Zamrznuti sukobi

Etniki sukobi na junom Kavkazu su bili fokusirani na i oko autonomije. Npr., Juna Osetija ini 1.8 a
Abkhazija 3% stanovnitva Gruzije. Najvee etnike manjine Jermeni 8.1%, Rusi 6.3% i Azeri 5.7% ostali su
po strani sukoba. Kljuna razlika je meutim u tome to su Osetijci i Abhazi imali status titularne nacije i iz toga
izvedena prava i privilegije. Stoga se moe rei da je sovjetska nacionalna politika bila pogodno tlo za kasniji
nacionalizam. Konflikti su izbijali vie oko administrativno-politikih pitanja nego etnikih.
Geografski karakter Junog Kavkaza po nekim miljenjima takoer odreuje karakter sukoba. Lorens Broers:
Za Juni Kavkaz je specifino odsustvo istorijskog naslijea autentinih, domaih projekata izgradnje drave.
Tako da kada su Jermenija, Gruzija i Azerbejdan postali nezavisni, to se desilo napreac. One su bile veoma
kratko samostalne drave nakon ega su ponovo apsorbovane u SSSR, dakle nisu imale tradiciju dravnosti.
S druge strane bio je jak nacionalistiki pokret, meutim on je kanalisan i manipulisan na razliite naine. Jedan
od razloga za sukobe je i odsustvo kohezije, odnosno jedinstvenog junokavkaskog identiteta.
Gruzija je okrenuta Zapadu, Jermenija vie Rusiji, dok Azerbejdan ima iri manevarski prostor za saveznitva
sa Zapadom i islamskim zemljama a nije u loim odnosima ni sa Rusijom.
Krajem 80-tih godina i poetkom 90-tih prolog vijeka, sa raspadom komunistikog reima ali i SSSR-a,
pojedine autonomne oblasti su proglasile nezavisnost u odnosu na novostvorene drave. Izbili su ratovi koje su
separatistike regije dobile uz pomo Rusije. Ove oblasti su u stvarnosti nezavisne ali ih niko u svijetu ne
priznaje. Uspostavljeno je primirje ali nema pomaka u pregovorima, situacija se moe opisati kao nestabilna
stabilnost, ali mnogi smatraju da je bolje zamrznuti mir ili nezamrznuti rat.
Sluaj Nagorno Karabaha je najkompleksniji jer je od internog prerastao u sukob svije suverene drave,
Jermenije i Azerbejdana, kao i u drugim sluajevima i u ovaj je umijeana Rusija, koja se as ponaa kao
posrednik, as kao saveznik jedne od strana u sukobu. Politiki i ekonomski procesi su nastavljeni ispod i okolo
zamrznutih sukoba. Posije toliko godina sukob moda nije toliko zamrznut koliko je zaboravljen, prije svega
od Zapada. Diplomatska panja je obnovljena tek nakon proglaenja nezavisnosti C. Gore 2006.god., i tokom
pregovora o statusu Kosova.
SLINOSTI:
Sve separatistike oblasti tee samoopredijeljenju, odnosno otcjepljenju suprotno principu teritorijalnog
integriteta, odnosno suverenosti dravnih granica. One su kreacije lenjiistiko-staljinistikog koncepta
federalizma, to znai da su dobile izvjestan stepen autonomije u SSSR-u ali da nisu republike, to je bio kljuni
kriterijum za meunarodno priznanje dijelova SSSR-a nakon njegovog raspada 1991. One se sada bore za isti
cilj jer je njihov zahtjev za suverenou UN odbio, tako da se oslanjaju na Rusiju za vojnu i diplomatsku
podrku.
U borbi za samoopredijeljenje, sve su krile ljudaska prava drugih etnikih grupa koje su ivjele na istim
teritorijama. (Jermeni su protjerali Azerbejdance ne samo iz Nagorno Karabaha, ve i iz 7 drugih distrikta koje
su okupirali. Abhazi su protjerali Gruzijce.) Bez obzira na zloine UN nije nikoga optuio za etniko ienje, jer
samtra da bi to bilo kontraproduktivno za pronalaenje rjeenja.
RAZLIKE:
Nagorno Karabah se razlikuje jer njegov zahtijev za nezavisnou podrava jedna suverena drava Jermenija.
Iako u Karabahu govore da tvrde da ne ele da se ujedine sa Jarmenijom, u praksi djeluju kao jedna drava.
Nijedna od ostalih separatistikih oblasti nema podrku neke suverene drave.
U tom smislu Juna Osetija je najslinija Nagorno Karabahu jer je odlukom Staljina odvojena od Sjeverne
Osetije, koja je sada u sastavu Rusije. Meutim, Sjeverna Osetija nije suvrena drava pa je spoljni sponzor June
Osetije ustvari Rusija. S druge strane, Rusija je mnogo manje zainteresovana za Junu Osetiju nego Jermenija za
Nagorno Karabah.
Abhazija je uglavnom preputena sama sebi. Abhazija je sluaj za sebe, poto njena erkeska dijaspora iz 19.
veka nikad nije odravala snane veze sa starim krajem. Abhazija je dobila znaajnu podrku muslimana na
Kavkazu tokom rata s Gruzijom, ali i hriana, ruskih kozaka i ruske armije. Tu je re o meavini islama,
hrianstva i paganske tradicije. U Abhaziji se naime smatra da je nuna separacija od Gruzije kao sredstvo
ouvanja ove etnike grupe.

U Pridnjestrovlju, separatistiki pokret je politikog i ekonomskog karaktera a ne etnikog, kao u ostala tri
sluaja. Mada je u poetku jezika komponenta bila vaan inilac sukoba, sada je tu ulogu preuzela elja za
ubrzanim privrednim rastom. To ostvara prostor za rjeavanje sukoba izmeu ostalog kroz evropske integracije.
Takva inicijativa nije primenjiva na Abhaziju. U ovoj regiji, nije samo okupacija i posedovanje teritorije
sutinska odrednica njenog identiteta.
U sva etiri sluaja jezik je igrao znaajnu ulogu. Abhazi ne ele da ive u zemlji u kojoj je gruzijski zvanini
jezik politike, obrazovanja i biznisa. Slino je sa moldavskim jezikom u Pridnjestrovlju, kao i u Nagorno
Karabahu, mada vie Jermena govori Azeri jezik, nego Abhaza gruzijski.
Postoji oseanje da je Zapadu lake da postigne bolan kompromis zavrui ruku kompromitovanim
diktatorima u separatistikim oblastima iza zatvorenih vrata, nego pokuati da se mirovni plan predoi biraima,
odnosno ubedi u njegovu celishodnost. U takvoj situaciji bilo koji od politiara u mirovnom procesu bio bi ranjiv
zbog izazova u nadmetanju za birae gde se igra na etniku kartu, pri emu nacionalisti optuuju za izdaju
nacionalnih interesa (sudbina Jicaka Rabina).
Dok se na Zapadu separatistima u bivem Sovjetskom Savezu poruuje da su u postmoderno vreme prevazieni
koncepti prava na samoopredljenje i nacionalnu dravu, kao i da se vreme iz dvadesetih godina 20. veka ne moe
vratiti, secesionisti to doivljavaju kao hipokriziju. Oni ukazuju na primere Istonog Timora, Eritreje i naroito
Kosova, pitajui se zato i njihove oblasti ne bi postale suverene drave.
Energetski koridor
Nerijeeni zamrznuti sukobi predstavljaju veliki izazov za UN i druge meunarodne organizacije. Postojanje
secesionistikih oblasti slabi drave od kojih su se otcijepile, to vodi ka nestabilnosti itavog junokavkaskog
regiona. Istovremeno raste i geostrateka vanost junog Kavkaza i Kaspijskog regiona kao najkraeg koridora
za transfer zapadnih snaga ka bazama i potencijalnim kriznim podrujima u Centralnoj Aziji. SAD, koje su
umijeane u sukobe u Iraku i Afganistanu, tee da nau uporite u kavkaskom regionu za svoju globalnu
geostrategiju. Ovaj koridor je vaan i za transfer energije ka Zapadu, a u sluaju prekida snadbijevanja energijom
iz Perzijskog zaliva i problema sa isporukom iz Rusije dobija jo vei znaaj. Stabilnost na Kavkazu je kljuni
preduslov za nesmetani transport energije iz ove regije.
Jasno je da je pitanje energije jedan od kljunih instrumenata ruske spoljne i bezbjedonosne politike, zbog toga
Zapad pokuava da neutraie monopol Rusije razmatrajui razne alternativne naftovode za dotok energije na
svjetsko trite.
Atasu Alashankou naftovod (Kina i Kazahstan)
Baku Tbilisi Ceyhan (B.T.C.)
Baku Tbilisi Erzurum (Gruzija, Azerbejdan, Turska i Kazahstan)
Nabuko gasovod (EU, Turska, Bugarska, Rumunija, Maarska i Austrija)
Svi ovi projekti su ili ve u funkciji ili se grade.
Zapad i Rusija ele da budu kljuni igrai u junom Kavkazu, Rusija je prinuena da se postepeno povlai iz
regiona. Da bi sprijeio takav scenario Kremlj nastoji da ospori napredovanje Zapada podgrejavanjem
zamrznutih sukoba to oteava Gruziji privlaenje zapadnih investicija i njeno pribliavanje NATO-u.
Imajui u vidu veliku vjerovatnou da e SAD i NATO biti ukljueni u obezbjeivanje zatite energetskih izvora
u Kaspijskom regionu, to Rusija ve ini, to moe voditi novom rivalstvu. U najgorem sluaju ne moe se
iskljuiti lokalna utrka u naoruanju izmeu njihovih saveznika Irana i Jermenije koje podrava Rusija i
Azerbejdana i Gruzije koje podrava Zapad. Rusija i Iran kao dvije najvee sile u tom regionu smatraju da SAD
svojom umijeanou remeti inae nesigurnu i krhku ravnoteu snaga u regionu.

Rusija gleda na ovaj region kao na tradicionalno polje svoga uticaja a SAD gledaju na Azerbejdan kao na
najvanijeg saveznika.
Jedan od izvora tenzija je i nedefinisani pravni status Kaspijskog mora, odnosno nalazita nafte u njemu,
nedavno su se zbog tog sukobili Iran i Azerbejdan.
TEORIJE SVJETSKE POLITIKE (str. 75-116)
Dva kljuna gledita koja su kroz historiju najvie utjecala na razmiljanje o meunarodnim odnosima su
liberalizam i realizam.
Konstruktivizam nauni pristup istraivanju u kome se naglaava znaaj uesnika (ljudi i grupa) i zajednikih
miljenja koja oni stvaraju da bi definisali svoje identitete, interese i institucije tj., shvatanja koja utiu na
njihovo meunarodno ponaanje.
Liberalizam paradigma zasnovana na nadi da primjena razuma i univerzalnog morala na meunarodne odnose
moe dovesti do sreenijeg , pravednijeg i kooperativnijeg svijeta i da se meunarodna anarhija i rat mogu drati
pod kontrolom putem institucionalnih reformi koje daju ovlaenja meunarodnim organizacijama i zakonima. U
sutini liberalizma nalazi se naglasak na uticaju ideja na ponaanje, jednakost, dostojanstvo i slobodu pojedinca,
kao i potreba zatite ljudi od pretjerane dravne regulative. Postojale su tri grupe liberalista:
1.

2.
3.

Zalagali se za stvaranje meunarodnih institucija koje bi zamijenile anarhian i ratu sklon sistem
ravnotee sile, sistemom kolektivne bezbjednosti reim koji je agresiju bilo koje drave proglaavao
za agresiju protiv svih koji bi zajedniki djelovali da bi sprijeili agresora. Liga naroda je bila
institucionalno olienje kolektivne bezbijednosti kroz meunarodnu organizaciju.
Naglaavali upotrebu pravnih postupaka kao to su posredovanje i arbitraa da bi se rijeili sporovi i
sprijeili sukobi. Primjer je Brian-Kelogov pakt - multinacionalni sporazum sklopljen 1928., kojim je
rat kao nain rjeavanja meunarodnih sukoba proglaen nezakonitim.
Zalagala se za razoruanje kao sredstvo za okonanje rata. Ovu orijentaciju ilustruju napori tokom 20tih godina XX vijeka kao to su oni dogovoreni na vaingtonskoj i Londonskoj pomorskoj konferenciji,
kako bi se obezbijedila kontrola naoruanja.

U traganju za mirnijim svijetom neki su se zalagali za princip samoopredjeljenja, kojim se narodnostima daje
pravo da se putem izjanjavanja opredijele za samostalnu dravu kao nain da se politika geografija svijeta
ponovo iscrta tako da granice nacija odgovaraju etnikom grupisanju. S tim u vezi je bio zahtijev amerikog
predsjednika Vudroa Wilsona za formiranje domaih institucija. U svom uvenom govoru predsjednik je u
Kongresu 1918.god., u etrnaest taaka predloio stvaranje Lige naroda i zalagao se za slobodnu trgovinu.
Drava pravno lice sa stalnim stanovnitvom, jasno definiranom teritorijom i vladom sposobnom da vri
suverenu vlast nad narodima ili nacionalnim grupama koje ive u njenim zakonskim granicama.
Realizam teorija bazirana na pretpostavci da je svjetska politika u sutini i nepromjenljivo borba meu
dravama od kojih svaka gleda sopstveni interes za premo i poloaj u uslovima anarhije, pri emu svaka od
konkurentskih drava tei za ostvarivanjem spostvenih nacionalnih interesa. Meu glavnim zagovornicima ovog
pokreta bili su Dord Kennan, Hans Morgentau, Keneth Tompson. Realpolitika teoretski pogled koji tvrdi
da drave treba da se pripremaju za rat kako bi odrale mir. Realizam smatra dravu za najznaajnijeg inioca na
svjetskoj sceni, jer ona ne odgovara nikakvoj vioj politikoj vlasti. Svrha vjetine rukovoenja dravom jeste da
se obezbijedi opstanak nacije u neprijateljskom okruenju. U tom cilju, nijedan nain nije znaajniji nego
sticanje moi, a nijedan princip nije znaajniji nego samopomo. U tom konceptu, suverenitet drave, kamen
temeljac meunarodnog prava, daje efovima drava slobodu i odgovornost, da uine ta god je potrebno da bi
unaprijedili interese i opstanak drave.
Samopomo naelo prema kome u uslovima anarhije uesnici moraju da se oslanjaju sami na sebe.
Kritiari realizma ukazivali su na njegova ogranienja i nedostatke, npr., on nije objasnio znaajne nove pojave u
svjetskoj politici kao to su stvaranje novih liberalnih trgovinskih i politikih institucija u Zapadnoj Evropi.
Neorealizam - teoretsko razmatranje ponaanja drava koje ga objanjava odreenom razlikom u njihovoj
relativnoj moi umjesto drugim faktorima, kao to su njihove vrijednosti, oblik dravnog ureenja ili domae
okolnosti. Drave tee moi kao sredstvu za preivljavanje.

Strukturni realizam teorija koja naglaava uticaj svjetske strukture moi na ponaanje drava u okviru
globalne hijerarhije, definisane prvenstveno rasporedom moi.
Sloena meuzavisnost teorija koja naglaava sloenost naina na koji sve vei broj veza meu
transnacionalnim uesnicima dovodi do njihove ranjivosti na postupke drugih i osjetljivost na potrebe drugih.
Reimi su institucionalizovani ili regulisani obrazac saradnje u datoj oblasti, izraen kroz uspostavljena pravila.
Meunarodni reimi gledite koje objanjava koristi od podrke uesnika odreenim pravilima koja reguliu
odreenu meunarodnu aktivnost. Globalna trgovinska i monetarna pravila stvorena tokom Drugog svjetskog
rata su ivi primjeri meunarodnih regulatornih reima.
Trgovinski i monetarni reim zajedno ine Liberalni meunarodni ekonomski poredak (LIEO) koji
ograniava dravnu intervenciju u svjetsku politiku ekonomiju i na drugi nain olakava slobodan protok robe i
kapitala preko nacionalnih granica. Opti sporazum o tarifama i trgovini (GATT), pretea Svjetske
trgovinske organizacije (STO) i Meunarodni monetarni fond (MMF) igrali su znaajnu institucionalnu
ulogu u LIEO i ponovo potvrdili znaaj meunarodnih institucija u podsticanju saradnje meu dravama.
Niska politika kategorija globalnih pitanja koja se odnosi na ekonomske, socijalne, demografske i ekoloke
aspekte odnosa meu vladama i narodima.
Teorija haosa primjena matematikih metoda da bi se identifikovali obrasci koji se periodino ponavljaju u
brzo izmjenljivim i naizgled nepovezanim odnosima kako bi se bolje protumaila sloena stvarnost.
Konstruktivizam pokuava da premosti jaz izmeu neoliberalnih i neorealnih teorija prihvatanjem mnogih
kljunih pretpostavki zajednikih ovim pristupima, dok kritiki odbacuje propust realizma da posveti panju
snanoj ulozi ideja i normi u svjetskoj politici.
SVJETSKI AKTERI NJIHOVI ODNOSI
SPOLJNOPOLITIKO ODLUIVANJE (119-167)
Pri prouavanju svjetske politike po pravilu koristimo izraz akter (uesnik) da bismo oznaili nosioce svjetske
politike. Ovi transnacionalni igrai obuhvataju drave (SAD i Japan), meunarodne organizacije (UN, Nordijski
savjet), multinacionalne korporacije (General motors, Sony), kao i nedravne aktere, kao to su nevladine
meunarodne organizacije, autohtone narode (Kurdi u Iranu, Iraku i Turskoj) i teroristike grupe.
Moderni dravni sistem kao mrea odnosa meu nezavisnim teritorijalnim jedinicama nastao je Vestfalskim
mirom iz 1648., kojim je okonan Tridesetogodinji rat u Evropi. Novoosloboenim dravama data su ista
zakonska prava: teritorija pod njihovom iskljuivom kontrolom, neograniena kontrola u pitanjima domae
politike i sloboda voenja spoljne politike i zakljuivanja sporazuma sa drugim dravama. Koncept dravnog
suvereniteta, da niko nije iznad drave, objedinjuje ova zakonska prava.
Nacija je skup ljudi koji se na osnovu nacionalne, jezike ili kulturne slinosti osjeaju pripadnicima iste grupe.
Tako da izraz nacionalna drava podrazumijeva pribliavanje izmeu teritorijalnih drava i psiholoke
identifikacije ljudi unutar njih.
Geostrateki poloaj, vojna mo, ekonomska sposobnost i sistem dravnog ureenja su promjenljive koje utiu
na odluke u oblasti spoljne politike. Karakteristike drava koje utiu na spoljnopolitiko ponaanje, kao to je
njihova veliina, bogatstvo i stepen odgovornosti njihovih voa prema graanima u odnosu na druge drave.
Imperijalizam - Namerno nametanje moi jedne drave drugoj,tradicionalno putem teritorijalnih osvajanja, a u
novije vrijeme putem ekonomske dominacije, pri emu pogoenom narodu uskrauje sloboda uea u
donoenju odluka osvajakog reima.
Geopolitika - Teoretska postavka po kojoj na spoljnu politiku drava utie njihov poloaj, prirodna bogatstva i
fizika okolina.
1. Snaga vojne sile kao pokretakog uticaja na spoljnopolitike odluke postala je oigledna septembra 2002.,
kada je Bu najavio novu Buovu doktrinu, obavezavi se da e upotrijebiti vojnu silu da g. Sadama Huseina
ukloni s vlasti odnosno da e poduzeti neizazvani napad na neprijateljsku dravu kako bi iznudio naoruanje i
promjenu reima.

