Krt Jargonu stne Bir Deneme

Hseyin Kl
Yazarn henz yaynlanmam bir kitabndan.

Giri
"Savc Nuh Mete Yksel, Krte eitim isteyen rencilerin PKK'nn 6. Kongresi'nde alnan
karara gre hareket ettiklerini iddia etti. Trakya ve Van 100. Yl niversitesi'nde baladktan
sonra Hacettepe niversitesi'ne de srayan Krte'nin Semeli Ders Yaplmas in mza
Kampanyas'na katlan 16 renciden 1'i tutukland.''(!)
"Van Yznc Yl niversitesi'nde Krte'nin semeli dersler kapsamna alnp okutulmasn
isteyen ve geen haftadan bu yana gzaltnda tutulan 270 renciden 13' tutukland. Dier
renciler de tutuksuz yarglanmak zere serbest brakld."
"Yznc Yl niversitesi'nin eitli faklte ve yksekokullarnda renim gren
rencilerden kalabalk bir grup, Krte'nin semeli ders kapsamna alnmas istemiyle 5 gn
nce rektrle dileke verdi. Ancak, toplu eylem yaptklar gerekesiyle jandarma tarafndan
gzaltna alnan 520 renciden 250'si serbest brakld."(2)
"stanbul'da ilkretim okullarnda Krte eitim verilmesi iin Milli Eitim'e dileke veren
34 kii gzaltna alnd. Zanllarn 22'si DGM'ye sevk edilecek."
"Van Yznc Yl, Edirne Trakya ve Ankara Hacettepe niversitelerindeki rencilerin
Krte eitim istemiyle verdikleri dilekeler zerine gzaltna alnmalarnn ardndan,
ilkretim okullarnda Krte eitim verilmesi iin imza kampanyas balattklar ve ile milli
eitim mdrlklerine dileke verdikleri ne srlen ou kadn 22 kii de stanbul'da
yakaland."(3)
Hasan Cemal'in nternet anda Yasak balkl yazsndan birka satr: "Avrupa Birlii
isteniyor mu, istenmiyor mu?
ktidar ya da muhalefet olsun Meclis'teki btn partiler istiyor.
Hepsi AB'den yana.
Kamuoyu da yle.
Btn aratrmalarda Avrupa'ya evet diyenlerin oran yzde SO'in zerine kyor, 75'in
altna dmyor.
yi, gzel.
Fakat AB yeliinin birtakm ilki ve kurallar var. Bunlar benimsemeden, yerine getirmeden

AB'ye girmek olanaksz.

Krte eitim, Krt kkenli vatandalara iyilik mi, ktlk m? Krtelerin hangisiyle
eitim? Kim verecek? Hangi kitaplarla? diye soranlar var.
Brakalm onlar dnsn!"(4)
"New York'ta yaplacak Dnya Ekonomik Formu doruuna katlmak zere ABD'ye dn
gelen Adalet ve Kalknma Partisi Genel Bakan Recep Tayyip Erdoan, Washington'da
Stratejik Ettler Merkezi adl dnce kuruluunda bir konuma yapt."
"Erdoan, katlmclardan birinin, Trkiye'de Krte eitim ve yayma izin verilmesine ilikin
sorusu zerine Trkiye'de halkn arasnda Trk, Krt, Laz ayrm sz konusu deildir. Biz,
hangi etnik gruptan olursa olsun, kendi kltrn korumasndan yanayz dedi."(5)
OHAL Valisi Gkhan Aydner'in zm:
Krte olmaz, ngilizce verelim.
Olaanst Hal Blge Valisi Gkhan Aydner, Krte eitim isteminin PKK'nn siyasallama
taktikleri arasnda yer aldn belirterek, genlerimizi bilgi toplumuna uygun yetitirmek
istiyoruz. Krte deil, ngilizce retmenin gayreti iindeyiz dedi."(6)
"MGK, Krte eitim istemlerini Anayasa'nn 42 maddesine aykr buldu. Milli Gvenlik
Kurulu, son dnemde younlaan Krte eitim bavurularn terr rgt tarafndan
yntendirilen ayrlk faaliyet olarak nitelendirdi. Krte istemlerini Anayasal hak gren
Avrupa Birlii'ne ise Anayasa'nn 42. maddesi ile karlk verilecek."(?)
Ezelhan stnkaya, Radikal Gazetesi yazar Emekli Bykeli Gndz Aktan ile Krte
zerine yapt bir konumay yle vermektedir: "Japon Gichi Kojima, Krte dahil
(Anadolu'daki) tm diller zerinde alm bir dil uzman. Kendisi, Zazaca ve Krte'yi iki
ayr dil olarak kabul ediyor. Ona gre 'Kurmani'de bile blgeler aras ok byk
farklllar var. Neredeyse farkl diller ortaya km. Krte, 50 kilometrede bile deiim
gsteriyor."(8)
***
Son gnlerde, sanki bir yerlerden dmeye baslvermiesine artan bir olay konu edinen bu
tr haberler, yalnzca altrlamak iin ad ekme yoluyla setiimiz Milliyet gazetesinde deil
br basn organlarnda da okurlara iletilmektedir. Bu tr haberlerdeki temel zellikleri ise ilk
elde ylece zetlemek mmkn gibi gzkmektedir:
1) Varlklar henz kantlanmam olan ufolar anmsatan Krt Jargonu'nun devlet eliyle
retilmesine ilikin istem ve eylemler niversitelerde balad halde sz konusu eitim
kurumlan ve Trk Dil Kurumu, konunun bilimsel gerei stnde inanlmaz derecede
suskundurlar.
2) Yetmi milyonluk bir kitleyi ynetmeye soyunan politikaclarmz, bilimsiz ynetim
olmaz ilkesini anmsayarak bilim kurumlarndan yararlanacaklar yerde, adeta orta eitim
kurumlarndan zihinlerinde kalan dilsel krntlarla durumu idare etmektedirler.

3) Yukardaki olgular karsnda yneticilerimiz he men her olaya hazrlksz ve ngrsz

yakalanmakta ve alkanlklarndan yola karak insanlar gzaltna alma ya da iddete
bavurma gibi hi de ada olmayan eylemlere girimektedirler.
4) Dil ve kltr gibi temel kavramlar birbirine kartrlmakta ve dahi bilgi andan
kaynakland besbelli olan kavram kargaasna yol almaktadr.
5) Szgelii, Atatrk ilkelerinden oluan Kemalizm'i sz konusu ilkelerden ayrtrarak kar
kan AKP Genel Bakan Recep Tayyip Erdoan, dil ile kl tr szcklerini anlamda
sanmakta, ynetici, politikac ve nice ke yazarlarmz da Krt Jargonu'nu dizgesel bir dilmi
gibi sergilemektedirler.
Acaba yle mi?.
***

I/Ol Dil nedir?

1) Dil, szckler yn mdr?
2) Dil, kurallar toplam mdr?
3) Dil, ara mdr?
4) Dil, model midir?
5) Dil, dizge midir?
Bu tr sorular, tarih boyunca hep sorula gelmi ve de insanlar uratrmtr. Sz uzatmadan
syleyelim ki dil ne bir szckler yndr, ne de bir kurallar toplamdr. Zaten toplam, yn
ve semecilik gibi szckler, dil olgusuna kesinlikle uzaktrlar.
Dilin aral ise, tpk beynin aralna benzer. Dnce denen olgu, nasl ki gzlk, kalem
ve sandalye kertesinde bir ara olmayan beynin ilevi ise, dncenin retimi, da vurulmas
ve iletiimi de yine gzlk, kalem, sandalye kertesinde ara olmayan dilin bir ilevidir. Yani
ara szc dilin ne olduunu anlatmaz, olsa olsa onun ilevini niteleyebilir ancak.

