Alkeni.

Definicija
Alkeni su ugljikovodici koji na
jednom mjestu u svom molekulu
imaju dva susedna ugljikova atoma
spojena dvostrukom(nezasienom)
vezom
opta formula alkena je
CnH2n
Dvoguba veza je funkcionalna
grupa

 Alkeni su vrlo reaktivna jedinjenja

Za razliku od alkana, rastvaraju se
u koncentrovanoj sumpornoj
kiselini, brzo reaguju sa hlorom i
bromom i podlijeu velikom broju
drugih reakcija
Po prvom lanu homologog niza
alkeni se jo nazivaju i etileni
Olefini - jo jedan naziv za alkene

Nomenklatura alkena
Trivijalna imena izvode se od
imena zasienih ugljikovodika tako
to se umjesto nastavka an
dodaje nastavak ilen
Kod jedinjenja sa pravim nizom
izostavlja se prefiks n (normalan)
Obina (trivijalna) imena uglavnom
se koriste za nie alkene: etilen,
propilen, izobutilen

Nomenklatura alkena.
Uobiajena imena
Poloaj dvogube veze oznaava se
grkim slovima ili brojem
CH3CH2CH=CH2

-butilen

CH3CH=CHCH3 -butilen

Nomenklatura alkena.
Uobiajena imena (nastavak)
Imena sljedeih alkil-grupa esto
se upotrebljavaju:
CH3
CH2=

CH2=CH

CH2=CH CH2

metilen

vinil
(etenil)

alil
(2-propenil)

H2C

izopropenil
(2-metiletenil)

Nomenklatura alkena. IUPAC

sistem
Koristi se za sloenije alkene
Pravila su slina kao kod alkana:
Za osnovnu strukturu uzima se najdui niz
koji sadri dvostruku vezu (ukoliko postoje
dui nizovi koji ne sadre dvostruku vezu, ne
uzimaju se u obzir)
Jedinjenje se imenuje kao da je izvedeno iz
osnovnog niza zamjenom vodikovih atoma
alkil-grupama
Naziv osnovnog niza izvodi se od alkana sa
istim brojem C-atoma, tako to se umesto
nastavka an dodaje sufiks en

Nomenklatura alkena. IUPAC

sistem (nastavak)
Poloaj dvostruke veze oznaava se
brojem, pri emu brojanje poinje od
kraja koji je blii dvostrukoj vezi;
oznaava se samo dvostruko vezani
C- atom sa manjim brojem
Poloaj alkil-grupa vezanih za osnovni
niz oznaava se brojem, kao i kod
alkana

Primjeri upotrebe IUPAC

nomenklature
CH3CH2CH2CH

CHCH3

CH3

CH3

2-heksen

CH2
3

CH2 C

CH3

CH3
2,4,4-trimetil-1penten

H3C
1

H2C
3

CH3 CH2 H2C

CH2
CH3

4-etil-5-metil-4nonen

CH2 CH2 CH3

Geometrijska izomerija kod

alkena

H
H
H
C
H
3
C
C
C
C
H
3CC
H
3H
3CH
veza

Geometrijska izomerija kod alkena

nastaje zbog sprijeene rotacije oko
C=C veze

Geometrijska izomerija
(nastavak)
Geometrijska izomerija pripada
posebnoj vrsti izomerije koja se bavi
prostornim rasporedom atoma i
naziva se stereoizomerija, a
izomeri kao to su cis- i trans2buten, koji se razlikuju samo po
prostornom rasporedu atoma,
nazivaju se stereoizomeri
Javlja se samo ako su sa obe strane
dvostruke veze razliiti supstituenti

Geometrijska izomerija
(nastavak)
A
A

A
B

1 izomer

C
A

2 izomera

Npr., propilen, 1-buten i izobutilen ne pokazuju

geometrijsku izomeriju
H
H3C

H
H

H
C2H5

H
H

H3C
H3C

H
H

Geometrijska izomerija
(nastavak)

