Nghich Ly Cua Su Lua Chon (eBook-VTBT)

1
Nghch L Ca S La Chn
Ti Sao Nhiu Hn Li t Hn
Tc phm: Nghch L Ca S La Chn - Ti Sao Nhiu Hn Li t Hn

Tc gi: Barry Schwartz
Dch gi: Lng Nguyn An in
Nh xut bn: Nxb Tr
Nm xut bn: 03/2008
S trang: 310
Kh sch: 14.5x20.5 cm
Gi ba: 52.000 ng
Thng Tin Thc Hin:
nh my: sincere_boy76, halongphile, limoupham, kid429, navalofficer,
hero000
Hiu chnh: thanhtradn91
ng gi: thanhtradn91
Hon thnh: 08/04/2013
CHN THNH CM N CC THNH VIN
THAM GIA D N EBOOK VTBT
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
Nghch L Ca S La Chn
TH NG CA NHM E-BOOK (VTBT)

Cc bn thn mn!
Trong thi i cng ngh thng tin Internet ngy cng pht trin nh hin nay,
Ebook nh l mt mn n tinh thn khng th thiu ca cng ng mng v khng
ai c th ph nhn nhng li ch m n mang li. Chng ti Nhm E-Book (VTBT)
c gng s ha cun sch ny vi hy vng mang n cho cc bn nhng tin ch
nht nh khi s dng Ebook.
u tin, E-Book (VTBT) chn thnh xin li Tc Gi v NXB v thc hin
Ebook khi cha c s ng ca bn lin quan.
Tip n, mong cc bn s dng Ebook mt cch hp l, trnh in n, photo
nhn bn gi gn gi tr vn c ca cun sch in.
Vic s dng Ebook ny l min ph. Do , E-Book (VTBT) khng chu trch
nhim v bt k sai st g trong qu trnh bin tp Ebook.
Cui cng, chng ti hy vng c gi yu sch nn s hu cho mnh cun
sch in tri nghim v nh gi c tt hn v Ebook ln sch in, cng nh
ng h v mt ti chnh cho Tc Gi v NXB.
Chng ti xin gi li cm n trn trng n Tc Gi, NXB mang n cho
ngi c nhng cun sch v cng gi tr.
V xin cm n cc c gi ng h E-Book (VTBT).
Trn trng!
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
Nghch L Ca S La Chn
LI NI U
PHN I
KHI CHNG TA LA CHN

CHNG 1
HY I MUA SM
CHNG 2
S LA CHN MI
PHN II
CHNG TA LA CHN NH TH NO
CHNG 3
QUYT NH V LA CHN
CHNG 4
KHI CH C CI TI U L NG K
PHN III
TI SAO CHNG TA AU KH
CHNG 5
LA CHN V HNH PHC
CHNG 6
NHNG C HI B L
CHNG 7
GI M: VN CUA S HI TIC
CHNG 8
TI SAO QUYT NH C TH GY THT VNG? L VN THUC
TINH THICH NGHI
CHNG 9
TI SAO MI TH U PHI B SO SNH
CHNG 10
NGUYN NHN DO U ? LA CHN, THT VNG V CHN NN
PHN IV
CHNG TA C TH LM G
CHNG 11
PHI LM G VI S LA CHN
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
Nghch L Ca S La Chn
LI NI U
Cch y khong 6 nm, ti i n ca hiu mua mt cp qun Jean. Phi
ni lu lm ri ti mi i mua mt ci qun mi v vn c ch trng l s mc
nhng chic c cho ti khi no chng rch nt mi thi.
Mt c bn hng nh nhn n hi ti cn mua g.
Ti cn mt ci qun Jean kch c 32-38, ti tr li.
ng thch loi va b st, va, hay khng b st lm, thng thnh hay rt
thng thnh? C bn hng hi tip.
ng thch loi stonewashed, acid-washed hay distressed? ng thch loi ci
nt hay ko phc-m-tuya? ng thch loi phai mu hay bnh thng?
Ti thy ngc nhin. Phi my pht sau mi c th p ng tr li: Ti ch
mun mua mt ci qun Jean thng thng. Loi thng thng duy nht m ti vn
mc. Ha ra l c bn hng ny khng bit nhng sau khi hi kin nhng ng
nghip k cu hn, c ta c th hiu c mt chic qun Jean thng thng
l nh th no, v c th ch cho ti i ng hng.
Kh ch l vi nhng la chn mnh c c, ti khng cn chc chic
qun Jean thng thng l ng ci ti cn. C th loi va hay loi va thoi mi
s tin li hn. Ti tr nn kin tr khi va nhn ra mnh thnh li thi vi thi
trang hin i. Ti quay tr li v hi c bn hng u l s khc bit gia loi thng
thng, va khng b st v va. C bn hng cho ti xem s cho thy nhng
nt ct khc nhau nh th no. Nhng iu cng khng gip thu hp s la chn
li, nn ti quyt nh th ht tt c. Ly tng loi qun, ti bc vo phng thay
. Ti mc tng ci v soi mnh tht k trc gng. Ti hi kin c bn hng
mt ln na c th a ra quyt nh. Mc d kin c nh hng rt t n
quyt nh ca mnh, ti vn tin rng mt trong nhng ci ang th s ph hp vi
mnh. V ti quyt nh khm ph xem l ci no. Th nhng ti vn khng th.
Cui cng, ti chn loi va v nu nh chn ci va thoi mi th iu c ngha
l ti cn che giu vic c th mnh ang mt nt dn la tui trung nin.
Chic qun ti chn ha ra l n, nhng ti bng nhn ra mnh khng nn mt
c mt ngy tri ch mua mt chic qun. Bng cch a ra hng lot nhng la
chn nh th ny, khng cn nghi ng g na, ca hng u i khch hng c th
hiu v dng ngi khc nhau. Tuy nhin, chnh vic c qu nhiu la chn nh th
cng to ra nhng vn cn c gii quyt. Trc khi c nhng la chn nh th
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
Nghch L Ca S La Chn
ny, mt ngi mua nh ti y sn sng chp nhn mua mt chic qun khng hon
ton va vn, nhng t ra ci c l ch tn khong 5 pht cho vic ny. Nhng gi
y, n tr nn phc tp v buc ti phi b nhiu thi gian, cng sc, v cng
khng t nhng nghi ng, lo lng, cng s hi.
Tt nhin mua mt chic qun Jean ch l vn vn vt. Tuy vy, iu li
mang mt ch ln hn nhiu m chng ta s theo sut trong cun sch ny: l
khi ta khng c la chn no, cuc sng hu nh khng th no chu ng ni. Khi
con s la chn tng ln nh vn d n phi th trong vn ha ngi tiu dng, th
s t do, t ch, v c lp s a dng ny mang li tht mnh m v tch cc. Nhng
khi s lng la chn ngy mt nhiu thm, th nhng kha cnh tiu cc v c qu
nhiu la chn bt u xut hin. V khi nhng la chn tip tc tng vt, nhng
mt tiu cc ngy mt leo thang cho ti khi chng ta cm thy qu ti. Ti lc ny,
la chn khng cn l t do na, chng lm chng ta yu i. Chng c th s chi
phi v p ch chnh chng ta.
p ch?
l mt khng nh gy n tng, c bit l sau v d v vic i mua qun
Jean. Tuy vy, ch ca chng ta khng c ngha l gii hn ch chng ta s la
chn hng ha nh th no.
Cun sch ny ni v nhng la chn m ngi M gp phi trong mi kha
cnh i thng: gio dc, cng vic, tnh bn, gii tnh, s m mng, cch nui
con, tn gio. Khng th chi b nhiu la chn lm ci tin cht lng cuc sng
ca chng ta. N cho php chng ta chi phi c s phn ca mnh v n gn hn
vi vic t c ng ci chng ta cn trong mi tnh hung. La chn thit yu
cho s t do, vn l iu ti quan trng cho s pht trin. Nhng ngi sng lnh
mnh khe khon lun cn v mun t nh hng cuc sng ca chnh mnh.
Nhng mt khc, chuyn mt vi la chn l tt khng c ngha l cng nhiu
la chn th cng tt. Ti s ni r hn vic chng ta s tr nn qu ti khi c qu
nhiu la chn. Theo vn ha, chng ta mong mun c c s t do, quyt on,
a dng, v chng ta cng min cng khi phi t b bt k la chn no. Nhng
c bu vu vo tt c cc s la chn c sn s dn n nhng quyt nh sai lm,
u lo, cng thng, v bt mn thm ch l trm cm.
Cch y nhiu nm, nh trit hc chnh tr li lc Isaiah Berlin a ra phn
bit quan trng gia t do tiu cc v t do tch cc. Theo , t do tiu cc
c hiu l t do t rng buc, t nhng g b ngi khc bo phi lm. Trong khi
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
Nghch L Ca S La Chn
, t do tch cc l t do i vi nhng c hi c tr thnh ngi quyt nh

chnh cuc i mnh v lm cho n c ngha hn, thit thc hn. Thng thng,
hai loi t do ny s i sng i. Nu nhng rng buc m mi ngi mun t do
tiu cc cht, ngi ta s khng th no t ti ngng t do tch cc. Tuy
nhin, t do tch cc v t do tiu cc khng nht thit phi sng i vi nhau.
Amartya Sen, nh Nobel kinh t v trit hc, cng thm tra bn cht ca
tm quan trng ca t do v c lp v nhng iu kin th thc y chng. Trong
cun sch Pht trin nh T do ca mnh, ng ny phn bit tm quan trng
ca bn thn la chn v vai tr ca chng trong cuc sng chng ta. ng ngh
thay v qu ch tm n t do chn la, chng ta nn t hi mnh liu rng nhng
th s bi p hay tc ot hay tc ot ca ta; chng s tri buc hay gii
phng ta; chng s lm tng thm long t trng ca ta hay ngy mt hy hot n; v
chng s to iu kin ta tham gia vo cc hot ng cng ng ngy mt nhiu
hn hay ngn cn iu . T do thit yu cho long t trng, hot ng x hi, tnh
c ng, v nhng p . Tuy vy, khng la chn no mang li nhiu t do hn. C
th, c nhiu la chn mua hng ha v dch v c th khng ng gp g ng k
hay thm ch l khng c g i vi t do. Ngc li, chng c th lm mt s t do
bng cch ly i thi gian, cng sc l ra chng ta c th dng cho nhng chuyn
khc.
Ti tin rng ngy cng c nhiu ngi M hin i tr nn khng tha mn
mc d xung quanh h ngy cng c nhiu la chn. Cun sch ny s gii thch v
sao nh vy v ngh cn phi lm g vi n.
Nc M c thnh lp da trn cam kt v c lp v t do c nhn, v vi
gi tr ct li l t do la chn. V ti cho rng chng ta t kht khe vi chnh mnh
khi nh ng t do qu gn vi la chn, nh l cng nhiu la chn th cng c
nhiu t do.
Thay vo , ti cho rng chng ta nn tn dng ti a nhng t do mnh c
bng cch c nhng la chn sng sut i vi nhng vn quan trng, v cng
lc t trn an mnh v qu nhiu ni lo cho nhng chuyn khng ng.
Tip theo , phn I, ti s ni v mt lot nhng la chn m ngi ta gp
hng ngy ang tng dn trong nhng nm gn y. phn II s tp trung vo cch
chng ta chn la v qu trnh a ra nhng la chn sng sut kh khn v i hi
nh th no. La chn sng sut c bit kh khn cho nhng ai quyt ch c c
la chn ti u, l nhng ngi ti coi l ngi cu ton.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
Nghch L Ca S La Chn
Phn III s dnh ni v ti sao v cch thc chng ta b nh hng t la

chn. Phn ny t vn liu rng cng c nhiu c hi la chn c tht s lm
ngi ta hnh phc hn hay khng v kt lun lun rng thng th khng c nh
vy. N cng nhn din vi qu trnh lm tm l khng lm chng ta cm thy kh
hn: phi thch nghi, hi tic, b l c hi, tng k vng, cm thy thiu thn so vi
ngi khc. V phn ny ca cun sch kt lun rng cng nhiu la chn thc s
ang gy ra mt cn dch trm cm vn ang nh hng n th gii phng Ty.
Cui cng, phn IV, ti a ra mt lot ngh tn dng nhng mt tch
cc v trnh i nhng mt tiu cc trong t do la chn hin i ca chng ta.
Xuyn sut cun sch, cc bn s c c hng lot nhng kt qu nghin
cu t cc nh tm l hc, kinh t hc, nghin cu th trng, v cc nh khoa hc
quyt nh. Ht thy u lin quan n la chn v a ra quyt nh. C nhng bi
hc quan trng rt ra t nhng nghin cu ny, mt s khng r rng lm, v thm
ch c mt s phn trc gic. V d, ti cho rng:
1. Chng ta s cm thy thoi mi hn nu nh tun theo nhng rng buc t
nguyn nht nh thay v phn khng li chng i vi t do la chn.
2. Chng ta nn tm kim nhng g va thay v ci tt nht (bn c bao gi
nghe cha m no ni: Ti ch mun con ti c va thi cha?).
3. Cng s tt hn nu chng ta bt k vng vi nhng kt qu mang li t quyt
nh ca chnh mnh.
4. S nn lm nu quyt nh chng ta a ra khng th o ngc
5. Cng nn t quan tm ch n nhng g nhng ngi xung quanh chng ta
ang lm.
iu ti hi vng mun ch ra sai lm ca quan nim truyn thng vn cho rng
cng c nhiu la chn th cng tt; c kt qu tt th ng thi phi t ra tiu
chun tht cao; v cng nn c quyt nh d phng thay v khng.
Nhng quan nim truyn thng , theo ti, l sai, t nht nhng phng
din nhng g c th tha mn chng ta nhng quyt nh ta a ra.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
Nghch L Ca S La Chn
Nh ti ni, chng ta s nghin cu vic qu ti la chn khi chng nh

hng ti nhng lnh vc khng h nh nht trong i sng hng ngy. Nhng trc
khi i n trng hp m ti gi l qu ti, chng ta s bt u y ca nc thang
nhu cu v tm ra cch ca mnh. Chng ta s bt u bng thm vi v d v mua
sm.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
Nghch L Ca S La Chn
PHN I
KHI CHNG TA LA CHN

CHNG 1
HY I MUA SM
Mt ngy ti siu th
Trong mt ln do qua cc gian hng ti siu th gn nh, ti pht hin 85 loi
v nhn hiu bnh quy gin khc nhau vi v s c im c k a dng. C loi
mn, ngt hay lt, khng bo ha c b sung lipid. Chng c ch trong nhng hp
thic honh trng hay nhng bc giy kin n gin to nh c. Bn cng c th
chn gia nhng loi bnh ni a r tin mn cht hay cc sn phm ngoi nhp
ngon tuyt v d nhin l t hn nhiu. Siu th ch ti ch l mt siu th c trung
bnh, nhng bn cnh 85 chng loi bnh quy gin l 285 loi bnh quy thng, vi
ring v chocolate c ti 20 la chn ang ch bn. Xa xa l gian hng nc gii
kht vi 13 loi nc ung th thao, 65 nhn hiu nc ng hp cho tr em, 75 loi
tr ha tan ng hnh vi 175 loi tr ti lc v cc loi nc dnh cho ngi ln
khc. Mi ngi mt nhng bn hon ton c th yn tm khi c cc loi
hng chanh, mt ong hay c v ngt (vi ng hay cht lm ngt). Thm ch ring
nc ung ng chai cng c t nht 15 hng v c trng by. Hi ng ngn,
ti lc n gian hng dc phm v cng hoa mt hn vi 61 loi kem chng nng
v 80 chng thuc gim au khc nhau aspirin, acetaminophen hay ibuprofen, 350
hay 500 miligrams di dng vin hay con nhng. Ngoi ra cn c 40 loi kem nh
rang, 150 loi son dng mi v khng nht l 360 loi du gi, du x hay gel
dng tc. K l 90 loi thuc thng mi. V cui cng l ch y t: c sp v
khng c sp, c mi v khng mi.
Tr v quy thc phm, ti c th chn gia 230 loi sp (29 loi c v g),
16 hiu khoai ty nghin n lin, 75 hiu nc chm v 120 v st spaghetti. Trong
s 175 nhn du trn slad c ti 16 loi du -liu 42 hiu gim khc nhau. S la
chn vn cha t b bn khi ra ti quy tnh tin v vn cn c bao nha v bao
giy ang ch, bn cng c quyn thanh ton bng tin mt hay th tn dng.
Mi ch mt chuyn i nho nh trong mt siu th kh khim tn h l mt
gc ca m hn trn lun cho n nhng khch hng thuc gii trung lu ngy
nay. y l ti cha ng ti tri cy v rau qu (bn phn hu c hay bn hu c,
c phun thuc hay khng), tht, c v gia cm (nui th hay cng nghip, lt da hay
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
10
Nghch L Ca S La Chn
cha, nguyn con hay xt ming, c p sn khng, ngi rut hay trng), nc
lau nh, ra chn v x vi v.v v v.v u y. Mt siu th in hnh cha ti 30.000
mt hng, qu nhiu la chon cho ngi tiu dng. Ngoi ra cn c hn 20.000 sn
phm mi ra mt mi nm v hu nh tt c u nm ph bi trn cc quy hng
ch thanh l. Vic n o chn c mc gi va nht cng lm cho danh sch
cc la chn cng di ra, v v th nu bn l mt ngi cn thn, bn c th dnh
na ngy tri ch chn mt hp bnh, v bn phi suy xt v gi c, hng v,
bo, hay calories. Tuy nhin ai m c thi gian cho vic ny c ch? C l l l
do m ngi tiu dng thng c khuynh hng quay v vi mt sn phm quen
thuc, m khng thm lic ti 75% nhng mt hng khc ang c cnh tranh cho
s ch v ng tin ca h. Cn ai na ngoi mt ng gio s ang c vit mt
cun sch coi c c th dng li nhn ra rng c ti 300 loi bnh quy khc
nhau chn?
Cc siu th vn c coi l kho cha nhng mt hng khng th lu nhng
sn phm c s dng nhanh chng v cng c b sung nhanh khng km. V
th mua nhm mt loi bnh s khng gy nn hu qu g nghim trng v tm l
hay ti chnh, nhng trong nhng loi hnh mua sm khc, ngi ta b s tin ln
hn mang v nhng sn phm phi bn hn v tt hn. V ti y khi s lng
cc la chn tng ln s ko theo s gia tng v cc dao ng tm l.
Tu thit b gia dng chuyn khng n gin
Tip tc chuyn thm him cc la chn ca chng ta, ti ri khi siu th
v bc vo mt ca hng thit b in t cng khng ln lm gn v sau y l
nhng g ti khm ph:
- 45 h thng m thanh dnh cho xe hi cng 50 b loa i km.
- 42 chng loi my tnh c thit k theo rt nhiu cch khc nhau i km
vi 27 loi my in.
- 110 kiu TV vi mn hnh cong; mn hnh phng, nhiu kch c v kiu dng
cng nh cht lng m thanh a dng sn sng phc v cc thng .
- 30 loi u video khc nhau ang ra sc cnh tranh vi hn 50 kiu u DVD.
- 20 loi camera t bn cnh 85 mu in thoi (cha k in thoi di ng).
- Dn chi Hi-end cng hon ton hi long vi 74 kiu dn chnh m thanh,
55 loi u CD, 32 loi my cassette v 50 dng loa khc nhau (nhng thnh
phn ny c th c trn ln v kt ni vi nhau theo rt nhiu cch c
th to ra ti 6.512.000 h thng m thanh khc nhau). Nu bn khng hu
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
11
Nghch L Ca S La Chn
bao hay cng sc t to mt h thng m thanh ring cho mnh th cng

c sn 63 b tch hp nho nh la chn.
Khng ging nh cc sn phm ti siu th, bn khng th mau chng s dng
ht cc mt hng in t v thay th chng c. Nu quyt nh sai lm, bn phi
rng t hi lng, hoc phi tri qua qu trnh la chn kh khn vt v mt ln na.
Bn cnh chng ta cng khng th da vo thi quen n gin ha quyt nh
ca mnh, v khng phi tun no chng ta cng mang v mt h thng m thanh
mi cng nh v cng ngh ang pht trin vi tc chng mt v cc sn phm
thay i tng ngy, nn nhiu kh nng l model c ca bn khng cn tn ti
khi bn mun thay ci my nh. Vi nhng iu kin nh vy, vic la chn bt
u c nhng hu qu nghim trng hn.
Ngp u vi th qung co
Mi tun gia nh ti nhn c khong 20 catalogue gi ti nh v v s mt hng:
t qun o, giy dp ti gia dng, ni tht, thc phm cao cp, dng c tp th
dc, cho n nhng mu qu tng c o; ngoi ra cn c vi sn phm m ti
khng bit gi chng l g na. Nhng catalogue ny c tc lan truyn khng
thua km virus my tnh mt khi bn may mn (hay xu s) lt vo danh sch
ca mt nhn hiu, hng t nhng bn ng hnh khc s nhanh chng tip bc.
Ch cn mua mt th trong mt catalogue v tn bn s c truyn i t nhn hng
ny sang danh sch khc. Trong 1 thng trc, c 25 catalogue qung co thi trang
nm trn bn ca ti. Th m mt cun v trang phc n, ti tm ra:
-
19 mu o thun vi 8 mu mi loi.
10 kiu qun short cng vi 8 mu mi loi.
7 hiu qun Jean.
Hng t kiu o khoc v qun cc k a dng v mu sc.
V vi tm 15 kiu mt mnh cn 2 mnh th i thi: 7 loi o ngc

khc nhau, mi kiu c 5 mu phi hp vi 5 loi qun tm cng c 5 mu mi
mu (cho php cc qu b qu c c 875 la chn t to mt b bikini hp dn
cho ring mnh).
T shopping kin thc
Ngy nay, a s cc trng i hc v x hi v nhn vn u theo ui quan
nim cao s t do la chn v mt trng i hc hin i cng ging nh mt
trung tm mua sm kin thc vy.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
12
Nghch L Ca S La Chn
Mt th k trc, chng trnh gio dc ca chng ta bao gm nhng kha

hc bt buc v c nh, vi mc ch cao nht l o to con ngi trong nhng
thuyn thng o c v quy tc cng dn. Gio dc khng n thun l hc mt
mn hc l mt phng php pht trin con ngi t c gi tr chun ca
x hi v c kht vng sng cao p. Thng th nh cao ca gio dc bc i hc
s l mt kha hc do cc gio s ging dy v bao gm nhiu lnh vc kin thc
khc nhau c xem l cn thit cho sinh vin. Nhng quan trng hn, kha hc ny
c mc ch dy cho sinh vin cch s dng kin thc tip thu, xy dng mt
cuc sng tt v o c cp c nhn ln mt thnh vin trong x hi.
Gi y mi chuyn hon ton thay i. Khng cn nhng chng trnh
hc c nh sn v cng khng cn mt kha hc n l bt buc cho mi sinh
vin. Khng cn n lc dy con ngi phi sng tt v ai c kh nng phn xt th
no l mt cuc sng tt c ch? Khi ti va bc chn vo i hc 35 nm trc,
tt c mi sinh vin u phi tri qua 2 nm i cng. Chng ti cng c mt vi
la chn v mn hc nhng rt hn hp. Hu nh mi khoa u c mt kha nhp
mn dnh cho sinh vin nm nht chun b cho h nhng kin thc cao hn sau
ny. Bn c th gp mt anh chng cng kha cha h quen bit, 2 ngi vn c rt
nhiu th chung bn lun v cc bi hc (cng nh chng trnh o to i hc
hin nay ti Vit Nam ngi dch)
Ngy nay, cc t chc gio dc hin i cho bn nhiu chng loi hng
ha hn v cho php, thm ch l khuyn khch sinh vin cc khch hng, tm
hiu k lng trc khi tm ra nhng g mnh cn v mnh thch. Mi khch hng
u t do mua nhng gi kin thc mnh mun v trng i hc s cung cp
bt c th g khch hng ca h yu cu. Trong hc vin uy tn, cch thc trung
tm thng mi ny c th hin rt r rng. Trong mt vi tun u, sinh vin
c php xem hng, h vo mt lp hc nh ngi tiu dng ti cc hi ch v
dng nh sinh vin ni vi gio s: Thy c 10 pht th hin vi em nhng g
thy c nn hy c gng ht sc.
Khong 20 nm trc, i hc Harvard l ni m u cho cch tip cn mi
m ny. H iu chnh nhng yu cu v i cng ca mnh thnh mt chng
trnh ht nhn. Sinh vin s tham d t nht 1 kha hc trong mt trong 7 vng
la chn rt rng. Trong nhng vng ny c tng cng 220 kha hc cho sinh vin
la chn. 32 kha Vn ha nc ngoi, 44 kha Lch s, Vn hc ngh thut 58
kha, Suy l nh lng 25 kha v cui cng l 44 kha Khoa hc. Vy bn hy th
tnh xem t l 2 sinh vin khng quen bit tnh c gp nhau v cng bn lun v 1
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
13
Nghch L Ca S La Chn
bi hc chung s cn bao nhiu? Trong phn nng cao cui chng tnh, sinh vin
s tip tc c chn la 40 mn chuyn ngnh v nhng ngi yu thch nhiu
mn c v vn kh nng hc nhiu ngnh khc nhau, hoc nu cha tha mn,
sinh vin thm ch c th t vch ra k hoch ly bng cho mnh. Harvard khng
phi l mt trng hp khc bit, i hc Princeton cng cho sinh vin 350 kha
hc la chn nhm p ng cc yu cu v chng trnh tng qut ca nh trng
v Stanford vi s sinh vin ng hn cn sn xut nhiu la chn hn na. Thm
ch ti ngi trng nh b ca ti, Swarthmore College, vi ch 1.350 sinh vin, cc
khch hng cng c th chn 9 kha hc trong s 120 la chn vt qua cc
yu cu i cng. Bn ng ngh ch c nhng trng t danh gi trn l thc
hin vic ny, ti cc trng cng nh Penn State, cc sinh vin ban x hi cng c
th chn hn 40 mn chuyn ngnh v hng trm kha hc khc nhau.
Vic m rng cc c hi gio dc mang li rt nhiu li ch. Nhng gi tr
gio dc truyn thng vi khi kin thc c ng c truyn t thy sang tr nh
trong qu kh thng mang tnh bt p.
Cho ti mi gn y, nhng tng quan trng v nhng gi tr, tm nhn t
nhng truyn thng v vn ha khc bit lun b loi khi chng trnh o to.
Cch gio dc c phn no hn ch nhng sinh vin nng ng v thng minh,
nhng trong cc trng i hc hin ti mi c nhn c quyn t do theo ui
nhng g mnh quan tm, m khng phi lo lng v nhng g m nhng bc tin bi
cho rng ng phi lnh hi. Tuy nhin s t do cng phi tr mt ci gi, gi y
sinh vin buc phi t la chn nhng quyt nh s nh hng n ton b cuc
i mnh sau ny. Trong khi c th h thiu hiu bit to nn nhng la chn, h
khng th c mt la chn khn ngoan.
n shopping gii tr
Trc khi truyn hnh cp ra i, ngi M c 3 knh truyn hnh chn v
ti nhng thnh ph ln, ngoi 3 knh chnh cn c khong na t nhng i pht
sng a phng. Khi cp va xut hin, chc nng nguyn thy ca n l nhn
tn hiu tt hn. Ri dn dn nhng i truyn hnh mi xut hin v pht trin nhanh
chng theo thi gian. Hin ti c ti 200 knh truyn hnh (nh cung cp ca ti
ngh 270 knh), cha k nhng b phim theo thch ca bn c pht ch vi mt
c in thoi yu cu. V nu bn vn cha hi lng vi 200 la chn ny th vn c
nhng dch v c bit ch bn ng k, v ai bit c cng ngh hin i s cn
mang li cho chng ta nhng g vo ngy mai? Nhng nu mt ngy n bn bng
mun xem 2 chng trnh 2 knh khc nhau nhng li pht cng mt lc th sao?
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
14
Nghch L Ca S La Chn
c cc thit b thu hnh nh u video hay DVD gii quyt vn ny. Thm ch
nu kinh ph bn c th tu mt chic TV c th chiu cng lc hai chng
trnh vi 2 mn hnh nh. Tuy vy, nhng tin tin trn s chng l g nu so snh
vi chic hp nh b va c ra mt ti M vi tn TiVo c kh nng cho php
bn t lp trnh nhng chng trnh bn yu thch v c th ct b mi on qung
co, tip th hay nhng g lm phin gi vng ca bn. Vi ny ch trong vng
mt thp k na thi, khi t tp tn gu vi nhanh chng ta s c rt t c hi
cng bn tn v mt chng trnh hay no , cng nh cc sinh vin ang gp kh
khn, tm ra ngi c chung kinh nghim v cc bi hc ca mnh.
M rng cc la chn: li hay hi?
Ngi M tn nhiu thi gian vo vic mua sm hn bt k dn tc no khc
trn th gii. H i shopping khong 1 tun mt ln, cn nhiu hn n cc ni th
t v hin nc M c nhiu trung tm thng mi hn c trng hc. Theo mt
kho st gn y, 93% thiu na c hi tr li rng mua sm l hot ng a thch
ca h. Nhng ph n trng thnh cng c cu tr li tng t, nhng nhng ph
n phi lm vic vt v v nam gii li cho rng mua sm l mt hot ng kh
phin h. Khi c yu cu xp hng s a thch i vi nhiu hot ng khc nhau,
vic i mua hng tp ha xp p cht, cn cc loi hnh shopping khc ng th 5
t di ln v th hng ca chng cn ngy cng i xung. R rng l ngi ta mua
sm nhiu hn nhng li tm c t nim vui hn.
Nhng kt qu ny dn ti mt s cu hi cn gii p. C l khng kh hiu
lm khi chng ta phi b nhiu thi gian hn vo vic mua sm. Vi tt c nhng
la chn qu a dng, chn c th mnh mun i hi nhiu cng sc hn nhng
ti sao ngi ta li khng vui v hn? V nu khng sung sng g ti sao ngi ta
vn c phi tip tc tra tn bn thn? V d nu khng thch i trong siu th, chng
ta c th n gin bc thng vo mua th chng ta vn lun mua v b qua nhng
la chn khc. Shopping trong mt siu th hin i ch tiu tn nhiu n lc khi
chng ta nh xem xt k mi kh nng v tm ra sn phm tt nht. Nhng nu vy
th chng phi vic gia tng cc la chn l mt iu c li hay sao? Tht ra y
cng chnh l kin chung ca cc nh khoa hc nghin cu v nhng la chn ca
con ngi. Theo h, nu chng ta tun theo l tr th vic c thm nhiu la chn s
gip x hi ngy cng tin b. Nhng ngi quan tm s c hng li t nhng
la chn mi cn nhng ai khng thch lun lun c th pht l chng. Quan im
ny thot trng c v logic nhng li sai lm hon ton nu nhn vo nhng kt qu
thc nghim.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
15
Nghch L Ca S La Chn
Mt tp nghin cu mang tn When Choice Is Demotivating Khi La

Chn Li Gy Nht Ch chng minh r iu ny. Mt th nghim c tin
hnh trong mt ca hng thc phm cao cp ti mt cng ng kh gi v ngi ch
ca hng thng trng by nhng sn phm mi vo dp cui tun. Cc nh nghin
cu by ra mt loi mt rt ngon v t tin cho nhng ngi i ngang qua nm
th min ph v ai mua mt l s c tng 1 phiu gim gi tr gi 1 USD. K bn
h by thm 6 loi mt khc nhau ca cng nhn hiu trn mi ngi nm (nhng
khng c mua ht c 6 loi) ri tip theo l 24 loi v cui cng l mi ngi c
th mua c 24 loi. Bn bn by nhiu loi hn thu ht nhiu ngi hn nhng trung
bnh th ngi ta cng ch nm s lng mt nh nhau. Tuy nhin kt qu li rt
chnh lch khi mi ngi mua hng: 30% s khch hng bn c t la chn mua
mt l trong khi con s ny bn c nhiu loi mt hn ch l 3%.
Trong mt th nghim th hai, cc sinh vin i hc c yu cu nh gi
nhiu loi chocolate cao cp khc nhau di dng mt cuc kho st th trng. Sau
nhng ngi tham gia s cho bit h s chn loi no ch bng mu m bn ngoi
v mt s m t ri h s nm th v xp hng loi mnh chn. Tt c c hai
nhm, mt nhm c phn cng nh gi 6 loi v nhm cn li l 30 loi. Cui
cng trong mt phng khc nhng sinh vin tham gia s c tng mt hp chocolate
thay v tin mt. Kt qu ch yu ca th nghim ny l vi nhm sinh vin ph trch
6 loi chocolate cm thy hi lng vi vic nm th ca h hn v s ngi chu
nhn ko thay v tin cng nhiu hn n 4 ln. Cc tc gi ca nghin cu ny
a ra vi li gii thch cho nhng kt qu trn. Qu nhiu s la chn s khin
ngi tiu dng nn lng v h buc phi n lc nhiu hn a ra quyt nh. V
th khch hng quyt nh rng mnh s khng quyt nh g c v khng mua sn
phm. Nu c mua, vic tn nhiu cng sc hn s ly i nim vui n t vic chn
c mt mt hng va . Ngoi ra vic c nhiu chn la cng s lm gim hp
dn ca ci khch hng chn, v h vn c vn vng vi nhng sn phm kia v
lm sao m vui thch c na. Ti s kim tra nhng li gii thch ny v nhng
kh nng khc xuyn sut cun sch, nhng by gi chng ta hy cng nhau xem
xt vn cn li: ti sao ngi ta khng th ch b qua vi la chn v xem 30 loi
chocolate cng nh 6 loi m thi?
C vi cu tr li khc nhau cho vn ny. Trc ht ngnh cng nghip
tip th v qung co khng l khin chng ta rt kh hoc khng th no pht l
mt sn phm c; chng lun xut hin trc mt chng ta tng giy tng pht.
Th hai, con ngi lun c khuynh hng nhn chung quanh xem ngi khc lm
g v xem l tiu chun so snh. Nu ngi ngi k bn ti trn my bay dng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
16
Nghch L Ca S La Chn
mt chic laptop rt nh v a dng vi mn hnh gng cc nt th vi t cch mt

ngi tiu dng, nhng la chn ca ti lp tc c m rng d ti c mun hay
khng. Cui cng cng c th chng ta ang mc mt cn bnh m nh kinh t
hc Fred Hirsh gi l: S thng tr ca nhng quyt nh vn vt. Ngi ta lun
t nh i thm mt ca hng na xem hay Xem th mt cun catalogue na
nh ch khng phi l Hy i ht tt c cc ca hng hay xem tt c cc catalogue.
C v vic b thm mt yu t c suy xt trc vo nhng s la chn ca
chng ta lc no cng d dng hn. Th l chng ta i t con s 6 n 30 mt cch
tun t mi ln mt la chn c xt n v sau khi kt thc cuc hnh trnh, chng
ta nhn li v hong ht nhn ra con s nhng kh nng mnh xem xt v loi b
tng ln lc no khng hay. Nhng theo ti iu quan trng nht l ngi ta s
khng bao gi pht l nhng la chn, nu h khng nhn ra rng c qu nhiu th
phi chn c th gy thm rc ri. Trong khi vn ha M li qu cao quyn t
do la chn dn n vic nhng li ch t v thin lng cc opinion hin nhin
c xem l mang li nhiu li ch. Mi khi khng hi lng sau mt cuc shopping
mt mi, khch hng thng tm nhiu th quy trch nhim nh ngi bn hng,
ch tc giao thng, gi qu cao hay b ht hng nhng khng bao gi xem vic b
ngp trc cc la chn l th phm c. Tuy nhin c vi du hiu him hoi
cho thy bt u c vi s phn khng vi tro lu ny. Hin ang c nhiu cun
sch v tp ch tuyn b h ng h phong tro t nguyn n gin ha mi vic.
tng ch cht ca phong tro ny l chng ta c qu nhiu s chn la, qu nhiu
quyt nh nhng li c qu t thi gian lm nhng iu tht s quan trng. Ri
thay, ti khng ngh rng nhng ngi ang b phong tro ny cun ht li c cng
ci nhn vi ti v s n gin. Ti c mt tp ch tn l Real Simple tm mt
cng lnh no v s n gin. T bo cho rng: Cui cng, chng ta b c ni
cng vic xung u v khng cn thi gian dng li v suy ngh, hay thc
hin nhng iu bn thn mun lm hoc cn lm. V Real Simple tuyn b: s
cho bn nhng gii php thit thc khin cuc sng d th hn, dp b mi ba
bn thng ngy v gip bn tp trung vo nhng g bn mun ch khng phi
nhng g phi lm. Tuy nhin tp trung vo nhng g chng ta mun, theo ti, khng
h l gii php cho vn c qu nhiu la chn ang bao vy con ngi. Chnh xc
l mi ngi chng ta u c kh nng tp trung vo nhng g mnh mun, nhng
mi ci mun ca chng ta s ti v s la chn xut hin. Liu c gii c b thu
ht bi mt cun tp ch cch n gin ha cuc sng ca h bng phng php c
ng mun qu nhiu th hay khng? Cch ny qu ra ri nh gii quyt vn
v la chn nhng trc ht th ai s chn mua t bo ny ch?
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
17
Nghch L Ca S La Chn
Chng ta c th tng tng ti mt lc no nhng oppiton s tr nn tha

thi ti mc ngay c nhng ngi ng h quyn t do la chn nhit thnh nht cng
phi tht ln Thi ri!. Nhng c v nh thi im ngy cng b y vo
mt tng lai khng bit bao gi mi n.
chng tip theo chng ta s cng nhau xem xt nhng khu vc mi hn
ca la chn c thm vo lm cuc sng ngy cng thm phc tp. Cu hi
l liu s phc tp ngy cng tng ny c mang li s hi lng cho chng ta hay
khng?
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
18
Nghch L Ca S La Chn
CHNG 2
S LA CHN MI
Mt trong nhng chc nng c bn ca thc l kh nng chn lc thng tin.
R rng l chng ta khng th no tp trung ch n tt c mi th xy ra xung
quanh chng ta hng ngy. Cng ngy con ngi cng n lc hn trong vic gim
bt thi gian, cng sc cng nh khi lng cng vic phi tham gia trong mt ngy,
thay vo ch tp trung t c nhng g cn thit nht cho cuc sng. Ngun
gc ca con ngi bt ngun t nn nng nghip la nc, k n l ngnh th cng
v thng mi. Khi i sng ngy cng vn minh, con ngi khng cn phi vt kit
sc lc mi ngy kim ming n. Thay vo mi c nhn ch cn bit lm mt
cng vic c th v sau trao i sn phm ca mnh lm ra ly hng ha khc.
Nhiu nin k sau, nh cc nh sn xut v cc thng nhn m cuc sng ngy
cng tr nn n gin hn. Mi th t thc phm, qun o n cc vt dng trong
nh u c by bn sn ti cc ca hng. Lc ny s la chn cho ngi tiu dng
cn cha phong ph, v thi gian ngi ta b ra cho vic mua sm cn rt hn ch.
Mc d vy nhiu thp k qua, tin trnh n gin ha v b buc nn kinh t
trn dn thay i. Cng ngy con ngi ta cng dnh nhiu thi gian hn cho vic
mua sm hng ngy ca mnh.
La chn vt dng hng ngy
Trc y, mi vt dng hng ngy u mang tnh c quyn. Ngi tiu
dng khng phi bn khon v vic ai l nh cung cp in thoi hay dch v v
in. Sau s bng n ca Ma Bell, hng lot cc s la chn mi xut hin trn
th trng mt cch chng mt. Chng ta c thm nhiu nh cung cp khc nhau vi
nhiu s la chn kh thi khc. Ngy nay, chng ta ang i mt vi nhiu nh cung
cp dch v in thoi c nh khc nhau. Bn cnh , nhiu nh cung cp dch v
in thoi di ng cng ra i vi a dng chn la. Tun va ti nhn c hai li
mi t mt s cng ty h tr dch v gi in thoi ng di v mi ngy chng ta
u b tn cng bi hng lot cc qung co c trn bo i v truyn hnh. Quyt
nh chn la dch v in thoi no cng bt u tr thnh mt quyt nh kh khn
v i hi nhiu suy ngm.
Tnh trng ny cng xy ra tng t i vi ngnh in. Nhiu cng ty cnh
tranh trong lnh vc kinh doanh ny khp mi ni. Do mt ln na chng ta
cn phi trang b kin thc c th a ra nhng quyt nh ng n.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
19
Nghch L Ca S La Chn
Ti khng c cho rng s thay i ny v s cnh tranh trong ngnh in

thoi v cng nghip in l khng tt. Nhiu chuyn gia cho rng i vi trng
hp ny ca lnh vc in thoi s gp phn lm gim gi thnh dch v i vi
ngnh cng nghip in th vn cha ng ng. mt s lnh vc, vic c nhiu s
chn la v cnh tranh ny din ra mt cch m thm. Tuy nhin, mt s lnh vc
khc li tr nn cng thng khc lit hn vi nhiu loi hnh dch v khc nhau v
gi c tng. ng ch nht l tnh trng Califonia. Nhng ngay c khi chng ta
cho rng vic c nhiu nh cung cp v nhiu s cnh tranh trong lnh vc in s
mang li li nhun cho ngi tiu dng, th cui cng vn c mt s la chn khc
chng ta phi quyt nh.
Trong mt bui ni chuyn gii thiu v s cnh tranh trong lnh vc in
New York, ng Edward A.Smeloff, mt chuyn gia trong ngnh cng nghip in
cho bit: Trong qu kh chng ta vn lun tin tng b my iu hnh quc gia do
chnh chng ta. Cn quan nim mi by gi con ngi cn quyt nh mi th cho
ring mnh. Vy th liu y l mt thay i tt hay khng? Theo nghin cu ca
Yankelovich Partners, hu ht mi ngi u mun kim sot tng kha cnh nh
trong cuc sng ca mnh, tuy nhin vn c mt phn khng nh mun n gin ha
bt cuc sng ca h. y chng ta c hai hnh thc tri ngc nhau.
Bng chng ca mu thun ny cho thy, nhiu ngi mc du rt hi lng
khi c nhiu s la chn trong lnh vc in in thoi nhng khng tht s tn
dng chng. H t rt trung thnh vi nhng ci c sn v khng mng khm ph
nhng ci mi. Gn 20 nm sau s thay i ny trong lnh vc in thoi, AT&T
vn chim 60% th phn v phn na khch hng ca h vn tr mc ph c. Nhiu
ngi thm ch khng mng n chin lc li ko ca cng ty. Philadelphia khi
xut hin s cnh tranh trong ngnh in, theo c tnh ch c 15% ngi tiu dng
tm kim dch v tt hn. C th bn s cho rng vn ngi tiu dng chn la
mt cch cm tnh khng c g quan trng. Tuy nhin, vn y l mt khi chng
ta khng cn c b my nh nc m bo quyn li na, th ai c th cam oan
quyn li ny s lun c m bo. Trong thi i ngy nay, ngay c khi bn trung
thnh vi nhng ci c sn, bn vn c nguy c phi tr cao hn cho cng mt loi
hnh dch v.
La chn bo him sc khe
Bo him sc khe l mt lnh vc kinh doanh nghim tc v vic chng ta
quyt nh chn la nh th no s li mt hu qu nghim trng. Cch y khng
lu, ch c mt loi hnh bo him duy nht cho tt c mi ngi, thng l Blue
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
20
Nghch L Ca S La Chn
Cross hay dch v chm sc sc khe Kaiser Permanente. Nhng cng ty ngy khng
cung cp cho khch hng nhiu s chn la. Ngy nay nhiu t chc gii thiu
cho nhn vin ca mnh nhiu s chn la hn nh mc min gim thu, vic k
n thuc, chm sc rang, chm sc mt v.v Nu khch hng mun t mnh chn
la hnh thc bo him cho ring mnh thay v cc dch v cung cp sn, lun c sn
mt s lng ln cho h chn la. Mt ln na ti khng c ph nhn nhng li
ch m khch hng nhn c nhng vn c l do khc chng ta phi lo lng.
Trong cuc bu c tng thng nm 2000, mt trong nhng im bt ng gia
hai ng c bin George W.Bush v Al Gore lin quan n vn chn la hnh thc
bo him sc khe. C hai ng c vin u ng h vic cung cp v hng dn s
dng thuc cho nhng cng dn cao tui, tuy nhin h li bt ng gay gt v cch
thc thc hin vic ny. Gore ng h vic thm hng dn s dng thuc vo
Medicare. Mt nhm nhng chuyn gia s xc nh phn v hng dn ny, v mi
cng dn khc cng s c cung cp hng dn tng t. Nhng cng dn cao tui
s khng phi t mnh quyt nh vic s dng thuc nh th no. V phn Bush,
ng cho rng nhng cng ty bo him t nhn s cung cp nhiu la chn khc nhau,
sau ngi dn s t chn la ci tt nht cho h. Bush t ra rt tin tng v s
mu nhim ca th trng cnh tranh c th nng cao cht lng sn phm ng thi
gim gi thnh dch v. Ngay c 3 nm sau khi v tr ca ng Dn ch v Cng ha
khng thay i nhiu i chng na th vn ny cng cha th gii quyt c.
C l s tin dng trn th trng c chng minh. Tuy nhin, ngay c nh
vy i chng na th vic phi t quyt nh la chn cng chuyn dn t trch
nhim ca chnh ph sang cho ngi dn. V khng ch c nhng vn v bo
him sc khe l phc tp (trong c cuc i ca mnh ti ch gp mt trng hp
duy nht thc s hiu r hnh thc bo him bao gm v khng bao gm nhng g,
cng nh thng ip m cc cng ty bo him mun truyn t c ngha g). Mt
s la chn sai lm c th gy ra nhng hu qu v ti chnh nghim trng, dn ti
vic la chn gia thuc v thc n, vn l tnh hung ngoi mong mun.
La chn hnh thc ngh hu
Vic nhn vin c gii thiu nhiu hnh thc hng lng hu khc nhau
cng l mt vn . Nhiu nm qua, ngy cng c nhiu ch doanh nghip chuyn
t hnh thc lng hu c nh (defined benefit) d trn s nm lm vic v khon
lng cui cng m h nhn c sang hnh thc ng gp c nh (defined
contribution) l khon ng gp ca nhn vin v nh qun l vo vic pht trin c
s vt cht.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
21
Nghch L Ca S La Chn
Thng qua vic s dng hnh thc ny, nh qun l c th cung cp mt vi

m hnh ng gp khc nhau v nhn vin c quyn chn la trong s . V cn
bn nhn vin c quyn ng gp theo bt k m hnh no m h mun v c th
thay i mi nm. Vn rc ri y l s lng m hnh ny ngy mt bng n.
Vy nhn vin khng ch c c hi chn la hnh thc u t t hay nhiu ri ro, m
cn c th chn nhiu loi hnh khc na. Chng hn nh mt ngi thn ca ti
lm vic cho mt cng ty k ton nh. Cng ty ny cung cp cho nhn vin ca h
14 m hnh lng hu khc nhau v c th kt hp ty thch. n nay, nhiu cng
ty khc cho rng con s ny vn cha , v vy h pht trin ln ti 156 loi.
Con s 156 l dnh cho nhng ngi khng thch 155 loi cn li v t quyt
nh loi hnh ring cho mnh.
Vic pht trin ca hnh thc ny mang li nhiu li ch cho ngi lao ng.
Nu nh trc kia bn ch c 2 s chn la gia qu A hoc qu B th ngy nay cn
c thm C v D v ng nhin bn khng nht thit phi tm n nhng hnh
thc mi ny. Mt s ngi c th s rt hng th vi nhng s la chn mi trong
khi mt s khc cng khng h b nh hng. Nhng vn y l c qu nhiu
loi qu, xp x trn 5000 loi v ci no s ph hp vi bn. Bn s quyt nh la
chn nh th no? Khi ch c mt s lng t cc loi hnh lng hu, ngi ta c
th nh n s hng dn ca cc chuyn gia ti chnh la chn loi hnh c li
nht. Lc ny nhim v ca cc nh qun l cng ging nh chnh ph l bo m
cho nhn vin ca mnh quyt nh ng n. Nhng mt khi con s ny tng ln,
cc nh qun l cng tr nn l l trong vn ny. Hn na theo ti th vic cung
cp qu nhiu s chn la nh vy s lm gim i trch nhim ca nh qun l i
vi nhn vin ca mnh. Khi ch c mt vi loi hnh, nh qun l s xem vic m
bo cht lng ca cc loi hnh ny l rt quan trng. Tuy nhin khi cung cp
qu nhiu s la chn nh vy, th mc nhin h cho rng lc ny trch nhim chn
la mt vi loi hnh thch hp cho mnh l ca nhn vin. Vic chn la nh th
no mt cch khn ngoan l vic ca ngi lao ng.
Vy th liu ngi ta c th lm tt vic ny hay khng khi bc vo
tui v hu? Mt nghin cu v vn ny cho thy khi ngi ta ng trc quyt
nh ng gp th no cho khon lng hu ca mnh, thng th h phi i mt
vi qu nhiu s chn la v thng s p dng phng php phn chia ng u
50 50 nu ch c 2 loi hnh, 25 25 25 - 25 nu c 4 loi hnh, v.v iu ny
c ngha l h c a ra c nhng quyt nh sng sut hay khng l ph thuc
hon ton s la chn m nh qun l cung cp. V d nh qun l c th cung cp
mt loi hnh truyn thng v 5 loi hnh mi khc v nhn vin c h la chn phi
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
22
Nghch L Ca S La Chn
nhng loi hnh mi mang tnh ri ro cao. Mt ngi bnh thng c nhng quyt
nh ri ro rt cao vi 83% s tin ca h bp bnh, cng vi s khng n nh ca
th trng c phiu.
Bn c th cho rng nu ngi ta khng suy xt k trc nhng quyt nh
mang tnh quan trng nh vy, th h phi chu trch nhim trc nhng quyt nh
ca mnh. V mt l th nh qun l hon ton khng c li nhng v kha cnh tnh
li l mt vn khc. S c nhiu iu cn ni thm v vn ny, nhng y
ti ch mun nhn mnh vn quyt nh hnh thc lng hu ch l mt trong s
nhng quyt nh quan trng khc. V mt s ngi cho rng h thiu kinh nghim
trong nhng quyt nh lin quan n vn tin bc ca mnh. Mt ln na, vic
c nhiu s chn la i hi con ngi ta khng ngng nghin cu hc hi thm
na v chu trch nhim trc nhng quyt nh ca mnh.
La chn chm sc y t
Cch y vi tun v ti c i khm sc khe tng qut mt bc s mi theo
nh k hng nm. C y kim tra mi th v tt c u n. Tuy nhin trn ng
v nh, c y cm thy vic kim tra sc khe c phn s si, thm ch khng kim
tra mu v v. V bc s ch kim tra tim, o huyt p, chp X-quang v hi xem c
y c b au u khng. y khng ging nh nhng ln kim tra trc ca c y,
v vy c y gi in hi xem c s nhm ln no hay khng. C y trnh by
vn ny vi gim c ni c y khm v c gii thch rng bc s y khm
bnh theo yu cu ca bnh nhn. Ngoi mt s kim tra cn bn, c y khng
c kim tra thm g khc. Vn ny xy ra l do khng hiu nhau trong lc ni
chuyn vi bc s. V gim c xin li v khin v ti hiu lm v ngh mt
bui ni chuyn vi bc s v nhng th cn khm sau ny.
V ti tht s b sc. Vic i khm bc s ha ra ging vic bn i ct tc.
Khch hng hay bnh nhn phi cho th ct tc hay bc s bit mc ch ca mnh.
Trch nhim chm sc sc khe lc ny thuc v bnh nhn. y ti khng
c mun ni n vic la chn bc s v ng nhin l bn c quyn (khng
k cc quc gia ngho), v vi vic cha tr c sp xp sn nh th ny th
ngy nay chng ta c t s la chn hn trc kia v vic bc s cn phi lm g.
Khuynh hng bc s l ngi bit ht mi th v quyt nh bnh nhn cn phi
lm g, nhng ch cho vic bc s cung cp cho bnh nhn mt lot s la chn,
mt s thm vo hay bt i bnh nhn t quyn quyt nh. Hnh thc ny c
mt nh vt l, ng thi l cng tc vin cho bo New York, ng Atul Gawande
miu t nh sau:
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
23
Nghch L Ca S La Chn
Mt thp k trc, bc s l ngi ra quyt nh v bnh nhn phi lm theo

nhng quyt nh . Bc s khng phi p ng nhng yu cu u tin ca
bnh nhn v l ngi nm gi mi thng tin v thuc men, phng thc cha
tr v nhng chn on. Bnh nhn khng c nhn c kt qu khm ca h
v y khng phi l ti sn ca h. Bnh nhn b i x nh tr con, mm
yu v mong manh, kh m chp nhn s tht cng nh khng th t mnh
quyt nh. V bnh nhn phi chu ng vic ny.
Bnh nhn b thit thi v c mt s bc s bt cn v bc ng. Hn na mt
s ngi li a ra quyt nh cha tr khng da trn phng din y hc m l da
trn phng din tnh cm lin quan n cuc sng, mi quan h gia nh bn b
v.v ca bnh nhn. Trong nhng trng hp ny th l ra bnh nhn phi l ngi
c quyn quyt nh. Theo Gawande th cun Th gii thm lng ca bc s v
bnh nhn do mt nh vt l Jay Katz vit xut bn nm 1984, chnh l ngun gc
cho s thay i ngy nay. V Gawande cng cho rng vic cho php bnh nhn
quyn quyt nh gp phn lm tng cht lng iu tr cho h. Nhng ng y cng
cp n vic trch nhim m bnh nhn m nhn i qu xa:
Quan nim mi v quyn t quyt ca bnh nhn cho mt kt qu ngc li
vi mong i: bnh nhn thng hi lng v c t quyt nh, tuy nhin li khng
mun hon ton c lp trong vic ny.
Gawande cho mt v d v trng hp gia nh ng ta lm vo tnh trng khn
cp khi Hunter, b gi s sinh con ng b ngng th. Sau mt hi s cu, b bt u
th li v h chuyn b vo bnh vin. Hunter tip tc th yu dn v bc s chu
trch nhim iu tr hi Gawande xem ng c mun h cho lun ng kh vo kh
qun ca b hay khng. y l mt quyt nh m ng Gawande mun bc s phi
l ngi quyt nh cho mnh:
Ti khng th no quyt nh sai lm trong hon cnh ny, ngay c khi ti c
th bit c quyt nh ca ti l tt cho con b, th ti cng khng th no
sng ni nu xy ra bt k sai st no. Ti cn v bc s iu tr chu trch
nhim trong vn ny v d sao h cng c th chp nhn c nu l quyt
nh ng hay sai.
Gawande cho bit nghin cu cho thy bnh nhn lun mun nhng ngi
khc ra quyt nh thay cho h. Mc d 65% s ngi nghin cu u cho bit
trng hp h mc bnh ung th, h mun c t mnh quyt nh hnh thc iu
tr, nhng trn thc t ch 12% s ngi thc s mc bnh mun t quyt nh cho
mnh. Gawande cho rng iu m bnh nhn tht s mong mun t bc s l nng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
24
Nghch L Ca S La Chn
lc v s t t ca h. S t t y bao gm vic tn trng quyn hn ca bnh

nhn, nhng khng c ngha l xem n nh mt quyn hn bt kh xm phm.
Khi cha tr, bnh nhn xem quyn c la chn ca mnh va l mt quyn
li va l gnh nng. Gnh nng ny tp trung ch yu vo ngi ph n, v
h khng ch chm lo sc kho cho bn thn mnh m cn cho c chng con.
B Amy Allina, gim c chng trnh Mng Li Sc Kho Ph N Quc
Gia cho bit, y l mt nhim v qu ti i vi ngi ph n v ngi tiu
dng ni chung, trong vic phi la chn cho ng thng tin v a ra quyt
nh. H khng ch b qu ti v phi a ra quyt nh, m cn do s lng
ngun thng tin thu thp a ra quyt nh ngy cng bng n. y khng
ch l vn lng nghe nhng ngh ca bc s v a ra quyt nh na.
Ngy nay chng ta c sch bch khoa ton th ph thng v chm sc sc
kho, tp ch sc kho, v n tng nht l Internet. V vy vic a ra quyt
nh v sc kho tr thnh c mng, ging nh vic phi lm bo co v thm
ch cn quan trng hn c im s ca mt mn hc.
Ngoi ngun thng tin v nhng mng khm sc kho chnh th ngy nay
chng ta cn c thm cc loi hnh ph khc nh tho dc, vitamin, thc n hng
ngy, chm cu, vng eo tay bng ng, v.v Vo nm 1997, ngi M b ra
khong 27 triu USD u t vo cc loi thuc khc nhau, tt c u cha qua kim
nghim. Quyn c quyt nh s gia tng cc bin php iu tr tht s mang
li gnh nng cho bnh nhn, mt tnh trng khng h c cch y 20 nm. Bng
chng mi nht v trch nhim ca bc s c chuyn dn sang cho bnh nhn,
l s bng n ca cc chng trnh qung co thuc trn truyn hnh, sau khi nhng
quy nh cp qung co ca lin bang v vn ny c g b vo nm 1997. Bn
hy t hi mc ch ca vic qung co thuc vo nhng gi chnh trn truyn hnh
l g (nh thuc chng suy nhc, thuc khng vim, thuc d ng, thuc n king,
chng l lot, v.v). Chng ta khng th no t n tim thuc m mua c, bc
s phi l ngi k toa cho bnh nhn. Vy th ti sao cc cng ty li chu u t mt
khon tin ln nh trc tip n ngi tiu dng. R rng l h mong i bnh
nhn s bit n thuc ca h v ngh bc s k ng loi . Nhim v ca bc
s lc ny l ch l cng c thc hin cho nhng quyt nh ca bnh nhn.
La chn chm sc sc p
Bn mun mnh s trng nh th no? Nh vo cc dch v gii phu thm
m m ngy nay chng ta c th thay i c hnh dng v mt mi ca mnh. Vo
nm 1999, hn 1 triu ca gii phu thm m c thc hin M bao gm
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
25
Nghch L Ca S La Chn
230.000 ca ht m, 165.000 ca nng ngc, 140.000 ca sa mt, 73.000 ca nng mt,