2. Nivo privrednog i industrijskog razvoja zemlje utie na spoljnopolitike ciljeve kojima moe da tei. Po
pravilu, to je zemlja razvijenija, to je sklonija da igra aktivnu ulogu u svjetskoj politikoj ekonomiji. SAD su
danas najizrazitijs supersila upravo zbog prednosti koje proistiu iz kombinacije ogromne ekonomske i vojne
moi.
3. Trea karakteristika koja utie na meunarodno ponaanje drava jeste njihov politiki sistem, oblik dravnog
ureenja ograniava izbor kod donoenja vanih odluka, ovdje je vana razlika izmeu ustavne demokratije i
autkratske vladavine.
Ustavna demokratija - Procesi upravljanja zemljom koji omoguuju da ljudi preko svojih izabranih predstavnika
vre vlast i utiu na dravnu poitiku.
Autokratska vladavina - Sistem autoritarne ili teritorijalne vlasti gdje je neograniena vlast koncentrisana u
rukama jednog ovjeka.
Diverziona teorija rata (fenomen rtvenog jarca) - Tvrdnja da voe pokreu sukobe u inostranstvu kao nain
da poveaju nacionalno jedinstvo u zemlji time to e panju domae javnosti odvratiti od nerjeenih domaih
problema.
Kraj istorije - Teza koju je postavio Frensis Fukujama da je nadmetanje sa centralnoplanskim dravama
prestalo zbog toga to su liberalna demokratija i trina privreda jedine realne opcije za savremena drutva.
Demokratski mir - Teorija po kojoj demokratske zemlje, mada ponekad ratuju protiv drugih, ne ratuju
meusobno.
4. Prema realnoj teoriji, osnovni cilj spoljne politike je da osigura opstanak drave. Iz tog aspekta, starteke
kalkulacije o nacionalnoj sigurnosti su glavne odrednice odluka politiara. Proces odluivanja moe se
prouavati kao da je svaka drava jedinstveni uesnik homogena ili monolitna cjelina sa malim ili bez ikakvih
znaajnih unutranjih razlika koje utiu na njeno odluivanje. Proces odluivanja jedinstvenih uesnika koji
odreuju nacionalne interese po pravilu se opisuje kao racionalan. Racionalan izbor podrazumijeva proceduru
donoenja odluka voenu paljivom definicijom situacije, odmjeravanjem ciljeva, razmatranjem svih alternativa
i izborom onih opcija koje e najvjerovatnije postii najvee ciljeve. Kubanska kriza 1962., je primjer
racionalnog odluivanja kada je krizna grupa sainila 6 moguih opcija djelovanja, prije djelovanja grupa je
morala svrstati svoje ciljeve po redoslijedu prioriteta. Kada su odluili da je cilj uklanjanje raketa odlueno je da
treba izvriti vazduni napad u odnosu na blokadu. Postoje mnoge prepreke racionalnom razmiljanju kao to su
nedostatak inteligencije, sposobnosti i psiholokih potreba i tenji onih koji donose spoljnopolitike odluke.
Teorija perspektive socio-psiholoka teorija po kojoj je proces odluivanja u oblasti spoljne politike ogranien
formiranim miljenjima i tendencijom da se pretjerano reaguje u kriznim situacijama, postoji sklonost da se
odluke donose na osnovu pretpostavljenih izgleda da mogue alternative dovedu do ispunjenja ciljeva, a
donosioci odluka nastoje da izbjegavaju rizike pri odluivanju o moguim dobicima ali prihvataju rizik kada su
pitanju odluke o oekivanim gubicima.
Robert Patnam je skovao izraz igra na dva nivoa koji podrazumijeva koncept koji se odnosi na sve veu
potrebu da domai politiari donose odluke koje e zadovoljiti i domae i spoljnopolitike ciljeve. Na
nacionalnom nivou, domae grupe realizuju svoje interese tako to vre pritisak na vladu da donese mjere koje
su u njihovom interesu, a politiari svoju tenju za vlau ostvaruju stvaranjem koalicija izmeu tih grupa. Na
meunarodnom nivou, nacionalne vlade tee da maksimiraju svoju sposobnost za udovoljavanjem domaim
pritiscim, a da pri tom minimaliziraju negativne posljedice kretanja na spoljnopolitikom planu.
Konstruktivizam se zalae za ka koncept prema kome su nosioci politikih odluka pojedinci formirani pod
velikim uticajem drutveno prihvaenih zajednikih shvaanja nacionalnog interesa i spoljne politike u okviru
sopstvene zajednice politiara i kulture i te preovlaujue ideje neizbjeno umanjuju njihovu sposobnost
donoenja potpuno racionalnih odluka.
U SAD-u npr., State department, Ministarstvo odbrane i Centralna obavjetajna agencija (CIA) su kljuni
uesnici u spoljnopolitikoj maineriji.
Birokratija organi, normativne komisije i ministarstva koja vre funkcije centralne vlasti. Birokratska
organizacija nastoji da zatiti svoje sopstvene interese. Oni nastoje da smanje mijeanje i prodor kako politikih
voa kojima su odgovorni tako i dravnih organa. Svaka birokratija razvija zajedniki mentalni sklop ili
preovlaujui nain gledanja na stvarnost slinu karakteristici grupnog razmiljanja.

5. Voe i vrsta vostva koje sprovode utiu na nain na koji se spoljna politika donosi shodno tome na
ponaanje drava u svjetskoj politici.
Niksonova doktrina stav predsjednika Niksona sedamdesetih, da saveznici SAD-a treba da snose vei teret
svoje odbrane.
Reganova doktrina obaveza Reganove administracije osamdesetih da e SAD pruiti podrku
antikomunistikim pobunjenicima koji nastoje da zbace vlade koje podravaju SSSR.
Klintonova doktrina politika javnog ukljuenja Klintonove administracije devedesetih godina u svjetske
poslove da bi se podstaklo irenje miroljubive liberalne demokratske zajednice.
Buova doktrina jednostrana politika predsjednika Dorda V. Bua koja proklamuje da e SAD donositi
odluke samo da bi zadovoljile pretpostavljene nacionalne interese, a ne da bi udovoljile albama drugih zemalja
ili pridobile njihove simpatije.
Uticaj linih karakeristika voe na spoljnu politiku njegove zemlje po pravilu se poveava kada su njegov
autoritet i legitimitet iroko prihvaeni od strane graana ili, u autoritarnim ili totalitarnim reimima, kada su
voe zatiene od iroke javne kritike. Politika efikasnost stepen do koga samopouzdanje donosilaca odluka
u njima usauje vjerovanje da mogu djelotvorno da donose racionalne odluke.
Zeitgeist (Duh vremena) preovlaujue civilizacijske norme za koje se pretpostavlja da utiu na ponaanje
ljudi koji ive u odreenom periodu.
Odluke o spoljnoj politici donose se u uslovima neizvjesnosti i viestrukih, suprotstavljenih interesa. One se
povremeno donose i u situacijama kada su politiari zateeni iznenadnim dogaajima i kada je potrebna brza
odluka.
TIPOVI MEUNARODNIH ODNOSA
SUPARNITVO I ODNOSI VELIKIH SILA (str. 169-220)
Ciklina teorija historije Arnolda Tojnbija: Najizrazitiji akcenat u jednolinom nizu dogaaja koji se stalno
ponavljaju jeste izbijanje velikog rata u kome jedna sila koja je isprednjaila u odnosu na suparnike izvede tako
opasan pokuaj osvajanja svjetske dominacije da izazove stvaranje protivnike koalicije svih drugih sila.
Teorija dugih ciklusa nastoji da objasni zato su se tokom prethodnih pet vijekova periodi rata smjenjivali sa
periodima mira, uz promjenu ciklusa koja se obino dogaala istovremeno i sa promjenama u relativnoj moi
glavnih drava. Tokom ovog ciklusa svaki globalni rat vodio je do pojave pobjednikog hegemona
dominantnog globalnog lidera sposobnog da diktira pravila prema kojima e se upravljati meunarodni politiki
i ekonomski odnosi.
Teorija hegemonistike stabilnosti pretpostavlja da je za stabilan svjetski poredak potreban dominantan svjetski
lider koji bi kanjavao agresore koji ugroavaju status quo i sprjeavao da eksplozivna konkurencija dugotrajnih
suparnitava izmeu konkurentskih sila eskalira u veliki sistemski rat.

PRVI SVJETSKI RAT

Prvi svjetski rat buknuo je na svjetskoj pozornici kada je srpski nacionalista ubio nadvojvodu Ferdinanda juna
1914.god., u Sarajevu. Jo prije atentata formirana su dva neprijateljska saveza, kojima su Njemaka,
Austrougarska i Otomansko carstvo (Centralne sile) suprotstavljeni Francuskoj, Britaniji i Rusiji (Antanta).
Uzroci Prvog svjetskog rata
STRUKTURALIZAM posmatra promjenljiv raspored moi unutar globalnog sistema kao primarni inilac koji
odreuje ponaanje drava. Raspored moi odreuje hoe li se obrazovati koalicije i hoe li preovladati mir.
Ravnotea sile teorija po kojoj e se mir i stabilnost najvjerovatnije odrati kada je vojna sila rasporeena tako
da nijedna sila niti blok ne mogu dominirati drugima.

Teorija racionalnog izbora tvrdi da je izbijanje rata bilo rezultat elje Njemake elite da ratom sa Francuskom i
Rusijom ojaa svoj poloaj na kontinentu, potvrdi njen status svjetske sile i da se odvrati panja domae javnosti
od unutranjih problema.
Mnogi jo smatraju da je bujanje nacionalizma, posebno u Jugoistonoj Evropi, stvorilo klimu miljenja koja je
uinila rat vjerovatnim. Intenziviranje nacionalistikih osjeanja potpirilo je dugo potiskivane etnike i
nacionalne mrnje, to je dodatno opteretilo sposobnost evropskih drava da izbjegnu rat.
Bipolarizam meunarodni sistem sa dva dominantna centra moi
Posljedice Prvog svjetskog rata
Zavretkom ovog rata tri carstva (austrougarsko, otomansko i rusko) su propala, dok su na njihovim teritorijama
formirane nove drave. U Versajskom dvorcu nadomak Pariza Vudro Vilson, ameriki predsjednik, je odrao
govor i predloio stvaranje Lige naroda, na Vaingtonskoj pomorskoj konferenciji 1922., je takoer potpisan i
Ugovor pet sila (Japan, Francuska, Britanija, Italija i SAD). Potpisan je i Brian-Kelogov pakt koji je 1928.,
zakonski zabranio rat kao instrument spoljne politike. Ugovor etiri sile potpisale SAD, Japan, Francuska i
Britanija kojim se ove sile obavezuju da nee napadati kolonije ostalih potpisnica.
DRUGI SVJETSKI RAT
Globalan po obimu, ovaj rat je bio borba za mo po modelu realista. On je suprotstavio faistiku koaliciju koja
je teila nadmoi u svijetu trojku Osovine (Njemaka, Italija i Japan) neoekivanom Velikom savezu (SSSR,
SAD, Britanija i Francuska)
Uzroci Drugog svjetskog rata
Nekoliko faktora je oivjelo hegemonistike ambicije Njemake. Jaanje:
IREDENTIZMA nastojanje etnike grupe da silom povrati kontrolu nad teritorijom tako da postojee dravne
granice vie ne dijele grupu (u ovom sluaju Nijemce)
FAIZMA ideologije koja se zalae za ekstremni nacionalizam i uspostavljanje autoritarnog drutva
zasnovanog na jednopartijskom sistemu sa diktatorskim vostvom.
MACHTPOLITIK Nemaka realna filozofija upravljanja dravom koja ekspanziju dravne moi i teritorije
upotrebom oruane sile smatra za legitiman in.
Na poetak je takoer utjecala ogorenost Njemake zbog kaznenih uslova koji su joj nametnuti nakon Prvog
svjetskog rata. Versajskim ugovorom nametnute su joj visoke reparacije, razorena vojna sila i sprijeen ulazak
Njemake u Ligu naroda. Zbog te svoje iskljuensti Njemaka je nastojala da silom povrati svoje status velike
sile ne koji je smatrala da ima pravo.
Nakon to su SAD odbacila Versajski sporazum i prihvatile politiku izolacionizma (politika povlaenje iz
aktivnog uea sa ostalim uesnicima u svjetskim poslovima i umjesto toga orjentacija dravnih napora na
bavljenje unutranjim poslovima), Francuska i Britanije su poele da se bore za prednost. Britanije je eljela da
ouva novu ravnoteu sile time to je podsticala naoruavanje Njemake, dok se Francuska protivila ponovnom
prijemu Njemake kao ravnopravnog lana na meunarodnoj sceni.
Pristanak na ponovno naoruavanje Njemake doveo je do politike poputanja (strategija pravljenja manjih
ustupaka agresorskoj dravi bez osvete u nadi da e je to zadovoljiti te da nee nasrtati na teritoriju svojih
susjeda). Iako se Hitler obavezao da nee iriti teritoriju Njemake silom, on je to obeanje iznevjerio 1938.,
kada je natjerao Austriju na Anschluss, ubrzo poslije toga zahtjevao je Sudetsku oblast. Takvo njegovo
ponaenje dovelo je do Minhenske konferencije septembra 1938.god., konferenciji su prisustvovali predstavnici
Njemake (Adolf Hitler), Italije (Benito Musolini), Britanije (Nevil emberlen) i Francuske (Eduard Daladje),
na osnovu politike poputanja oni su pristali na Hitlerove zahtjeve. 23.8.1939.god., Hitler i Staljin su objavili
svoj Pakt o nenapadanju (Ribentrop-Molotov pakt), obavezujui se da nee jedna drugu napasti. Hitler je
nakon toga napao Poljsku a zatim su mi Francuska i Britanija objavile rat, time je poeo Drugi svjetski rat. Japan
je, kako bi sprijeio SAD da uzmu uea u ratu, septembra 1940., sklopio Trojni pakt sa Njemakom i Italijom
kojim su se tri sile Osovine obavezale da e pomoi jedna drugoj u sluaju napada neke od velikih sila koje ne
uestvuju u ratu kao to su SAD. 7.12.1941.god., Japan je izveo iznenadni napad na SAD u Pearl Harburu,

gotovo istovremeno im je i Njemaka objavila rat time je prekinuta politika izolacionizma SAD-a. SAD su
formirale koaliciju sa Britanijom i SSSR-om da bi se oduprli faistima.
Neki historiari smatraju i da je uzrok Drugog svjetskog rata pojava multipolarnosti (raspodjela svjetske moi
izmeu tri ili vie centara velikih sila, pri emu su ostale drave svrstane na stranu jednog od suparnika) u
raspodjeli moi.
Neuspjeh Lige naroda da organizuje kolektivni odgovor na agresije oznaavao je slabe institucionalne barijere
ratu.
Drugi svjetski rat izbio je prvenstveno zbog Njemake agresije, propagirajui superiornost Nijemaca kao rase
gospodara i otvoreni antisemitizam i antikomunizam.
Posljedice Drugog svjetskog rata
Pobjedom Saveznika nad Osovinom dolo je do preraspodijele moi i reorganizovanja granica. Sama Njemaka
bila je podijeljena na okupacione zone koje su kasnije predstavljale osnovu za njenu podjelu na Istonu i Zapadu
Njemaku. Pro-sovjetski reimi su preuzeli vlast nad Istonom Evropom, SSSR je uzeo etiri Kurilska ostrva od
Japana, a Koreja je podijeljena du 38., paralele na sovjetsku i ameriku okupacionu zonu.
Velika trojka voa Vinston eril, Frenklin Ruzvelt i Josif Staljin sastali su se na Konferenciji na Jalti u
februaru 1945.god., da bi se rijeila poslijeratna teritorijalna pitanja i postupak glasanja u OUN-a u cilju
kolektivnog upravljanja svjetskim poretkom.
U julu 1945., u Potsdamu se ponovo sastala velika trojka (s tim da je sada SAD predstavljao Hari Truman)
ovaj sastanak je zavren bez dogovora.
Saradnja saveznika poslije rata u cilju stvaranja nove meunarodne organizacije kojom bi se upravljalo
poslijeratnim meunarodnim poretkom dovela je 1945., do stvaranja Organizacije ujedinjenih naroda (OUN).
Kini je obeano mjesto u Vijeu sigurnosti UN-a, zajedno sa Francuskom i velikom trojkom, svrha tog Vijea
je bila da garantuje da e sve dominantne drave biti zajedniki odgovorne za ouvanje mira. Poto su SAD i
SSSR zavretkom rata postale dvije najvee sile, one su poele da koriste UN za meusobno nadmetanje, tako je
poeo i Hladni rat.
HLADNI RAT
Novonastali globalni sistem karakterisao se bipolarnom raspodjelom moi koji se satojao od mnogih suverenih
drava van evropskog jezgra kojim su dominirale dvije najsnanije, pored toga bitno je napomenuti i pojavu
nuklearnog oruja koja je promijenila znaenje prijetnje ratom. Iz takvih okolnosti rodila se konkurencija izmeu
SAD-a i SSSR-a za hegemonistiko vostvo.
Uzroci i evolucija Hladnog rata
HLADNI RAT 42 godine (1949-1991) dugo suparnitvo izmeu SAD-a i SSSR-a, kao i njihovih
konkurentskih koalicija, sa ciljem da se ogranii ekspanzija protivnika i osvoji prevlast u svijetu.
Istie se nekoliko postularnih uzroka:
1.

2.

3.

Hladni rat je rezultat tranzicije sile (suavanje razlika u vojnim sposobnostima izmeu suprotstavljenih
velikih sila za koje se vjeruje da poveava mogunost izbijanja meusobnog rata) koji je izbacio SAD i
SSSR na vrh meunarodne hijerarhije zbog ega je svaka od njeih postala sumnjiava prema onoj
drugoj, a njihov rivalitet neizbjean. Okolnosti su svakoj supersili davale razloga da se boji i podsticala
je svaku od sila da ostvari i uspostavi dominantan uticaju svojoj sopstvenoj sferi uticaja (odreeni
region svijeta pod uticajem velike sile).
Hladni rat je ustvari produetak uzajamnog prezira supersila za proklamovane stavove druge strane o
politici i ekonomiji. Strah SAD-a od marksizma podsticao je pojavu antikomunizma kao suprotstavljene
ideologije. Slino tome, sovjetsku politiku je podsticalo vjerovanje da kapitalizam ne moe da
koegzistira sa komunizmom.
Hladni rat je neto ukorjenjeno u psiholokim iniocima, naroito u pogrenim predstavama supersila o
motivima druge strane. U tom svjetlu, suprotstavljeni interesi i ideologije bili su od drugorazrednog
znaaja u odnosu na nerazumijevanje. Nepovjerljivi akteri su skloni da vide vrlinu u svom djelovanju a
u postupcima protivnika zlu namjeru. Tu tendenciju ilustruje trka u naoruanju: pogreno vjerujui da se

protivnik priprema za agresivni rat, potencijalna rtva se naoruava da bi se branila, ime izaziva
uplaenog protivnika da ispuni predvianje naoruavajui se dalje u cilju odbrane. Rezulatat ovakvog
ponaanja je klasina ilustracija sigurnosne dileme problem u anarhinom globalnom sistemu u kome
naoruavanje drava toboe u odbrambene svrhe navodi druge drave da se za uzvrat naoruavaju, sa
konanim rezultatom da nacionalna bezbjednost svih otpada sa poveanjem stepena naoruanja.
Teorija domina metafora popularna tokom Hladnog rata koja je predviala da ako jedna drava potpadne pod
uticaj komunizma, to e se isto dogoditi i njenim susjedima u lananoj reakciji, kao niz domina koje se rue.
Priroda Hladnog rata mijenjala se tokom njegovog trajanja, tako se mogu izdvojiti periodi:
1.