Gelelim dilin model olup olmadna:

Dilbilim'de, bir dnem yepyeni bir r at sanlan ve de dili doutan gelen evrensel bir
yetenein rn olarak gren ada dilbilimci Prof. Dr. Noam Chomsky, dili model olarak
ele alr ve dil Modeli belirler:
1) Sonlu Durumlar Modeli: Bu modelde yer alan diller, her noktas kurucu bir terimi temsil
eden yelpaze biiminde diyagramlardan oluur. Sz konusu dilde ne denli balang terimi
varsa, bir o kadar da yelpaze var demektir.
2) Tmce Yaps Dilbilgisi Modeli: Bu diller dahi Sonlu Durumlar Modeli dillere benzer. Ne
ki, birinci modelde yelpaze simgesi kurucu terimleri temsil ederken, burada dilbilgisi
snflarn ve altsnflarn temsil eder.
3) Dnmsel Dilbilgisi Modeli: Bu model, yalnz bantlara dayanan bir dilbilgisine
snflayc eleri; yalnz snflayc olan dilbilgisine de bant elerini getirir. Ve bu model,
ilk iki modelin birleimini ancak dnm kavramyla gerekletirebilir.
Bizce, model erevesinin dil kavramna dar gelecei aktr. stelik model, bir eyin kendisi
de deildir. Bir baka deyile model, resim deil karikatr, karakter deil tiptir. Oysa dil, tam
tersine, karikatr deil resim, tip deil karakterdir. Bu ynyle model, olsa olsa seilmi bir
Jargon'u temsil edebilir.
Ama yine de Ferdinand de Saussure'le balayan retici Dilbilgisine yeni ufuklar aan ve
bata ABD olmak zere birok lkedeki dilbilim almalarn derinden etkileyen Noam
Chomsky'inin kuramndan karabileceimiz nemli bir sonu vardr:
Bir dilde, onu oluturan btn eler birbiriyle sk skya bantldr. Yoksa ne yelpazeler
oluturulabilir, ne kurucu terimler dourulabilir, ne diyagramlar yaratla bilir, ne dilbilgisi
snflar gelitirilebilir, ne gerekli szckler retilebilir, ne renme sreci kolaylatrlabilir,
ne doru drst iletiim kurulabilir, ne dilsel gelimeler salanabilir, ne dizge var edilebilir ve
ne de yaratc dnceye ulalabilir...
Btn bunlar gerekletiremeyen bir oluuma da dil denemez.
Dil, dnceyi reten, retilen dnceyi tayan, insanlar arasndaki iletiimi salayan, tm
eleri birbiriyle bantl bir dilbilgisi kavram iinde rgtlenmi bulunan sesli ya da yazl
simgeler dizgesidir.
Yani dil, baka her eyden nce, kendine zg bir Dizge'dir.
Dizge szcnn Latince karl olan "Systema" szc, "btn" anlamna gelir. Demek
ki dizge ile btnlk kavram arasnda olmazsa olmaz derecede bir iliki vardr. Zaten geni
anlamda dizge, bilimsel bir btn ya da bir reti oluturabilecek biimde birbirine bal
ilkeler ya da paralar topluluu deil midir?
1-

Her dil dizgesinin ite bylesine bir btnlk iinde ayr bir yaps, ayr bir deer anlay
bulunur. Bu yap ve deer anlay, tpk uluslara zg yap ve deer anlaylar gibi dilden
dile deiir; onlarn ulusal ve zgn kimliklerini oluturur.
Yaps, deer anlay ve anlat gc ne olursa olsun btn diller ierimli (dhil)
olduklar dil kmesinin izlerini tamakla birlikte, yine de kendilerine zg kalabilen
birer dizge olutururlar. Bu yapsal dizge, en ok birbirine benzeyen dillerde dahi
kendisi kalabilmeyi baarr. Eer baaramazsa orada zgl bir dizge, yani ayr bir dil
yok demektir.
Dili de ulusal yapan zellik, ite bu dizgenin zgl ve zgn yapsdr. Bu ereveden
bakldkta, Alman filozof ve dilbilimcisi Wilhelm von Humboldt (1767-1835)'un "dil,
ulusun iyapsyla balantldr." Sz hi de bouna deildir. nk dil, ulusal duygunun
beii, evrensel dncenin dahi retimliidir. Dili koruma ve temiz tutma kanlmazl da
yaban elerin ite bu zgl, zgn ve ulusal dizgeyi bozmasndan ileri gelir. nk onlarla
bozulan dizge kendi kimliinden uzaklar, dil olmaktan kar, retme ve yaratma gcn
yitirir. Bu bakmdan dil, zgl, zgn ve ulusal dizgesinin yetkinliine ve temizliine gre
varsl ya da yoksuldur; hatta vardr ya da yoktur.
Dili dil yapan ve yoksul ya da varsl klan ey de szck says deil, dorudan doruya onun
bu yapsal zelliidir. Hatta geleneksel dilbilgisini "szck yapm gibi dilin nice blmnden
iletisizdir; kuralcdr, olgular saptayacana kurallar koymak zorunda olduunu sanr, genel
grlerden yoksundur diye kyasya eletiren Saussure gibi dilbilimciler, basmakalp
dilbilgisi yaptlarnda olduu gibi szckleri ad, nad, eylem, ilge (edat) vb. trden deil, "u
ya da bu oranda ayrtrlmaya yatkn olmalar bakmndan belli snrlar iin de baka
szckler retebilme yeteneklerine gre" snflandrmaktadrlar. (9)
Dil dizgesi, tpk matematik dizgesi gibi insanolunun yaratt en nemli, en grkemli, en
yetkin, en karmak dizgelerden biridir; bu ynyle de ancak ve ancak bilimsel dnceyle
kavranabilir. Onun dizgesel yaps ise kendisinin bilimsel ereve iine alnmasn ve
kavranmasn olanakl klar. Eer matematik dizge olmasayd, insan beyni on binleri dahi
kavramakta glk ekerdi.
Eer dil dizge olmasayd, "Shakespeare 20 000, Victor Hugo 45 000, Anatole France 50
000 szck tipini asla beyinlerinde tayamazlard."(lO) nk insan beyni kargaay
deil, dzeni alglayabilmektedir. Dizge szc ise dzen kavramn da ierebilen bir
terimdir.
Dil dizgesinde var olan her ey, olmazsa olmaz derecede bantlara dayanr; gemi
gelecekle, imdiki zaman gelecek ve gemi zamanla, d gerekle, dlem gzkenle, somut
soyutla, var olan yok olanla, ryen filizlenenle, armlar elle tutulanla, tanmlar
nesnelerle u ya da bu oranda, u ya da bu bakmdan bantldrlar, ilintilidirler.
2Szgelii, masa szcnn stnde allamaz, yemek de yenemez; nk o, masann
kendisi deildir, ama yine de gerek masa ile masa szc arasnda, grece de olsa bir iliki,
bir bant vardr; hatta masa szcnn varl, dorudan doruya masann varl
nedeniyledir. Bu, her nesne ve kavram iin her zaman byle olmasa bile, ou nesne ve
kavram iin her zaman byledir. Yani elerinin nedenli olmad bir dil yoktur, olamaz; ama