55.000 ca chnh rn. Mc du s lng bnh nhn n chim ti 89% nhng vn c
mt s lng l nam gii. Mt pht ngn vin ca Trung tm gii phu M
(American Society Plastic Surgeons) cho bit h coi vic gii phu thm m cng
ging nh vic lm mng tay, mng chn hay i n spa vy. Mt ngi khc th
cho rng vic ny cng ging nh l bn mc vo mt chic o len p, chi tc, lm
mng tay mng chn hoc l i tm nng vy. Ni mt cch khc, gii phu thm
m dn tr thnh mt vic bnh thng m ngi ta c th bn tn hng ngy.
Xt v kha cnh no th vic b ngoi trng nh th no tr thnh vn ca
s chn la. Ngy nay ngi ta chu trch nhim lun c vic b ngoi ca h trng
nh th no. Nh bo Wendy Kaminser cho bit sc p l ci m to ho ban tng
cho mt s t ngi chng ta chim ngng. Ngy nay n l mt thnh tu, s
xu x khng ch n thun l khng may mn na m l mt tht bi.
La chn cch thc lm vic
Trong sut chiu di lch s, nc M lun t ho v tnh nng ng x hi
m cng dn mnh c c. Khong 2/3 hc sinh tt nghip ph thng tip tc vo
i hc. Vic ny m ra cho sinh vin nhiu c hi ngh nghip hn. Vic ngi M
chn la ngh nghip ca mnh khng g b bi ngh nghip m cha m h lm
trc y hay bi cng vic hin ti. Ti hiu r cng vic m nhng c hi cho mi
ngi M l khng ng u nhau. Ti chnh gia nh v khuynh hng kinh t quc
gia vn t mt p lc ln vai nhiu ngi nhng khng nhiu nh trc y.
Sau khi chn c nh hng ngh nghip cho mnh, ngi ta li gp phi
nhng s la chn khc. Cuc cch mng vin thng to iu kin linh hot hn
trong vic chn la ni chn v a im lm vic. Cc cng ty phi bt c d tha
nhn rng nhiu ngi c th lm vic rt hiu qu ti nh, trnh b nh hng bi
nhng yu t bn ngoi. V khi con ngi ta c th lm vic bt c u vo bt c
gi no, th h cng phi i mt vi thch thc tng ngy tng pht v vic quyt
nh c lm vic hay khng. Email ch l mt phng tin lin lc. Chng ta c nn
mang theo laptop vo k ngh ca mnh hay khng? Chng ta c nn kt ni h thng
voice-mail qua in thoi di ng v kim tra mail trong khi i quy tip tn ti
khch sn? i vi mt s ngnh ngh, ngi ta phi lun i mt vi nhng kh
khn khc nhau trong sut qu trnh lm vic. iu ny cho thy cho d chng ta c
i lm hay khng th y cng l vn chn la tng pht tng gi.
Chng ta s lm vic cho ai? y c l l s la chn m chng ta phi i
mt hng ngy. Mt ngi M 32 tui trung bnh lm vic cho 9 cng ty khc
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
26
Nghch L Ca S La Chn
nhau. Cch y vi nm trong mt bi bo v s bin ng ca th trng lao ng

M c ta U.S News and World Report c tnh vo nm 1999 c khong 17
triu ngi M tnh nguyn ri b cng vic hin ti tm mt cng vic khc.
Ngi ta tm n cng vic mi c tng lng v tm kim nhng c hi pht
trin tt hn. H cng thay i cng vic v mun n sng thnh ph khc thay
v chn cng vic c. Tht vy, vic thay i cng vic tr thnh chuyn bnh
thng i vi nhng ngi lm vic trn 5 nm cho cng mt cng ty. Tr khi
ngi ta hy cn mun gn b v tham vng vi cng vic ca mnh, hay t ra l
cng vic v mi trng lm vic c qu tt. Khi tnh hnh tr nn xu i, chng ta
d dng tm n mt cng vic mi hn. R rng mc thay i cng vic hin
nay gim hn so vi nm 1999, tuy nhin ngi ta vn lun trong tnh trng kim
cng vic mi.
Vy khi no chng ta nn tm kim mt cng vic mi? Cu tr li nm ch
bn bt u tm kim thi im bt u cng vic ca mnh. Hy ngh ti giy pht
bn phi quyt nh la chn: Ti nn lm vic u v lm cng vic g? l
nhng cu hi vn cha c li gii p. Thng tin v nhng c hi mi v tt hn
lun rt di do. Mt qung co ca hng Microsoft: Bn mun i u ngy hm
nay? khng ch n thun l vic lt web m thi.
S a dng trong cng vic mang li cho chng ta nhiu c hi hn. Vic t
do thay i cng ty v cng vic m ra nhiu c hi v s chn la thch thc hn.
Tuy nhin mi th u c ci gi ca n, y chnh l gnh nng trong vic tm
kim thng tin v a ra quyt nh cho chnh mnh. Ngi ta s khng th no c
th thoi mi tn hng nhng thnh qu ca mnh v lun trong trng thi tm kim
nhng c hi tt hn.
Ngay c vic phi n mc nh th no khi i lm cng tr thnh s la chn
mi ng thi l nhng mi lo mi. Xu hng n mc mt cch thoi mi ni cng
s xut hin cch y mt th k vi mong mun lm cho cuc sng ca nhn vin
c d dng hn, thoi mi hn ti ni lm vic ng thi tit kim c tin bc.
Tuy nhin kt qu li hon ton ngc li. Bn cnh ng phc bnh thng ni
cng s, ngi ta cng thit k ra nhng b trang phc ni cng s hng ngy. Khng
ch n thun l o thun hay len m bn mc nh vo nhng ngy cui tun, nhng
b trang phc ngy nay va phi p ng nhu cu thoi mi m cn phi gn gng
nghim tc. Trang phc cng s ngy mt bng n cng dn n vn quyt nh
chn la nh th no. Ngy nay khng ch l qun ty o s mi c vt vng hay
na m vn th no l trang phc bnh thng. T New York chia mng thi
trang ny thnh 6 loi khc nhau: nng ng, kho mnh, th thao, sang trng, phong
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
27
Nghch L Ca S La Chn
cch doanh nghip, v.v Jogn Seabrook cng ni v vn ny nh sau: iu ny

lm cho trang phc thng ngy tr nn ti t hn thm ch khng cn l trang
phc thng ngy na. V vy, cho d l chng ta c quyn quyt nh cch n
mc nh th no trong nhng ngy c cho php, th nhiu ngi vn cm thy
vn ny v cng phc tp.
La chn cch yu
Ti chi vi mt ngi bn kh thn tn Joseph t khi anh y tt nghip i
hc u nhng nm 90. Anh y tip tc theo hc PhD v hin nay ang lm nghin
cu ti mt trng i hc. Vi nm trc Joseph rt chc chn vi ti v iu ny.
Joseph c nhng quyt nh quan trng i vi ngh nghip v ngi bn i ca
mnh. Tuy nhin trong qu trnh tm hiu ln nhau, c hai phi tri qua nhng quyt
nh ht sc kh khn. u tin h phi quyt nh xem c sng chung vi nhau hay
khng. Quyt nh ny bao gm vic xem xt thi quen c lp vi vic ph thuc
ln nhau v c nhng li ch khc nh thun tin, tit kim c ti chnh t vic
sng chung vi nhau v phi i mt vi c s phn i ca gia nh. Mt thi gian
sau, h phi quyt nh vic t chc hn l u v nh th no. H c nn i n
khi c hai c c mt cng vic n nh hay khng? Ai s l ngi theo o ca
ngi kia? Vic quyt nh sng chung cn bao gm c vic quyt nh cc khon
chi tiu nh th no.
Tip theo, h phi quyt nh v vic c nn c con hay khng? Vic ny lin
quan n mt lot cc vn khc nh thi gian sinh hot, hon thnh bng PhD v
mt tng lai khng chc chn khc v mt cng vic. H cng phi gii quyt vn
tn gio. H phi quyt nh xem s cho con mnh theo o no.
Mt lot cc quyt nh khc lin quan n vn cng vic. H c nn tm
kim mt cng vic tt hn hay khng v c nn tn dng nhng c hi cho d
c phi sng ring hay khng? Nu khng ai s l ngi chp nhn hy sinh? Khi tm
vic, h nn tm n vic gn nh ni hay nh ngoi hoc n gin ch vic tm
kim nhng cng vic tt nht trong cng mt thnh ph? i mt v gii quyt
nhng la chn trn tht s kh khn cho Joseph v Jane. H cho rng h phi c
nhng quyt nh ht sc kh khn khi yu nhau v cam kt gn b vi nhau. By
nhiu hay cha?
Ngi M lun phi i mt vi nhiu s la chn khc nhau trong cuc sng
ca mnh. Tuy nhin trong qu kh nhng s la chn u c mc nh sn nn
ngi ta nhn thc cc quyt nh la chn ca mnh. Chn la bn i cng l mt
vn , nhng phi nh rng cn phi quyt nh cng sm cng tt k c vn con
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
28
Nghch L Ca S La Chn
ci v l vic ngi ta vn lm. Nhng ngi khng theo quy tc ny l nhng

ngi sng ngoi nhng l thi ca x hi. Ngy nay tht kh c th xc nh s
la chn no nm trong s ny. Khi xem xt xung quanh, chng ta d dng nhn
thy s cam kt tng tng cho nhng mi quan h gn gi ca con ngi.
Nhng s la chn khng chnh thng ny c hoan nghnh nhiu ni trn
th gii v nhiu vng nc M. Nhn chung th khuynh hng truyn thng vn
c chp nhn hn. Ngay c trn truyn hnh hu nh cng khng c nhng ngi
tin phong no, ch c nhng ngi lp gia nh, cha lp gia nh, nhng ngi
thch quan h khc gii v ng gii, nhng gia nh ng con v khng c con lun
c gng lm chng ta ci mi ngy. Ngy nay mi s la chn v tnh cm u c
sn. Mt s bng n khc cng vi nhng lo lng khc theo ny sinh.
La chn cch cu nguyn
Mc du hu ht ngi M u rt thc t tuy nhin y vn l mt quc gia
rt sng o. Theo mt thm d d lun qun chng gn y ca vin Ga-lp (M),
96% ngi M u tin vo Cha Tri v cc th lc siu nhin, 87% cho rng tn
gio l mt phn quan trng trong cuc sng ca h. Mc du ch mt phn nh
trong s ny tham gia vo cc hot ng tn gio nhng khng nghi ng g y l
mt quc gia ca nhng c tin. Vy th c tin l g?
Mc du hu ht chng ta u tha hng truyn thng tn gio ca cha m,
nhng chng ta vn c quyn chn la hnh thc tn ngng ph hp cho mnh.
Chng ta khng mun xem tn gio l nhng iu rn dy m chng ta buc phi
tun theo thay v l nhng li khuyn rn m chng ta l nhng ngi c ton
quyn quyt nh. Chng ta tham gia vo cc hot ng tn gio nh l mt hnh
thc tm kim nhng c hi c th t c mt iu g t n. Nhiu ngi mun
lp y tnh cm ca mnh, mt s khc mun to ra nhiu mi quan h x hi, trong
khi mt b phn mun c ch dn v gip cho nhng kh khn trong cuc sng
ca mnh. Nhng a im tn gio tr thnh ni ngi ta c th tm thy s yn
tnh, thoi mi trong tm hn v chng ta nhng tn n tm kim th m
chng ta cn.
C l khng ph hp khi cp n vn tn gio y khi chng ta ang
bn v vn mua sm, nhng theo ti iu ny phn nh nhng g ngi ta mong
mun t cc hot ng tn gio. Khng c g ngc nhin khi xp s la chn v tho
mn ca c nhn vo nhng gi tr vn ho ca cuc sng con ngi. Ngay c khi
ngi ta tham gia vo cc hot ng c tin, hay ch cn mong mun tham gia vo
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
29
Nghch L Ca S La Chn
cc hot ng ny th ngi ta cng ng thi mong mun nhng yu cu, s thch

v nguyn vng ca mnh c quan tm tr li.
Nh x hi hc Alan Wolfe gn y ghi chp li s thay i ny cc vin
tn gio v li dy trong cun Moral Freedom: Tm kim c hnh trong mt th
gii ca nhng s chn la. Wolfe cng c nhng bui phng vn trn khp nc
M v cng nht tr rng mi c nhn c quyn chn la nhng gi tr o c cho
ring mnh.
i vi nhng ngi m vai tr ca tn gio i vi h ch l ngun gc ca
s p t ch khng phi an i, ch dn hay h tr, s t do la chn trong lnh vc
ny chnh l s may mn. Ngi ta c th chn la hnh thc thch hp nht cho
mnh v chn la a im tham gia hot ng tn gio theo hnh mu cho ring
mnh. H cng c th la chn nhng li rn dy hay gio iu thch hp vi mnh
nht, bao gm vic la chn nhng loi hnh truyn thng hp dn, thay v b gii
hn trong cuc sng ca mnh. Mt kha cnh tch cc khc l ngi ta c th la
chn nhng hnh thc tham gia ph hp nht cho cuc sng, nhng gi tr v mc
tiu ca mnh. Tuy nhin, mt tiu cc ca n l ch ngi ta phi i mt vi
gnh nng t mnh quyt nh tt c nhng iu .
La chn mnh l ai
Chng ta c mt t do la chn khc trong x hi hin i m chc chn l v
tin khong hu. Chng ta c th t chn bn sc cho chnh mnh. Mi ngi c
sinh ra vi nhng hnh trang ca t tin v sc tc, tn gio, a v kinh t v x hi.
Nhng th ny, vn cho chng ta bit mnh l ai hay t ra chng cng tng lm vy,
nay khng cn cn thit na. Gi y c nhng kh nng ln hn tn ti cho vic
chuyn i giai cp kinh t x hi c tha hng. Mt s trong chng ta c
tnh che giu ci tn gio mnh sinh ra. Chng ta c th cho mi ngi bit hay
m kh kh ly di sn sc tc ca mnh. Chng ta c th cho mng hay nn quc
tch ca chnh mnh. V i vi vn chng tc cng tr nn thng thong hn.
Khi hn nhn a chng tc ngy mt tr nn ph bin, nhng th h con chu ca
nhng cuc hn nhn y cho thy s khc bit v mu da v nhng kha cnh sinh
l cng lm cho vic nhn dng chng tc t bn ngoi ngy mt kh khn hn. V
khi x hi ngy mt tr nn vn minh hn, n cho php vic nhn dng chng tc t
bn trong tr nn linh ng hn. Hn th na, do chng ta s hu nhng bn sc a
phng din, chng ta c th nhn mnh nhng bn sc khc nhau trong trong nhng
ng cnh khc nhau. Mt thiu n Mexico nhp c vo M ngi hc gi vn chng
i hc c th t hi mnh trong cuc tho lun nhm liu rng c ta c nn t
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
30
Nghch L Ca S La Chn
miu t bn sc ca mnh l ngi Latin, ngi M, ph n, dn nhp c, hay l mt

thiu n. Bn sc cng ngy khng cn l ci mi ngi tha hng nh n tng
trc y.
Amartya Sen ch ra rng ngi ta lc no cng c sc mnh chn bn
sc cho ring mnh. Lc no cng c th ni khng vi nhng kha cnh ca bn sc
m lm li chng ta, cho d h qu ca vic lm c nghim trng. Vi hn nhn,
vic la chn bn sc chuyn t trng thi nhng la chn c sn v c rt t thc
tin tm l sang trng thi coi la chn bn sc l rt thc v quan trng. V s la
chn ny cho kt qu hai mt: tt ch chng gii phng chng ta, nhng li lm ta
nng gnh vi nhng trch nhim la chn.
La chn c ngha nh th no?

Trit gia Albert Camus t ra cu hi: Ti nn t vn, hay ung mt tch c
ph?. ng ny cho thy mi th trn i lun l la chn. Tng giy tng pht
chng ta la chn, lun lun c nhng thay th. Nu ng vy, th iu ny c ngha
g khi hai chng u tin ti gi ra rng chng ta ang phi i mt vi nhng
la chn v quyt nh nhiu hn bao gi ht?
Tng hot ng quen thuc ca mt bui sng chn ngt cng l mt vn
la chn. Bn khng phi nh rng ra mt, tm tp. Khi mc , bn khng phi
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
31
Nghch L Ca S La Chn
mc lt, v vn vn. Nhng tt c nhng ci khng c xem nh l la chn.

ng, bn c th lm tt c nhng iu , nhng bn thm ch cha h ngh ti
chng. V v vy, bn cha h chim nghim v nhng la chn thay th chng, v
do hu nh khng c thc tin tm l no i vi t do la chn ny. C th vo
cui tun bn s cho php mnh ng nng mt cht, li tm mt cht, nhng khi
vo cc ngy cn li trong tun, bn tr thnh mt ci my.
y l mt iu rt ng phn khi. Gnh nng phi lm cho mi hot ng
tr thnh la chn c ch ch v c thc s tht qu sc vi chng ta. S chuyn
bin ca la chn trong nhiu phng din ca cuc sng hin i i t nhng
ci phi thc tin ni ti tm l thnh nhng iu rt thc. Do vy, gi y chng ta
i mt vi yu cu a ra la chn khng tng thch vi lch s con ngi.
Chng ta s rt bc mnh nu nh ai ly i quyn t do la chn. Nu tu
vo chng ta chn hay khng chn, chng ta s ng c chn la hu nh
mi lc. Nhng theo ti, chnh nhng nh hng tch lu ca nhng la chn thm
vo ang gy ra cng thng ng k. Nh ni chng 1, chng ta b mc kt
trong ci Fred Hirsch gi l s thng tr c ti ca nhng quyt nh nh. Trong
mt lnh vc cho sn no, chng ta cng quyt ni vng vi la chn, nhng
cha bao gi b phiu bu cho ton b gi la chn. Tuy nhin, nu nh thun tnh
i vi mi trng hp c th, trn thc t chng ta ang thun tnh cho ton b gi
la chn vi h qu kh m kim sot c.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
32
Nghch L Ca S La Chn
PHN II
CHNG TA LA CHN NH TH NO
CHNG 3
QUYT NH V LA CHN
c mt la chn tt l chuyn khng d dng, v hu nh nhng s la
chn u c rt nhiu kha cnh khc nhau. Khi thu mt cn h, bn phi xem xt
v tr, khng gian, iu kin, s an ton v tin thu h. Khi mua mt chic xe, bn
phi xem xt n s an ton, tin cy, tit kim nhin liu, kiu dng v gi c.
Khi la chn mt cng vic, lng bng, v tr, c hi thng tin, nhng ng nghip
tng lai cng nh bn thn cng vic l nhng vn m bn cn b thi gian suy
ngh.
Hu ht nhng quyt nh thng bao gm nhng bc sau:
1. Xc nh c mt hay nhng mc ch ca mnh.
2. Xem xt tm quan trng ca mi mc ch.
3. Ngh ht nhng la chn c th.
4. nh gi cch m mi la chn c th p ng c mc ch ca mnh
nh th no.
5. Chn la chn tt nht.
6. Sau s dng kt qu la chn ca bn iu chnh mc ch, tm quan
trng m bn gn cho n v phng thc m bn s dng nh gi
nhng kh nng trong tng lai.
Chng hn, sau khi thu mt cn h bn c th pht hin ra rng, vic n nm
gn khu mua sm hay phng tin cng cng tr nn quan trng hn, v khng gian
th t quan trng hn bn ngh khi t bt k vo hp ng thu nh. Ln sau, bn s
suy ngh v nhng yu t ny khc i.
Ngay c khi c rt t s la chn, i qua ht cc bc ca qu trnh ny cng
l mt cng vic vt v. Khi cng c nhiu la chn hn th s c gng cn thit
c la chn tt cng tng ln theo, y l mt trong nhng l do la chn c th tr
thnh gnh nng thay v l mt chuyn vui v. y cng l mt trong nhng l do
ti sao chng ta khng th thc hin cng vic a ra quyt nh mt cch hiu qu.
Xc nh c mc ch
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
33
Nghch L Ca S La Chn
Qu trnh xc nh mc ch v ra quyt nh bt u bng cu hi: Ti mun

g? Mi nhn th c v d dng tr li cu hi ny. y th m vi ci m thng tin
hn lon ca th gii bn ngoi , cu hi Ti mun g? hu nh c tr li
thng qua t vn ni tm.
Nhng tht ra xc nh c mnh mun g c ngha l c kh nng d liu
c mt cch chnh xc chng ta s cm gic nh th no, i vi s la chn ny
hay la chn khc v iu ny l khng h d dng.
Bt k lc no bn dng ba trong nh hng, hay lng nghe mt bn nhc,
hoc i xem phim rp, bn c th thch nhng iu y hoc khng thch. Ci cch
m ba n, bn nhc hay b phim em li cm gic cho bn trong giy pht - cho
d l tt hay xu - u c th gi l tnh nng tri nghim. Nhng trc khi bn thc
s c kinh nghim , bn phi chn la n. Bn phi la chn nh hng no, a
nhc no, hay b phim no, v bn thc hin nhng s la chn ny da vo vic
bn d liu vic s em li cho bn cm gic nh th no. V vy la chn cn
c trn tnh nng c d liu. V mt khi bn c kinh nghim vi nh hng no
, a nhc no , hay b phim no , nhng la chn khc trong tng lai s
c thc hin cn c vo nhng g bn nh v nhng kinh nghim trong qu kh,
ni mt cch khc, cn c vo tnh nng ghi nh. ni tng chng ta bit nhng
gi chng ta mun, v th, c ngha l ba loi tnh nng ny phi lin kt vi nhau,
tnh nng d liu phi ng vi tnh nng tri nghim, v tnh nng tri nghim c
phn nh trung thc trong tnh nng ghi nh. Mc d vy, vn l ba loi tnh nng
ny t khi c th lin kt mt cch tt p.
Bc s tm l Daniel Kahneman - ngi t gii Nobel v nhng ng s ca
ng ch ra rng, ch c hai iu quyt nh nhng g chng ta nh v cc kha
cnh vui v ca nhng kinh nghim qu kh: Chng ta cm thy nh th no khi
chng ta nh im ca cm xc vo thi im (tt nht hoc t nht), v chng
ta cm thy th no khi mi vic kt thc. Quy lut nh im - kt thc ny ca
Kahneman's l nhng g chng ta s dng tng kt nhng kinh nghim, v chng
ta da trn kinh nghim tng kt sau ny nhc nh chng ta v nhng g chng
ta cm thy. Nhng tng kt v kinh nghim ngc li li nh hng n quyt
nh rng, chng ta c nn c li kinh nghim mt ln na, v nhng yu t nh
s phn chia ca cm gic thch th v khng thch th trong lc chng ta tri qua
iu hay cm gic ko di trong bao lu, hu nh khng c cht nh hng
no ln k c ca chng ta v iu .
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
34
Nghch L Ca S La Chn
y l mt v d. Nhng ngi tham gia trong mt nghin cu ti phng th

nghim c cho nghe hai ting n rt to v rt kh chu bng dy nghe tai. Mt
ting n ch nghe trong vng tm giy. Ting n kia trong vng mi su giy. Tm
giy u tin khi nghe ting n th hai c nhn nh rng ging y ht ting n u
tin, trong khi tm giy tip theo sau , mc d vn to v kh nghe, c nhn nh
l khng to bng ting n u tin. Sau , nhng ngi tham d c cho nghe li
mt trong hai ting n mt ln na, nhng h khng phn bit c ci no ra ci
no c. R rng l ting n th hai th t hn - v cm gic kh chu ko di gp i
thi gian. Mc d vy, phn ln mi ngi chn nghe li ting n th hai. Ti sao?
Bi v cho d hai ting n u gy kh chu v c cng cm gic kh chu nh im,
ting n th hai c kt thc gy kh chu hn v v vy c nh n nh l
gy bc bi hn ting n th nht.
y l mt v d khc, mt v d kh ni bt ca quy lut nh im - kt
thc trong thc t. Nhng ngi n ng phi tri qua xt nghim soi trc trng
c hi v cm gic ca h lc h lm xt nghim v cm gic ca h khi n kt
thc. Hu nh ai cng thy nhng xt nghim ny, vi mt ci ng c gn mt
camera nh t u c nht vo hu mn (rectum) v c di chuyn xung quanh
khm xt h thng rut bn trong, l kh kh chu - nhng bnh nhn trnh
nhng cuc xt nghim nh k kiu ny, ch tr khi tht s cn thit cho tnh mng
ca h th h mi lm. Trong lc xt nghim, mt nhm ngi nhn c xt nghim
trc trng bnh thng. Nhm th hai c xt nghim trc trng thm. Thm c ngha
l sau khi xt nghim thc hin xong, bc s dng c trong thm mt lc
na. Cm gic vn rt kh chu, nhng hn rt nhiu v ci ng khng chuyn
ng. (Lu rng c hai nhm bnh nhn u phi thc hin xt nghim trc trng
v l do sc khe chnh ng ch khng phi h phi tri qua qu trnh ny ch v
mun tham gia vo th nghim). Nh vy, nhm th hai cng tri qua cm gic kh
chu tng giy pht mt, vi thm mt khong thi gian c hai mi giy kh
chu hn. V y l nhng g h cho bit, tng giy pht mt, khi h tri qua xt
nghim trn. Nhng khng bao lu sau cuc xt nghim, nhm th hai cho rng kinh
nghim h tri qua l kh chu hn l nhm th nht. Trong khi c hai nhm u
c cng kinh nghim v cm gic nh im, nhm th hai c kinh nghim kt thc
d chu hn.
Mt minh ha khc cho vic chng ta khng hiu r v bn thn l mt cuc
nghin cu. Trong nhng ngi thc hin cuc nghin cu ngh mt nhm
sinh vin i hc chn mt s loi thc n chi. Mi tun h t chc mt cuc hi
tho trong vng ba ting vi mt khong thi gian ngh gii lao nhng ngi
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
35
Nghch L Ca S La Chn
tham d c th gin tay chn, i v sinh, th gin u c v n ci g . Khi v

gio s yu cu hc vin chn mt loi thc n chi cho ba tun lm vic ti, h
chn cc loi khc nhau v ngh rng h s chn vic phi n cng mt loi trong
mi tun. Ngc li, mt nhm khc trong cng nghin cu c yu cu chn
loi thc n chi cho mt tun, v h c chn mt tun mt ln c khuynh hng
cho n cng mt loi cho tun .
Hai nhm ngi tham gia ny c phn cng hai cng vic khc nhau.
Nhng hc vin c chn mt loi thc n nhanh cho mi ln n gin phi t hi
bn thn mnh hin ti thch n mn g nht. Nhng ngi phi chn cho ba tun
phi d on vic h s cm thy th no v vic n trong hai hay ba tun k t thi
im la chn hin ti. V h on sai, khng nghi ng g khi ngh rng vic
thch th n mn pretzels gim xung thp sau khi n ht mt bch s vn l ci
cm gic m h s c mt tun sau .
Nhng ngi i mua sm lt vt mt tun mt ln thng c nhng d on
sai lm ging nhau. Thay v phi mua nhiu gi thc n X hay Y loi m h a thch
nht, h mua nhiu loi thc n khc nhau ca X hay Y m khng h on c
chnh xc rng n lc h phi n X hay Y, h chc chn s thch n loi X hay Y
m h yu thch nht. Trong mt th nghim ca vic mua sm lt vt, ngi ta a
ra cho mi thnh vin tham gia tm loi thc n cn bn v yu cu h tng tng
vic mua sm ca h cho ngy hm v mua mt mn trong mi loi thc n. Sau
khi lm xong, h c yu cu lm li ln na, ngy hm sau cng vy v vic ny
c lm trong nhiu ngy. Ngc li mt nhm khc c yu cu i mua sm mt
khi lng thc n cho c ba ngy, v v vy s chn ba mn trong cng mt loi
thc n. Nhng ngi tham gia trong nhm th hai ny chn nhiu mn khc
nhau cho mt loi thc n hn l nhng ngi nhm u, vi s tin on mt
cch sai lch l h s thch n ci g khc hn vo ngy th hai so vi mn h
thch n vo ngy th nht.
V vy dng nh c vic d on ca chng ta v vic chng ta s cm thy
nh th no sau khi tri qua iu v c nhng k c ca chng ta v vic chng
ta thc s cm thy th no trong lc , u khng phi l nhng phn nh chnh
xc ca vic chng ta cm thy th no khi iu ang xy ra. V tuy nhin chnh
nhng k c ca qu kh v nhng d on v tng lai kim sot s la chn ca
chng ta.
Trong th gii m s la chn ngy cng b ni rng, ri rm, mu thun,
chng ta thy rng s kh khn trong vic xc nh c mc tiu ca chng ta mt
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
36
Nghch L Ca S La Chn
cch chnh xc - bc u tin trn con ng i n nhng s la chn khn ngoan

- thng dn d chng ta n nhng tht vng vi nhng la chn m chng ta
thc hin.
Thu thp thng tin
Cho d chng ta c xc nh c mc tiu ca chng ta tt hay khng tt i
chng na, mt khi chng ta xc nh c ri, chng ta s phi i qua cng vic
k tip l thu thp thng tin nh gi cc chn la. lm c vic ny, chng
ta phi xem xt nhng kinh nghim trong qu kh, cng nh kinh nghim v kin
thc ca nhng ngi khc. Chng ta c nhng tp ch dnh cho ngi tiu dng,
v u t hay v phong cch sng. Chng ta lng nghe li gii thiu ca nhng ngi
bn hng. V cng ngy chng ta s dng cng nhiu internet. Nhng hn bt c
cng c no khc, chng ta thu thp thng tin nhiu nht t qung co. Mt ngi
M trung bnh xem khong ba ngn mu qung co mi ngy. Gio s v qung co,
ng James Twitchell, khng nh rng: Qung co l nhng g chng ta bit v
th gii xung quanh chng ta.
V vy chng ta khng cn mt mnh thc hin s la chn m khng c c
s gip no. Mt khi chng ta bit c chng ta mun g, chng ta c th s
dng cc ngun khc nhau tr gip vic nh gi nhng la chn. Nhng chng
ta cn bit thng tin no l ng tin cy, v chng ta cn c thi gian hp th ht
lng thng tin hin hu. Ba ngn qung co mt ngy tng ng vi c mt gi
thc tnh chng ta xem khong hai trm qung co, v khong hn ba qung co mt
pht, v s lng ny l cng kh l nhiu m sng lc cho ht thng tin.
Cht lng v nh lng ca thng tin
c th cho php s lng qung co tng ln, nhng b phim nhiu tp a
thch nht ca bn s thu ngn thi gian dnh cho ni dung phim li so vi thng
thng. Trn ht l, vic xut hin ca truyn hnh cp v vic n c rt nhiu knh
truyn hnh mang n cho n ci gi l mua bn thng tin, mt chng trnh
m thng tin qung co diu hnh nh mt th loi gii tr. Bo ch v tp ch c n
hng trm t, trong phn ni v ni dung l rt t. Cc nh sn xut phim t
nhng sn phm c thng hiu vo trong phim ca mnh tng gi ln cao. V
ngy cng nhiu nhng sn vn ng th thao, treo tn nhng nh ti tr vi gi hng
triu la mi nm. Mi chic xe ua c sn pht tn nhng nhn hiu cng nh
qun o ng phc dnh cho vn ng vin. Ngay c chng trnh ti vi cng cng
by gi cng c qung co, di dng nhng thng co v dch v cng cng phn
m mn v kt thc ca mi chng trnh.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
37
Nghch L Ca S La Chn
Nhng khng may l nhng chng trnh qung co ny khng phi nhm
mc ch cung cp thng tin hu ch dnh cho ngi tiu dng. M mc tiu ca
qung co l bn c hng. Theo ng James Twitchell, ci tng chnh hnh
thnh nn cng ngh qung co hin i n t nhng nh sn xut thuc l trong
nhng nm 30. Trong qu trnh nghin cu th trng, h pht hin ra rng nhng
ngi s dng thuc l khng th phn bit cc nhn hiu thuc l khc nhau khi
c cho ht th. V vy, nu nh sn xut mun bn mt nhn hng thuc l no
, th h mt l lm cho n tr nn c bit, hai l lm cho ngi tiu dng ngh
rng n c bit, m cch ny th d hn nhiu. V vy mi lm pht sinh cch thc
bn hng bng cch gn cho n mt phong cch sng quyn r.
Chng ta c th ngh rng chng ta qu thng minh c th b d d bi ci
chiu thng hiu , nhng thc t th khng phi vy. Nu bn hi nhng ngi
tham gia thc nghim gii thch ti sao h thch m nhc hay ngh thut no , h
s k cho bn nghe mt s chuyn lin quan ti cht lng ca nhng iu . Tuy
vy rt nhiu nghin cu cho thy rng nhng g gn gi s to ra s thch. Nu
bn chi mt khc nhc cho mi ngi nghe, hay cho h xem nhng bc tranh v
cho h nghe nhc hoc xem ngh thut nhiu ln, th tu trung mi ngi s nh
gi nhng ci m h quen thuc cao hn rt nhiu so vi nhng ci khng h quen
thuc. Nhng ngi lm iu ny m khng h bit rng h thch khc nhc nhiu
hn cc khc nhc khc l v n quen thuc hn. V vy khi nhng sn phm v bn
cht l tng t nhau, mi ngi s thch ci no gn gi, ngay c khi h thy gn
gi ch v h bit tn ca n t mt mu qung co.
Nu mi ngi mun c nhng thng tin tht s, h phi i ra khi qung co
tm n nhng ngun khng em li thch th my, chng hn nh tp ch Bo
Co Tiu Dng. Nh xut bn ca n, Cng on Ngi Tiu Dng, l mt t chc
c lp v khng c li ch vi nhim v l gip ngi tiu dng. N khng cho
php bt k bo co no hay nh gi no ca n c s dng cho qung co, hay
n cng khng cho php t bo ca n c qung co thng mi. Khi tp ch ny
c tung ra by mi lm nm trc, Bo Co Tiu Dng em n cho ngi
tiu dng s so snh gia cc sn phm nh sa loi A v sa loi B. Ngy nay tp
ch ny c th so snh 220 kiu xe mi, 250 loi ng cc dnh cho ba sng, 400
VCRs, 40 loi x phng dng cho gia nh, 500 loi bo him sc khe, 300 qu
chung v ngay c 35 loi u vi sen. V thc ra ch l ci nga xem hoa m thi.
V cho mi loi sn phm m Bo Co Tiu Dng nh gi, c rt nhiu sn phm
khc b b qua. V nhng kiu sn phm mi c sn xut thng xuyn n ni
nhng nh gi v chng c th hi li thi ngay thi im xut bn. V hn ch
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
38
Nghch L Ca S La Chn
ny c thy, d nhin, nhng loi sch hng dn chuyn khc - hng dn

du lch, hng dn v cc trng i hc v nhng loi tng t.
Internet c th cung cp cho chng ta tt c nhng loi thng tin cp nht tng
pht, nhng v n l ngun, n dn ch i vi nhng thng tin sai lm - bt c ai
vi mt my tnh v kt ni vi mng u c th th hin kin ca mnh, cho d
h c bit v iu hay khng. Vi khi lng thng tin in t khng l chng
ta phi i din, th by gi thay v phi gii quyt vn bng cch la chn trong
200 nhn hiu ng cc hay 5000 qu chung, chng ta ln u tin phi gii quyt
vn bng cch chn trong s 10.000 website sn sng cung cp thng tin cho
ngi tiu dng nh chng ta. Nu bn mun bit kinh nghim ca chuyn ny, hy
chn mt loi thuc c cho hng thng cho bn, sau ln mng tm hiu nhng
thng tin g c th v loi thuc m qung co khng th cung cp cho bn. Ti th
lm vi loi thuc Prilosec, mt trong nhng loi thuc bn chy nht hin c v
c qung co rt rm r bi nh sn xut. V ti tm ra hn 20,000 bi.
V c mt v d rt tt cho vic khng c s chn lc thng tin trn mng c
th lm con ngi sai lch. Cng ty RAND gn y thc hin vic nh gi cht
lng ca nhng website cung cp thng tin y t v pht hin ra rng hu nh chng
c ngoi l no, tt c nhng websites u t nh nhau. Nhng thng tin quan
trng b b st v i khi nhng thng tin cung cp cho chng ta sai lch hoc khng
chnh xc. Hn th na, nghin cu cho thy nhng website ny li c nh hng
ti nhng quyt nh lin quan ti sc khe ca 70 phn trm nhng ngi t vn
thng tin t n.
nh gi thng tin
Ngay c khi chng ta xc nh chnh xc nhng g chng ta mun v tm thy
nhng thng tin tt vi s lng m chng ta c th tip thu c, liu chng ta c
tht s bit lm th no phn tch, sng lc, nh lng v nh gi chng ri
i n mt kt lun ng n v c c la chn ng n hay khng? Khng phi
lc no cng vy. Cc nh tm l Daniel Kahneman v Amos Tversky, nhng ngi
tri qua ba mi nm nghin cu cch mi ngi i n quyt nh. H ghi
li nhng quy lut khc nhau m chng ta thng s dng nhng ci hng chng
ta sai lch mi khi chng ta mun c mt quyt nh khn ngoan.
S c sn
Tng tng rng chng ta ang i mua mt chic xe hi mi m chng ta
ch quan tm ti hai iu: s an ton v tnh m bo. Bn tham kho tp ch Bo
Co Tiu Dng vi im cao nht dnh cho Volvo cho an ton v m bo. Bui ti
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
39
Nghch L Ca S La Chn
bn n mt bui tic v nhc n quyt nh ca mnh vi bn b. Bn khng

nn mua Volvo cht no, c bn ca bn ni Jane bn ca mnh va mua chic
Volvo v n ch ton mang n rc ri cho c y. u tin ch l r du m thi; sau
c y khng th khi ng xe, ri th ci my cassette nghin h cun bng ca
c y. C y phi em n i sa nm ln trong su thng c y c chic xe .
Bn c th cm thy rng mnh may mn khi nghe c cu chuyn ny trc
khi bn phm phi sai lm gh gm, nhng tht ra, bn khng may mn n nh
vy. Bo Co Tiu Dng nh gi v tnh m bo ca cc loi xe thng qua
nhng thng tin tng hp t hng ngn hng ngn c gi. V h tng hp nhng
kin ny nh gi v tnh m bo ca mi kiu dng hay mi loi xe. Khi Bo
Co Tiu ng ni rng loi xe ny m bo th iu cn c trn kt lun ca
hng ngn ngi vi hng ngn chic xe. iu ny khng c ngha l mi ngi li
xe Volvo s c cng mt cu chuyn k. Nhng thng thng, nhng ngi dng
Volvo thng cho nhng nhn xt tt v n hn l nhng ngi dng cc loi xe
khc. V gi y bn ca bn ni n mt ngi dng xe Volvo ring bit vi mt
chic xe Volvo c th no . Bn s cho cu chuyn bao nhiu phn trng lng?
Liu n c lm thay i kt lun da trn hng ngn trng hp khc c nh gi
bi Bo Co Tiu Dng hay khng? D nhin l khng. Theo l gc th n s hu
nh khng c cht nh hng no n quyt nh ca bn.
Khng may thay, hu ht mi ngi li xem nhng bng chng thuc v giai
thoi ny rt nng, c th xa sch nhng nh gi tt p m Bo Co Tiu
Dng a ra. Hu ht chng ta coi trng cc bng chng nh vy v nhng cu
chuyn y l sng ng v da vo nhng cu chuyn chi tit, lin quan ti con
ngi c th m ta bit.
Kahneman v Tversky pht hin v bo co rng, ngi ta thng c khuynh
hng xem trng mt s thng tin tng phn so vi nhng loi khc. H gi chng
l kinh nghim sn c cn phi gii thch mt cht v iu ny. Kinh nghim l quy
lut cn bn, mt con ng tt v tinh thn. V kinh nghim sn c th c th hiu
nh th ny: gi s ai hi bn mt cu hi ng ngn nh sau: Ci g th thng
gp trong ting Anh hn, nhng t bt u vi ch t hay nhng t c ch t ch ci
th ba?. Bn s tr li cu hi ny nh th no? Bn s pht hin ngay sau rng
to ra nhng t bt u bng ch t th d dng hn nhiu. Nhng t bt u bng
ch t th c sn vi bn hn l nhng t c ch ci th ba l ch t. V bn s gii
thch n gin nh th ny: Ni chung ci g m chng ta bt gp thng xuyn
hn, chng ta s nh v chng trong tng lai d hn. Bi v vic nh nhng t bt
u bng ch t d hn nh nhng t c ch t l ch ci th ba, chc hn trc y
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
40
Nghch L Ca S La Chn
ti bt gp t ny nhiu hn. V vy trong ting Anh c nhiu t bt u bng

ch t, hn l nhng t c ch t l ch th ba. Nhng kt lun ny l sai lm.
Kinh nghim sn c ni rng, chng ta cho l trong tr nh ca chng ta cng
c nhiu nhng thng tin c sn khi m trc y chng ta bt gp n cng nhiu.
Ci kinh nghim ny l ng. Nhn chung, s lp li thng xuyn ca kinh nghim
no c nh hng nht nh ln nhng thng tin c sn ca tr nh. Nhng s lp
li ca kinh nghim khng phi l th duy nht nh hng ti tr nh. S r rng v
s sng ng cng rt quan trng. V nhng ch bt u mt t bao gi cng r rng
hn nhng ch ng th ba trong mt t, chng l nhng gi rt c ch trong vic
nh li mt t. V vy s r rng ca ch ci th nht lm cho nhng t bt u bng
ch t d dng c nh. Ngoi vic nh hng n vic d dng nh ra nhng thng
tin t trong tr nh, s r rng v sng ng s nh hng trng lng m chng ta
cho mt s thng tin no .
Trong thc t c rt nhiu v d ca kinh nghim sn c. Khi nhng sinh vin
i hc phi quyt nh hc mn no vo hc k ti, h thng c thng tin tng
hp v cc nh gi kha hc t hng trm sinh vin cho mt kt lun theo mt
hng v mt bi phng vn vi mt sinh vin duy nht c quay li trn video
cho kt lun theo mt hng khc, h s d b nh hng bi bi phng vn sinh
ng hn l nhng nhn xt ca hng trm ngi khc. Nhng cuc phng vn
sng ng c tc dng to ln i vi nhn xt ca ai , ngay c khi h c cho
bit trc khi xem rng ch ca cuc phng vn l rt in hnh. V vy xem
mt cuc phng vn v mt qun ngc c bit i bi (hay nhn bn) hoc v mt
ngi nhn phc li x hi c bit chm ch (hay li bing), c th thay i suy
ngh ca mt ngi v qun ngc hay ngi nhn tr cp x hi ni chung. Khi mt
cp v chng c hi (mt cch ring bit) nhng cu hi v iu g tt hay xu
trong cuc hn nhn ca h, mi ngi thng thy mnh c nhiu trch nhim hn
ngi kia, v c iu tt hay iu xu. Ci ti bn nng ca mi ngi khin h d
dng nh n nhng hnh ng ca mnh hn l ca v hoc chng mnh. Bi v
nhng hnh ng ca chng ta c sn trong tr nh, chng ta cho rng chng xy ra
thng xuyn hn.
By gi chng ta xem xt ci kinh nghim sn c trong bi cnh ca qung
co, m mc tiu chnh l lm cho sn phm tr nn r rng v sng ng. C nh
sn xut xe no c bit quan trng chuyn an ton khi sn xut xe ca mnh?
Nu bn xem mt on phim quay cnh th xe bng cch li mt chic xe tr gi
50,000 vo tng, tht l kh tin rng cng ty sn xut xe ch quan tm g ht ti
tnh an ton, cho d nhng s liu v tnh an ton ca xe c ni g i chng na.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
41
Nghch L Ca S La Chn
Ci cch m chng ta nh gi ri ro cho chng ta mt v d na v vic nhng

xt on ca chng ta b bp mo bi nhng ci c sn. Trong mt nghin cu, cc
nh nghin cu hi ngi tr li d on xem c bao nhiu ci cht xy ra mi nm
v nhng bnh tt khc nhau, tai nn xe c, thin tai, in git, hay b mu st - tng
cng c bn mi loi ri ro khc nhau. Cc nh nghin cu sau em so snh kt
qu ca nhng cu tr li vi t l t vong cho ra kt qu ng ngc nhin. Hu ht
nhng ngi c hi cho rng cc loi tai nn gy ra t l t vong bng vi t l m
bnh tt gy ra, trong khi thc t l bnh tt gy t vong cao gp mi su ln tai
nn. T l t vong v mu st c ngh rng cng tng ng vi t vong v t
qu trong khi thc t l ngi cht v t qu, cao gp mi mt ln so vi mu st.
Ni chung nhng nguyn nhn trm trng v sng ng v ci cht (tai nn, mu
st, lc xoy, l lt, ha hon) thng c c tnh qu ln, trong khi nhng nguyn
nhn thng thng (tiu ng, hen suyn, t qu, lao) th thng b c tnh thp
i.
Nhng c tnh ny c c t u? Tc gi ca cuc nghin cu nhn vo
hai t bo, c xut bn hai ni khc nhau ti Hoa K v h m nhng cu
chuyn lin quan ti cc nguyn nhn khc nhau ca ci cht. Nhng g h tm thy
l tn s xut hin trn trang ba ca bo v con s d on ca nhng ngi c
hi hu nh c tng quan mt cch tuyt i. Ngi ta nhm ln vic trn cc
ba bo nhan nhn nhng cu chuyn v cc v git ngi, tai nn, hay ha hon sng ng, r rng v qu d dng c sn trong tr nh - l mt du hiu ca tn
sut nhng s kin cc cu chuyn ny i din. S bp mo ny lm cho chng ta
tnh sai mt cch trm trng nhng nguy him chng ta i din hng ngy, v v
vy dn n nhng s la chn sai lm.
Nhng ci thng gip chng ta trnh c qu trnh ra cc quyt nh sai
lm l vic cc c nhn khc nhau s tri qua nhng s kin sng ng v r rng
khc nhau, v vy c sn nhng kinh nghim khc nhau trong tr nh. C l bn
c u rng loi xe Kia th rt an ton v bn quyt tm mua mt chic. Bn
nhc n iu ny vi ti, nhng ti li va c cu chuyn v mt chic Kia b m
vo mt chic SUV trong mt tai nn. Do ti k cho bn nghe cu chuyn sng
ng ca ti v iu ny khin cho bn thay i kin ca mnh. Chng ta vn c
khuynh hng mc sai lm, nhng chng ta li khng c khuynh hng mc cng
mt loi li lm, bi v kinh nghim ca chng ta th khc nhau. Min l chng ta
cho thm nhng tng tc x hi vo trong nhng thng tin chng ta thu thp, v
min l ngun thng tin ca chng ta a dng, chng ta c th trnh khi c nhng
cm by t hi nht
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
42
Nghch L Ca S La Chn
Nhng u im ca vic nh gi thng tin bi nhiu ngi c minh ha

mt cch rt hay do mt bi thuyt trnh ca nh phn tch ti chnh Paul Johnson
lm trong nhiu nm nay. ng ta yu cu sinh vin on xem ai s ot Gii Hn
Lm cho nhng mc khc nhau ca gii. ng cho cc thng tin vo mt bng thng
tin v a ra nhng d on theo nhm - ngi c c c chn bi nhiu
ngi nht cho mi hng mc. V ng ta lun tm thy cng mt kt qu l nhng
d on ca nhm th lun tt hn nhng d on ca bt c c th no. Vo nm
1998 chng hn, nhm on ng mi mt ngi trong s mi hai ngi thng
cuc, trong khi mt ngi trung bnh ch on ng nm ngi trong s mi hai
ngi thng cuc, ngay c ngi gii nht cng ch on ng ch c chn ngi
thi.
Nhng trong khi s a dng v kinh nghim c nhn c th hn ch khuynh
hng chn la sai lm, chng ta c th da vo s a dng ca kinh nghim c th
ny chng mc no? V con s s la chn chng ta phi i din lin tc tng ln
v s lng thng tin chng ta cn cng tng theo, chng ta s thy rng mnh ngy
cng da dm vo ngun tin t ngun khc nhiu hn l kinh nghim bn thn. Hn
th na khi vin thng mang tnh ton cu hn bao gi ht, mi chng ta, khng
quan trng l ang u rt cuc c th cng da vo cng mt ngun thng tin bn
ngoi. Nhng ngun tin quc gia nh CNN hay US ngy nay s cho con ngi sng
trn t nc , v gi y l ton b th gii, cng mt cu chuyn, iu ny lm
cho vic hiu bit thin lch v bng chng ca mi c nhn kh m c th c
chnh sa bi bn b hay hng xm. V bn b hay hng xm cng c th c chung
mt s hiu bit thin lch do cng da vo mt ngun ging nhau. Khi bn nghe
c cng mt cu chuyn bt c ni no bn nhn v bn nghe, bn cho rng cu
chuyn l c tht. V cng c nhiu ngi cho l cu chuyn c tht, th cng
c nhiu ngi mun lp li n, v nh vy bn cng c c hi nghe li n. y l
cch m nhng thng tin sai lch c th to ra mt hiu qu dy chuyn nhanh chng
dn n mt s ng nht su rng nhng sai lm.
Lm mc
Nhy cm vi nhng g c sn khng phi l im yu duy nht ca chng ta
khi chng ta phi thc hin s la chn c cung cp thng tin. Lm sao bn c
th quyt nh bn cn bao nhin tin cho mt b ? Mt cch l so snh gi c ca
nhng b khc nhau, c ngha l dng mt ci khc lm mc, hay lm chun mc.
Trong mt ca hng trng by nhng b qun o c gi trn 1,500 th mt b k
sc gi 800 c v l mt s la chn tt. Nhng trong mt ca hiu m tt c
mn hng u c gi t hn 500 , b gi 800 dng nh l mt s xa x.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
43
Nghch L Ca S La Chn
Nh vy n l g, mt mn hi hay mt s nung chiu bn thn? Tr khi bn c

mt ngn sch nht nh, s chng c g l ton din c. loi nh gi ny, bt c
mn c bit no s lun l s rng lng ca hon cnh sn sinh ra chng.
Mt ngi bn nhng vt dng trong nh bp v n snh iu cao cp theo
catalogue cho bn mt my lm bnh m vi gi 279 . Sau khng lu, trong
catalogue bt u c mt ci my cao cp hn v cho nng sut cao hn vi gi 429
. H khng th bn c nhiu my lm bnh m t tin, nhng doanh s ca
my r hn tng gp i. Vi ci my lm bnh m t tin ng vai tr lm mc,
th chic my gi 279 l mt mn hi.
Lm mc l l do cc ca hng bch ha lun lun c nhng mn hng gim
gi, to ra cm gic l khch hng ang mua nhng mn hng vi gi rt hi. Gi
v gc tr thnh im mc so snh vi gi v c bn.
Mt v d thch hp hn ni ln tm quan trng ca nhng bi cnh so
snh, n t mt nghin cu v nhng ngi i siu th thc hin vo nhng nm
70, ngay sau khi gi ca mt hng bt u xut hin ngay pha di nhng mn hng
khc nhau. Khi thng tin v gi ca mt hng xut hin trn nhng nhn trn k,
nhng ngi mua sm trung bnh tit kim c mt phn trm tng gi tr ha n
mua hng. H c th lm c nh vy n gin bng cch mua mt gi c ln ca
bt c nhn hng c mua. Tuy nhin, sau khi gi ca mt hng xut hin trn mt
danh sch so snh cc nhn hiu khc nhau, ngi mua hng tit kim c ba phn
trm trn ho n ca h. H lm c nh vy l nh mua nhng nhn hng r hn
ch khng phi mua nhng ti hng c ln hn. hiu c s khc nhau, hy
ngh v cch nhng k hng trong siu th c sp t. Nhng gi hng khc c
ca cng nhn hiu thng thng c xp gn nhau. Trong trng hp ny, nhng
ngi mua sm s c thy nhng c nh, ln v c gia nh ca cng mt
mn hng km vi gi ca chng. iu ny lm cho vic so snh gi c ca cng
mt mt hng tr nn d dng. so snh gi c ca nhng nhn hng khc nhau
i hi ngi mua phi i b t u dy ny ti dy kia. Mt danh sch gi ca
nhng nhn hng khc nhau gip so snh gi gia cc nhn hng khc nhau d hn.
V khi s so snh c thc hin mt cch d dng, nhng ngi mua c theo
th m lm vi thng tin h c c.
Khi chng ta thy l nng ngoi tri s dng kh ga trn th trng vi gi
8,000 , mt ci gi 1,200 c v l gi hp l. Khi chic ng h gi 20,000
USD khng chy chnh xc hn chic bn vi gi 50 USD, vic mua mt chic gi
2,000 l hp l. Mc d nhng cng ty kh lng m bn c ci no ca nhng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
44
Nghch L Ca S La Chn
kiu dng gi cao nht, th h cng c th thu c nhiu li nhun t vic sn xut
cc sn phm . Bi v chng thc y ngi mua mua nhng loi r hn (mc d
vn cn rt mc). Nh vy dng nh chng ta chng th lm g nhiu trnh b
nh hng bi nhng la chn lm mc cho qu trnh so snh ca chng ta.
ng khung v k ton
V bi cnh nh hng ti s la chn cng c th c to ra bng ngn
ng.
Th tng tng hai trm xng nm i din ca mt ng t. Mt trm gim
gi cho vic tr bng tin mt v c mt tm bng ln rng
GIM GI NU TR BNG TlN MT
TIN MT - 1.45 mt GALNG
TH TN DNG - 1.55 mt GALNG
Trm kia, mun ph thu thu cho vic s dng th tn dng, c mt tm bng
nh, pha trn ci bm, rng
Tin mt - 1.45 mt galng
Th tn dng - 1.55 mt galng
Tm bng th nh, v chng gy s ch ca ai v khng ai thch phi tr thm
thu c.
Ngoi s khc nhau v cch thc trnh by, cu trc v gi gia hai trm xng
l khng h khc bit. Gim gi v tr tin mt th tht ra cng tng t vi vic
phi chu ph thu thu khi dng th tn dng. Tuy vy nhng khch hng xng
li c nhng phn ng rt ch quan v hai cch thc tip cn trn.
Daniel v Amos Tversky gi ci ny l hiu ng to khung. Ci g quyt nh
vic gi c a ra i din cho gim gi hay ph thu thu? Ngi tiu dng th
khng th phn bit c s khc nhau gia cc gi. Thm vo vic gi c tin t,
ngi mua Cn phi bit mt gi chun hay gi tham chiu. Nu gi xng tham
chiu l 1.55 , th nhng ngi tr bng tin mt c gim gi. Nu gi tham
chiu l 1.45 th nhng ngi tr bng th tn dng tr ph thu thu. Nhng g m
ngi ch hai trm xng a ra l s c on khc nhau v gi xng tham chiu.
Hiu ng ca vic to khung ny cng tr nn mnh m hn khi ri ro cao
hn:
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
45
Nghch L Ca S La Chn
Tng tng bn l mt bc s lm vic ti nhng ngi lng Chu , v c