Konfrontacija (1945-1962)

Dord Kennan napisao lanak , koji je postao iroko poznat 1947., u kojem je tvrdio da e sovjetske voe
osjeati nesigurnim u svoju politiku sposobnost da odre mo a da e ta njihova nesigurnost dovesti do aktivne,
moda i agresivne, sovjetske spoljne politike. Istakao je da glavni element bilo koje amerike politike prema
SSSR-u mora biti odluno i dugorono ograniavanje ruskih ekspanzionistikih tendencija. Predsjednik Truman
je prihvatio te Kennanove ideje kao kamen temeljac amerike poslijeratne spoljne politike.
Trumanova doktrina izjava predsjednika da e SAD pribjei intervenciji da bi pomogla narode koji su stali
na stranu SAD-a u borbi protiv spoljnog potinjavanja.
Obuzdavanje strategija sprjeavanja suparnike velike sile da koristi silu da bi promijenila ravnoteu sile i
poveala svoju sferu uticaja.
Odnosi izmeu supersila su se poeli popravljati 50-tih godina XX vijeka, poto je SSSR prekinuo ameriki
nuklearni monopol 1949., promjene u ravnotei su uticale na udaljavanje od konfrontacije. Opasnosti od
razaranja velikih razmjera su nalagale uzdranost i izmjenile uslove borbe., obje sile su poele da troe znatna
sredstva za pridobijanje saveznika pozivajui se na strategiju proirenog odvraanja (obaveza velike sile svojim
saveznicima da e koristiti svoju vojnu mo da sprijei da budu napadnute od strane neprijatelja). Tako se Hladni
rat proirio cijelim svijetom, dovodei do rasporeda vojne moi karakteristine za bipolarnost (situacija u kojoj
je mo koncentrisana u dva suparnika centra tako da ostale drave definiu svoju pripadnost u smislu svog
odnosa sa obje strane).
Miroljubiva koegzistencija poto je SSSR bio strateki inferioran u odnosu na SAD, Nikita Hruov je 1956.,
vodio politiku miroljubive koegzistencije sa kapitalizmom, kojom je tvrdio da rat izmeu kapitalistikih i
komunistikih drava nije neizbjean i da meublokovska konkurencija moe biti miroljubiva.
Godine 1962., tajno postavljanje sovjetskih raketa na Kubi stvorilo je uslove za najveu probu sposobnosti
supersila da upravljaju svojim sukobima kubansku krizu. Na kraju je SSSR ipak ustuknuo i kriza se zavrila.
2.

Od koegzistencije do detanta (1963-1978)

Pronalaenje naina za koegzistenciju je postalo imperativ. Kada je Riard Nikson izabran za predsjednika SADa on je pod uticajem svog savjetnika za nacionalnu sigurnost, Henrija Kisindera, inicirao nov pristup odnosima
sa SSSR-om koji je 1969., zvanino prozvao detantom. Kontrola naoruanja bila je u sreditu razgovora koji su
se vodili o detantu (Fr. Detente) strategija nastojanja da se smanji zategnutost izmeu neprijatelja kako bi se
smanjila mogunost rata.
Razgovori o ogranienju stratekog naoruanja (SALT) inicirani 1969., nastojali da ogranie prijeteu,
ekspanzivnu i sve bru trku u naoruanju ograniavanjem postavljanja antibalistikih projektila.
3.

Od ponovne konfrontacije do pribliavanja (1979-1991)

U mnogoemu sovjetska invazija Afganistana 1979., dovela je do kraja detanta. Predsjednik Dimi Karter je tada
lansirao Karterovu doktrinu izjavljujui spremnost SAD-a da upotrijebi vojnu silu da bi zatitila svoj pristup
naftnim izvorima iz pravca Perzijskog zaliva. Sa sve eim govorom o ratu intenzivirale su se i pripreme za
njega. Reganova doktrina obavezala je ameriku pomo antikomunistikim pobunjenicima koji su nastojali da
srue reime podravane od SSSR-a u Afganistanu, Angoli i Nikaragvi. Predsjednik Gorbaov je omoguio
poboljanje odnosa svojim zalaganjem za novo razmiljanje kako bi se postiglo pribliavanje ili pomirenje
interesa suprotstavljenih drava. On je nastojao da rijei razlike izmeu dvije drave kako bi zaustavio
pogoranje ekonomske situacije i meunarodnih odnosa, pa je preuzeo domae reformeda bi unaprijedio

demokratizaciju i prelazak na trinu privredu. Tako su se Sovjeti poeli ponaati kao saveznici a ne kao
neprijatelji SAD-a. Prestali su da pomau Kubu, povukli su se iz Afganistana i Istone Evrope i najavili
jednostrano smanjenje vojnih izdataka.
Hladni rat je poeo da propada 1989., kada je sruen Berlinski zid, a stvarno je okonan 1991., kad se SSSR
razjedinio, prihvatio principe trine ekonomije i zapoeo demokratske reforme. SSSR je prihvatio poraz
komunizma, raspad Varavskog pakta i ujedinjenje Njemake.
Posljedice Hladnog rata
Kraj Hladnog rata izmijenio je meunarodne odnose duboko i na razliite naine. Neposredna posljedica kraja
ovog rata jeste transformisana globalna hijerarhija u kojoj Rusija vie ne predstavlja prijetnju amerikom
hegemonistikom vostvu.
MULTIPOLARNI SVIJET XXI VIJEKA
Dok je raspored moi u hladoratovskom sistemu bio bipolaran, posthladnoratovski svijet obeava da e biti
sasvim drugaiji. Povlaenje Rusije dovelo je do nove unipolarne strukture. Poetkom 90-tih god., XX vijeka,
kada su vodile pobjedniki rat u perzijskom zalivu SAD su uivale u unipolarnom momentu. Ali izgleda da
takvo stanje nee dugo potrajati, jer ekonomska mo Kine i drugih raste i to bre u odnosu na SAD. Zbog toga
se predvia multipolarnost.
Multipolarni svijet zahtijevat e kontinuiranu brigu o vojnoj sigurnosti i politici ravnotee sile uz sve veu
brigu o ekonomskim odnosima izmeu velikih sila.
Mnogi teoretiari ukazuju na opasnosti svojsvene multipolarnom rasporedu moi. Jer je dosada sa promjenom
relativne snage velikih sila uvijek dolazilo do nadmetanja a zatim i rata. Multipolarna politika je, po njihovom
miljenju, naroito opasna jer e u takvom sistemu biti tee razlikovati prijatelje od neprijatelja jer e saveznici u
oblasti vojen sigurnosti vjerovatno biti suparnici u ekonomskim odnosima.
Rasprava o metodima garantovanja meunarodne sigurnosti u Washingtonu, Tokiju, Berlinu i Moskvi danas se
vrti oko etiri osnovne opcije:
1.

2.

3.
4.

Unilateralni koncept uloge velike sile predstavlja jednu od mogunosti. Samostalno djelovanje je
naroito privlano samopouzdane velike sile sigurne u svoju nezavisnu snagu. Unilaterizam moe
ukljuiti i izolacionizam; pokuaj da se vri hegemonistiko vostvo; strategiju selektivnog angaovanja
koja spoljno angaovanje koncentrie na vitalne nacionalne interese.
Njegovanje posebnih odnosa sa drugom velikom silom, slino odnosima V. Britanije i SAD-a u XX
vijeku, ilustruje drugi pristup za koji pojedini parovi velikih sila mogu da se opredijele. Zajednika
deklaracija o multipolarnom svijetu i novom svjetskom poretku, koji su Kina i Rusija potpisale 1997.,
ukazuje na vrstu stratekog bilateralnog partnerstva. Kao odgovor na ovaj ugovor SAD je potpisala
sporazum sa Japano 1999., s ciljem da se ojaaju njihovi specijalni odbrambeni odnosi.
Trea strategija jeste stvaranje pakta ili sporazuma o saradnji izmeu velikih sila kako bi se zajedniki
upravljalo meunarodnim sistemom u cilju sprjeavanja da meunarodni sporovi prerastu u rat. Primjer
za to je Evropski pakt izmeu 1815., i 1822.
Neki politiari preporuuju da se dananje velike sile ujedine sa manjim silama u cilju stvaranja pravog
sistema kolektivne sigurnosti. Principi kojima je obrazlagano formiranje Lige naroda 1919.,
predstavljaju primjer ovog multilateralnog pristupa miru u uslovima multipolarnosti.

NEDRAVNI INIOCI U MEUDRAVNOM SISTEMU (str. 221-287)

Postoje dvije glavne vrste nedravnih inilaca:
1.
2.

Meuvladine organizacije (MVO) iji su lanovi drave

Nevladine organizacije (NVO) iji su lanovi pojedinci i grupe

Meuvladine organizacije (MVO) institucije koje su stvorile i u kojima uestvuju vlade drava, a koje im daju
vlast da donose kolektivne odluke u vezi sa posebnim globalnim problemima.
Nevladine organizacije (NVO) transnacionalne organizacije privatnih graana koje u odnosu na UN imaju
konsultativan status; one ukljuuju profesionalna udruenja, fondacije, multinacionalne korporacije ili,
jednostavno, meunarodno aktivne grupe u razliitim dravama udruene u radu na zajednikim interesima.
MVO stvaraju drave u cilju rjeavanja zajednikih problema. To im daje mo da ostvare ciljeve koje su im
drave dodijelile. U tom smislu, MVO su vanije nego NVO zato to su njihovi lanovi drave i kao takve su
produkt meudravnog sistema na globalnom nivou analize koji su proizvele odluke drava.
MVO se sastaju u relativno pravilnim vremenskim razmacima i imaju posebne procedure za donoenje odluka,
kao i stalni sekretarijat ili osoblje u sjeditu. irenje MVO je stvorilo sloenu mreu isprepletanih meunarodnih
organizacija koje meusobno sarauju u cilju rjeavanja razliitih globalnih pitanja.
Funkcionalno NVO obuhvataju bukvalno svaku oblast politikog, drutvenog i ekonomskog ivota u globalnom
svijetu gdje se granice sve vie gube. Svjetska banka odreuje NVO kao privatne organizacije koje tee da
olakaju patnju, promoviu interese siromanih, zatite ivotnu okolinu, prue osnovne socijalne usluge ili
doprinose razvoju zajednice. Uopteno govorei, termin NVO moe se primjeniti na sve neprofitne organizacije
koje su nezavisne od vlade. NVO povezuju globalno drutvo formiranjem mrea koje zastupaju politike
promjene.
Ujedinjene nacije (UN)
UN su najpoznatija svjetska organizacija. Ono to ih izdvaja od veine drugih MVO jeste njihovo skoro
univerzalno lanstvo. Po pravilu, svaka suverena drava koja prihvata dokumente i principe UN-a moe postati
njena lanica, ali velike sile su esto doputale da interesi realpolitike diktiraju koje e drave biti primljene u
lanstvo. Zato Tajvan i Palestina imaju problema sa prijemom u UN.
Ciljevi UN-a:

Odravanje meunarodnog mira i bezbjednosti

Razvijanje prijateljskih odnosa izmeu naroda na osnovu uvaavanja principa jednakih prava i
samoopredjeljenja naroda
Postizanje meunarodne saradnje u rjeavanju meunarodnih problema ekonomskog, socijalnog,
kulturnog ili humanog karaktera i unapreivanje i podsticanje potovanja ljudskih prava i osnovnih
sloboda
Funkcionisanje u ulozi centra za usaglaavanje djelovanja svih naroda u postizanju zajednikih ciljeva

Pretea UN-a je Liga naroda koja je nastojala da sprijei ponavljanje katastrofalnog Prvog svjetskog rata
zamjenom sistema ravnotee sile sistemom zasnovanom na kolektivnoj bezbjednosti. Kada Liga nije uspjela da
obuzda Njemaku, Italiju i Japan 30-ih godina XX vijeka, ona se raspala. Na poetku Drugog svjetskog rata,
ameriki, britanski i ruski saveznici poeli su da planiraju novu meunarodnu organizaciju UN da bi odrali
poslijeratni mir nakon svoje pobjede. Ta svjetska organizacija je ubrzo postala paralisana nepredvienim
Hladnim ratom, kada je led hladnog rata poeo da se topi 1989., misija UN-a je pretrpjela transformaciju.
Kolektivna bezbjednost bezbjedonosni reim koji su stvorile velike sile i kojim su postavljena pravila za
odravanje mira na osnovu principa da e akt agresije bilo koje drave naii na kolektivni odgovor ostalih.

Od svog nastanka UN tee da spoje dva cilja, ouvanje mira i poboljanje ivota na planeti. Na Milenijumskom
samitu UN-a septembra 200o.god., izraena je UN ideologija kroz est osnovnih principa: sloboda, jednakost,
solidarnost, toleranciju, potovanje prirode i osjeaj za zajedniku odgovornost.
Ogranienja UN-a proistiu iz naina na koji su organizovane za svoje ambiciozne i dalekosene ciljeve. Savjet
bezbjednosti je jedan od est osnovnih organa uspostavljenih poveljom UN-a, ostali su Generalna skuptina,
Ekonomski i socijalni savjet, Starateljski savjet, Sekretarijat i Meunarodni sud pravde.
Za razliku od Savjeta bezbjednosti, koji na osnovu Povelje UN-a ima ovlaenje da pokree akcije ukljuujui i
upotrebu sile, Generalna skuptina jedino moe da daje preporuke. Generalna skuptina, iji su brojnost i znaaj
u meuvremenu narasli, preuzela je veu odgovornost i sada je osnovni organ koji se bavi bezbjedonosnim kao i
socijalnim i ekonomskim problemima.
Umjesto jedne organizacije, UN su postale decentralizovan konglomerat bezbrojnih komiteta, biroa, odbora,
komisija, centara, instituta, kancelarija i agencija ratrkanih irom svijeta.
Grupa 77 (G-77) koalicija siromanih svjetskih zemalja formirana 1964.god., u cilju pritiska da se dobiju
ustupci od bogatih drava Globalnog sjevera.
Budet UN-a sastoji se od tri odvojena elementa: osnovnog budeta, budeta za odravanje mira i budeta za
dobrovoljne programe. Kad Generalna skuptina raspodjeljuje izdatke ona to ini po pravilu veine. Problem je
to oni sa veinom glasova (manje razvijene zemlje) nemaju novac, a najnaprednije zemlje nemaju glasove. Na
inicijativu generalnog sekretara Kofi Anana izvrena je reorganizacija kojom je mnotvo nepovezanih programa
spojeno u pet kategorija, po prvi put je uvedena funkcija zamjenika generalnog sekretara UN-a. Smanjeni su
administrativni trokovi za jednu treinu.
Svjetska trgovinska organizacija
Poslije drugog svjetskog rata, SAD su pripremile preliminarni plan za stvaranje Meunarodne trgovinske
organizacije (MTO) koja je trebala da bude jedna od tri glavne organizacije koje bi podsticale poslijeratnu
svjetsku privredu. Na sastanku u enevi 1947., dvadeset tri drave su postigle sporazum o brojnim bilateralnim
carinskim ustupcima koji su zapisani u zavrni dokument nazvan Generalni sporazum o tarifama i trgovini
(GATT), koji je postao manje ambiciozan reim kojim se upravljalo svjetskom trgovinom. GATT-ove procedure
poravnanja za rjeavanje pitanja carinskih barijera trgovini bile su krajnje prenapregnute kada su se svjetski
ekonomski uslovi pogorali, a ti problemi su pomogli da se obezbijedi podrka za jau, zvaniniju MTO koja bi
rjeavala pitanja sve veih ekonomskih opasnosti po svjetsku trgovinu i prosperitet. Ta ekonomska kriza
svjetskih razmjera stvorila je uslove za konano gaenje GATT-a i stvaranje Svjetske trgovinske organizacije
(STO). Kao i sve krupne odluke kojima su stvorene dananje kljune MVO, osnivanje STO su podrale i SAD i
druge vodee ekonomije svijeta iz G-7. Urugvajska runda pregovora zavrena je 1993., kada su se lanice
GATT-a dogovorile da svoju privremenu organizaciju zamijene stalnom Svjetskom trgovinskom organizacijom.
STO je poela sa radom 1.1.1995., SAD su lan-osniva ove organizacije.
G-7 grupa glavnih i najrazvijenijih industrijskih demokratija koju ine SAD, Britanija, Francuska, Japan,
Njemaka, Kanada i Italija, koje se sastaje na redovnim ekonomskim konferencijama na vrhu, sada je sa
ukljuenjem Rusije poznata kao G-8.
STO je organizovana kao policajac za pravednu trgovinu, ovlaena je da rjeava sporove koji se javljaju meu
trgovinskim partnerima. Glavni cilj joj je da obezbijedi nesmetanu, predvidljivu i slobodnu trgovinu. Sadanji
cilj je da prevazie regionalne i blokovske sporazume o trgovini i zmjeni ih integrisanim i sveobuhvatnim
svjetskim sistemom liberalne ili slobodne trgovine.
Sr pritubi je da STO podriva tradicionalno zakonsko pravilo kojim se zabranjuje mjeanje u unutranje stvari
suverenih drava, ukljuujui upravljanje ekonomijom unutar teritorijalne jurisdikcije drava.
Svjetska banka
Osnovana je jula 1944., na Monetarnoj i finansijskoj konferenciji UN-a u Breton Vudsu u Nju Hempiru .
Svjetska banka je prvobitno zamiljena da pomae projekte rekonstrukcije nakon Drugog svjetskog rata i da
pomae u razvoju proizvodnih objekata i resursa u manje razvijenim zemljama. Meunarodna banka za obnovu
i razvoj (IBRD) i Meunarodno udruenje za razvoj (IDA) bile su dvije MVO institucije osnovane na
konferenciji, ali je izraz Svjetska banka skovan kao skraenica koja se neformalno koristi za IBRD. Unutar
sistema UN-a, agencije grupe Svjetske banke, zajedno sa MMF-om, odgovorne su za najvei dio pomoi

zemljama u razvoju. Koordinaciju izmeu agencija Svjetske banke i MMF-a sprovodi Komitet za razvoj Svjetske
banke i MMF-a. Za razliku od UN-a, Svjetska banka ima sistem teine glasa, taj sistem priznaje razlike meu
lanicama i smiljen je s namjerom da zatiti interese velikih sila koje vie doprinose sredstvima Svjetske banke.
SAD imaju pravo veta. Danas Svjetska banka svoju politiku davanja zajmova zasniva na cjelokupnoj ekonomiji
zajmoprimaoca tj., njegovoj sposobonsti da dovoljno proizvodi kako bi bio u stanju da vrati novac. Banka se
tokom godina pretvorila u agenciju za razvoj posveenu rjeavanju problema ekonomskog i politikog razvoja i
odnedavno, odranju ivotne okoline.
Meunarodni monetarni fond (MMF)
Kako se Drugi svjetski rat pribliavao kraju, SAD su povele saveznike u stvaranje Meunarodnog monetarnog
fonda (MMF) na Konferenciji u Breton Vudsu 1944. Prvobitno je teio stvaranju globalne institucije koja bi
odrala stabilnost valutnog kursa, danas je to jedna od 16 specijalizovanih agencija unutar UN-a. Primarni cilj
MMF-a je stabilizovanje meunarodnog monetarnog kursa. Svoja sredstva dobija od svojih drava lanica.
Glasanje u MMF-u ima vanost prema monetarnom doprinosu zemlje, to znai da glas bogatijih drava ima
veu teinu. Ostali ciljevi MMF-a su:

Promovisanje meunarodne monetarne saradnje

Olakavanje irenja meunarodne trgovine
Promovisanje stabilnosti kursa
Uspostavljanje multilateralnog sistema plaanja
Njegovanje povjerenja meu lanovima MMF-a
Dodjeljivanje raspoloivih sredstava i dr.