dil dizgesinde bulunan her enin her zaman bilinebilir derecede nedenli kalabildii bir dil de
dilin yaps gerei dnlemez.
nk yaamn bir aynas olan dil srekli olarak deiir, kimi elerinin varlk nedeni ortadan
kalkar, unutulur; kimi eleri yabanc elerle karp bozularak mantksal temellerini yitirir.
Ama durum ne olursa olsun, dil dizgesi her an herkesi ilgilendirme ilevini srdrr,
toplumun btn bireyleri, yediden yetmie, uyurken ve uyankken, gn boyu ondan
yararlanr. Dil, bu ynyle br toplumsal kurumlarn hibiriyle karlatrlamayacak denli
baat olur, birincil olur ve dahi ylece kalr.
Dilin anlam ieren en kk eleri olan szckler, trl arm beklerinin kavak noktas
olurlar. Onlar, kimi kez kendi biimleriyle, kimi kez ayn kavram alan iine giren br
szckler aracl ile baka kavram ve szckleri artrrlar ve de karlkl olarak
birbirlerinin anlamlarn snrlarlar. Dilin isel bantlarna aykr den yabanc eler ise
tpk salkl bedeni kuatan sayrlk verici eler gibi dil dizgesini sayrlatrrlar, bozarlar;
hatta zaman iinde o en nemli, en grkemli, en yetkin zgl, zgn ve ulusal yapy dizgesel
btn olmaktan, dil olmaktan kararak dkn, clz, ksr, karmak, kendine yabanc,
tannmaz ve uzlasz bir Jargon'a dntrrler.
Jargon'u da anlatmann en iyi yolu, u nl model teknii olsa gerektir.
***

I/02-model:
Dilbilim'de dahi belirli bir amala kullanlan biimselletirilmi mantksal ya da matematiksel
yapya Model ad verilmektedir. Aslnda bu yol btn toplumsal bilimlerin temel
tekniklerinden biridir. Sencer Divitiolu, kukusuz her derdin emi olmayan ama anlatmda
nemli kolaylklar salayan bu teknii savunurken yle der:
"Kavramlar dncenin kurucu birimleri olduundan, anlama srecindeki dncenin bu
birimlerden oluan yaplar kurmas da kanlmaz oluyordu. Bu yaplara model dendiini
biliyoruz. (...) iktisat hibir olguyu modelsiz (ekilsiz, teoremsiz, teorisiz) aratrmaya
yeltenmez. (...) zlmesi gereken bir dm zmek(anlamak) iin mutlaka modele
ihtiyacmz vardr. Kentleri, lkeleri, kt'alar, dnyay ve evreni anlamak iin (aklamak
deil) haritalar yapmyor muyuz?"(ll)
Biz dahi u Krt Dilseli'nin ne olup olmadn aratrrken Divitiolu'nun kanlmaz
grd model tekniine bavuracaz. ve bu model, hepimizin yakndan tand Osmanl
Jargonu olacak:
a) Modelimizin te birini oluturacak ilk rnek, Kanuni Sultan Sleyman'n lm zerine
yazlan Mersiye'nin birinci balam olacaktr. Kanuni, 1556'da ldne gre, Divan iiri'nin
baat ozanlarndan Baki tarafndan yazlan bu Mersiye de yine o yllarda yazlm olmaldr.

ok ar bir Osmanlca ile yazld iin buraya almayacamz balamda 16 dize, 107 szck
olay, 94 de szck tipi bulunmaktadr.
Hemen anmsatmalyz ki, "bir ve ayn szcn yalnzca bir kez kullanlna szcktipi,
yine bir ayn szcn yinelenen her kullanlna da szckolay ad verilmektedir." (12)
b) Modelimizin ikinci paras, Osmanl'da Padiah'n saltk egemenliini snrlamaya ynelik
ilk szleme olan ve de Sadrazam Alemdar Mustafa Paa ile Rumeli ve Anadolu Ayan
arasnda 29 Eyll 1808fde imzalanan Sened-i ttifak'n 7. maddesidir. Birinci rneimizden
252 yl sonraya ilikin bu maddede 117 szck-olay, 79 da szcktipi yer almaktadr.
c) Birincisinden 341, ikincisinden de 89 yl daha gen olan nc rneimiz, Halit Ziya
Uaklgil'in Mal ve Siyah adl romannn 1897 'de gerekletirilen ilk basksndan alnmtr.
Bir tmceden ibaret olan alntmzda 99 szckolay, 78 de szcktipi vardr.
lki Divan Edebiyat'ndan, ikincisi mevzuat metninden, ncs de geni kitleler iin yazlan
bir romandan alnan ve toplam 251 szcktipi ieren modelimizi yle bir izelge ile
gsterelim:
Kaynak dil

szck says

oran (%)

Trke
Farsa
Greke
Baka
Arapa

68
59
1
2
121

23,0916
23,5060
0,3984
0,7969
48,2071

Toplam

251

100,0000

I/03-Jargon:
Kendi z kaynaklarna yaslanmayan, ayr kmelere ierimli (dahil) dillerden alman dilsel
elerle beslenen, kendi kklerinden retilen szck hevenkleri ve arm beklerinden
yoksun bulunan, tm eleri birbiriyle bantl bir dilbilgisi kavram iinde rgtlenemeyen,
babozuk, kuralsz, ksr, semeci, devirici, dzensiz, kark ve dolaysyla da zgl, zgn
ve ulusal dizgesini oluturamayan dilsel olgulara Jargon ad verilmektedir.
Yakn tanmz olan Osmanl dilseli, tarihin tand en grkemli, en almaz, en baat
Jargon'lardan biridir. izelgemizde sergilenen ve Osmanl'nn rettii iir, yasa ve roman gibi
yaz dilinin en yetkin rnlerinden rnekler ieren bu kuatlmlk olgusu, yalnzca szck
tabannda deil, kurallar tabannda da byledir.
Durum bu iken, yani ierdii szcklerin % 48.2si Arapa, % 27,0916s Trke, % 23.5060'
da Farsa olan bir dilsel oluuma ne denebilir, byle bir oluumun nece olduu sylenebilir?
Arapa m? Trke mi? Farsa m? Osmanlca diye bilinen yeni bir Trev mi?
Kuku yok ki szkonusu tablo, u yukardaki dillerden hibirine ierimlenemez ve dahi