su trm ngi ang mc nhng cn bnh him ngho. C hai cch cha tr.
Nu bn chn cch A bn s cu cha c mt con s chnh xc l hai trm
ngi. Nu bn chn cch B th c mt phn ba c hi l bn s cu c
su trm ngi v hai phn ba c hi l bn s khng cu c ngi no.
Bn s chn cch cha tr no, A hay B?
Hu ht nhng ngi c hi khi phi i din vi s la chn ny chn A.
H thch m bo cu c mt con s chnh xc mng sng, hn l ci nguy c c
th khng ai c cu cha. Nhng by gi hy xem xt vn ny khc hn mt
cht.
Tng tng bn l mt bc s lm vic ti nhng ngi lng Chu , v c
su trm ngi ang mc nhng cn bnh him ngho. C hai cch cha tr.
Nu bn chn cch C, th chnh xc l bn trm ngi s cht. Nu bn chn
cch D th mt phn ba c hi l s khng c ai phi cht v hai phn ba c
hi l mi ngi s cht. Bn s chn cch no, C hay D?
By gi th hu ht ngi c hi chn cch D. H th mo him mng sng
ca mi ngi hn l bn trm ngi phi cht.
Dng nh kh ph bin rng khi phi quyt nh gia cc la chn c lin
quan ti mt con s mo him hay khng chc chn no , chng ta thng thch
c c ci g nh v chc, hn l mt ci khc ln hn nhng khng chc chn.
Hu ht chng ta s chn 100 m chc chn, cn hn l phi thy ng xu (nm
n nm thua) quyt nh l chng ta s c 200 hay khng c g c. Tuy nhin
khi s la chn lin quan ti s tn tht th chng ta s mo him nhng tn tht ln
trnh nhng tn tht nh. Chng hn chng ta s chn thy ng xu quyt nh
chng ta c 200 hay khng c g, hn l chc chn mt 100 .
Nhng s tht l ci vng lun qun m nhng bc s phi chn la trong mi
trng hp hai tnh hung trn l ging nhau.
Nu c su trm ngi b bnh th cu c hai trm ngi (la chn A trong
tnh hung u tin) c ngha l s tn tht bn trm ngi (la chn C trong tnh
hung hai). Hai phn ba c hi l khng cu c ai (la chn B trong tnh hung
mt) c ngha l hai phn ba c hi l mi ngi s cht (la chn D trong tnh
hung hai). Tuy nhin cn c vo cch trnh by ny mi ngi chn mo him, cn
c vo cch trnh by khc mi ngi chn s chc chn. Ging nh vn gim
gi hay ph thu thu, chnh s ng khung ca nhng la chn nh hng n quan
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
46
Nghch L Ca S La Chn
nim ca chng ta v n, do c tc dng li lm nh hng nhng g chng ta

chn.
By gi hy xem xt mt cp cu hi khc:
Tng tng rng bn va quyt nh s i xem ha nhc v v vo cng l
20 . Khi bn vo phng ha nhc bn pht hin mnh lm mt t 20 .
Liu bn vn tip tc tr 20 mua v.
Hu nh 90 phn trm ngi c hi tr li l c. Ngc li,
Tng tng l bn quyt nh i xem ha nhc v mua v gi 20 . Khi
bn v ti phng ha nhc bn pht hin rng bn lm mt v. Ch ngi
khng c nh du v khng c hon tin li. Liu bn c mua mt ci
v khc gi 20 khng?
Trong trng hp ny, t hn 50 phn trm ngi c hi ni l c. S khc
nhau gia hai trng hp ny l g? Thc ra nhn tng tn th chng ging nhau,
c hai trng hp u lin quan ti vic c xem ha nhc v mt 40 hoc khng
xem ha nhc v mt 20 . Tuy nhin, r rng bn khng thy chng ging nhau,
bi c qu nhiu ngi c hi chn khc nhau trong hai trng hp. Kahneman
v Tversky cho rng s khc nhau gia hai trng hp l cch chng ta ng khung
nhng ti khon tm l. Gi nh rng trong cun s chnh v tm l ca mt ngi
c ci gi l ti khon chi ph cho ha nhc. Trong trng hp th nht, chi ph
cho ha nhc c tr vo ti khon . V vic nh mt t 20 s c tr vo
nhng ti khon khc, chng hn linh tinh. Nhng trong trng hp th hai, chi
ph cho ha nhc l 40 : tin tr cho chic v b mt v tin tr thm mua chic
v khc, tt c u c tr vo cng mt ti khon.
Nhng khung khc nhau hay h thng k ton khc nhau c chng ta s
dng rt nhiu. Chng hn chi ph i ha nhc bui ti ch l mt mc trong ti khon
ln hn nh ti khon gp g nhng ngi tim nng c th tr thnh ngi yu,
v bn mun ra ngoi gp g nhng ngi c cng s thch. Hoc gi n s l mt
phn ca ti khon vn ha trong n ch l mt mc trong nhng mc khc,
bao gm ng k mt chng trnh Ti vi cng cng, mua sch v tp ch cng nhng
ci tng t vy. N c th l mt phn ca ti khon nhng cch tn hng
ngy Th Su; trong n s tham gia cng nhng mc nh ti cc bar, xem mt
trn bng r, hay nh v ng gc trc ci ti vi. Vy th ci chi ph i nghe nhc
ny s tn bao nhiu cn ty thuc vo vic nhng phn nh hon ton trung thc
cho nhng s thay i, ng cong lin kt tnh khch quan vi tnh ch quan s l
mt ng thng i thng qua im O, hay qua tm, ca th.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
47
Nghch L Ca S La Chn
tm hiu xem ti sao l thuyt trin vng li cho chng ta ng cong thay
v ng thng, hy nhn hai na th mt cch ring bit. Phn pha trn bn phi
ca th din t nhng phn hi i vi nhng s kin tch cc. Vn cn c
ch y l dc ca n suy gim khi n di chuyn xa dn v pha bn phi. V
vy, nu gi d c c mt cch khch quan 100 th s cho 10 n v vo s
tha mn ch quan, nhng c c 200 khng th cho 20 n v ca s tha mn.
N s cho khong 18 n v m thi. Nu chiu cao ca ci c c tng ln, th s
lng ca s tha mn tng thm mi ngi c trong mi n v gia tng s gim
i. Hnh dng ca ng cong th tun theo ci m nhng nh kinh t hc xa nay
gi l lut ca ng dng gim bin. Nu ngi giu cng tr nn giu c th, nhng
n v gia tng ca s tha mn v s giu c s gim i.
Hy nhn vo th ca l thuyt trin vng v hy suy ngh v cu hi ny:
Bn thch c 100 mt cch chc chn hn, hay ti thy ng tin v a cho
bn 200 nu n l hnh v khng a cho bn ng no nu n l ch? Hu ht
nhng ngi c hi u chn 100 . Hy xem ti sao. chng mc no th
100 v nm n nm thua ca 200 l ging nhau. Vic phn thng cho s la
chn mo him s l gp i phn thng cho s chc chn, s n b cho vic c
hi m bn c cho phn thng b chia lm i. Nhng nu bn nhn vo th
th bn thy rng tm l bn khng h cm thy vui hn gp i khi bn c 200
thay v 100 . Bn s cm thy vui hn 1.7 ln. V vy vic mo him ny ng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
48
Nghch L Ca S La Chn
bn lm, ti s phi cho bn chng hn c 240 nu bn c c hnh. Th nn,

Kahneman v Tversky, ch ra rng con ngi thng thng trnh mo him - h l
nhng ngi ght mo him - khi h phi quyt nh nhng ci h c th c c,
nhng kt qu c tim nng kh quan.
By gi hy nhn vo mt khc ca th, th hin nhng phn hi v s mt
mt. V n cng l mt ng cong ch khng phi l ng thng. V vy gi d
ti hi bn cu ny: Bn thch mt chc 100 hay ti thy ng tin v bn s
mt 200 nu bn c c hnh v khng mt g c nu bn c c ch? Trong
v d va ri, tng gp i s tin b cho vic gim mt na c hi. Nu bn khng
thch s mo him trong v d th nht, c th bn s khng thch trong v d th
hai. iu ny cho thy rng bn s chn cch mt chc 100 . Nhng hnh nh
khng phi vy v th s cho bn bit ti sao. thy ng cong lc u rt dc
sau dn. Ci ny phn nh ci c th gi l lut khng ng dng gim bin
ca mt mt. Mt 100 u tin lm ngi ta au kh hn mt 100 tip theo.
V vy mc du mt 200 nhn mt cch khch quan t hn mt 100 gp i,
nhng n khng lm cho ngi ta thy t gp i, ni mt cch ch quan. iu ny
c ngha l mo him c th khng mt g c v l mt iu tt. V vy Kahnemen
v Tversky ch ra rng con ngi thch mo him - h l ngi tm kim s mo
him - trong phm vi ca nhng mt mt tim nng.
C mt im khc ca th ng ch : phn mt mt ca th th dc hn
rt nhiu so vi phn c c. Mt 100 cho ta ci cm gic rt bi quan nhiu hn
so vi cm gic ca s thng hoa c c bng cch c c g . Mt s nghin
cu tm l cho thy thng mt mt s c nh hng tm l gp i so vi c c
ci g tng ng. Vn y l tt c nhng g chng ta phi lm l loi b
ci m Kahneman v Tversky nhc n s ght mt mt.
Vn cui cng v quan trng ca th l im trung lp. y l ng
phn chia gia nhng ci gi l c c v nhng ci gi l mt mt, v y cng l
nhng lut l v tnh ch quan. Khi c s khc nhau v gi gia vic tr bng th v
tr bng tin mt ti hai trm xng, s khc nhau c phi l vic gim gi nu tr
bng tin mt hoc vic ph thu thu nu tr bng th? Nu bn ngh l vic ph
thu thu th bn cho ci im trung lp ca bn gi tin mt v vic s dng th
tn dng l mt s mt mt. V vy vic s dng ch ngha mt cch tinh t c th
nh hng n ci gi l im trung lp v n vic chng ta c ngh ti c v
mt hay khng. V cch s dng ny ngc li cn c nh hng su sc ln quyt
nh ca chng ta - tc dng m chng ta khng h mun c v theo mt ngha quan
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
49
Nghch L Ca S La Chn
trng no th gim gi hay thu thm thu ch l hai cch ni ca cng mt s vic
m thi..
Tng t nh vy, chng ta ch trng mt cch thin lch vic sa chua c
5,% cht bo hay 95% khng bo. Mi ngi lun cho rng sa chua vi 95% khng
bo th tt hn l sa chua c 5% cht bo, m khng nhn ra rng sa chua vi 5%
bo l 95% khng bo.
Hay gi s bn thuc trong mt nhm ngi tham gia nghin cu ln v v
thi gian v cng hin ca bn, ngi ta tng cho bn mt ci ly ng c f hay mt
cy vit d thng. Hai loi qu tng ny c cng gi tr v c pht bt k - na
s ngi trong phng c nhn ci ny, cn na s khc nhn dc ci kia. Bn v
nhng ngi khc c c hi c trao i qu. Xem xt vic phn pht bt k bn
ngh rng khong na s ngi trong phng s c c ci h thch v khong mt
na khc s bng lng i. Nhng thc t l rt t ngi i. Hin tng ny gi l
tc dng tha hng. Khi mt ci g c tng cho bn, n l ca bn. Khi n tr
thnh mt phn ca bn tha hng th sau vi pht thi m phi cho n i l mt
s mt mt i vi bn. V l thuyt trin vng cho chng ta bit rng s mt mt
th lun t hn vic c c, ci ly ng c ph hay cy vit m bn c tha
hng c ngha i vi bn hn l i vi nhng ngi m bn c th trao i
qu. V v vy mt (cho i) cy vit s lm bn au bun hn vic c c (i
li) ci ly ng c ph s em li nim vui cho bn.
Tc dng tha hng ny gip gii thch ti sao nhng cng ty sn sng c
m bo hon tin cho nhng sn phm ca mnh. Mt khi ngi ta mua mt sn
phm th n c gi tr i vi ngi s hu hn ch n gin l tin, bi v cho n i
s km theo s mt mt. Rt th v l hu ht mi ngi u khng h thc t g
v vic tc dng tha hng ny ang pht huy tc dng, ngay c khi n bp mo
nhng nhn nh ca h. Trong mt nghin cu, ngi tham gia c tng v c
yu cu ra gi m h mun bn n khi h s hu n. Vi pht sau h tht s c
tng ci ly v cng vi c hi bn n. V khi h s hu ci ly th h i gi
cao hn 30 phn trm so vi gi m h ni h s bn ch vi pht trc .
Mt nghin cu so snh cch m tc dng tha hng nh hng n quyt
nh mua xe di hai iu kin. Trong iu kin th nht, ngi mua c cho xem
mt ci xe cng vi rt nhiu la chn, nhim v ca h l phi loi b nhng la
chn m h khng mun. Trong iu kin th hai, h c a mt chic xe m
khng c la chn g c, nhim v ca h l thm vo nhng la chn m h mun.
Ngi tham gia nhm th nht cho ra nhiu la chn hn nhm th hai. Ci ny l
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
50
Nghch L Ca S La Chn
v khi nhng la chn c gn vi chic xe m h xem xt, th chng bin thnh

mt phn ca s tha hng v nh vy loi b chng i km vi cm gic mt mt.
Khi nhng la chn khng c km theo sn, chng khng phi l mt phn ca
s tha hng v nh vy la chn chng c xem nh l c c thm. Nhng
v mt mt th lm ngi ta au kh hn so vi vic c c lm ngi ta vui, ngi
no xem vic nng cp gin m thanh ca chic xe ng gi 400 l mt phn ca
s tha hng phi loi b n i (s mt mt) s cm thy au kh hn ci gi 400
. Nhng ngc li khi vic nng cp khng phi l mt phn ca s tha hng
ca chic xe, h c th a ra quyt nh rng chn la n (ci c c) s khng
to ra cm gic hnh phc ng gi 400 . Nh vy tc dng tha hng c tc
dng ngay trc khi ngi ta quyt nh tt c cc vn cho chic xe mi ca mnh.
Vic ght mt mt cng dn mi ngi n vic tr thnh qu nhy cm vi
ci gi l nhng chi ph chm. Tng tng nu c ci v i xem bng r gi 50
v ch i xem cch xa mt gi chy xe. Ngay trc trn u c mt cn bo tuyt
ln - Bn c cn mun i hay khng? Nhng nh kinh t hc s ni cho chng ta
bit cch nh gi tnh hung trn l y l vic phi ngh cho tng lai ch
khng phi l qu kh. ng 50 c s dng. V n chm khng th no
ly li c Quan trng l bn c nh an ton v m p, xem trn u trn TiVi;
hay phi ln li trong tuyt trn con ng nguy him c tn mt xem trn u.
l tt c nhng vn cn xem l quan trng. Nhng khng phi tt c u l
quan trng. Vic nh s l vic mt 50 , v mi ngi th ght mt mt, v vy
h c m l thn ti ch trn u.
Nh kinh t hc Richard Thaler cung cp mt v d khc ca nhng chi ph
chm m ti ngh mi ngi c th nhn ra. Bn mua mt i giy v pht hin ra
n tht s mang khng thoi mi. Bn s lm g vi chng? Thaler cho mt s gii
php:
Gi giy bn mua cng mc bao nhiu th bn cng c mang chng nhiu ln
by nhiu.
Cui cng, bn khng mang n na nhng khng chu qung n i. Bn cng
tr nhiu tin cho chng bao nhiu th chng cng trong ngn t ca bn lu by
nhiu.
mt chng mc no , sau khi i giy hon ton khu hao v mt
tm l, bn s qung chng i.
C ai m khng c nhng mn khng c dng ti (v s chng bao gi
c dng ti) trong t hay trn k?
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
51
Nghch L Ca S La Chn
Thng tin c thu thp trong mt th gii c qu nhiu s la chn

Trong chng ny chng ta thy mt s sai lm m mi ngi thng gp
phi khi d on nhng g h mun, thu thp thng tin v nhng la chn c th v
nh gi thng tin . Bng chng chng t mt cch r rng rng con ngi thng
d mc sai lm, ngay c khi phi chn trong mt s la chn m trn u ngn tay
vi s tp trung cao . Vic d dng phm sai lm ch c th tr nn ti t hn khi
con s v s phc tp ca nhng quyt nh tng ln, m nhn chung l nhng
quyt nh ca cuc sng hng ngy. Khng c ai c thi gian v ngun nhn thc
tr nn chun xc v hon ton thu o trong mi quyt nh ca mnh, khi
i hi phi c nhiu quyt nh v cng nhiu la chn c th hn, ci thch thc
ca vic thc hin qu trnh ra quyt nh cho chnh xc li cng tr nn kh khn
hn bao gi ht.
Vi rt nhiu la chn, nhng hu qu ca sai lm tr nn vn vt - mt gi
r phi tr cho s phong ph v nhng la chn m ra cho chng ta. Nhng vi mt
s khc, th hu qu ca sai lm l kh trm trng. Chng ta c th u t sai nu
chng ta khng c c thng tin y v nhng hu qu v thu, nu chng ta
u t vo nhng la chn khc nhau. Chng ta c th la chn phng n sc khe
sai lm, nu chng ta khng c thi gian c ht tt c cc thng tin v vi phm c
in ra. Chng ta c th hc nhm trng, chn sai kha hc v bt u mt con ng
s nghip sai lm, tt c ch v cch m nhng la chn c trnh by cho chng ta
nh th no. V cng c nhiu quyt nh quan trng chng ta s phi i din,
chng ta c th s phi b p buc thc hin rt nhiu quyt nh m khng suy ngh
k cng. V trong nhng trng hp ny th ri ro l rt cao.
Ngay c vi nhng quyt nh tng i khng quan trng, nhng sai lm
cng c th s gy tn tht. Khi bn dng thi gian v cng sc la chn mt nh
hng hay mt ch i chi, hoc mt mn m bn mun cng sc ca mnh c
n b xng ng. V khi nhng la chn tng ln, nhng cng sc tiu tn cho vic
ra quyt nh cng tng theo, v nh vy sai lm lm bn au kh nhiu hn. V vy
s tng trng ca nhng la chn v nhng c hi chn la c ba tc dng
khng may v lin kt vi nhau.
N c ngha l quyt nh i hi nhiu cng sc hn
N c th dn n nhiu sai phm hn
N lm cho nhng hu qu tm l ca sai phm tr nn nghim trng hn
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
52
Nghch L Ca S La Chn
Cui cng s rt phong ph ca la chn by ra trc chng ta lm chng ta

t ngi la chn thnh ngi chn. Ngi la chn l ngi suy ngh rt nhiu v
nhng kh nng trc khi ra quyt nh. Ngi chn l ngi s chn nhng g quan
trng cho h trong cuc sng, ci g quan trng khi ra mt quyt nh no , ci g
s l nhng hu qu lu di hay ngn hn ca quyt nh c th dn ti. Mt
ngi la chn bao gi cng ra quyt nh theo cch phn nh s thu hiu v
ngha ca nhng la chn i vi chnh con ngi h. Cui cng ngi la chn
thu o kt lun rng, c l khng c la chn no l ph hp, v rng nu h
mun c s la chn khc ng n hn, h c th s phi sng to ra n.
Ngi chn khng lm nhng vic ny. Vi mt th gii ca s la chn o
n nh mt on phim ca nhc, tt c nhng g ngi chn c th nm c l ci
ny hoc ci kia v mong rng n s l ci tt nht. V hin nhin iu ny ch quan
trng g nu s la chn l mt loi ng cc dnh cho ba sng. Nhng nhng quyt
nh khng phi lc no cng n vi chng ta cng mt du hiu km theo ch ra
mc quan trng ca n. Khng may thay s bng n ca la chn trong cuc
sng cp i ca chng ta c hi t quyt nh cho chnh mnh v vic nhng
la chn c a ra l quan trng nh th no.
Trong chng sau chng ta s tm hiu k hn v vc lm sao da ra quyt
nh v v nhng ci gi phi tr cho nhng quyt nh .
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
53
Nghch L Ca S La Chn
CHNG 4
KHI CH C CI TI U L NG K
S la chn khn ngoan bt u bng vic xy dng mt s nhn thc r rng
v nhng mc tiu ca bn, v la chn u tin bn phi quyt nh l gia mc
tiu chn c ci tt nht hay mc ch tm ra ci ch cn tt va l c.
Nu bn tm kim v ch chn nhng kt qu ti u, bn l mt ngi tiu th
cu ton (maximizer - bn gc) gi tt l ngi cu ton. Hy tng tng bn i
mua o len. Sau khong 1 ting ng h do qua nhiu ca hng bn tm c
ci mnh thch: mu sc rt p, rt va vn vi bn v len th rt mm mi. Chic
o c gi 89 USD v bn chun b mang ra tnh tin th bng ngh ti mt ca
hng cui ph ni ting bn r. Th l bn li mang ci o tr li quy hng, nhng
giu n di nhng ci o khc ( khng ai thy ca hng kia. Maximizer cn c
trn an rng mi quyt nh h a ra, mi mn hng h mua phi l ci tt nht c
th. Nhng lm sao mt ngi c th tht s bit rng la chn no l kh nng tt
nht? Cch duy nht l xem xt tt c nhng kh nng: mt ngi cu ton khng
th chc chn rng mnh tm c ci o len tt nht, tr khi th ht mi ci
o khc, hay mua vi gi hi nht tr khi d gi khp ni. Khuynh hng ny
to ra mt nhim v v cng kh khn v n cng gy nn ch hn khi s lng cc
la chn tng ln.
Tri ngc vi cu ton l tr thnh mt ngi tri tc (satisficer - bn gc).
Tri tc ngha l hi lng vi nhng g bn cm thy tt v khng lo lng g v kh
nng c nhng th tt hn ngoi kia. Ngi tri tc c nhng tiu ch v tiu chun
ring la chn; h s tm kim cho n khi tm c mt mt hng tha mn
nhng tiu chun ca mnh v dng li. Ngay khi kim c mt ci o len p ng
mi yu cu v kch c, cht lng v gi c trong ca hng u tin, mt ngi tri
tc s lp tc mua n v ht chuyn. Anh ta hay c ta khng tm ti nhng ci o
tt hn hay r hn ang nm u .
D nhin khng phi ai cng l ngi cu ton tuyt i. Nu tht s bn s
kim tra ht mi ci o len trong mi ca hng th vic tm c mt ci o nh
s mt c i ngi. im mu cht l ngi cu ton khao kht t c mc tiu
. V th h b rt nhiu thi gian v cng sc tm kim, c nhn hiu, tham kho
cc tp ch tiu dng v th cc sn phm mi. Ti t hn sau khi chn mt th
no , h li b lm tnh lm ti v nhng kh nng m h khng thi gian
kim tra. Cui cng l h khng th no t c s hi lng vi quyt nh ca
mnh nh nhng ngi tri tc, v h s khng th hiu ti sao mnh li khng va
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
54
Nghch L Ca S La Chn
mi khi buc phi ngng cuc tm kim v a ra quyt nh. Ngi cu ton xem
tri tc l d dng hi lng vi nhng g trung bnh v tm thng nhng s tht
khng phi nh vy. Mt ngi tri tc cng kh tnh khng km ngi cu ton,
nhng im khc bit gia hai bn l ngi tri tc tm kim s xut sc n thun
ch khng b m nh bi ci ti u.
Ti tin rng s cu ton (maximizing) chnh l mt ngun gc ca s bt mn
khin mi ngi kh s, c bit trong mt th gii c qu nhiu la chn c to tt
ln vn vt. Khi nh kinh t v tm l ot gii Nobel Herbert Simon gii thiu khi
nim tri tc vo thp nin 50, ng cho rng khi mi chi ph v thi gian, tin bc
v cng sc c tnh n th tht s tri tc chnh l cu ton. Ni cch khc nu
xem xt ht mi nhn t th iu tt nht con ngi c th lm l hi lng vi nhng
g tt nht mt cch chng mc. Quan im ca Simon s l ht nhn ca rt nhiu
phng php ca ti chng li s thng tr ca nhng la chn trn ngp.
Phn bit ngi cu ton v ngi tri tc
Chng ta u bit nhng ngi chn la nhanh gn v quyt on cng nh
nhng ngi m hu nh mi quyt nh u l mt vic h trng. Vi nm trc
ti v vi ng nghip tin hnh mt cuc kho st chn on thin hng cu
ton hay tri tc ca con ngi v chng ti ra 13 cu hi thc hin. Nhng
ngi tham gia c yu cu quyt nh xem mnh c ng vi nhng cu hi hay
khng. Cng ng th h cng c khuynh hng cu ton. Bn hy lm th nh.
Hy vit 1 con s t 1 (hon ton khng ng ) n 7 (hon ton ng ) bn cnh
mi cu hi ri cng 13 con s li. Chng ta c 2 mc thp nht l 13 v cao nht
l 91. Nu s im ca bn t 65 tr ln th r rng bn c xp vo nhm cu ton,
cn nu thp hn hoc bng 40 th bn s thuc nhm tri tc. Chng ti a bng
cu hi cho vi ngn ngi v s im cao nht l 75, thp nht 25 v im trung
bnh l 50. Mt iu ng ngc nhin l khng h c s khc bit v cu tr li gia
nam v n. By gi hy cng lt qua bng cu hi nh v hy tng tng mt
ngi cu ton s ni g vi bn thn khi tr li.
BNG PHN CU TON
1. Mi khi i mt vi 1 la chn, ti lun c gng tng tng tt c cc kh
nng khc ngay c nhng kh nng khng hin din lc .
2. D ti c hi lng vi cng vic hin ti nh th no th ti vn c quyn tm
kim nhng c hi tt hn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
55
Nghch L Ca S La Chn
3. Khi ti ang ngi trong xe v nghe i, ti thng chnh nhng knh khc
xem c g hay hn khng, ngay c khi tng i va lng vi nhng g
ang nghe.
4. Khi xem TV ti chuyn knh lin tc d ang tht s theo di mt chng
trnh no .
5. Vi ti cc mi quan h cng nh trang phc vy: ti mun th cng nhiu
cng tt trc khi tm c ci tt nht.
6. Ti thng gp kh khn khi i mua qu tng.
7. Ti thng gp kh khn khi thu bng video v rt kh chn c phim
hay nht.
8. Khi mua sm ti phi n o rt lu tm c th tht s thch.
9. Ti thng xuyn theo di cc bng xp hng (phim nh, ca nhc, th thao
hay sch bo v.v)
10.Ti hay gp kh khn khi phi vit th g d l mt bc th ngn, v rt
kh chn t ng din t mnh, v vy ti thng xuyn vit nhp trc.
11.D lm bt c th g ti lun t ra nhng tiu chun cao nht cho bn thn.
12.Ti khng bao gi bng lng vi v tr th nh.
13.Ti thng m tng v mt cuc sng hon ton khc vi cuc sng hin
ti.
(Vi s gip ca Lin on Tm l hc Hoa K)
Ch gii:
Cu 1: Ngi cu ton s ng . Lm sao bn chc chn mnh c ci ti
u tr khi xem xt tt c nhng la chn khc? Cn nhng ci o len nhng tim
khc th sao?
Cu 2: Mt cng vic tt c l khng phi l cng vic tt nht. Mt ngi
cu ton lun cho rng cn nhng th tt hn v hnh ng tm kim chng.
Cu 3: Vng, mt ngi cu ton thch bi ht , nhng tng lun thng
trc l phi tm ra bi hay nht ch khng gn cht vi mt bi ch hay va va.
Cu 4: Mt ln na ngi cu ton khng tm kim 1 chng trnh hay m
phi l show hay nht. Vi v s nhng knh ang pht sng c th c mt chng
trnh no hay hn ci ang xem.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
56
Nghch L Ca S La Chn
Cu 5: Vi mt ngi c ton, mt ngi bn hay ngi yu hon ho vn

lun ang ch i h u . D mi quan h hin ti ang hon ton tt p ai
bit c chuyn g s xy ra nu bn lun tm tm kim?
Cu 6: Ngi cu ton gp kh khn v h vn lun ngh mn qu tuyt vi
nht vn nm u .
Cu 7: C ti hng ngn kh nng khc nhau ti tim video chc chn phi c
mt b phim ph hp vi tm trng ca ti v nhng ngi ti xem cng ch. Ti
s chn b phim hay nht ang pht hnh, nhng cng s do quanh ca hng tm
ra mt b phim xa xut sc no .
Cu 8: Cch duy nht ngi cu ton c th tht s yu thch mt mn
hng no l h phi chc chn rng khng tn ti mt la chn no khc tt
hn.
Cu 9: Nhng ngi lun tm tm kim ci tt nht s rt quan tm ti cc
bng xp hng hn nhng ngi bit t bng lng (bn c th tm c v d rt th
v cho khuynh hng ny qua tiu thuyt High Fidelity ca tc gi Nick Hornby
hoc b phim chuyn th cng tn vi cc ngi sao nh John Cusack, Catherine
Zeta-Jones v Tim Robbins).
Cu 10: Ngi cu ton c th bin thnh nhng bin tp vin hung thn
vi bt k tc gi no y.
Cu 11: Ngi cu ton mun tt c mi th h lm phi tht hon ho v
iu ny c th dn ti s t ph phn khng lnh mnh.
Cu 12: y s t bin tp v t ph bnh s dn ti s tr tr v khng th
no tin b c.
Cu 13: Ngi cu ton mt nhiu thi gian hn ngi tri tc th hn v
nhng con ng cha i qua hoc khng i qua. Rt nhiu tc phm v tm l
cnh bo nhng hu qu ca li suy ngh l ra, ng l v c th ny.
Trong mt nghin cu khc, chng ti yu cu nhng ngi tham gia tr li
cc cu hi s tit l nhng khuynh hng cu ton ca h trong hnh ng, v
khng c g ng ngc nhin khi chng ti khm ph rng:
1. Nhng ngi cu ton so snh cc sn phm nhiu hn so vi ngun tri tc
c trc v sau khi h a ra quyt nh mua hng ri.
2. Ngi cu ton mt nhiu thi gian hn n o khi mua hng.
3. Ngi cu ton thng hay so snh la chn ca mnh vi ngi khc.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
57
Nghch L Ca S La Chn
4. Ngi cu ton thng hay hi tic sau khi mua sm hn ngi tri tc.
5. Ngi cu ton mt nhiu thi gian ngh v nhng la chn gi nh khc v
mn hng h mua.
6. Ngi cu ton t khi cm thy tch cc v nhng la chn mua sm ca mnh.
V khi nhng cu hi ny c m rng ra nhng kinh nghim khc th kt

qu thu c cng hp dn v thuyt phc hn;
1. Ngi cu ton rt t khi trn trng nhng s kin tch cc, trong khi li thch
nghi rt km vi vi nhng iu tiu cc (theo nh gi ca chnh h).
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
58
Nghch L Ca S La Chn
2. Mi khi c iu g khng hay xy ra, phi rt lu sau ngi cu ton mi c

th hi phc c s nhn thc v sng tt v nhng g tt p.
3. Ngi cu ton thng nghin ngm v nhiu s vic hn nhng ngi tri
tc.
Ci gi ca s cu ton (tiu th):
Nhng vn ny sinh t vic b cun tri bi vng xoy ca nhng la
chn cng thm nghim trng vi nhng ngi cu ton hn ngi tri tc. Nu bn
l mt ngi tri tc, s lng nhng la chn hin din s khng th nh hng ti
vic a ra quyt nh ca bn; mt khi bn tm ra th p ng c nhng tiu
chun ca mnh th nhng la chn khc tr nn khng thch hp v d tha. Ngc
li nu bn l ngi cu ton, mi la chn u c th a bn vo nhng ci by lo
lng, hi tic v suy on lung tung. Vy c phi liu ngi cu ton khng th sng
vui v nh ngi tri tc khng? Chng ti cng kim tra cu hi ny vi nhng
ngi tham gia tr li bng phn cu ton trn, bng cch cho h tip tc tr li
nhng cu trc nghim c tc dng ch ra th no l mt cuc sng tt p v vui v.
C nhng cu hi yu cu ngi tr li t nh gi mnh theo thang t khng hnh
phc lm n rt hnh phc, cng nh c nhng cu xp loi mc lc quan
nh xem ngi tr li c kin g v cu mi khi c g l xy ra ti lun ngh v
iu tt nht. Mt bn trc nghim khc tm hiu v hi lng vi cuc sng v
bn cui cng s o mc phin mun ca con ngi hi v h tng cm thy bun
gh gm nh th no, h tha mn th no vi nhiu hot ng khc nhau, h cm
thy th no v ngi khc hay h ngh g v v ngoi ca mnh cng nhiu th khc.
Qua t kim tra ny nhng c on ca chng ti hon ton c khng nh:
nhng ngi c cu ton cng cao cng t t c s hi lng trong cuc sng,
t hnh phc hn, bi quan hn v d nhin l nhiu phin mun hn nhng ngi bit
bng lng hn. Nhng ngi c cu ton cao cht vt c 65 im ti 91 im c
kt qu v s bun ru gn st mc trm cm v phin mun bnh l.
Tuy nhin, ti cn phi nhn mnh mt yu t quan trng: nhng nghin cu
trn cho thy tr thnh mt ngi cu ton c lin quan ti vic khng hnh phc,
ch chng khng phi l ngun cn ca nhng ni bun trong cuc sng, v mt
mi quan h tng lin khng nht thit ch l nguyn nhn - kt qu. Tuy vy ti
vn tin l tr thnh mt ngi cu ton ng mt vai tr ln trong nhng s bt hnh
trong cuc sng v hc c 2 ch tri tc chnh l mt bc quan trng, khng
ch i ph vi mt th gii y la chn, m cn trong vic tn hng cuc sng
mt cch d chu nht.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
59
Nghch L Ca S La Chn
Cu ton v hi tic:
So vi ngi tri tc, ngi cu ton d b s hi tic tn cng hn di tt
c cc dng v tnh trng ny thng c bit n vi tn ni hi hn ca ngi
mua - buyer's remorse. Nh cp mt ngi tri tc s khng my may bn tm
v nhng th tt hn, mt khi tm c iu hp vi tiu chun ca mnh. Nhng
vi mt ngi cu ton nu pht hin ra vn cn nhng la chn khc kh hn tn
ti th l mt ci gai rt ln. Gi nh mnh i thm mt shop na, Gi nh
mnh c cm nang tiu dng k hn hay Gi nh mnh nghe li khuyn ca anh
y; bn c th to ra v s ci gi nh v mi ln nh vy s lm gim i s hi
lng bn c c t quyt nh mnh chn. Mt cuc sng nh vy tht khc
nghit v ta d dng nhn ra rng nu thng xuyn hi hn, th dn dn s tha mn
do cc quyt nh ng mang li cng s mt i. iu ti t hn na bn li cm
thy hi tic tht s ngay c khi mi c on trc cc quyt nh ca mnh. Bn
tng tng mnh s cm thy th no nu pht hin ra vn cn nhng option tt
hn v bn s b ko vo vng ly bt an v au kh vi mi quyt nh vn cha
thnh hnh . Ti s bn k hn v s hi tic trong chng 7, nhng by gi hy
xem xt mt bng thang khc c to ra phi hp cng bng phn cu ton
nh gi mc hi tic ca bn. Ln ny cng hy tr li vi nhng con s t 1
(hon ton khng ng ) cho ti 7 (hon ton ng ) bn cnh mi cu hi. Sau
ly 8 tr i con s tr li cho con s cu u tin ri mi cng cc kt qu li.
im cng cao th bn cng c nguy c hi hn v nhng quyt nh ca mnh. Kt
qu chng ti thu c cng cng c nhng gi thuyt, trc khi nhng ngi c
im cao vi cc cu hi v cu ton cng c im rt cao trong bng hi ny.
BNG PHN HI TIC
Mt khi ra quyt nh g thi ti khng h xem xt li.
1. Mi khi a ra mt la chn ti lun t m mun bit iu g s xy ra nu
mnh chn khc i.
2. Nu la chn ca ti cho kt qu tt th ti vn cm thy 1 cht tht bi nu
bit rng mt quyt nh khc s cho kt qu cn tt hn.
3. Mi khi a ra quyt nh ti vn tm cch tm hiu v kt qu ca cc la
chn khc.
4. Khi suy ngh v nhng g mnh lm trong cuc sng ti vn thng nh gi
li v nhng c hi qua.
(Vi s gip ca Lin on Tm l hc Hoa K)
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
60
Nghch L Ca S La Chn
Cu ton v cht lng ca cc quyt nh

Nh vy chng ta thy r rng nhng ngi cu ton phi tr gi kh t trong
nim vui sng ca mnh, nhng liu hnh trnh gian kh tm kim s hon ho ca
h c t nht gip h t c nhng quyt nh ng n khng? V nhng ngi
cu ton c nhng tiu chun cao hn ngi tri tc nn s c ngi ngh h s t
c nhng th tt hn. Mt cn h tt nht phi p hn mt cn h tt, hay
mt cng vic hon ho dt khot phi hn mt cng vic tt va , lm sao
khc hn c?
Cu tr li kh phc tp. Ngi cu ton lm tt hn ngi tri tc v mt
khch quan nhng li km hn rt nhiu t gc ch quan. Hy tng tng mt
ngi cu ton cui cng tm c mt chic o len tuyt vi sau mt cuc
lng sc cng thng - mt ci o m khng ai c c tr mt ngi tri tc may mn
nht th gii. Anh ta cm thy th no v ci o? Anh ta c tht vng v tn qu
nhiu thi gian v cng sc cho n khng? Anh ta c tng tng n nhng kh
nng cha c kim tra vn cn rt nhiu khng v c t hi liu bn b c mua
c nhng ci khc tt hn khng? Thm ch anh ta c sm soi tng ngi qua
ng xem h c mc nhng chic o trng tt hn khng? Ngi cu ton c th
b nhim c t bt k hay tt c nhng s nghi ng trn, v anh ta s thc mc ti
sao mt ngi tri tc c th bc i vi v m p v thoi mi nh vy trong mt
chic o trng rt ti.
Vy chng ta phi t hi nhng tiu ch no nh gi cht lng ca mt
quyt nh. l kt qu khch quan hay kinh nghim ch quan? Theo ti iu quan
trng nht vi mi ngi l chng ta cm thy th no v quyt nh a ra. Khi
cc nh kinh t hc xy dng l thuyt v s hot ng ca ngi tiu dng trn th
trng, h kt lun rng ngi ta tm kim nhng g mnh thch hay s hi lng. R
rng nhng g mnh a thch hay s tha mn trong cuc sng hon ton mang tnh
ch quan. t c kt qu khch quan hon ho nht s khng mang nhiu gi tr
nu chng ta vn cm thy tht vng vi n. Cng c ngi cho rng s hi lng
ch quan ny ch ngha vi nhng vic nh, cn vi nhng vn h trng trong
cuc sng nh gio dc chng hn, chng phi kt qu khch quan s c vai tr quyt
nh hn sao? Ti khng ngh vy; vi t cch mt gio s, ti tip xc vi sinh
vin i hc trong rt nhiu nm v theo kinh nghim ca bn thn ti nhn thy
nhng em cho rng mnh ni thch hp nht lun t kt qu cao hn. Nhn
thc c mnh tm ra nhng g va gip sinh vin t tin hn v ci m hn
vi cc c hi. ng l kt qu khch quan cng rt quan trng, nhng chnh kinh
nghim ch quan c vai tr kh ln quyt nh cht lng v gi tr ca kt qu .
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
61
Nghch L Ca S La Chn
D nhin ti khng c rng nhng sinh vin hi lng vi nhng ngi trng km
cht lng s c mt s gio dc tt, hay cc bnh nhn yn phn vi mt bc s bt
ti s khe ra; hy nh li rng ti ni nhng ngi tri tc vn c tiu chun ca
h. iu khc bit l h cho php bn thn hi lng khi cc tri nghim p ng
c nhng tiu chun ny.
C th s c ngi da vo l thuyt ca Herbert Simon cho rng ti
khng th phc ha nhng ngi cu ton tiu th tht s. Mt ngi cu ton tiu
th ng ngha s bit tnh n nhng g phi b ra trong vic tp hp v nh gi
thng tin. H s quyt nh lng thng tin cn thit a ra mt quyt nh ng
v s tm ra khi no vic tm kim tin ti mt im s lm gim gi tr ca kt qu.
Khi h s dng li v chn ci tt nht. Tuy nhin, cu ton khng phi l mt
thc o ca hiu qu m l mt trng thi tinh thn. Nu mc tiu ca bn l tm
c ci ti u th bn s khng th thoi mi khi buc phi tha hip vi nhng
kh khn do thc ti mang li, v s khng th c c s hi lng nh nhng ngi
tri tc. Trong mi lnh vc ca cuc sng, bn buc phi trn mnh trc kh nng
rng nu tip tc tm kim bn s tm c g tt hn.
Cu ton tiu th (maximizing) v cu ton tht s (perfectionism)
Khi ra khi lnh vc tiu th v bc vo khu vc ca kt qu cng vic th bt buc
ta phi phn bit gia ngi cu ton tiu th (maximizer) v ngi cu ton tht s
(perfectionist). Chng ti cng cho nhng ngi tr li bng phn
maximization tip tc tham gia mt bng hi khc nh gi mc perfectionism
v tm ra rng tuy 2 kt qu c lin h vi nhau, nhng 2 khi nim khng hon
ton ng nht v thay th cho nhau c.
Mt perfectionist khng va lng vi vic thc hin cng vic tt va phi
nu c th lm hay hn. Mt nhc cng luyn tp mit mi d c c tt c khn
gi tung h; mt sinh vin u lp sa i sa li bi tp d n ng c ti
11 im hay Tiger Woods vn chm cht tng gy mt d anh t c nhng
thnh qu khng phi ai cng dm m ti. R rng vic tr thnh mt perfectionist
c nhng li ch to ln v mt thnh tu. Nh vy c mt d bit quan trng gia
mt perfectionist v mt maximizer. Trong khi c hai u c nhng tiu chun cc
cao nhng perfectionist c th khng mong mun p ng hon ton nhng tiu
chun ca mnh, cn maximizer th buc bn thn phi p ng chng. iu ny c
th gii thch ti sao perfectionist khng su thm, hi tic hay cm thy bt hanh;
c th h cng khng vui v lm vi kt qu cng vic ca mnh nhng h vn hi
lng hn maximizer vi nhng g lm.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
62
Nghch L Ca S La Chn
Khi no chng ta tr nn cu ton?

Ti hon ton khng phi l ngi cu ton (tiu th), kt qu ca ti trong
bng nh gi di 20 im; ti rt nght shopping v lun trung thnh vi nhng
nhn hiu v loi hng tng s dng. Trong cng vic ti vn t ra nhng tiu chun
kh cao nhng khng bao gi tm kim s hon ho. C l nu ti b thm thi gian
v cng sc tm kim nhng la chn tt hn, ti s c nhiu tin hn hay tr
thnh mt ging vin gii hn, nhng ti bit chp nhn nhng tn tht nh vy.
Tuy nhin, cng nh tt c mi ngi vn c nhng lnh vc ti c khuynh
hng tr nn cu ton. Mi khi bc vo mt ca hng thc n nhanh sang trng
hay tham d mt bui buffet chun b cu k, ti nhn nhng mn n ngon tuyt v
mun n tt c. Ti tng tng hng v ca tt c cc mn v mun nm th. Th
l ti khng bit phi quyt nh th no v ti tr thnh mt ngi cu ton v
phi i mt vi nhng rc ri c nhc ti trong chng ny. Ti chn mt
mn nhng li thy hi tic v nhn nhng th c mang ti bn bn khc mt cch
thm thung v d nhin khng cn cm thy ngon ming na ri.
C th bn khng quan tm n m thc nh ti nhng bn b hng thng tri
tm ra b m thanh a thch. Bn c th khng thi trang nhng li dnh c
tri tim v tm tr cho chic xe hon ho nht c th. S tht l khuynh hng cng
nh t bng lng ca chng ta thng xuyn tp trung vo mt lnh vc ring bit
no . Khng ai l ngi cu ton trong tt c cc quyt nh v ai cng phi c vi
khu vc nhy cm ca ring mnh. C l im khc nhau c bn gia cu ton v
tr tc l mc v s lng cc quyt nh mt c nhn phi a ra.
y qu l tin tt v n c ngha l mi chng ta c kh nng tr thnh mt
ngi tri tc. Nhim v cn li cho nhng ngi cm thy kit sc v phi la chn,
l phi thng xuyn p dng nhng chin thut gip ta t hi lng v t b k vng
rng mnh c th t c ci ti u.
Cu ton v vn vi la chn:
i vi ngi cu ton, qu ni nhng chn la c xem xt trong 2
chng u sch l mt cn c mng tht s, nhng li khng phi l gnh nng vi
ngi bit th no l . Tht ra cng c nhiu la chn th kh nng mt ngi tri
tc tm c ci mnh mun cng cao v c th thm la chn khng c ngha s c
thm nhiu vic cho ngi tri tc, v h khng phi chu p lc phi kim tra tt c
mi kh nng trc khi quyt nh.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
63
Nghch L Ca S La Chn
Hai c con gi ca bn ti l nhng v d rt th v cho phn ny. Khi c ch

bc v tui dy th, v chng bn ti cng tri qua cuc chin cha m - con gi
ln thng thy, nht l chuyn n mc. C b rt c thc v b ngoi ca mnh
v li hp gu vi nhng loi qun o t tin. D nhin nhng g c b cho rng
mnh bt buc phi c khc hon ton vi nhng g cha m c ngh. Cui cng bn
ti tm ra mt cch. H tha thun vi con gi v mt khon tin nh k cho
nhng b thi trang c gi va phi vi s lng hp l. Hng thng h cho con
mun khon nht nh v cho c b t quyt nh s tiu chng ra sao. Kt qu
tht m mn, nhng cuc tranh ci v chuyn qun o chm dt v v chng bn ti
c th dnh nhiu tm tr hn tip tc tranh u vi c con gi ru v nhng
vn quan trng hn. Sau qu hi lng vi chin thut ny, h tip tc p dng
vi c con gi nh. Tuy nhin 2 c b li l 2 ngi khc nhau. C ch l mt ngi
tri tc trong khi c em li thuc loi cu ton (t nht l v chuyn thi trang). Vi
ngi ch, c b nhn tin ca b m, mua nhng g mnh thch mt cch cng kh
ty hng, nhng khng bo gi lo lng v nhng mu thit k mnh b qua.
Ngc li mi chuyn shopping ging nh cc hnh vi c con gi nh. V n
khng bit la chn c phi ti u vi s tin c cho hay khng. Liu qua hai
thng n c hi tic v mua chic vy khi mode thay i. y l mt vn
khng th gii quyt vi mt c b 12 tui v cho n mt s t do nh vy li
khng th no mang li hnh phc v yu i c. Ti khng nghi ng rng c b
s thy hi tic v c t do ra quyt nh cho mnh, nhng s gii phng thi
trang ca n li mang li nhiu lo lng hn l nim vui.
Ti sao ngi ta li cu ton?
Vic tr thnh ngi cu ton li hi th no r vy chng ta s t hi ti
sao li c ngi theo ui mc tiu ny c ch? Li gii thch u tin l rt nhiu
ngi chm chm theo ui ci tt nht khng h nhn ra mnh ang lm nh vy.
C th h nhn thc c mnh thng gp kh khn trong cng vic a ra quyt
nh, mnh s hi hn vi nhng la chn ca mnh hay h thng c tm cht nim
vui cn st li t quyt nh a ra nhng tn cng th h khng h thc c
nguyn nhn ci r ca vn . Cu tr li th hai l s quan tm ca chng ta v
a v. K t khi con ngi bt u sng thnh qun th th chng ta lun
n a v ca mnh, nhng trong thi i ngy nay s quan tm ny hin din di
mt dng khc. Trong mt th gii phng th ch c th nht mi t c thnh
cng trong cuc ua vi ngi khc. Vi ca ci ngy cng sinh si, ch ngha vt
cht ang chim lnh i sng cng vi nhng chiu tip th v PR ngy cng c
o v mt s lng la chn khng l vo i sng, th mi quan tm ti v tr
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
64
Nghch L Ca S La Chn
ca mnh trong x hi buc phi bng n tr thnh mt cuc chy ua v trang

ginh c s ngng m ca mi ngi v c bn thn. V cch duy nht tr
thnh s 1 l phi c nhng g s 1.
Cng c mt ci nhn khc nhau v mi quan tm v a v c Fred Hirsch
a ra 30 nm trc. ng vit v nhng hng ha vn khan him do bn cht hay
nhng mt hng c nh gi phn no da trn s khan him ca n. Nhng bnh
vin t dnh cho VIP hay ming t st m i dng v nhng cn nh nm ngy
khu vc vng ca thnh ph l nhng hng ha nh vy, v chng lun l mc
tiu ca nhiu ngi chng t ng cp ca mnh. Hirsch cho rng x hi cng
giu c, nhng nhu cu c bn ngy cng c p ng th con ngi cng quan tm
ti nhng mt hng qu him (t n no mc m sang n ngon mc p ri ti
n bo ng mc hang hiu). V nu bn bc vo cuc ua vi nhng sn phm
ny th tt va khng bao gi l - ch c ci tt nht l ng k.
C phi la chn to ra s cu ton?
Phn cui trong chng ny s c ginh xt xem c phi chnh s sinh
si khng th kim sot c ca cc la chn bin mt ngi tr thnh cu ton
hay khng. Th nghim v vic mua qun jean ca ti trong chng trc h l rng
c th l 1 kh nng. Nh ti ch ra, trc cuc shopping khng in ti
khng h nhiu ti qun jean ca mnh, nhng ri li b cun theo hng v
nhng tiu chun ca ti v qun jean b thay i mi mi. T u chng 4 n
gi chng ta cng ni v s cu ton tiu th v nhng la chn con ngi phi i
mt nh th chng tn ti c lp vi nhau, nhng c kh nng rt ln l la chn
v cu ton khng h tch ri nhau. C th l qu nhiu la chn s bin mt ngi
tr nn cu ton. V nu ng vy s tht nguy him v s bng n cc chn la
khng nhng khin cuc sng ca ngi cu ton tr nn kh s m n cn khin
nhng ngi tri tc b bin cht.
Hin ti vic nhng la chn bin con ngi tr thnh cu ton vn hon ton
l suy on, v nu l s tht chng ta phi tm thy t ngi cu ton hn trong
nhng nn vn ha t tn th cc la chn hn nh M. iu ny rt quan trng
v n c ngha l bng cch gim bt nhng la chn con ngi phi i mt trong
cuc sng, chng ta c th s gim c khuynh hng cc i ha mi vic ln.
Nh bn s thy trong chng tip theo chng ta c l do xc ng xem xt
nghim tc suy on ny. Nhng cuc nghin c so sanh nhng ngi sng vui sng
khe ti nhng nn vn ha khc nhau, cho thy nhng khc bit c bn v c
hi tiu th li tc ng rt t n s hi lng trong cuc sng ca h.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
65
Nghch L Ca S La Chn
PHN III
TI SAO CHNG TA AU KH
CHNG 5
LA CHN V HNH PHC
T do v t ch l nhng nhn t quyt nh cho mt cuc sng tt p v
quyn c la chn li c ngha cc k quan trng cho s t do v t ch. Tuy
nhin, d ngi M hin i c nhiu la chn hn bt k nhm ngi no tng c
h li khng t c mt cuc sng tt hn v mt tm l.
Vy cui cng la chn l g i vi chng ta:
S la chn mt gi tr mang tnh cng c r rng v quyt nh: n cho php
con ngi tha mn nhng g mnh cn v mun trong cuc sng. Mc d rt nhiu
nhu cu ca con ngi mang tnh ph qut (thc n, ni tr ng, sc khe, gio dc
v.v), phn ln nhng g chng ta cn pht trin ton din v y li mang m
du n c nhn. Ti cn phi n nhng khng cn n spaghetti, ti cn mt ni
nhng khng nht thit phi l mt bit th c phng chiu phim, h Jacuzzi v mt
garage khng l.
La chn l nhng g gip mi ngi theo ui mt cch chnh xc nhng
mc tiu v hot ng cn thit cm thy tha mn nht trong iu kin ti chnh
v kh nng ca mnh. Bn c th n chay cn ti n mn, bn thch nghe nhc hiphop nhng ti li thch rock metal hn. Mi khi s la chn b hn ch bng cch
no , lun c mt ngi b tc mt c hi theo ui nhng g mang gi tr i
vi c nhn ngi . Hn 2 th k trc, Adam Smith quan st c quyn t
do la chn ca mi c nhn s bo m s sn xut v phn phi hng ha hiu qu
nht cho x hi. Mt th trng giu tnh cnh tranh khng b chnh quyn cn tr
v c nhng doanh nghip lun xc nh c nhu cu ca khch hng s mang li
li ch cho tt c. Linh hot, thn trng v c gii phng khi lut l v kim ch,
cc nh sn xut hng ha v cung cp dch v s mang n cho khch hng chnh
xc nhng g h cn.
Cng quan trng khng km gi tr cng c, la chn phn nh mt gi tr
khc cn quan trng hn. Quyn t do chn la cha mt th c gi l gi tr th
hin. La chn l cch chng ta cho th gii bit mnh l ai v mnh quan tm ti
iu g. Hy ly trang phc lm v d, cch n mc ca chng ta lun hm cha mt
thng ip v chnh con ngi nh Ti l mt ngi nghim tc hay Ti rt nhy
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
66
Nghch L Ca S La Chn
cm hoc thm ch l Ti mc nhng g mnh mun v ti khng quan tm ngi