EVROPSKA UNIJA (EU)

EU je dobar primjer snane globalne uloge koju igra neka regionalna MVO, ona je jedinstvena na mnogo naina
ako ni zbog ega drugog ono zbog toga to je to najvei globalni primjer mirne meunarodne saradnje koja za
rezultat ima integrisanu bezbjedonosnu zajednicu sa jednom ekonomijom i zajednikom valutom. EU
koegzistira s velikim brojem drugih evropskih MVO, regionalne institucije jednakih evropskih partnera su
Organizacija za bezbjednost i saradnju u Evropi (OSCE) i Savjet Evrope koje kontroliu regionalnu
bezbjednost i kroz demokratizaciju promoviu ljudska prava manjina.
Bezbjedonosna zajednica grupa drava iji visok nivo neinstitucionalizovane saradnje ima za rezultat
rjeavanje sporova putem kompromisa a ne sile.
Proces evropskog integrisanja je zapoeo stvaranjem Evropske zajednice za ugalj i elik (1951), Evropske
zajednice za atomsku energiju (1957) i Evropske ekonomske zajednice (EEZ 1957). Krajem 60-ih godina su
dijelile zajedniku organizacionu strukturu i kasnije su uveale svoju misiju kada su nazvane Evropska
zajednica. Njeno lanstvo je naraslo na 15 zemalja 1997., a na samitu u novembru 2002., u Pragu je odlueno
da se do 2004., primi jo 10 lanica. Tako su lanice EU tada bile: Belgija, Francuska, Njemaka, Italija,
Luksemburg, Holandija, Danska, Irska, Ujedinjeno kraljevstvo, Grka, Portugal, panija, Austrija, Finska,
vedska, Kipar, Republika eka, Slovaka, Estonija, Maarska, Letonija, Litvanija, Malta, Poljska i Slovenija.
Osnovne institucije vlasti ukljuuju: Savjet ministara, Evropsku komisiju, Evropski parlament i Sud pravde.
Glavno upravno tijelo je Savjet ministara kojeg ine ministri vlada drava lanica EU. Savjet utvruje
smjernice ope politike Evropskoj komisiji, koja se sastoji od 12 komesara. Sjedite Evropske komisije je u
Briselu, danas su njene primarne funkcije da predlae zakone, nadgleda ugovore i izvrava odluke Evropskog
savjeta. Ona je izvrni organ koji je admijistrativno odgovoran za Evropsku uniju. Evropski parlament
predstavlja politike partije i javno mnijenje Evrope, bira se na neposrednim izborima. Dijeli vlast sa Savjetom
ministara, oni zajedno donose zakone, odobravaju budet, nadgledaju Evropsku komisiju i mogu oboriti njene
odluke.
Evropski sud pravde u Luksemburgu rjeava sporove meu vladama EU kao i meu vladama i institucijama
koje je EU stvorio. Sastoji se od 15 sudija, injenica da su njegove odluke obavezujue izdvaja ga od veine
ostalih meunarodnih sudova.
OSTALE MVO
Azijsko-pacifiki forum za ekonomsku saradnju (APEC) stvoren 1989., cilj mu je slobodna trgovina.

Sjevernoatlanski pakt (NATO) vojni savez stvoren 1949., prvenstveno da se odvrati SSSR od Zapadne Evrope.
Danas joj je cilj promovisanje demokratije i kontrolisanje graanskih ratova i terorizma.
Udruenje naroda jugoistone Azije (ASEAN) osnovano 1967., u cilju promovisanja regionalne ekonomske,
socijalne i kulturne saradnje.
NVO su privatni meunarodni inioci iji lanovi nisu drave. Veina njih stremi ciljevima koji su visoko
potovani i konstruktivni prema tome ne izazivaju neslaganje i suprotstavljanje. One ine granice poroznim i
drave ranjivim i na spoljanje pritiske i na izazove unutar njihov granica. Ono to NVO sve vie ini znaajnim
na svjetskoj sceni jeste to to su njihove aktivnosti dovele do uspjenog stvaranja reima ili novih skupova
pravila koja doprinose regulisanju nekih vanih transnacionalnih problema. Tri najistaknutija tipa politiki
aktivnih nedravnih aktera iz kategorije NVO: etnopolitike grupe ili nedravni narodi, vjerski pokreti i
multinacionalne korporacije.
Nedravni narodi nacionalne ili etnike grupe koje se bore da steknu vlast odnosno dravnost.
Nacionalizam velianje posebne drave i nacionalne grupe koja ivi u njoj, pri emu se dravni nacionalni
interesi doivljavaju kao vrhovna vrijednost.
Domorodaki narodi su etnike i kulturne grupe nastale na geografskoj lokaciji koju sada kontrolie druga
drava ili politika grupa. O tom segmentu globalnog drutva uobiajeno se govori kao o etvrtom svijetu da bi
se naglasilo siromatvo s kojim se suoavaju mnogi uroeniki ili plemenski domorodaki narodi.
Sukob civilizacija kontroverzna teza Semjuela Hantingtona da e se u 21., vijeku svjetske civilizacije
meusobno sukobiti, dovodei do anarhije i rata.
Religijski pokreti skup vjerovanja, postupaka i ideja koje politiki sprovodi vjerska grupa u cilju propagiranja
oboavanja njenog koncepta transcendentnog boanstva ili principa ponaanja.
Ekstremni militantni religijski pokreti politiki aktivne organizacije zasnovane na snanim religijskim
uvjerenjima, iji su lanovi fanatino odani globalnoj promociji svojih religijskih vjerovanja.
Pet vrsta meunarodnih aktivnosti za koje se vjeruje da njima tee ekstremni militantni vjerski pokreti:
1.
2.
3.
4.
5.

Iredentizam nastojanje etnonacionalne ili religijske grupe da silom zadobije kontrolu nad teritorijom,
tako da granice postojee drave vie ne razdvajaju grupu.
Secesija pokuaj vjerske ili etnike manjine da istupi iz meunarodno priznate drave.
Migracija odlazak religijskih manjina iz zemalja njihovog porijekla da bi izbjegle progone.
Stvaranje dijaspore ili zajednice koja ivi u stranoj zemlji ali odrava ekonomske, politike i
emocionalne veze sa svojim zaviajem.
Meunarodni terorizam korienje terorizma protiv meta u drugim zemljama.

Multinacionalne korporacije (MNK) preduzea sa sjeditem u jednoj dravi koja investiraju i djeluju u
drugim dravama.
Transnacionalne banke (TNB) vrhunske svjetske bankarske firme ije su finansijske aktivnosti usredsreene
na transakcije van dravnih granica.
MNK i TNB koristi od globalizacije ire nejednako poveavajui bogatstvo izabrane grupe zemalja a
marginalizirajui druge.
Globalni jug pojam koji se sada esto koristi umjesto treeg svijeta da oznai manje razvijene zemlje,
locirane preteno u junoj hemisferi.
TRITE I NOVAC U NOVOJ GLOBALNOJ POLITIKOJ EKONOMIJI (str. 447-514)
Meunarodna politika ekonomija prouavanje podruja u kome se preklapaju politika i ekonomija,
zahvaljujui tom prouavanju otkrivamo razloge zbog kojih dolazi do promjena u rasporedu moi i bogatstva
drava.
Visoka politika geostrateka pitanja nacionalne i meunarodne bezbjednosti koja se odnose na rat.

Niska politika kategorija globalnih pitanja u vezi sa ekonomskim, socijalnim , demografskim i ekolokim
aspektima odnosa meu dravama i narodima.
Ravnotea fiskalne moi danas je isto onoliko vana za nacionalnu bezbjednost i kvalitet ivota koliko i globalna
ravnotea vojne moi. To su samo neke od posljedica rastue meunarodne meuzavisnosti koju oznaavamo
terminom globalizacija. Svjetska trgovina je navidljiviji simbol globalizacije.
Meunarodni monetarni sistem finansijski postupci na osnovu kojih se odvija razmjena i konverzija
nacionalnih valuta kako bi se one mogle kupiti i prodati jedna za drugu i kako bi se mogla izraunati vrijednost
svake valute i kredita prilikom transfera kapitala preko granica, kroz ulaganja i dodjelu zajmova.
Trgovinski liberalizam ekonomska teorija koja se zalae za slobodna trita i uklanjanje prepreka na putu
protoka trgovine i kapitala koji se smatraju pokretakom snagom prosperiteta. Na njemu je utemeljen
bretonvudski sistem, ija se politika osnova sruila 1972., kada su SAD suspendovale mogunost
konvertibilnosti dolara u zlato.
Merkantilizam teorija iz 17., vijeka po kojoj drave koje su jake u trgovini treba da poveaju svoje bogatstvo i
mo tako to e poveati obim izvoza, a istovremeno titi svoju domau privredu od uvoza. Njena primjena je
podstakla stanovnike kolonija u Sjevernoj Americi da bace britanski aj u bostonsku luku 1773.
Liberalni meunarodni ekonomski poredak (LIEO) ustrojstvo uspostavljeno poslije Drugog svjetskog rata
iji je cilj bilo podsticanje monetarne stabilnosti i smanjenje prepreka za slobodan protok trgovine i kapitala.
Meuzavisnost situacija u kojoj ponaanje meunarodnih aktera u velikoj mjeri utie na druge, sa kojima oni
stupaju u kontakt, ime sve strane postaju uzajamno osjetljive i ranjive na akcije drugih.
Laissez-faire ekonomija potie od francuskog izraza koji doslovno znai pustiti na miru, koji su Adam Smit
i drugi zagovornici liberalne trgovine u 18., vijeku koristili da opiu prednosti slobodnog kapitalizma bez
mijeanja vlade u ekonomska pitanja.
Protekcionizam politika postavljanja prepreka spoljnotrgovinskoj razmjeni, kao to su carine i kvote, kojom se
lokalna industrija titi od konkurencije.
Teorija hegemonistike stabilnosti pretpostavka da slobodna trgovina i meudravni mir zavise od postojanja
predominantne velike sile koja je voljna i sposobne iskoristiti svoju ekonomsku i vojnu snagu za unapreivanje
globalne stabilnosti.
Hegemon drava znatno monija od drugih koja ima preovlaujui uticaj na globalne aktere.
Kolektivna dobra dobra koja svako koristi i za svakoga su vana, kao to je ispravna voda za pie.
Prema teoriji hegemonistike stabilnosti, kolektivno dobro otvorene globalne privrede zahtjeva postojanje jedne
dominantne sile (hegemona) da bi bilo otvoreno i liberalno. Ukoliko hegemon ne postoji ili nije voljan da svoju
mo iskoristi za obezbjeivanjetog kolektivnog dobra, drave e biti u iskuenju da ive na tui raun umjesto da
doprinesu ouvanju liberalne meunarodne privrede.
Oni koji ive ne tui raun (free riders) oni koji uivaju sve prednosti kolektivnih dobara, ali za to ne plaaju
nita ili sasvim malo.
Nulti zbir razmjena u kojoj ono to jedan konkurent izgubi drugi konkurent dobija.
Imperijalna preforsiranost teza Pola Kenedija (1987) da e Amerika izgubiti mjesto prve ekonomske sile
svijeta, jer hegemoni biljee pad zbog toga to daju skupa globalna obeanja koja premauju njihovu sposobnosti
ispunjavanja tih obeanja.
Meunarodni reimi skup pravila i postupaka za donoenje odluka kojima se koordinira ponaanje drava u
takvim oblastima kao to je meunarodna trgovina.
Urugvajska runda multilateralni trgovinski pregovori u okviru GATT koji su zapoeti 1986., a zavreni 1994.,
osnivanjem STO.

Vlade pokuavaju da upravljaju kursevima svojih nacionalnih valuta kako bi sprijeile inflaciju. Inflacija se
pojavljuje onda kada vlada izda previe novca u odnosu na robu i usluge koji se u toj nacionalnoj privredi
proizvode, odnosno, kada koliina izdatog novca nije pokrivena.
SAD su preuzele upravljanje meunarodnim monetarnim sistemom, pored toga to su obezbjeivale likvidnost
one su preuzele i veliki dio bremena podmlaivanja privrede Zapadne Evrope i Japana nakon Drugog svjetskog
rata. Mada je ovaj sistem dobro funkcionisao trokovi su se poveali i amerika privreda je postala ranjiva na
finansijske udare iz inostranstva. Sticaj nekoliko dogaaja prijetio je da uniti monetarni sistem, to je dovelo do
krize u kojoj kolaps jedne nacionalne privrede i nacionalne valute u modrenoj verziji trgovinske teorije domina
vodi ka fiskalnoj zarazi koja se nekontrolisano iri po cijelom svijetu.
Poslije 1971., predsjednik SAD, Riard Nikson neoekivano je objavio ne konsultujui se sa saveznicima da
SAD nee vie mijenjati dolare za zlato. Uz cijenu zlata koja vie nije bila fiksirana (fiksni valutni kurs) i bez
garantovane konvertibilnosti dolara, brentvudski sistem je propao a na njegovo mjesto je doao sistem zasnovan
na plivajuim valutnim kursevima. Finansijske krize su postale uestale, grupa G-8 je pokuala preuzeti
upravljanje valutnim kursevima, ali nisu mogle da postignu konsenzus o najboljem nainu upravljanja.
Regionalna valutna unija udruivanje suvereniteta kako bi se formirala jedinstvena valuta (kao to je euro u
EU) i jedinstveni monetarni sistem za zemlje pripadnice tog regiona, rije je o sistemu koji regulie regionalna
centralna banka unutar valutnog bloka ne bi li smanjila vjerovatnou velike krize likvidnosti.
Amerika trgovinska politika odraava dva instinkta: s jedne strane, zalaganje za liberalizaciju trgovine na
stranim tritima a s druge ublaavanje uticaja i uvoza na ameriku privredu i stopu zaposlenosti. Upravo je
svijest o ovoj zavisnosti leala u osnovi uspjene odluke administracije Dorda V. Bua iz 2002., da ponovo
uvede samostalni predsjedniki mehanizam za brze pregovore suspendovan 1994.
Mehanizam za brze pregovore je ustupak koji je Kongres SAD-a uinio predsjedniku omoguavajui mu da
pregovara o recipronom smanjenju carina sa drugim zemljama, to olakava SAD-u postizanje bilateralnih
sporazuma.
Karte:
GEOGRAFSKI UTICAJI NA SPOLJNU POLITIKU kako se zemlje ponaaju prema drugim zavisi od broja
susjednih drava sa kojima se granie i da li su od mogue invazije zatiene prirodnim branama. (SAD, V.
Britanija)
TERITORIJALNE PROMJENE U EVROPI POSLIJE PRVOG SVJETSKOG RATA ovaj rat je prekrojio
evropske granice. Pobjednici sus e sastali u Versaju pored Pariza i skicirali kazneni mirovni ugovor koji je
poraenoj Njemakoj i Austrougarskoj imperiji oduzeo velike teritorije kao i od Rusije na zapadnom frontu koja
je dovela komuniste na vlast u novom SSSR-u (Savez sovjetskih socijalistikih republika).
DRUGI SVJETSKI RAT PREKROJIO KARTU EVROPE koalicija Osovine velikih sila, koju su inile
Njemaka, Italija i Japan, nastojala je da osvoji i podijeli svijet u Drugom svjetskom ratu. Poto ih je velika
koalicija saveznikih snaga (SAD i SSSR) savladala. Saveznici su podijelili Njemaku na etiri sekcije koje su
okupirale Britanske, Francuske, Amerike i Sovjetske trupe i sprovele druge teritorijalne promjene, one su
SSSR-u vratile najvei dio teritorija koje je izgubio u Prvom svjetskom ratu a Njemaka je kasnije podijeljena na
dvije nezavisne drave, Istonu (Saveznu Republiku) i Zapadnu (Demokratsku Republiku).
NOVI CENTRI MOI U GLOBALNOJ HIJERARHIJI 21 VIJEKA da bi procijenili mo drava analitiari se
najee oslanjaju na veliinu privrede jedne zemlje, zato to ovaj indikator govori o potencijalu moi svake
drave. SAD, Kina, Japan, Indija i Njemaka su vodee zemlje.
SJEDITE I GLOBALNA MREA UN-a od svog osnivanja UN je nastojao da odgovore na stalno rastue
probleme u svijetu. One su zato proirile svoju administrativnu mreu na svaki dio svijeta.
GLAVNE SVJETSKE CIVILIZACIJE: DA LI E NJIHOV SUKOB IZAZVATI SVJETSKI NERED? teza
Hantingtona o sukobu civilizacija.
MEUNARODNI TOKOVI FINANSIJSKOG KAPITALA kapital se kree posredstvom kredita kao i putem
stranih direktnih investicija u poslove locirane u zemljama razliitim od zemlje investitora. Kretanje kapitala
preko granica poraslo je poslije 50-ih godina XX vijeka.

SVJETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA POSTAJE GLOBALNA STO je po svojim pravilima prije

meuvladina nego nacionalna meunarodna vladina organizacija u kojoj se odluuje konsenzusom, svaka njena
lanica ima pravo veta.
UVOENJE POLITIKE U UPRAVLJANJE SLOBODNOM TRGOVINOM: GLOBALNA MREA
REGIONALNIH TRGOVINSKIH ORGANIZACIJA rije je o sporazumima koji su povezali dravepotpisnice u gustu mreu preuzetih obaveza a planu liberalizacije trgovine.
PROPADANJE UMA I ZEMLJITA I IRENJE PUSTINJA dezertifikacija: formiranje ili ekspanzija
upropaenog suvog zemljita koje je nastalo kao rezultat klimatskih promjena i ljudskih aktivnosti. Konvencija
UN-a o borbi protiv dezertifikacije iz 1999., nastoji da zaustavi irenje pustinja.
IGRA SMRTI U BLISKOISTONOM KOTLU TERORA ARITE NA ZAPADNOJ OBALI drava Izrael
je osnovana 1948., na dijelu teritorije ranijeg britanskog protektorata Palestine domovine muslimanskih Arapa
i od tada vlada zategnutost i teror u spornoj oblasti Zapadne Obale. Palestinski naseljenici su ostali veinsko
stanovnitvo u ovom regionu, ali je nakon estodnevnog rata 1967., Izrael osnovao veliki broj naselja u ovom
regionu i nije pristao da vrati spornu teritoriju Arapima, kako bi se zaustavili sve ei talasi palestinskih
samoubilakih teroristikih napada.
DVA INDIKATORA VOJNE MOI: NACIONALNO BOGATSTVO I VELIINA NACIONALNIH
MANJINA mnogi ljudi koriste ekonomske indikatore da bi mjerili mo nacija, jer velike privrede pruaju
sredstva za sticanje vojne moi. Druga mjera je projekcija moi u smislu broja ljudi u uniformama u armijama,
mornaricama i vazduhoplovnim snagama drava.
ZEMLJE NAORUANE NUKLEARNIM ORUJEM, DANAS I SUTRA pored SAD-a, V. Britanije, Rusije,
Francuske, Kine, Indije, Pakistana i Izraela; bive sovjetske republike Ukrajina, Kazahstan, Gruzija i Uzbekistan
zadravaju nuklearno oruje koje su naslijedile od SSSR-a. Vjeruje se da Juna Afrika danas posjeduje
sposobnost upotrebe nuklearnih bojevih glava u doba rata. Jo est zemalja ima aktivne programe za razvoj
nuklearnog oruja: Argentina, Brazil, Iran, Irak, Libija, Sjeverna Koreja i Tajvan.
RANJIVE NA SANKCIJE ZEMLJE KOJE ZAVISE OD TRGOVINE I UVOZA ENERGIJE mnoge zemlje
su predmet spoljenjeg pritiska i ranjive na manipulacije drava koje im nameu sankcije zbog ovih zavisnosti.
Sankcije putem bojkota i embarga, zavedene da bi se iznudile politike promjene u zemljama zavisnim od uvoza
mogu biti razorne.
MOGU LI UGOVORI O KONTROLI NUKLEARNOG NAORUANJA ZAUSTAVITI PROLIFERACIJU
ORUJA? 1999., rasla je nada da e testiranje nuklearnog oruja biti zaustavljeno ukoliko 44 drave sa
nuklearnim kapacitetima ratifikuju Sveobuhvatni ugovor o zabrani proba (CTBT). Nakon to su SAD odbacile
taj ugovor, ni ostale drave ga nisu htjele potovati.
Ljudska prava politika prava i graanske slobode koja se u svijetu priznaju kao neotuiva prava svih
pojedinaca u svim zemljama; to je neto to im pripada samom injenicom da su ljudi.
Odnedavno postoji tendencija da se uspostavljaju trgovinska partnerstva unutar odreenih regiona. SAD su prve
poele s tom praksom, jedan od njihovih regionalnih sporazuma je sklopljen 1989., Sjevernoameriki sporazum
o slobodnoj trgovini (NAFTA) potpisale su ga Kanada, Meksiko i SAD 1993.
Meuameriki sporazum o slobodnoj trgovini (FTAA) niz pravila koja podstiu slobodu trgovinu meu 34
demokratske zemlje Sjeverne i June Amerike.
Liberalni trgovinski reim moe opstati zahvaljujui podrci globalnih institucija kao to je STO ili liberalnih
regionalnih reima kao to je FTAA. Sklonost zemalja da trguju sa regionalnim susjedima a ne sa udaljenim
regionima je dovela do stvaranja etiri velika trgovinska bloka: Zapadna hemisfera, Evropa i Centralna
Euroazija, Azija i Okeanija i Afrika i Srednji Istok.
Svjetska trgovina je postala globalizovana, kako se trgovina sve vie razvija u odsustvu trgovinskih barijera i
kako se proiruju zone slobodne trgovine, uveavaju se i pritisci za ouvanje liberalnog trgovinskog reima.
Multilateralne korporacije imaju sve veu ulogu u nastavku rast trgovinskog liberalizma a njih podravaju i
mone svjetske trgovinske organizacije.
PRITISAK STANOVNITVA ISCRPLJIVANJE RESURSA I OUVANJE GLOBALNOG OKRUENJA
(str. 515 574)

Demografija prouavanje promjena vezanih za populaciju, njihovih izvora i posljedica.

Tragedija zajednikih dobara metafora koja se esto koristi za objanjavanje posljedica ljudskog ponaanja na
ekoloke sisteme, to objanjava kako racionalno samoivo ponaanje pojedinaca moe da ima destruktivne
kolektivne posljedice.
Brzi rast svjetskog stanovnitva opisan je pomou matematikog principa koji je 1798., izloio veleasni Tomas
Maltus, ukoliko se ne kontrolie, stanovnitvo se poveava po geometrijskoj ili eksponencijalnoj progresiji, dok
se sredstva za ivot poveavaju samo po aritmetikoj progresiji.
Eksplozija stanovnitva od koje se strahovalo i za koju se svojevremeno vjerovalo da e unititi Zemljine
resurse, sada e, prema oekivanjima, biti mnogo manje dramatina nego to se predvialo.
Stope rasta stanovnitva nisu iste u svijetu. Stanovnitvo raste mnogo bre u zemljama u razvoju Globalnog juga
nego u bogatim zemljama na Globalnom sjeveru, a oekuje se da e se taj trend nastaviti. U stvar, oekuje se da
e broj stanovnika u industrijalizovanom svijetu opadati.
Prosta reprodukcija jedan par zamjenjuje sebe sa dvoje djece, tako da e stanovnitvo te zemlje ostati stabilno.
Nagli porast stanovnitva Globalnog juga u XX vijeku lako se moe objasniti kao kombinacija visoke stope
raanja i brzog opadanje stope smrtnosti.
Moment sile stanovnitva kontinuirani rast stanovnitva do kojeg e doi u predstojeim decenijama zbog
velikog broja ena koje sada stupaju u period kada mogu da raaju djecu.
Evropa je izala iz okvira proste reprodukcije i postala stanovnitvo u opadanju koje karakteriu niska stopa
raanja i sve vei broj ljudi koji prelaze srednje doba.
Demografska tranzicija objanjenje promjena stanovnitva tokom vremena koje istie u prvi plan razloge
opadanja stope raanja i smrtnosti, tako da stanovnitvo neke zemlje moe da dostigne stabilan nivo. Postoje dva
pristupa koje demografske tranzicije mogu da razviju, prvi, smanjenje stope smrtnosti samo po sebi moe da
stimulie opadanje stope prirataja. Drugo, demografske tranzicije su nusproizvod modernizacije koja vodi ka
promjenama vrijednosti u pogledu eljenog obima porodice.
Implozija stanovnitva naglo smanjenje stanovnitva koje preokree prethodni trend u pravcu progresivnog
poveanja stanovnitva.
Trend poveanja dugovjenosti mogao bi se preokrenuti ukoliko globlano prenosive bolesti narue duinu
oekivanog ivotnog vijeka. Sumorna mogunost da smrtonosna zarazna bolest smanji broj svjetskog
stanovnitva nigdje nije dola toliko do izraaja kao u irenju virusa ljudskog nedostatka imuniteta (HIV) koji
izaziva AIDS (sindrom steenog nedostatka imuniteta).
Svjetska zajednica je 1974., sazvala u Bukuretu prvu Konferenciju o svjetskom stanovnitvu iji je cilj bio
razmatranje rasta stanovnitva u svijetu. Mnogi su tada zakljuili da je opadanje stope plodnosti manje ili vie
automatski rezultat ekonomskog rasta i zaloili se za politike koje se usredsreuju na ekonomski razvoj. Deset
godina kasnije na Konferenciji o svjetskom stanovnitvu u glavnom gradu Meksika, pojavio se novi konsenzus
koji se zasnivao na izuzetno velikom znaaju planiranja porodice. Na Meunarodnoj konferenciji o
stanovnitvu i razvoju (ICPD) koju su 1994., organizovale UN u Kairu zakljueno je da se stabilizacija moe
ostvariti samo u sprezi sa naporima da se unaprijedi ljudski razvoj i kontinuirani ekonomski rast, zahvaljujui
poveanju multilateralne pomoi. Taj zakljuak je potvren na Svjetskoj konferenciji o kontinuiranom razvoju
koja je odraana u Johanesburgu 2002.
Multilateralna pomo pomo koja se prua preko vie od dvije drave ili drugih meunarodnih aktera u cilju
kolektivne akcije protiv uoenih problema.
Apsolutni jaz izmeu dohodaka Globalnog sjevera i juga i dalje postoji, ali jaz u ljudskom razvoju izmeu ljudi
u bogatim i siromanim zemljama se suzio, a mnogi optimisti vjeruju da e tehnoloka uda kao to su genetski
proizvedeni usjevi izvriti revoluciju u poljoprivredi i da e prehraniti budue generacije. Genetski ininjering
razvija hibridno sjeme za nove biljke, a genetski modifikovani transgenetski usjevi mijenjaju se ubacivanjem
gena kako bi se razvila eljena karakteristika.

Neomaltuzijanci pesimisti koji upozoravaju na globalne ekopolitike posljedice nekontrolisanog rasta

stanovnitva.
Kornukopijanci optimisti koji dovode u pitanje analize o ogranienjima rasta i tvrde da trita u sutini
odravaju ravnoteu izmeu stanovnitva, resursa i sredine.
Prehrambena bezbjednost pristup svih ljudi u svakom trenutku dovoljnoj koliini hrae za aktivan i zdrav
ivot.
Ekologija se bavi uticajem ljudske aktivnosti na ivotnu sredinu. Politika je zainteresovana za vrenje.
Ekopolitika se usredsreuje na to kako politiki inioci utiu na percepciju upravljanja posljedicama ljudskog
ponaanja na ivotnu sredinu i politikim odgovorima na to.
Enviromentalna bezbjednost koncepcija koja priznaje da su enviromentalne prijetnje globalnim ivotnim
sistemima isto tako znaajne kao i opasnost od oruanih sukoba.
Odrivi razvoj ekonomski rast koji ne iscrpljuje resurse neophodne za ouvanje rasta.
Rat u Perzijskom zalivu 1990., izazvan je pokuajem irakog predsjednika Sadama Huseina da pokori Kuvajt i
prigrabi njegovu naftu to je bio akt agresije. Obezbjeivanje pristupa nafti u ovom regionu od izuzetnog je
znaaja za ekonomska bogatstva Globalnog sjevera jer gotovo sve zalihe nafte sjevera potiu iz Perzijskog
zaliva.
Tokom XX vijeka potranja i potronja nafte doivljavale su vrtoglav uspon. Kako bi se ostvario maksimalni
profit, Organizacija zemalja izvoznica nafte (OPEC) pojavila se na sceni kao znaajan kartel meuvladinih
organizacija. OPEC je izuzetno znaajan za globalno snadbijevanje naftom, Bliski istok je izuzetno znaajan za
OPEC, a zemlje koje zavise od uvoza nafte sa tog nestabilnog podruja veoma su osjetljive ne potrese kao to
je to sluaj sa SAD.
Diplomatija prinude upotreba prijetnji ili ograniene oruane sile sa ciljem da se protivnik ubjedi da izmjeni
svoju spoljnu i/ili domau politiku.
Naziru se ope crte novog energetskog sistema koji e se zasnivati na drugaijim energetskim resursima kao to
su sunce, vjetar i drugi obnovljivi izvori energije kao to je vodonik. Njihov razvoj e smanjiti zavisnost od nafte
sa nesigurnog Bliskog istoka. Meu poznatim tehnologijama, nuklearna energija je esto bila isticana kao
vodea alternativa, ali zbog bezbjednosnih i finansijskih problema mnoge zemlje su bile primorane da smanje
svoje nuklearne programe.
Tokom proteklih godina eksperti za klimu su zakljuili da su klimatske promjene vee nego to se vjerovalo i
da nedvosmisleno postoji ljudski uticaj.
Efekat staklene bate fenomen koji uzrokuje planetarno zagrijavanje kada gasovi osloboeni sagorjevanjem
fosilnih goriva djeluju kao pokriva u atmosferi, poveavajui na taj nain temperaturu.
Meuvladin panel za klimatske promjene (IPCC) prvi put je zvanino 1995., objavio vjerenje da su ljudi
djelomino krivi za globalne klimatske trendove.
Ugalj je osnovni izvor sumpornih i azotnih oksida u atmosferi. Kisele kie padavine koje su postale kisele u
kontaktu sa sumpordioksidom i oksidima azota.
Protokol iz Kjota 1997., je dokument kojim se od 28 industrijski razvijenih zemalja trai da smanje svoje
sadanje isputanje gasova u periodu izmeu 2008., i 2012. SAD su odbile da prihvate ovaj sporazum.
Program UN-a za zatitu ivotne sredine (UNEP) Agencija UN-a osnovana 1972., kako bi prouavala
naruavanje ivotne sredine i predloila regulative za zatitu globalne sredine.
ume su od izuzetno velikog znaaja za ouvanje biodiverziteta zemlje i za zatitu atmosfere i zemaljskih
resursa. Biodiverzitet raznolikost ivota na Zemlji. U tehnikom smislu on obuhvata tri nivoa organizacije:
genetsku raznolikost, raznolikost vrsta i raznolikost ekosistema.
Dezertifikacija stvaranje pustinja zbog erozije tla, pretjeranog obraivanja zemlje i unitavanja uma to
plodnu zemlju pretvara u neproduktivno zemljite.

Krenje i spaljivanje tropskih prauma, kako bi se napravile farme i ranevi, dvostruko je destruktivno. Sa take
gledita klimatskih promjena, zelene biljke uklanjaju ugljen-dioksid iz atmosfere procesom fotosinteze a tako se
i unitavaju prirodni procesi koji uklanjaju gasove iz staklene bate kada se sijeku ume.
Meunarodni ugovori o zatiti sredine rasli su po eksponencijalnoj stopi u toku posljednjih 80 godina.
Enviromentalisti dovode u pitanje komercijalnu logiku liberalnih ekonomista prije svega jer ekonomski rast i
zatitu sredine smatraju meusobno suprotstavljenim ciljevima.
Jedna od prvih posljedica brzog rasta stanovnitva, pored ekonomske ekspanzije koja izaziva pretjerano
poveanje zahtjeva za energijom i smanjenje snadbjevanja iz prirodnih resursa, kako predvia Majkl Kler (2001)
moda e biti novo doba ratova za resurse u kojima e se budui globalni sukobi sve vie voditi oko pristupa
vitalim prirodnim resursima, a manje e se voditi zbog sukoba interesa i ideologije u borbi za vlast.
MEUNARODNI ODNOSI U UVJETIMA UNIPOLARNOG SVIJETA (str. 575-639)
RAT stanje koje nastaje unutar drava (graanski rat) ili izmeu drava (meudravni rat) kada akteri koriste
nasilna sredstva da unite svoje protivnike ili da ih primoraju na potinjeni poloaj. Karl fon Klauzevi je rekao
da je rat samo produetak diplomatije drugim sredstvima.
SUKOB neslaganje koje esto izbija u meunarodnim odnosima oko interesa koji se doivljavaju kao
nepomirljivi.
Tri osnovna naina na koja oruani sukob najee izbija:
1.
2.
3.

Ratovi izmeu drava

Graanski ratovi unutar drava
Terorizam

Jo od 1945., kada je okonan Drugi svjetski rat, nije protekao ni jedan dan a da negdje nije voen rat. Krajem
2002., voeni su veliki oruani sukobi na 38 mjesta u itavom svijetu, ukljuujui Afganistan, Irsku, Obalu
Slonovae i Filipine. Teroristiki napad od 11.9., smanjio je povjerenje u sposobnost svijeta da uspostavi
kontrolu nad nasiljem, uprkost tome to se SAD i njegovi saveznici sveano obavezali da e povesti
pobjedonosni rat protiv globalnog terorizma. Vojni planeri sada uoavaju mogunost da u budunosti mnotvo
malih ratova vode pripadnici neregularih milicija ili privatnih, odnosno poluprivatnih snaga kao to su nevladii
teroristiki pokreti koji e se boriti protiv dravnih oruanih snaga.
Uzroci rata se dijele na tri kljuna kategorijalna nivoa:
1.
2.
3.
1.

2.

pojedinani,
dravni i
globalni sistem.
POJEDINANI NIVO u izvjesnom smislu svi ratovi meu dravama vode porijeklo iz odluka
nacionalnih voa iji je izbor taj koji konano odreuje da li e doi ili nee doi do oruanog sukoba.
Za razmatranje ovog nivoa bitno je pitanje ljudske prirode. Ovdje se prihvata zakljuak iz Darvinove
teorije: ivot je borba za opstanak onih najsposobnijih. Odreeni broj teoretiara rat tumee kao steenu
kulturnu naviku, po njima agresija je osobina koju ovjek stie u ranim danima kao rezultat
socijalizacije (procesi kroz koje ljudi ue i stiu odreena uvjerenja, vrijednosti i modele ponaanja koji
su prihvatljivi u drutvu. Ratna magla je izraz koji koristi Tolstoj da bi opisao spremnost ljudi da
poloe svoj ivot u velikim ili malim borbama iji znaaj ponekad i ne shvataju.
DRAVNI NIVO opte je uvjerenje da razlike u vlasti, veliini, ideologiji, geografskom poloaju,
demografskoj dinamici etnikoj homogenosti, bogatstvu, ekonomskim rezultatima, vojnim
sposobnostima i nivou prosjenog obrazovanja utiu na to da li e drave ui ili nee ui u rat. Tvrdnja
da na izglede za rat ponajvie utiu nacionalna svojstva i tip voa koji donose politike odluke u ime
drava zapravo je najvei izazov neorealistikoj pretpostavci da meunarodne okolnosti predstavljaju
najsnaniju determinantnu ratovanja i da domai faktori nemaju ba nikakav uticaj. Nove drave, koje
za sobom nemaju dugu istoriju, imaju najvie izgleda da budu poprite graanskih ratova i da uestvuju
u stranim ratovima. Visok nivo graanskih ratova i umjeanosti u meunarodne sukobe na Globalnom
jugu tijesno su povezani sa injenicom da su gotovo sve te slabije razvijene zemlje nedavno stekle
nezavisnost od kolonijalista. Takoer geografski korijeni oruanih sukoba danas se priznaju kao vaan
inilac koji utie na vjerovatnou nestabilnosti i ratovanja, pojaano je nadmetanje za pristup najveim
izvoritima nafte, gasa ili vode. Veina zemalja Globalnog juga se slae sa realistima i njihovom tezom

3.

da oruje doprinosti sigurnosti, pa su izgradile velike armije kako bi se ouvale od potencijalne agresije
ali i da bi kontrolisale vlastite graane. Komunistiki teoretiari tvrde da je uzrok rata i kapitalizam jer
kapitalisti sprovode imperijalizam i kolonijalizam. Jo jedan stav je da globalizacija dovodi do sukoba
jer se koristi od ekonomske razmjene neravnomjerno distribuiraju. Liberalisti tvrde da je tip vlasti
takoer bitan. Tako je Kant 1795., tvdio da kada graani dobiju osnovna ljudska prava smanjit e se
vjerovatnoa da e te drave zapoinjati ratove. Takoer nacionalizam (ljubav i lojalnost prema
sopstvenoj naciji) po opem uvjerenju predstavlja ono izvorite iz koga esto nastaju ratovi. Veina
oruanih sukoba danas se hrani nacionalistikim osjeanjima koja podstiu ratnu groznicu popraenu
otvorenim neprijateljstvom i prezirom prema neprijatelju o kome postoji samo karikaturalna predstava.
GLOBALNI NIVO neorealizam vidi rat kao neto to nastaje iz promjena na globalnom nivou, to
znai da je on proizvod decentralizovanog karaktera globalnog sistema koji zahtjeva od suverenih
drava da se oslone na samopomo kako bi osigurale vlastitu sigurnost. Bezbjedonosna/sigurnosna
dilema tendencija drava da na defanzivno naoruavanje svojih protivnika gledaju kao na prijetnju,
tako da se u odgovor na tu prijetnju naoruavaju, to onda dovodi do pada svaije sigurnosti.
Meunarodna anarhija takoer moe podstai izbijanje ratova, ali ona ne daje cjelovito objanjenje
promjena u nivoima rata i mira koje se odvijaju tokom vremena. Takoer postoji stav da postoji neto u
dinamici svjetske politike to sistem drava pretvara u sistem ratova moda je to anarhina priroda
svjetske politike, njen nejaki pravni sistem, neujednaena distribucija moi, neminovne destabilizujue
promjene u relativnoj moi osnovnih aktera ili neka kombinacija strukturalnih odlika. Rat je takoer
esto izbijao onda kada bi dolo do promjena u vojnoj moi velikih drava. Mada nije bio neminovan,
rat je bio vjerovatan kad god bi odnos konkurentne moi drava bio umanjen. Ako je suditi po teoriji
tranzicije moi, periodi u kojima su vojne sposobnosti suparnika gotovo neuravnoteene, stvaraju
neophodne uslove za globalni rat, dok velike nejednakosti obezbjeuju mir ili, u najgorem sluaju,
ogranieni rat. Na kraju se kao razlog navodi teorija dugih ciklusa (tumaenje svjetske historije koje se
usredsreuje na repetitivne modele meudravnog ponaanja, kao to opi ratovi koji zahvataju itav
sistem u razliitim intervalima poslije dugih perioda globalnog mira).