Arapa, Trke ve Farsa ayrml dil kmelerinden olmalar nedeniyle uzlamaz olduklar iin
yeni bir trevden de sz edilemez.
Zaten Osmanlca denen dilsel oluumun dahi Jargon oluu ite buradan, yani bileim deil,
istendii zaman ayrtrlabilecek bir karm olmasndan ileri gelmektedir. nk o,
gerekten de kmr, kkrt ve gherilenin deneylik koullarnda kendi kimliklerini yitirerek
bileim yoluyla gerekletirdikleri yeni bir nesne deil; fndk, fstk ve zmn i ie durarak
ve de her birinin kendi kendisi kalarak ortaya koyduklar bir karma benzemektedir.
Szn z o ki, Krt Dilseline Model diye aldmz Osmanlca'y temsil eden izelge Ideki
bilmece ne Arapa, ne Trke, ne Farsa ve ne de yeni bir Trev'dir! Deerli romancmz
Hseyin Rahmi Grpnar'n deyiiyle Trke olmad iin Trk'n, Arapa olmad iin
Arap'n, Farsa olmad iin Fars'n anlayamad bir Jargon'dur ve de kendi trnn en baat
rneklerinden biridir; ama, ta batan beri de Jargon deildir o. Yoksa, "szgelii bir Seluk ve
Osman Beyleri daha devletlerinin kurulu dnemlerindeyken evrelerinde toplanan lk
arkadalarnn dillerinden te, Seluklu ya da Osmanl sarayndaki Jargon'u konutuklar
sylenemez kukusuz." (13)
Oysa, Krt Dilseli iin durum byle dahi deildir.
***
11/01 Hint-Avrupa dilleri ve Krt dilseli:
Nurettin Karacada, yersiz, tarihsiz ve knyesiz olarak yaymlad Zman E Kurdi (Krt
Dili) adl kitabnn nsz'nde yle demektedir:
"Krt Dili, nd-Avrupayi dil grubundan olduu ve halen Kurmani, Sorani, Zazaki, Buluci,
Lori leheleriyle konuulmaktadr.''(14)
Grld gibi tek tmcesini bile oklu yanllarla veren Nurettin Karacada, bu
almamzn I/01 sayl alt balyla verilen tanma uygun, yani kendine zg, zgl, zgn
bir ulusal dizgeye sahip olan Krte diye ulamsal bir dilin var olduunu ve dahi bu dilin be
ayr lehesinin bulunduunu savlamaktadr.
Sendikac Kemal Burkay ya da takma ad ile Hdr Murat ise tarih yazmak gibi ok ciddi bir
ie girierek Lulu, Kas, Kut, Su bar, Karduk, Med, Hurri, Urartu gibi eski Anadolu, ya da
yrelerinden gelip geen ve dahi Hitit dilini zen Prof. Dr. Bedrich Hrozny, Hitit
uygarlnn nde gelen uzmanlarndan Prof. Dr. Hans Gustav Gutebock, Smerbilim'in
yalvac saylan Prof. Dr. Benno Landsberger ve topra gnenesi Prof. Dr. Kemal
Balkan'n yetkin alma ve gvenilir tanklklaryla ilk nn Trk kkenli olduu oktan
kantlanm bulunan halklar bir dlem kazannda harmanlayarak onlarn hepsini de Krt
Tbs'nn kkleri sayvermektedir. (15)/(16) Dil konusundaki gr ise Karacada'nkinden
biraz ayrmldr:
"Hint-Avrupa dil grubundan olan Krte, Fars, Afgan ve Beluci dilleriyle birlikte bu grubun
ran dilleri ubesine dhildir. Krte'nin, eklemli bir dil olan Trke ve Sami dillerinden olan

Arapa ile hibir akrabal yoktur. Bin yllar ncesinden beri ve geni bir corafyada
konuulan Krtede, doal olarak zamanla birok leheler olumutur."
Kemal Burkayn ise Birok leheleri ise yledir:
Kurmani, Sorani, Zazaki (Dmili), Gurani, Luri, (Leki, Sincabi) (17)
11-02- Sylem ya da lehe:
tenlikle sylemek gerekir ki Sayn Karacada ve Sayn Burkay, hem yle dersek yle
olur gibi bir bilim d kaygszlkla alabildiine lsz ve hem de son eyrek yz ylda bile
byk gelimelere ve deimelere tank olan Dilbilim'in en temel kavramlarndan dahi iletisiz
gzkmektedirler:
1) Belirli bir ana dilden kaynaklanan dilsel beklerin geliim sreci iinde szck daarc,
dil bilgisi kavramlar, syleyi ve yazl zellikleriyle ayran biimlerine Sylem ya da
Lehe (Sylem/Dialecte) ad verilir. Szkonusu sylem ya da sylemler ayn kk dili konuan
insanlar tarafndan anlalamaz kertelerde ayrtklar zaman ayr birer dil saylrlar.
Kuku yok ki herhangi bir dilin sylem ya da sylemlerinden sz edebilmek iin, nce o
sylem ya da sylemlerin Anadil'ini, Kkdil'ini bulmak gerekir nk sylem ya da
sylemler birbirine gre deil, o sylem ya da sylemlerin kaynan oluturan anadile,
kkdile gre varlanrlar. Szgelii Anadolu Trkesi, Azeri Trke si, Kazak Trkesi, Krgz
Trkesi, Trkmen Trkesi, Yakut Trkesi, uva Trkesi birbirinin Sylemi olmadklar
gibi, birbirlerine gre de sylem deildirler; bunlarn sylemlii, hepsinin anadili olan,
kkdili olan Altay Trkesine gredir ve de bunlarn hepsi de Altay Trkesi'nin sylemidir.
Peki, Kemal Burkay ve benzerlerinin sandklar ve savladklar gibi 'Kurmanci, Sorani,
Gurani, Luri (Leki, Sincabi), Zazaki(Dnli)' gibi dilseller, Krte'nin birer sylemi iseler
Krte nerede; Krte bu be dilselin toplam ise o zaman bu dilsellerin lehelikleri nerede?
2) Krte'nin Hint-Avrupa Dilleri'nin ran kmesine ierimli (dahil) olduunu Burkay
dahi ileri srmektedir. Fakat bu konuda yaplm hibir bilimsel aratrma ve kantlayc
saptama yoktur. Yazar da zaten her hangi bir doru saptama ya da inandrc belge
gstermemitir. Aslnda byle bir eyin yaplabilmesi iin ncelikle Krte'nin ne olduu
ortaya karlmaldr ki bu da sanld denli kolay deildir; hatta olanakl deildir. stelik
Hint-Avrupa Dilleri gibi hi de bilimsel olmayan terimlere bel balayan dilbilimci de
kalmam gibidir. Artk dil konularna byle aile gibi baka alanlarn anm terimleriyle
yaklalmyor. ada dilbilimcilerden ikisini, retici dilbilgisine yeni ufuklar aan Ferdinand
de Saussure ile Noam Chomsky'yi, bu almamzn I/Ol sayl alt balnda anmtk.
Ne ki, Hint-Avrupa Dilleri yaklamnn en azndan tarihsel bir deer tad da hi kukusuz
unutulmamaldr.
yleyse nedir bu Hint-Avrupa Dilleri kavram?