khc ngh g. th hin thnh cng bn thn bn cn c nhng la chn chnh xc
v y . Tt c nhng mt khc ca i sng cng vy: thc n, nh ca, xe c,
s thch v.v mi s la chn u c chc nng th hin bt k tm quan trng thit
thc ca n ra sao. Thm ch c nhng la chn ch c gi tr th hin m thi Bu
c chnh l v d xc ng nht. Nhiu c tri hiu rng mt l phiu hu nh khng
c mt gi tr cng c no v n khng th to ra s khc bit ln lao trong kt qu.
Nhng ngi ta vn ly i bu y thi c l v t nht phn no cng cho ngi
khc bit h l ai. C tri thc hin quyn cng dn mt cch nghim tc, hon thnh
bn phn ca mnh v khng h xem nh quyn t do chnh tr. Mt minh ha th v
cho gi tr th hin ca vic bu c l cu chuyn v 2 nh khoa hc chnh tr ngi
M c mt ti Chu u ng vo ngy bu c. H cng nhau li xe my ting
ng h nhn l phiu cho c tri vng mt, d bit rng h ng h hai i th
ang cnh tranh v phiu ca ngi ny c th nh bi phiu ca ngi kia.
Mi la chn l mt minh chng cho s t ch ca chng ta. Hu nh mi
trit gia x hi, o c hay chnh tr trong truyn thng Ty phng t Planton tr
i u rt xem trng vai tr ca quyn t ch. Nh vy mi s m rng nhng s
la chn li cho con ngi mt c hi mi khng nh s t ch ca mnh v t
th hin bn ng ca mnh.
Tuy nhin la chn ch th hin c gi tr th hin ca n vi iu kin
chng ta c th hon ton t do a ra quyt nh ca mnh. V d hy xem li
nguyn hn phi vn thng c trong nh th: Cho n khi ci cht chia la
chng ta. Nu bn khng c cch no thot khi mt cuc hn nhn th li cam kt
trn khng phi l mt tuyn b v bn thn bn. Nu ly hn l hp php nhng s
cm cn ca phong tc hay tn gio li qu ln n ni ai ly hn u tr thnh ngi
b rung b, th mt ln na s cam kt trong l kt hn ca bn ch ni v x hi
bn ang sng nhiu hn v chnh con ngi bn. Ngc li nu x hi thong hn
v chuyn ly hn th vic t ho c li th hn phi li l s phn nh ca chnh
bn.
Gi tr ca quyn t ch c xy dng trn h thng php lut v o c
ca chng ta. S t ch cho php con ngi t chu trch nhim php l hay o c
v hnh ng ca chnh mnh. chnh l l do chng ta thng ca ngi mt c
nhn no v thnh t ca anh ta, nhng ng thi cng ch trch v nhng sai lm
anh ta phm phi. Ngi ta s khng cn nhn ra s tn ti ca bn mt khi bn t
b s t ch ca mnh.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
67
Nghch L Ca S La Chn
Nhng vt qua c nhng nh hng v chnh tr, o c v x hi ca quyn

t ch gi y chng nhn thc rng n cn c mt tc ng su sc ln s vui sng
v mt tm l ca con ngi. Trong nhng nm 60, nh tm l hc Martin Seligman
v cc ng s tin hnh mt th nghim l th: 3 nhm ng vt c dy cch
nhy khi mt ci hp trnh b in git. Nhm th nht khng h c chun b
g trc khi bc vo th nghim, nhm th hai tng tri qua mt th nghim trnh
in git khc nhng trong hon cnh khc v cch trn khc. Seligman d on
v khm ph rng nhm th hai hc cch nhy trnh nhanh hn nhm u v ng
suy lun rng bng cch no kinh nghim thu c t ln th nghim trc
c truyn cho ln ny. Nhm th nghim cui cng cng tng b cho in git,
nhng li khng c cung cp gii php thot v iu ng ch l th nghim
chnh nhm ny khng h tm ra c cch trn thot lung in. S tht l nhng
con th ca nhm 3 khng c c hi tm ra gii php v chng khng c gng
trn thot. Nhng con vt ti nghip tr nn ht sc th ng nm yn mt ch chu
ng lung in cho n khi cc nh th nghim khi qu ti nghip v dng cuc
th nghim li. Selegman v cc ng s rt ra kt lun rng nhm th th 3 rt
ra kinh nghim rng chng khng c cch no trn thot c dng in v mi c
gng s l v ch. Cng nh nhm th hai chng s dng bi hc hc t ln
trc nhng y li l mt bi hc v s bt lc. Khm ph ca Seligman v s bt
lc c lnh hi c mt nh hng mang tnh quyt nh n rt nhiu lnh vc
khc nhau trong tm l hc. Hng trm nghin cu chng minh chng ta c th
hc c rng mnh khng c quyn kim sot g c v hon ton bt lc v hu
qu ca bi hc ny cc k kinh khng. S bt lc hc c ny s git cht ng
lc ca con ngi v nh hng ti kh nng pht hin rng mnh vn c th kim
sot trong nhng tnh hung mi. Thm ch n c th nn h min dch ca c
th v lm cho chng ta tr thnh mi ngon cho th bnh tt. Di nhng iu
kin thch hp bi hc bt lc cn c th gy ra chng trm cm rt nghim trng.
Vy c th ni khng ngoa rng nhn thc c bn nht v mt cuc sng tt ca
con ngi ph thuc gn nh hon ton vo kh nng kim sot bn thn v mi
trng xung quanh cng nh vo vic nhn thc rng chng ta c kh nng .
By gi hy suy ngh v mi quan h gia s bt lc v la chn. Nu trong
mt tnh hung c th no chng ta c quyn la chn nhiu kh nng khc nhau,
th chng ta s c th kim sot c tnh hung v bo v bn thn khi s bt
lc. Vy ngoi gi tr cng c v gi tr th hin, la chn cn cho php con ngi
tham d v th gii mt cch ch ng v hiu qu vi rt nhiu li ch v tm l.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
68
Nghch L Ca S La Chn
Thot nhn th c v nh vic m rng cc c hi la chn nn c tin hnh

bt c khi no c th v v x hi M thc hin iu ri nn hu nh s khng
cn tnh trng cm thy bt lc na. Tuy nhin trong 2 nm 1966 v 1986, nh kho
st Louis Harris hi nhng ngi c thm d rng h c ng vi nhng
kin i loi nh Ti cm thy b t ra ngoi l hay Ti ngh g khng cn quan
trng na. Nm 1966 ch c 9% ngi c hi cm thy b gt ra ngoi l trong
khi con s ny vo nm 1986 l 37%. Tng t c 36% ng rng kin ca h
khng cn gi tr g v ti 60% tr li ng vy. C 2 cch gii thch cho nghch
l ny. Th nht khi s la chn v kim sot ngy cng pht trin c b su ln b
rng, k vng v cc la chn v s kim sot cng s tng theo. Kht khao v hy
vng v s kim sot nhanh chng vt ln kh nng tht s d n c c gii
phng bao nhiu i na. Cu tr li th 2 kh n gin: nhiu la chn khng ng
ngha vi vic quyn kim sot s tng theo. Thm ch c qu nhiu c hi n ni
chng ta b chong v thay v cm thy lm ch c tnh th chng ta li khng
bit phi x l th no. C c c hi chn la khng hn l mt iu tt lnh nu
chng ta khng c tin v iu kin cn thit c mt la chn khn ngoan.
Bn cn nh th nghim v cu hi liu bn c mun t chn cch cha tr khi pht
hin b ung th v khng? a s u tr li c nhng khi cu hi ny c p dng
vi nhng bnh nhn ung th tht s th mt s lng ln bt ng u lc u. Nhng
g c v hp dn khi d tnh v tin on khng phi lc no cng tt p trong thc
ti. Khi a ra mt quyt nh lin quan n chuyn sinh t, vic phi la chn tr
thnh mt gnh nng khng th chu ng c. trnh nhng gnh nng nh vy
chng ta phi hc cch la chn mt cch cn thn. T mi c nhn phi quyt nh
khi no l thi im thch hp cho mt la chn no v tp trung ton b nng
lng vo la chn d iu ny c ngha l phi nhng kh nng khc tri
qua. La chn thi im a ra chn la c l chnh l quyt nh quan trng
nht ca chng ta.
nh gi mc hnh phc
Trong sut nhiu thp k qua, cc nh nghin cu trn th gii c gng a
ra nhng tiu chun nh gi hnh phc, mt phn nhm xc nh r nhng
nguyn nhn khin con ngi cm thy hnh phc, mt phn nhm xc nh r
nhng nguyn nhn khin con ngi cm thy hnh phc, mt phn nhm o lng
mc pht trin ca x hi. Tiu biu, cc nghin cu v mc hnh phc ca
con ngi s dng hnh thc bn cu hi, v cc tiu chun nh gi hnh phc
hay thng c gi l hnh phc c nhn xut pht t nhng cu tr li
trong bn cu hi. Di y l v d c th:
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
69
Nghch L Ca S La Chn
MC THA MN VI CUC SNG

1. Trong hu ht mi phng din, cuc sng ca ti gn nh hon ton l
tng.
2. iu kin sng ca ti l tuyt ho.
3. Ti hi lng vi cuc sng ca mnh.
4. Cho ti by gi ti t c nhng th quan trng m ti mun c trong
i.
5. Nu c sng li mt ln na ti s khng mong thay i iu g c.
(Theo nghin cu ca t chc Lawrence Erlbaum)
y l bn nh gi Mc tha mn vi cuc sng. Nhng ngi c
hi s a ra s im ring ca mnh cho mi cu pht biu kin da trn thang
im t 1 7, v tng im cui cng s l tiu chun, l thc o hnh phc c
nhn.
Trong nhng nm gn y, cc nh nghin cu kt hp nhng cu tr li
theo dng kho st ny vi nhiu phng php nh gi hnh phc khc. Nhng
ngi tham gia nghin cu s i vng vng cng mt chic my tnh cm tay, v lu
lu mt ln my s pht ra ting bp. p li tn hiu bp, h phi tr li cc cu hi
hin th trn mn hnh my tnh. Li ch ca phng php ny cn c gi l
phng php ly mu thc nghim l thay v da vo kho st mt cch chnh
xc cm xc ca h trong khong thi gian nhiu thng, h s phi nu ra cm xc
ca mnh ngay chnh ti thi im c hi. Cc cu tr li ny s c tng hp
li trong qu trnh nghin cu; v qu trnh ny c th ko di nhiu ngy, nhiu
tun, hoc thm ch nhiu thng. Kt qu thu c t phng php trn cho thy
mi quan h kh tng thch gia cc cu tr li ngay ti thi im ngi tham gia
c hi v cc cu tr li ca h dng kho st nh trong kho st Mc tha
mn vi cuc sng. V vy, chng ta c c s tin rng nhng nghin cu s dng
phng php kho st thc s cho ta cu tr li: con ngi hnh phc nh th no
trong cuc sng.
V cc cuc kho st ny cho thy mt iu ai cng bit , l ngi giu
cm thy hnh phc hn ngi ngho. R rng: tin rt quan trng. Tuy nhin nhng
nghin cu ny cng ch ra rng ng tin khng thc s c nng lc quyt nh mi
th nh bn ngh. Khi mc thu nhp tnh theo u ngi ca x hi vt ngng i
ngho v m bo c cuc sng, th d ti sn quc gia c tng theo bao nhiu
cng hu nh kh c th tc ng n hnh phc con ngi. V d, nu bn mun
bit c bao nhiu ngi hnh phc mt nc ang pht trin nh Ba Lan cng nh
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
70
Nghch L Ca S La Chn
ti quc gia giu c Nht Bn, bn s ngc nhin khi nhn ra s lng ca hai nc
l nh nhau, mc d thu nhp bnh qun ca mt ngi Nht hn ngi Ba Lan n
nhng 10 ln. V ngi Ba Lan cm thy hnh phc hn ngi Hungary (v ngi
Iceland li hnh phc nhiu hn ngi M) tuy mc sng ca hai nc c em ra
so snh l nh nhau.
Nu thay cho vic nh gi mc hnh phc gia cc nc trong mt thi
im nht nh bng vic i su vo nghin cu cm xc ca mi ngi dn trong
cng mt quc gia vo nhiu thi im khc nhau, thi chng ta s thy c kt qu
tng t. Thu nhp tnh theo u ngi M ( c iu chnh bi lm pht)
tng hn gp i trong vng 40 nm qua. S h gia nh c my ra chn tng t 9
50%. S h gia nh c my sy qun o l 20 70%. S h gia nh c my iu
ha nhit t 15 73%. Phi chng khi c y mi tin nghi vt cht chng
ta s cm thy hnh phc hn? Cu tr li l khng. Thm ch, trong hn 40 nm
qua thu nhp u ngi tng ln nhanh chng bi nm nhn ti, c bit l
Nht; vy m mc hnh phc ca con ngi vn khng t c s gia tng ng
k no.
Nhng nu tin khng em li hnh phc cho con ngi, th iu g s lm
c? Dng nh cc mi quan h x hi thn thit mi chnh l nhn t quan trng
nht mang n hnh phc. Nhng ai kt hn, c bn b tt v gn gi vi gia nh
s thy hnh phc hn ngi khc, v nhng tn ca mt tn gio nht nh cng
hnh phc lc quan hn nhng ngi ngoi o. C v nh mi lin kt gia con
ngi c ngha quyt nh n hnh phc ca chnh h ch khng phi l s giu
sang. n lc ging ln hi chung cnh bo. Mt iu chc chn rng vic thit
lp cc mi quan h x hi tc ng n i sng tnh cm con ngi. Tuy nhin,
u l nguyn nhn, u l kt qu vn cn cn c lm r. Ngi lun mang tm
trng bun kh kh th no so snh vi hnh phc ca mt ngi c mt gia nh
yn m, mt cuc hn nhn bn vng, v nhiu bn b. Hnh phc c t ln hng
u, sau na mi n cc mi quan h thn thit. Theo kin c nhn ti, y c
xem nh mi quan h nhn qu 2 chiu: ngi hnh phc vui v d dng thit lp cc
mi quan h x hi cho mnh v chnh cc mi dy quan h nh hng ngc li
n i sng tinh thn ca h.
Trong bi cnh bn lun v s la chn v t ch, mt iu quan trng ng
lu l hu ht nhng mi quan h x h rng buc s t do, quyn la chn v kh
nng t ch ca con ngi. Hn nhn, c hiu nh cam kt sng chung t nguyn
gia hai ngi l mt in hnh tc i s t do la chn c v mt tnh cm ln
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
71
Nghch L Ca S La Chn
nhc cm. V tnh bn thn thit lu nm cng i hi bn s gn kt lu di. Tnh

bn i hi s cam kt v trch nhim cng nh bn phn, do n nh hng n
t do ca bn. Cc mi quan h rut tht hoc nim tin tn gio cng khng phi l
iu ngoi l. Cc gio hi thng ku gi tn sng c trch nhim cng nh lun
gi vng lp trng v nim tin trong cuc sng t c hnh phc. V vy, c
th ni rng ngc li vi tt c nhng g chng ta vn ngh, hnh phc cng chnh
l ngun cn, l si dy v hnh rng buc s t do chn la ca con ngi. Vy
lm th no ha hp quyn t do la chn v nhng phn tch ni trn cho vic
mu cu hnh phc?
iu tng chng phi l ny c miu t gii thch kh r rng trong n

phm mi nht. Mt cun c ta l The American Paradox: Spiritual Hunger in
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
72
Nghch L Ca S La Chn
the Age of Plenty (tm dch: Nghch l nc M: s khao kht tm kim hnh phc
gii tr) ca nh tm l David Myers. Cun th hai vi tn gi The loss of happiness
in Market Democracies (tm dch: Kim tm hnh phc s lc li trong nn dn
ch th trng) vit bi khoa hc gia v chnh tr Robert Lane. C hai n phm u
cp vic v sao s giu c v vt cht khng th i i vi hnh phc c nhn.
Nhng cc tc gi khng dng li . H nu ra mt vn rt ng quan tm:
con ngi ngy cng mt i hnh phc theo thi gian. Trong tc phm ca mnh,
Myers trch dn mt lot s liu gy kinh hong: t nm 1960 M, t l ly d
tng gp i, s v t t thanh thiu nin tng 3 ln, cc tri giam khng cn ch
cha, v cp s cng tng t cho ti phm hnh s l 4, t l cha m sinh con trc
hn nhn l 6, sng th trc hn nhn tng gp 7 (y thc s l nguyn nhn su
xa dn n v hn nhn). ng nhin, khng th gi nhng iu ny l biu
hin ca hnh phc. Cn theo Lane, hin tng suy nhc c th nghim trng
gia tng chng mt hn mt th k qua (tng hn 3 ln). Mi th tr nn trm trng
hn n ni stress hin din khp ni thng qua cc biu hin nh chng cao huyt
p, bnh tim mch, gim sc khng v l nguyn nhn gy cm gic lo u, kh
chu. Lane miu t ni c n trong x hi hin i mt cch n gin:
Cuc sng c qu nhiu s la chn. n ni con ngi dng nh b qu
ti v thiu s cu thc ca thi quen v rng nhu cu khm ph v khng nh
bn thn, khng chp nhn ci hin c ln hn bao gi ht.
Tnh trng suy nhc c th theo chiu hng tng mnh s tip tc c ni
n k hn. Khi ti i su vo vn suy nhc trong chng 10, ti mun cp
n 1 nghch l quan trng. u chng ti bn v cng trnh nghin cu ca
Martin Seligman v tnh trng c n ca gii tr thc v mi lin h vi bnh suy
nhc. ng cng nhn mnh rng khi con ngi cng bit kim sot bn thn, ngi
ta cng bt c n v nh trnh c nguy c trm cm. Bn thn ti cng
nu ra vn chn la trng x hi hin i, khi c nhiu la chn ngi ta cm
thy r quyn lm ch ca mnh hn bao gi ht. Kt hp c hai lun im trn bn
s hon ton loi b chng suy nhc ra khi cuc sng, v tnh t ch vi s la
chn l liu php tinh thn hu hiu. L thuyt quan h gia c n v chng suy
nhc m Seligman a ra c y c s vng chc thuyt phc chng ta. Vy
liu t do chn la c phi l tt c nhng g c bn n?
Lane cho rng chng ta ang tr gi cho s d tha v vt cht v t do thi
qu dn n s lng lo trong cc mi quan h x hi. Chng ta kim ra nhiu
tin, ng thi cng chi mnh tay hn nhng li khng h ginh thi gian cho nhau.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
73
Nghch L Ca S La Chn
Hn ngi dn M cho bit h cm thy c n, s c n khng bt ngun t

li sng mt mnh m chnh t s thiu thn tnh cm. Chng ta t khi v thm nh,
t tr chuyn cng ngi thn, t qua thm hng xm Nh tc gi Lane vit Con
ngi v cng vic, v bn b m dn ri xa cc gi tr gia nh truyn thng. Ni
cch khc, mi dy lin h gn gi truyn thng t bao gi tr thnh mt la chn
cn c cn nhc k trc khi quyt nh.
Vn thi gian
Cn c thi gian pht trin quan h x hi. Trc tin hy ginh thi gian
to dng nhng mi quan h gn gi. Mun kt bn, hoc mun by t cm xc
thng yu vi mt ai , chng ta cn phi hiu h mt cch su sc. Hollywood,
kinh in nh th gii, ngi ta thng quen nhau hay thm ch yu nhau rt mau
chng nh thiu i s chn thnh, do h d dng ri b nhau n vi mt ngi
khc. Nhng g m con ngi thc s cn l nhng mi quan h bn vng v lu
di. Sau , mt khi thit lp c cc mi quan h thn thit, ta phi dnh thi
gian duy tr v nui dng chng. Chng ta nn thng xuyn bn nhng ngi
m ta yu qu, nht l khi h cn chng ta nht. V khi c bt ng hay mu thun
ny sinh, chng ta phi n lc tm ra phng php ha gii tt nht. Ni tm li, hy
tr thnh im t tinh thn cho nhng ngi m bn quan tm, thng yu v gn
b.
Vy th ai c c loi thi gian ny? Ai linh ng v sc lc thc hin
nhng iu tt p trong cuc sng bn rn c lp trnh sn ngy nay? Khng
phi ti. Thi gian v cng qu bu, v thm ch cc phng tin k thut ra i
nhm tit kim thi gian c hin i n u chng na, th ta vn cm thy khng
. Mt ln na ti quan nim nhn t chnh dn ti s thiu ht thi gian l vic
chng ta c qu nhiu la chn quyt nh, nh gi, v ri c th sau phi
hi tic. Mnh nn t bn tay nh hng quen hay trong qun ru mi ny? Mnh
nn i ngh mt thnh ph bin hay ln vng ni? Mnh c nn i cng ty bo
him sc khe? Mua thm hay bn i c phiu? Nhng la chn ny chim trn
phn ln thi gian chng ta, khng cn ch cho quan h bn b, cho ngi yu, cho
gia nh v ngi thn.
T do hay rng buc
Vic thit lp v duy tr cc mi quan h x hi tt p i hi bn phi sn
lng chu hn ch hoc p t t cc mi quan h , cho d bn khng hi lng i
na. Mt khi rng buc vi ai ri, bn s khng cn c c hi la chn no
na. Chuyn gia kinh t v l nh s hc Albert Hirschman, trong cun sch ca
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
74
Nghch L Ca S La Chn
mnh c t Exit, Voice, and Loyalty (tm dch: Li thot, ging ni v s trung thnh)
cp n hai khuynh hng ng x chung khi ngi ta khng vui. H s ri b
tnh hung , hoc h s phn khng v dng ging ni by t thi ca mnh.
cc khu mua bn hay trn thng trng, t b l phng cch th hin s bt
mng. Khi khng hi lng vi thi phc v ca nh hng, chng ta s tm mt
nh hng khc, hoc nhn hiu ng cc a thch ca bn tng gi qu cao, bn s i
loi khc ph hp ti tin hn. Mt trong cc u im ni bt ca la chn phi th
trng l n o to c hi cho con ngi by t s bt mn bng cch t b.
Trong cc mi quan h x hi li khc. Chng ta khng th t b ngi yu,
bn b hay c tp th theo cch m ta dng i vi thi phc v, vi ng cc nh
k trn. C x nh th hon cnh khng ph hp, hoc c th ni rt ng b ch
trch. Thay vo , ta thng biu hin s khng hi lng qua li l, going ni
tc ng n i tng tip nhn. Thm ch c khi mi n lc vn khng thnh cng,
chng ta vn phi c gng tip tc. T b l phng n cui cng.
Hu ht chng ta u nhn bit c kh khn trong vic cn bng gia t do
la chn vi lng trung thnh v s rng buc vi ngi khc. Mi ngi c cch
ring cn bng cn cn t do rng buc ny. Th nhng th ch x hi c th
lm cho cn cn ny tr ln d cn bng hn bng cch thit lp cc p t m i
tng ca mnh khng th vi phm. Vi quy lut chi r rng trong cuc sng,
cc rng buc, p t ny s cho thy ta cng hin cuc sng v tnh cm ca
mnh nh th no cho ngi khc, trch nhim v bn phn i vi gia nh, bn b,
v tp th l g.
Tuy nhin, ci gi cho vic chp nhn rng buc quy nh bi th ch x hi
nh hng su sc n t do c nhn ca con ngi. thc s l ci gi phi tr?
X hi cho chng ta quyn tr li cu hi ny theo cch ring ca mi ngi, bng
vic cho ta c la chn, la chn cho t do ca chng ta
Nhng quyt nh bc 2
Mt cch gim nh gnh nng khi phi a ra la chn l hy quyt nh
khi no cn a ra quyt nh hay la chn. Cass Sunstein v Edna UllmannMargalit gi y l nhng quyt nh bc 2. Mt dng ca quyt nh bc 2 l bn
quyt nh mnh phi tun theo 1 lut l no . V d nu xem vic phi tht dy
an on trn xe l mt quy nh th bn phi lun lun tun th, v khi s n o
c nn tht dy khng khi ch cn i c mt dm ng s khng lm phin bn
c na. Nu bn quyt nh tun theo mt lut l v khng bao gi vi phm th
bn s c th loi b c v s nhng quyt nh kh khn v sai lm v sau. D
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
75
Nghch L Ca S La Chn
nhin c quyt tm v k lut tun theo mi lut l ra hay khng li l

chuyn khc, nhng ti bo m l lm theo cc quy nh s gip loi b nhng la
chn rc ri trong cuc sng hng ngy hay khi bn ngi vo xe hay tham d mt
bui tic.
Tin gi nh th khng qu kht khe nh cc lut l; chng cng ging nh
phn mc nh trong my tnh ca bn thi. Ti mc nh font ch Times 12 cho
my x l vn bn ca mnh v sau khng phi bn tm v n na. i khi trong
nhng trng hp c bit ti c th thay i mc nh ca mnh nhng 99.9% thi
gian ti u lm ch c nhng quyt nh ca mnh.
Cc tiu chun cn d th hn na. Khi t ra mt tiu chun, chng ta
tin hnh mt bc i quan trng l chia th gii cc la chn ra lm hai phn:
phn c th p ng tiu chun ca mnh v phn khng lm c iu . Sau
mi khi phi quyt nh iu g bn ch cn xem xt nhng option thuc phn u
m thi. Nh chng ta thy trong chng trc bn c th d dng hn nhiu khi
quyt nh mt sn phm tt va (tri tc) hay tt nht (cu ton). iu ny cng
ng hn nu chng ta kt hp cc tiu chun vi nhng cng vic thng ngy hay
vi cc thi quyen. Vic quyt nh rng chng ta s gn vi mt th p ng c
tiu chun ca mnh s gip bn khng cn phi la chn gia cu ton v tri tc
na. S kt hp gia tiu chun v thi thng c ngha kh quan trng trong vic
tm kim v duy tr mt tnh bn bn vng. Chng ta n vi nhng ngi ph hp
vi cc tiu chun ca mnh (v s thng minh, tt bng, c c tnh, v.v.) ri gn kt
vi h. Chng ta khng phi ngy no cng phi la chn xem c nn duy tr mt
tnh bn hay khng. Bn s khng phi t hi liu c nn chi thn vi Ngc hn
Oanh khng; c v s Ngc trong cuc sng v nu li hi bn thn nhng cu
nh vy bn s li phi t hi c nn duy tr tnh bn hay khng.
Vy bng cch dng cc lut l, tin gi nh, tiu chun v thi quen gi
mnh v hn ch s lng cc quyt nh mnh phi i mt, chng ta c th qun l
cuc sng ca chnh mnh tt hn. T c nhiu thi gian v cng sc hn
mang li nim vui ca ngi khc hoc c th sn sng cho nhng quyt nh khng
th hoc khng mun trnh. Mi quyt nh bc 2 cng c ci gi ca n b qua
nhng c hi c th c kh nng tt hn chng ta khng th sng thiu chng
c.
u th k 20, sau khi quan st lm cch no qu trnh tin ha to ra nhng
sinh vt c cc kh nng tri gic v hnh x hon ton ph hp vi nhu cu sinh tn
ca mnh, nh sinh hc Jacob von Uexkull kt lun: S an ton cn quan trng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
76
Nghch L Ca S La Chn
hn s sung tc. Ni cch khc, mt con chn khng h s hu gia ti v kinh

nghim v la chn m con ngi s dng khi quyt nh vo rng hay i do.
Nhng con chn li c s an ton khi n nhn thc c iu g quan trng nht v
cch thc hin nhng g cn lm sinh tn, v n c mt s kim ch bn nng i
vi nhng la chn khng cn thit. S kim ch ny gip con chn nhn ra thc
n, bn tnh, k th vi nhng mi nguy him khc v cn gip n c nhng hot
ng va v chnh xc t c ci n tht s cn. Vi con ngi mt kim ch
tng t n t vn ha. Mt vi nn vn ha qu kht khe n mc p bc trong
khi vn ha tiu th ca M li ang vt b cng nhiu rng buc cng tt v nh
ti ni khi mi bt u cng l mt dng p bc.
Mun v thch
Vi gi tr quan trng chng t vo quyn t ch v quyn t do la chn,
bn c th ngh rng c c chng s lm chng ta hnh phc hn. Thng th
nhng iu chng ta mun cng l nhng g lm ta a thch, nhng g mang li s
sung sng cho ta. Tuy nhin nhng bng chng v cng thuyt phc ch ra rng
mun v thch u c iu khin bi nhng h thng vng no b khc nhau
v c bn v khng nht thit phi hot ng cng nhau (d thng thng l vy).
Nhng con nghin r rng lc no cng mun c thuc d l ti mt mc no
thuc khng cn kh nng mang li s tha mn cho h. Khch thch nhng vng
no b tng t cng khin nhng con chut mun ph-mai nhng n li khng
thy bng chng no rng chng yu thch c ngay khi n n.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
77
Nghch L Ca S La Chn
CHNG 6
NHNG C HI B L
Thng 2, tri lnh cng. Tuyt bm y b hng tri di ng ph. i lm
ri li lng l tr v trong m ti, ch bng cch suy ngh v k ngh h sp ti ca
mnh mi gip Angela vt qua c ma ng di ng ng ny.
Angela ang xem xt hai kh nng rt khc nhau: du lch n bc California
hoc ngh ngi mt tun ti mt ngi nh trn bin mi Cod. C ta s quyt nh
nh th no? C th Angela s bt u bng cch xem xt iu g quan trng nht
i vi mnh khi i ngh. Vn yu v p lng ly ca thin nhin, t hn im dng
chn ca Angela phi p ng c yu cu . Angela thch tiu khin ngoi tri
nhng n thi ght kh tri nng v m, v th thi tit cng phi n ha. Yu nhng
bi bin vng ngi tri di, nhng Angela cng thch n ngon, hng th vi nhp
sng v m si ng, quan st mi ngi v ngm nhn hng ha by bn. Thm
vo , Angela khng thch m ng. L mt ph n nng ng, nhng thnh
thong Angela cng thch c mt bui chiu c nm n trn gh ch c sch.
Th th sao no? Angela cn hai chuyn cn lm. Trc tin, cn nh gi tm
quan trng ca nhng kha cnh a dng nhng im n Angela ang cn nhc.
V d, liu thi tit d chu c quan trng hn nhp sng si ng v m khng?
Tip theo, Angela cn bit c bc California v mi Cod b tr nhau nh th no.
Nu mt trong hai im n tri hn im cn li trong mi lnh vc Angela quan
tm, vic a ra quyt nh tht d dng. Nhng kh nng d xy ra nht l Angela
s khm ph ra mi im dng chn s c nhng im mnh m im cn li khng
c. V v th, Angela cui cng phi t tha hip. Tuy vy, Angela c th a ra
c la chn cho mnh nu c lm cho mnh mt danh sch nhng tiu ch quan
trng nh hng n vic chn im i du lch, quyt nh chng quan trng n
mc no, v nh gi tng trng hp kh nng p ng mong c ca c ra
sao.
By gi, bng nhin c mt ngi bn ca Angela chen vo v lm cho mi
chuyn thm rc ri. Ngi bn ngh Angela i ngh mt ngi nh tranh nh
xinh ti Vermont. , Angela c th leo ni, i bi di h, tham gia vo cc l
hi ngh thut, i n nhng nh hng ngon, cng nh tn hng thi tit m p,
kh thong vo ban ngy v mt m, d chu vo ban m. Ngoi ra, th trn cn
nm gn Burlington, ni c nhp sng v m y nng ng. V cui cng, ngi
bn ch ra rng do Angela c th ngh mt cng mt vi ngi bn ca c do h c
s hu nhng cn nh ngh ti khu vc ny. Th nhng, i ngh h vi bn l mt
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
78
Nghch L Ca S La Chn
trng hp Angela cha tng ngh n khi c cn nhc gia California v mi Cod.
V by gi iu Angela cn lm l thm tiu ch vo danh sch nhng kha cnh
hp dn khi quyt nh im du lch. Thm vo , Angela cn phi nh gi li mt
vi thang im c dnh cho hai im n u tin. C th Angela s tr mt hay hai
im cho mi Cod khi thy thi tit ni ny tri ngc vi khi hu mt m v thng
thong ti Vermont.
Nhng kh nng c vui vi bn b lm cho Angela n o. Cc con ca
Angela sng rt xa, v c nh chng. S l tuyt nu c gp g bn b, nhng
c bn gia nh s cn tuyt hn. Bit u c c mt ni xinh p no gn
ch cc con Angela ang sng c nhng qun n ngon, thi tit d chu, v nhiu
th lm v m. Hoc gi bit u c c mt ni no bn tr s hng th i
chi vi Angela. Hng lot kh nng c Angela t tn thnh v mt kha cnh
khc - bn cc con c Angela a vo danh sch.
C mt iu r rng l khng la chn no p ng trn vn mong c ca
Angela. C ch cn chun b thc hin mt vi tha hip.
Michael, mt sinh vin nm cui y ti nng, ang c gng la chn gia hai
cng vic. Mt c mc lng khi im hp dn, c hi thng tin khim tn, mc
an ninh tuyt vi, v mi trng lm vic ha nh, sinh ng. Cng vic cn li
c mc lng khi im khng cao, c hi thng tin y xn ln, mc an ninh
tm c, v mt c cu t chc kh chnh chu, theo tn ti trt t.
Khi Michael cn ang n o gia hai cng vic A v B, cng vic C li xut
hin. Vi n, Michael s c c hi lm vic ti mt thnh ph y th v. Bt thnh
lnh, s hp dn ca v tr ta lc li lin quan n la chn ca Michael, mt iu
cha tng c anh ngh n. Ti sao a im ca cng vic A v B khng th so
snh vi C? V Michael s phi nh i bao nhiu v tin lng, an ninh, v nhiu
th khc na c th lm vic trong thnh ph th v ny?
Vic a ra quyt nh cng tr nn ri rm hn khi mt trin vng cng vic
khc xut hin mt a im rt gn gia nh ca Michael v nhng ngi bn c,
v y cng li l mt yu t anh cha h ngh ti. iu quan trng n mc no?
V sau , bn gi ca Michael tm c mt cng vic rt tt, tng t nh cng
vic A, trong cng thnh ph. Cu hi t ra cho Michael lc ny l: anh s dnh
bao nhiu trng lng cho yu t ny? V tm quan trng trong mi quan h gia
Michael v bn gi ti mc no?
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
79
Nghch L Ca S La Chn
c th quyt nh la chn ngh nghip, Michael s phi t tr li vi cu

hi kh. Anh c sn lng t tha hip gia mc lng v c hi thng tin, gia cht
lng cng vic v cht lng ca thnh ph ni anh lm vic? Michael liu c th
tha hip c hai c gn gia nh? V anh c dng cm t b tt c c
bn bn gi?
Mt phn mt tri ca s d tha la chn nm ch, mi mt la chn mi
li lm di thm danh sch nhng tha hip bt ngun ca nhng h qu tm l.
S cn thit phi tin hnh tha hip thay i cch chng ta cm nhn v nhng
quyt nh gp phi. V quan trng hn, n nh hng n mc tha mn mi
ngi tri nghim c t quyt nh cui cng ca mnh.
Ph tn c hi
Cc nh kinh t hc cho rng cht lng ca bt c la chn cho sn no cng
khng th c nh gi tch ri vi cc phng n thay th ca n. Mt trong
nhng ci gi ca mt la chn chnh l vic b qua cc c hi m mt la chn
khc c th mang li. V y c cp ti nh l mt ph tn c hi. Ph tn c
hi ca vic i ngh ti bi bin mi Cod chnh l vic b qua nhng nh hng
thnh son California. Tng t, ph tn c hi khi chn cng vic gn ngi
yu ca bn s phi nh i bng vic sng xa gia nh. Mi mt la chn u hm
cha nhng ph tn c hi lin quan ti n.
Ta c th b lc li nu nh khng th ngh v nhng ph tn c hi. Ti
thng nghe mi ngi bin minh cho quyt nh mua hn mt cn nh thay v tip
tc thu mn, bng cch cho rng h mt mi vi vic c mi tip tc lm y
hu bao ca ch cho thu nh. H cho rng vay tin ngn hng mua nh l mt
thng v u t, trong khi vic thu nh chng khc g nm tin qua ca s. Dng
suy ngh ny thot nghe tng chng nghe c v hp l nhng li cha thu o.
V sau y l quan im chung ca hu ht nhng ngi mua nh: Chng ti phi
t cc 50.000 la. Chi ph sinh hot hng thng, bao gm tin vay ngn hng,
thu, bo him, v in nc tnh tng li cng ch bng chi ph thu nh. V vy,
trn thc t, vi mt khon u t 50.000 la, ti phi xoay s lm sao c
hng li t chi ph nh ca hng thng, lm y thm hu bao ca mnh thay v ca
ch cho thu nh. V ti cng chc chn rng mnh s thu li hn 50.000 la sau
khi bn ngi nh.
Khng cn nghi ng g na, s hu mt ngi nh thng l mt phi v u t
khn ngoan. Nhng ci m nhng ngi mua nh cha suy tnh ti l ph tn c hi
ca vic b ra 50.000 la vo trong ngi nh. Vi s tin , bn cn c th lm
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
80
Nghch L Ca S La Chn
g vi n? u t vo th trng chng khon, hoc hc trn kha i hc Lut

tng thm thu nhp, hoc cng c th i du lch vng quanh th gii v vit mt cun
tiu thuyt bn k vng s hon ton thay i cuc i mnh. Mt s la chn mang
tnh thc tin hn, v s khn ngoan ca tng la chn ty thuc v mc tiu cuc
i bn cng nh thi gian bn c. Khi ti vit cun sch ny, th trng bt ng
sn c v l mt la chn kh d hn th trng chng khon. Th nhng, khi th
trng bt u tng vt vo nm 1996, u t 50.000 la vo th trng chng
khon c th trng qu m. iu quan trng l, ngay c nhng quyt nh c
xem l d dng nht cng hm cha nhng gi tr tim n ca nhng la chn b t
chi. Suy ngh v nhng ph tn c hi c th s khng lm thay i quyt nh ca
bn, nhng ch t cng gip bn c c mt nh gi mang tnh thc tin hn v
tnh ton din ca quyt nh.
Theo cc gii nh kinh t chun, ph tn c hi duy nht c ngha quan
trng i vi mt quyt nh, chnh l nhng ph tn c lin quan n nhng phng
n thay th lin k vi phng n tt nht. V vy, hy th cho bit la chn ca bn
cho ti th 7 trong danh sch lit k di dy:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
n ti ti mt nh hng d thng.
n ti nhanh v sau i xem phim.
i nghe nhc jazz.
i khiu v.
Nu ba ti cho mt vi ngi bn.
i xem bng chy.
Nu bn i n ti, ci gi ca n chnh l vic phi tr tin cho ba ti cng

vi vic mt c hi xem phim. Hy ch n ci bn s b l la chn thay th th
hai v ch th m thi. ng ph sc tic r khi vut mt nhng la chn tip theo
trong danh sch m bn khng th thc hin dc. Tuy vy, cc k kh khn thc
hin li khuyn trn, v y l l do: nhng la chn c xem xt thng c nhng
kha cnh a phng din. Nu ta xem xt cc la chn theo phng din tng kha
cnh ca chng thay v tng th, th nhng la chn khc nhau s c xp hng th
2 (hay thm ch th nht) trong danh sch. V vy, i xem phim c th l cch tt
nht kch thch u c. Nghe nhc jazz c th l la chn ti u th gin. C
l khng bin php tp th dc no tt hn l i khiu v. i xem bng chy kh d
l mt cch gii ta c ch. V n ti vi bn b cng c th l cch tt nht
tnh bn ngy mt thn thit hn. Mc d nhn chung c th ch c mt la chn tt
th hai duy nht, mi mt la chn bn b qua phi c mt vi kha cnh ng m
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
81
Nghch L Ca S La Chn
c no a chng vo danh sch. V vy, i n ti bn ngoi ng ngha vi

vic b qua cc c hi c kch thch u c, th gin, tp th dc, gii ta c ch,
v tht cht tnh bn. ng v phng din tm l m ni, mi phng n bn la
chn vn c th a ra nhng c hi bn s b qua.
Nu chng ta gi nh nhng ph tn c hi ph hng kha cnh mong c
tng th ca la chn u vit nht, v chng ta cm nhn c rng ph tn c hi
c lin quan n rt nhiu la chn b b qua khc, th khi cng c nhiu la chn,
ta cng phi tri nghim c nhiu v ph tn c hi. V khi , ta li cng cm
thy t tha mn hn t chnh la chn ca mnh.
Ti sao khng th l mt cng vic lng cao, c hi thng tin, mi trng
lm vic thn thin, v mt ni th v c lun vic lm cho ngi yu v gn gia
nh? Ti sao khng th l mt k ngh m ti c th tn hng bi bin tuyt vi
cng nhng nh hng thnh son v nhng ca hiu, im du lch hp dn? Ti sao
ti li khng th c kch thch u c, th gin, gii ta c ch, v gp g bn
b? S tn ti ca nhng la chn a phng din gip chng ta mng tng d
dng hn v nhng la chn khng tn ti khc chnh l nhng la chn kt
hp nhng kha cnh hp dn ca nhng la chn khng tn ti. V khi chng ta
hnh dung theo cch ny, chng ta s cng t tha mn hn vi la chn cui cng
ca mnh. V vy, mt ln na, s a dng v chn la ch lm cho tnh hnh ti t
thm.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
82
Nghch L Ca S La Chn
Khch quan m ni, nu c mt cch no ni u l k ngh tt nht,

cng vic tt nht, hoc phng n tt nht cho mt ti th By, v sau nhng
la chn thm vo ch c th lm ta cm thy hnh phc hn. Bt c mt la chn
mi no cng c th tr thnh phng n ti u. Nhng khch quan th thc s
khng c k ngh no hoc mt ti th By no l tuyt nht. Cui cng, cht lng
la chn c ngha i vi mi ngi chnh l nhng tri nghim ch quan nhng
la chn khc mang li. V i xa hn, nu bt c la chn thm vo no ph hng
tri nghim ch quan ca chng ta, chng ta li cng cm thy tnh hnh ti t hn.
Tm l tha hip
Kha cnh tm l ca vic tha hip c iu tra trong mt lot nghin
cu, trong ngi tham gia c yu cu a ra nhng quyt nh gi nh v vic
chn mua chic xe no, thu cn h no hoc chn cng vic no, da trn mt lot
cc kha cnh, bao gm gi c. Danh sch ca nhng la chn c thit k theo
hng sao cho t c quyt nh mt la chn, ngi tham gia bt buc phi
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
83
Nghch L Ca S La Chn
thc hin tha hip. V d, khi chn mua xe, c th chic ny snh iu hn, phng
din an ton li km hn. Thu mt cn h, c th cn ny rng ri hn nhng li
nm v tr khng ng cho lm.
Trong mt nghin cu, mt ngi tham gia c cho bit rng chic xe A c
gi tr 25.000 la v an ton cao (im 8 trn 10). Chic xe B c chm im
6 v phng din an ton. Ngi tham gia sau c hi cn phi tn bao nhiu
cho xe B n c bt mt nh xe A. Trong trng hp ny, bt buc ngi tr
li phi thc hin tha hip gia gi c v an ton. N yu cu phi hi mi mt
n v an ton thm vo s tn ht bao nhiu. V d, nu mt ngi tr li xe B ch
tn 10.000 la, r rng l h t gi tr cao cho mc an ton thm vo xe A.
Nhng, nu h cho rng xe B ng gi 22.000 la, h chc hn t ch trng n
gi tr an ton ca xe A hn. Vi cu hi ny, ngi tham d hu nh khng gp
phi bt c kh khn g. Nhng sau , cu hi th hai c v nng n hn. H c
yu cu chn la gia xe A, mc an ton 8 im v c gi 25.000 la v xe B,
mc an ton 6 v c gi ngi tham gia thy cn thit c th lm 2 chic
xe bt mt nh nhau. V, cu hi t ra l ngi tham gia s la chn th no gia
2 chic?
Do c 2 la chn ngang bng nhau, c l bn s d on rng phn na s
ngi s chn chic xe an ton hn v t hn; trong khi , phn na cn li s
chn chic t an ton hn v r hn. Nhng, li khng phi l kt qu ca cuc
nghin cu. Hu ht nhng ngi tham d u chn chic xe an ton v t tin hn.
Khi buc phi la chn, hu ht mi ngi t chi tha hip mc an ton vi gi
c. H hnh x nh th mc an ton nh hng su sc n quyt nh ca h v
do vy gi c tr nn khng cn quan trng na. La chn ny r rng i ngc li
vi phng cch mi ngi tr li cho cu hi u tin khi h phi thit lp gi c
c th lm hai chic xe bt mt nh nhau. Nu nh lc ngh rng mc an
ton c vai tr ti quan trng, chc hn nhng ngi tham gia cuc nghin cu ny
phi h thp gi thnh ca chic xe B xung. Nhng h li khng lm vy. Do vy,
vn y khng phi l mi ngi t chi t gi ln mc an ton. M ni
ng hn, khi n thi im phi a ra la chn, ch n gin l h khng mn m
vi vic phi b ra ci gi h thit lp trc h thit lp cho s an ton.
Mc d vic a ra quyt nh ch thun ty l gi nh, ngi tham gia cng
tri qua nhng bin ng tm l tiu cc ng k khi phi chn gia xe A v xe B.
V nu qu trnh th nghim cho php, h s t chi a ra bt k mt quyt nh
no.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
84
Nghch L Ca S La Chn
V do th, cc nh nghin cu kt lun rng, b buc phi thc hin t tha

hip khi a ra quyt nh ch lm cho ta khng hi lng v thiu quyt on.
Rt kh hiu c m thc ny. Hy th tng tng bn chn chic xe t
an ton hn tit kim 5.000 la v sau b mt tai nn giao thng nghim
trng. Bn c th chu ng ni khi c b dn vt rng gi m mnh li mt chic xe
an ton hn, th gi y mt trong nhng ngi thn ca mnh u phi chu ng
chn thng nghim trng? Chc chn bn s rt min cng khi phi tha hip gia
mc an ton v gi c. Chc hn an ton c vai tr ti quan trng. Nhng y l
trng hp rt c bit.
Nhng ngi tham gia trong cc cuc nghin cu ny cho thy m thc ca
vic min cng thc hin tha hip bt k ri ro cao hay thp. Khi phi thc hin
bt k tha hip no th u c cng thng n khng th tin c. V mt khi nhng
la chn ny thay th c sn sng tng, mc phi thc hin tha hip cng theo
chiu hng t l thun.
Ne trnh quyt nh
V sau , mi ngi s phi lm g nu nh hu h cc quyt nh u lin
quan n tha hip v mi ngi cng quyt khng thc hin iu ? Mt gii
php a ra l tr hon hoc n trnh vic a ra quyt nh. Hy th tng tng
bn ang i siu th tm mua mt dn my nghe nhc mi v nghe thng bo v
chng trnh bn hng thanh l my CD ko di trong mt ngy. Bn c th mua
my nghe nhc Sony ch vi 99 la, thp hn nhiu so vi gi nim yt. Bn s
mua n, hay li tip tc tm kim cc nhn hiu v mu m khc? Gi y hy tip
tc gi s siu th cho bn my Sony 99 la v my Aiwa cao cp 169 la
cng thp hn nhiu so vi gi gc. Bn s mua c hai hay tr hon tip tc tm
kim?
Nhng ngi nghin cu thu c mt kt qu rt th v khi h hi cu hi
ny. Trong trng hp u tin, 66% cho rng h s mua my Sony v 34% cho bit
s ch. Trng hp th hai, 27% chn mua Sony, 27% chn Aiwa, v s cn li
quyt nh ch. Hy xem xt iu ny c ngha g. Khi c trong tay mt la chn
hp dn, 2/3 quyt nh s chn n. Nhng khi c hai la chn hp dn, ch qu na
mt cht sn lng mua. V vy, a thm mt la chn th hai s to ra mu thun
v buc lng phi thc hin tha hip gia gi c v cht lng. Nu nh khng c
mt l do bc thit no chn mt trong hai, nhng khch hng tim nng s ng
lot b qua c hai. Bng cch to ra mu thun, la chn th hai cng lm cho vic
quyt nh tr nn kh khn hn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
85
Nghch L Ca S La Chn
Khch hng cn hoc mun c l do bin minh cho la chn, nh ta

thy trong tnh hung gi nh th 3. Mt ngy bn hng tng t cho gi cho my
Sony l 99 la v my Aiwa cht lng thp hn vi gi 105 la. y, la
chn th hai khng to ra mu thun. Sony tt hn Aiwa v n c by bn. Khng
ly lm ngc nhin, hu nh khng ai chn Aiwa. Nhng iu ngc nhin chnh l
73% ngi chn mua Sony, cao hn t l 66% chn mua khi my Sony c cho
bn mt mnh. V vy, s hin din ca mt la chn khc c cht lng thp hn
gip khch hng c nhng quyt nh mo him d dng hn. C th hiu ra rng
my Aiwa cht lng thp hn cng c nim tin ca khch hng rng mua my Sony
l mt khn ngoan, mc d trong mt siu th by bn hng t cc thng hiu v
mu m khc nhau, vic a ra mt la chn th hai khng ni c g nhiu. Thm
ch nu c thua km trong mi cch th la chn th hai c vai tr nh mt ch da
hoc mt s so snh lm cng c thm nim tin ca khch hng khi la chn ci u
tin (xem chng 3). N gip ngi mua kt lun rng la chn Sony c cht lng
tt v gi c hp l. Nhng tha hip kh khn cng lm cho vic bin minh cho
quyt nh kh khn, v dn n vic tr hon; ngc li, tha hip d dng thc
hin s a n quyt nh d dng. V nhng la chn n l nm u khong
gia.
Mu thun khin ta n trnh quyt nh ngay c khi nhng ri ro ch l vn
vt. Trong mt nghin cu, ngi tham d c tr 1.5 la in nhng thng
tin cn thit vo phiu cu hi. Sau khi nhng ngi tham d hon tt, h c tr
cng bng mt cy vit bng kim loi v c ni rng cy vit c gi gn 2 la.
75% chn cy vit. Trng hp th hai, nhng ngi tham d c ha tr 1.5
la hoc la chn gia cy vit bng kim loi trn v hai cy vit c np y cng c
gi khong 2 la. Gi y, ch di 50% chn cy vit. V th, mu thun a ra
bi la chn c thm vo cng lm cho vic la chn cy vit ny hoc cy khc
thm kh khn, v a s ngi tham d quyt nh khng chn cy no c. Tht kh
tng tng ti sao thm vo mt cp vit r hn c th lm g lm tng
thm gi tr ca cy vit tt nu so vi 1.5 la. Nu 75% quyt nh chn cy
vit thay v 1.5 la trong trng hp u tin, th trong trng hp th hai 75%
cng phi ngh nh vy. V cng nn c mt vi ngi ngh rng ly c hai cy vit
li l mt quyt nh tt hn. V l , s c nhiu ngi, ch khng phi t hn, nn
chn cy vit hn l tin mt khi h c la chn. Th nhng iu ngc li xut
hin.
C mt v d khc, cp thit hn minh ha cho vic mu thun khin mi
ngi tr hon vic ra quyt nh. Trong nghin cu ny, cc bc s c cho xem
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
86
Nghch L Ca S La Chn
bnh n ca mt bnh nhn b chng OSTEOARTHRITIS v c hi liu rng h

c nn k mt phng thuc mi hay chuyn sang cho mt chuyn gia. Hu nh
75% cp ti phng thuc iu tr. Cc bc s khc c hi vi mt la chn
gia hai phng thuc iu tr hoc chuyn sang cho chuyn gia. V ch c 50%
trong s h nghing v hng la chn mt trong hai phng thuc iu tr, c ngha
phn na bc s c hi thin v hng chuyn sang cho chuyn gia. V d nhin,
chuyn sang cho chuyn gia l mt cch n trnh vic a ra quyt nh.
Tng t, trng hp ca mt bnh vin ang nguy khn c t ra vi cc
nh lp php vi cu hi h c xut ng ca n hay khng. 2/3 ngh ng ca
bnh vin. Mt nhm cc nh lp php khc gp phi mt trng hp khc au u
hn vi thm mt kh nng ng ca mt bnh vin na cng ang khn n. Khi
c hi bnh vin no trong hai ci trn h mun ng ca (d nhin h cng c
quyn khng a ra xut no), ch mt phn t cp ti gii php ng ca mt
trong hai. Da vo nhng nghin cu ny v nhng nghin cu khc mang tnh cht
tng t, cc nh nghin cu kt lun rng khi gp phi nhng la chn c lin quan
n tha hip l ngun gc ca mu thun, ta u cm nhn nhng la chn
khng gy hng th.
Ngi ta nhn ra vic a ra quyt nh lin quan ti tha hip tht phin
nhiu v s bu vu ly bt c ci g c th gip h quyt nh. Hy xem xt ng
cnh sau t mt nghin cu khc:
Hy th tng tng bn tham gia xt x mt phin x ginh quyn nui
con ca mt v ly d tng i ri rm. Cc d kin ca v x, lin quan ti
tnh hnh kinh t, x hi, v tnh cm, rt phc tp v m h. V bn quyt
nh a ra quyt nh hon ton da trn nhng thng s t i sau y.
Ph huynh A
Ph huynh B
Thu nhp trung bnh
Mc thu nhp trn trung bnh
Sc khe trung bnh
Vn v sc khe khng ng k
Gi lm vic trung bnh
Phi i rt nhiu do cng vic
Quan h chng mc vi con ci
Quan h rt gn gi vi con ci
Cuc sng x hi tng i n nh
Cuc sng x hi cc k nng ng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTBT)
87
Nghch L Ca S La Chn
Bn se trao quyn nui con duy nht cho phu huynh nao?
Khi gp phi tnh hung ny, 64% ngi tr li trao quyn nui con cho ph
huynh B. Trong khi ph huynh A ch t ti mc trung bnh trong mi phng
din, ph huynh B c hai kha cnh tch cc v ba kha cnh tiu cc, v i vi hu
ht mi ngi, mt tch cc nh bt mt tiu cc.
Hoc c thc s nh vy khng? Mt nhm ngi c phng vn khc c
cung cp lng thng tin y ht nh nhm u, nhng c hi mt cu tng i
khc mt cht: Ph huynh no bn s t chi quyn nui con duy nht? Vi vic
phn xt c cu thnh th ngn ng ph nh, t l phn trm s ngi ng h
ph huynh B rt t 64% xung 55%.
Nhng la chn kh khn kiu ny thng khi ngun cho mt tro lu trong
ngi ta i tm l l cho la chn ca chnh mnh. Loi l l no ta thng i
tm? v d u tin, ngi ta i tm l l chp nhn mt ph huynh. V ph
huynh B p ng c yu cu ny: thu nhp cao v quan h tt. v d th hai,
ngi ta li i tm kim l do t chi mt ph huynh. V ph huynh B cng c
nhng l do khin b t chi: vn v sc khe, i cng tc, v qu nhiu cc
mi giao du x hi. Nhng ngi c phng vn s bm vo dng cu hi a ra
(chp nhn hay t chi) lm c s cho la chn ca mnh. l mt cch gim
nh hoc n trnh mu thun. Nu bn ch n thun nhn vo mt tiu cc, bn s
khng phi lo lng g v tha hip vi mt tch cc.
Mu thun quyt nh l mt nhn t quan trng trong nhng v d v mt n
trnh quyt nh ti va miu t, nhng khng phi l nhn t duy nht. Hy th
ngh v vic c gng quyt nh c nn mua mt my quay phim k thut s vi tin
thng cui nm. Vi mt my quay phim k thut s, bn c th iu chnh hnh
nh quay c v d dng gi chng cho gia nh v bn b, c 2 mt trn mt no
cng hp dn c. V n c b tin ra mua khng? Bn ngh v iu mt
cht v ri quyt nh. Cn by gi, hy th tng tng v vic dng tin thng
mua mt chic xe p leo ni. Bn thch chy xe tp th dc, c bit l nhng
ngn i bn ngoi th trn bn ang sinh sng. V n c phi ng b tin ra
mua khng? Bn ngh v iu mt cht v ri quyt nh. Tip n, hy ngh v
trng hp bn s phi quyt nh l s mua my quay phim k thut s hay xe p
leo ni. Mi mt la chn u cha ng phn li (nhng kha cnh tch cc m ci
cn li khng c) v phn thit (nhng kha cnh tch cc la chn ny khng c
nhng ci kia li c). chng 3, ta thy ngi ta c xu hng cho thy th hin
c cm i vi phn thit. B thit hi 100 la th cm nhn r hn thu li cng s
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
88
Nghch L Ca S La Chn
tin. iu c ngha l khi em so snh gia xe p leo ni v my quay phim k