Broj geometrijskih izomera raste sa brojem

dvostrukih veza i iznosi 2n, gde je n broj
dvostrukih veza sa razliitim
supstituentima sa svake strane
geometrijska izomerija se javlja uvijek
kada je sprijeena slobodna rotacija, a ne
samo kod dvostruke veze. Primjer za to su
ciklina jedinjenja
H3C
H

H
H

CH3
H

cis-1,2-dimetilciklopropan

H3C
H

H
H

H
CH3

trans-1,2-dimetilciklopropan

Geometrijska izomerija
(nastavak)

Prefiksi cis- i trans- ne mogu se

primjeniti kada je tri ili vie
razliitih supstituenata vezano za
C-atome dvostruke veze
Za takve sluajeve IUPAC je usvojio
alternativni sistem imenovanja:
E,Z-sistem

Pravila za odreivanje E,Z izomera

Odrediti prioritet grupa vezanih za svaki Catom dvostruke veze ponaosob

Prioritet se odreuje prema atomskom broju

prvog atoma vezanog za dvostruko vezane Catome: vei atomski broj vei prioritet

Kada se dvije grupe najvieg prioriteta

nalaze na suprotnim stranama dvostruke
veze, molekula ima E-konfiguraciju (E od
Entgegen na njemakom nasuprot)
Kada se dva supstituenta najvieg prioriteta
nalaze na istoj strani dvostruke veze,
molekula je Z-izomer (Z od Zusammen na
njemakom zajedno)

Primeri E,Z-izomera
Br

F
C

C
H

(Z)-1-brom-1,2difluoreten

CH3CH2
ClCH2CH2

CH2CH2CH3
CH3

(E)-3-etil-1-hlor-4-metil-3hepten

Fizike osobine cis-trans izomera

Poto geometrijski izomeri pripadaju
istoj klasi jedinjenja, imaju sline
hemijske osobine; reaguju sa istim
reagensima, ali razliitom brzinom
Fizike osobine su im razliite
(polarnost, taka kljuanja, taka
topljenja, rastvorljivost, indeks
prelamanja, gustina) i zahvaljujui tome
relativno se lako razdvajaju

Fizike osobine cis-trans izomera

(nastavak)
Polarnost, t.k. i t.t.
H
H3C

H
CH3

cis-2-buten
0
t.klj.=4C
t.t.=-139C

H3C
H

H
CH3

trans-2-buten
=0
t.klj.=1C
t.t.=-106C

Fizike osobine alkena

Sline su osobinama alkana
Stepen rastvorljivosti u vodi je neto vei
nego kod alkana (vea elektronska
gustina na dvostrukoj vezi omoguava
izvjesno privlaenje sa dipolnim
molekulama vode)
Rastvorni u nepolarnim rastvaraima
Gustina im je manja od gustine vode (kao
i kod alkana)
dvostruka veza nema znatnijeg uticaja na
take kljuanja i take topljenja

Dobijanje alkena
Osnovna rekcija kojom se
dvostruka veza uvodi u molekulu je
reakcija eliminacije:

AB

1. Dehidratacija alkohola
Alkeni se dobijaju dehidratacijom
alkohola pomou sulfatne ili
fosfatne kiseline na temperaturi od
200C, ili prevoenjem para
alkohola preko katalizatora, kao to
je aluminijum-oksid, na 350-400C
+

H
C

OH

C
OH

H2O

Primjeri:
CH3

OH

CH3

CHCH3

CH3

H , T
-H2O

2,3-dimetil-2-butanol

H3C
H3C

C C

CH3

CH3

CH3

CH2

C CHCH3
CH3

2,3-dimetil-1-buten

2,3-dimetil-2-buten
(glavni proizvod)
CH3

CH3CH C CHCH3
CH3
OH CH3
CH3CH2 C

CHCH3

CH3
2,3-dimetil-3-pentanol

H , T
-H2O

3,4-dimetil-2-penten

CH3
CH3CH2

CH3
CH3CH2 C CHCH3
CH2
2-etil-3-metil-1-buten

C CCH3
CH3

2,3-dimetil-2-penten
(glavni proizvod)