11/03 Hint - Avrupa dilleri:

Hint-Avrupa Dilleri kavram, ileri Avrupann geri Bat Asyay uygarlatrmak(!) iin

smrgeletirmesine ilikin zaman diliminde yaayan ngiliz Doubilimci Sir William Jones
(1746-1794), Alman Dilbilimci Franz Bopp (1791-1867), Danimarkal Dilbilimci Rasmus
Kristian Rask (1787-1832) ve halk masallar derlemeleriyle tannan Alman kardelerden biri
ve dahi Grimm Yasas sahibi Jacob Ludwig Cari Grimm (1785-1863) tarafndan varlanmtr.
Bunlardan zellikle son ikisi, yani Rasmus Kristian Rask ile Jacob Grimm nemlidir.
Hindistan'a yapt bir gezide, ran ve Buddha elyazmalarn toplayan Rasmus Kristian Rask,
szkonusu metinlerden yararlanarak Franz Bopp'la ayn zamanda, ama ondan ayr olarak
Greke, Latince ve Baltk-slav dilleri arasndaki kimi nsz deiimlerini gzlemler.
Szgelii, ngilizce father (baba) szcyle bunun Latince karl pater ya da ngilizce
acre (dnm) szc ile bunun Latince karl ager szcndeki f-/p- ve -c-/-g-
deiimlerini saptar.
Rasmus Kristian Rask'n yolundan giden Jacob Grimm, 1819/1837 yllar arasnda
Deutsche Grammalik (Almanca Dilbilgisi) adl yaptn yaymlar ve bu yaptnda aklad
Hint-Avrupa Dilleri arasndaki kurall benzerliklerle de kendi soyadyla anlan Grimm
Yasas'na ular.
Hint-Avrupa Dilleri'ndeki kurall benzerlikleri aklayan szkonusu Yasa, Germen dilleri ile
Avrupa'da ve Asya'nn batsnda konuulan teki Hint-Avrupa Dilleri arasnda nemli
ballam (correlation)'lar bulunduunu ne srer ve de dildeki ses deiimlerinin yalnzca
kimi szckleri etkileyen dgelimsel bir sre deil, kurall bir olgu olduunu ortaya koyar.
Bu Yasa'snda Grimm, temel olarak dokuz nszn etkilendii iki nsz deiimi dneminden
sz eder. Bunlardan, Hristiyanlk dneminden birka yzyl nce gereklemi olabilecek
birinci deiim, Hint-Avrupa Dilleri'ndeki nszleri etkilemitir. ngilizce, Felemenke, teki
Aa Alman dilleri ve Eski zlanda dilinde bu deiimin izleri grlr.
Yaklak olarak VI. yzylda gerekleen ve etki alan birincisinden daha dar olan ikinci
deiim Germen dillerindeki nszleri etkilemitir. Eski Yksek Almanca ile ondan treyen
Orta Yksek Almanca ve Modern Yksek Almanca'nn nsz dizgeleri bu deiimin
sonucunda olumutur.
Grinn Yasas'na gre eski p, t, k patlayclar, ngilizce'deki f, tb, h patlayclarna ve
Eski Yksek Almanca'daki f, d, h seslerine dnmtr. Yunanca pod, ngilizce fod
ve Eski Yksek Almanca fuo szcklerinin ilk nszleri arasnda grlen trden
sesbenzerlikleri, bu deiimin sonucunda olumutur. Yine bu Yasa'ya gre, eski b, d, g
szdrclar ngilizce'deki p, t, k patlayclarna ve Eski Yksek Almanca'daki f, ts, kh
szdrclarna dnmtr. Latince duo, ngilizce two ve modem Almanca zwei
szckleri arasndaki ses benzerlii de bu deiimin rndr. (18)
Bu tr olgular, hele de bir ana dilin kendi sylemleri arasnda szkonusu ise o zaman anlaml
olabilmektedir. Szgelii, Bat Trkesi beinde yer alan uva Sylemi'nde, Dou
Trkesi'ndeki szck ba y-leri ndamaks bir ses olan s-'ye dnebilmektedir:
Savraga/yuvarlak, sil/yel, sumak/yamak, ser (100)/yz, sitmek/yetmek, rmak/yazmak,
srtmak/yrtmak, sirnek/yemek, ske/yuka rneklerinde bu anlaml olgu gzlenmektedir.
Ancak, dilsel sorunlarda az ok inandrc bir sonu elde edebilmek iin dahi kl krk
deil, yz krk yarmak gerekmektedir. Olgunun zamann, yerini, srecini ve rneklerini
gstermesi gereken byle bir almann kulaktan dolma bilgi krntlaryla yaplamayaca

aktr.
Kald ki, sesler ya da yazl biimler arasndaki benzerlikler, tek bana dillerin kanda
olduklarn kantlamaya yetmez. "rnein, Franszca feu (ate) ve Almanca feuer (ate)
szckleri kanda deildir; ama Ermenice erku (iki) ile ngilizce'de ayn anlama gelen
two szckleri birbirleriyle ilikilidir." (19)
"Tpk doal olan kimi nesneler ve ayr toplumlarda gelien kimi kurum ve sylemler gibi,
deiik kkenli dillerde bulunan kimi szck ve ekler de birbirine benzeyebilirler."
"Nitekim, Trke umut ile Farsa mmid, Trke danman ile Farsa
danmend, Trke terim ile Franszca terme, Trke okul ile Franszca ecole,
Trke direk ile Latince direct, Trke egemenlik ile Greke hegemonie, Trke
yakn ile Arapa yakin szckleri birbirine ok benzernelerine karn, ayr dillerin
rn olan bu szckler arasmda hibir kandalk ba bulunmamaktadr." (20)
Dil saylmayan Jargon'lar arasndaki bylesi benzerliklerin dahi hibir anlam yoktur. Krte
ise dil deil, tpk Osmanlca gibi bir Jargon'dur.
Bu Jargon'u, sarsak temelleri zaten tartmal olan Hint-Avrupa Dilleri gibi bir aure kazanna
hangi bilimsel kimliin dkt de belli deildir:
Szgelii, David B. Guralnik'n bakanlnda hazrlanan ve gvenilirliiyle tannan Webster's
New World Dictionary/Of TheAmerican Language'n 1974 basksnda yer alan ve 70
dolaynda dil ieren The ndoEuropean Family of Languages balkl emek rn
atlasta Bengali, Purjebi, Marathi, Gujarati, Hindi, Urdu gibi hi lehe retmemi diller
bile ndo-ranian damgasyla verilirken, en az be Lehe rettii(!) savlanan Krte
tmyle es geilmektedir. (21)
Meydan-Larousse ise Krt Jargonu'nu, Orta a ve modern ran'daki birok az arasnda
gstermektedir. (22)
Biz imdi, kartlar dahi bulunabilecek bu tr elikili verileri bir yana brakarak inceleme
alanmzn sz oylumu gibi kesin gerein aracsz rneklerine dnelim.

11/04 dil yapay bir kurum deildir:

Bir dilselin dil saylabilmesi iin zgl, zgn ve ulusal bir dizgeye sahip olmas
gerektiini bu almamzn 1/01 alt balnda grmtk Dilin btn zgl kurallar,
ulusal zellikleri ve zgn rgtlenmesi bu yapda somutlar.
Szkonusu yap, herhangi bir siyaset topluluu, herhangi bir militan grubu ve hatta herhangi
bir bilim kurulu tarafndan dahi kurgulanamaz. Ludvik Zamenhof'un yapay Esperanto'su
bunun en gzel rneklerinden biridir. Osmanl Jargonu ise, bylesi rneklerin en tartlmaz
olandr.
Dili ne herhangi bir siyaset topluluu kurabilir, ne herhangi bir bilim kurulu var edebilir ve ne
de herhangi bir yle olsun heveslileri yaratabilir.