thut s, mi ci s phi chu ng s so snh. Nu bn chn my quay phim k
thut s, bn s c phn li l cht lng v s tin li ca vic ghi hnh k thut
s nhng thit thi l s khng c tp th dc ti nhng vng xung quanh. Bi
vn d phn thit lun c nh hng to ln hn phn li, phn li ca chic my
quay phim s phn no gim i nu bn em so snh vi chic xe p leo ni, thay
v ch nh gi ring mt mnh chic my quay phim m thi. Trng hp ny cng
c th p dng tng t cho chic xe p leo ni. Mt ln na, v d trn li cho thy
rng khi phi a ra quyt nh lin quan ti tha hip, chng ta s cm thy t tha
mn hn khi c mt la chn khc c a vo.
Lun im ny c xc nhn bi mt nghin cu, trong ngi ta c hi
h s sn lng n mc no ng k mua tp ch ni ting hoc cc cun phim
ni ting. Mt s khc cng c hi cng mt cu hi v nhng tp ch hoc cun
phim thuc cng mt nhm. Trong hu ht mi trng hp, nhng tp ch hoc cun
phim c nh gi ring l, lun c nh gi cao hn so vi khi chng c t
trong mt t hp hay mt nhm. Khi cc tp ch c t trong mt nhm, tng t
tp ch u s b phi by tng mt li v mt thit khi b em ra so snh. V bi v
mt thit s gy ra nh hng ln hn mt li, kt qu sau cng ca s so snh s
mang tnh tiu cc. Ni tm li nhng la chn chng ta cn nhc vi cc la chn
khc thng thng u phi chu b so snh vi cc la chn khc.
Tha hip: s khng thoi mi v tnh cm dn n
nhng quyt nh sai lm
Hu nh ai cng cng nhn rng suy ngh v nhng tha hip s dn n
nhng quyt nh tt hn. Chng ta mun bc s ca mnh cn nhc nhng tha hip
trc khi ngh phng php iu tr. Chng ta mun c vn u t cn trng xem
xt nhng mt tha hip trc khi thng nht xut u t. Chng ta mun cc
bng bo co ngi tiu dng nh gi k nhng mt tha hip gii thiu mt
hng cn mua. Chng ta ch khng mun t mnh nh gi cc mt tha hip. V
chng ta khng mun lm iu v mt l l mt qu trnh khng ly g lm d
chu khi phi cn nhc v nhng ph tn c hi cng nhng thit hi n hm cha.
Nhng ph tn tnh cm ca nhng tha hip tim nng gy ra tc dng cn
ln hn c vic lm nht nha dn s tha mn ca mi ngi i vi tng quyt
nh. Khng nhng th, n cn nh hng ti cht lng ca cc quyt nh . C
v vn bng chng cho rng nhng trng thi tnh cm tiu cc lm nh hng n
s tp trung ca mi ngi. Thay v xem xt mi kha cnh ca mt quyt nh,
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
89
Nghch L Ca S La Chn
chng ta ch chm chm vo mt hay hai kha cnh v c th khng oi hoi ti

nhng mt quan trng khc ca quyt nh. Tnh cm tiu cc cng lm ta mt tp
trung, v khin ta tp trung vo tnh cm hn l bn thn quyt nh . Khi nhng
ri ro phi tha hip lin quan n vic a ra quyt nh tng cao, tnh cm li cng
c sc nng hn v nh hng nghim trng hn ti tin trnh a ra quyt nh.
Cc nh nghin cu cho rng tnh cm tch cc s c tc dng ngc li, gip
ngi ta suy ngh tt hn. Khi , ta s xem xt nhiu kh nng hn v m rng hn
vi c nhng trng hp thm ch kh c kh nng xy ra vi bn thn; chng ta
cng c th nhn ra c mi lin h tinh t gia nhng thng tin m ta c th b
l. Nhng mn qu nho nh nh mt vin ko cho bnh nhn, cng c th gp phn
lm tng tnh chnh xc v nhanh chng ca vic chn on. Ni gn li, tnh cm
tch cc cho php chng ta m rng kh nng hiu bit i vi nhng g gp phi.
iu ny to ra s nghch l. Chng ta c th suy ngh tt nht khi tm
trng thoi mi. Nhng quyt nh phc tp, lin quan ti nhiu la chn v nhiu
kha cnh (chng hn nh ti nn m ng cng vic no?) i hi kh nng suy
lun tt nht. Tuy nhin, chnh nhng quyt nh nh vy y chng ta vo nhng
phn ng tnh cm nh hng n kh nng quyt nh c u l loi suy lun cn
thit.
Ph tn c hi, tha hip, v la chn bung n
Chng ta thy rng khi s quyn chn la c cn nhc tng ln v nhng
c tnh hp dn i lin vi cc quyn chn la b t chi tch ly li, th s tha
mn c c t ci c chn s gim i. y l mt nguyn nhn rt quan trng
cho thy ti sao vic thm cc quyn chn c th lm tn hi n tm trng thoi
mi ca chng ta. V ta khng y cc quyn chn b t chi ra khi tm tr, nn ta
thy tht vng khi s tha mn cng vi cc quyt nh ca mnh b ton b cc
quyn chn m ta xem xt nhng khng chn lm phai m i.
Sau khi cn nhc nhng tc dng tiu cc v tch ly ny ca ph tn c hi,
th chng ta d i theo li khuyn l nn b qua ton b cc ph tn c hi khi a
ra quyt nh. Nu ph tn c hi khin quyt nh tr nn phc tp v khin ta
khn kh, th ti sao ta li suy ngh v chng? Khng may l, nu khng bit v sc
hp dn ca nhng quyn chn y, ta s rt kh phn on c xem mt s u t
tim nng c tt hay khng. iu ny ng vi vic lm, k ngh, quy trnh y hc
hoc gn nh bt k iu g khc. Mt khi ta bt u cn nhc cc quyn chn, th
vn ph tn c hi rt c kh nng s pht sinh. Him khi ch c mt quyn chn
r rng l tt hn v mi phng din so vi nhng ci cn li. Vic chn la hu
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
90
Nghch L Ca S La Chn
nh lc no cng lin quan n vic t b iu g c gi tr. V vy vic suy ngh

v ph tn c hi c th l mt phn quan trng ca qu trnh a ra quyt nh. B
quyt y l hn ch nhm cc kh nng ph tn c hi khng tng ln khin
ton b cc quyn chn khng cn hp dn na.
Vic nhn thc r gi tr ca gnh nng tch ly do ph tn c hi mang li,
c th gip chng ta hiu r hn v nhng g khm ph c ca cuc nghin cu
c cp trong Chng 1. Trong hai nhm ngi tham gia hot ng vi nhiu
hng v khc nhau ca nhn hiu mt cao cp ti mt bn vt mu c t
trong ca hng thc phm c ting. Mt s ngi c gii thiu 6 loi mu mt
trn bn, trong khi nhng ngi khc thy 24 mu. H c th nm bao nhiu ty
thch v sau c cho mt coupon gim gi 1 la cho bt k l mt no mua.
S trng by mu ln hn thu ht nhiu khch hng hn, nhng nhng c nhn ny
khng th thm cc loi mt khc nhau. ng lu l khch hng no thy s trng
by ln hn th tht s t c kh nng mua mt hn nhng ngi no thy s trng
by nh hn v t c kh nng hn rt nhiu.
Trong mt nghin cu khc, sinh vin c ngh 6 hoc 30 ch khc
nhau chn cho bi lun ngoi tn ch. Nhng sinh vin no c ngh 6 ch
th c nhiu kh nng vit lun hn v vit tt hn so vi nhng sinh vin c
ngh 30 ch .
Trong mt nghin cu th ba, cc sinh vin nh gi 6 hoc 30 loi chocolate
ngon theo s hp dn bn ngoi ca chng, ri chn mt loi nm th v nh
gi. H s c cho mt hp nh chocolate thay v nhn tin cng cho vic tham
gia nghin cu ny. Nhng sinh vin no c thy 30 loi chocolate th a ra mc
nh gi thp hn cho loi chocolate h nm v t c kh nng ly c hp
chocolate thay cho tin hn sau cuc th nghim, so vi nhng sinh vin no ch
c cho thy 6 loi.
Cc kt qu ny ngc li vi trc gic. Chc chn l bn c nhiu kh nng
tm thy ci bn thch t mt nhm hai mi bn hay ba mi quyn chn hn l t
nhm su quyn chn. mc thp nht, nhng quyn chn b sung chng thm
c g c, nhng trong trng hp chng cng khng ly i iu g c. Nhng
khi c hai mi bn l mt cn c xem xt th chng ta d tng tng ra l nhiu
l trong s s c cc c tnh hp dn: s mi l, s ngt ngo, mn, mu sc
v ai bit c l chng cn c g na. Khi ngi chn tin n gn mt quyt nh,
th nhng c tnh hp dn khc nhau ca l mt khng c chn c th tng ln,
khin l mt c a thch trng c v t c bit hn. L mt y c th vn l ngi
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
91
Nghch L Ca S La Chn
chin thng cuc tranh ti ny, nhng im s hp dn ca n th khng cn

cao m bo ta mua n. Tng t, vi ti lun vn, mt s c th hp dn v
cc sinh vin bit nhiu v chng, s khc hp dn v chng khu gi s t m,
s khc thu ht v chng lin quan n c nhn v cn s khc th do lin quan n
nhng kin m cc sinh vin ang tho lun trong mt kha hc khc nn mi hp
dn. Nhng s hp dn tim n ca mi ti s tr i s hp dn ca ton b nhng
ti khc. Sai khi lm php tr y, kt qu tnh l khng c ch no s hp
dn khc phc c qun tnh v khin sinh vin ngi xung my x l vn bn.
Nu anh ta ngi xung th khi c vit v ti chn, anh ta c th b lm cho xao
lng bi chnh ti hp dn khc b chi b. N c th ngn anh ta suy ngh r
rng. Hoc c th cm gic tiu cc pht sinh t vic phi cn nhc tha hip s lm
hn hp suy ngh ca anh ta. Theo c hai cch y, cht lng ca bi lun s b nh
hng.
Cch y vi nm, khi cng v n Paris ngh cui tun di ngy, ti
gp phi mt chuyn m ti khng th hiu c cho n khi bt u vi chng
ny. Chng ti ri Lun n vo mt bui chiu y nng tuyt p. Chng ti i
b th gin dc theo mt trong nhng i l ln ca thnh ph ny v tm mt ni
dng ba tra c d tnh nhiu. Ti mi nh hng chng ti nghin cu thc
n c dn bn ngoi. Ni u tin chng ti thy c tt c nhng mn hp dn,
v ti gn nh sn sng dng li ni y. Nhng lm th no chng ti c th Paris
v i ngay vo nh hng u tin chng ti gp? V vy chng ti tip tc i v tm
thm nh hng khc. V nh hng khc. V nh hng khc na. Gn nh mi ni
chng ti thy u c v tuyt vi. Nhng sau khong 1 gi, v mt t thc n ti
thy mnh ang mt i s thm n. Cc nh hng chng ti gp phi dng nh ngy
cng mt i s hp dn. Sau gn mt gi, ti ng l phi tht s hnh phc khi hon
ton b qua ba tra.
Ti c v nh khm ph ra mt phng php n king tuyt vi tha mn
bng cch gi v. Bn ch tng tng bn thn mnh ang n nhng mn n yu
thch v sau khi tng tng v chng, th bn bt u thy no. Cui cng,
n lc ngi xung v n th bn khng cn thm n nhiu na. Thc t, iu ang
xy ra chnh l s tch t ph tn c hi. Khi gp phi mt quyn chn hp dn sau
ci khc, th mi quyn chn mi tht s lm gim i s hng th tim n m ti
cm thy sau khi la chn. Vo cui gi th khng cn s hng th no na.
R rng l ph tn c hi tch t ca vic thm quyn chn vo nhm quyn
chn ca mt ngi c th lm gim i s tha mn. N thm ch c th khin mt
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
92
Nghch L Ca S La Chn
ngi tr nn khn kh. Nhng ti ngh c mt l do na cho s tt gim ny, mt

l do m ti c th minh ha bng v d sau y: Gn y ti sng ti Swarthmore,
bang Pennsylvania, mt khu vc ngoi xinh p c ngi trng cao ng m ti
ang dy. Nhiu ngi mun c c khu vc ny. N c mu xanh ph dy vi
nhiu cy c th ln v v i. N bnh yn v tnh lng. N an ton. Trng hc li
tt. Ti c th i b n trng. Tm li, l mt ni tt bn sinh sng. Nhng
mt iu khin nhiu ngi quyt nh khng mun c khu vc ny l do n khng
c ca hng video tt. Ch c mt chi nhnh ca chui ca hng quc gia v d cho
bn 1 triu bn phim n khch mi nht, th tin li kh t cc phim t mang tnh
thng mi hn hoc c hn. Cn tin li gia cc phim c lm bng mt ngn
ng ngoi ting Anh th gn nh l khng c. iu ny gy ra mt kh khn cho ti,
c bit khi ti phi l ngi chn phim m gia nh hay bn b ti mun xem cng
nhau.
Vic chn phim cho ngi khc khng phi l hot ng a thch ca ti (c
l bn s nh n l mt trong nhng cu hi theo Cn Phng i m ti cho bn
thy Chng 4). Vic chn phim no khin mi ngi ngc nhin v thch th s
chu p lc. Trong khu vc ca ti, n tr thnh iu g ca mt tr chi khi
ly s la chn khng hay v ngi chu trch nhim v n lm tr a. Mt khc,
nhng li bnh phm nh cng ch l ni a. Quan trng hn, ngay c khi nghim
tc th h vn nhn thc y rng cc la chn ti ca hng video a phng
khng phong ph lm. V vy, Swarthmore, khng ngi no trng ch nhiu v
khng ngi no bt li ngi chn mt cch nghim tc v bt k ci g anh ta
mang v nh.
Sau ti chuyn n trung tm khu bun bn Philadelphia. Ba tng lu trong
ta nh ti l ca hng video c mi th. Cc phim thuc mi vng, mi th loi,
mi quc gia. Vy th hin gi iu g s mt i khi ti n thu bng video cho
nhm ti? By gi ai s l ngi c li nu ti mang v phim g m mi ngi
xem l mt thi gian? By gi n khng cn l s phn nh cht lng ca ca hng
na. N l s phn nh th hiu ca ti. V vy vic c quyn chn hp dn c
ngha l khng cn l do no ho s tht bi na. Trch nhim i vi s la chn d
s hon ton thuc v ti v nhng g t cc lin quan n s la chn video ca
ti li tng ln.
Ngay c nhng quyt nh nh nht nh vic thu bng video cng tr nn
quan trng, nu chng ta tin rng nhng quyt nh ny ang tit l iu g quan
trn v bn thn chng ta.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
93
Nghch L Ca S La Chn
Nhng s la chn v cc l do
Khi s t cc ca cc quyt nh tng ln, chng ta cng cm thy cn chng
minh nhng quyt nh y. Ta thy buc phi ni r rng t nht l vi bn thn
ti sao ta a ra mt s la chn c th nh th. Nhu cu tm kim l do ny c v
hu dng; n s nng cao cht lng cho s la chn ca chng ta. Nhng n khng
nht thit phi lm c iu .
C v nh mi s chn la u cn l do, nhng vi nghin cu gn y cho
rng kiu a ra quyt nh n gin v thng thn ny khng phi lc no cng
chnh xc. Trong mt nghin cu y, nhng ngi tham gia c yu cu nm v
xp hng 5 loi mt khc nhau. Mt nhm khng c hng dn. Nhm th hai
c bo l suy ngh l do khi ang xc nh th t xp hng ca mnh. Sau khi
nm, cc nh nghin cu so snh bng xp hng ca nhng ngi tham gia vi bng
xp hng ca cc chuyn gia xut bn trong Cc bo co Ngi tiu dung. iu
m cc nh nghi cu tm ra l nhng ngi tham gia no khng c hng dn s
cho bng xp hng gn ging vi cc chuyn gia hn nhng ngi tham gia c
hng dn l phi suy ngh l do. D kt qu ny khng nht thit cho thy rng vic
suy ngh l do cho cc quyt nh khin chng t hn, nhng n tht s cho thy
rng vic suy ngh l do c th thay i quyt nh. iu ny ng rng con ngi
khng phi lc no cng suy ngh trc tin v quyt nh th hai.
Trong mt nghin cu khc, sinh vin c yu cu nh gi 5 p phch thuc
loi nh th thng c dng trang tr k tc x. Hai bc l tranh m thut ca
hai danh ha, mt ca Monet v mt ca Van Gogh. Ba bc cn li l nhng tranh
bim ha hoc nh ng vt c km ch thch. Kim tra trc cho thy hu ht cc
sinh vin u thch tranh Monet v Van Gogh hn l nhng bc tranh hot hnh ng
vt rc r nhng khng my gi tr. Trong nghin cu ny, mt na sinh vin c
yu cu vit mt bi lun ngn gii thch ti sao h thch hoc khng thch mt trong
s cc bc tranh. H c m bo rng khng ai khc c c bi lun ca h.
Nhng sinh vin cn li th khng c yu cu lm nh th. Sau c nhm sinh
vin s xp hng cc tm p phch. Ngoi ra, khi cuc nghin cu xong, h c
quyn em v nh mt trong s cc bc tranh . Bn sao ca nhng tm p phch
c cun li, mt trng ln ra ngoi cc sinh vin khng phi lo b ngi khc
nh gi v gu thm m ca mnh. Vi tun sau, mi sinh vin tham gia nghin cu
nhn c mt c in thoi. H c hi c hi lng vi tm p phch khng v
hi lng nh th no. H c cn gi tm p phch khng? C treo n trn tng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
94
Nghch L Ca S La Chn
khng? H c nh em p phch theo khi v ngh h khng? H c chu bn p

phch ca mnh khng?
c im th v u tin ca nghin cu ny l ngi c yu cu vit
suy ngh ca mnh v nhng bc tranh cho bit, h thch nhng bc tranh hot hnh
vui nhn hn l nhng bc tranh ngh thut. Ngc li, nhng ngi khng c
yu cu vit ra th li bo h thch tranh ngh thut hn. Khi nhng ngi ny c
yu cu nu l do th dng nh cc l do ca h li cho thy h thch iu ngc
li. Cng vi hiu ng ny, nhng ngi tham gia nghin cu c yu cu vit ra
l do th dng nh h c v thch chn bc tranh vui nhn em v nh hn l
nhng ngi khng a ra l do. Nhng quan trng hn ht, trong cuc in thoi
sau , nhng ngi tham gia vit ra l di th dng nh t hi lng hn vi tm
p phch m h chn so vi nhng ngi khng nu l do. Nhng ngi ny cng
t c kh nng gi li tm p phch hn, hoc treo n ln, hoc mun em n v nh
v mun bn n hn.
Nghin cu ny cho thy rng khi mi ngi c yu cu cho bit l do v
nhng iu h thch th h kh tm ra li din t. i khi ngi ta thng d din
t nhng kha cnh khng phi l quyt nh nht i vi cm gic chung ca h.
Mi ngi t gp kh khn hn khi phi din t ti sao tm p phch kia vui nhn
hn cc tm khc, so vi vic phi gii thch ti sao tranh Van Gogh li p hn
tranh Monet. V th h chp ly nhng g h c th din t c, v xem iu
l iu c bn quyt nh thch ca mnh. Nhng khi li ni c ni ra th nhng
li ni ny cng lm cho ngi ni ra chng tr nn quan trng hn. Khi a ra
quyt nh th nhng l do r rng, c th din t c li c trng lng hn so
vi nhng l do m h. Khi thi gian qua i, nhng l do m con ngi ni ra
ch tr thnh tm nn, v con ngi li c nhng thch khng th gii thch c
bng li, m nhng thch ny c th khin h chn mt p phch khc ch khng
phi ci m h mang v. Khi s ni bt ca nhng l do ni c bng li m dn
th con ngi cng khng cn cm thy hi lng vi quyt nh mnh chn.
Trong mt v d cui cng, mt s cc i sinh vin yu nhau c mi
tham gia mt nghin cu v hiu lc ca mi quan h lng mn trong mi trng
i hc. Sau nghin cu u tin c thc hin trong phng th nghim, th nhng
ngi tham gia c yu cu tr li mt bn cu hi v mi quan h ca h mi
tun trong bn tun. phn nghin cu trong phng th nghim, mt na nhng
ngi tham gia c yu cu in vo mt trang phn thch cc l do ti sao mi
quan h ca h li nh hin gi. Na cn li in vo mt trang gii thch ti sao h
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
95
Nghch L Ca S La Chn
li chn ngi kia. Bn cng c th on c rng vic vit v mi quan h ca h

lm cho h thay i thi v chnh mi quan h . i vi mt s ngi, thi
ca h tr nn tch cc hn, cn mt s ngi khc th tr nn tiu cc hn. D
tch cc hay tiu cc th thi ca h cng thay i. Mt ln na, l do y c
th l nhng g c th gii thch c bng li khng hn l nhng g quan trng
nht. Nhng mt khi mi quan h c din t thnh li th nhng li ni ny
bng c trng lng hn i vi ngi ni.
Mt quan im tch cc t kt qu cui cng ny l qu trnh phn tch mt
mi quan h thc s khin ngi ta nhn vo bn trong, nh chng ta hiu
c bn cht tht ca mi quan h ca mnh. Nhng kt qu li l ngc li so vi
im tch cc trn. Khi so snh cc sinh vin c yu cu nu l do v cc sinh
vin khng c yu cu nu l do, cc nh nghin cu thy rng nhng thi
khng c phn tch li l iu d bo tt hn cho mi quan h no so vi thi
c phn tch. Nhng ngi c yu cu nu l do v th hin thi tch cc
i vi mi quan h ca mnh th khng chc vn cn duy tr mi quan h trong
6 thng tip theo. Cng nh trong nghin cu vi cc tm p phch, vic a ra l
do c th bin nhng cn nhc khng quan trng thnh quan trng tm thi v cho
ra mt cch nh gi t chnh xc hn v vic h thc s cm thy nh th no.
Khi nu ra nhng quan im trn ti khng c ni rng, chng ta ng nn
suy xt cc l do hoc nhng kha cnh khc nhau khi a ra quyt nh. Nhng g
ti mun ni y l lun c nhng iu khng ng ti i vi quyt nh ca
chng ta, d cho c phn tch. Da trn nghin cu v s tha hip v vic luyn
tic cc ty chn b qua, vn ti mun ni y l khi s la chn tng th
nhng nh gi ca chng ta i vi cc la chn trc khi quyt nh cng phi
tng. Cho d chng ta c c gng tm ra tht nhiu l do khin la chn ca chng
ta lc ny l ng, nhng nhng la chn ny s khng phi lc no cng ng sau
ny.
Ti c may mn c ging dy ti mt trng i hc c mt s sinh vin
ti nng nht th gii theo hc. Trong khi sinh vin cc trng khc th rt vui khi
tm c mt mn hc m cc em khng ch thch hc m cn gip cc em kim
sng sau ny, th cc sinh vin trng ti li c nhiu s thch v kh nng. Nhng
sinh vin phi quyt nh mnh s tp trung vo th no m mnh thch lm hn c.
Nhng sinh vin ny khng b gii hn v vn ti nng hay nng lc nn th gii
m rng i vi cc em. Nhng liu cc em c hn hoan vi c hi ny ca mnh
khng? Khng phi em no m ti ni chuyn cng cm thy nh th. Thay vo
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
96
Nghch L Ca S La Chn
cc em li trn tr vic la chn gia kim tin v lm iu g c li ch cho x

hi lu di, gia vic tn dng nhng tri thc cc em c c hay thc hin nhng
vic sng to nht thi, gia vic ch nn ch tm hon ton cho cng vic hay lm
vic sao c cuc sng cn bng, gia vic chn la ni lm vic trong mt
thnh ph x b, gia vic hc tip hay i lm. i vi nhng cu hi quan trng
nh th ny th cc em c gng tm ra l do a ra mt quyt nh sng sut nht.
Ngoi ra cn nhng yu t khc mang tnh linh ng nh gia nh, bn b, v
ngi yu nn sinh vin ca ti cng khng th p t ngi khc gii hn li cc
la chn ca mnh. Nhng ngi thn sng u v nhng sinh vin ny mun
gn h c no l nhng yu t m cc em phi xt n khi a ra quyt nh. Nhng
yu t ny chnh l cc tha hip nm ngoi bn thn cng vic m cc em nh
chn. Mi th u c th v th no cng c th chn c. Mi la chn m cc
em cn nhc u c nhng im hp dn ca n, v vy cng c nhiu c hi c
tnh n vi nhng la chn hp dn , cng lm cho qu trnh a ra quyt nh
tr nn kh khn. Cc em t hi cc em nn lm iu g mi ng? Lm th no
bit c iu ?
Chng ny cho thy nhng quyt nh nh th ny to ra s kh chu v
kh dt khot. Nhng sinh vin ny c t t, lm nhng cng vic lt vt, i thc
tp hy vng rng nhng vic s gip h tm c cu tr li ti s nh th no
khi trng thnh?. i vi nhiu sinh vin, cu hi bn s lm g khi tt nghip
l mt cu hi khng my d chu, ni chi l tm ra cu tr li. Kh trnh khi kt
lun rng gi m sinh vin ca ti t ti nng i mt cht hoc t gn b vi gia nh
i ng lc no cng ngh rng phi nh c gn ngi thn ca mnh, hoc thm
ch l mt t t tng cu an c th chn mt cng vic an ton v vui th vi n.
Khi c t la chn v nhiu gii hn hn th nhiu tha hip s c gim i, v con
ngi s t phi nghi ng, t phi b n lc xem xt a ra quyt nh, cm
thy hi lng hn, khng phi suy ngh qu nhiu v quyt nh mnh a ra.
S mt mi v tinh thn v s tr tr do c qu nhiu la chn c trnh
by trong cun sch: Khng hong cuc i: nhng thch thc duy nht i vi
tui hai mi. Thng qua cc cuc phng vn, cun sch nu c nhng nghi
ng v nui tic m nhng thanh nin thnh t thng hay mc phi. Khng c tnh
n nh, khng c s chc chn v khng d on c tng lai. Ng vc bn thn.
Nhng iu ny khin con ngi kh n nh cuc sng hn.
S liu thng k ton quc khng nh nhng iu nu trong sch. C n
ng v ph n u kt hn mun hn 5 nm so vi th h trc. Cn iu g d gy
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
97
Nghch L Ca S La Chn
n o hn l vic la chn bn i v nh mt c hi c tri nghim nhng iu

th v t nhng ngi ta tm hiu? Cng so vi th h trc, th h by gii gn b
vi mt ch lm t hn gn mt na. Cho d tr hon vic kt hn v trnh cam kt
gn b vi mt ch lm no c th cho con ngi thm nhiu c hi t khm ph,
nhng chnh s t do v t khm ph ny dng nh cng lm cho ngi ta lc li
hn l tm c hng i ng. Mt ngi tham gia nghin cu ni rng vn
ca vic c qu nhiu la chn l ch bn phi chu trch nhim vi nhng g xy
n vi mnh.
Ti sao la chn li kh khn n vy?
Trong lch s loi ngi, con ngi thng khng phi i mt vi qu nhiu
la chn v nhiu c hi m ra. Thay v hi ti nn chn A hay B hay C? th h
li thng hi ti c nn chn n hay khng? trong mt th gii c s khan him,
th c hi khng t n xut hin hng lot, v nhng quyt nh m con ngi phi
i mt l tin n hay trnh i, chp nhn hay t chi. Chng ta c th thy rng
kh nng phn on tt vn ci g l tt ci g l xu l mt yu t sng cn.
Nhng phn bit gia tt v xu th d hn rt nhiu so vi vic phi chn c ci
no l tt, ci no l tt hn v ci no l tt nht. Sau hng triu nm sng st nh
nhng phn bit c tnh cht n gin, c v nh loi ngi chng ta cha c
chun b v mt sinh hc i mt vi nhiu la chn trong th gii hin i.
Nh tm l hc Susan Sugarman ch ra rng lch s dng ngn gn ca
loi ngi chng ta c th hin khi trong thi k pht trin ca tr nh: Em b
khng phi la chn nhiu. Chng ch chp nhn hoc t chi nhng g c a
n cho chng. i vi nhng a b mi bit i cng th. Cha m hi nhng cu
nh Con c mun ung nc tri cy khng?, con c thch i chi cng vin
khng?, con c mun i xung dc khng? v a b tr li c hoc khng. Sau
, khi a tr c c mt cht kh nng v ngn ng th cha m li bt u hi
con c thch ung nc to hay nc cam?, con mun i cng vin hay i bi?,
con mun trt xung ci dc hay ngi trn u quay?. Lc ny th a tr khng
cn ch tr li c hoc khng. Mt ngi m miu t s kh s ca a con 5 tui
nh th ny:
Ti thy rng i khi con trai ti gp kh khn khi phi ra quyt nh loi
b bt ci g . Ti thc c rng con ti phi lm iu v c cm
gic mt mt. Vic chn mt th g trong hai th ng ngha vi vic th
kia b mt i. Sau cung th vic a ra quyt nh c g gim bt nim vui
ca chng ta khi c c th g , mc du khi ra c quyt nh cng l
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
98
Nghch L Ca S La Chn
mt s th pho nhe nhom. Ti ch con ti ging c gii thot nh th

no, nh th n b ng bng khi c phi chn ch khng dt khot. Thc
s con ti khng th quyt nh c nu khng c gi . Gn y nht ti
cng thy nh vy khi n phi la chn nhng cy kem que nhiu mu sc.
Chng ta u thc c rng trng thnh ng ngha vi vic phi a ra
la chn v b qua nhng la chn khc. Nhng lch s tin ha ca chng ta cho
thy y l mt bi hc kh. Hc cch la chn ng l rt kh. Hc cch la chn
sng sut li cng kh hn. V hc cch la chn sng sut trong mt th gii c
v s la chn th cng kh, thm ch l qu kh.
Quyt nh c th thay i: mt gii php o tng
dnh cho vn la chn
Ci ny c tr li c khng?, ti c rt tin cc li c khng?, nhng
cu hi kiu ny thng gii quyt c nhiu vn b chn sai, t nht l tm thi.
Khi chng ta bit rng mnh quyt nh sai v c th thay i quyt nh, th s
tha hip s gip chng ta t chu thit hi nht v nhng ty chn m chng b qua
trc s tr thnh cu cnh. Thc s l chng ta s sn sng b qua mt khon
ph bo him phng khi chng tat hay i quyt nh. Thng th chng ta ra
quyt nh ging nh vic i mua vy (khng cho i hoc tr) v tr tin cho
chng ta mua ngay lp tc. C l mt trong nhng l do khin vic ra quyt nh tr
nn kh khn n vy, l do chng ta khng thay i quyt nh c. Hn
nhn khng i km vi bo m hon li tin, s nghip cng vy. Thay i quyt
nh i vi hai vic thng khin chng ta phi tr gi t v thi gian, nng
lng, tnh cm v tin bc.
V th c v nh nn khuyn mi ngi hy a ra nhng quyt nh c th
thay i c v sai lm m h gy ra c th sa cha c. Cnh ca vn m. Ti
khon vn s dng c. a ra quyt nh d ln hay nh vi thi nh th ny
s gim bt cng thng v nhng cm xc tiu cc m chng ta nghin cu.
ng, nhng vn phi tr mt ci gi no . Mt lot cc nghin cu gn
y a ra cho mt nhm ngi mt quyt nh c th thay i c v mt nhm
khc mt quyt nh khng thay i c. trng hp th nht, ngi tham gia
chn ra mt tm nh t mt b nh en trng gm t 8 n 10 tm m h chp
trong mt kha hc nhip nh. nhm kia, ngi tham gia c yu cu chn mt
tm p phch nh t mt b cc p phch in bn tranh ngh thut. Nghin cu cho
thy nhng ngi tham gia d c php thay i quyt nh nhng thc s hu nh
khng ai lm vy. Cn nhng ngi c nh sau ny s thay i quyt nh th li
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
99
Nghch L Ca S La Chn
cm thy t hi lng hn vi la chn ca mnh so vi nhng ngi c yu cu

a ra quyt nh khng thay i c. V c l quan trng nht l nhng ngi
tham gia khng bit rng chnh ngh mnh c thay i quyt nh s nh hng
n s hi lng ca h i vi nhng th m h chn.
V th nu quyt nh ri s c lc thay i quyt nh dng nh cng
khin chng ta phi tr mt gi no v tm l. Khi chng ta c thay i quyt
nh th d nhin chng ta s dnh t tm tr hn cn nhc quyt nh ca mnh.
V c l chng ta cng mt t n lc hn khng suy ngh nhiu v nhng la chn
m chng ta b qua.
Sau cng, nu bn b mt khon tin cc khng th hon li mua mt cn
nh vn nho Martha th bn s ch trng n v p bi bin v nhng cn ct.
Tuy nhin nu tin cc ca bn c th c hon li v cnh ca vn ang m th
bn c th cn tip tc cn nhc vic mua mt ni n nu trong rng rm Costa
Rica. Bi bin v nhng cn ct cng khng p hn trong mt bn, m ngi nh
trong rng rm cng khng km hp dn hn.
Hoc i vi nhng trng hp c tin cc ln hn nh hn nhn chng
hn, im khc bit gia nhng ngi xem hn th l mt iu g thing ling v
khng th ph v v nhng ngi xem hn th nh nhng s tha hip m c th
thay i nu hai ngi ng thun. Chng ta c th ngh rng nhng ngi xem hn
nhn l s cam kt khng th thay i c thng l nhng ngi dnh nhiu tm
tr hn cho quyt nh ca mnh lm sao quyt nh c th khin h hi lng
hn l nhng ngi xem quyt nh hn nhn thoi mi hn. V vy, nhng ngi
c hn nhn khng th thay i c th hi lng hn vi cuc sng hn nhn ca
mnh so vi nhng ngi thay i. Khi chng ta thy nhng cuc hn nhn tan v,
chng ta c th ngm li mnh, v cho rng tht may khi nhng cp v chng c
mt thi thoi mi vi cam kt hn nhn, cho d cam kt khng hiu qu.
Chng ta hu nh khng cho rng thi linh hot l ng mt vai tr no khi
hn nhn tht bi.
C hi, Ph tn c hi, v Ngi cu ton
Khng ai thch a ra tha hip. Khng ai thch nhn ph tn c hi gia tng.
Nhng vn ca tha hip v ph tn c hi s lm nh hng ti ngi tri tc.
Hy nh rng loi ngi ny ch tm kim mt ci g va m thi ch khng phi
ci tt nht. Va c th vt qua c suy ngh v ph tn c hi. Thay vo ,
chun va s lm cho ngi tri tc bt tm ti, bt i hi nhng la chn
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
100
Nghch L Ca S La Chn
hn l ngi cu ton, v do vy h s c t ph tn c hi hn. Cui cng, ngi tri

tc t c kh nng ngh v mt th gii hon ho ch c trong gi nh.
Vi nhng l do , vic phi tin hnh tha hip thc s kh khn cho ngi
cu ton, v cng vi ph tn c hi, ti tin rng y chnh l nhng yu t lm cho
cuc sng ca nhng ngi cu ton bt hnh phc, bt tha mn, v d b trm cm
hn ngi tri tc.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
101
Nghch L Ca S La Chn
CHNG 7
GI M: VN CA S
HI TIC
Bt c khi no bn a ra mt quyt nh khng mang li hiu qu nh mong
mun hoc i vi mt la chn ng l ra cn c th lm c nhiu hn th, bn
s tr thnh mt nn nhn ca s hi tic.
Cch y vi thng, hai v chng ti t mua mt chic gh lm vic cng
ngh cao qua mt cuc u gi trn mng eBay. Chng c chic gh no c giao
v phi v mua bn ny ch l tr la o. Chng ti, cng mt s ngi khc, mt
mt khon tin. Ln lt hai v chng ti hi nhau: Lm sao mnh c th ngc
nghch n th?. C phi chng ti hi tic v b la. Chc chn l th.
y chnh l hi tic hu quyt nh. Tc l, hi tic xy ra sau khi chng ta
tri nghim kt qu t quyt nh ca chnh mnh. Nhng cng c ci gi l hi
tic c d bo trc, manh nha ch gy hu qu ngay trc khi quyt nh c
a ra.
Hi tic hu quyt nh thnh thong c cp ti nh ni n nn ca
ngi mua. Sau mt quyt nh mua hng, chng ta bt u c nhng suy ngh tip
theo, t thuyt phc mnh chi b nhng la chn khc thc ra tt hn ci chng ta
chn, hoc tng tng rng vn cn nhng la chn khc tt hn m ta cha khm
ph ht. Cm gic ng cay khi hi tic lm gim i s tha mn chng ta c c,
cho d s hi tic c c bin minh i chng na. Hi tic c bo trc ch
lm cho tnh hnh ti t thm, bi v n s mang li khng ch s bt mn m cn c
cm gic tr tr. Nu mt ngi no t yu cu mnh mua mt cn nh ch
khm ph ra mt cn khc tt hn vo tun ti, c ta s khng mua n.
C 2 loi hi tic d bo trc v hu quyt nh s lm tng nhng ri ro
tnh cm ca quyt nh. Hi tic d bo trc cng lm cho vic a ra quyt nh
kh khn hn v hi tic hu quyt nh s lm mt cm hng tn hng thnh qu
do quyt nh mang li.
Khng phi c nhn no cng d hi tic nh nhau. Nh li trng hp ti v
ng nghip nh gi nhng khc bit c nhn khi hi tic, chng ti nhn ra rng
nhng ai c im s hi tic cao thng t hnh phc, t hi lng, t lc quan v c
xu hng tr thnh nhng ngi cu ton. Thc s, chnh nhng ni lo v hi tic
l nguyn nhn mu cht khin cho mt ngi tr thnh cu ton. Cch duy nht
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
102
Nghch L Ca S La Chn
mt ngi khng cm thy hi tic v quyt nh ca chnh mnh l phi lm sao tn

dng cho c quyt nh tt nht c th. V vy, v phng din tm l, hi tic
nh hng xu n con ngi. V li mt ln na, khi bn cng c nhiu la chn,
cng c nhiu kh nng bn s phi hi tic.
Mc d c nhng khc bit gia cc c nhn v mc nhy cm hi tic,
mt s tnh hung sau y c nhiu kh nng gy ra s hi tic:
Xu hng b l
Mt nghin cu trnh by trng hp sau vi nhng ngi c phng vn:
ng Paul c c phn ti cng ty A. Trong nm qua ng ny c nh chuyn
sang mua c phn cng ty B, nhng quyt nh khng lm. Gi y, ng
Paul nhn ra l ra mnh c th li 1.200 la nu nh chuyn sang mua c
phn ti cng ty B.
ng George c c phn ti cng ty B. Trong nm qua ng ny chuyn sang
mua c phn ti cng ty A. Gi y, ng George nhn ra rng l ra mnh c
th li 1.200 la nu nh gi c phn ti cng ty B.
Gia 2 ngi, ai hi tic nhiu hn?
V rng c hai ng A v B u c c phn ti cng ty A v c th giu hn
1.200 la nu nh s hu c phn ti cng ty B, nn c hai ngi c v nh
trong cung mt hon cnh.
Nhng 92% ngi c phng vn cho rng ng George s tht vng hn.
im khc bit mu cht s hi tic gia hai ngi l ng George hi tic v
chuyn mnh lm (chuyn sang mua c phn cng ty A), trong khi ng Paul ch
hi tic v mt chuyn mnh khng lm (mua c phiu cng ty B). Hu ht mi
ngi trong chng ta u c mt trc gic rng chng ta hi tic cho nhng hnh
ng lm m khng mang li hiu qu nh mong mun, hn l hi tic v nhng
hnh ng n ra nn lm v c th mang li kt qu tt hn. Trng hp ny thnh
thong c cp ti nh l mt xu hng b l, mt xu hng xem nh vic
khng hnh ng khi chng ta nh gi cc h qu t chnh quyt nh ca mnh.
Tuy vy, nhng bng chng gn y cho thy vic tin hnh mt hnh ng
khn phi lc no cng r rng hn vic b l n. Khi c hi hi tic g nht trong
vng 6 thng tr li y, ngi ta thng cp ti nhng hnh ng khng nh
mong i. Nhng nu em cu hi p dng cho khong thi gian c mt i, con
ngi c xu hng ni ti nhng vic khng th lm hn. V v th, n cho thy
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
103
Nghch L Ca S La Chn
rng kha cnh tm l vn c nh hng ti tng quyt nh ca chng ta, v khi

thi gian tri qua, s hi tic v nhng g ta khng th lm ngy mt ln hn.
Ngng gn
Kha cnh th hai nh hng n s hi tic chnh l vic chng ta n gn
vi vic t c kt qu mong mun nh th no. Hy xem xt v d sau:
ng Crane v ng Tees d tnh s n sn bay cung lc i nhng chuyn
bay khc nhau. H i trn cung mt chic xe chuyn ch v b ket xe. C hai
cung n sn bay tr hn 30 pht so vi lch bay. ng Crane c cho bit
chuyn bay ca ng xut pht ng gi, trong khi chuyn bay ca ng Tees
ch mi ct cnh cch y 5 pht.
Trong 2 ngi, ai s tht vng hn?
96% ngi c hi cho bit ng Tees s tht vng hn. V bn cng c th
ng cm vi ni bc dc ca ng Crane: Phi chi hnh khch ln chic xe
chuyn ch ng gi. Phi chi i ng Main Street thay v Elm Street. Phi chi.
V nhiu ci phi chi khc na. C rt nhiu cch mng tn v kt qu cng
vic. Khi bn tht bi v cn cch mc tiu qu xa, tht kh c th hnh dung nhng
khc bit nh c th dn n mt kt qu thnh cng. Nhng khi bn ch b l mt
cht c hi, mi chuyn li khc.
Lin quan ti nh hng ca ngng gn, trong s 2 ngi sau y, bn
ngh ai s hnh phc hn: ngi ot huy chng bc (th nh) trong k th vn hi,
hay ngi ot huy chng ng (th 3)? R rng l th hai th c v tt hn th 3,
v vy ngi ot huy chng bc t hn phi hnh phc hn. Nhng iu ha ra
li l sai. Ngi ot huy chng ng l ngi hnh phc hn. Khi ng trn bc
lnh huy chng, ngi ot huy chng bc ang nghin ngm v nhng g mnh
b l. Ch cn c gng thm mt cht na thi, chin thng cui cng s thuc v
h. i vi ngi ot huy chng ng, suy ngh duy nht ca h lc ch l: ch
mt cht na thi, ta tr thnh k trng tay. V do vy, ngng gn ca ngi
ot huy chng bc l chin thng, trong khi i vi ngi huy chng ng l
mt tht bi hon ton.
Trch nhim cho kt qu
Yu t mang tnh quyt nh cui cng ca s hi tic l trch nhim.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
104
Nghch L Ca S La Chn
Nu mt ngi bn mi bn i n ti mt nh hng do anh ta chn v bn

n khng ngon ming. C th bn s tht vng, s khng hi lng. Nhng bn c
thy hi tic khng? Cm gic s ngc li nu bn chn nh hng v n thy
khng ngon. y chnh l lc bn cm thy hi tic. Mt vi nghin cu cho thy
nhng kt qu khng nh u lm ngi ra khng cm thy vui, bt k h c chu
trch nhim v iu hay khng. Trong khi , ngi ta ch cm thy hi tic v
nhng kt qu khng nh mong i khi h chu trch nhim chnh v iu .
Nu chng ta kt hp c nhng yu t ny li vi nhau, chng ta s c c
mt bc tranh hon chnh ca nhng iu kin lm cho hi tic c bit c sc nng.
Nu chng ta chu trch nhim v mt hnh ng mang li h qu xu m l ra kt
qu ca n c th tt hn, chng ta s d dng tr thnh con mi ca s hi tic.
iu ct li l, tri nghim ca mi ngi cng do nhng la chn gy ra, chng
cng lm ta cm thy hi tic nu nh la chn khng mang li hiu qu nh
mong mun.
Hi tic v th gii ca
Phn hin thc v Gi nh
Ci lm cho s hi tic trm trng thm chnh l nhng suy ngh nh vy
khng b rng buc vo hin thc khch quan. Sc mnh ca tr tng tng con
ngi cho php h ngh v nhng th khng tn ti trong thc t. Khi phi la chn
gia hai cng vic m mt c c hi thng tin cao, mt mang li mi trng lm
vic thn thin, ti c th d dng mng tng v mt cng vic c c hai th .
Kh nng lin tng v nhng ng cnh l tng mang ti mt ngun cung cp
khng bao gi cn ca nhng nguyn liu th cho nhng hi tic tri nghim.
Suy ngh v mt th gii nh th l n khng phi vy, hoc ng l ra c th
l vy, c gi l nhng suy ngh phn hin thc. Chic xe chuyn ch i n sn
bay i trn ng Elm Street. l mt s tht. L ra n c th i trn ng Main
Street. iu tri vi s tht. Chng ta khng th no tri qua mt ngy m khng
c nhng suy ngh phn hin thc . Nu nh khng c kh nng tng tng v
mt th gii khc hn vi th gii hin thc v sau cng khng th hnh ng
bin th gii tng tng y thnh s tht, con ngi khng bao gi c th tn ti
nh mt thc th cao cp nht qua hng trm triu nm. Th nhng, mt tri cng
nhng suy ngh phn hin thc ch n l ngun gc cho s hi tic, bt k l
hi tic hu quyt nh hay hi tic c d bo trc.
Cc nh tm l hc nghin cu su v suy ngh phn hin thc khm ph ra
c rng hu ht mi ngi u khng b cun vo qu trnh ny cng mt lc.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
105
Nghch L Ca S La Chn
Chng ta khng ngi vng trn, nhm nhp c ph sng v t hi cuc i mnh s
ra sao nu nh chng ta c sinh ra ti Nam Phi thay v ti M; hoc nu qu o
tri t s gn mt tri thm mt vi ngn dm na. Thay vo , suy ngh phn hin
thc ch b kch hot bi nhng chuyn khin ta khng hi lng, nhng chuyn gy
ra tnh cm tiu cc. Suy ngh phn hin thc xut hin nh phn ng li nhng
tri nghim khng hay nh im thi thp, trc trc trong chuyn tnh cm, hoc bnh
tt hay ci cht ca ngi thn. V khi nhng suy ngh phn hin thc xut hin,
chng gy ra thm cng nhiu tnh cm tiu cc, nh hi tic chng hn v sau
chnh s hi tic li to ra nhng suy ngh phn hin thc ri c th tip tc dn
n nhng tnh cm tiu cc. Mc d hu ht mi ngi c th xoay s dn nn
nhng suy ngh phn hin thc ca mnh trc khi b cun sa vo vng xon c cc
mnh ny, mt s c bit l nhng ai b chng trm cm li khng th cng
li c lc y theo chiu i xung .
Khi xem xt ni dung thc s ca nhng suy ngh phn hin thc, cc nh
nghin cu thy rng nhng c nhn c xu hng tp trung vo nhng kha cnh ca
mt tnh hung m h nm quyn kim sot. V d, khi c hi tng tng v
mt v tai nn xe hi lin quan n vic ti x li xe qu tc vo mt ngy ma
v b hn ch tm nhn, nhng ngi c phng vn rt kh d s cho rng tai nn
s khng xy ra nu nh ti x li xe cn thn hn thay v thi tit hm kh ro
v sng sa hn. Kha cnh ny tun th theo mt nguyn tc khc m ti
cp trc : s hi tic v trch nhim lun i song hnh vi nhau. L d nhin,
mi mt tnh hung m chng ta gp phi lun c s ha trn ca nhng kha cnh
chng ta c th iu khin c v ngc li. Khi mt sinh vin khng thi tt do hc
bi khng k, c th sinh vin s nhn lnh trch nhim cho vic chun b thiu
chu o ca mnh. Nhng k thi c th s d dng hn hoc c th trng t sinh
vin hn. Vic suy ngh phn hin thc chm chm ch trng vo nhng kha
cnh c th iu khin c ca mt tnh hung ch c th lm tng c hi mt ngi
s phi cm thy hi tic.
Cng c mt phn bit quan trng khc gia phn hin thc i ln v i
xung. Phn hin thc i ln mng tng ra nhng tnh hung tt hn nhng
g thc s din ra, trong khi phn hin thc i xung mng tng v nhng kh
nng ngc li. Khi mt vn ng vin ot huy chng bc trc khi thi u lin
tng ti mnh b vp ng trong qu trnh chy v khng th hon tt ng ua, ta
ni vn ng vin ang c nhng suy ngh phn hin thc theo chiu hng i
xung; v chnh v nh lm vy nn cm xc ot huy chng bc ca c s tr nn
thng hoa hn. Ch khi no c nhng suy ngh phn hin thc theo chiu hng i
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
106
Nghch L Ca S La Chn
ln ot huy chng vng mi lm bt i cm gic chin thng ca vn ng

vin ny. V l , trang b trc cho mnh nhng suy ngh phn hin thc theo chiu
hng i xung khng ch lm tng thm s tha mn khi thnh cng, m cn mang
n mt cm gic bit n khi mi chuyn din ra khng nh mong i. Tuy vy,
nhng nghin cu cho rng mi ngi t chu c nhng suy ngh phn hin thc
theo chiu hng i xung tr khi hc c yu cu phi lm nh th.
Mt bi hc quan trng c rt ra t nghin cu ny: suy ngh phn hin
thc l mt cng c tri thc y sc mnh. Mi ngi u c khuyn khch nn
c nhng suy ngh phn hin thc theo chiu hng i xung. t n trng thi cn
bng gia nhng suy ngh phn hin thc theo chiu hng i ln v i xung, s
cho php chng ta khng b ri vo s khn kh v ng thi tng cng nng lc
biu hin mi c nhn.
Hi tic v tha man
Nh chng ta va nhn ra, hi tic s lm cho chng ta cm thy ti t hn
sau khi a ra quyt nh, cho d quyt nh c hiu qu i chng na, c bit
l khi ta xem xt k lng cc ph tn c hi.
Cc ph tn c hi mang li li ch ng l ra n nh l kt qu ca mt la
chn khc, v sau khi bn tr v sau mt chuyn i bin, bn s c nhng suy ngh
mang tnh phn hin i: Chuyn i ngh va ri tht tuyt. Gi m c thm
nhng nh hng thnh son, mi chuyn s cn vin mn hn na. Phi chi c
nhng ca hiu mua sm, vn vn v vn vn Vi li ngh nh th, mt t hi
tic s kh len li vo vic nh gi quyt nh. V nh chng ta thy chng cui
cng, nu s lng ng vin t lm tng chn la tng thm, tng ci c nhng kha
cnh hp dn ring m nhng ng vin chn sn khng c, ph tn c hi (v nhng
suy ngh phn bin cng mt cht hi tic) s cng chng cht ngy mt cao hn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
107
Nghch L Ca S La Chn
Nhng suy ngh phn s thc thng c khi ngun t nhng s kin mang
tnh tiu cc, v cc s kin c th tiu cc theo gii hn hon ton tuyt i. Nu
bi bin d dy, ma dm d, v ch n ngh cu bn, th c th cho rng k ngh
bin ny hon ton chng ra g. Nhng mt s kin cn c th tiu cc theo mt gii
hn tng i tng i vi c nhng k vng v mong i. V th, nu bng cch
thc hin mt qu trnh a ra quyt nh k cng v nh gi tha hip ti a
ra chng va ri, bn s i ngh v trong u mng tng tt c nhng th tuyt
vi nhng thc ra li khng nh vy, khi ngay c khi k ngh l tuyt vi, tm tr
chc chn phi c ch ngh v nhng iu tiu cc
iu tng t cng c th p dng trc khi a ra mt quyt nh. Bng cch
ngh v nhng g bn s mt khi i ngh bi bin, mng tng ra trc nhng ph
tn c hi, iu tt yu s xy ra l nhng suy ngh i loi nh vy s lm cho mt
la chn hp dn tr nn km hp dn hn. V chc chn mt iu l, c kh nng
bn vn quyt nh i ngh bin, nhng s hm h nhit tnh c th s khng cn
nguyn vn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
108
Nghch L Ca S La Chn
Mt cch khc tn dng im ny l v phng din nh hng tng

phn. Nu mt ngi i ra khi phng tm hi v nhy m xung h bi, s tng
phn v nhit h bi v nhit phng tm hi s lm cho nc h bi tr nn
lnh cng. Tuy vy, nhy xung h bi t mt mi trng c nhit di bn
ngoi s khng lm cho bn cm thy m p. V nhng suy ngh phn s thc lm
thit lp mt s tng phn gia tri nghim thc s ca mt ngi vi nhng g
anh ta mng tng. Bt c mt k ngh bi bin no cng phi chu b so snh
vi mt la chn thay th c tng tng l s vin mn hn nhiu. V khi nhng
suy ngh phn hin thc dn n vic hi tic, nhng ngi cu ton s b nh hng
nhiu hn nhng ngi tri thc. Chnh nhng ngi hay cu ton s lun mang trong
tm tr mnh nhng la chn phn hin thc hon ho, v vi so snh ca mnh, h
s lm cho bt k th gii hin thc no cng tr nn m m hn.
Hi tic se khin chung ta lm g?
Khng ging nhng tnh cm tiu cc khc nh gin d, bun b, tht vng
hay thm ch su no, iu kh khn s hi tic chnh l nhng vn khin ta hi
tic l ra c th trnh c v ch bn mi l ngi lm c iu bng cch la
chn khc i.
Trong chng trc chng ta nhn thy rng nhng c nhn gp phi nhng
quyt nh lin quan n tha hip, v do vy s c c hi hi tic, s n trnh
a ra cc quyt nh . V khi hng th hon ton n trnh c vic a ra quyt
nh, h s t tm cch khng th tha hip. Chng hn nh: Khi mua mt chic
xe hi, khng g quan trng hn s an ton cho gia nh ti. iu quan trng duy
nht ti quan tm v mt ngi nh chnh l khng gian rng ri.
V v th khng ngc nhin g khi phi a ra quyt nh, ta thng nghing
v la chn gim thiu kh nng tri qua hi tic.
Ngi hi tic
Trong chng 3, hu ht mi ngi u c xu hng ngi him nguy khi
chim nghim la chn gia hai ci li: mt ci chc chn nhng mang gi tr nh,
cn ci kia gi tr ln hn nhng nm n nm thua. V d, nu chc chn c trong
tay 100 la hoc c hi l 5 5 c c 200 la, hu ht chng ta s chn ci
chc chn. Bi v, khch quan m ni, 200 la khng hn l nhiu gp i 100 ,
v do vy khng ng chu ri ro 5 5. Nhng c mt l do khc ngi ta ngi
ri ro chnh l khng mun phi hi tic. Gi nh bn c mt la chn gia ci 100
la chc chn v 200 la ri ro, v bn quyt nh chn 100 . Bn s chng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
109
Nghch L Ca S La Chn
bao gi bit c iu g s xy ra nu nh bn chn 200 la y ri ro kia. V v