2. Dehidrohalogeniranje alkilhalogenida
Dejstvom jakih alkalija (KOH u
etanolu) na alkil-halogenide, dolazi do
eliminacije halogenog i vodonikovog
atoma sa susjednog ugljikovog
atoma, pri emu nastaje alken

KOH

alkohol

KX

H2O

3. Redukcija alkina
Redukcijom alkina dobija se cis- ili
trans-alken, zavisno od
redukujueg reagensa
Na, NH 3

R
H2
Pd/C

R
H

trans

R
C

cis

Reakcije alkena. Adicije

dvostruka veza sastavljena je iz jake
- i slabe -veze
U reakcijama adicije kod alkena -veza
se raskida, a gradi se jaka -veza
C

YZ

Reakcije u kojima se dva molekula

spajaju u jedan nazivaju se adicione
reakcije

Adicione reakcije alkena

-Elektroni su udaljeniji od jezgra i
slabije se dre od -elektrona, pa
su kao takvi u reakcijama
dostupniji za napad reagenasa
kojima elektroni nedostaju
elektrofilnim reagensima
Elektrofilna adicija - karakteristina
reakcija alkena

Elektrofilni reagensi
Jedinjenja sa nepotpunim valentnim
slojem elektrona:
pozitivni joni, sposobni da formiraju
kovalentnu vezu sa ugljenikom (npr.
H+, ali ne i Na+)
radikali, kojima nedostaje jedan
elektron da popune svoju elektronsku
strukturu

Adicija identinih adukata.

Adicija halogena
Prilikom adicije hlora ili broma na
dvogubu vezu alkena dobija se 1,2dihalogenid
X
C

X2, CCl4

C
X

X2 = Cl2 , Br2

Adicija vodonika
Olefini adiraju vodik u prisustvu fino
isitnjenog metalnog katalizatora i daju
alkan. Proces se naziva katalitika
hidrogenizacija. Katalizatori su najee
nikl, platina ili paladijum
H

H
H

Adicija neidentinih adukata

Adicija halogenovodonika
Uvoenjem gasovitog halogenovodonika
u alken dobija se halogenoalkan
Primer: adicija HBr na propen
CH3

CH

CH2

CH3

CH
+

CH2
H

CH3

CH
+

CH2
H

Br

CH3

CH
Br

CH3

Markovnikov-ljevo pravilo
Ovo je tzv. regioselektivna elektrofilna
adicija na nesimetrine alkene i tee po
Markovnikov-ljevom pravilu koje glasi:
vodikov atom svakog nesimetrinog
reagensa vezuje se za onaj ugljenikov
atom dvostruke veze koji ima za sebe
vezan vei broj vodikovih atoma
CH3

CH

CH2

CH3

CH
+

CH2
H

CH3

CH
+

CH2
H

Br

CH3

CH
Br

CH3

Adicija vode
Direktnom adicijom vode na olefine, u
prisustvu kiseline, dobijaju se takoe alkoholi
+

+ H2O

H
C

C
OH

Mehanizam reakcije je isti kao kod

adicije halogenovodonika

Oksidacija alkena
Alkeni se mogu oksidovati na dvostrukoj
vezi pomou razliitih reagenasa
Pri tome se dobijaju 1,2-dioli
Glikoli: vicinalni dvohidroksilni alkoholi,
a nose imena alkena iz kojih su nastali,
npr.:
CH2 CH2
etilen

KMnO4 , H2 O

CH2 CH2 CH3 CH CH2

OH OH
etilen glikol

propilen

HCOOOH, H2 O

CH3 CH2 CH2

OH OH
propilen glikol

Oksidacija permanganatom
Blagom oksidacijom
permanganatom (na temperaturi od
0-5C i u neutralnom do slabo
alkalnom rastvoru), dvije hidroksilne
grupe se adiraju na dvostruku vezu
alkena, pri emu se dobijaju
odgovarajui vicinalni (ili 1,2-) -dioli
C

KMnO 4

OH OH