Hegemon inokosna, i u vojnom i ekonomskom pogledu dominantna drava; ona svoju mo kojoj nema premca
i koju niko ne dovodi u pitanje koristi za uspostavljanje i nametanje pravila iji je cilj ouvanje postojeeg
svjetskog poretka i njenog poloaja u tom poretku.
ORUANI SUKOB MEU DRAVAMA
Graanski rat rat izmeu frakcija unutar iste zemlje. Graanski ratovi potiu iz slinih novonastalih uslova i
koncentrisani su oko nekoliko istaknutih pitanja, a to su: etnike grupe koje trae autonomiju ili nastoje da za
sebe stvore zasebnu dravu (Kurdi u Turskoj, eeni u Rusiji), meunarodne borbe koje se vode za sticanje
kontrole neke postojee drave (Afganistan, Kolumbija, Peru, Ruanda, ri Lanka i Sudan ratovi voeni zbog
uspostavljanja dravne kontrole, a bili podsticani etnikim, plemenskim ili vjerskim sporovima), neuspjene
drave (u kojima je vlast nacionalne vlade doivjela kolaps i u kojima je izbila oruana borba izmeu
suparnikih etnikih milicija, ratnih gospodara ili kriminalnih organizacija koje nastoje da steknu vlast i
uspostave kontrolu nad dravom).
Treba istai nekoliko karakteristika graanskih ratova:
1.
2.

3.
4.

Trend u pravcu globalizacije spoljne intervencije u unutranjim sukobima

estina - genocid i masovno unitavanje sa ciljem da se istrijebi stanovnitvo itavih regiona postali su
neto sasvim uobiajeno u novijim graenskim ratovima (Ruanda - pleme Hutu podstaklo graene na
genocidno ubijanje, Sudan vlada nastoji da ouva vlast unitavanjem manjinskih opozicionih grupa,
zapoela politiku koja ima cilj da razjedini i uniti narod na preteno hrianskom i antimistikom jugu)
Trajanje veinom traju dugo
Rezistentnost na rjeenja putem pregovora, shema graanskih ratova je da su domai neprijatelji rijetko
kada u stanju da okonaju borbe kompromisom postignutim za pregovarakim stolom, preko polovine
se zavravaju na bojnom polju

Uzroci graanskih ratova

Graanske ratove prouzrukuje iroki niz ideolokih, demografskih, vjerskih, etnikih, ekonomskih, sociostrukturalnih i politikih uslova. Graanski rat i revolucija se istovremeno brane kao instrumenti pravde i
osuuju kao nemoralno prihvatanje nasilne promjene.

Unutranja pobuna jedan od uzroka graanskog rata, unutranje nasilje je reakcija na razoaranje i relativnu
oskudicu(shvatanje ljudi da su nepravedno lieni bogatstva i statusa koji zasluuju). To naravno vai za veinu
zemalja Globalnog juga gdje je raspodjela bogatstva i mogunosti veoma neravnomjerna.
Secesionistike pobune nacionalni pokreti za nezavisnost esto pokreu ratove
Nacionalizam snano identifikovanje sa sopstvenom nacionalnou ili etnikom grupom takoer moe da
izazove ratove protiv vlade.
Etnonacionalni sukobi veoma esti, poslije Drugog svjetskog rata, u multietnikim dravama izazvani starom
etnikom ili rasnom mrnjom.
Neuspjene drave mnoge novonastale vlade su slabane i raspadaju se u pokuaju da na efikasan nain
ovladaju regulativnom vlau koje im suverenitet po meunarodnom pravu daje u upravljanju stvarima u okviru
teritorijalnih granica. DEFINICIJA: Neuspjene drave su vlade kojima prijeti opasnost da izgube lojalnost
svojih graana koji se bune protiv korupcije i administrativnih neuspjeha, i u tom procesu izazivaju cijepanje
zemlje na posebne politike dijelove.
Ekonomski izvori unutranjih pobuna destabilizacija izazvana brzim rastom, kada modernizacija izazove
poveana oekivanja koja vlade nisu u stanju da zadovolje, esto slijedi graanski rat.
Meunarodne dimenzije unutranjeg rata
Spoljni faktori esto utiu na interne pobune. Neosporno je da unutranji ratovi utiu na internacionalni sistem i
obrnuto. Poto velike sile imaju globalne interese, one su tokom historije bile sklone da vojno interveniu u
graanskim ratovima kako bi podrale prijateljske vlade i svrgnule one neprijateljske. Kada bi to uinile, ratovi
unutar drava bi postali internacionalizovani. Takoer, ovdje treba spomenuti diverzionu teoriju rata a to je
tvrdnja da lideri zapoinju sukob van zemlje kao nain da poveaju nacionalnu koheziju u zemlji.
TERORIZAM
Terorizam predstavlja jo jednu alarmantnu vrstu nasilja u savremenom svijetu. Instrumenti terora su raznoliki,
motivacije terorista razliite, eskperti se slau da je terorizam upotreba nasilja ili prijetnja nasiljem, metod borbe
ili strategija da se postignu izvjesni ciljevi, da je njegova svrha da izazove strah kod rtve, da je nemilosrdan i da
nije u skladu sa humaniitarniim normama i da je publicitet bitan faktor u teroristikoj strategiji. DEFINICIJA:
Terorizam je unaprijed smiljeno politiki motivisano nasilje koje protiv neborbenih ciljeva sprovode
subnacionalne grupe ili tajni agenti, obino sa namjerom da utiu na javnost.
Terorizam je taktika nemonih protiv monih. Oni koji trae nezavisnost i suverenu dravu, kao to je to sluaj
sa Baskima u paniji, predstavljaju olienje tenji koje pokreu teroristiku aktivnost. Religija takoer ponekad
racionalizuje teroristike aktivnosti ekstremistikih pokreta, kao to je sluaj sa naporima Sikha koji ele da
stvore nezavisnu dravu Halistan na indijskoj teritoriji, kao i sa islamskom ekstremistikom grupom Hamas koja
eli da destabilizuje Izrael. U XIX vijeku, terorizam je postao povezan sa bombama koje su bacali anarhisti i
ubistvima i unitavanjem imovine koji su bili djelo nacionalistikih grupa. Teroristike grupe se mogu smatrati
nekonvencionalnim tipom nedravnih aktera u globalnom smislu, koji se razlikuju po tome to koriste nasilje
kao primarni metod vrenja uticaja.
Teroristi se definiu po sredstvima (teror) a borci za slobodu po cilju (graanska sloboda) kojem tee.
Drave su esto finansirale, obuavale, opremale i pruale utoite teroristima ije su aktivnosti ile na ruku
njihovim spoljnim ciljevima. Praksa takvog dravno sponzorisanog terorizma predstavlja jednu od optubi koje
su SAD podigle 2002., protiv tzv. osovine zla (Irana, Iraka i Sjeverne Koreje) kao i protiv Kube, Libije,
Sudana i Sirije. Slino tome drugi su ranije optuivali SAD da sponzoriu teroristike aktivnosti u Vijetnamu,
ileu, Salvadoru, Nikaragvi i drugdje. DEFINICIJA: Terorizam pod sponzorstvom drave /dravni terorizam
je zvanina pomo, obuka i naoruavanje stranih terorista, koje omoguava neka drava u namjeri da ostvari
svoje spoljnopolitike ciljeve.
Novi globalni terorizam
Konvencionalno vienje terorizma kao rijetke i udaljene pretnje po ljudska bia i sigurnost dovedeno je u pitanje
dogaajima od 11.9.2001., kada su primorali ljude da preispitaju znaenje terorizma. Primarni proizvod 11.9.,
bilo je usaivanje straha, upravo to je bio cilj terorista koji su poinili ovaj uasni zloin. Izazivanje straha je

sutinski cilj teroristike igre. Prije 11.9., svrha terorizma je bila publicitet, zadobijanje panje i simpatija za
teroristike ideale. Teroristi su sada poeli da se uputaju u novu praksu zbog novih ciljeva, oni sada ele veliki
broj poginulih kako bi prinudili neprijatelja da promjeni politiku.
Borba protiv terorizma
Terorizam se vie ne smatra sukobom izmeu neprijatelja, ve je to rat globalnih dimenzija koji obuhvata sve i
svakog. Postoje dva pristupa borbi protiv terorizma:
1.
2.

Otar pristup, savjetuje prevenciju i preventivne udare koji bi omoguili precizne napade i ubijanje
terorista, a ukoliko to ne upije, brzu i estoku odmazdu. Za ovu opciju je bio Donald Ramsfeld.
Oni koji smatraju da su korijeni terorizma u razoaravanjima zbog politikog ugnjetavanja i oskudice,
preporuuju hvatanje u kotac sa tim korijenima kako bi se terorizam suzbio, kao polaznu taku
uzimaju UN-ovu rezoluciju od 2.11.1972.

Nije vjerovatno da li e se opasnost od terorizma smanjiti. U sutini, terorizam je postao smrtonosniji i tee ga je
suzbiti u globalizovanom sistemu bez granica koji olakava upranjavanje terorizma. Informaciono doba
olakava uspostavljanje teroristikih mrea izmeu teroristikih grupa.
Postmoderni terorizam po miljenju Voltera Lakera, terorizam koji sprovodi sve vei broj razliitih aktera
novim orujem kako bi se izazvala panika u drutvu, kako bi se oslabile ili ak sruile institucije i izazvale
politike promjene. Ovaj terorizam ima mogunost da se iri jer:
1.
2.
3.
4.

Globalizovano okruenje bez znaajnih barijera omoguava teroristima lake sprovoenje planova uz
pomo novih metoda i pravila
Brzo irenje novog oruja i tehnologije i njihovo lako transportovanje preko granice
Sve vea tekoa da se u globalizovanom sistemu uoe i odvrate napadi disciplinovanih globalnih
teroristikih mrea koje finansiraju meunarodne centrale organizovanog kriminala
Moralna nejasnoa koja okruuje aktivnosti ekstremistikih milicija, kao to su bombai samoubice koji
su slavljeni kao vjerski muenici

VOJNA MO I NACIONALNA BEZBJEDNOST U DOBA GLOBALNOG TERORIZMA (str. 643-699)

Anarhini globalni sistem zahtjeva od drava da se, u sluaju zatite, oslone ne samopomo da bi se zatitile.
Samopomo - naelo da se svi globalni inioci, zato to su u meunarodnoj anarhiji nezavisni, moraju osloniti
na sebe da bi ivjeli u bezbjednosti i blagostanju.
Politika proces kojim se vane vrijednosti podravaju ili ugroavaju kada su dva ili vie inilaca u sukobu u
kome dobit za jednu predstavlja djelimian ili potpun gubitak za drugu stranu.
ELEMENTI DRAVNE MOI
Da bi odredili komparativnu moi drava, analitiari ih obino rangiraju prema sposobnostima ili sredstvima
koja su nuna da se ostvari uticaj nad drugima. U tom smislu, relativna potencijalna mo drava mjeri se
razliitim iniocima. Od svih komponenti dravne moi, realisti vojnu mo smatraju glavnim elementom
potencijalne moi drava.
Realizam paradigma bazirana na pretpostavci da je svjetska politika u sutini i nepromjenljivo borba meu
dravama od kojih svaka gleda sopstveni interes za premo i poloaj u uslovima anarhije, pri emu svaka od
konkurentskih drava tei za ostvarenjem sopstvenih nacionalnih interesa bez altruistikog obaziranja na druge
ili sentimentalnog vezivanja za moralne vrijednosti.
Globalizacija procesi kojima se zemlje u svetu vezuju ekonomski, politiki i vojno u meuzavisne odnose.
Na tragu tradicionalnog razmiljanja, jedan od naina da se procijeni potencijalna mo drava jeste poreenje
stepena u kome troe novac na sticanje vojne moi. U smislu vojnih izdataka kao indikatora SAD su na vrhuncu
moi, dominantne i bez rivala kao istinska hegemonistika sila.
Potencijalna mo izvire i iz drugih inilaca, a ne samo iz ulaganja u vojsku. Meu takozvanim elementima moi,
analitiari uzimaju u obzir takve stvari kao to su relativna veliina ekonomije drave, njeno stanovnitvo i
veliina teritorije, geografski poloaj, sirovine, stepen zavisnosti od njihovog uvoza, tehnoloki kapacitet,

nacionalni karakter, ideologija, efikasnost donoenja odluka, industrijska produktivnost, obim trgovine, utede i
investicije, obrazovni nivo, nacionalni moral i meunarodna solidarnost. Nema konsenzusa o tome kako na
najbolji nain izmjeriti uticaj razliitih inilaca koji doprinose vojnoj sposobnosti i nacionalnoj moi. Puko
posjedovanje oruja ne poveava mo drave ako njeni neprijatelji ne vjeruju da e ga ona upotrijebiti a i
historijski, oni koji su imali najvei arsenal oruja nisu uvijek pobjeivali u sukobima. Primjer je Vijetnam, mada
je u vojnom smislu bio slab ipak je uspio da prui otpor daleko snanijoj Francuskoj i kasnije SAD-u. Ipak
traganje za sigurnou putem oruja i realistiko vjerovanje i vojnu silu i danas su rasprostranjeni, mnogi vjeruju
da je razlog tome injenica da je vojna mo pretpostavka za uspjeno sprovoenje diplomatije prinude kroz
prijetnju ogranienom upotrebom sile.
Diplomatija prinude koritenje prijetnji ili ograniene oruane sile u cilju primoravanja neprijatelja da
promijeni svoju spoljnu i/ili unutranju politiku.
U procjeni meunarodne moi, danas sve vei znaaj imaju inioci kao to su tehnologija, obrazovanje i
ekonomski razvoj, a geografija, stanovnitvo i sirovine gube na znaaju. Djelomino, razlog tome je to se vojna
sila esto pokazuje neefikasnom, osim toga vojni izdaci izazivaju i druge vezane izdatke koji osporavaju
ekonomski razvoj i stvaraju fiskalni deficit. Znatni izdaci za odbranu mogu podriti nacionalno blagostanje .
upravo ono to politiari ele da odbrane vojnom silom. U suprotnom sluaju, trgovinska mo i konkurentnost
mogu prije nego vojna mo doprinjeti ulozi nacije na globalizovanom tritu bez trgovinskih barijera: u takvim
kokolnostima, trina konkurentnost zamjenjuje vojne i diplomatske sukobe prolosti. Pored ekonomske moi, i
kontrola globalnih informacija od strane medijskih imperija ima znaajno mjesto kada je rije o nacionalnoj
odbrani.
Politika zahtjeva donoenje tekih odluka o prioritetima i potronji javnih fondova. Jedna takva teka odluka je
izbor izmeu puaka i putera kako rasporediti oskudna finansijska sredstva za vojne svrhe nautrb
ispunjavanju potreba graana i omoguavaju da ive bezbjedan i dug ivot. U prvoj kategoriji naglasak je na
oruju za potrebe nacionalne sigurnosti, a u drugom na ljudskoj sigurnosti. Ni jedan a ni drugi cilj se ne mogu
ostvariti a da se neto ne rtvuje nautrb onog drugog.
Oruje za koje vlade vjeruju da ga kupuju radi nacionalne sigurnosti je skupo. Spremnost drava da kupuju
vojnu zatitu odrava vojne izdatke u svijetu na visokom nivou. Nivo opaenih pretnji u svakoj regiji od
otencijalnih i stvarnih ratova unutar (i rjee izmeu) drava i irenja kovencionalnog i modernog oruja za
masovno unitavanje, vri veliki uticaj na uveaje ili smanjenje nivoa vojnih izdataka.
Promjene u vojnim sposobnostima
Sve vea militarizacija Globalnog juga i teroristikih pokreta od strane nedravnih inilaca manifestuje se i na
druge naine. Vojni kapaciteti su danas rasprostranjeniji nego ikad prije. Zemlje Globalnog juga i teroristike
organizacije sada mogu da proizvedu moderne avione, tenkove i rakete. Slina promjena u otvorenoj i rasnoj
trgovini orujem i destruktivnosti modernog oruja ubrzala je irenje vojnih kapaciteta u svijetu. Po vrijednosti
kupovine, redoslijed vodeih kupaca oruja je sljedei: S. Arabija, J. Koreja, Egipat, Kina, UAE, Kuvajt, Izrael,
Malezija i Indonezija. Srednji Istok je kao glavni kupac na globalnom tritu orujau tenji za smanjenjem
hroninih problema nacionalne sigurnosti, zarobljenik intenzivne trke o naoruanju. Poslije Zalivskog rata,
suparnitvo se nastavilo izmeu Izraela i Palestine, Egipta i Libije, Irana i Iraka, Irana i S. Arabije, Iraka i
Kuvajta, Iraka i Sirije, Iraka i Turske, Izraela i Sirije i visok nivo aktivnosti tih drava na globalnom tritu
oruja se odrao.
Trka u naoruanju proizvodnja oruja i izgradnja oruanih snaga od strane dvije ili vie drava koje
ugroavaju jedna drugu, uz konkurenciju podstaknutu uvjerenjem da je preuzimanje vodstva nuno za
bezbjednost.
Srazmjeran udio drava u ukupnoj kupovini oruja e se vjerovatno izmjeniti, u zavisnosti od lokacije buduih
kriznih arita u svijetu i umjeanosti svake drave u njih.
Poveanje konkurencije na tritu oruja za posljedicu ima oputanje kontrole uvoza. UN su, preko svog
Registra konvencionalnog oruja, 1991., poele da nadgledaju izvoz i uvoz oruja ali nisu uspjele da obuzdaju
njegovu prodaju. ini se da su snadbjevai orujem sada voljni da prodaju bilo kom kupcu i oni nastavljaju da
snadbijevaju orujem obje strane u brojnim meunarodnim sporovima.
Motivi za trgovinu orujem Ekonomska dobit je vaan razlog za prodaju vojne opreme i oruja, jer
proizvoai prodaju oruje da bi subvencionisali svoju domau proizvodnju. Npr., SAD koriste izvoz oruja da
uravnotee svoje hronine trgovinske deficite i osiguraju prvenstvo u unosnom poslu sa orujem. Gotov novac je

