SARDAJ

UVOD...................................................................................................................... 3
1.

PORESKA NAELA............................................................................................ 4

2.

SOCIJALNO POLITIKA PORESKA NAELA......................................................5

3.

FINANSIJSKO ADMINISTRATIVNA PORESKA NAELA.......................................6

4.

POREZ NA DOBIT PODUZEA...........................................................................7

5.

POREZ NA PROMET.......................................................................................... 9
5.1. Predmet oporezivanja.................................................................................. 9
5.2. Poreski obveznik......................................................................................... 10
5.3. Poreska osnovica........................................................................................ 10
5.4. Poreska stopa............................................................................................. 11

6.

POREZ NA DODATU VRIJEDNOST....................................................................12

ZAKLJUAK........................................................................................................... 14
LITERATURA.......................................................................................................... 15

UVOD
Kao oblik prihoda drave, porezi doivljavaju razvoj tek u
kapitalizmu. Iz perioda liberalnog kapitalizma treba dati na prvom mjestu
objanjenje oporezivanja francuskog teoretiara Paul Leroy Beaulieu koji
stoji na stanovitu da porez predstavlja "uee svakog graanina u
dravnim teretima svih vrsta na bazi nacionalne solidarnosti". Prema
koncepcijama ekonomskog liberalizma, porezi predstavljaju obavezna
davanja bez odgovarajue protunaknade javno-pravnih tijela u cilju
pribavljanja sredstava za pokrie rashoda.
Porez je sloena kategorija, jer u sebi sadri ekonomske, finansijske,
socijalne, politike i druge elemente. Prouavajui opravdanost
oporezivanja, kao i ciljeve oporezivanja, moemo vidjeti za koje se sve
ciljeve upotrebljavaju sredstva prikupljena preko poreza, i na koje se
naine to pravda. S tim u vezi postoje izvjesna naela, odnosno principi
oporezivanja koji imaju za zadatak da pred poresku vlast, odnosno poreski
sistem, postave izvjesne zahtjeve u vezi sa pribavljanjem finansijskih
sredstava za finansiranje javnih rashoda.

1. PORESKA NAELA

Poreska naela ili principi su odreena pravila,na osnovu kojih se kreira i

izrauje poreski sistem u jednoj zemlji. Na osnovu njih se nastoji
obezbjediti sprovoenje utvrrenih ciljeva poreske politike. Samim tim,
poreska naela su podlona promjenama, zavisno od same poreske
politike,kao i shvaanja poreza i uloge koju ima drava.1

Principe oporezivanja je formulisao i sistematizovao krajem 19. vijeka

njemaki finansijski pisac Adolf Vagner (Adolph Wagner).
On je poreska naela grupisao u etiri grupe, i to:

finansijska poreska naela, koja su se sastojala iz izdanosti i

elastinosti;
ekonomska naela, koja su se sastojala u pravilnom izboru poreskog

izvora i voenju rauna o dejstvima pojedinih poreza;

socijalna naela koja su obuhvatala optost i ravnomjernost;
finansijsko-tehnika naela koja su obuhvatala zakonitost, ugodnost i
niske trokove oporezivanja.

Finansijska teorija dogradila je navedena Vagnerova poreska naela,

tako da savremeni sistemi poivaju na sljedeim poreskim naelima:
1)
2)
3)
4)

finansijsko-politikim,
ekonomskim,
socijalno-politikim i
finansijsko-administrativnim.2

1 Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika,

Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str.42.
2 Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika,
Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str 44.

2. SOCIJALNO POLITIKA PORESKA NAELA

Pri utvrivanju poreske politike vodi se rauna da porezi budu pravedni.