vy, khng c l do g khin bn phi hi tic nu nh chn ci chc chn. Ngc
li, nu bn chn ci ri ro, bn s khng th no cng li c suy ngh iu g s
xy ra nu chn 100 : chnh l bn s c c cm gic an tm, chc chn. V
vy, nu bn chn ci ri ro v tht bi, chng nhng bn thnh k trng tay m cn
phi sng trong s hi tic mt 100 . Chn ci chc chn l mt cch m
bo rng bn s khng hi tic khng hi tic v bn khng th no bit c rng
la chn s dn n h qu g.
Nu suy ngh ny chnh xc, mi chuyn c l s khc nu bn bo mt ngi
chn 100 chc chn, bn s tung ng xu v cho ngi bit h s thng hay
thua xt v kha cnh may ri. Trong nhng iu kin nh vy, mi ngi s khng
n n trnh kh nng hi tic na bt k h a thch la chn no. Chng ta cho thy
sn to ln chp nhn ri ro khi chng ta bit c s thay th khng c la
chn s mang n h qu g v v vy khng c cch g bo v chng ta khi hi
tic.
Nhng nghin cu nh vy cho thy khng ch hi tic l mt h qu quan
trng ca nhiu quyt nh, nhng vin cnh ca hi tic l mt nguyn nhn quan
trng ca nhiu quyt nh. Ngi ta s a ra la chn vi nhng tin on chc
nch v kh nng hi tic trong u. Nu bn ang c gng quyt nh nn mua mt
chic Toyota Camry hay mt chic Honda Accord v bn thn nht ca bn chn
mua chic Accord, bn c rt nhiu kh nng cng s mua n. iu mt phn v
cch duy nht trnh thng tin cho rng bn phm sai lm l mua ci bn ca bn
mua, v v vy c th trnh lun kh nng b so snh gia hai chic xe. D nhin,
bn khng th thc s n trnh thng tin hon ton. Rt nhiu ngi mua xe
Camry v Accord, v bo ch cng ni nhiu v chng. V nhng thng tin i loi
nh th chng s g so vi vic hng ngy bn c iu kin khng nh vi nhng l
l sng ng v chi tit bn ca mnh mua mt chic xe ngon cm hn bn.
Mt nh hng khc ca vic n trnh hi tic chnh l n lm cho ngi ta
hon ton khng hnh ng g c, c gi l nh tr hot ng. Hy th tng
tng mt ngy n bn i shopping v bt gp mt b trng k mnh yu thch
ang c gim gi 30%. Tuy nhin, bn li cho rng bn s cn c nhiu la chn
khc c th tt hn. Bn b qua. Vi tun sau, bn khng tm c b trng k no
ng hn b u tin v do vy bn quyt nh mua n; th nhng lc ny n ch
cn gim gi c 10%. Bn s mua n ch? i vi nhiu khch hng, cu tr li l
khng. Nu mua, h chc chn khng th no trnh c s tic r phi chi mnh
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
110
Nghch L Ca S La Chn
mua n sm hn. Cn nu nh khng mua, h vn c th nui hy vng s tm c

mt b khc tt hn.
C rt nhiu v d v s nh tr hot ng. Khi chng ta khng ng k tham
gia chng trnh khch hng bay thng xuyn v sau khi c mt chuyn bay kh
hi di 5.000 dm, chng ta s rt min cng khi c c hi tham gia li chng
trnh . Nu ng k, chng ta s khng cn t nh rng chng ta bay cha v
nh vo vic ng k, ta s thy rng bay ng di s chng cc nhc l bao. Thay
vo , chng ta ch c th tic nui ti sao mnh khng ng k sm hn.
Hi tic v ph tn chm
Ti mun nhc li trng hp mua i giy nhng khng xi chng 3 nh
mt minh ha cho ph tn chm. Mua i giy khng va , bn ct n trong toilet
mc d bn bit mnh s chng bao gi xi ti n, bi l b i giy ra bn ngoi
chng khc g cng nhn bn nhn phn thit. Tng t vy, ngi ta gi li
nhng c phiu ang mt gi bi v nu bn chng i s cho thy phi v u t ny
l tht bi. Ci quan trng trong vic quyt nh nn gi hay bn c phiu chnh l
nh gi ca bn v tng lai trin vng ca gi c phiu (cha k thu).
Trong mt minh ha c in cho sc mnh ca ph tn chm, ngi tham gia
c bn v mt sn khu a phng v khng gim gi hoc c chit khu.
Sau , cc nh nghin cu bt u quan st mt n nh ht ca nhng ngi
. H pht hin ra c rng nhng ngi mua v khng gim gi n nh ht
thng xuyn hn nhng ngi mua v chit khu. L gii cho vic ny, cc nh
nghin cu cho rng nhng ngi mua v khng gim gi s cm thy thit hi nhiu
hn nhng ngi mua chit khu. V chnh v cm thy thit hi hn, nn hi tic
nhiu hn cng l iu tt yu.
Theo quan im ca m hnh ra quyt nh ly tng lai lm nh hng, nhy
cm vi nhng ph tn chm l mt sai lm. V mua, tin trao. Th l xong. Cu hi
duy nht ngi gi v nn t hi mnh vo m din l: Mnh s thy thch th hn
khi m nay xem ht hay nh c sch v nghe nhc? Tuy th, khng ai lm nh
vy.
mt nghin cu, ngi tr li c yu cu mng tng v vic mua v
khng hon li cho hai chuyn i trt tuyt ti hai ni khc nhau, v sau pht
hin ra rng hai chuyn i khi hnh vo cng mt ngy. Vi mt v 50 v mt
v 25 , c l do chn ci 25 , cu hi t ra ngi ta s chn ci no? Hu
ht mi ngi chn ci 50 . V cng theo tnh xc ng ca ph tn c hi, cc
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
111
Nghch L Ca S La Chn
hun luyn vin bng r thng tung vo sn cc cu th lng cao nhiu ln hn,
ty thuc vo phong ca tng ngi. V nhng ai khi nghip t chnh cng ty
ca mnh c xu hng m rng n hn nhng ai mua li cng ty t ngi khc. Mt
ln na, trong tt c nhng trng hp ny, ci quan trng l trin vng ca tng
lai ca doanh nghip hay ca cu th. Nhng ci cng quan trng khn km chnh
l mc ca s u t trc .
Ci khin ti tin rng nhng nh hng ca ph tn c hi chm b thi thc
bi c mun n trnh nhng hi tic hn l c mun n trnh thit hi, chnh l
vic nhng tc ng ca ph tn chm s ln hn nhiu khi mt ngi chu trch
nhim v chnh quyt nh u tin ca mnh. Nu tc ng ca nhng ph tn chm
ch l vic khng mun tht bi, th sau tht bi c do trch nhim ca bn hay
khng s khng cn quan trng.
Bn thn c nhn ti cng tun theo nhng tc ng ph tn chm nhng
mi trng khc nhau, cho d bn thn mnh c nhn thc r v chng hay khng.
Khi thy qun o trong toilet hay a CD trong st rc, ti bit rng mnh s khng
dng chng na. Nhng ti li khng th b n. Khi i n nh hng, ti t thy mnh
c nhim v phi n cho ht s thc n trong a, cho d c no th no. Ti cng t
buc mnh phi c ht 200 trang sch khi c n, bt k ti c hc c g hay
cm thy thch th g t n hay khng. V cn nhiu nhiu trng hp na.
Nhiu ngi nhng nhng trong nhng mi quan h ang cng thng khng
phi v tnh yu, khng phi v ngha v vi ngi kia, khng phi v danh d ca
li th, m bi v tic nui thi gian v cng sc b ra. V cn bit bao nhiu
ngi nhc nhn theo ui kha o to ti trng y d rng sau h nhn ra mnh
khng mun tr thnh bc s? V ti sao M c mi theo ui cuc chin dai dng
ti Vit Nam, d rng ai cng nhn thy trc mt kt cc khng hay cho siu cng
ny? Cu tr li l: Nu chng ta rt lui, hng chc ngn chin binh b mng
khc no s tr thnh v ngha.
Hi tic, cu ton, v kh nng la chn
S hi tic r rng c vai tr rt ln trong quyt nh ca chng ta. Nhng
bng cch no la chn, c bit trong trng hp c qu nhiu la chn, nh hng
ti quyt nh?
Hai nhn t nh hng ti s hi tic l:
1. Trch nhim c nhn i vi kt qu.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
112
Nghch L Ca S La Chn
2. Mt c nhn c th mng tng ra mt la chn tt hn, phn s tht d

dng nh th no.
S hin hu ca nhng la chn r rng ch lm ti t thm c hai yu t ny.
Khi khng c la chn, bn s lm g? Tht vng: c th. Hi tic: khng. Khi c
mt vi la chn, bn c gng lm tt nht nhng g c th, nhng cuc i nhiu
khi li khng cho php bn c tha mn c nguyn ca mnh. Khi c nhiu la
chn, c hi tng ln v bn cm thy rng mnh c th tm c ci ng trong s
. Khi la chn bn quyt nh mang li kt qu ng tht vng, bn hi tic
khng la chn khn ngoan hn. Khi cc la chn ngy mt nhn rng v nhng
la chn nh gi cc kh nng tr nn khng th, bn li ngh rng c th c mt
la chn khc bn ngoi cn tt hn c nhng ci ny, v bt u tin on v nhng
hi tic cho la chn . Chnh im ny s hon ton ngn cn bn a ra quyt
nh. V khi nhng ph tn c hi ngy mt gia tng, hi tic cng s gia tng.
R rng l nhng ngi cu ton s c xu hng hi tic nhiu hn nhng
ngi tri tc. Bt k mt la chn c tt n mc no, nu ngi cu ton khm ph
ra c mt la chn khc tt hn, anh ta s hi tic ti sao khng chn n ngay t
u. i vi ngi tri tc, ri ro thp hn v s hon ho l khng cn thit.
Mt tch cc no cho s hi tic?
Mc du ai cng bit hi tic lm ngi ta khn kh, nhng n cng c mt
vi chc nng quan trng.
Th nht, nhng tin on v mt hi tic cho mt quyt nh c th s dn
n vic chng ta xem xt quyt nh nghim tc hn v mng tng ra nhiu
tnh hung khc nhau theo sau.
Th hai, hi tic nhn mnh n sai lm ca chng ta khi a ra quyt nh,
v nh vy trnh lp li sai lm nu tnh hung tng t din ra trong tng lai.
Th ba, hi tic c th huy ng hay thi thc chng ta c nhng hnh ng
khng cn thit khng thc hin quyt nh hoc khc phc mt vi h qu
xu.
Th t, hi tic l mt tn hiu cho mi ngi thy bn quan tm ti nhng g
xy ra, bn hi tic v nhng g din ra, v s lm nhng g n khng xy ra na.
V vy, i vi mt s ngi vn cn b hi tic lm cho cha ngui c
nhng quyt nh sai lm trong qu kh v c nhng kh khn to ln khi phi ra
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
113
Nghch L Ca S La Chn
quyt nh hin ti, c nhng bc cn thit gim i s hi tic c ngha cc

k quan trng i vi s bnh yn cho h.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
114
Nghch L Ca S La Chn
CHNG 8
TI SAO QUYT NH C TH GY
THT VNG? L VN
THUC TNH THCH NGHI
Mc d chng ta c c cm gic nui tic v lun nh n nhng la chn m
chng ta b qua, nhng chng ta vn cn nhiu u c bt mn vi nhng iu
mnh chn.
l mt c im tm l thng gp con ngi khin ta cm thy rt t
iu trong cuc sng c nh mong i. Sau nhiu trn tr n o, bn c th quyt
nh mua mt chic xe Lexus, v bn c gng b ra khi tm tr tt c nhng chic
xe hp dn khc. Nhng n khi bn li chic xe mi, bn li cm thy ht sc bnh
thng. Bn bng thy v cng hi tic v khng chn ci khc v tht vng vi
ci mnh chn.
c im tm l thng gp ny l mt qu trnh c gi l tnh thch nghi.
C ngha l chng ta lm quen vi mt s th, v sau chng ta bt u coi nhng
iu l ng nhin mnh phi c. Chic my tnh u tin ca ti c b nh 8K,
ti chng trnh v bng bng ct xt (ti mt chng trnh n gin cn n 5
pht), v ci my tnh ny khng ch c ch no, tr vic n khng d s dng.
Ti thch n v tt c mi th ti lm c nh n. Nm ngoi ti bn vi gi
cc r mt ci my tnh c tc v dung lng gp hng ngn ln v n khng p
ng c nhu cu ca ti. Nhng cng vic ti lm vi my tnh khng i trong
nhiu nm. Nhng nhng g ti mun n p ng cho ti th c i. Khi ti mi tu
truyn hnh cp, ti v cng say m vi cc knh truyn hnh v hi lng vi tt c
cc chng trnh m n cung cp (t hn ngy nay nhiu). V by gi th ti than
vn khi cp b trc trc v than phin v nhng chng trnh hp dn b ngt qung.
Khi ln u tin c n rau tri quanh nm, ti c cm tng mnh ang trn
thin ng. V by gi ti xem vic cy tri c quanh nm l mt iu ng nhin
v cm thy bc bi khi nhng qu xun o t Israel hay Peru m ti mua c
vo thng hai khng c ngt v mng. Ti quen v thch nghi vi mi ngun
vui th trn v chng tr nn bnh thng, khng cn hp dn i vi ti.
Do tnh thch nghi, cm gic hng th v cc tri nghim tch cc t nhin
khng tn ti na. V t hn l con ngi ni chung dng nh khng th d on
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
115
Nghch L Ca S La Chn
c tnh thch nghi ny s n. Dn dn khi nim vui hay hng th khng cn nh

ban u, chng ta s thy ngc nhin mt cch kh chu.
Cc nh khoa hc nghin cu v tnh thch nghi trong nhiu nm, nhng
a phn h u ch trng n tnh thch nghi v cm gic khi con ngi c mt
iu g lu th h s bt hng th hn vi n c th l tri nghim v hnh
nh, m thanh, mi v v c s thch. Vn y l con ngi, nh hu ht cc
ng vt khc, s phn ng mc ngy cng thp hn i vi bt k s kin no
trong mi trng khi s kin xut hin. Mt ngi dn n t mt th trn nh s
cm thy b chong ngp bi s ho nhong ca vng Mahattan. Trong khi mt
ngi New York hon ton thch nghi c vi s ng c no nhit ca thnh
ph ny, li thy bnh thng trc s ho nhong .
Ging nh bn trong mi chng ta u c mt nhit k ghi nhn cm gic,
l nhit k o mc ho hng. Nhit k ny chuyn t trng thi tiu cc (hay
kh chu) n trung lp ri n tch cc. Khi chng ta tri nghim mt iu g
tch cc, ho hng ca chng ta i ln, v khi chng ta tri nghim iu g tiu
cc, ho hng ny i xung. Nhng sau chng ta s thch nghi. Trng hp
ny chnh l s thch nghi v hng th, hoc thch nghi i vi cm gic tch cc.
Mt tri nghim ln u tin chng ta gp c th lm cho nhit k ho hng ch 20
, nhng ln tri nghim sau th ch c 15 v cn 10 ln k tip ri sau
cng khng cn no na.
Th tng tng bn phi lm vic trong mt ngy h nng bc v m t
ngoi tri. Sau vi gi ut m m hi di sc nng , bn tr v nh c my
lnh. Cm gic khng kh kh mt vy ly bn tht tuyt vi. Ban u khng kh
lm cho bn thy nh c hi sinh, tip thm sinh lc v sung sng m ly. Nhng
khi thi gian tri qua, cm gic d chu v cng mt dn v c thay th bng
mt cm gic d chu mc bnh thng. Khi bn khng cn thy nng, rt rt trong
ngi hoc mt mi, th cm gic mt m v y sinh lc cng khng cn tn ti khi
bn trong cn phng my lnh na. Thc s bn khng cn cm thy g c
bit. Bn tr nn qu quen vi khng kh iu ha n mc khng cn ch n
n. iu cng c ngha l bn s qun mt khng kh cho n khi bn ra
ngoi tri nng tr li. Sc nng ta vo mt bn nh mt lung gi thi t mt ci
l nng m, v bn nh n khng kh mt m ca cn phng , m lc ny
bn khng c hng na
Vo nm 1973, 13% ngi M ngh rng cn phi c iu ha khng kh trong
xe hi. Ngy nay th con s ny l 41%. Ti bit rng trong 20 nm qua, cho d
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
116
Nghch L Ca S La Chn
tri t c nng dn ln th kh hu cng chng thay i nhiu nh nhng con s .

iu thay i chnh l tiu chun v tin nghi ca chng ta.
D chng ta khng mong n xy ra, nhng vic thch nghi v cm gic hng
th l khng th trnh khi. iu ny c th gy nhiu tht vng hn trong mt th
gii c nhiu la chn so vi trong mt th gii ch c t la chn.
Phn ng thay i i vi mt s kin c nh
v quy chun thay i
Tnh thch nghi v cm gic hng th c th ch n gin l vn lm quen
m ti va m t, hoc c th l kt qu ca s thay i v quy chun nh gi do
chng ta c tri nghim nhng iu mi.
Th tng tng mt ngi ph n hi lng vi mt cng vic th v vi mc
lng 40.000 la mi nm. Mt c hi lm vic khc xut hin ha hn vi mc
lng 60.000 la. C ta chuyn vic nhng khng may sau 6 thng, cng ty mi
ph sn. Cng ty c li sn lng nhn li c y, v tht hnh phc rng cng ty c
li tng lng cho c ta ln 45.000 la. Liu c ta c hnh phc vi vic tng
lng khng? Thm ch c th gi l tng lng c khng? Cu tr li c
th l khng. Mc lng 60.000 la, tng sn c, c th to cho c ny mt
cm gic hng khi mc bnh thng, v bt c ci g t hn u b xem l mt
mt. Su thng trc , vic c tng lng t 40.000 la ln 45.000 l tuyt
vi, nhng by gi th n ging nh mt s ct gim t 60.000 xung 45.000 .
Chng ta thng nghe nhng cu ni i loi nh, Ti cha tng ngh rng
loi ru vang ny li ngon n th, hoc Ti cha tng ngh rng tnh dc li th
v n th ny, hoc Ti cha tng ngh rng mnh li kim c nhiu tin nh
vy. S mi l c th s thay i mc hng khi ca mt ngi no , khin
h cm thy mt iu g trc kia l tha mn hoc hn th na nhng nay th
khng cn c nh th. V nh chng ta s thy, tnh thch nghi c th gy nhiu
tht vng mt khi chng ta b ra nhiu thi gian v n lc, la chn nhng vt
dng hoc tri nghim t mt ng cc la chn khc, ri cui cng chng ta tr
nn quen thuc v mt hng th vi nhng th .
Tnh thch nghi v vic chy theo hng thu
i vi cu hi v d no l tiu biu nht cho tnh thch nghi i vi hng
th, nhng ngi tham gia cuc nghin cu c yu cu xp hng hnh phc
ca h trn thang im 5. Vi ngi trong h trng s t 50.000 n 1 triu
trong vng mt nm. Vi ngi b lit na ngi hoc b lit t chi do b tai nn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
117
Nghch L Ca S La Chn
D nhin l nhng ngi trng s phi hnh phc hn nhng ngi b tai nn. Tuy
vy, ng ngc nhin l nhng ngi trng s li khng hnh phc hn nhng ngi
bnh thng bao nhiu. V cn ng ngc nhin hn l nhng nn nhn b tai nn,
mc d h gp nhiu iu bt hnh hn mi ngi ni chung, nhng h li t cm
thy mnh hnh phc.
Nu bn hi nhng ngi trng s h hnh phc nh th no khi va bit kt
qu, th s khng l g nu h t t mnh hnh phc trn c thang im t ra.
V nu bn hi xxem nhng nn nhn cm thy nh th no ngay khi h va ht b
lit, th h ni mc hnh phc ca h t hn so vi nhng ngi mi bit mnh
trng s. Nhng khi nhng ngi trng s v nn nhn u quen vi tnh hnh
mi, th nhit k hng khi ca hai nhm bt u xch li gn nhau, dn tr nn
ging nhng ngi khc ni chung.
y ti khng phi l v lu v di, i vi nhng tri nghim cng ch
quan th cng khng c s khc bit no gia ngi trng s v ngi b tai nn.
Nhng nhng g ti sp trnh by s cho thy s khc bic v tnh thch nghi hai
nhm s nh hn rt nhiu so vi bn ngh, v s cng nh hn khi c nhng s kin
ln trong cuc sng xy ra.
Nh ti ni, c hai l do gii thch cho s thch nghi v hai cm gic, mt
bn th hng khi qu mc v mt bn au bun qu mc ny. L do th nht, con
ngi dn s quen vi nhng iu may mn hoc xui xo. Th hai, tiu chun mi
nh gi mt tri nghim gy hng khi (v d nh trng s) c th khin cho
nhng vui th thng ngy khc (v d mi c ph c pha ngon, nhng bng hoa
mi n v nhng ln gi mt lnh ca mt ngy xun p tri) bng tr nn chn
ngn v c s so snh. Thc s khi nhng ngi trng s c yu cu xp hng s
hng th ca nhng hot ng thng ngy, th h cho nhng hot ng ny t hng
th hn so vi nhng ngi khng trng s. V vy phn ng thay i i vi
cng mt s kin v quy chun nh gi cng thay i.
Trong trng hp nhng ngi gp tai nn th c th cn nhiu iu khc din
ra. Hu qu sau khi b nn th tht nghim trng bi nhng nn nhn ny trc khi
b tai nn cng di chuyn c nh nhng ngi khc, v lc h khng c k
nng ca ngi b lit thch nghi vi hon cnh. Khi dn dn h c c nhng
k nng ny v khm ph ra rng h khng n ni tn ph nh tng ngh. Hn
th na, h c th bt u ch n nhng th m h lm c. Nhng vic ny,
tuy d dng vi ngi bnh thng, nhng li l k cng i vi ngi khuyt tt
m h cha tng ngh n trc khi b tai nn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
118
Nghch L Ca S La Chn
25 nm trc, nh kinh t hc Tibor Scitovsky nghin cu mt s kt qu

ca tnh thch nghi trong cun sch Nn kinh t bt hnh ca ng. Scitovsky ni
rng, con ngi ai cng mun tri nghim hng th. Khi h mua mt th g th
tc l h s c c mt hng th no , min th h mua l mi l. Nhng khi
con ngi thch nghi, cng l lc s mi l gim dn, th hng th li b thay
th bi cm gic trung lp. Tht tuyt khi bn li chic xe mi trong vi tun u,
nhng sau th vic li chic xe ch cn cho cm gic bnh thng. D nhin l li
xe mi phi tt hn hn xe c, nhng khng cn l mt iu g qu ho hng i
vi ch nhn na. Cm gic d chu bnh thng cng tt, nhng ngi ta li thc
c hng th kia. V d chu th l khng phi l hng th.
Kt qu ca vic cm gic hng th chuyn thnh cm gic bnh thng l
mt s tht vng. S tht vng ny s cng trm trng nu hng ha chng ta mua
l nhng th phi xi lu, nh xe hi, nh ca, dn m thanh, trang phc dnh cho
nhng dp c bit, trang sc v my tnh. Khi cm gic hng th ngn ngi tri qua,
ngi ta vn cn nhng th ny quanh mnh, chng nh l nhng vt lun nhc nh
ta rng mua sm khng phi lc no cng mang li hng th, v rng thc t khng
phi lc no cng c nh mong i. Khi mt x hi cng tr nn giu c, th con
ngi s ngy cng mua bn v t do s tht vng ca h gia tng. Nu h mua
mi m bn v t cng ging nhng mn trc y th iu ny khng to
c cho h hng th.
Khi phi i mt vi s tht vng khng th trnh khi ny th con ngi phi
lm g? Mt s ngi n gin ch cn t b cuc ua v dng vic tm vui th t
nhng th h c. Nhng s ng cn li th li c khuynh hng theo ui s mi
l, tm ra nhng mn v tri nghim mi c kh nng lm h hng th. Nhng
th mi l s lm con ngi hng th mc cao bi chng cha tng xy ra hoc
lp i lp li trc .
Rt cuc th nhng th mi cng s khng cn hp dn, nhng con ngi vn
b cun vo mt cuc ua, mt qu trnh m cc nh tm l hc nh Philip Brickman
v Donald Campell gi l chy theo hng th. Cho d bn c chy nhanh th no th
bn cng ch i ti u c. V do tnh thch nghi, cho d la chn ca bn c tt n
u, kt qu c gy hng th n u th cui cng bn cng tr li ni mnh xut
pht sau khi tri nghim th mi l .
Thm ch cn c mt iu c th nghim trng hn chy theo hng th, l
iu m Daniel Kahnman gi l chy theo tha mn. Khi bn thch nghi vi mt
vt hoc tri nghim no , th bn cng thch nghi vi mt mc tha mn no
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
119
Nghch L Ca S La Chn
. Ni cch khc, gi s bn b ra rt nhiu n lc v u c sng to khi quyt

nh mt vic g , bn c gng gi cho nhit k hng khi ca mnh 20
lun cm thy lc no cuc sng cng tt. Nhng liu 20 cha? Ban u
c th l nhng mt khi bn thch nghi vi mc hnh phc ny ri th bn
s khng cn cm thy 20 l na. By gi bn s c gng t cho c nhng
th c th mang li cho bn hng th mc 30 . V vy cho d bn khng ch
v vt qua c tnh thch nghi i vi nhng mn v tri nghim mi, th bn
vn cn phi c gng khng ch nhng cm gic ch quan i vi nhng th ny.
thc s l mt vic nan gii.
D on sai mc hi long
Thch nghi vi nhng tri nghim tch cc cng kh kh khn d chng ta
bit c n s n v t chun b cho iu . Nhng cng tht k l, nghin cu
cho bit chng ta vn c khuynh hng ngc nhin khi s thch nghi n (d bit
trc). Ni chung, con ngi thng rt km trong vic d on cm gic ca h
i vi nhng tri nghim khc nhau. Cho nn nu nhng ngi trng s bit trc
h s trng s v vic trng s khng ci thin hnh phc ca h c bao nhiu
th h c th s khng mua v na.
Nhiu nghin cu nh gi chnh xc ca nhng d on ca con ngi
v cm gic ca h trong tng lai c dng nh th ny: Mt nhm c yu cu
tng tng ra mt s kin no xu hoc tt v c hi v s kin s lm h
cm thy th no. Nhm th hai gm nhng ngi thc s tri qua s kin , h
c hi s kin thc s lm h cm thy th no. Sau th d on ca
nhm th nht s c so snh vi tri nghim tht ca nhm hai.
Trong mt nghin cu thuc loi ny, sinh vin i hc Midwest c
hi h s cm thy th no nu sng California. Nhng sinh vin ny cho rng sinh
vin sng California th hnh phc hn, v kh hu d chu hn v s hi lng
vi cuc sn hn so vi sinh vin vng Midwest. Nhng d on ny ng v
th nht nhng khng ng v th hai. Sinh vin Calo ng l rt thch kh hu
nhng h khng hnh phc hn sinh vin Midwest. C th iu lm cho sinh
vin Midwest ngh sai l do h ch ch tm vo kha cnh kh hu Cali. Kh
hu lun nng m Cali khng c ngha sinh vin t gp vn hn, nh lp
hc chn, lm vic qu nhiu, khng tin chi tiu, bt ng vi bn b v gia
nh, tht vng chuyn yu ng, v nhng vn khc. Thc s n gp vn
mt ni c thi tit m p th vn d chu hn l ni c thi tit lnh cng hay
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
120
Nghch L Ca S La Chn
tuyt ri, nhng i ny khng to nn khc bit ln trong cc bn nhn cuc

sng.
Trong mt nghin cu khc, ngi tham gia d on cm gic hnh phc ca
h s nh th no trong mt thp k ti khi c nhng thay i v mi trng v con
ngi. H c hi v nhng thay i ca nhim khng kh, ph rng, s lng
gia tng cc qun c ph v knh truyn hnh, nguy c chin tranh ht nhn gim,
nguy c ly nhim AIDS v cc bnh mn tnh tng, thay i v thu nhp v trng
lng c th tng. Nhng ngi khc th khng c yu cu d on h s cm
thy th no, m c hi v cm gic ca h i vi cuc sng thp k qua
khi nhng thay i ny n ( mc p dng cho tng trng hp c nhn). Kt
qu cng r rng: nhng ngi d on v cm gic ca mnh v nhng thay i gi
nh d tt hay xu, th u ngh rng nhng thay i ny s c tc ng ln hn i
vi h so vi nhng ngi hi tng li da trn nhng tri nghim qua.
Cng trong mt nghin cu khc, cc tr ging tr c yu cu on cm
gic ca h nu c b nhim hoc t chi nhn lm ging vin chnh thc. H
c yu cu d on cm gic ca h ngay sau khi c nhn quyt nh, v cm
gic ca h trong nm v mi nm sau. Nhng ngi tham gia nghin cu phn
no thc c hiu ng ca tnh thch nghi, v v th, h on mnh s cc k hnh
phc hoc bun khi nhn c quyt nh, nhng nim vui hay ni bun s gim
dn theo thi gian. Tuy nhin, h on sai. D on ca nhng tr ging ny
c so snh vi cm gic ca nhng ngi thc s tri qua khi nhn c quyt
nh vui hoc bun, cho d mi nhn gn y hay nm hoc mi nm trc.
Tht ng ngc nhin, khng c s khc bit no v cm gic hnh phc ca nhng
ngi c nhn chnh thc hoc nhng ngi khng c nhn nhng thi
im khc nhau. Cho d trong tm tr nhng ngi d on c sn tnh thch nghi,
nhng h d sao cng phng i v cm gic hnh phc hay tht vng ca mnh
khi thi gian tri qua.
Phi tha nhn rng vic khng khp nhau gia d on v cm gic thc t
xy ra nhiu hn so vi vic khng on c tnh thch nghi. Chng ta rt gii cha
bnh tm l ca mnh v tm ra nim hy vng hay an i khi mi vic khng sun s.
ng nghip ca ti tht ng chn. Cc sinh vin ny u thua cuc c. Cng
vic ny chn cht i c; ti phi lm vic sut v khng c tn hng cuc
sng. N gii phng cho ti, ti tr thnh mt nh t vn v lm vic ng
hong c mc lng gp i. Nhng vic khng d on c tnh thch nghi
chc chn l mt phn ca s khng khp nhau ny.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
121
Nghch L Ca S La Chn
Mi ngi cng cng iu v s sp ca h khi nhn tin xu v sc khe

nh xt nghim HIV dng tnh. V h cng nh gi thp kh nng thch nghi ca
mnh khi b bnh nng. Cc bnh nhn ln tui, khi mc phi nhng cn bnh thng
thng ca tui gi lm h gim st sc khe, thng t nh gi cht lng cuc
sng ca mnh tch cc hn so vi nhng bc s iu tr cho h.
Tht d thy c nhng kt qu nh th ny chng t mt s tht rng, chng
ta thch nghi c vi hu ht mi th, nhng li b qua hoc nh gi thp kh
nng thch nghi ca mnh nu khi c chuyn. Khi bn tng tng mi nm bn c
thm c 25.000 , th bn d cm thy nh bn va c tng lng. Nhm ln
y l ch bn c th cho rng cm gic mnh c trong hin ti s mi mi lun
nh th.
Hu ht mi quyt nh chng ta a ra u tnh n d on v cm gic
ca chng ta trong tng lai. Khi kt hn, ngi ta thng d on mnh s cm
thy nh th no v ngi bn i. Khi c con, h s d on v nhng cm gic
khi phi chu ng cuc sng gia nh. Khi bt tay theo hc mt chng trnh i
hc hoc o to chuyn mn, h s d on mnh s cm thy nh th no v ngi
trng v mnh s cm thy nh th no v cng vic. Khi h chuyn t thnh ph
v nng thn sng, h s d on mnh s thy nh th no khi phi ct c v phi
gn lin vi xe hi (do i li xa). V khi mua xe hi, dn m thanh hay bt c ci g
khc, h s d on mnh s cm thy th no khi c lm ch vt nhiu
thng v nhiu nm sau .
Nu mt ngi thng xuyn d on sai cm gic ca mnh tng lai, th
c th h s ra nhiu quyt nh lm h thy nui tic, d cho quyt nh c cho
kt qu ti i chng na.
Tnh thch nghi v vn chn la
Vic chng ta c qu nhiu la chn cng lm trm trng hn hiu ng ca
tnh thch nghi, bi iu lm chng ta phi tr gi nhiu hn v thi gian v n
la mi i n quyt nh. Thi gian, n lc, nhng la chn khc, cm gic nui
tic v nhng iu tng t chnh l nhng ci gi c nh m chng ta phi xem
xt trc khi quyt nh. Nhng ci gi nh th sau s c tr dn khi quyt
nh c a ra. Nu quyt nh mang li cho chng ta s tha mn trong
mt thi gian di th ci gi chng ta phi tr cho quyt nh cng tr nn nh b.
Nhng nu quyt nh ch cho chng ta tha mn trong mt thi gian ngn, th
gi phi tr v nhng iu nu trn bn tr nn to ln. B ra 4 thng quyt nh
mua mt dn m thanh th cng khng l nhiu nu nh sau 15 nm bn vn cn
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
122
Nghch L Ca S La Chn
thch n. Nhng nu ch 6 thng m bn tr nn thch nghi v khng cn thy n

th v, th bn s t cm thy mnh ngc khi b ra chng n lc v thi gian. Dn
m thanh khng ng nh vy.
V vy, chng ta cng c nhiu ty chn th chng ta cng phi b ra nhiu n
lc quyt nh chn ci no. V cng b ra nhiu n lc th chng ta cng k vng
nhiu hn v nhng li ch m quyt nh mang li. Tnh thch nghi lm gim
ng k thi gian ko di ca nhng li ch trn v t chng ta vo mt trng thi
tm l khin ta cm thy kt qu t c khng xng vi n lc ca mnh. Chng
ta cng u t nhiu vo mt quyt nh th chng ta cng k vng vo nhng iu
s t c t quyt nh . V tnh thch nghi lm cho chng ta cm thy khn
kh, nu kt qu t quyt nh ca chng ta ha ra l mt s u t khng hiu qu.
D nhin tnh thch nghi s li nhng hu qu su sc i vi nhng ngi
ban u k vng nhiu hn l i vi nhng ngi ch t mc tiu va phi.
Nhng c hi m rng thc s lm cho nhng ngi cu ton tn nhiu thi gian v
n lc. Cng chnh nhng ngi cu ton l nhng ngi u t nhiu nht cho mi
quyt nh ca h, v cng l ngi suy ngh nhiu v s tha hip nht, tc suy
ngh mnh c chp nhn mt iu g mnh cha thy tha mn hay khng. V v
th nhng ngi k vng nhiu nht cng l nhng ngi chu tht vng nhiu nht
khi h thy nim hng khi t kt qu ca nhng quyt nh ca h ch tn ti trong
mt thi gian ngn.
Hnh phc khng phi l tt c. Hng th mang tnh ch quan khng phi l
l do duy nht gip chng ta tn ti. Nhng quyt nh tn nhiu cng sc, nghin
cu v s thn trng c th to ra c kt qu, v mt khch quan, tt hn so vi
kt qu ca nhng quyt nh tc thi. Mt th gii c nhiu s chn la thng to
ra nhiu s la chn, v mt khch quan, tt hn so vi mt th gii ch c t s chn
la. Nhng ng thi th hnh phc cng khng phi l khng c ngha g, v tri
nghim mang tnh ch quan khng phi l iu vt vnh. Nu tnh thch nghi to cho
con ngi mt tri nghim ch quan v nhng la chn ca h, m nhng la chn
ny h thy khng xng vi nhng n la b ra, th con ngi s bt u thy
rng chn la nhiu khng phi l cu cnh m l mt gnh nng.
Nn lm th no?
Nu bn sng trong mt th gii m bn phi chu nhiu au kh hn hnh
phc th tnh thch nghi ng vai tr cc k quan trng. Kh nng thch nghi l th
duy nht c th cho bn sc mnh v lng dng cm vt qua. Nhng nu bn
sng trong mt th gii m nim vui nhiu hn bt hnh, th kh nng thch nghi li
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
123
Nghch L Ca S La Chn
lm cho bn khng hng th c s tt phc ca mnh. Hu ht ngi M hin

i u c sng trong mt th gii sung tc. Khi chng ta khng n lc c
c iu mnh mong mun th chng ta cng khng th kim sot cuc sng ca
mnh, kim sot c s d tha vt cht v kim sot c s t do c chn la
trong mt th gii nh th. Mc d tnh thch nghi khng lm gim i nhng tin b
khch quan trong cuc sn m s t do v d tha nh trn mang li, nhng n lm
gim i s tha mn m chng ta c c t nhng tin b y.
Nu chng ta c th tm ra cch loi b tnh thch nghi th chng ta c th
tin mt bc di trong vic ci thin hnh phc cuc sng. Nhng tnh thch nghi
li l mt c tnh phn hi ph bin v quan trng ca con ngi i vi cc s
kin xy ra n c kim sot bng vi mch in t ca h thn kinh con ngi
nn hu nh chng ta khng lm c g gim bt s hin din ca n mt cch
trc tip.
Tuy nhin, nu thc c tnh thch nghi th chng ta c th d on hiu
ng ca n, v s t cm thy tht vng hn khi n n. C ngha l khi sp ra mt
quyt nh no , chng ta nn on trc cm gic ca mnh v quyt nh
khng ch trong ngy mai m cn sau ny. Trc khi a ra quyt nh, nu chng
ta tnh n tnh thch nghi, th chng ta s thy cm gic v la chn ca mnh lc
u v sau ny ch c khc bit nh. Tnh n tnh thch nghi cn c th gip chng
ta hi lng vi la chn ca mnh d chng ch va phi ch khng hn l tt nht.
iu ny, ngc li, cng s lm gim thi gian v n lc ca chng ta khi chn la.
Cui cng, chng ta c th t nhc mnh hy bit n nhng g ang c. iu nay
nghe c v nhm bi chng ta c nghe t cha m cho n linh mc nhc nh v
chng ta pht l. Nhng nhng ngi hay biu l s bit n thng l nhng ngi
khe mnh v th cht v lc quan v tng lai hn nhng ngi khng nh vy.
Ngi c nhn nhiu s bit n t ngi khc th cng sng sut, nhit tnh hn
so vi nhng ngi khng c nhn. V h cng c kh nng t c mc tiu
cao hn.
Khng ging vi tnh thch nghi, cm gic v lng bit n l th m chng ta
c th tc ng trc tip. Tp luyn s gip vic nhn v biu l lng bit n d dng
hn. Nu chng ta ch tm vo nhng u im ca cuc sng hin nay so vi trc
y, th s tht vng m tnh thch nghi mang li c th gim i rt nhiu.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
124
Nghch L Ca S La Chn
CHNG 9
TI SAO MI TH
U PHI B SO SNH
Ti ngh rng khng c g phi bn ci rng, vic sp ca vo tay mt ai l
mt vic xu, v yu thng ln nhau l tt. Nhng hu ht tri nghim ca con
ngi khng th nh gi da vo nhng iu hin nhin nh vy, v cn phi da
vo nhng yu t khc.
Khi chng ta cn nhc xem liu mnh c thch mt ba n, mt k ngh hoc
mt lp hc no , th hin nhin khng trnh c vic t hi [thch hoc khng
v] so snh vi ci g? i vi nhng quyt nh lin quan n tng lai, th cu
hi liu n tt hay xu? khng quan trng bng n s tt hay xu nh th no?
Hu nh khng c ba n nh hng no thc s l t hay nht nho n ni chng
ta b lun ba n v i khi nh . Tuy nhin, khi chng ta k cho bn b nghe nh
hang t th h ngm hiu rng chng ta so snh nh hng vi mt chun
no , v ci nh hng trong cu chuyn ny t mc m. Php so snh chnh l
quy chun c ngha nht.
Cc tnh hung trong cuc sng hin i dng nh kt li vi nhau lm
cho chng ta cm thy t hi lng hn so vi mc m chng ta cn phi vy. V
c l l nn nh vy, mt phn l bi chng ta ang so snh tri nghim ca chnh
chng ta vi mt chun no cao hn. Mt ln na, nh chng ta s thy, qu
nhiu s chn la gp phn dn n s bt mn ny
Hy vng, k vng, tri nghim trong qu kh v nhng iu khc
Khi con ngi nh gi mt tri nghim no , h s thc hin mt hay nhiu
cc php so snh sau y:
1. So snh tri nghim vi nhng g h hy vng n s nh vy
2. So snh tri nghim vi nhng g h hy vng v n
3. So snh tri nghim vi nhng tri nghim khc h c cch
khng lu
4. So snh tri nghim vi nhng tri nghim khc m ngi khc
c
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
125
Nghch L Ca S La Chn
Mi php so snh trn u lm cho s nh gi tri nghim tr nn tng i.

iu ny c th gim bt hoc gia tng s hi lng ca chng ta v tri nghim .
Nu mt ngi i n mt ba ti thnh son, v c ta va c nhng dng gii thiu
hay ho v nh hng th nim hy vng hoc k vng ca c ta v ba ti s cao.
Nu gn y c ta c n mt ba n ngon mt nh hng khc, th c ta s mong
i nhiu hn v ba n sp ti so vi ba n trong qu kh. Nu ngay trc ba ti
c ta c nghe mt ngi bn ca mnh k chi tit v mt ba n m ngi ny
va n, th tiu chun so snh ca c y da trn mc ca ba n c k .
Tm li ngi u bp trong nh hng s chu th thch khi phi lm ra mt ba n
lm cho nhit k hi lng c y ch mc cao. Nu ngc li, mt ngi no
vi vng bc vo mt nh hng u tin m c ta thy ch v c ta qu i, nu ni
ch khim tn v thc n th n gin, nu c ta c mt ba n rt t vo ngy
hm trc, nu bn c ta k cho c ta v ba n d t m ngi y n phi gn y,
th rt c kh nng rng c y s d dng hi lng vi ba n m c c. Cng mt
ba n, cng mt nh hng, c th c nh gi tiu cc da trn nhng so snh
cao hn, nhng li c nh gi tch cc khi da trn nhng so snh thp hn. Nhn
chung th chng ta cng khng th nhn ra rng cc nh gi ca mnh ging nh
mt li bnh lun ch quan v ba n hn l v thc cht ca ba n .
Tng t nh vy, vic t c im B+ trong mt k thi kh cng c th
to ra cm gic tt hoc xu trn thang o hng th. Trc bn hy vng mnh
c im A hay B? Trc bn k vng bi lm c im B hay A? Thng
th bn hay c im A hay im B hn? V bn cng lp ca bn c im g?
Nh khoa hc v x hi Alex Michalos, trong mt cuc tho lun v c tnh
ca tri nghim c con ngi nhn thc, cho rng con ngi lp cc chun v
mc hi lng da trn nh gi ba im cch bit sau y: Cch bit gia nhng
g mnh c v nhng g mnh mun, Cch bit gia nhng g mnh c v nhng g
m nhng ngi ng trang la vi mnh c, Cch bit gia nhng g mnh ang c
v iu tt nht trong qu kh mnh tng c. Michalos nhn thy rng hu ht
s a dng v mc tha mn ca con ngi c th c gii thch c da trn
ba im cch bit trn, ch khng phi s khc bit gia chnh cc tri nghim
khc quan. Ti thm vo s cch bit th t, l cch bit nhng g mnh c v
nhng g mnh k vng.
Khi nhng iu kin v x hi v vt cht c ci thin th chun so snh
ca chng ta cng cao hn. Khi chng ta tip xc vi mn c cht lng cao
th chng ta bt u phi chu li nguyn ca nhn thc. Nhng vt c cht
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
126
Nghch L Ca S La Chn
lng km hn m trc y chng ta vui v chp nhn th gi y khng cn

t chun na. im 0 im mc ca mc hng th c nhch dn ln trn, v
nhng mong mun ln kht vng cng ln theo cng vi n.
vi kha cnh no , c th ni tiu chun cho mc tm chp nhn c
cng cao th cng th hin s pht trin. Khi con ngi i hi nhiu hn th th
trng mi p ng nhiu hn, c cu th c cung. Mt phn l bi v khi cc thnh
vin trong x hi ngy cng tng chun khi nh gi mt ci g l tt, v con
ngi by gi c cuc sng vt cht tt hn trc y rt nhiu, khch quan m ni.
Nhng cng khng phi ch quan khi ni rng: nu cch nh gi hng th
ca bn xut pht t mi quan h gia c tnh khch quan ca mt tri nghim v
mong mun ca bn, th khi cht lng c nng cao ca tri nghim s p
ng c mong mun ca bn v bn ang i ng hng. My chy ua hng
th v my chy a tha mn, m ti tho lun trong chng va ri, gii
thch mt mc ng k v vic thu nhp thc s c th tng bng h s 2 (
M) v h s 5 ( Nht) m khng c nh hng ng k no v cm gic hnh phc
ch quan ca cc thnh vin trong x hi . Nu mong mun theo kp vi nhn thc
th con ngi c th c sng tt hn v mt khch quan, nhng h s khng chc
h s cm thy vui v hn vi cuc sng .
Trin vng, khun mu v nh gi
Chng ta s thy mt tri nghim no l tch cc nu tri nghim l mt
s tin b so vi trc v s cm thy tiu cc nu tri nghim t hn so vi
trc y. hiu c chng ta nh gi mt tri nghim nh th no th trc
tin cn phi tm ra chng ta c xut pht im hng th l t u.
Trong chng 3, ti nhn mnh ch ngn ng c th nh hng n cm
gic v mt tri nghim nh th no, v v vy cng nh hng vic to ra im mc
- im 0. Mt tm bin ti mt trm xng ni rng gim gi cho ai tr bng tin
mt t im 0 nm gi phi tr khi thanh ton bng th tn dng. Mt tm
bin khc ni rng tnh gi t hn cho ai tr bng th tn dng t im xut
pht nm gi xng khi tr bng tin mt. Mt d chnh lch gia gi tr bng tin
mt v gi tr bng th tn dng c th nh nhau c hai trm xng, nhng ngi ta
s cm thy bc mnh nu b tnh thm tin v cm thy vui sng nu c gim
gi.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
127
Nghch L Ca S La Chn
Nhng ngn ng th hin khng phi l yu t duy nht nh hng n vic

xc nh im mc. Nhng k vng ca con ngi cng c nh hng. Ti mong
i ba n ny (im thi, ru vang, k ngh, cng vic, mi quan h lng mn)
ngon hoc tt hn nh th no? , mi ngi thng t hi mnh nh vy. V sau
t hi mnh vy n tt/ngon mc no? Nu tri nghim tch cc ng
nh h mong i th ngi ta s cm thy tha mn, nhng h s khng cm thy
qu sung sng. Nim hng khi thc s ch n khi mt tri nghim no vt
qu s mong i. Nhng tri nghim trong qu kh cng nh hng n vic xc
nh im mc, m im ny l mt phn ca quy lut thch nghi. N (ba n )
c tt/ ngon nh ln trc khng?, chng ta hi. Nu ng l nh th th chng ta
c tha mn, nhng chng ta s khng thy thc s phn khch.
Li nguyn ra ca nhng k vng
Vo ma thu nm 1999, t Thi bo New York v Tin tc CBS yu cu
mt s thanh nin so snh tri nghim ca cc em v tri nghim ca cha m cc
em lc h mi ln. Kt qu cui cng l 43% ngi tham d ni rng h phi tr
qua mt thi gian kh khn hn so vi cha m trn tng s. Nhng trong s nhng
em sng trong gia nh giu c th c ti 50% cc em bo rng cuc sng ca mnh
kh khn hn. Khi c hi, th nhng thiu nin t nhng gia nh giu c k v
nhng mong mun cao xa ca mnh ln ca cha m. Cc em ni v mt hin tng
gi l qu nhiu: qu nhiu hot ng, qu nhiu la chn v c, qu nhiu
th phi hc. Trong khi thiu nin n t nhng gia nh c kinh t km hn th k
v vic lm bi tp d dng hn nh th no nu cc em c my tnh v Internet, th
nhng sinh vin nh giu li ni v vic cuc sng b xo trn nh th no v my
tnh v Internet. Mt nh bnh lun gii thch rng Sc p m tr em cm thy
chnh l chc chn rng chng khng b tt hu. Mi th u tin ln pha trc
B tt hu ng sau chnh l cn c mng ca ngi M. Cho nn nu ch ng
ca bn cng cao th cng c nhiu ch tut dc hn so vi nu ch ng ca
bn thp. Barbara Ehrenreich th ni rng ni s b rt li pha sau chnh l s
nguyn ra ca k vng.
S nguyn ra ca k vng hin din nhiu trong nhng kha cnh ca cuc
sng nh sc kha v chm sc sc khe. Cho d cm thy bc mnh i vi dch
v chm sc sc khe hin gi, th d sao sc khe ca ngi M vn tt hn trc
kia. Con ngi khng ch sng lu hn m h cn c cht lng cuc sng tt hn.
Tuy nhin Roy Porter, mt nh lch s y hc, li ch ra rng trong mt thi i m
tui th v vic kim sot bnh tt tt cha tng c nh th ny, th cng xut hin
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
128
Nghch L Ca S La Chn
nhng lo u cha tng c v sc khe. Ngi M mong c sng lu hn m

khng phi gim bt cng sut lm vic. V vy, tuy nhng dch v y t hin i
gip chng ta ko di tui th nhng con ngi c v nh cng khng tha mn
lm vi iu ny.
Ti cho rng chnh s lng cc ty chn v quyn t ch m chng ta c
c trong hu ht mi mt ca cuc sng by gi, gp phn to nn k vng
mc cao hn so vi trong qu kh. Cch y vi nm, khi ti i ngh mt mt th
trn ven bin nh Oregon, ti bc vo mt tim tp ha mua vi th cho ba
ti. Khi mua ru vang, h em ra cho ti khong chc loi. Loi m ti mua khng
c ngon lm, nhng trc ti tng ngh rng mnh s chng kim c th
g qu ngon y, v th ti tha mn vi nhng g ti mua. Nhng nu ti i mua
ti mt ca hng c hng trm, thm ch hng ngn loi la chn th chc chn
k vng ca ti s cao hn rt nhiu. Nu ca hng ln m ti li chn mt
chai ru c cht lng nh chai Oregon th chc chn ti s cm thy rt tht
vng.
Tr li vi v d m ti dng m u cun sch ny, tr li vi thi
Jeans ch c mt vi loi th ti s tha mn vi ci va vi ti, cho d b c
th no. Nhng by gi, khi c bit bao nhiu th, t c mc thoi mi, c mc d
dng, c dnh cho ngi mnh mai, qun ng tm, qun ng rng, th c th on
c iu g s xy ra , l tiu chun ca ti cao hn. Bi c qu nhiu ty
chn nh th nn gi ti li mun mnh c mt chic qun jeans va vi ti nh
c o ni ng giy. S sinh si ny n ra nhiu la chn dng nh khng th
trnh khi dn n vic k vng nhiu hn. iu ny gp phn lm cho con ngi
c khuynh hng cu ton. Theo nh ngha ngi cu ton l ngi c tiu chun
cao, nhiu k vng. Bi v iu ny v bi vai tr ca k vng trong vic nh gi
mc hng th, th vi cng mt tri nghim, ngi bit t bng lng s cm thy
tch cc, cn ngi cu ton qu mc li cm thy tiu cc.
Bi hc y l k vng qu cao c th gy phn tc dng. Nh vic kim
sot nhng k vng ca mnh, chng ta c th ci thin cht lng cuc sng hn
bt c phng php no khc. Hnh phc ca vic ch c nhng k vng khim tn
l chng ta cn ch c ngc nhin th v, hng th hn vi nhng tri
nghim khc. Th thch y l tm c phng php gi cho k vng mc
va phi, d nhng tri nghim thc s c ngy cng tch cc hn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
129
Nghch L Ca S La Chn
Mt phng php t c mc tiu ny l hy lm sao nhng tri