takoer primaran motiv meu drugim snadbjevaima orujem, za koje ideoloke granice praktino ne postoje.
Vjeruje se da visoko organizovan vojnoindustrijski kompleks ima ogromnu mo nad budetom za odbranu i
sporazumima za prodaju oruja i u SAD-u i u Rusiji. Proizvoai oruja tee da poveaju svoj profit i najbolji
nain za to jeste da lobiraju za vojne izdatke i proizvodnju i prodaju novog oruja kako bi napunili korporativne
kofere.
Strateke posljedice prodaje oruja Izvoznici oruja prodaju smrt siromanima, oni rijetko priznaju kako
ta potraga za muterijama protivrjei drugim proklamovanim ciljevima spoljne politike. Ameriki program
izvoza oruja podriva tekuu ameriku politiku promovisanja demokratije, zato to su ne manje od treine
kupaca amerikog oruja bile nedemokratske vladavine. Nesposobnost snadbjevaa orujem da kontroliu gdje
e njihova vojna gvourija biti upotrebljena je zabrinjavajua. SAD su tako prodale oruje Sadamu Huseinu
koji je kasnije to oruje upotrijebio protiv njih u Zalivskom ratu.
Trendovi u vojnoj tehnologiji
Nuklearno naoruanje tehnoloko istraivanje i razvoj radikalno su poveali razornu mo nacionalnih
arsenala oruja. Upotreba takvog oruja moe unititi ne samo itave gradove i zemlje, nego i cijelu svjetsku
populaciju. 2002., bilo je osam zvaninih lanova nuklearnog kluba: SAD, Rusija, V. Britanija, Francuska,
Kina, Indija, Pakistan i Izrael.
Ugovor o nuklearnoj neproliferaciji Meunarodni sporazum kojim se tei sprjeavanju horizontalne
porliferacije zabranom prodaje, sticanja ili proizvodnje nuklearnog oruja.
Proliferacija irenje oruanih kapaciteta od nekoliko na mnogo drava u lananoj reakciji, tako da sve vei
broj drava stie sposobnost da izvede napad na druge drave unitavajuim orujem.
Podsticaji pristupanju nuklearnom klubu i sticanju raketa i bombardera za isporuku su snani iz nekoliko
dodatnih razloga:
1.
2.
3.
4.

Materijale potrebne za proizvodnju nuklearnog oruja nije teko nabaviti.

Nauna ekspertiza potrebna za razvoj oruja se proirila zajedno sa globalizacijom napredne naune
obuke.
Kontrola izvoza u cilju zaustavljanja transfera tehnologije u vojne svrhe je slaba. Obezbjeenja
ugraena u reim neproliferacije su jednostavno neodgovarajua da otkriju i sprijee programe tajnog
razvoja nuklearnog oruja.
Drave koje ne posjeduju nuklearno oruje imaju snane podsticaje da razviju oruje slino onom koje
raspolau zemlje lanice postojeeg nuklearnog kluba. Nuklearno oruje slui kao simbol statusa i
moi.

Prilika za smanjenje stratekog tj., interkontinentalnog nuklearnog oruja se pojavila kada su predsjednici
Dord Bu i Vladimir Putin u Moskvi potpisali SORT koji je obavezao njihove zemlje da smanje koliinu svog
nuklearnog naoruanja do kraja 2012.
Indijsko.Pakistanski sukob ilustruje sigurnosnu dilemu, obje strane su teile da poveaju svoju sigurnost
uveanjem svog naoruanja.
Sigurnosna/bezbjedonosna dilema naoruavanje jedne drave u toboe defanzivne svrhe a s ciljem
ugroavanja drugih drava, koje se kao reakcija na to, naoruavaju, to za rezultat ima da njihova nacionalna
sigurnost slabi kako se poveava kapacitet oruja.
Tehnoloka poboljanja i sposobnosti odailjanja oruja
Napredak u tehnologiji je brz i izuzetan.
Viestruke nezavisno voene raketne glave (MIRV) tehnoloka inovacija koja omoguava mnogobrojnim
orujima da budu ispaljena iz jedne rakete. Druga tehnoloka poboljanja dovela su do porasta brzine,
preciznosti, opsega i efikasnosti oruja. Nesmrtonosno oruje metodi mekog ubijanja i niskog intenziteta
kojima se onesposobljavaju neprijateljska iva sila, vozila, komunikacioni sistemi ili itavi gradovi bez ubijanja
civila ili vojnika. Pametne bombe tehnologija preciznog voenja bombe tako da ona traga za svojom metom i
eksplodira tano onda kada moe da nanese najveu tetu. Strateko oruje oruje za masovno unitenje koje
nose interkontinentalne balistike rakete, podmornice sa kojih mogu da se lansiraju balistike rakete ili
bombarderi dalekog doleta i kojim moe da se uniti neprijateljska drava.

Unilateralan strategija oslanjanja na sopstvene snage u suoavanju sa pretnjama ili globalnim problemima.
Bilateralan posredna strategija djelovanja sa posebnim saveznikom ili u partnerstvu koje je stvoreno ad hoc s
ciljem suoavanja sa pretnjama ili globalnim problemima.
Multilateralan kooperativna strategija zajednikog djelovanja sa saveznicima ili institucijama kolektivnog
rjeavanja problema u suoavanju sa pretnjama ili globalnim problemima.
Buova doktrina deklaracija da SAD namjeravaju da se globalno ponaanje u skladu sa svojim nacionalnim
samointeresima, bez nunog odobrenja drugih da preduzmu unilateralnu preventivnu akciju protiv bilo koje
bezbjedonosne pretnje kao to je Irak da bi se nanio poraz prije nego to se ugroze SAD.
Rusija svoju novu sigurnosnu politiku gradi oko nastojanja uspostavi strateko partnerstvo sa SAD-om i sa
NATO-om kojim dominiraju SAD.
Bezbjedonosna politika Kine naglaava vanost ouvanja dobrih i prijateljskih odnosa sa svim zemljama i
iznad svega nastoji da izbjegne da Kina postane sljedea meta koalicije koju predvodi SAD a iji je cilj da se
zaustavi njen rast.
Obuzdavanje/containment termin koji je iskovao Dord F. Kennan s ciljem odvraanja Rusije od njenih
ekspanzionistikih ciljeva putem protivpritisaka, koji je od tada postao opti termin koji koriste stratezi da opiu
metode koje se koriste u sprjeavanju velike sile da upotrijebi svoje vojne miie za ekspanzionistike
hegemonistike ciljeve.
Joidina doktrina tradicionalna japanska sigurnosna politika izbjegavanja sporova sa suparnicima,
sprjeavanja ratova niskim vojnim izdacima i promovisanja ekonomskog razvoja kroz spoljnu trgovinu.
DESET PITANJA O GLOBALNIM IZGLEDIMA U XXI VIJEKU (str. 871 898)
1.

2.

3.

4.

5.

6.

Da li bi globalne interese trebalo staviti ispred nacionalnih interesa? Kofi Anan je 1999., upozorio
da je potrebna nova ira definicija nacionalnog interesa, koja bi primorala drave da se vie ujedine u
tenji ka zajednikim dobrima i vrijednostima. Takvi prjedlozi stavljaju ljudske interese i globalnu
bezbjednost ispred nacionalnih interesa i nacionalne bezbjednosti.
Ako je rat izmeu drava zastario, kakva je svrha vojne moi? Odreena praksa tei da iezne kada
prestane da slui svojoj primarnoj svrsi, kao to to pokazuju primjeri ropstva, dvoboja i kolonijalizma.
Otuda se postavlja pitanje kada i kojim sredstvima e rat postati prevazien. Veina drava usvaja
realistiku premisu da je priprema za rat potrebna da bi se ouvao mir, naroito protiv teroristikih
grupa. Vojna mo je postala nemona ba zbog svoje snage. Kada vojna mo vie ne bude iznuivala
pristanak drugih, tada e oruje izgubiti svoju primarnu ulogu kao podloga diplomatije ili zamjena za
nju. Ne postoji nivo vojne moi koji moe garantovati neranjivost drave. Glavni bezbjedonosni
problem drava danas je rast unutranje agresije ili napad transnacionalnih terorista. U informatikom
dobu, drave su sve vie sklon da ulau u nevojne metode sticanjem meke moi.
Moe li globalni terorizam biti zaustavljen? Mnogi vjeruju da je 11.9. 2001., zauvijek promijenio
svijet. Taj prelomni dogaaj bio je uvod u novo doba globalnog terorizma, suprotstavljajui teroristike
pokrete dravama s ciljem ispravljanja nepravdi. Meta terorista je bila jedna globalna supersila SAD.
Kao odgovor, SAD su, pod Dordom Buom pokrenule globalni rat u cilju eliminisanja svih terorista i
njihovih sponzora s lica zemlje. Postoje dva naina borbe protiv terorizma: vojnim udarima ili
promjenom uslova koji ga izazivaju.
Da li e separatistiki sukobi unutar drava stvoriti stotine novih drava? mnogi sukobi se danas
deavaju izmeu domaeg stanovnitva etvrtog svijeta koje je ugroeno dravnim terorizmom i
etnikim ienjem. Ishod koji se moe predvidjeti jeste da mnogi graanski ratovi prijete da postojee
drave razbiju u mnogo novih zasebnih drava.
Da li e velike sile intervenisati da zatite ljudska prava? Unutardravni sukobi bjesne irom svijeta.
Mnogi ljudi su rtve otvorenog ugnjetavanja i nasilja vlada koje postoje da bi ouvale red i zakon u
sudovima i putem izbora. Zakoni o ljudskim pravima, u naelu, danas garantuju svim ljudima da mogu
da ive u slobodi i bez straha. Tradicionalno pravno pravilo dravnog suvereniteta i njegova posljedica
neintervencionistika norma koja zabranjuje spoljanje mjeanje u unutranje poslove drave
danas je izmjenjeno.
Da li e globalizacija ujediniti ili pocijepati svijet? Globalizacija izraava ideju da je danas sve na
planeti povezanije nego ikad prije ali na institucionalnoj osnovi koja je nesigurna i nepripremljena za
upravljanje ogromnim prilagoavanjima neophodnim u svijetu sve brih promjena. Drave svugdje
osjeaju gubitak suverenosti u pokuaju da se nose s pritiscima ije je porijeklo izvan njihovih granica.

Globalizacija je moda smanjila suverenu vlast drava, ali je ta ista sila, na razliite naine, osnaila
mnoge vlade.
7. Da li je realizam jo uvijek realistian i liberalizam jo uvijek isuvie idealistian? Oivljavanje
realizma ve je bilo oigledno poslije 11.9., i rata protiv meunarodnog terorizma. Vrlo je vjerovatno da
e sukobi i saradnja, jednistvo i nejedinstvo, poredak i odsustvo poretka nastaviti da se ispoljavaju u
svjetskoj politici u XXI vijeku. Ako e te suprotnosti obiljeiti budunost svjetske politike, bie nam
potrebna sinteza bogatih uvida realizma i liberalizma da bi predstavili razliite trajektorije.
8. Da li se svijet priprema za pogrean rat? Da bi sauvali mir, moramo se pripremati za rat. To ostaje
klasina realistika formula nacionalne bezbjednosti. Bezbjednost ljudi ostaje neizvjesna kako se veliki
procenat stanovnitva suoava s gladi, siromatvom i poricanjem osnovnih ljudskih prava.
9. Da li je ovo kraj historije? za mnoge posmatrae svjetska historija je borba izmeu tiranije i
slobode. Nakon Drugog svjetskog rata neoekivano odbacivanje komunizma stvorilo je oekivanja da
se historija zaista zavrila, u smislu da je liberalni demokratski kapitalizam trijumfovao u veini svijeta.
Postoji i vjerovanje da historija jo nije zavrila jer postoje drave u kojima vladaju jednopartijski
despoti koji se ne obaziru na ustavna ogranienja svoje vlasti.
10. Da li postoji nova globalna agenda? Globalizacija je istovremeno poveala odgovornosti i proirila
pitanja na koja moramo odgovoriti. Promjene posljednjih godina su dovele do transnacionalnih prijetnji
svjetskom poretku ija je priroda drugaija poev od oivljavanja nacionalizma i etnikih sukoba od
neuspjenih drava i separatistikih pobuna. Kako udaljenost i granice prestaju da budu prepreke u
globalnom selu, niska politika postaje visoka politika i obrnuto.

Etnocentrizam sklonost da se svoja nacija ili drava smatraju centrom svijeta i da su zato posebni.
Etniko ienje iskorjenjivanje jedne etnike manjinske grupe od strane drave kojim se kri meunarodno
pravo.
Prevencija brzi prvi napad koji nastoji da porazi protivnika prije nego to on organizuje odmazdu.
Humanitarna intervencija upotreba trupa za ouvanje mira od strane drugih drava ili meunarodnih
organizacija radi zatite ugroenih naroda od krupnog ugroavanja njihovih ljudskih prava i masovnih ubistava i
izgladnjivanja.
Vojna nunost pravna doktrina koja tvrdi da krenje pravila ratovanja moe biti opravdano u vrijeme krajnje
opasnosti.
Meka mo sposobnost vrenja uticaja u svjetskoj politici zahvaljujui neopipljivim resursima kao to su
kultura i ideje nasuprot metodima koji poivaju na vojnoj moi.
Nacionalna bezbjednost psiholoka sloboda od straha da drava nee biti sposobna da se odupre pretnjama
njenom fizikom opstanku i nacionalnim vrijednostima koja dolazi spolja ili iznutra.
NOVI SVJETSKI POREDAK ILI NOVO SVJETSKO ODSUSTVO PORETKA?
Na samom poetku XXI vijeka ini se da e zajedniki uticaj razliitih trendova koji su u toku najavljuje
znaajne promjene u svjetskoj politici. Snage integracije i dezintegracije, kontinuiteta i promjene , stvaraju
raspoloenje koje obiljeavaju i povjerenje i dezorjentacija.
Ishod dvije trke odredie razliku izmeu svijeta kakav je sad i svijeta kakav e biti. Prva trka je izmeu znanja i
zaborava. Budunost svjetske politike, takoer, poiva na ishodu trke izmeu sposobnosti drava da skladno
sarauju i njihove historijske tendencije da se nameu i bore. Jedino usaglaena meunarodna saradnja moe
sprijeiti da ponovo zapadnemo u oruane sukobe voene uvjerenjem da je mo pravo.
BILJEKE SA PREDAVANJA PREDMETA MEUNARODNI ODNOSI
I PREDAVANJE (1.10.2012.)
REALIZAM
- anarhija
- mo i sigurnost:
ekonomska

vojna

LIBERALIZAM
- anarhija
- meunarodne institucije
- drave

KONSTRUKTIVIZAM
- anarhija
- ideje, vrijednosti, identiteti i
diskurs

- drave

- trgovina
- ekonomski odnosi

- mo

REALIZAM
Polazi od pretpostavke da u svijetu vlada anarhija (ne postoji hijerarhija), a u meunarodnoj politici postoje
samo drave koje pokuavaju da ostvare svoje ciljeve
Po realizmu kljuni akteri su drave jer drava ima monopol nad upotrebom sile i plaaju joj se porezi to
znai priznavanje drave
POREZ: budet, patriotizam i priznavanje drave
Drava je najsavremaniji oblik politike organizacije zajednice
Da bi imali sigurnost potrebna je mo a za realizam kljuna je vojna mo; akumulacija ekonomske moi dovodi
do akumulacije vojne moi o dovodi do sigurnosti
Realizam je protiv humanitarnih intervencija , otvorena pisma po realizmu ne postoje kao i oekivanja da neko
drugi rijeava probleme nae drave, oni ne vjeruju u meunarodne institucije, ne priznaje pojmove legitimnog i
legalnog i koriste meunarodne institucije samo kada imaju korist od toga, kada nemaju korist tada ih ignoriu
Po Bekoj konvenciji politiari i ambasadori ne smiju iznositi miljenje o drugim politiarima i ambasadorima
LIBERALIZAM
Polazi od anarhije kao kljunog faktora koji oblikuje svijet, smatraju da je mogue ostvariti saradnju meu
dravama i brinuti o zajednikim interesima ali samo u ekonomsko-trgovinskim odnosima a nikada u domenu
sigurnosti, po njima meunarodne institucije omoguavaju saradnju meu vie drava , institucije su tu da
smanje trokove djelovanja drava i interakcije meu njima
Meunarodne institucije same sebe ne ukidaju jer postoje lini interesi, u interesu birokratija je da se one
konstantno odravaju u ivotu
Po liberalizmu meunarodne institucije postepeno formiraju vlastite interese koje ostvaruju preko pojedinanih i
dravnih interesa
Trgovina izmeu drava vodi ka miru jer ekonomska politika uzrukuje meuovisnost meu dravama
KONSTRUKTIVIZAM
Polazi od pretpostavke da anarhija nije fiksna, nae relacije i svjetski poredak su faktori moi; anarhija nije
faktor ona je samo ono to mi od tog pojma napravimo, ideje su bitne kao i vrijednosti
Rivalstva meu dravama nisu predodreena svi mogu meusobno suraivati
Drave nisu jedini faktor, postoje i NVO, internacionalne organizacije i dr.
II PREDAVANJE(8.10.2012.)
SUBJEKTI I FAKTORI MEUNARODNIH ODNOSA
Subjekti su inioci, a faktori utiu na odnose meu iniocima.
DRAVA je najstariji subjekt meunarodnih odnosa na njihove odnose utiu starost drave, geografski poloaj
drave i sl.
SUBJEKTI
Drava je najnoviji oblik organizacije ljudskog roda, nastaje kad i civilizacija, kad su se ljudi, osim lovom,
poeli baviti i poljoprivredom tj., kada nastaje potreba za ureenim sistemom, Sumeri su stvorili ljudsku
civilizaciju.

Dravu ini:
1.
2.
3.
4.