Dili en bata evre esinler, i temellendirir, eylem varlar, toplumbilim btnletirir, tarih
aktarr, topluluklar gelitirir, toplumlar yceltir, yaratmanlar iler, filozoflar
derinletirir, bilim terimletirir ve keler. Kk, tarihin karanlk dnemlerine dein inen
ve sonu aydnlklara uzanan anl bir sretir bu. Bu sre, yaplp belgelenmi bir tarih ister,
zgn bir toplumbilim ister, yazn ister, yarat ister, ulus ister...
imdi, soralm:
st anlam ile eitim kurumlar tarafndan belirli bir izlence ieriminde (dahilinde)
retilmesi ve de alt anlam ile eitim dili olarak szkonusu kurumlara girmesi istenen Krt
Dilseli, u yukarda verdiimiz dil srecine ierimli (dahil) midir; eer yle ise o srecin
neresindedir, hangi aamasndadr?
Byle bir soruyu doru yantlayabilmenin en kestirme yolu, ncelikle Szlkbilim'e, yani
Lexicologie'ye bavurmak olsa gerektir.
Ne ki,elimizin altnda uzman kiilerce hazrlanm gvenilir bir Krte Szlk yoktur. Krt
aydn Fakih Hseyin San'n "yolda" olduunu savlad 60 bin kelimelik Krte Szlk
ise tam on bir yldr o uurlu yolunu bitirerek zlemini eken bizlere ulaamamtr.
"Krte'nin yap olarak Trke'den varsl" olduunu, "hakiki Trke ile be bin kelimelik bir
szlk yaplamayacan" ileri srerek "bugn Sovyet Krdologlar 60 bin kelimelik bir
Krte Szlk yapmtr" mutusunu bu gelimeden iletisiz olduu anlalan sayfa arkada
Fakih Hseyin San'a veren Krt bilgesi Musa Anter'in sz konusu ettii Sovyet
Krdologlar ile onlarn yaptklar 60 bin szckl Krte szl henz kimseler grebilmi
deildir.
nk ne yle bir szlk vardr yeryznde ve ne de ylesi Krdolog'lar!
(1)Aktel Dergisi, 26 Eyll- 02 Ekim 1991, Say: 12, s. 40
(2) Aktel Dergisi, 26 Eyll - 02 Ekim 1991, Say: 12, s. 39
zellikle yapsal ynden dnyann en salam, en yaratc, en varsl dillerinden biri olduu
yalnzca Trklkbilimci'lerce deil; "Trke ok yetkin bir dil dorusu; az szle ok ey
anlatr" diyen Fransz gldr yazar Molier'den, "bu dilbilimsel yap, Trk zyapsnn
kimi srekliliklerini; onun, ayrntdan sz ederken ze giden dnsel yntemini, tutarlln;
bireim, kesinlik, dzenlilik; kesin, belirli ve deimez kurallara dknlk; uyum ve denge
eilimini ortaya koymay salar" diyen tarihi Jean-Paul Roux'a kadar her bilgili ve drst
aydn tarafndan da teslim edilmektedir. Teslim edilmektedir, nk Krt bilgesi Musa
Anter'in aya kar durur gibi ta atmaya yeltendii Trke, dnyann 7'inci byk dili olarak
bilinen bir okyanustur.
Yalnzca yerli Trklkbilimci'lerce deil, Fransz, Alman ve Rus kkenliler bata olmak zere
pek ok yabanc dilci tarafndan da Dilbilgisi kitaplar yazlm olan dilimizin szck
oylumuna bakldkta ise Cumhuriyet dneminin en grkemli kltr antlarndan olan ll ciltlik
Derleme ve 9 ciltlik Tarama szlklerindekilerle birlikte saylar yz binleri bulan
szcktipine sahip olunduu anlalacaktr.
Musa Anter gibi anlamdalar da ayr birer szck sayma aymazlna dlrse, anlan

szck saysnn be yz bini geecei grlecektir.

stelik, yalnzca Anadolu Trkl'ndeyiz daha!
Ya yalnzca fiziksel yerleri ayr olan Dnya Trkl?...
l.
Btn bu gereklerden sonra Trke'ye hala kara almaya kalkanlar iin denebilir ki: Eli
ktleyerek beli dzeltmek mmkn olsayd, yeryznde kambur kalmazd.
"Fkh bilgini" anlamna gelen Arapa "Fakih" szcn Feki biiminde yazd zaman
szkonusu szcn Krteleiverdiini sanan ve Bektai'nin Sahur namaz gibi ii inada
bindiren Krt aydn Hseyin San, gzelim Trke'nin canna okuyarak, "Krte'nin
kelime kapasitesi yaklak 70 000 kelime civarndadr"(3) demekte ve dahi Krt bilgesi Musa
Anter bu varslln kaynan yaman bir bilimsellikle yle kantlamaktadr: "Bir Trk
kardeimizle kra ksak tutar hepsine ot der, halbuki Krte'de 10 tane ot ismi var, 20 tane ta
ismi var." (4)
Pek masummu gibi gzken bu basit tmce, aslnda dili dil olmaktan karan ve de btn
Jargon'larn temel zellii olan anlamdalar tuzan gstermektedir.
nk anlamda szckler dnceye hibir varsllk katmadklar gibi, anlatm da bozarlar.
Zaten nemli olan da ok szck kullanmak deil, yeterli ve anlatmn ayrtlarn
deerleyebilecek szckleri kullanmaktr.
Dnceyi amak, gelitirmek, varsllatrmak ve belgelemek, ancak bu yolla
salanabilmektedir.
Yoksa bir yerde nemli, bir yerde mhim, bir baka yerde de ehemmiyetli demek, nemli
olan nemsize indirgemekten baka hibir ie yaramamaktadr.
(3) Gndem Sanat, 25 Kasm 2000, Yl: I, Say: 27
(4) Aktel Dergisi, 26 Eyll- 02 Ekim 1991, S.12, s. 39
Yani Krt bilgesi Musa Anter'in sand gibi anlamda szckler dilsel varslln deil, tam
tersine, dilsel yoksulluun belgeleridirler; iinde yer aldklar oluumun henz dil deil,
Jargon olduunu gsterirler.
Bylesi bir Jargon'a gnl vermek gceminde kalanlar, zellikle de szcklerin
kklerine inmekten ke bucak kaarlar. Szgelii, "yap yaayan Trke'den" diyebilen bir
Ziya Gkalp de bu kaclar arasnda yer almaktayd:
"Szckler, yklendikleri anlamlarn tanmlar deil, imgeleridirler. Dolaysyla szcklerin
hangi kkten geldiklerini ve nasl trediklerini bilmeye gerek yoktur. stelik bu gibi eyleri
bilmek, dil dizgesi asndan dokuncaldr." (23)
Bu sakat anlay, Krte'yle ilgilenen kimileri iin dahi hala geerlidir. Hatta, ideoloji bile
girmektedir iin iine! Baknz neler sylyor Veysel olak:

"Dilin, ideolojilerin taycs ve reticisi olabilmesi, onun kullanmnda, yorumlannda

aa kabilir ve gzlenir. Bu kavraytan yoksun olanlar, dilin szcklerden olutuunu ve
onlarn etimolojisiyle belirlenen ideolojik ieriklerinin olabileceini sandlar. Byle olduu
iin szcklerin peine taklmakla yetinildi denebilir. (24)
Ziya Gkalp ile Veysel olak'lar anlamak, elbette g deildir. Hatta onlara hak vermek de
gerekir. nk Osmanl ve Krt dilselinin ierdii szckler eelenirse elde ve avuta pek bir
ey kalmayacaktr ve dahi Ziya Gkalp ile Veysel olak da bunu bilmektedir. almamzn
I/02 alt balnda yer alan izelge I'de grmtk zaten bu durumun birinci blmn; ikinci
blm ise ondan biraz daha karamsardr.
***
11i III/Ol Jaba szl:
Uzman kiilerce kabul edilmi gvenilir bir Krte szlke sahip olmadmz yukarda
anlatmtk.
Mevcut derlemelerin en iyilerinden biri ise arlk Rusyas'nn Erzurum konsolosu Auguste
Jaba tarafndan hazrlanan yapttr.
1879'da Dictionnaire Kurde Franois ad ile Petersburg'da yaymlanan ve topu topu 8388
szck ieren bu szl birok bilim adam deiik alardan incelemi ve dahi nemli
sonulaa vamtr. Bu bilim adamlarndan biri de kendisinden habersiz olaak "Krdoloji'nin
kurucusu" ilan ediliveren Vladimir Minorsky'dir. Sz konusu uzmanlan saptamalarna gre,
yaptn ierdii 8388 szcn ulusal kimlikleri yledir:
izelge:II (25)
izelge l'de sergilenen Osmanl Jargonu iin sorulan drt soru, herhalde izelge.ll iin dahi
aynen sorulabilecektir.
Yani u yukardaki bilmece, I/01 alt balnda evrensel tanm verilen ierikte dizgesel bir
dil midir; eer yle ise nedir, necedir?:
Trke mi? Arapa m? Farsa m?
Krte diye bilinen yeni bir Trev mi?
Osmanl Karmaas iin sorulan sorulara nasl bir yant retilebilmise, Krt Karmaas iin
sorulan bu sorulara da ancak ylesi bir yant retilebilir.
Hatta Jaba Szl'ne gre, Krte diye hazrlanan bu szlkte, Krte szck yoktur.
Ama bu tr dilsel almalarn nnde sonunda betimsel bir Dilbilgisi kitab ile bilimsel
yntemlerle hazrlanm geerli bir Kkbilimsel szl gcemli klaca
unutulmamaldr.
Bu ikisi, szkonusu almalarda doru sonulara varabilrnek iin olmazsa olmaz

koullardandr ki, Krt Jargonu'nda bunlarn her ikisi de yoktur!

Bu almamzn II/04 alt balnda andmz Veysel olak ve benzerlerinin sandklar gibi,
betimsel dilbilgisi ve dahi zellikle kkbilimsel abalar szcklerin peine taklmak
olmad gibi, szcklerin etimolojisiyle belirlenen ideolojik bir ierik aramak da deildir.
Hatta, bu bir gerekliliktir. Asl yle bir aba ve onun doru varglarna ulalmad zaman
rksal ideolojinin karanlk amazlarna dlr ve de dilsel konulara ilikin sorunlarda asla
doru yerlere varlamaz.
Szgelii Jaba Szl'ne gre Krt Jargonu'nda yer alan % 36.7191 oranndaki Trke
szcklerin Trke olduklar unutulursa Krt Dilseli'ni Ural-Altay Dilleri Kmesi'ne,
%26.5858 oranndaki Farsa szcklerin Farsa olduklar es geilirse Hint-Avrupa Dilleri
Kmesi'ne, %23.8436 oranndaki Arapa szcklerin Arapa olduklar grmezlikten gelinirse
Sami Dilleri Kmesi'ne sokuvermenin hi de g olmayaca sanlabilmektedir.
***
11/02 Jaba'y destekleyen baka bir rnek:
Krt Jargonu'yla ykler yazan, roman denemeleri ve eviriler yapan Dr. Naci Kutlay, ricamz
zerine Cengiz Aytmatov'un Cemile adl romannn Krte basksndan setii bir paragraftaki
134 szcn ulusal kimliklerini yle saptamtr:
kaynak dil szck says oran%
Krte
82
Arapa
4
Trke
2
Farsa
0
Farsa+krte
12
Krte+trke+farsa
2
Krte+farsa+arapa
4
Bilinmeyen
28
Toplam
134

61,1940
2,9850
1,4925
0,0000
8,9552
1,4925
2,9850
20,8995
100,0000

izelge: III
Grld gibi Sayn Dr. Kutlay'n iyi niyetinden asla kuku duyulmayan almas,
bilimsellik ve inandrclktan alabildiine uzaktr. yle ki:
1) Bir szck, iki ya da dile deil, ancak bir tek dile ierimli olabilir.
2) Dr. Kutlay, Krte diye gsterdii szcklerden hi birinin kk ve gvdesini gsterip,
anlam ve ilevleriyle birlikte eklerini ayrtrabilmi deildir.
3) Herhangi bir szcn kimlii saptamrken o szcn yaps deil, Krt Jargonu'nda
kazand anlam asl alnmtr ki dilsel almalarda byle bir yntem yoktur.
4) Sayn Kutlay, pt(f): arka,srt ""pit(k): arka, srt; dest(f):el" " dest(k): el; ruz(f): gn,

gndz" "roj(k): gne; leb(f): dudak"" liv(k): dudak; rind(f): kalender "" rind(k): iyi; dil(/):
gnl, yrek "" dil(k): yrek; ru(f): yz, ehre"" ru(k): yz, ehre; alilv(f): alev"" a- lav(k):
alev; peri(f): peri ""peri(k): peri
gibi Farsa olduklar besbelli olan szckleri ve
tandr(a): tandr"" tandur(k): tandr; fikr(a): fikir, d nce "" fikiri(k): dnme; tahmin(a):
tahmin "" tax min(k): tahmin; hrs(a): hrs, fke"" hers(k): hrs, fke; halils(a): kurtulu ""
xelils(k): kurtulu; ayb(a): ayp
::::eyb(k): ayp; keyf(a):salk, esenlik "" kef(k): salk, esenlik; tedbir(a): nlem "" tivdir(k):
nlem; haber(a): ileti "" xeber(k): ileti
gibi Arapa olduklar besbelli olan szckleri dahi Krt Jargonu'nun z mal gibi
gsterebilmektedir.
Nitekim, sayn yazarn su katlmam Krte diye verdii 82 szcn ou, bu tr Farsa ve
Arapa elerden olumaktadr. Bu nedenle de szkonusu almann ierdii benzer yanllar
dzeltildikte, geriye pek bir Krte e kalmamakta ve dahi Auguste Jaba'nn szln
yanstan izelge II ile Dr. Kutlay'n almasn yanstan izelge lll, tadklar Krte
yoksunluu bakmndan neredeyse birebir akr duruma gelmektedir.
Aslnda bu, kanlmaz bir sonutur; nk Krte dil deil, szcn tam anlamyla
Jargon'dur. Nitekim onda, iyi bir Jargon'un btn zellikleri vardr.
***
41
IH/03 iyi bir jargonun temel zellikleri:
Jargon'lar, 'dnleme' kavramna yabancdrlar. nk, "geri verilmek ya da alnmak zere
alnan ya da verilen ey" anlamna gelen dnleme szc, Trke demek eyleminden
gelmektedir.
Jargon'larsa, yabanc eleri 'demek' iin deil, varsllk kayna sanarak el koymak
iin alrlar ve de onlarla beslenirler; kendi kaynaklarndan szck retmek ve bu yaban
eleri kovup atmak gibi bir amalar yoktur. Salkl dil dizgesinin tersine, Jargon'larn
birincil zellikleridir bu.
Biz burada her ulusun en baat rn olan ve de zyaps gerei d saldrlara kar korunup
direnmesine karn bir gn yenilmekten kurtulamayan Kken Dil varlklarna kse Dil; onu
kuatan ve sonunda amacna ulaan dil varlklarnn her birine de Yapc Dil adn vereceiz.
Yapc Dil, kse Dil'in umarszlklarndan da yararlanarak frsat ve olanaklar lsnde ona
saldrr. Bu arada, retim ilikilerindeki yoksunluklar artar, toplumun aydn ve yneticileri ile
halk kitleleri arasndaki iletiim kprleri yklr. styap kurumlar iretileir ve toplu
zlme srecine girer. Artk kse Dil yabanc elerle dolmu, kk bir aznln elinde,
anlalmaz bir Jargon'a dnmtr.
Bu Jargon'nun herhangi bir dilsel kimlii yoktur; anas ksrak, babas eek olan bir
katrdr o: Ne anrr, ne kiner, ne dl verir; ne anas durumundaki kse Dil'in