nghim tuyt vi ch din ra t thi. Cho d bn c giu c nh th no th hy
dnh loi ru ngon nht cho nhng dp c bit. Cho d bn c giu c th no th
cng hy chic o chong la may tht kho v duyn dng cho nhng dp c
bit. iu ny cng c v ging tp luyn t t chi, nhng ti khng cho rng nh
vy. Ngc li, l cch chc chn rng bn s c nhng tri nghim th v.
Nhng ba n ngon, nhng loi ru ngon v nhng chic o p c ngha g nu
chng khng lm bn cm thy tuyt diu?
Li nguyn ca so snh x hi
Trong s nhng tiu chun m chng ta da vo nh gi tri nghim, c
l khng iu g quan trng hn l so snh i vi ngi khc. Cu tr li cho cu
hi mi vic ti ang tin hnh nh th no? ph thuc vo nhng tri nghim,
nhng mong mun v k vng trong qu kh ca chng ta. V cu hi ny hon
ton khng th hi hay tr li c trong mi trng x hi chn khng. Cu hi
mi vic ti ang tin hnh nh th no? hu nh lun cha ngm so snh vi
nhng vic khc hoc vi ngi khc.
So snh v mt x hi lun cung cp thng tin gip con ngi nh gi tri
nghim ca mnh. Nhiu tri nghim mang tnh m h nn chng ta khng bit nh
gi chng nh th no. Liu im B+ c phi l cao trong mt k thi no khng?
Cuc sng hn nhn ca bn c tt khng? C cn phi lo lng khng nu con trai
bn thch mt loi nhc inh tai nhc c? Bn c c nh gi ng mc trong
cng vic khng? Mc d chng ta c th a ra cu tr li tng i cho nhng
cu hi nh th ny m khng cn phi nhn xung quanh, nhng nhng cu tr li
ng chng thng khng hay. Vic nhn nhng ngi xung quanh khin chng ta
iu chnh li cch nh gi. Ngc li, vic iu chnh cch nh gi gip ngi
ta quyt nh xem cn phi lm g.
Nh chng ta thy trong chng 7, nhng iu cha xc thc m chng ta
to ra c th hng n ci cao hn (tc tng tng mt kt qu tt hn) hoc l
hng xung di (tng tng mt kt qu t hn), so snh x hi cng vy.
Ngi ta c th t so snh mnh vi nhng ngi hn h (so snh x hi cao hn)
hoc thua h (so snh x hi thp hn). Thng thng th so snh x hi thp hn
thng lm cho con ngi phn khi hn, v so snh x hi cao hn thng lm
cho h cm thy mnh thp km hn. Trong thc t, cc nh tm l x hi ch ra
rng so snh x hi cao hn to ra s ghen t, th ch, tm trng tiu cc, gin d,
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
130
Nghch L Ca S La Chn
t t tin, t hnh phc hn v cc triu chng stress. V vy, so snh vi nhng ngi
thp hn s lm tng lng t tin, tng tm trng tch cc v gim cng thng
Nhng khng nht thit phi nh vy. i khi con ngi so snh x hi li c
phn ng tch cc i vi so snh cao hn v tiu cc i vi so snh thp hn. Khi
thy rng nhng ngi khc ngy cng tr nn t hn c th lm bn ngh rng
chnh bn cng c th tr nn t hn. Nu bn t so snh mnh vi nhng ngi
km hn bn th c th bn s thy thch th khi mnh thuc hnh trn, nhng ng
thi bn cng c th tri qua cm gic ti li, bi ri, v cm thy cn phi ng
u vi s k v s on gin ca ngi khc, v s rng mt lc no na ri s
phn cng bt mnh nh h. V khi bn so snh mnh vi nhng ngi hn bn th
bn c th cm thy cht ghen tc nhng bn c th cm thy c thc y hn.
V d trong mt nghin cu, khi nhng bnh nhn ung th c cho bit nhng
ngi bnh khc nh mnh ang trong tnh trng tt hn th iu ny c th c
th ci thin c tm trng, c th bi v iu cho h hy vng rng tnh trng
ca minh cng c th kh hn.
Trong nhiu kha cnh, so snh x hi cng tng ng vi qu trnh suy
ngh nhng iu khng xc thc, nhng c mt im khc bit rt quan trng. V
nguyn tc c bn, chng ta c th kim sot c khi no chng ta s suy ngh mt
cch khng xc thc v kim sot c ni dung ca suy ngh . Chng ta ch b
gii hn bi s tng tng ca chnh mnh. Nhng chng ta t kim sot c so
snh x hi hn. Nu bn sng trong mt th gii c tnh x hi, nh tt c chng
ta u th, th bn phi lun tip xc vi nhng thong tin v vic ngi khc ang
sng th no. Gio vin thong bo im ca lp, bn c im B+, l mt ng
cnh x hi tng i. Bn v bn i ca mnh ci nhau trn ng n mt bui
tic, v sau khm ph ra rng nhng cp xung quanh bn u cm thy vui sng
vi s c mt ca ngi kia. Bn va khng c ln chc v bn nghe c cng
vic ca ch em mnh ang tin trin rt tt. Nhng thng tin kiu ny khng th
trnh khi. iu tt nht m bn c th lm chnh l ng mnh suy ngh v
vic .
Cuc chy ua v a v
Con ngi thng so snh x hi phn ln l v h quan tm n a v, v d
nhin a v cng c to nn bi so snh x hi. S tha mn v nhng thnh tu
hay vt cht no xut pht mt phn t thc rng nhng ngi khc khng th
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
131
Nghch L Ca S La Chn
bng mnh c. Khi nhng ngi khc bt u vt ln th mong mun ca nhng

ngi i trc tng ln, iu ny gip h duy tr c v tr u th ca mnh.
Trong cun sch La chn ci ao ph hp, nh kinh t hc Robert Frank
ch ra cuc sng x hi c quyt nh nh th no bi chnh mong mun c
lm con c ln trong ci ao ca chng ta. Nu ch c mt ci ao duy nht nu
mi ngi phi so snh a v ca mnh vi a v tt c nhng ngi khc th
chc chn tt c chng ta u l k thua cuc. Suy cho cng, trong mt ao m c c
voi, th c mp s tr nn nh b. V vy, thay v chng ta t so snh mnh vi ht
thy nhng ngi khc th chng ta hy c gng khoanh vng li th gii thnh mt
th gii nh hn. Trong th gii , khi chng ta so snh mnh vi mt nhm khc
th chng ta l ngi thnh t. S tt hn nu bn l mt lut s c lng cao th
3 trong mt cng ty nh v kim c 120,000 trong mt nm, so vi mt lut
s ch tm tm bc trung trong mt cng ty ln vi mc lng 150.000 mt nm.
Cch cm thy hnh phc, cng l cch thnh cng khi theo ui a v x
hi, l tm ra ci ao thch hp vi chng ta v trong .
Ngi ta quan tm n a v nhiu nh th no? Mt vi nm trc y, mt
nghin cu c thc hin trong nhng ngi tham gia c cho cc cp tnh
hung gi nh c nhn v h c yu cu cho bit h thch ci no hn. V d nh
mi ngi yu cu chn gia vic kim 50,000 mi nm trong khi nhng ngi
khc ch kim c 25,000 v kim 100,000 mi nm trong khi nhng ngi
khc kim c 200,000 . H c yu cu chn gia vic c i hc 12 nm
trong khi nhng ngi khc ch i hc 8 nm, v vic mnh i hc 16 nm trong khi
nhng ngi xung quanh hc n 20 nm. H c yu cu chn gia vic mnh
c ch s thng minh 110 trong khi ngi xung quanh ch c 90 v c ch s thng
minh 130 trong khi nhng ngi xung quanh ti 150. Trong a s cc tnh hung,
qu na nhng ngi tham gia chn vic mnh c mt v tr tt hn tng i so
vi nhng ngi khc. Tc h mun c lm con c ln trong mt ci ao nh,
kim c 50,000 mi nm, hn l mt con c nh, kim 100,000 , trong mt
ci ao ln .
a v, so snh x hi v la chn
Quan tm v a v x hi l vn khng c g mi. Tuy nhin, ti cho rng
vn ny ngy nay su sc hn so vi trc y. V mt ln na, vn ny li
quay tr li vi vic ngy nay chng ta c qu nhiu s chn la. Nu da theo l
lun la chn ci ao ph hp ca Frank th ci ao ph hp ngha l g? Khi chng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
132
Nghch L Ca S La Chn
ta buc phi so snh x hi, vy th chng ta s so snh mnh vi ai y? nhng

thi i trc y, th nhng so snh nh vy thng c tnh a phng. Chng ta
ch nhn xung quanh hng xm ca mnh v cc thnh vin trong gia nh. Chng
ta khng c tip cn thng tin v nhng ngi bn ngoi phm vi x hi ca
mnh. Nhng vi s bng n v cng ngh truyn thng nh ti vi, phim nh, Internet
th hu ht mi ngi u c tip cn thng tin v nhng ngi khc. Mt ngi
sng trong mt khu lao ng thnh th vo 40 nm trc th c th hi lng vi
mc thu nhp di mc trung lu ca mnh, bi cuc sng ca anh ta lc l
tng i tt so vi nhng ngi xung quanh. Lc khng c iu g ng k
thc y mong mun ci thin a v x hi ca anh ta. Nhng by gi th li khng
nh th na. Gi y anh ta s c nhn thy cnh sng sung sng ca nhng
ngi giu c xung quanh mi ngy. Dng nh ngy nay tt c chng ta u ang
bi trong mt ci ao khng l, v cuc sng ca nhng ngi khc u c th tr
thnh cuc sng ca chnh chng ta. Tiu chun so snh ngy cng cao cng tr nn
ph bin v xa vi, iu ny lm gim i s tha mn ca chng ta khi chng ta ch
mc trung bnh hoc di trung bnh, cho d cuc sng hin ti ca chng ta thc
s ci thin hn trc.
Cuc ua v v tr
Nu chng ta ngng tho lun y th tht d i n kt lun rng, vic bt
mn c gy ra bi so snh x hi c th c gii quyt bng cch bo mi ngi
hy t quan tm n a v i. Vic tht vng v a v x hi c th c hiu nh
mt vn gy nh hng n x hi thng qua nh hng n cc c nhn. S tht
vng ny c th c gii quyt bng cch thay i thi ca tng c nhn, tng
ngi mt.
Nhng cho d chng ta c tuyn truyn mi ngi t quan tm n a v i
th h cng s vn cha tha mn vi nhng g mnh c, bi h c l do chnh ng
tin rng d mnh c nhiu c no th vn cha . H thng kinh t v x hi ca
chng ta, m trong khng phi ai cng c nhng th cao cp qu him ng m
c, vn lun thc y mi ngi sng theo cch khng ngng bt mn v so
snh, v v th nhng con ngi khng quan tm n h thng ny s khng tn ti.
Nh ti cp trong chng 4, trong cun sch Cc nhn t x hi hn
ch pht trin, nh kinh t hc Fred Hirsch cho rng trong khi nhng pht trin v
cng ngh c th lm tng s ngi c th sng da vo mt nng tri rng mt
mu Anh (0,4 hecta) hoc tng s tr em c chch nga bi lit gi 1,000 , th
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
133
Nghch L Ca S La Chn
cng c nhng hng ha m khng c tin b v k thut cng ngh no c th lm

chng c ph bin rng ri. V d khng phi ai cng c kh nng s hu c
mt mu t ven bin. Khng phi ai cng lm c nhng cng vic th v nht.
Khng phi ai cng c th tr thnh ng ch. Khng phi ai cng c th c hc
nhng trng tt hoc l thnh vin ca nhng cu lc b danh ting. Khng phi
ai cng c cha bnh bi nhng bc s gii nht nhng bnh vin tt nht.
Hirsch gi nhng hng ha nh th ny l hng ha a v, bi v vic con ngi c
s hu c nhng hng ha ny hay khng ph thuc vo a v ca h. Cho d
mt ngi c nhiu th nh th no, nhng nu nhng ngi xung quanh cng c
tng t nh h, th anh ta c rt t c hi c thng thc nhng loi hng ha
x hi ny. Khng phi ai cng c tranh Van Gogh treo trong phng khch. Nu
cng nhiu ngi c kh nng s dng mt mt hng no th gi tr ca mt hng
ny li gim i do n xut hin hng lot v khng cn him nh trc. Khu vc
thnh ph New York c vi bi bin p, sc cha hng ngn ngi. Nhng nu
cng c nhiu n nhng khu vc ny th chng cng tr nn cht chi v thiu ch
phi nng, s cng tr nn n o v hu nh khng th lng nghe mnh ngh g,
nhng bi bin ny cng bn thu n ni khng cn cm hng mun nhn v xa l
dn ti nhng bi bin ny tr thnh nhng bi xe. Trc nhng tnh trng nh
vy th cch duy nht c th c tm bin theo bn mun l phi i xa hn
ra khi thnh ph, iu ny lm tn nhiu thi gian hn, hoc l thu ring cho mnh
mt bi tm bin t tin.
Tt c chng ta c th u ng rng mi ngi s tr nn thoi mi hn
nu c t cnh tranh v a v hn. Cuc cnh tranh ny tht cng thng, lng ph v
lm cuc sng con ngi kh s. Cc bc cha m lun mong mun con mnh c
c nhng th tt nht thng thc y con mnh hc nhiu n c th vo c
mt trng i hc tt. Nhng cc bc cha m khc cng mong mun nh vy. V
th l h cng thc con mnh nhiu hn. Nhng nhng ngi khc cng thc con
mnh nh th. Do h cho con mnh theo hc nhng chng trnh bi dng ngoi
gi hc v nhng tri h mang tnh gio dc. Nhng nhng ngi khc cng lm
nh vy. By gi cc bc cha m li i mn tin cho con mnh vo c trng
t. Mt ln na, nhng ngi khc cng theo ui. V c bc cha m ny li ry la
con mnh bt chng tr thnh nhc s hay vn ng vin v i, hoc tr thnh
mt ngi no ni bt hn nhng a tr khc. Cc bc ph huynh li thu gia
s v thy dy ring cho con mnh. V d nhin, nhng ph huynh khc cng lam
tng t, hoc t nht nhng ai m cha b ph sn s tip tc theo ui cho c
nh vy. Trong khi , da con ti nghip b cha m tra tn qu mc bi nhng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
134
Nghch L Ca S La Chn
k vng ca h n ni em mt hng vo nhng th m cha m bt em phi hc v

tng lai ca con m.
Sinh vin hc sinh c gng c c im cao mc d chng khng hng
th trong vic hc. Mi ngi lun c gng tm s thng tin trong cng vic mc
d h ang hi lng vi cng vic hin ti ca mnh. iu ny cng ging nh
trong mt sn vn ng ng c xem mt trn thi u gay cn. Nhng khn gi
hng u ng ln xem c r hn v tip theo s l phn ng dy chuyn.
Nhng ngi khc cng s nhanh chng ng ln, ch c xem r nh trc
. Mi ngi s u ng ln ch khng ngi, nhng v tr xem ca h lc s
chng c ci thin. V nu mt ai n phng v kin quyt khng chu ng,
th coi nh anh ta khng tham gia trn u . Khi mi ngi theo ui mt th
hng ha a v no th khng th mnh lt t pha sau c. Chn cch
khng tip tc ng ln ng ngha vi thua cuc.
So snh v mt x hi: c phi mi ngi u c?
Mc d thng tin v sao snh x hi dng nh c mt khp ni, nhng khng
phi ai cng ch n n, hoc t nht khng phi ai cng b nh hng. Nh tm
l Sonja Lyubomirsky v ng nghip tin hnh mt lot cc nghin cu tm
ra s khc bit gia cc c nhn v phn ng ca h i vi thng tin v sao snh
x hi. Nhm nghin cu ny khm ph ra rng loi thng tin t nh hng n
nhng ngi cm thy mnh hnh phc.
Lyubomirsky bt u bng vic pht cho mi ngi mt bng cu hi dng
o mc hnh phc thng xuyn ca h (khc vi tm trng tc thi ca h
vo mt lc no ), nhm phn loi nhng ngi ny thuc dng tng i hnh
phc hay khng hnh phc.
BNG O MC HNH PHC CHU QUAN
i vi mi pht biu v / hoc cu hi sau y, hy khoanh trn thang im m
bn cho rng thch hp vi mnh nht
1. Ni chung ti t thy mnh:
1234567
Khng hnh phc lm
Barry Schwartz
Rt hnh phc
E-BOOK (VTVT)
135
Nghch L Ca S La Chn
2. Khi so snh mnh vi nhng ngi ng trang la, ti t thy mnh

1234567
t hnh phc hn
Hnh phc hn
3. Mt s ngi ni chung rt hnh phc. H tn hng cuc sng bt k iu g

ang xy ra v lun nhn mi vic theo hng tt nht. Tch cch ny ging
vi bn mc no?
1234567
Khng ging cht no
Ging nhiu
4. Mt s ngi ni chung khng hnh phc lm. Mc d h khng chn nn

nhng h dng nh khng bao gi hnh phc nh cn phi th. Tch cch ny
ging vi bn mc no?
1234567
Khng ging cht no
Ging nhiu
( c php sao chp ca nh xut bn Kluwer Academic)

Sau trong mt nghin cu, mi c nhn c yu cu xp li trt t ca
nhng t b o cng lc vi mt ngi khc (thc s ngi ny nm trong nhm
nhng ngi nghin cu). i khi ngi ny tin hnh cng vic tt hn ngi
tham gia v i khi lm t hn. Lyubomirsky nhn thy rng nhng ngi hnh
phc thng ch b nh hng rt t bi vic ngi cng lm vi mnh lm tt hn
hay t hn mnh. Sau h c yu cu t nh gi kh nng ca mnh khi sp
xp li cc ch v h cm thy nh th no. Nhng ngi hnh phc th nh
gi kh nng ca mnh cao hn so vi trc khi lm th nghim . H nh gi v
kh nng v tm trng ca mnh tt hn mt cht nu ngi cng lm vi h chm
hn h so vi khi h lm vi ngi gii hn mnh. Nhng trong c hai trng hp
th h u t nh gi bn thn cao hn. Ngc li, nhng ngi khng hnh phc
th li t nh gi mnh cao hn v c tm trng tt hn nu ngi cng lm km
hn h. V thy mnh km hn v tm trng xu hn nu h lm cng vi mt ngi
gii hn.
Trong nghin cu th hai, ngi tham gia c yu cu quay phim mt bui
hc dnh cho tr em trc tui i hc. Mt chuyn gia (ngi ny cng nm trong
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
136
Nghch L Ca S La Chn
nhm nghin cu) a cho nhng ngi tham gia nhng nhn xt chi tit v cng
vic ca h. Ngi tham gia s cng tin hnh vi mt ngi khc, cng c giao
nhim v quay bui hc . iu th v y nm ch nhn xt s nh hng
n tm trng ca ngi tham gia nh th no. Tm trng ca ngi hnh phc c
ci thin khi h nhn c nhn xt tch cc v chng xung khi h b nhn xt tiu
cc, nhng h khng quan tm n vic ngi cng tin hnh vi mnh c nhn
xt nh th no. Ngc li, nhng ngi khng hnh phc li b nh hng rt nhiu
bi nhng nhn xt dnh cho ngi cng lm vi mnh. Nu ngi tham gia ny c
c nhn xt tt v ngi cng lm vi h li c nhn xt tt hn th tm trng
ca h s t hn. Nhng nu ngi tham gia nhn c nhn xt khng tt, v ngi
cng lm vi h c nhn xt cn t hn h, th h li thy vui hn. V vy dng
nh iu duy nht c ngha vi nhng ngi khng hnh phc l vic h lm
th nh th no so vi ngi cng lm vi h. i vi hc vic b xem l mt gio
vin ti nhng nhng ngi khc cn ti hn, th khng t bng h c xem l
gio vin gii nhng nhng ngi khc cn gii hn.
Trong nghin cu tip theo, Lyubomirsky c gng tm ra nhng yu t no
khin nhng ngi hnh phc v khng hnh phc c phn ng khc nhau i vi
cng mt tnh hung. C tm ra rng khi c hai nhm ngi c yu cu ngh v
mt iu g khc sau khi h b nhn xt khng tt v vic g , th im khc bit
v phn ng ca h i vi nhn xt bin mt: hai nhm u phn ng nh nhm
ngi hnh phc. V nu c hai nhm c yu cu ngh v nhng nhn xt khng
tt th cng khng c s khc bit no gia h: ln ny, c hai nhm u phn ng
nh nhm ngi khng hnh phc. iu rt ra y chnh l im khc bit ca
vic b qua v vic c trm ngm suy ngh v mt iu g khng hay. Nhng
ngi hnh phc c kh nng b qua tip tc tin ln, trong khi nhng ngi
khng hnh phc li c mc vo vic trm ngm suy ngh v t lm cho mnh kh
s hn.
Trong nghin cu ny chng ta khng th ni chc chn u l nguyn nhn
v u l h qu. Liu c phi nhng ngi khng hnh phc thng hay nghin
ngm hn nhng ngi hnh phc v so snh x hi, hay l chnh vic hay nghin
ngm v so snh x hi lm cho mt ai tr nn khng hnh phc? Ti e rng c
hai u ng chinh khuynh hng hay t l li lm cho nhng ngi khng hnh
phc b mc vo ng xon c tm l i xung ng xon c ny c nui
dng bi so snh x hi. D nhin hon ton c th ni rng, da trn nghin cu
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
137
Nghch L Ca S La Chn
c sn, so snh x hi khng ci thin c s tha mn ca mt ngi no i

vi chn la ca h.
Cu ton, tha mn v so snh x hi
Mc hnh phc ca bn khng phi l yu t duy nht lm sai lch phn
ng ca bn i vi so snh x hi. Mt ln na, bn l cu ton hay bit tha mn
cng l mt yu t quan trng.
Trong nghin cu m ti tho lun chng 4, chng ti a cho nhng
ngi tham gia in vo bn im nh gi mc cu ton sau t h vo mt
tnh hung tng t nh tnh hung m ti va trnh b. H phi sp xp li nhng
ch ci ln xn cng vi mt ngi khc, ngi ny c th lm nhanh hn hoc
chm hn h. Chng ti thy rng ngi cu ton thng b nh hng nhiu bi
s c mt ca ngi khc hn so vi ngi bit tha mn. Sp xp li ch ci ln
xn vi mt ngi no khc c v lm tt hn mnh khin cho ngi cu ton cm
thy tm trng xu i v t nh gi kh nng ca mnh thp hn. Nhng thng tin
v so snh x hi khng gy nh hng nh th cho nhng ngi bit tha mn.
Ngoi ra, khi ngi cu ton v ngi bit tha mn cng c hi v vic h
mua sm nh th no th ngi cu ton tr li theo cch quan tm n so snh x
hi hn nhng ngi bit tha m. Ngi cu ton ch n vic ngi xung quanh
mua g hn so vi ngi bit tha mn, v h cng d b nh hng trong cch nh
gi v s tha mn ca chnh mnh bi s tha mn ca nhng ngi khc.
Nu bn suy ngh v vic cu ton i hi nhng g th kt qu cng khng
ngc nhin. Nhng ngi cu ton mun c ci tt nht, nhng lm th no bn bit
c ci mnh c l tt nht nu khng nh vo so snh? V mc khi chng ta
c nhiu chn la hn th vic gii quyt nh ci no l tt nht cng tr nn cc
k kh khn. Ngi cu ton lm cho nh gi ca mnh tr thnh n l cho nhng
tri nghim ca ngi khc.
Nhng ngi bit tha mn li khng gp vn ny. Ngi bit tha mn l
ngi lun mong t c kt qu ph hp v c th s dng tri nghim ca ngi
khc quyt nh cho mnh chnh xc th no l "ph hp", nhng thng th h
khng lm nh vy. H c th da vo nh gi bn trong ca mnh to ra nhng
tiu chun ring. Mt mc lng "ph hp" l mt mc lng c th gip h mua
c mt ni tm tt , mt s b p, thnh thong i n ti ngoi vv....
H khng quan trng vic ngi khc c th kim c nhiu hn mnh. Mt dn
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
138
Nghch L Ca S La Chn
m thanh va phi l dn m thanh c th tha mn c yu cu ca h v trung

thc ca m thanh, v s tin li, v ngoi v bn.
V trong hai cch tip cn i lp nh trn chng ta khm ph ra mt
iu g i nghch. T "cu ton" c ng mt c m lun mun ci tt nht
cho thy nhng tiu chun y mang tnh tuyt i. Dng nh ch c mt ci l
"tt nht" cho d kh m chn c ci l ci no. C th rng mt ngi c
nhng tiu chun tuyt i s khng quan tm hay b nh hng nhiu bi vic
nhng ngi khc ang lm g. Ngc li, s tha mn ng c mun t c
iu g va phi li cho thy nhng tiu chun tng i - tng i so vi nhng
tri nghim trong qu kh ca h v nhng tri nghim trong qu kh ca ngi
khc. Tuy nhin, nhng g chng ta thy li l iu ngc li. Chnh nhng ngi
cu ton mi c nhng tiu chun tng i v nhng ngi bit tha mn li c
nhng tiu chun tuyt i. Theo l thuyt, ci "tt nht" l mt l tng tn ti c
lp vi nhng g ngi ta c. Cn trong thc t, quyt nh c ci tt nht tht
kh n ni con ngi c phi lun so snh vi nhng ci khc. "Va phi" khng
phi l mt tiu chun khch quan tn ti hin nhin theo cch ai cng thy c.
N s lun lin quan n ngi ng vai tr nh gi. Nhng ni mt cch cht ch
hn, n s khng, hoc khng cn phi lin quan n nhng tiu chun hay thnh
tu ca nhng ngi khc. V vy, mt ln na, bit tha mn dng nh l cch
tt hn c duy tr s t ch ca mnh trc v vn nhng la chn ngy cng
nhiu.
Cc la chn v so snh x hi
Chng ta thy c nu cng c nhiu la chn th chng ta cng gp nhiu
kh khn khi tng hp thng tin nhm a ra mt quyt nh sng sut. Thng tin
cng kh tng hp th cng c kh nng bn phi ph thuc vo la chn ca ngi
khc. Cho d bn khng c nh tm cho ra loi giy dn tng tt nht cho cn
bp ca mnh th khi phi i mt vi hng trm ngn la chn, vic tm c loi
no tt va phi c th ph thuc rt ln vo vic bn bit c nhng ngi khc
chn loi no. Cng nhiu s la chn th bn cng c khuynh hng nhm ng
xem nhng ngi khc chn ci g. Nhng nu bn so snh x hi nhiu th cng
c kh nng bn s b n tc ng, v nhng tc ng nh vy c khuynh hng
tiu cc. V vy nu bn c lun bt mnh phi xem th ngi khc ang lm iu
g trc khi ra quyt nh, th th gii y nhng la chn ny thng s khin cho
chng ta cm thy khng hi lng vi quyt nh ca mnh hn, so vi vic bn
khng nhm ng nhng ngi khc trc khi quyt nh. y chnh l mt l do
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
139
Nghch L Ca S La Chn
khc gii thch ti sao chng ta cng c nhiu ty chn th chng ta cng cm thy
t tha mn vi nhng g chng ta chn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
140
Nghch L Ca S La Chn
CHNG 10
NGUYN NHN DO U ? LA CHN, THT VNG V CHN NN
Nh ti nu, nu chng ta c v s la chn th chng ta nhn c kt
qu tt hn khi quyt nh so vi nu chng ta ch c t la chn, nhng thc ra
chng ta li cm thy khng hi lng vi quyt nh ca mnh hn so vi khi ch c
t la chn. Tuy nhin vn y khng ch gy ra mt cht tht vng. Ti cho
rng qu nhiu la chn c th dn ti s au kh tht s. Khi kt qu ca nhng
quyt nh - v nhng vic vt vnh hay nhng vic quan trng, v nhng vn
cn mua hay v cng vic hoc mi quan h no - lm ta tht vng th chng ta
s hi ti sao. V khi chng ta hi ti sao, cc cu tr li m chng ta ngh ra thng
khin chng ta t trch mnh.
"Ch s hnh phc" ca ngi M trong hn mt th h qua lun i xung
t t. Mc d ngi M c tng sn phm quc ni - tiu ch chnh o s thnh
vng - tng hn gp i trong hn 30 nm qua, nhng t l dn s t cho mnh "cc
k hnh phc" li gim khong 5%. Con s ny nghe c v khng nhiu nhng 5%
li tng ng vi khong 14 triu ngi - nhng ngi ny tng ni rng h
hnh phc trong nhng 70 nm, nhng gi y h khng cm thy th na. Tnh
trng nh th cng xy ra i vi nhng ngi c hi nhng cu hi c th hn
v mc hnh phc trong hn nhn, cng vic, tnh trng ti chnh v ni . Dng
nh x hi M ngy cng giu c hn, ngi M ngy cng c nhiu t do theo ui
v lm nhng vic mnh mun hn, v chnh h cng li cm thy cng ngy mnh
cng t hnh phc.
Biu hin ng k nht ca s st gim mc hnh phc ca x hi l s
ph bin ca tnh trng chn nn bnh l, con ngi nm tn cng bn kia ca
"thc o hnh phc". Mt vi thc c lng cho thy tnh trng bun chn v
nm 2000 tng khong gp 10 ln so vi vo nm 1900.
Nhng chu chng chn nn bao gm:
- Mt nim vui hoc hng th trong nhng hot ng thng ngy bao gm
cng vic v gia nh.
- Kit sc, bun chn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
141
Nghch L Ca S La Chn
- Cm gic v dng, ti li v t trch mnh.

- Do d.
- Khng c kh nng tp trung hay suy ngh thu o.
- Suy ngh thng xuyn v ci cht, c c nh t st.
- Mt ng.
- Khng c hng th v tnh dc.
- Chn n.
- Bun chn: cm thy v dng v tuyt vng.
- nh gi thp bn thn.
Ngoi vic r rng rng nn nhn ca s chn nn cm thy kh s, chn nn
cn gy thit hi ng k cho x hi ni chung. Bn b, ng nghip, bn i v c
con ci ca ngi b chng chn nn cng b v ly. Con ci t c chm sc hn,
bn b th b lng qun hay b i x khng tt, ng nghip phi gnh nhng g h
gy ra do lm vic chnh mng. Ngoi ra nhng ngi b chn nn cng hay au m
hn. Nhng ngi mc chng chn nn nh s lm vic vi nng sut thp hn
nhng ngi khng b chng chn nn 1,5 ln, v nhng ngi b nng th thp hn
n 5 ln. Nhng ngi mc chng ny cht sm hn do nhiu nguyn nhn, trong
c bnh tim. D nhin, t st chnh l hu qu t nht ca chng bun chn. Nhng
ngi mc chng ny c t l t t cao gp 25 ln so vi ngi khng mc, v c
khong 80% nhng ngi t st l do bun chn qu mc.
Tnh trng chn nn bnh l l mt hin tng phc tp c nhiu dng v chc chn
c nhiu nguyn nhn. Khi hiu bit ca chng ta v chng chn nn tng, th chng
ta s nhn ra rng ci m chng ta tng cho rng ch l s ri lon mang tnh c nhn,
n l th by gi l mt tp hp cc ri lon i km nhau vi nhng biu hin trng
lp nhng c nguyn nhn r rng. V vy bn cn hiu rng vic tho lun v chng
chn nn sau y s khng ch da vo tri nghim ca nhng ngi phi hng chu
m cn da vo mt s vn ny sinh khc, gip chng ta c ci nhn tng quan
hn v hin tng ny.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
142
Nghch L Ca S La Chn
Tnh trng bt lc, t ch v chn nn c thc

nhng phn trc chng ta tho lun khm ph ca Seligman v ng
s ca ng v tnh trng bt lc c thc. H tin hnh mt lot cc th nghim
v qu trnh hc c phn x mc c bn trn ng vt. Cc th nghim ny
bt nhng con vt phi nhy qua nhng ro nh thot khi b in git chn.
Nhng con vt ny v c bn th hc c rt nhanh v kh d dng, nhng mt
nhm cc con vt b in git trc y th khng hc c k nng ny. Trong
thc t nhiu con khng lm c d chng c c gng. Chng ch ngi i mt
cch b ng v ch b in git khng bao gi dm th vt qua ro. S tht bi
ny c gii thch rng khi nhng con vt b sc in m khng th kim sot
th chng bit rng chng khng th lm g khc. Khi thc c s bt lc ny
th nhng con vt c chuyn qua mt bi hc vi mt tnh hung mi m chng
c th thc s kim sot c.
Khi cng vic nghin cu trong phng th nghim v chng bt lc c thc
c tip tc, Seligman gp nhiu s tng ng gia nhng con vt bt lc v
nhng ngi mc chng bun chn lm sng. c bit bt ng l s tng ng
gia tnh b ng ca con vt bt lc v tnh b ng ca ngi mc chng bun
chn, nhng ngi ny i khi li thy nhng vic nh nht nh mc g vo bui
sng tr nn tht mt mi. Seligman cho rng, t nht mt vi trng hp chn nn
lm sng l kt qu ca vic nhng ngi tng tri qua mt s mt t ch ng
k no i vi cuc sng ca mnh v tr nn tin rng mnh bt lc, v h c th
ngh rng tnh trng ny s lun eo bm mnh trong tng lai v xut hin trong
nhiu tnh hung khc. V th theo gi thuyt ca Segliman, tnh t ch ng vai tr
cc k quan trng i vi hnh phc v tm l.
Tm quan trng v tnh t ch c nhn mnh trong mt nghin cu trn
tr s sinh 3 thng tui c thc hin cch y hn 30 nm. Nhng em b c t
ch c a vo cng mt nhm. Em b c t nm nga trong nhng chic ci
v u nm trn gi. Mt ci d ung a c treo trn ci v c nhiu hnh th
vt lc l bn trong cc l xo. Cc em b khng nhn thy c cc hnh th vt ny,
nhng nu chng nhm u ln khi gi th s c nh sng chiu vo ng sau chic
d lm cho em b nhn thy hnh cc con th nhy ma trong mt lt. Sau n
c tt i. Khi em b nhm u li, lc tnh c li c n bt ln v li nhn thy
hnh cc con th nhy ma. Cc em b t ra rt thch th v vui v. Chng nhanh
chng thc c rng c nhm u dy th s thy cc hnh th nhy ma v chng
c nhm dy lin tc. Chng cng t ra thch th trc nhng hnh nh chng nhn
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
143
Nghch L Ca S La Chn
thy. Cn nhng em b khc trong nghin cu th c t do. Bt c khi no mt

em b t ch lm bt n sau chic d trn ci ca mnh th hnh ng cng
khin cho n sau chic d trn ci ca mt em b khc cng bt. V vy nhng em
b c t do ny cng c nhn thy nh hnh th nhy ma thng xuyn v
lu nh nhng em b c t ch. Ban u, nhng em b ny cng rt hng th vi
nhng hnh nhy ma. Nhng s hng th ca cc em ny nhanh chng qua i.
Nhng em b ny thch nghi.
Phn ng khc nhau gia hai nhm gip cc nh nghin cu kt lun rng
khng phi nhng con vt nhy ma l nim hng th bt tn ca cc em b c
ch ng. Cc em ci v t ra thch th vi cc hnh th bi dng nh chng
thc c chnh chng lm cho cc con th ny nhy ma Con lm y. Tuyt
khng? V con c th lm li bt c lc no con mun. Cn nhng em b thuc
nhm kia ch xem bui trnh din min ph v chng khng c c nim hng
khi khi c t ch ny.
Tr nh hu nh khng iu khin c iu g. Chng khng th di chuyn
c th mnh n ni c th chng mun hoc trnh xa ni m chng khng mun.
Chng khng iu khin c tay mnh nhun nhuyn nn vic nm v chp vt
khng h d dng. Chng m mm, y qua y li, nht ln v t xung nhiu ln,
khng on trc v gii thch c. Th gii ch l nhng xy ra n vi chng, v
s phn ca chng hon ton nm trong tay ngi khc. C l v l do ny m khi
c nhng s kin xy ra m chng c th iu khin th chng cm thy v cng
thch th v quan trng.
Tm quan trng ca t ch i vi hnh phc cng c chng mnh trong
mt nghin cu trn mt nhm ngi gn t xa tri. Mt nhm ngi trong vin
an dng c hng dn v tm quan trng ca vic t chu trch nhim cho chnh
mnh. Nhm th hai c hng dn v vic nhn vin chm sc h c tt
l quan trng nh th no. Nhm u tin cng c a ra vi chn la cho mt s
vic lm trong ngy v c giao mt ci cy h chm sc trong phng. Nhm
th hai th khng c giao vic g c, cn cy ca h th c nhn vin chm sc.
Nhm nhng ngi c giao nhim v kim sot mt phn cuc sng ca h,
tc nhm u tin, dng nh ch ng hn v tnh to hn. H bo h cm thy
hnh phc hn nhng ngi khng c s t ch nh vy. Thm ch cn hn th na,
nhng ngi c t ch sng lu hn trung bnh vi nm so vi nhng ngi khng
c. V vy, t khi cho i cho n lc cht i, r rng kh nng kim sot cuc sng
thc s quan trng.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
144
Nghch L Ca S La Chn
Bt lc, chn nn v cch li

L lun ca Seligman v hi chng chn nn da trn s bt lc khng phi
l khng c vn . Vn ln nht trong s chnh l khng phi ai thiu t ch
u tr nn chn nn. V th l lun ny c Seligman v cng s ca ng sa i
vo nm 1978. L lun sa i v cm gic bt lc v tnh trng chn nn a ra
nhng bc tm l quan trng xen vo gia cm gic bt lc v triu chng chn
nn. Theo l lun mi, khi con ngi nm tri tht bi, thiu t ch th h t hi
mnh ti sao. Ti sao ngi li chm dt mi quan h vi ti? Ti sao ti
khng c nhn vo v tr ? Ti sao ti khng kt thc c v lm n ?
Ti sao ti li thi rt? Ni cch khc, ngi ta lun mun hiu ti sao h li tht
bi.
Seligman v cng s ca ng cho rng khi ngi ta tm nguyn nhn tht bi
h thng c khuynh hng chp nhn mt l do ny hay khc, m l do y c th
khc xa l do thc s ca tht bi. C ba kha cnh chnh ca khuynh hng ny,
da trn vic chng ta xem nhng nguyn nhn l chung chung hay c th, kinh
nin hay ch l tm thi, c nhn hay ph bin.
Gi s bn np n xin lm vic trong ngnh tip th v quan h khch hng
nhng khng c tuyn. Bn t hi ti sao. Sau y l mt vi phng n tr li
c th chp nhn c:
Chung chung: ti khng xem k bi thi vit v ti hi hp khi phng vn.
Ti s lun gp vn khi xin vic.
Cu th: ti khng thc s bit nhiu v cc sn phm m h bn. thnh
cng khi phng vn, ti phi c mu kinh doanh hn.
Kinh nin: tnh cch ca ti khng c trch nhim v nng ng. khng
phi l kiu ngi ca ti.
Nht thi: ti va mi khi bnh v gn y ng khng ngon lm. Lc ti
khng trong trng thi tt nht.
C nhn: cng vic tp trung vo doanh thu. Ti khng th lm tt cng
vic .
Ph bin: h chc l la chn c mt ngi quen vo v tr ri; vic
tuyn dng ch l lm cnh, v khng mt ngi ngoi no c c may c
nhn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
145
Nghch L Ca S La Chn
Sau khi khng c nhn v t mnh gii thch c nguyn nhn theo
cch ph bin, nht thi v c th th bn mong mun g ln phng vn xin vic
tip theo? Nu bn tm vic trong mt lnh vc m bn quen thuc hn, nu bn
ng ngon, mnh khe v tnh to hn, v nu vic tuyn dng khng phi lm
cnh, th bn s phng vn tt thi. Ni cch khc, vic bn khng c tuyn dng
hu nh khng c ngm no v vic bn s ra sao trong ln phng vn tip theo.
Thay vo hy th tng tng rng, nu bn c khuynh hng ch ra nhng
nguyn nhn tht bi mang tnh c nhn, kinh nin v chung chung. Nu s yu l
lch ca bn khng n tng v bn vp vp trong cuc phng vn, nu bn l mu
ngi b ng v nu bn ngh rng cng vic ch l dnh cho nhng ngi thch
hp (khng phi bn), th k vng ca bn vo tng lai s tng i m m. Bn
s khng ch chng c nhn vo cng vic bn va phng vn, m bn cn gp
vn khi xin bt k cng vic no khc.
L lun sa i v cm gic bt lc v hi chng chn nn cho rng, cm gic
bt lc do tht bi hoc thiu t ch gy ra s dn n chn nn nu ngi t l
gii nguyn nhn tht bi ca mnh theo cch chung chung, kinh nin v c nhn.
Rt cuc th sau ngi ta s c nhng l do hay ho cho nhng tht bi tip theo
v tip theo na. Liu vic thc dy ra khi ging, mc qun o v c gng ln na
c ngha g khi kt qu ti c bo trc?
Vic kim tra l lun sa i ny cho nhng kt qu tht n tng. Mi
ngi thc s khc nhau v khuynh hng m h suy ngh. Ngi lc quan gii
thch thnh cng ca h bng cc nguyn nhn mang tnh c nhn, chung chung v
kinh nin; cn gii thch tht bi bng cc nguyn nhn mang tnh ph bin, c th
v nht thi. Ngi bi quan th ngc li. Ngi lc quan th ni kiu Ti c
im A cn C ta li cho ti C. Ngi bi quan th ni Ti c im C cn
C y li cho ti A. V chnh nhng ngi bi quan l nhng ngi d b hi chng
chn nn hn. Khi nhng khuynh hng ny c xem xt nhng ngi khng b
chn nn th chng s cho bit trc ai s l ngi b hi chng chn nn khi gp
tht bi. Nhng ngi tm nguyn nhn kinh nin gii thch cho tht bi th ngh
rng tht bi s li n; cn nhng ngi tm nguyn nhn tc thi th khng ngh
vy. Ngi tm nguyn nhn chung chung gii thch cho tht bi th ngh rng tht
bi s lun eo bm h trong mi kha cnh ca cuc sng; cn ngi tm nguyn
nhn c th th khng vy. Ngi tm nguyn nhn c nhn gii thch cho tht bi
thng phi chu tn tht ln v tnh t k cao; ngi tm nguyn nhn ph bin th
khng th. Ti khng ni rng nhn phn khen v mnh cho mi thnh cng v
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
146
Nghch L Ca S La Chn
li cho th gii bn ngoi th tht bi l cng thc cho mt cuc sng hnh phc v
thnh t. Chng ta s t c nhiu th nu gii thch c nguyn nhn mt cch
chnh xc, cho d tm l ca chng ta c b nh hng nh th no. Bi ch l nhng
li gii thch xc ng mi c th em li cho chng ta c hi tt nht ln sau t
kt qu tt hn. Tuy nhin, ti ngh rng cng bng m ni i vi hu ht mi
ngi, hu ht mi lc, th t trch mnh qu ng u to ra hu qu tm l khng
tt. V nh chng ta s thy, bn s d t trch mnh hn khi gp kt qu gy tht
vng trong mt th gii c v s la chn so vi trong mt th gii c t la chn
hn.
S bt lc, chn nn v cuc sng hin i
Tng lp trung lu M by gi c c s t ch v quyn t quyt cao hn
bt c ngi no u hoc thi i no. Hng triu ngi M c th sng nh
h mong mun, hu nh khng b gii hn v mt vt cht, kinh t hay vn ha.
Chnh h ch khng phi cha m h c quyn quyt nh vic kt hn vi ai v khi
no. Chnh h, ch khng phi l nhng ngi ng u gio phn, c quyn quyt
nh vic h mc nh th no. V chnh h, ch khng phi chnh ph, c quyn
quyt nh vic h xem g trn truyn hnh hoc bo ch. Quyn t ch ny, cng
vi l lun v hi chng chn nn do cm gic bt lc, c th thy hi chng chn
nn lm sng M c th ang dn bin mt.
Nhng trong thc t chng ta li thy cn bnh ny ngy cng bng n. Martin
Seligman miu t n nh mt bnh dch. Hn na, hi chng chn nn dng nh
tn cng ngi tr tui nhiu hn hin nay so vi nhng thi i trc. c on
hin nay c chng 7.5% ngi M b hi chng ny trc khi h 14 tui. T l ny
ngi tr cao gp i so vi 10 nm trc y.
V biu hin cc oan nht ca hi chng ny - t t - cng ang gia tng v
cng xy ra ngy cng nhiu nhng i tng tr tui hn. T t l nguyn nhn
dn n t vong cao th hai (sau tai nn) i vi hc sinh trung hc v sinh vin i
hc M. Trong 35 nm va qua, t l t st ca sinh vin i hc v nhng ngi
tr tui M cao gp 3. Trong mt th gii pht trin, t l t st trong thanh thiu
nin M li ang tng ng k. Trong mt nghin cu so snh t l ny trong thp
nin 90 vi trong thp nin 70 v 80, Qu Nhi ng Lin Hip Quc (UNICEF) thy
rng hin tng t st tng gp 3 Php, hn gp 2 Na-uy, gp 2 c v tng
khong 50% hoc hn Canada, Anh v M. Ch c Nht Bn v Ty c l t l
ngi tr t st gim.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
147
Nghch L Ca S La Chn
Trong mt thi i m con ngi c s t ch v quyn kim sot cc nhn

hn bao gi ht th ti sao li c t l ngi au kh cao n nh vy?
K vng tng cao
u tin ti cho rng i km vi vic gia tng s t ch chnh l gia tng v
k vng i vi s t ch . Chng ta ngy cng c lm ch s phn ca mnh
th chng ta cng k vng nhiu hn v bn thn. Chng ta c th tm c mt nn
gio dc mang tnh khch l v hu ch; tm c cng vic th v v lng cao; tm
c bn i gi cm, tinh t, thng minh, bit cch thc y ta v ng thi cng
phi chung thy v d chu. Con ci th phi p , thng minh, ng yu, bit vng
li v c tnh c lp. Mi th chng ta mua u phi l th xn nht. Vi tt c
nhng la chn c sn nh th, chng ta khng bao gi tha hip chn nhng th
m ch va phi. Ti tin rng vic ch trng vo quyn t do la chn, i km vi
nhng kh nng m cuc sng hin i mang li ngy cng nhiu, gp phn to
ra nhng k vng phi thc t.
Trong chng va ri chng ta thy rng mc hng th v tha mn m
chng ta c c t mt tri nghim no , lin qua rt nhiu n k vng ca
chng ta v tri nghim , cng nh vi cht lng ca bn thn tri nghim .
Nhng ngi n king nh gi trng lng gim i ca h da trn nhng k vng
ca h vo iu . Tht tuyt nu bn gim n 10 pao (1 pao = 0.454 kg) khi bn
mong mnh gim ch 5 pao v s chng tuyt nu bn mong mnh gim 15 pao. Tht
tuyt nu bn c im B khi bn ang ngh mnh ch c im C, v chng tuyt
nu bn ang mong mnh phi c im A kia. Nu nh ti ngh ng v vn
k vng ca ngi M v nhng tri nghim ca h ngy nay, th dng nh mi
tri nghim m con ngi by gi c u c th c xem l ng tht vng, v v
vy c coi nh tht bi - mt tht bi c th c ngn chn nu chng ta la chn
ng.
Hy i chiu x hi by gi vi nhng x hi trc y m hn nhn l sp
t, con ngi khng c quyn quyt nh h s ly ai; hay vi nhng x hi khc
m c hi gio dc cn hn ch, mi ngi hu nh khng quyt nh c h hc
ci g. Thc t l i sng tm l trong mt x hi m bn c t quyn quyt nh
i vi nhng lnh vc nu trn l bn cng c t k vng i vi quyn t ch
. V chnh v iu ny, ti cho rng vic thiu quyn t quyt khng phi l iu
dn n cm gic bt lc v trng thi chn nn.
Tnh ch ngha c nhn tng cao v t trch
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
148
Nghch L Ca S La Chn
Cng vi s gia tng k vng mi ni, nn vn ha M cng tr nn

mang tnh c nhn nhiu hn so vi trc y, c l y l mt sn phm ph ca
mong mun c kim sot mi mt trong cuc sng. Gim tnh c nhn i ng
ngha vi vic t tri buc mnh vo cc mi quan h gia nh, bn b v cng ng
- mt mc no l phi lm bi s thn thit ca gia nh, bn b v cng
ng trong cuc sng ca mi ngi. Nu mi lin h ca chng ta vi nhng ngi
khc l bn cht th chng ta khng th c lm lm bt c iu g mnh mun. Ti
ngh rng s tha hip kh khn nht i vi nhng thanh nin M lp gia nh ngy
nay, l h cng bn i phi quyt nh u l gii hn ca quyn t ch, cng
vi nhng bn phn v ngha v trong hn nhn m mi ngi phi m nhim.
Ch ngha c nhn tng cao c ngha l chng ta khng ch mong mun s
hon ho trong mi vic m chng ta cn mun t chng ta to ra s hon ho .
Khi chng ta (khng th trnh khi) tht bi, th nn vn ha ca ch ngha c nhn
hng chng ta v nhng cch gii thch nguyn nhn ch trng theo nhng yu t
c nhn hn l nhng yu t ph bin. C ngha l nn vn ha to ra mt kiu
gii thch nguyn nhn c chp nhn rng ri v l cch gii thch khin cho
ngi ta c khuynh hng t trch mnh khi gp tht bi. V y cng chnh l cch
gii thch nguyn nhn d to ra tm trng chn nn khi chng ta i mt vi tht
bi.
V h qu tt yu l vic nhn mnh quyn t ch v t quyt c nhn c th
lm mt tc dng ca mt loi vc xin quan trng gip chng li trng thi chn
nn: con ngi phi c mi lin kt cht ch v thuc v cc nhm hoc t chc x
hi no gia nh, cc hip hi cng dn, cng ng tn ngng v nhng th
tng t nh vy. S c mt s cng thng/u tranh gia vic c l chnh mnh,
hoc c quyt nh ci ti ca mnh, v mi quan h mang nhiu ngha vi cc
nhm x hi. Mi quan h x hi quan trng i hi chng ta phi hn ch ci ti
ca mnh. V vy nu chng ta cng quan trng bn thn mnh th mi quan h gia
chng ta vi nhng ngi khc cng lng lo. Trong cun sch Chi bowling (ln
bng) mt mnh, nh khoa hc chnh tr Robert Putnam ch n vic lin kt x
hi ngy cng lng dn trong cuc sng hin nay. V trong bi cnh ny, c mt s
kin lin quan l hi chng chn nn nhng ngi Amish sng ht Lancaster,
bang Pennsylvania, c t l thp hn t l ton quc 20%. Cng ng ngi Amish
l mt cng ng nh gn kt cht ch vi nhau. Mi lin h x hi trong cng ng
ny cc k mnh v quyn c la chn trong cuc sng cng t hn. Liu c phi
ngi Amish c t quyn kim sot cuc sng ca mnh hn chng ta? Chc chn l
c. Liu h c t quyn kim sot nhng g mnh mong mun hn chng ta? Ti
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
149
Nghch L Ca S La Chn
khng cho l vt. V h phi chu ng nh th no v mt tm l i vi nhng

gii hn m cng ng t ra v nhng ngha v h phi thc hin? Ti cho rng h
phi chu ng kh t. Khi quan st t trong cng ng ngi Amish, h hu nh
chng cm thy g i vi vic m hu ht chng ta cho l khng thoi mi khi phi
sng di s rng buc cng ng. Mi vic ng l nh th. Bng cch lm tng
k vng ca mi ngi v quyn t ch v t quyt, gn nh c x hi M khin
cho mi quan h cng ng phi tr gi nhiu hn so vi thc cht.
S m nh ca ngi M v v b ngoi chnh l biu hin r nht ca nhng
mo m v kht khao c c quyn t ch, t quyt v s hon ho. Dn chng
kh thuyt phc l v lu di hu nh chng ta khng th lm g i vi hnh
dng v trng lng ca c th ca chng ta. S kt hp ca gien v vic luyn tp
ng mt vai tr quan trng trong vic quyt nh khi trng thnh chng ta s trng
nh th no, v r rng rng c cc ch king khem thng ch cho kt qu tm
thi. Nhng s tht ny v trng lng c th dng nh tri ngc vi nhng g
nn vn ha dy cho chng ta mi ngy. Sc p ca truyn thng v bn b ng
trang la ni rng bnh bo ph hon ton l mt vn thuc v la chn, v quyn
kim sot v trch nhim c nhn, v rng chng ta phi phn u tr nn hon
ho, nu khng chng ta s ch c t trch mnh m thi. Theo nn vn ha ny, nu
chng ta c k lut v t ch, chng ta c th kt hp thi quen n ung v tp th
dc iu , v tt c chng ta u c th tr thnh ngi sao in nh. Trung bnh
trong mt nm ngi M mua ht 50 triu cun sch v dinh dng v b ra hn 50
t cho vic n ung cho thy rng, h chp nhn quan im rng vic h trng
th no l ty thuc vo h.
o tng rng ai cng c th c c thn hnh mnh mong mun l c bit
gy au kh cho ph n, nht l trong cc x hi, nh x hi ca chng ta chng
hn, thn hnh l tng c ngha l mt thn hnh siu mng. Nhng nn vn ha
khuyn khch ph n nn c thn hnh siu mng 9 nh Thy in, Anh, Slovakia
v ngi M da trng) th thng c t l ri lon dinh dng (nh chng cung n
v chng chn n) cao hn so vi nhng nn vn ha ngc li. im quan trng
hn na l trong nhng nn vn ha khuyn khch thn hnh mnh mai th t l
ph n mc hi chng chn nn cao gp i so vi nam gii. Trong nhng nn vn
ha chp nhn nhng thn hnh l tng hp l hn th s khc bit v gii tnh i
vi vic mc phi bnh chn nn l nh hn.
Mi lin h (da trn s suy on) gia thn hnh gy cm v chng chn nn
l: trng lng c th l iu g m con ngi c th kim sot c v mnh
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
150
Nghch L Ca S La Chn
mai mi l v ngoi hon ho. Khi n lc c thn hnh gy tht bi th con ngi
khng ch hng ngy phi i din vi ni tht vng khi nhn vo gng, m cn
phi i din vi cch gii thch nguyn nhn rng h khng gy c l li ca h.
Chn nn khi ch nhng ngi gii nht lm c
Nhng k vng khng th t c, cng vi khuynh hng t nhn trch
nhim v mnh khi tht bi to nn mt s kt hp cht ngi. V, nh chng ta
chng minh c, vn ny c bit nghim trng i vi nhng ngi cu
ton. i vi nhng c hi b b l, nui tic, qu trnh thch nghi v so snh x hi,
nhng ngi cu ton s phi chu nhiu hn v h c k vng v tnh t trch cao
hn so vi nhng ngi bit tha mn. Ngi cu ton thng n o suy ngh nhiu
nht trc khi a ra quyt nh v c k vng cao nht v kt qu m h s t
c, v th hc cng l ngi d b tht vng nht.
Nghin cu m ti cng ng nghip tin hnh cho thy khng ngc nhin
rng ngi cu ton chnh l ng c vin sng gi cho hi chng bun chn. Thng
qua nghin cu nhng nhm ngi khc nhau v tui, gii tnh, trnh hc vn,
ni sinh sng, chng tc v a v kinh t x hi, chng ti tm ra mt mi lin
quan kh cht ch gia nhng ngi cu ton v hi chng chn nn. Trong s nhng
ngi ghi im cao nht trn thang im o tnh cu ton, im v mc chn nn
ca h, da trn thc o tiu chun, mp m ranh gii, mc chng chn nn.
Chng ta cng thy mi lin h tng t gia tnh cu ton v chng chn nn
thiu nin. K vng cao v t trch mnh khi khng t c nhng k vng c
th xut hin khi a ra nhng quyt nh v hc hnh, s nghip, hn nhn, cng
ging nh trong nhng quyt nh nh s n u chng hn. Quyt nh v nhng
vic nh nht cng c mt trong ny. Nu nh cm gic tht vng xut hin thng
xuyn, nu mi la chn m bn a ra khng cho kt qu nh k vng v mong
mun ca bn, v nu bn c t trch mnh v nhng tht vng th nhng vic
nh nht cng ha ra to tt v cui cng l mt kt qu bi t khi bn ngh tng mnh
chng lm iu g nn hn c.
Tm l ca t ch v mi trng ca t ch
Tht nghch l rng trong cng mt thi gian v ni chn khi nhng k vng
v mong mun qu mc i vi vic t quyt nh u gp phn gy ra hng lot
ngi mc chng chn nn, th nhng ngi cm thy mnh c t ch dng nh c
tm l tt hn so vi nhng ngi khng c.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
151
Nghch L Ca S La Chn
hiu c iu ny, chng ta cn phi phn bit cng lc iu g tt cho