Teritorija
Stanovnitvo
Vlada koja kontrolira teritorij i stanovnitvo
Meunarodno priznanje ili suverenitet

Suverenitet je bitan jer nijedna drava ne moe opstati samostalno; a da bi mogla uspostaviti kvalitetne
meuodnose sa drugim dravama mora imati suverenitet.
TAJVAN - tipian primjer drave koja nema suverenitet pravno se zove Republika Kina, nastala je tako to se
1949.god., tu smjestila izbjeglika vlada Narodne republike Kine, ta izbjeglika vlada je zadrala meunarodno
priznanje pa je Kina dugo bila drava bez meunarodnog priznanja. Do 1974.god., vlada sa Tajvana je
upravljala Kinom iako nije kontrolisala ni teritorij ni stanovnitvo. 1974.god., je priznata vlada u Pekingu,
vladi na Tajvanu je prije toga predloeno meunarodno priznanje ali ona je to iz nekog razloga odbila, nakon
prikljuenja Kine UN-u sve nade za nezavisnost Tajvana su izgubljene jer Kina ima veto i nee dozvoliti da
Tajvan bude priznata drava.
Drava je najznaajniji a po mnogima i jedini subjekt meunarodnih odnosa.
Vestfalski ugovor je vrhunac priznanja drave u meunarodnim odnosima.
17., i 18., st., ubrzano se mijenja svijet, mijenja se politika karta dolazi do kolonizacije, tehnoloki razvoj i dr.
Nakon procesa kolonizacije V. Britanija je u vladala nad svjetskog kopna i 1/3 svjetskog stanovnitva.
Kao drugi meunarodni subjekt moemo navesti multinacionalne korporacije (npr.:Istonoindijska
korporacija) jer su one imale novac i zato su mogle upravljati dravama, jer su drave zavisile od poreza.
Zahvaljujui enormnom bogaenju drava na meunarodnom planu javljaju se problemi sa dravama koje su se
kasno ukljuile u proces kolonizacije, druga polovina 19.st., ujedinjuju se dvije drave Njemaka i Italija; nakon
svog ujedinjenja Njemaka postaje jedna od najmonijih drava i poinje traiti kolonije za sebe; Njemaka
dobija Zapadnu Afriku a Italija Somaliju i Libiju, poto su to bile teritorije od kojih nije moglo biti neke koristi,
poetkom 20.st., Italija i Njemaka poinju prijetnjama traiti nove teritorije; Njemaka se ujedinjuje sa Italijom
i Austro-Ugarskom i zapoinju IS.R.
Rat je tada bio legitimno sredstvo ostvarivanja svojih ciljeva, nakon I S.R. odravaju se Versajski pregovori
tada je predloeno stvaranje meunarodne organizacije Liga naroda koja je imala zadatak da sprijei ponovno
izbijanje ratova.
Kao trei meunarodni subjekt tada se pojavljuju meunarodne organizacije.
Nakon zavretka II S.R. rat se zabranjuje kao legitimno sredstvo ostvarivanja svojih ciljeva, na zasjedanju 51
drave u San Francisku osniva se Organizacija ujedinjenih naroda.
Ponovo dolazi do brojnih promjena: izdvajaju se supersile sa svojim saveznicima, svijet se dijeli na dva bloka
(istoni i zapadni), potpisuje se Atlanska povelja (1941.), NATO pakt (1949.) i Varavski ugovor (1955.)
etvrti meunarodni subjekt su vojno-politiki savezi, oni nakon Hladnog rata evoluiraju i postaju vrlo bitan
faktor meunarodnih odnosa.
Peti subjekt meunarodnih odnosa su pokreti (npr.:Pokret nesvrstanih), pokreti se formiraju zbog nekog cilja i
kad ga ostvare prestaju postojati.
Meunarodne organizacije imaju svoje statute, lanove i sjedite dok pokreti nemaju.
esti subjekt meunarodnih odnosa postaje i ovjek, njegove interese titi i promovira drava.
1985.god., odlukom Vijea Evrope i donoenjem Deklaracije za ljudska prava ovjek postaje subjekt
meunarodnih odnosa.
LIGA NARODA (1919.)

Wilson, predsjednik SAD-a je zagovarao nacionalno samoopredjeljenje kako bi se izbjegli problemi zbog
kojih su se velike imperije raspale, te da se uvede princip kolektivne sigurnosti. Princip ravnotee snage je
princip po kojem je neophodno da se ima balans snaga u Evropi kako bi se onemoguila pojava buduih
hegemona. Uspostavom ravnotee snaga treba se kreirati sistem koji e obezbijediti sigurnost i stabilnost.
Princip kolektivne sigurnosti podrazumijeva da je napad na jednu dravu isto to i napad na sve drave lanice
meunarodne organizacije, sve to kako bi se sprijeilo ponavljanje II S.R.
Wilson je prvi predsjednik SAD-a koji je putovao van granica drave ne mirovne pregovore. Liga naroda nije
prihvaena jer:
1.
2.

Senat SAD-a nije prihvatio taj Wilsonov prijedlog, a odbijen je jer Wilson nije izabrao senatore da idu s
njim na mirovne pregovore, zatim zbog politike IZOLACIONIZMA (odluka SAD-a da se ne mijea u
evropska politika pitanja) te zbog Wilsonovog protukandidata republikanca Henry-a Cabot Lodge-a
Zato to SAD nije uestvovala u I S.R.

Nakon to ih je 7.12.1941.god., napao Japan, SAD mijenja svoju politiku, na kraju II S.R. javlja se ideja
formiranja UN-a.
UN (1945.)
1942.god., 26 drava ujedinjenih u borbi protiv sila Osovine potpisale su Deklaraciju ujedinjenih naroda u
Washington-u, to je znailo i saglasnost sa odredbama Atlanske povelje. Konferencija Ujedinjenih naroda o
stvaranju meunarodne organizacije odrana je u San Francisku 15.5.-26.6.1945.god., na kojoj su posljednjeg
dana rada Konferencije 50 pozvanih drava osnivaica potpisale cjelovit tekst Povelje Ujedinjenih nacija.
Krajem 1945.god., odlueno je da sjedite Ujedinjenih naroda bude u SAD-u. Povelja je predviala da se objavi
njeno stupanje na snagu nakon ratifikacije od strane pet stalnih lanica Vijea sigurnosti (SAD. SSSR, Kina,
Velika Britanija i Francuska) to se i desilo u oktobru 1945.god. povelja UN-a je predvidjela 6 glavnih tijela ove
organizcije i definirala njihove funkcije:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Generalna (opa) skuptina

Vijee sigurnosti
Ekonomsko i socijalno vijee
Starateljsko vijee
Sekretarijat
Meunarodni sud pravde

Generalnu skuptinu ine sve lanice UN-a. Generalni sekretar moe biti samo onaj koga izglasaju Generalna
skuptina i Vijee sigurnosti, kandidat mora biti neutralan i ne zamjeriti se velikim silama.
Pored 5 stalnih Vijee sigurnosti ima i 10 nestalnih lanica, da bi se neki prijedlog prihvatio mora biti 9 glasova
ZA, s tim da svih 5 stalnih lanica mora biti ZA. Ovlasti vijea sigurnosti: odluuje o tome ta je prijetnja za mir
(ko je agresor i kako sprijeiti agresiju)
22.5.1992.god., BiH je postala lanica UN-a, 6.aprila SAD je BiH priznala kao nezavisnu dravu.
Juni Sudan je posljednja drava koja je postala lanica UN-a.
Ekonomsko-socijalno vijee koordinira niz institucija UN-a.
Starateljsko vijee je suspendovano 1994.god., dok je postojalo vrilo je administraciju mandata
Meunarodni sud pravde je organ UN-a formiran 1945.god., nadlean je za rjeavanje sporova izmeu lanica
UN-a, ako one prihvate njegovu nadlenost moraju prihvatiti i njegove odluke, njegovo sjedite je u Hagu i ima
15 sudija.
1993.god. BiH je pokrenula spor protiv SRJ (Srbija i C. Gora), Srbija je proglaena dravom koja nije sprijeila
genocid.
Evropski sud za ljudska prava je institucija Vijea Evrope (meudravna organizacija koja promovira
demokratiju i slobodne izbore) odluuje o sluajevima koji se tiu Konvencije o ljudskim pravima, sjedite je u
Strazburu.

Evropski sud pravde u Luksemburgu rijeava sporove meu dravama lanicama EU.
Meunarodni krivini tribunal za bivu Jugoslaviju ima sjedite u Hagu, osnovan je 1993.god., formiralo ga
Vijee sigurnosti, ad hoc institucija koja ima svoj cilj i koja e biti ugaena kad ga ispuni.
NATO (1949.)
Cilj je bio da se ukljue i SAD-e u odbrambeni mehanizam, NATO ima 28 lanica, BiH je pristupila programu
partnerstvo za mir koji vodi ka lanstvu u NATO-u ali to ne mora uvijek biti ostvareno.
lan 5. Napad na bilo koju dravu lanicu znai napad na sve lanice i odgovor svih lanica.
11.9. NATO se prvi put pozvao na ovaj lan zbog napada na SAD-e. Ironija je da se napad nije desio u EU,
napad je doao u obliku nedravnih aktera, reagovalo se intervencijom u Afganistanu.
90-ih godina NATO je postao aktivan na prostoru bive Jugoslavije, djelovanje NATO saveza poinje poprimati
novi oblik.
Prijetnja se definie kao nestabilne drave Afrike i Azije.
Nakon to su Maarska, eka i Poljska prele iz Varavskog pakta u NATO savez, poinje irenje NATO-a na
srednji istok Evrope.
Za SSSR NATO postaje vojno-politika alijansa koja se iri na prostore koji su prije bili pod vlau SSSR-a.
GRUZIJA podrazumijeva prostor zakavkazja, to su drave koje su postale neovisne raspadom SSSR-a, za
Rusiju je to vrlo bitno podruje osim to tim dijelovima prolazi plinovod ono je bogato i drugim resursima, a to
je i tit za junu granicu Rusije. Ugroavanjem teritorijalnog integriteta (dijelei Gruziju na Osetiju i ostale
dijelove) Rusija uspijeva zadrati junu granicu.
Intervencija NATO-a na Kosovu 1999.god., uvjerilo je Rusiju da NATO djeluje vojno-agresivno.
VARAVSKI PAKT (1955.)
Osnovan je sa ciljem protutee NATO-u, inile su ga SSSR, Maarska, Poljska, Bugarska, Istona Njemaka i
Bjelorusija. SSSR je tako dobio legitimitet meunarodnog okvira kao to je Varavski pakt.
1968.god., SSSR je uguio Narodni ustanak u ehoslovakoj tako to je poslao trupe u Prag.
Leonid Brenjev doktrina: ako neka drava skrene sa puta socijalizma ostale drave je imaju sprijeiti
1988.god. Sinatrova doktrina
LIBERALIZAM meunarodne organizacije se formiraju zbog smanjenja trokova djelovanja i zbog kreiranja
legitimiteta.
12.11.2012.
Ravnotea snaga
Balanser Britanija
Hegemon Breinski
Kolektivna sigurnost
Liga naroda, Ujedinjene nacije, NATO
1938. Minhenski pakt, Neuille i Chambairlan appeasment
Anschluss
1939. Ribentrop Molotov pakt

Hladni rat containment (George Kennan, sovjetolog koji je u svojoj knjizi objasnio zato je sovjetska politika
bila ekspanzionistika, reim ostao i opstao jer ne postoji kraj ekspanzionistike politike)
Containment suzbijanje sovjetskog ekspanzionizma
Vijetnam proizvod Kennana i politike containment-a, jer je sukob u Vijetnamu definiran kao pokuaj
sovjetskog ekspanzionizma
1985. Nakon amerikog povlaenja komunizam uspostavljen u cijelom Vijetnamu, napravljena jedinstvena
drava; Vijetnam je pokazao ogranienja containment-a
Teorija domina pad Junog Vijetnama treba dovesti do pada drugih zemalja: Kuvajt i dr.
Kuvajt 1991., prva intervencija SAD-a i bila uspjena
1936. staljinistiki ustav, najsavreniji ustav ikad napravljen, ali nije proveden
Helsinki akt Sovjeti ga potpisali da bi opravdali okupaciju Istone Evrope
Brenjev objavio svoju doktrinu (ako neka od zemalja skrene s puta ostale zemlje ga imaju pravo vratiti na
pravi put) radila isto to i teorija containment-a
Afganistan postaje sovjetski Vijetnam, Sovjeti napravili istu greku koju su napravili Amerikanci u Vijetnamu
19.11.2012.
MVO i MNVO
Dijele se na meunarodne i regionalne;
BANGLADE
NVO imale kampanju protiv djeijeg rada 80-tih godina
- prvi problem definisanja djece
- u Bangladeu razvijena tekstilna industrija (u njoj najvie radila djeca), kada su fabrike zatvorene a djeca
izbaena na ulicu, nakon godinu dana izvreno istraivanje i utvreno da su se sva ta djeca poela baviti
prostitucijom
- dobra namjera razvila negativan efekat
MVO: OUN
- stvaranje OUN nakon II S.R., ispoetka bila popularna kao nova svjetska vlada;
- lanovima 51-53 rat proglaen nezakonitim sredstvom, doputen samo u odbrambene svrhe
- SAD napada Afganistan i ostale u svrhu preventivne odbrane
- Izrael lobira SAD da napadne Iran koji razvija nuklearno naoruanje
OUN pati od niza problema:
1.
2.
3.
4.

Struktura stvorena od drava i po strukturi oponae dravu (ima sva tijela: Vijee sigurnosti,
Generalnu skuptinu, Sekretarijat, Sud i Ekonomsko-socijalno vijee, Starateljsko vijee), ali nain na
koji funkcionie i radi ne odgovara onom dravnom; UN je ustvari skup interesa
U Vijeu sigurnosti 5 stanih lanica i 10 nestalnih, stalne lanice pobjednice II S.R. (SAD, Rusija, Kina,
VB, Francuska)
Za razliku od drave, OUN fali policija koju ima svaka drava; UN nema sredstvo prinude (svoju
vojsku i policiju) imaju samo mirovne snage Plave beretke (kacige) koje nadziru rjeavanje sukoba
To je hladnoratovska institucijal, osnovana kada je vladala bipolarnost u svijetu a danas toga nema;
zavretkom Hladnog rata ona postaje organizacija sa jednom velikom silom i niz malih dravica

Sukobi koji su demonstrirali nemo UN-a su, prije svega, sukobi u Jugoslaviji jer su akteri bile grupacije ljudi,
policije, vojske a ne drave; takoer i sukobi u Somaliji 1994., Ruandi i dr.
U Hladnom ratu bile 2 sile koje su sve kontrolirale a danas imamo niz subdravnih aktera koji ne sluaju nikoga,
oajna potreba za reformom.
3.12.2012.
PERIOD NAKON ZAVRETKA HLADNOG RATA
- Kubanska kriza
- Vijetnamski rat
- Afganistanski rat
Pad Berlinskog zida prestanak moi SSSR-a
PROPALE/NEUSPJELE DRAVE
- prostori koji nemaju dravnu vlast: Somalija ima teritorij i stanovnitvo ali nema vlast
- propale drave su po pravilu nestabilne
- obino nastaju jer SAD nema vie interes da finansira bilo koju dravu, jer nakon SSSR-a nema niko vie da se
takmii s njom
- poetkom 90-tih javljaju se SUB-DRAVNI AKTERI koji imaju ulogu na meunarodnoj sceni iako su na
niem nivou od drava
Al Qaida (prev. Baza) nastala u Afanistanu, napravila je SAD kako bi se borila protiv SSSR-a
Afganistan je neuspjela drava, pa je Al Qaida postala vaan subjekt na meunarodnom planu
MULTIPOLARNI SVIJET veliki broj sredita vlasti i moi
ULOGA MEUNARODNIH INSTITUCIJA U SUKOBIMA
- pozivanje na meunarodno pravo je odlika malih drava;
TRI BITNE INTERVENCIJE:
1.
2.
3.

BiH
Ruanda
Kosovo

Minhenski pristup doputanje agresoru da udovolji svoje teritorijalne apetite vjerujui da e nakon nekog
vremena prestati sa teritorijalnim irenjem (tako su Njemakoj dali Sudetsku oblast)
Vijetnamski pristup
INTERVENCIJA U KUVAJTU 1991. god.
- saradnja bivih suprotstavljenih sila
- jasno definisan nacionalni interes: obezbijediti pristup nafti, ograniiti prostor djelovanja Saddama Huseina
- novi svjetski poredak takoer jedan od argumenata
- na primjeru Kuvajta se vidi da ako sile imaju interes i elju da ostvare neki interes (nafta) one su spremne da
rtvuju pojedine stvari kako bi uspjeli u tome
INTERVENCIJA U BiH

- razlikuje se od Kuvajta
- Rezolucija o uvoenju embarga donesena 25.9.1991.god. (Rezolucija br. 713 Vijea sigurnosti UN-a).
Rezolucijom se Vijee sigurnosti poziva na poglavlje VII Povelje UN-a i odluuje da sve drave trebaju, u svrhu
uspostavljanja mira i stabilnosti u Jugoslaviji, odmah implementirati generalni i potpuni embargo na sve
isporuke oruja i vojne opreme Jugoslaviji dok Vijee ne odlui drugaije. Vijee takoer poziva sve drave da
se uzdre od bilo kakvih aktivnosti koje bi mogle poveati tenzije ili odloiti uspostavljanje mira i sporazumnog
rezultata konflikta u Jugoslaviji, ime bi se trebalo omoguiti svim Jugoslavenima da odlue o svojoj budunosti
u miru.
- rezolucijom postignuto zamrzavanje stanja na terenu
- embargo je nametnut Jugoslaviji, najvie koristi od toga je imala Srbija i C. Gora a najgore je prola BiH
- do Rezolucije oruje se dopremalo pomorskim, zranim i putem Hrvatske
- 10.11.1994.god. Odluka amerike administracije: SAD e obustaviti svoje uee u sprovoenju embarga na
oruje (predsjednik Clinton)
Rezolucija o zabrani letova zranim prostorom Republike BiH(Rezolucija br.816)
- donesena 31.3.1993.god. od Vijea sigurnosti UN-a
- Djelujui u skladu sa poglavljem VII Povelje UN-a, Vijee sigurnosti odluuje da proiri zabranu letova,
donesenu Rezolucijom br.781 (1992.), na sve avione i helikoptere zranim prostorom Republike BiH, ova
zabrana se ne odnosi na letove odobrene od UNPROFOR-a.
- ovom Rezolucijom se neutralie vojna prednost Srbije jer je zrane snage imala SFRJ (Srbija i C. Gora), time
se rat bazira na kopnenim snagama
- slanje trupa u Somaliju i na Haiti je prethodilo intervenciji u BiH
SOMALIJA
- u Somaliji se desio neuspjeh amerikih trupa, raspad drave Somalije 1990/1991; jedan od glavnih razloga
neuspjeha je to je SAD odluila da uhapsi Muhammeda Aidida iako je prvobitni zadatak UN-a bio da dostavi
pomo narodima u Somaliji
HAITI
- pokuaj da se uspostavi vlada nakon unitenja totalitarnog reima
RUANDA (april, 1994.)
- najvei genocid nakon Holokausta, 800 hiljada ubijeno u 3 mjeseca
- nije poduzeta nikakva mjera protiv ekstremista iako je postojao prijedlog da im se onemogui komunikacija
- general UN trupa u Ruandi bio Romeo Dallaine, pokuao da intervenira ali mu SAD nije dozvolila
- Suzane Rice bila protiv intervencije u Ruandi
- intervencija u Iraku 2003., rezultirala podjelom drave na tri dijela, ime je pomognuto Iranu