trndendir ne de babas durumundaki Yapc Dil'in soyundan...

Ve ite bu nedenlerden dolaydr ki Jargon'lar, hibir dil ya da dil ailesine ierimlenemezler!
Fakat yavru katrn ana ve babasnn saptanmasnda, onu douran ksran babaya gre nasl
bir stnl varsa, Kken Dil'in bulunabilmesi iin kse Dil'in Yapc Dil'e gre ite yle
bir stnl bulunur. Bu stnlk, Jargon'un bozulan szck ve kurallarndan ok, onun
yapsal derinliklerinde yatar.
kse ve Yapc dillerin birbirlerine gre gzlenebilecek balca durumlar yle
zetlenebilir:
1) Jargon'u oluturan Yapc Dil'lerin szck ve yapm ekleri, kse Dil'in szck ve yapm
ekleri kadar retici duruma gelemezler.
2) kse Dil'e giren yabanc szckler, ana dillerinde olduu gibi szck hevenkleri ve
artrn bekleri oluturamazlar.
3) Jargon'daki szdizimi koul ve kurallar, arlkl olarak kse Dil'in szdizimi zelliklerini
tar.
4) Yapc Dil'lere ilikin ad tr szckler, daha ok kse Dil'in yapm ekleriyle
eylemletirilirler.
5) Yapc Dil'lere ierimli olan szck kk ve gvdeleri, tmce iindeki kullanm eklerini
genellikle kse Dil'den alrlar.
6) Yapc Dil'lerin okluk ekleriyle kse Dil'in okluk ekieri ayn szckte birbirine yapk
olarak kullanlabilirler.
7) Jargon'da yer alan anlamda szcklerin says, Yapc Dil'lerin etki ve saylar ile orantl
olarak artar.
8) Yapc Dil'ler genellikle daha st dzey bir kltr temsil ettikleri iin kse Dil onlardan
aldklar szcklerin anlamlarn ou kez kendi dzeyine indirger.
9) Yapc Dil'lere ilikin szckler, genellikle ana dillerindeki birincil anlamlarn yitirirler.
10) Yapc Dil'lere ierimli szckler, kimi durumlarda, asl anlamlarnn tam tersi bir anlam
kazanrlar.
ll) Jargon'lar, doru drst bir yazm dzgnlne ve dizgesel bir dil zelliine
kavuamazlar.
12) Jargon'lar, salkl bir dizge oluturamadklar iin kavramsal olarak renilemez ve
retilemezler.
13) Jargon'lar, eitim ve kltr dili olamazlar.
14) Jargon'lar, ada ihtiyalar karlayabilecek derecede geliemezler.
15) 15) Jargon'lar, Yapc Dil'lere ilikin szcklerle ok sayda yardmc eylem
kullanrlar.
16) zellikle Osmanlca gibi toplumun st katmanlarnda oluan Jargon'larla trk
rlamaz.
16) Bylesi st Jargon'larla iir, yk ve roman gibi yaznsal rnler verilebilir, ama
onlara okuyucu bulunamaz.

17)
Tpk Osmanlca gibi bir Jargon olan Krte dahi u yukardaki zelliklerin byk blmn
bnyesinde tamaktadr. Onun Osmanl Jargonu'ndan nemli ayrm ise kse Dil'den dahi
yoksun olmasdr; iyi bir Jargon saylmamas ve hibir dil kmesine yerletirilememesi de
zaten bu nedenledir.
DPNOTLAR:
(1) Ersan Atar; Krte Eitim Diyenler Cezaevinde, Milliyet, 15 Ocak 2002.
(2) DHA Haber Ajans; Van'da 13 Tutuklama, Milliyet, 15 Ocak2002.
(3) Serhat nal; Krte Tartmas lkrenme Srad, Milliyet, 16 Ocak 2002.
(4) Hasan Cemal; nternet andayasak mantkla naraya?, Milliyet, 29 Ocak 2002.
(5) Anadolu Ajans; ABD'lilerin Duymak sterikierini Syledi, Milliyet, 30 Ocak 2002.
(6) eyhmus akan; Krte olmaz ngilizce verelim, Milliyet, 29 Ocak 2002.
(7) Utku akrzer; MGK'den Krte eitime hayr! MilIiyet, 30 Ocak 2002.
(8) Ezelhan stnkaya; Krte 50 Kilometrede Bile Deiim Gsteriyor, Milliyet, 2002.
(9)Hseyin Kl; Dil Ana, Yenign Yay. Ank. 1984, s. 164.
(10) Hseyin Kl; Konuan Kadavralar Komedyas, Otopsi Yay. st. 2000, s. 2
(ll) Sencer Divtiolu; Kktrkler, Ada Yay. st.1087, nsz, s.9; Giri, s.17.
(12) H. Kl; a.g.y., s. 226.
(13) H. Kl; Dil Ana, s.176.
(14) Nurettin Karacada; Zman E Kurdi, s.2.
(15) Hseyin Kl; Tarihte Smer, Smer'de Kadn (henz yaymlanmamtr).
(16) Kemal Burkay; Gemiten Bugne Krtler ve Krdistan, Deng Yay. st. 2. Bsk. 1997,
s.10.
(17) K. Burkay; a.g.y., s. 199/200.
(18) AnaBritannica (Hrriyet'in Armaan), C. 14, s. 90. (19) AnaBritannica (Hrriyet'in
Armaan), C. 15, s. 321. (20) H. Kl; Dil Ana, s. 116.
(21) David B. Guralnik; Webster's New World Dictionary,
William. Collins-World Publishing Co. Ine. Cleveland-New York, 1974.
(22) Meydan-Larousse; Meydan Yay. st., C.5, s. 885. (23) H. Kl; a.g.y., s.42.
(24) Veysel olak; Aniatmda Szck Engeli, Gndem Sanat, 09 Aralk 2000, Yl: 1, Say:
28.
(25) Prof. Dr. Abdlhalk M. ay; Her Ynyle Krt Dosyas, Boazii Yay. A.. 1993,
s.l41.