c nhn v iu g tt cho x hi, gia tm l hc ca t ch c nhn v mi trng
ca t ch c nhn. Trong mt nghin cu tp trung vo hai mi nc phng Ty
pht trin v Nht Bn, Richard Eckersley cho thy rng nhng yu t m dng
nh c lin quan n d khc bit gia cc quc gia v t l t st ngi tr bao
gm c thi vn ha i vi t ch v t do c nhn. Nhng quc gia c cng dn
xem trng t do v t ch c nhn nht dng nh c t l t st cao nht.
Eckersley cng ch ra rng nhng gi tr ging nhau c th gip cc c nhn
trong nhng nn vn ha ny pht trin n mt mc phi thng. Vn l ch
xt mc mi trng hoc quc gia th nhng gi tr ny mang li nhng hu qu
xu/ ti t mi ni.
Vn ny c th cn trm trng hn do mt hin tng m Robert Lane gi
l n l ca hng th. Lane ni rng mi nn vn ha u c khuynh hng lun
nh gi nhng gi tr no m khin nn vn ha ni bt lu di sau khi chng
khng cn gy c hng th. ng ni rng iu ny gii thch c nhiu tnh
trng bt n ang gy xung t trong cc nn dn ch th trng. S kt hp ca
hin tng n l cho hng th vi hn hp cc li ch tm l v ci gi phi tr v
mi trng ca mt nn vn ha ch trng n t ch, khin cho chnh x hi
rt kh i theo ng hng.
R rng l khi tri nghim ca chng ta v chn la l mt gnh nng hn l
mt s u tin, l mt hin tng khng n gin. Rt c th n l kt qu ca nhng
tng tc phc tp gia cc qu trnh tm l in hnh/ trn ngp trong nn vn ha
ca chng ta, bao gm k vng ngy cng tng, thc c gi phi tr ca c hi,
ght s tha hip, kh nng thch nghi, hi tic, t trch v khuynh hng b mc
vo cc so snh x hi v cu ton.
Trong chng tip theo, chng ta s cng xem li v m rng cc phng
php m chng ta a ra trong cun sch ny, khm ph nhng g con ngi c th
lm, bt chp sc p x hi vt qua c gnh nng ca s la chn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
152
Nghch L Ca S La Chn
PHN IV
CHNG TA C TH LM G
CHNG 11
PHI LM G VI S LA CHN
Nhng thng tin ti trnh by tht u m. Chng ta ang sng trong mt
thi i m kh nng ca con ngi ang nh im, b chong ngp bi s d
tha vt cht. Xt v kha cnh x hi, nhng g chng ta t c chc hn l
nhng th m t tin chng ta tng m c, nhng chng ta cng phi tr gi t
cho nhng thnh tu . Chng ta c c nhng th m chng ta mun, ri sau
khm ph ra rng nhng g chng ta mun khng tha mn chng ta nh
chng ta mong i. Quanh chng ta l nhng thit b hin i, tit kim thi gian,
nhng dng nh chng ta vn khng c thi gian. Chng ta c t do lm tc
gi ca kch bn cuc i mnh, nhng chng ta li khng bit chnh xc mnh mun
vit nn loi cuc i no.
Thnh tu ca cuc sng hin i li ha ra cay ng v mi ni chng ta
nhn dng nh u c nhng yu t gp phn lm cho cng ngy cng c nhiu la
chn. C qu nhiu la chn to ra s mt mi v tm l, c bit l khi s mt mi
c kt hp vi s nui tic, lo u v a v, v qu trnh thch nghi, so snh x
hi, v c l quan trng nht chnh l c mun c c mi th tt nht - s cu
ton.
Ti tin rng c nhiu cch lm gim, thm ch lm bin mt nhng mt mi
ny, nhng thc hin chng khng h d dng. Cc bin php ny i hi chng ta
phi luyn tp, k lut v c l cn phi c mt kiu t duy mi. Mc khc, mi cch
sau y u c nhng gi tr/ hiu qu ca n.
1. Ch la chn khi cn la chn
Nh chng ta thy, c c hi c chn la l mt yu t quan trng ca
hnh phc, nhng chn la cng c nhng mt tiu cc ca n. V nhng mt tiu
cc ny cng tng khi s lng la chn tng. Li ch ca vic c nhiu chn la l
d thy khi chng ta phi quyt nh mt iu g , nhng ci gi phi tr th li
kh thy v tch t dn dn. Ni cch khc, khng phi la chn ny hay la chn
kia to ra vn , m tt c cc la chn to ra vn khi hp li vi nhau.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
153
Nghch L Ca S La Chn
Tht khng d t chi c hi c chn la. Mc d vy, im mu cht

cn phi quan tm l iu g quan trng nht i vi chng ta hu nh lc no
cng l kt qu khch quan ca quyt nh ch khng phi kt qu ch quan. Nu
kh nng chn la gip bn kim c xe hi, nh ca, cng vic hoc my pha c
ph xn hn, nhng qu trnh chn la li lm bn cm thy khng hi lng v nhng
g bn chn, th thc s bn chng t c g t c hi c chn la . V trong
phn ln thi gian, kt qu khch quan tt nhng kt qu ch quan li t chnh l
nhng g m vic c qu nhiu chn la mang li cho chng ta.
gii quyt c vn ca vic c qu nhiu la chn, chng ta phi quyt
nh xem la chn no thc s quan trng i vi cuc sng ca chng ta v tp
trung thi gian sc lc vo la chn , hy b qua nhng c hi khc i. Nh vo
vic hn ch bt cc chn la, chng ta c th c t th chn hn nhng li cm
thy tt hn.
Hy th nhng cch sau:
1. Xem li nhng quyt nh gn y ca ban, c quyt nh quan trng ln
khng quan trng (v nh vic mua qun o, mua dng nh bp, i ngh
u, dnh lng hu vo vic g, vic chm sc sc khe hoc thay i
ch lm hoc mt mi quan h no ).
2. Lit k chi tit tng bc, thi gian, nghin cu v c lo lng trc khi
a ra quyt nh .
3. T nhc mnh bn cm thy th no khi lm vic nh vy.
4. T hi mnh kt qu bn nhn c t quyt nh c xng vi cng sc
bn b ra hay khng.
Bi tp trn gip bn bit nh gi tt hn ci gi bn phi tr lin quan n
nhng quyt nh bn a ra, iu ny c th gip bn t b bt mt s quyt nh
cng lc, hoc t nht cng lp ra c nhng quy tc ngn tay ci (tc phng php
thc hnh tnh ton hoc lm g da trn nhng kinh nghim qu kh) cho
chnh mnh v vic cn xem xt la chn no, hoc cn b ra bao nhiu thi gian v
n lc cho vic chn la. V d, bn c th t ra cho mnh quy tc ch n xem
khng qu hai a im m mnh s chn i ngh.
T gii hn mnh theo cch ny c th va kh va c tnh c on, nhng
thc s y li l nguyn tc m chng ta phi thc hnh trong nhng kha cnh
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
154
Nghch L Ca S La Chn
khc ca cuc sng. Bn c th c mt nguyn tc rng khng bao gi ung qu hai

ly ru trong mt bui hp. Ru ngon lm bn cm thy sng khoi v c hi ung
thm mt ly na nm trong tm tay bn, nhng bn dng li. V i vi nhiu ngi,
vic dng li ny khng qu kh. Ti sao vy?
Mt l do l bn lun c nghe nhng ch dn v tc hi ca ru khi
ung qu nhiu ru. L do th hai l bn tng c kinh nghim v vic ung
qu nhiu ru v khm ph ra rng vic khng d chu cht no. Khng c g
m bo rng vic ung ly th ba c th lm bn khng th kim sot; nhng ti sao
li phi liu mng ch? Khng may l x hi chng ta li khng c nhiu hng dn
ni v tc hi ca vic mua sm nhiu. Hoc c th chnh bn cng khng nhn thc
r v vic c qu nhiu la chn cng gy ra nhng kt qu kh chu. Cho n lc
ny, nu bn b thuyt phc bi nhng l lun v dn chng ca cun sch ny,
th bn nhn thc c la chn cng c mt tri ca n. Nhn thc ny lm bn
thy d chp nhn v sng vi nguyn tc ch c hai la chn hn. Rt ng
th y.
2. Hy l mt ngi bit la chn
ch khng phi chn i
Ngi bit la chn l nhng ngi c kh nng xc nh c liu quyt
nh c quan trng hay cng c th khng c la chn no xem xt c, hoc
cng c th to ra mt la chn mi. H bit c mt la chn no c kh nng
cho bit iu g v chnh bn thn ngi . Chnh ngi bit la chn l ngi
to ra nhng c hi mi cho chnh h v cho c ngi khc. Nhng khi phi i mt
vi chn la th chng ta buc phi tr thnh ngi chn i. C ngha l chng ta
tr thnh nhng ngi la chn tng i b ng vi nhng g by ra trc mt.
Lm mt ngi bit la chn hin nhin l tt hn, nhng c thi gian tr nn
bit la chn hn v t chn i i, th chng ta phi sn sng ph thuc vo cc thi
quen, tp qun, nhng nguyn tc v quy chun thng thng lm cho mt s
quyt nh v mt s vic g tr nn t ng i vi chng ta..
Ngi bit la chn c thi gian iu chnh mc tiu ca mnh; cn ngi
chn i th khng. Ngi bit la chn c thi gian trnh i theo s ng; cn
ngi chn i th khng. Nhng quyt nh ng n lun tn thi gian v s ch
, v cch duy nht chng ta c c thi gian v s ch cn thit chnh l bit
tp trung vo nhng im no.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
155
Nghch L Ca S La Chn
Sau khi bn thc hnh bi tp xem li nhng quyt nh gn y ca minh,

bn s khng ch thc hn v ci gi phi tr m bn cn khm ph ra c nhng
th bn thc s quan tm v nhng th bn khng quan tm. iu ny s gip bn:
1. Rt ngn hoc b bt nhng cn nhc khng cn thit v nhng quyt nh
khng quan trng vi bn.
2. S dng thi gian rnh m bn va c c t hi mnh bn thc s
mun iu g trong nhng quyt nh v nhng kha cnh ca cuc sng
quan trng i vi bn.
3. Nu bn khm ph ra khng c la chn no trong nhng kha cnh p
ng yu cu ca bn, th hy suy ngh v to ra nhng la chn mi.
3. Bit tha mn nhiu hn v cu ton t i
Chnh nhng ngi cu ton l nhng ngi gnh chu nhiu nht trong x
hi c qu nhiu la chn. Chnh nhng ngi cu ton l nhng ngi c nhng
k vng khng th p ng c. Chnh nhng ngi cu ton l nhng ngi phi
lo lng nhiu nht v s hi tic, v nhng c hi b b l, v v so snh x hi. H
l nhng ngi b tht vng nhiu nht khi kt qu t c t quyt nh ca h
khng c nh mong mun.
Hc c cch chp nhn mc va phi s gip n gin ha qu trnh
a ra quyt nh v tng s hi lng. Mc d nhng ngi bit tha mn thng
khng lm tt c nh ngi cu ton da trn mt s tiu chun khch quan no
, tuy nhin nh bit cch chp nhn s va phi ngay c khi ci tt nht ang
quanh qun u y, ngi bit tha mn thng cm thy hi lng vi nhng quyt
nh ca mnh hn.
Cng phi tha nhn rng i khi c nhng lc tht kh chp nhn mc
va phi. Khi thy rng r rng mnh c th lm tt hn cng l mt cm gic kh
chu. Ngoi ra con c y ry nhng nhn vin tip th lun c gng thuyt phc bn
rng va phi l cha khi c nhng ci mi m v xn hn xung quanh. Tuy
nhin, mi ngi u c s tha mn v t nht mt kha cnh no trong cuc
sng ca mnh. Cho d i vi nhng ngi kh tnh nht th khng th lc no cng
cu ton c. B quyt y l hy hc cch nui dng v nh gi cao s hi
long, v hy s dng n trong nhiu kha cnh ca cuc sng hn na, hn l ch c
gng/min cng hi lng. Mt khi bn l mt ngi t bit hi lng mt cch c
thc th bn khng cn qu quan tm n vic so snh vi ngi khc nh th no
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
156
Nghch L Ca S La Chn
na. iu ny c th gip ta bt hi tic i. Trong mt th gii phc tp b bo ha

bi nhng la chn m chng ta ang sng iu ny gip chng ta bnh yn hn
trong tm hn.
Tuy nhin, tr thnh mt ngi bit t bng lng i hi bn phi suy ngh
k cng v cc mc tiu v m c ca bn. Bn cng phi t t cho mnh nhng
tiu chun cht ch cho mc va phi bt c khi no bn phi quyt nh.
bit c iu g l va phi i hi bn phi hiu mnh v nhng g mnh quan
tm. V vy:
1. Hy suy ngh v nhng dp/ kha cnh/ lc/ vn trong cuc sng m bn
cm thy thoi mi chp nhn s va phi.
2. Nghin cu k bn s chn nh th no trong nhng kha cnh .
3. Sau p dng chin thut/ nguyn tc ny mt cch rng ri hn.
Ti cn nh rt r mnh tri qua qu trnh ny nh th no vi nm trc
y khi dch v in thoi ng di mi ra i. Bi ti phi thng phi gi rt
nhiu cuc gi ng di v lc ti cng b chong ngp bi rt nhiu qung co
mi gi ca nhiu cng ty, ti thy mnh cng khng th cng li mong mun mnh
phi tm cho ra cng ty tt nht v tm c gi dch v tt nht. So snh tm
ra ci tt nht thc s rt kh khn, tn thi gian v nhc u bi cc cng ty khc
nhau th thit k dch v v cc ph theo nhng cc khc nhau. Hn na, khi ti c
gng tm cho c ci tt nht th cc cng ty mi c tip tc n mi cho. Thi
bit bn thn mnh khng mun phi b ra tt c ch gii quyt vn la chn
dch v in thoi, nhng thc s n ging nh mt ch nga m ti khng th
khng gi. Sau th mt ngy n ti i mua mt ci l nng khc, ti ch vo mt
ca hng, xem hai hiu, hai mu, v chn xong. Khi ti v nh, ti bng nhn ra
rng, nu ti mun, ti c th chn dch v in thoi cho mnh theo cch o. Ti
th pho nh nhm v ti lm nh th. V ti khng phi lo lng ngh ngi g
nhiu v dch v in thoi k t .
4. Suy ngh v gi ca c hi
Khi a ra quyt nh, thng l tt khi chng ta xem xt v nhng la
chn/kh nng m ta s b qua khi chn c ci ng nht. Vic b qua nhng ci
gi ca c hi ny c th khin chng ta tr nn nh gi qu cao v ci gi l la
chn tt nht. Mt khc, chng ta cng suy ngh v gi ca c hi th chng ta li
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
157
Nghch L Ca S La Chn
cng tr ln bt mn vi nhng g chng ta chn. V vy hy c gng hn ch suy

ngh v nhng kh nng/nhng s la chn m chng ta b qua.
Nu c suy ngh v s hp dn ca nhng la chn m chng ta b qua, th
cng ta cng khng hi lng vi ci m ta chn. Nhng nu chng ta qun ht v
gi ca c hi th iu l rt kh, hoc khng th nh gi mt la chn l tt
nu khng c mi lin h vi nhng la chn khc. V d nh nh ngha mt s
u t hiu qu l th no phi da vo mc li m n mang li so snh vi li
ca nhng v u t khc. Khng c mt tiu chun tuyt i no m chng ta c
th da vo, v vy cng cn phi xem xt nhng gi ca c hi khc, nhng ng
xem xt nhiu qu.
Lp ra nhng quyt nh d phng c th c tc dng. Khi chng ta quyt
nh b qua nhng la chn v mt vn no trong cuc sng th chng ta
khng phi ngh nhiu v gi ca c hi na. Lm mt ngi bit tha mn cng c
tc dng. Do ngi bit tha mn c nhng tiu chun ring ca h v mc va
phi nn h cng t ph thuc hn nhng ngi cu ton vo nhng so snh v
nhng la chn khc. i vi mt ngi bit tha mn, mt v u t hiu qu l
v u t mang li li cao hn mc lm pht. Chuyn ny qua ri. Khng cn
phi lo lng v cc la chn khc. Khng cn phi gim mc hi lng khi phi
cn nhc vic tin bc ca mnh c th c u t tt hn chng. Liu c phi
nhng ngi bit tha mn th kim c t hn so vi ngi cu ton khi u t?
C l. Liu ngi ny c bt mn vi kt qu t c khng? C l khng. Liu
ngi ny s c nhiu thi gian suy ngh v nhng quyt nh thc s quan trng
vi mnh? Chc chn ri.
C mt s phng php m bn c th s dng trnh b tht vng khi ngh
v nhng la chn mnh khng chn:
1. Nu bn khng thc s thy mnh bt mn th hy dng th mnh lun
dng.
2. ng b cm d bi nhng th mi m v ci tin.
3. ng gi nu khng b nga.
4. V ng lo lng rng nu bn lm iu ny th bn s b l mt nhng th
mi m hay ho khc trong cuc sng.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
158
Nghch L Ca S La Chn
D sao i na th bn s lun phi i mt vi nhng th mi l. Bn b v

ng nghip ca bn s ni cho bn nghe v cc sn phm m h mua trong k ngh
ca h chng hn. V vy bn s thay i nhng la chn theo thi quen ca bn
mc d bn khng tm kim iu . Nu bn ch ngi yn v i nhng iu mi
m, tin b tm n bn, th bn s mt t thi gian hn cho vic chn la v s thy
t bc mnh hn nu bn khng tm c th thay th m p ng mi yu cu ca
bn.
5. Hy lm cho la chn ca mnh
khng th hy b c
Hu ht mi ngi u mun mua hng mt ca hng cho i hn l mua
ca hng khng cho i. Chng ta khng nhn ra mt iu rng chnh vic cho php
chng ta thay i nh dng nh cng khin chng ta d thay i quyt nh. Khi
chng ta c th thay i quyt nh ca mnh v mt vn no th chng ta cng
t tha mn vi quyt nh ca mnh. Khi quyt nh cui cng c a ra, chng
ta s vng vo nhng qu trnh tm l c th tng cm gic ca chng ta v la
chn ca mnh so vi nhng la chn khc. Nu mt la chn l khng th thay i
th chng ta s khng mc vo qu trnh ny nhiu nh trc na.
Ti ngh rng sc mnh ca nhng quyt nh khng th thay i s xut hin
r nht khi chng ta suy ngh v nhng la chn quan trng nht. Mt ngi bn
tng bo ti rng mt mc s tng gy sc cho mt gio on khi ng thuyt
ging mt bi v hn nhn, trong ng thng thng ni rng thm c pha bn kia
i lc no cng xanh hn (tc c tnh ng ni ny trng ni n ca con ngi).
ng ta c rng bn s khng th trnh khi gp g nhng ngi tr hn, p hn,
vui tnh hn, thng minh hn, hoc c v bit thu hiu v thng cm hn so vi bn
i ca chng ta. Nhng vn tm kim bn i khng ging nh vic so snh la
chn khi i ch hay mua sm. Cch duy nht cm thy hnh phc v bnh n
trc nhng la chn c v hp dn v thu ht hn l ni rng ti khng nh
thay i u. Ti la chn bn i ca mnh, nn cho d ngi kia c bit thng
cm hay xinh p nh th no cng khng c ngha g vi ti. Ti khng phi ang
i ch - cu chuyn chm dt y. C mi trn tr khng bit tnh yu ca mnh
liu t yu cu cha, v t hi liu c phi mnh c th lm tt hn khng
tt c nhng iu ny l n thuc cho s au kh. Khi bn bit mnh va ra mt
quyt nh khng th thay i khin bn dn cng sc ci thin mi quan h bn
ang c hn l c mi nghi ng/ ng ni ny trng ni n.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
159
Nghch L Ca S La Chn
6. Thc hnh thi sng bit n

Cch nh gi cc la chn b tc ng su sc bi vic cho ta so sanh cc la
chn vi ci g, bao gm c vic so snh vi iu ch c trong tr tng tng ca
chng ta. Cng mt tri nghim nhng chng c th cha ng c kha cnh gy th
v ln gy tht vng. Vic chng ta ch trng vo kha cnh no c th quyt nh
vic chng ta nh gi tri nghim ca mnh l ng hi lng hay khng. Khi chng
ta tng tng ra nhng phng n tt hn th phng n m chng ta chn bng
tr nn khng tt bng. Khi chng ta tng tng ra nhng phng n t hn, th
ci chng ta chn li tr ln tt hn.
Chng ta c th ci thin ng k cm nhn ch quan ca mnh bng cch c
gng bit n/hi lng mt cch c thc i vi nhng kha cnh tt ca mt tri
nghim hay chn la no , v hy bt tht vng vi nhng kha cnh khng tt.
Ti liu nghin cu cho thy thi bit n khng phi lc no cng t nhin
n vi chng ta. Thng thng chng ta ngh n nhng phng n khc l do
chng ta cm thy bt mn vi nhng g chng ta chn. Khi cuc sng khng
c sun s, chng ta ngh nhiu v vic lm th no n tt hn. Khi cuc sng
ang tt p th chng ta c khuynh hng khng suy ngh v vic n s xu i nh
th no. Nhng nh luyn tp, chng ta c th hc c cch nhn c nhng kha
cnh tt ca mi vic, iu ny ngc li cng s gip ci thin cuc sng ca chng
ta.
Dng nh khng c cao qu lm khi chp nhn quan im rng lng bit
n cn phi c thc hnh. Vy th ti sao bn khng t bo mnh rng bt u t
ngy mai, ti s ch nhiu hn n nhng kha cnh tt trong cuc sng v thc
hnh n? Cu tr li chnh l v thi quen ca t duy rt kh thay i. Chc chn
rng khi bn t a ra mt ch th chung chung nh th th bn s chng thc s
lm theo u. Thay vo bn hy cn nhc luyn tp thi quen n gin sau y:
1. Gi mt tp giy bn ging ng.
2. Mi sng khi bn thc dy hoc mi ti trc khi i ng, bn hy s dng
tp giy trn lit k ra 5 vic xy ra trong ngy hm m bn cm thy
hi lng / bit n. Nhng vic khin bn bit n ny i khi l nhng vic
ln (v d c thng chc to, cuc hn u tin tht l tuyt), nhng a
phn th l nhng vic nh (nh mt tri chiu xuyn qua phng ng,
nhn c nhng li ni tt p t mt ngi bn, mt mn c kim c
nu theo cch bn thch, mt bi bo nhiu thng tin trn tp ch).
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
160
Nghch L Ca S La Chn
3. Khi bn mi bt u th bn c th thy vic ny c g hi ng ngn,

thm ch khin bn cm thy ngng ngp. Nhng nu bn c tip tc th
bn s thy rng n s ngy cng d v ngy cng t nhin. Bn cng s t
mnh khm ph ra nhiu th m mnh c th bit n d trong nhng ngy
bnh thng nht. Cui cng, bn s cm thy tt hn v thy cuc sng
p hn, t b li cun vo cuc tm kim nhng th mi l v hin i
th mi cm thy tt hn.
7. Hy t hi tic hn
S day dt khi hi tic (d hi tic c tht hay ch l tim nng) th cng
tc ng tiu cc n nhiu quyt nh, v i khi cn khin chng ta khng dm ra
quyt nh. Mc d hi tic l thng mang tnh tch cc v em li bi hc cho
chng ta, nhng mt khi chng tr thnh iu m nh th n c th u c, thm
ch khin chng ta khng dm quyt nh. Chng ta nn c gng gim thiu n
bng nhng cch sau y:
1. Theo nhng tiu chun ca mt ngi bit tha mn ch khng phi mt
ngi cu ton.
2. Hy gim bt cc la chn trc khi chng ta ra quyt nh.
3. Thc hnh lng bit n / s hi lng i vi nhng mt tch cc hn l c
chm chm tht vng v nhng mt khng tt.
Cng c li khi chng ta lun nh rng cuc sng phc tp nh th no v
nhn ra rt him khi c mt quyt nh no c kh nng thay i cuc sng. Ti
c mt ngi bn, ngi ny lun cm thy mnh phi t c nhiu thnh tch
trong cuc sng v anh ta b ra hng ng thi gian trong 30 nm qua hi tic
v mt c hi m anh ta b l c i hc trng Cao ng Ivy no . Anh
ta thng cu nhu rng: Mi vic chc khc nu hi ti theo hc trng .
Thc ra anh ta nu i hc trng th c th trn ng i hc anh ta b xe but
tng. Thc ta nu anh ta c theo hc trng th anh ta cng c th b ui hc v
thi trt, hoc gp mt tht bi no hoc khng theo kp v tr nn ght vic hc
. Nhng ti lun mun ch cho anh ta thy c rng khi anh ta a ra quyt
nh v nhiu l do, v nhng l do ny gn vi lc cn tr anh ta nh th no.
Thay i mt quyt nh - y l c quyt nh theo hc mt trng danh ting
hn hay khng khng lm thay i c tnh cch c bn ca anh ta hoc xa b
c nhng vn m anh ta phi tri qua. V th cho d anh ta c i hc trng
th khng c g chc chn rng cuc sng hay ngh nghip ca anh ta c th tt hn.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
161
Nghch L Ca S La Chn
Nhng c mt iu ti chc chn nu anh ta bt hi tic i th anh ta sng hnh

phc hn.
8. on trc qu trnh thch nghi
Chng ta thch nghi vi hu ht mi th trong cuc sng vi bt k quy tc
no / cho d tri nghim c xy ra thng xuyn hay khng. Khi cuc sng kh
khn, kh nng thch nghi gip chng ta trnh c cm gic gnh nng khi i din
vi n. Nhng khi cuc sng sun s, kh nng thch nghi li t chng ta vo mt
vng quay lun qun i tm hng th, ly mt ca chng ta cm gic tha mn hon
ton khi chng ta c c mt iu g tt p. Chng ta khng th trnh c
qu trnh thch nghi. Nhng g chng ta c th lm l ch nn k vng mt cch
thc t v vic tri nghim thay i nh th no theo thi gian. Th thch l ch
chng ta phi lun nh rng dn m thanh ni, chic xe hi sang trng v ngi nh
rng hng ngn mt vung khng th lc no cng mang li cho chng ta cm gic
hng th nh khi chng ta s dng chng ln u. Hc cch hi lng khi s hng
th bng tr thnh cm gic d chu s gip chng ta t tht vng hn vi qu trnh
thch nghi khi n din ra. Chng ta cng c th gim ni tht vng v qu trnh thch
nghi theo cch ca ngi bit tha mn, l b t qu thi gian v cng sc nghin
cu khi a ra quyt nh.
Ngoi vic thc c ci vng lun qun ca hng th, chng ta cng cn
phi thc c ci vng lun qun ca s tha mn. y chnh l tc ng p
ca qu trnh thch nghi. Chng ta khng ch thch nghi vi mt tri nghim no
v cm thy n ngy cng bt hay hn trc, m chng ta cn c th thch nghi vi
mt mc cm gic hi lng no , ri sau cm gic mc ny khng cn
lm chng ta cm thy hng th na. y th thi quen bit n c th cng c tc
dng. Khi chng ta tng tng v nhng iu khin chng ta cm thy t hn nhiu
th iu ny khin chng ta khng xem nhng cm gic hng th mnh ang c s
tn ti mi / hin nhin nh th.
V vy nn chun b cho qu trnh thch nghi v t b tht vng hn bng cch:
1. Khi bn mua mi mt chic xe, hy tin rng nim hng khi m bn c lc
s khng ging nh vy sau hai thng na.
2. Dnh t thi gian cho vic tm kim th hon ho, ng cu ton, nh
bn s khng phi tr mt ci gi khng l cho vic tm kim, m ci gi
ny bn s phi tr dn bng s tha mn m bn c t chn la ca mnh.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
162
Nghch L Ca S La Chn
3. T nhc mnh nhng im tt ca nhng th mnh c thay v c ch tm

vo nhng im xu hn so vi ban u.
9. Kim sot k vng
Cch nh gi tri nghim ca chng ta b nh hng nhiu bi chng ta
thng so snh tri nghim vi k vng ca mnh. V vy cch d nht tng s
tha mn ca mnh i vi kt qu ca quyt nh ca chng ta, l hy ng k
vng qu nhiu vo nhng kt qu . iu ny ni d hn lm, c bit trong mt
th gii khuyn khch con ngi k vng v c qu nhiu la chn n ni ngi ta
tin rng chc chn phi c mt la chn hon ho u . V vy lm cho vic k
vng t hn tr nn d dng, chng ta cn:
1. Gim bt s lng la chn m bn s cn nhc
2. Hy l mt ngi bit tha mn ch ng l mt ngi cu ton.
3. Tnh n kh nng may mn.
Bn c thng gp tnh hung ny khng: bn bc vo mt ni ngh dng
m bn trng i t lu v sau li c cm gic khng h thy n tng / hng
th ? Nim hng th bt ng m chng ta c c c th lm cho mt ba n nh
hoc mt qun tr min qu tr nn th v hn rt nhiu so vi mt ba n trong mt
nh hng Php tao nh hoc trong mt khch sn 4 sao.
10. Gim so snh x hi
Chng ta nh gi cht lng tri nghim ca mnh bng cch so snh tri
nghim ca mnh vi ngi khc. Mc d so snh x hi c th cung cp nhiu thng
tin hu ch, nhng n li lm gim cm gic hi lng ca chng ta. V vy nu chng
ta t so snh hn th chng ta s cm thy hi lng hn. Tht d a ra li khuyn
rng ng qu ch n nhng g ngi xung quanh ang lm, nhng li kh lm
theo li khuyn ny. Bi thng tin v vic ngi khc ang lm g hin din khp
ni v bi hu ht chng ta dng nh quan tm rt nhiu v a v. V cui cng l
bi v nhng th quan trng nht trong cuc sng (v d nh nhng trng i hc
tt nht, nhng cng vic tt nht, nhng ngi nh p nht cho nhng khu vc sng
tt nht) ch c dnh cho nhng i tng no m hn hn ngi ng trang
la vi h. Tuy nhin, so snh x hi dng nh li hy hoi cm gic hnh phc
ca chng ta. V th chng ta phi lun nhc nh mnh hy t so snh i. Bi nhng
ngi bit tha mn thng d trnh c so snh x hi hn so vi ngi cu ton,
i vi h vic thc c mc va phi l thch hp nn h s t ng t
quan tm hn ti nhng vic ngi khc ang lm.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
163
Nghch L Ca S La Chn
V vy:
1. Hy nh rng suy ngh ai m khi cht c nhiu ca ci nht l ngi thng
cuc l mt ci gai km hm ch khng phi l s khn ngoan.
2. Ch trng vo nhng g lm bn hnh phc v nhng g lm cuc sng ca
bn c ngha.
11. Hc cch yu ly cc gii hn
Khi cng ngy chng ta cng c nhiu s la chn, th t do la chn rt cuc
li ha thnh n l cho la chn. Nhng quyt nhthng ngy chim ca chng ta
qu nhiu thi gian v tp trung n ni chng ta cm thy vt qua mt ngy tht
kh khn. Trong nhng trng hp nh vy, chng ta nn hc cch gii hn cc ty
chn, y l mt s gii phng ch khng phi giam cm. X hi cho chng ta nhng
lut l, tiu chun v quy tc thng thng cho vic la chn, v chnh tri nghim
ca tng c nhn s to nn thi quen ca h. Khi chng ta quyt nh theo mt
nguyn tc no (v d nh phi lun ci dy an ton, khng bao gi ung qu hai
ly ru vo bui ti), chng ta trnh c vic phi cn nhc quyt nh ty hng
ht ln ny n ln khc. Dng quy tc ny gip chng ta dnh c nhiu thi gian
v ch hn cho nhng la chn v quyt nh quan trng, m nhng quy tc ny
khng th p dng c cho nhng quyt nh .
Trong thi gian u, vic suy ngh v nhng quyt nh th cp/ hng hai
tc nhng quyt nh v vic khi no chng ta s suy ngh v s theo nhng con
ng vch ra c th lm cho cuc sng c thm mt tng phc tp. Nhng v
lu v di th nhiu rc ri hng ngy s bin mt, v chng ta s thy mnh c thm
thi gian, sc lc v s ch tm cho nhng quyt nh quan trng m chng ta
chn xem xt.
Hy xem bc tranh bim ha trn trang 293. Con c b cn th ni vi c con
ca mnh rng Con c th tr thnh bt c th g con mun khng c gii hn
m khng nhn ra khng gian ca ci b c hn ch nh th no. Nhng liu con c
b ny c thc s l cn th ? Vic sng trong th gii b c b gii hn nhng c
bo v gip cho c con c th khm ph , th nghim , to ra v c vit nn cuc i
ca n m khng phi lo lng vic b cht i hay b n tht. Khng c ci b c th
mi ng l khng c gii hn. Nhng lc th con c s phi lun u tranh
tn ti. La chn trong gii hn, t do trong gii hn, chnh l iu gip cho con c
nh hnh dung ra c rt nhiu iu tuyt vi khc.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
164
Nghch L Ca S La Chn
Vi nt v tc gi
Gp g tc gi
BARRY SCHWARTZ l Gio S Dorwin Cartwright ca ngnh L Thuyt
X Hi v Hnh ng X Hi Trng i hc Swarthmore. T sau tc phm
Nghch l ca s la chn (The Paradox of Choice) c xut bn, ng vit v
s qu ti ca nhng la chn cho t Scientific American, New York Times, tp ch
Parade, Salte, The Chronicle of Higher Education, Times (London), Higher
Education Supplement, Advertising Age, USA Today, Guardian v qu Royal
Society of The Arts. Schwartz c phng vn trn cc chng trnh truyn hnh,
pht thanh v tp ch trn khp nc M cng nh Anh, Ireland, Canada, c v
Brazil.
ng cng tho lun v vn ca s qu ti cc la chn vi cc t chc v
cng ty khc nhau nh Hip Hi Ngi Tiu Dng (t chc ph hnh Consumer
Reports), Intuit, American Express, Microsoft v B Nng nghip Hoa K. Schwartz
l tc gi ca mt s quyn sch khc v trong s l The Battle of Human Nature:
Science, Morality and Modern Life (Cuc chin ca bn cht con ngi: Khoa hc,
o c v Cuc sng hin i) v The Cost of Loving: How Market Freedom
Erodes The Best Things in Life (Chi ph sng: T Do Th Trng Lm Xi Mn
Nhng iu Tt Nht Trong Cuc Sng Nh Th No). Cc bi bo ca ng xut
hin trn nhiu tp san chuyn hng u v lnh vc ca ng bao gm c American
Psychologist.
Da trn nghin cu trong qu kh, Schwartz hin ang nghin cu cch thc
tr em hc cch la chn v ngi ln chn dch v chm sc y t. ng cng ang
nghin cu mi ngi chn ngi yu nh th no. Schwartz sng vi v ti
Philadelphia, bang Pensylvania.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
165
Nghch L Ca S La Chn
Vi nt v quyn sch
Phng vn
BARRY SCHWARTZ
T sau khi cun Nghch l ca s la chn ln u xut bn vo thng Ging
nm 2004, ti c nhiu c hi tho lun v quyn sch ny. C l, ti trnh by
20 bi thuyt ging, tham gia khong 50 cuc phng vn trn truyn hnh v truyn
thanh v tr chuyn vi rt nhiu nh bo. Phn ng ca khn gi tch cc mt
cch ng hi lng. Ngi ta lun ni vi ti rng ti gii thch c ngun gc
cho mt s kh khn ca chnh h v nhiu ngi cng gp phi chuyn mua sm
qun jeans ging ti. y l mt s cu hi h thng t ra v ti s n lc ht
mnh tr li chng.
.
Th trng l rt quan trng , nhng khng phi lc no cng vy
.
iu g khin ng suy ngh v kh nng l c qu nhiu s la chn ?
BARRY SCHWARTZ: Trong nhiu nm, ti lo lng v s tn dng nhit tnh
th trng t do nh mt vin n k diu cho php mi ngi c c chnh xc
iu g h mun trong cuc sng. Ti khng tin vo nhng gi nh ca cc nh kinh
t hc v cch mi ngi a ra nhng quyt nh. Theo quan im ca ti, li ch
ca th trng ny l n p ng s t do la chn c nhn. Nhng con ngi th
khng hon ho v khng phi l nhng ngi la chn l tr nh cc nh kinh t
hc tuyn b v iu c ngha l tt c chng ta u a ra quyt nh ti t nht
l vo mt lc no . Ngoi ra, ti khng ngh nhng la chn quan trng nht nh
gio dc, cng vic c ngha, cc mi quan h x hi, chm sc y t, cuc sng
vn minh ( l ti ch k mt s lnh vc) li c th trng p ng tt nht. V
vy, trong mt s trng hp, chng ta cn gii hn th trng, ch ng khuyn
khch chng. Th trng l rt quan trng, nhng khng phi lc no cng vy. Ti
vit mt quyn sch chng minh cho nhng lun im ny l The Cost of Living:
How Market Freedom Erodes the Best Things in Life vo nm 1994. Chnh trong
qu trnh vit y ti mi bt u suy ngh nghim tc v mt tt v mt xu ca s
la chn khng b gii hn. Sau , khong 5 nm sau, ti c yu cu vit mt
bi cho t c san tm l hc ni ting v gi tr ca s c lp. Mt ln na, ti kt
lun l c th khng ng khi ta cho rng vic c thm nhiu la chn v nhiu t
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
166
Nghch L Ca S La Chn
do hn s hm kt qu tt hn. Mt ngy n, ti i mua qun jeans v cun Nghch

l ca s la chn bt u t .
.
Mt ngy n, ti i mua qun jeans v cun Nghch l ca s la chn bt u
t
.
Nhng ngi cu ton chim bao nhiu phn trm dn s ?
BARRY SCHWARTZ: Ti khng th tr li cu hi ny c. Theo cch m
thc o chng ti hot ng, mt ngi c s im cng cao th cng c xu hng
ti a ha. Bi v khng c ranh gii r rnh gia ngi cu ton v ngi tha mn,
ti khng th ni s phn trm dn c ny l s ny hay s khc.
.
iu g khin ta tr thnh ngi cu ton ?
BARRY SCHWARTZ: Chng ti khng bit cu tr li cho cu hi ny. S
la chn trn ngp c th gp phn to nn cc xu hng ti a ha. Nu y l s
tht, nhng ai sng trong mt x hi mang n t la chn hn c th s t biu hin
xu hng ti a ha hn.
.
Tr em hc cch la chn nh th no ?
BARRY SCHWARTZ: Nh cp trong cun sch ny, trong lch s loi
ngi vi t cch l mt sinh vt, cc la chn m ta phi a ra l Ti c nn tip
cn n khng hay chy trn n ? hay Ti n n hay n n ti ? tng v nhiu
s la chn hp dn l iu g c trng i vi thi hin i. L ngi ln, chng
ta hc (khng phi tt c u gii) c cch ni khng vi nhng g m chng
ta thy hp dn. Vic bit c cch tt nht dy tr em cch thc b qua nhng
la chn hp dn s tht s ng gp vo s hiu bit ca ta v vic lm cha m hin
i v nhng th thch ca cng vic y. Chng ti hin ang nghin cu v ti
ny.
.
C le tui tc v kinh nghim giup con ngi c nhng k vng thc t v bit
tha mn ci tt va
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
167
Nghch L Ca S La Chn
.
n ng hay ph n d ri vo xu hng ti a ha ?
BARRY SCHWARTZ: Mc d chng ti hu nh khng thy s khc bit
gii tnh trong xu hng ti a ha, nhng mt vi nghin cu, n ng t ra c
im ti a ha cao hn ph n. iu ny thng khin mi ngi ngc nhin, ch
yu l v khi h ngh v s qu ti cc la chn th h ngh v vic mua sm v cho
l ph n cu k hn n ng. Trc ht ph n c th khng cu k hn n ng
mc d theo khun mu l th. Ngoi ra vic mua sm ch i din cho mt phn
trong cc quyt nh m mi ngi gp phi hng ngy.
Mt s khc bit ng tin v mt nhp khu hc m chng ti thy l tui tc
ch khng phi gii tnh. Cng ln tui, bn cng t kh nng tr thnh mt ngi
cu ton. iu ny c th gip gii thch mt phn s pht hin lun khin chng
ti ngc nhin: nhng ngi ln tui thng vui v hn nhng ngi tr tui. C l
tui tc v kinh nghim gip con ngi c nhng k vng thc t v bit tha mn
ci tt va .
.
C phi nhng ngi cu ton ti a mi th khng ? Hay h ch ti a nhng th
quan trng thi ?
BARRY SCHWARTZ: Khng c ngi no l ngi cu ton trong mi
chuyn. Tht s cng c qu nhiu la chn, qu nhiu quyt nh v thi gian qu
t. Ngi m chng ti gi l ngi cu ton ch ti a ha nhiu hn nhng
ngi tha mn. iu c th hp l khi mt ngi khng th lc no cng ti
a ha, ch chn lm ngi cu ton vi nhng g quan trng (cng vic, bn i,
con ci, s u t khi v hu, ) v lm ngi tha mn khi lin quan n nhng
th khc. Chng ti khng c thng tin mt cch h thng nh gi kh nng ny,
nhng t nhng cu chuyn vt m ti thu thp t hng trm ngi tr chuyn
vi mnh, s ti a ha khng c v g l hot ng theo cch ny. Nhiu ngi u
tranh tm ra in thoi di ng tt nht hay thu phim tt nht nhng h li a
ra nhng quyt nh ln m thm ch khng cn cn nhc nhiu la chn. Tht s,
vic thc hin phng php tip cn theo kiu ti a ha quyt nh hc trng
no hay lm cng vic g c th qu kh khn.
Tuy nhin, tin tt l hu ht nhng ngi cu ton nht cng tha mn v
nhiu th. iu ny c ngha l bn bit cch tha mn hn v ti a ha t i.
Bn n gin ch cn thc hin cc chin lc a ra quyt nh m bn s dng
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
168
Nghch L Ca S La Chn
hiu qu trong mt s lnh vc ca cuc sng v p dng chng cho nhng lnh vc
khc.
.
Phi chng vic cm thy tt hn v cc quyt nh th quan trng hn vic lm tt
hn ?
BARRY SCHWARTZ: iu ny c th lm bn ngc nhin, nhng ti ngh
cu tr li l c, t nht l i vi mt s ngi thuc cc tng lp trung lu v trn
trung lu. Mt khi cc nhu cu c bn c p ng, phn ln nhng g chng ta
lm v mua n hng n vic tm kim s tha mn. Mua mt chic xe sang trng
tt nht cng chng c ngha nhiu i vi chng ta nu chng ta tht vng v
n. Hc mt trng i hc tt nht cng khng c ngha nhiu nu tri nghim
ti trng khng p ng c k vng ca chng ta. minh ha cho im ny,
gn y ti c hon thnh mt cuc nghin cu vi cc nh tm l hc l Sheena
Iyengar v Rachael Elwork. Trong , chng ti i theo nhng sinh vin nm cui
trong sut qu trnh tm vic ca h. Chng ti khm ph ra l nhng ngi cu ton
tm c vic tt hn vi mc lng khi im cao hn nhng ngi tha mn.
Nhng chng ti cng thy l h t tha mn vi cng vic ca mnh, t hnh phc,
t lc quan hn, hi hp hn, cng thng hn v tht vng nhiu hn so vi nhng
ngi tha mn. Bn mun vui v khi bt u vi 37.000 USD mt nm hay khng
vui v bt u mc 45.000 USD ? Bn thn ti s bit mnh chn g.
.
Phi chng vn qu ti cc la chn ch l vn ca ngi giu ?
BARRY SCHWARTZ: N kh ng khi cng c nhiu tin, bn cng phi
i din vi nhiu la chn hn. M, ca ci tng trng cho s t do la chn.
Nu thu nhp ca bn khng bn lm iu mnh mun, vic c bao nhiu la
chn s khng cn quan trng na v bn s phi thc hin nhng la chn . iu
ny cng ng vi nhng la chn khng lin quan n tin bc, bi v nu bn lm
vic gn nh kit sc mi ngy ch sng, bn s khng c thi gian hay nng
lng a ra nhiu quyt nh ci thin li sng. Ti ngh l do duy nht m mi
quan h gia s qu ti cc la chn v ca ci khng cn mnh m nhiu l v
nhng ngi rt giu c c th thu ngi khc la chn cho mnh v do h s
gim bt i gnh nng.
.
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
169
Nghch L Ca S La Chn
Liu c tt hn khng khi hu ht cc quyt nh u c sn cho chng ta ?

BARRY SCHWARTZ: Khng. iu ti mun ni y l chng ta s vui
hn khi nhiu quyt nh c a ra gip chng ta. Nhng vic quyt nh l
nhng quyt nh no th ty thuc vo chng ta. Chng ta phi la chn khi no
la chn nh ti cp trong quyn sch ny v chn khi no th nh n nhng
ngi quan tm n hnh phc ca ta v c kh nng chuyn mn a ra nhng
quyt nh tt thay cho ta.
V d, hy xem mt nghin cu gn y m ngi ng nghip ca ti l
Sheena Iyengar thc hin. C nghin cu t l tham gia vo cc k hoch tnh nguyn
401 (k) (mt dng k hoch lng hu) ca hn 750.000 nhn vin ti gn mt ngn
cng ty. iu c tm ra l c c mi qu tng h m ngi ch cp cho th t l
tham gia gim 2%. nhiu cng ty, bng cch chn khng tham gia, cc nhn vin
khng ch gy ra hu qu nghim trng i vi vic ngh hu ca mnh, m cn b
l cc qu kt hp vi ngi ch vn vt qu 5000 trong mt s trng hp.
Ti chc chn rng nhng ngi ch ngh rng h ban n cho nhn vin khi a ra
nhiu la chn khc nhau nh th. Nhng thc t th li khc hon ton. Hu ht cc
nhn vin s thy vui v hn vi ch mt vi qu hu tr chn hn l vi mi.
Ni cch khc h s vui hn nu ngi ch ca h thc hin mt s quyt nh cho
h gii hn cc kh nng u t.
.
C s lng la chn l tng khng ?
BARRY SCHWARTZ: Cu tr li l c th c, nhng ti khng bit n l
bao nhiu. S lng la chn ti u chc chn s thay i t ngi ny sang ngi
khc v t trng hp ny sang trng hp khc. Ti ngh rng nc M hin i,
chng ta c qu nhiu la chn v ng cc ba sng v khng la chn v tng
thng.
.
Ti ngh rng nc M hin i, chng ta c qu nhiu la chn v ng cc
ba sng v khng la chn v tng thng
.
Chng ta quyt nh vi nhng la chn loi tr nh th no ?
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
170
Nghch L Ca S La Chn
BARRY SCHWARTZ: Hu ht, trong x hi m chng ta ang sng, vic

quyt nh khi no, u v lm th no n gin ha cuc sng v gim bt
nhng la chn m ta gp phi th ph thuc vo c nhn ta. L mt x hi, chng
ta nn ng vc v nhng chnh sch ha hn ci thin cuc sng ca mnh ch n
gin bng cch cho ta nhiu la chn hn. Chng ta c th la chn ni no u
t tin ngh hu, ni no cho con hc, ni no ng k bo him sc khe hay
k hoch mua thuc, Nhng chng ta c th t vui v hn vi nhng la chn
ny. Chng ta c th thiu kin thc chuyn mn la chn sng sut, chng ta
thiu thi gian pht trin chuyn mn v chng ta c qu nhiu gnh nng
v nhng quyt nh y chng ta n mc gii hn.
.
Ti sn sng ng rng hnh phc khng phi l tt c. N thm ch khng
phi l th quan trng nht. Nhng khi mi th u nh nhau, hnh phc vn
tt hn l khng
.
Quyn sch ca ng nhn mnh v vic qu nhiu la chn s lm gim hnh phc.
L mt x hi, c phi chng ta ang nhn mnh qu nhiu n tm quan trng ca
hnh phc nh mt mc tiu khng ?
BARRY SCHWARTZ: Ti sn sng ng rng hnh phc khng phi l tt
c. N thm ch khng phi l th quan trng nht. Nhng khi mi th u nh nhau,
hnh phc vn tt hn l khng. Hnh phc khng ch l vic cm thy tt. Tri
ngc nhng hnh nh lng mn ca chng ta v cc thin ti au kh sng to v
ban ngy v dn vt v ban m lm giu cho nn vn minh, ngy cng c nhiu
bng chng cho thy con ngi suy ngh sng to hn v m rng hn khi h hnh
phc. Vic bt ng a cho cc bc s y khoa mt ti ko nh trc khi h tham gia
vo vic chn on kh khn s ci thin tc cng nh s chnh xc trong chn
on ca h (bn c th ghi nh iu ny khi ln sau n gp bc s). Ngi hnh
phc th nng ng v vui v hn v mt c th so vi ngi khng hnh phc. Hnh
phc gip tng khong 9 nm tui th. V th, d bn khng ngh hnh phc l iu
g to ln nh th, n vn c v nh p ng c chc nng ca mt cng c hu
ch. Ngi hnh phc c nhiu kh nng thay i th gii theo nhng cch tch cc
hn so vi ngi khng hnh phc.
C l quan trng nht , nu bn gii hn s la chn mnh a ra v xem xt,
bn s c nhiu thi gian hn c ci g quan trng so vi nhng ngi b quy
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)
171
Nghch L Ca S La Chn
nhiu bi ht quyt nh ny n quyt nh khc v lun tm kim iu tt nht.

Bn c th s dng thi gian y mt cch sng sut bng cch tm hiu su sc hn
v ngi yu, con ci, cha m, bn b, bnh nhn, khch hng v sinh vin ca mnh.
Thch thc tht s trong cuc sng l lm ng nhng mi quan h tng tc ca
x hi. Chnh vic bit c lm th no cn bng s chn tht vi s t t, dng
cm vi thn trng, khuyn khch vi ph bnh, thng cm vi th , gia trng vi
s tn trng v tnh c lp. Chng ta phi gii quyt c s cn bng ny theo
tng trng hp v tng ngi. Cch duy nht l tm hiu nhng ngi khc m bn
lin quan mt thit nht, bng cch b ra thi gian lng nghe h, tng tng cuc
sng thng qua i mt h v cho php h thay i thm ch l chuyn i bn thn
bn. Trong mt th gii vi v buc bn a ra ht quyt nh ny n quyt nh
khc, mi quyt nh u lin quan n hu ht cc la chn khng gii hn, cho
nn vic tm ra thi gian quyt nh l kh khn. Bn c th khng phi lc no
cng nhn thc v iu ny, nhng n lc c c chic xe tt nht s cn tr khao
kht mun tr thnh mt ngi bn tt nht ca bn. N lc tm c vic lm tt
nht s xm phm nhim v lm cha m tt nht ca bn. V th, nu thi gian m
bn tit kim c bng cch lm theo nhng li khuyn ca ti c ti nh hng
n vic ci thin cc mi quan h ca bn vi nhng ngi khc trong cuc sng,
bn s khng ch lm cho cuc sng ca mnh tr nn hnh phc hn m cn ci
thin c cuc sng ca ngi khc. l ci m cc nh kinh t hc gi l hiu
qu Pareto (hiu qu ca quy lut 80-20), mt s thay i mang n li ch cho tt
c mi ngi.
Dch gi: Lng Nguyn An in
CHN THNH CM N CC THNH VIN

THAM GIA D N EBOOK VTBT
Barry Schwartz
E-BOOK (VTVT)

Nghich Ly Cua Su Lua Chon (eBook-VTBT)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nghich Ly Cua Su Lua Chon (eBook-VTBT)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Tc phm: Nghch L Ca S La Chn - Ti Sao Nhiu Hn Li t Hn

TH NG CA NHM E-BOOK (VTBT)

KHI CHNG TA LA CHN

, t do tch cc l t do i vi nhng c hi c tr thnh ngi quyt nh

Phn III s dnh ni v ti sao v cch thc chng ta b nh hng t la

Nh ti ni, chng ta s nghin cu vic qu ti la chn khi chng nh

KHI CHNG TA LA CHN

bao hay cng sc t to mt h thng m thanh ring cho mnh th cng

V vi tm 15 kiu mt mnh cn 2 mnh th i thi: 7 loi o ngc

Mt th k trc, chng trnh gio dc ca chng ta bao gm nhng kha

Mt tp nghin cu mang tn When Choice Is Demotivating Khi La

mt chic laptop rt nh v a dng vi mn hnh gng cc nt th vi t cch mt

Chng ta c th tng tng ti mt lc no nhng oppiton s tr nn tha

Ti khng c cho rng s thay i ny v s cnh tranh trong ngnh in

Thng qua vic s dng hnh thc ny, nh qun l c th cung cp mt vi

Mt thp k trc, bc s l ngi ra quyt nh v bnh nhn phi lm theo

lc v s t t ca h. S t t y bao gm vic tn trng quyn hn ca bnh

230.000 ca ht m, 165.000 ca nng ngc, 140.000 ca sa mt, 73.000 ca nng mt,

nhau. Cch y vi nm trong mt bi bo v s bin ng ca th trng lao ng

cch doanh nghip, v.v Jogn Seabrook cng ni v vn ny nh sau: iu ny

ci v l vic ngi ta vn lm. Nhng ngi khng theo quy tc ny l nhng

cc hot ng ny th ngi ta cng ng thi mong mun nhng yu cu, s thch

miu t bn sc ca mnh l ngi Latin, ngi M, ph n, dn nhp c, hay l mt

La chn c ngha nh th no?

mc lt, v vn vn. Nhng tt c nhng ci khng c xem nh l la chn.

Qu trnh xc nh mc ch v ra quyt nh bt u bng cu hi: Ti mun

y l mt v d. Nhng ngi tham gia trong mt nghin cu ti phng th

tham d c th gin tay chn, i v sinh, th gin u c v n ci g . Khi v

cch chnh xc - bc u tin trn con ng i n nhng s la chn khn ngoan

ny c thy, d nhin, nhng loi sch hng dn chuyn khc - hng dn

bn n mt bui tic v nhc n quyt nh ca mnh vi bn b. Bn khng

ti bt gp t ny nhiu hn. V vy trong ting Anh c nhiu t bt u bng

Ci cch m chng ta nh gi ri ro cho chng ta mt v d na v vic nhng

Nhng u im ca vic nh gi thng tin bi nhiu ngi c minh ha

Nh vy n l g, mt mn hi hay mt s nung chiu bn thn? Tr khi bn c

Tng tng bn l mt bc s lm vic ti nhng ngi lng Chu , v c

nim ca chng ta v n, do c tc dng li lm nh hng nhng g chng ta

bn lm, ti s phi cho bn chng hn c 240 nu bn c c hnh. Th nn,

v khi nhng la chn c gn vi chic xe m h xem xt, th chng bin thnh

Thng tin c thu thp trong mt th gii c qu nhiu s la chn

Cui cng s rt phong ph ca la chn by ra trc chng ta lm chng ta

Cu 5: Vi mt ngi c ton, mt ngi bn hay ngi yu hon ho vn

V khi nhng cu hi ny c m rng ra nhng kinh nghim khc th kt

2. Mi khi c iu g khng hay xy ra, phi rt lu sau ngi cu ton mi c

Cu ton v cht lng ca cc quyt nh

Khi no chng ta tr nn cu ton?

Hai c con gi ca bn ti l nhng v d rt th v cho phn ny. Khi c ch

ca mnh trong x hi buc phi bng n tr thnh mt cuc chy ua v trang

cm hoc thm ch l Ti mc nhng g mnh mun v ti khng quan tm ngi

Nhng vt qua c nhng nh hng v chnh tr, o c v x hi ca quyn

Thot nhn th c v nh vic m rng cc c hi la chn nn c tin hnh

MC THA MN VI CUC SNG

nhc cm. V tnh bn thn thit lu nm cng i hi bn s gn kt lu di. Tnh

iu tng chng phi l ny c miu t gii thch kh r rng trong n

Hn ngi dn M cho bit h cm thy c n, s c n khng bt ngun t

nhin c quyt tm v k lut tun theo mi lut l ra hay khng li l

hn s sung tc. Ni cch khc, mt con chn khng h s hu gia ti v kinh

c th quyt nh la chn ngh nghip, Michael s phi t tr li vi cu

g vi n? u t vo th trng chng khon, hoc hc trn kha i hc Lut

Nu bn i n ti, ci gi ca n chnh l vic phi tr tin cho ba ti cng

c no a chng vo danh sch. V vy, i n ti bn ngoi ng ngha vi

Khch quan m ni, nu c mt cch no ni u l k ngh tt nht,