 3 biog tsteconego, 9 Holo abate wseeznego bige, 10 foystohulowe sine Bulowe mechanicrnych skrmek Negi 149 Skrzynki biegow niewspdlosiowe sq stosowane w samochodach osobowych 0 nape- ddzie przednich k6l jako skrzynki pigcio- albo szesciobiegowe. 12.2.4. Skrzynki biegow z kolem przesuwnym Przckaezanie biegow poprzez preesuwanie k6t zebatych jest jeszeze stosowane tylko dia biewu wstecznego. Na wstecznym biegu kierunek obvotow jest zmieniany na prze- ‘ivy. Aby to csiagnaé moc nie jest preenoszona 2 walka sprzeglowego na walek glowny, Jak to sie dzieje prey biegach do przodu, lecz poprzez kolo zebate posrednie wstecene- go biegu. Na rysunit 12.23, po lew, pokazano usytuowanie k6! zebatych na wstec2- ym biewu, po prawe} aS, dla poréwnania, na pierwszym biegu. Wigezanie biegu wstecz~ nego wylasniono W opisic do rysunkow 12.20 i 12.21 Jazde do tyfu umodtiwia w kaédej skraynce biegéw wsteczny bieg (rys. 12.24) = zestawem K6l zebatych (R). Pomigdzy walkiem posrednim i walkiem glowaym znaj- daje sig dodatkowo Kolo zebate biegu wstecznego, pozwalajace na zmiane kierunku ys 1223 ‘econ beg w mechancene)srzynce beg Po lenj: moc est przenaszona = waka poireniego (4) poprse: hal tale (13) najierw tna oto wnecnago begu (14). a nleno na {ole (13), Bore est =bolonane = waite afownym (19). Po pane a poréwnana cesta da 1. Beg ‘Moc fest preenoeona 2 wala pret (4) Doprze acadzone aa nim hla (3) na holo (6) Yella gldeneg brasil hole poirednieg, Nmery indesow ake some ak na rysunach 12171 1220. Do cyan 122 (bran eg lepelasioms)odone se mumery indekaie ‘noiaaach ys 1224 ‘Beg teeny. Mig wale oirenin i townym jes tomieszzonetolopaiednie Kolo posredie150 Mechanicone strani iegin, _ _ obrotow na preeciwny. Liczba zebow tego kola nie ma znaczenia dla wartosei przelo- ena Inaczej nié w dawnych konstrukejuch skrzynek biewow, w ktérych kolo zebate wstecz~ nego biegu bylo kolem przesuwnym, we wspétezesnych skrzynkach takze wsteczay bieg jest synchronizowany. Usytuowanie zestawu két zebatych wstecznego biegu w skrzynce jest zalezne od jej schematu kinematyeznego (por6wnaj rysunki 12.15% 12.16). Jak juz wspomniano, pary ot sa w stalym zazebieniu, prey ezym kola na waiku glownym sa przewaznie osadzo- re obrotowo na fazyskach igietkowych. Zanitn okreslone przelodenie (bieg) stanie sig skuteczne, musi zostaé ustanowione przenoszace moc polyezenie migdzy kalem swobodnym odpowiedniej pary két zeba- fych a wallkiem glownym. W tym celu migdzy kolami swobodaymi (osadzonymi obro- towo) umieszezono mechanizmy spraegajace (1ys. 12.25). torte ta —t Mochanizmy sprzagaiace Sy Ih ETT, $— Wet posretni ——$ yx, 1225 ‘Mig kalamiesaeonyn obotowo sa wnlesszone mechanismy sproggnace 12.2.5. Skrzynki biegow ze sprzegtami klowymi Jednym 2 najstarszych rozwigza sa spreeala Klowe (rys. 12.26). Sktadaja sig one “zosadzonego na walku glowaym wieiica zebatego (1) i prowadzonej po nim uzgbione} wewnetranie tulei przesuwne (2). W celu wlaczenia bieg tuleja jest przesuwana widelkami praelaczajacymi (3) \w lewo albo w prawvo i nasuwana nad waskie uzebienie (4) odpowiedniego swobodne- ‘go kola. Dzicki temu powstaje praenoszace moc polaczenie z walkiem gléwnym. Jest to jednak mottiwe tylko wtedy, kiedy miedzy sprzezanymi elementami (tulejq prze- suwna i swobodnie osadzonym kolem zebatym) nie wystepuje réznica predkosei obro- towych. W preeciwnym razie musi dojéé do ,zerzyt6w". Stools bagi smchronszowane 151 ys. 1226 Spree Howe 1 ini eb osadony a walk gt 2g poesia, 43 = widelt preface 4 uagbiete lola swobodnego ‘Wada sprogela Klowega jest to, Ze w celu wyrownania predkosei obrotowych, przy przelaczanin na wyes2y bieg jest konieczne taw, podwojne wyspragglanie, a przy re- dukeji biegow uéywanie pedatu przyspieszenia (,przezazéwka’). 12.3. Skrzynki biegéw synchronizowane 12.3.1. Synehronizatory W synchronizowanych skrzynkach biegdw elementy, ktére maja bye spraegniete ww celu preeniesienia mocy (obrotowo osadzone kala zgbate i tuleje wlaczajace), sq najpierw doprowadzane do tej same} predkosci obrotowe} (synchroniczny znaczy r6w= nobie?ny). Poza rozwigzaniem stosowanym przez firme Porsche, wyrownywanie pred= kosei obiotowych w pozastalych skrzynkach biegow odbywa sig 2 pomoca atozlo- ‘wyeh pierScieni synchronizatora. W chwili zmiany biegu pierScienie sq przesuwane ww kierunku :akée stozkowe) powierzchni cierej elementu sprzegajacego (wieiiea ze- batego) kola zebatego odpowiedniego biegu. Poprzez tarcie nastepuje albo zmniejsza- nie (przy whaczanin wyeszego biegu) allo zwiekszanie (przy redukeji biegu) predko- Sci obrotowe) koln zebatego danego bieyu. ‘Wspolczesne synchronizowane skrzynki biegdw sa wyposazone w synchronizatory blokujace. Oznacza to, 2e przelaczenie biegu jest modliwe dopiero po calkowitym wyréwnanie predkosei obrotowych kola zebatego wybranego biegu i wspdipracujace) z nim tulei wiaezajaes} Rozréénia sig synchronizatory: 1D bilokujace, 1D dwastozkowe,