Sinemada Kadn Suskunluu

Sinema iinde bulunduu toplumun ve kltrn bir paras olarak kabul

edildiinde, geliimini bu kltrn iindeki elere verilen deerle etkileim
halinde srdrd grlr. Erkek egemenliine dayal ataerkil dzenin, kltrn
bir paras olarak, sinemaya aktarlmas bu noktada artc olmaktan ok uzakta
kalr. Ataerkil dzende tanmlanm kadnlk ve erkeklik halleri, kadnlardan
itaatkar, teslimiyeti, uyumlu ve fedakar; erkeklerden gl, iktidar sahibi ve
mcadeleci olmalarn beklemektedir. Bir kadn kendini erkek kontrolne brakt
lde kabul grrken; bir erkek de evresindeki kadnlar koruyabildii lde
erkek saylmaktadr. Bu toplumsal dzen, erkek kadnn sessiz bir hizmetkar
olmas iin iktidarn kullanmaktadr. Sinemann bu sosyal sessizlii yanstma ve
srdrmede rol olduka byktr.
Toplumsal cinsiyetin, kadnlar zerinde kurduu basknn izlerini, Trk
sinemasnda iki farkl yoldan takip edebiliriz: lki kadnlarn, film retiminde etkin
bir rol stlenememeleri dolaysyla karar mekanizmalarndan dlanmas; ikincisi
ise erkeklerin elinden kan filmlerin kadnlardan beklenen itaatkar ve suskun
tavr olmas gereken olarak yanstmas. Bu basknn nemli nedenlerinden birinin
kadnlarn, film retim srecinde, bir dier deyile film ynetmenlii alannda,
yeterince aktif olamadklar olduu dnlebilir. Batda film reten kadn
ynetmenlerin varl 1896dan bu yana gzlemlenebildii halde, Trkiyede ilk
defa bir kadnn ynettii Trk filmi 1951de Cahide Sonku tarafndan ekilmitir.
Bu ge balangcn ardndan kadn ynetmenlerin ynettii filmler, en yksek
sayya ulat yllarda bile, toplam filmlere oranlandnda %6 nn altnda
kalmtr. Saylarnn az olmasnn yansra bu filmlerin ierik olarak da kadn bak
asn ne kadar yansttklar ve sinemadaki kalplam kadn imgesini ne lde
deitirebildikleri de ayr bir tartma konusudur. Bu nedenle kadnlara seslenen
ve kadnlarla ilgili olan gereki filmler feminist literatr asndan daha dikkate
deer filmler olarak kabul edilebilir. Bir dier neden ise kadnn beyaz perdeye
yanstlma ekliyle ilikilidir. Kadn starlarn n planda olduu ve Trkiyede
sinemann altn a olarak kabul edilen Yeilam dneminde bile kadnlar
toplumsal alana itilmi ikincil konumlarnn dnda bir varlk gsterememilerdir.
zellikle Melodram tr ierisinde yer alan bu kadn imgeleri de trn kendi
yaps gerei eril iktidarn birer taycs, aktarcs konumunda kalmtr.
Trk sinemasnda kadn iki temel tipleme ile karmza kmaktadr. Bu iki
kadn birbirine olduka zt ve filmsel anlat iinde asla bir araya getirilmeyen
zellikler barndrr. ncelikli olarak, bir insandan ok, stn bir varlk olarak
tasarlanan kadnlarla karlalr. Bu kadnlar, evresindeki erkekler onun iin
mcadele ederken bir kede mdahale etmeden, fikrini sylemeden bekleyen;
anne olduktan sonra deerini kat kat artran kutsal varlklardr. kincisi ise anne
olmay, bir erkein korumas altnda yaamay hak etmeyen; sadece gze hitap
etmesi yeterli deersiz bedenlerdir.Erkek izleyicinin isteklerine gre biimlenen
filmlerde, kadn karakterler erkee tabi birer arzu nesnesi olarak karmza
kmaktadr.Bergere (2005) gre kadnn zellikle bedensel varlyla n plana
karl, tketimi belirleyen etkin seyircinin her zaman erkek olarak kabul
edilmesinden ve filmler araclyla erkek izleyicinin gururunun okanmak

istenmesinden kaynaklanmaktadr. Bu nedenle Yeilam melodramlarnda kadn

ya arzu edilen, ona yaplan her trl aalanma ve deersizletirmeyi sessizlikle
karlayp itaat eden, kar kmak istediinde ise daha fazla eziyetle basklanp
iinde bulunduu durumu kabul etmeye itilen ekici, gzel kt kadn; ya da
kocassnn veya evresindeki erkeklerin hatal davranlarna ramen kendini
savunmak istedii her seferde umursanmayarak ve yalanc olduu itham edilerek
uzaklatrlan ve susturulan ama onlar her trl eziyetinin sonrasnda affedip
barna basan iyi niyetli anne kimlii altnda az kouan, itaatkar, sz dinleyen iyi
kadn olarak imgelenmitir. Bylelikle, iyi ve kt kadn imgelemleriyle Trkiye
kltrnde kadnlara, olmas gereken kadnlk halleri, melodram trndeki kadn
karakterler araclyla benimsetilebilecektir. Melodramlarla verilmek istenen bir
dier mesaj da, kadnn zgrln yaamasn tercih etmesi kt kadn olma
yolunda ilerlemesine neden olacak iken, evlenip aile kurmas ve bu aile yapsn
ne pahasna olursa olsun korumas onu mutlu iyi kadn olma yolunda ilerlemesini
kolaylatracak olmasdr. Ltfi Akadn 1968 yapml Vesikal Yarim adl filminde
bu imgelem aka grlmektedir. Bu filmde, Halil (zzet Gnay) pavyonda alan
Sabihaya (Trkan oray) ak olur ve onunla yaamak iin evi terk eder. Sabiha
ile yaad sre boyunca onu pavyondan uzak tutarak evde kendisine hizmet
eden mutlu bir kadn haline getirdii dndrlr. Bu sre boyunca karsn
izleyici hi bilmez, grmez; ta ki bir sre sonra Halil evine geri dnnceye kadar.
Sabiha Halilin evl, olduunu rendiinde ise kendi zgr iradesini kullanarak
tekrar pavyona yani eski kt haline geri dnmeye karar vermi gibi gsterilir.
Halil ise, bir akam sanki her akam geliyormu gibi eve dner, kapy alar, ieri
girer ve kesine oturur; yine ayn doallkla kars onu karlar. Kadna
Neredeydin?, Niye geldin? sorularn sorma hakk, stemiyorum seni, git
deme hakk salanmaz. Bu filmdeki her iki kadn karakter de erkei hi
sorgulamadan olanlar kabul etme ve her iki koulda da itaatkar olmaya devam
etme eiliminde gsterilir. zellikle de melodram trnn dayand star sistemi de
bu durumun uzun yllar boyunca yeniden retilmesinin en nemli arac durumuna
gelmitir. Dnemin star sistemi ierisinde yer alan kadn oyuncularn da kitlelerini
kaybetme korkusu nedeniyle kendi zerlerine atfedilen bu yerleik kodlara uygun
rollerde oynamlardr. Bu durum kalplam kadn rollerinin devamllna
salayan bir dieri bir dier unsur olmutur.
Bu dzen 70li yllardan balayarak gnmze kadar gelen feminist
hareketler nda Trkiye sinemasnda kadn temsili deitirilmeye allmtr.