Pravednim se smatra ono oporezivanje koje je opte i ravnomerno
rasporeeno na sve poreske obveznike, pa se otud socijalnopolitika
naela pojavljuju u dva oblika:
1. princip openitosti
2. princip ravnomjernosti
Openitost poreza podrazumijeva da sva lica moraju sudjelovati u
njegovom plaanju, jer se pretpostavlja da sva lica koriste zajednike
usluge drave. Meutim, u suvremenim poreskim sistemima postoje
odreene poreske olakice koje se svrstavaju nekoliko grupa:
1. politika (npr. poreza se oslobaaju diplomatska i konzularna
predstavnitva),
2. ekonomskopolitika (poreza se oslobaaju novoosnovana
poduzea),
3. poreskotehnika (oslobaaju se javne ustanove koje svoje prihode
ostvaruju iz
4. budeta),
5. financijska (osloboenje poreza po osnovu kamate od javnog zajma),
6. socijalnopolitika (osloboenje egzistencijalnog minimuma).3
Ravnomjernost u oporezivanju predstavlja materijalnu pretpostavku
oporezivanja, odnosno prema ekonomskoj snazi obveznika. Prednost pri
oporezivanju predvia da bi porezi trebalo da se plaaju prema koristi koju
poreski obveznici imaju od poreza. Tako bi poreski obveznici trebalo da
plaaju porez u zavisnosti od svoje potranje, vea potranja-vei porez i
obrnuto.
Ovo je shvaanje u praksi vrlo teko sprovesti jer je nemogue
mjeriti individualnu potranju, a na kraju u suprotnosti je sa definicijom
3 Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika,
Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str 45

poreza prema kojoj porezima nije cilj da budu jednaki koristima koje
pojedinac za uzvrat dobiva od drave. Mnogo je prihvatljivije drugo
shvaanje prema kome porezi treba da se plaaju prema mogunostima
plaanja koje ima poreski obveznik. To znai da isti porez treba da plaaju
poreski obveznici sa istom platenom moi, to je vodoravna pravednost,
kao i da se poreski razliito terete obveznici koji imaju razliitu platenu
mo, to je vertikalna pravednost.

3. FINANSIJSKO ADMINISTRATIVNA PORESKA

NAELA
Financijsko administrativna poreska naela predviaju zahtjev da
ubiranje poreza ne prate visoki trokovi.
Ova naela obuhvaaju:
a. princip zakonitosti poreza,
b. princip minimalizacije administrativnih trokova,
c. princip minimalizacije trokova plaanja poreza.
Princip zakonitosti poreza je naelo po kojem se oporezivanje moe
vriti samo po osnovu zakona. Uvoenje novih poreza i mijenjanje
postojeih moe se vriti iskljuivo zakonom. Svaka promjena poreza moe
se izvriti i putem zakonskih akata kao to su odluke, uredbe ili pravilnici.
Princip je da porezi ne mogu imati retroaktivno dejstvo. To je pravilo po
kojem se poetak vaenja poreza rauna danom njegovog stupanja na
snagu. Meutim odstupanja od pravila postoje u nekim vanrednim
uslovima, kao to je oporezivanje ratne dobiti, ili kao to je to bilo kod nas
porez na ekstra profit i ekstra imovinu, koji ni izbliza nije donio oekivane
rezultate.
Princip minimalizacije administrativnih trokova i princip
minimalizacije trokova plaanja poreza. Administrativni trokovi su oni
koje ima poreska uprava, a trokovi ispunjenja poreskih obaveza jesu

trokovi koje imaju poreski obveznici. Ukupni administrativni trokovi

ubiranja poreza lake se odreuju nego dio koji otpada na pojedinu vrstu
poreza. Trokove imaju i poduzea i fizika lica. Poduzea imaju trokove
zaposlenih na voenju poslovnih knjiga, ispunjenju poreskih obrazaca,
izuavanju poreskih propisa i sl. Svi ovi trokovi postaju dio cijene, pa se
prebacuju na potroaa. Fizika lica imaju trokove npr. angairanja
strunih lica koja e se baviti njihovim poreskim obavezama i sl.

Osnovno je da:

veliki trokovi optereuju cijenu proizvoda,

trokovi ubiranja poreza su manji to je poreski sistem jednostavniji,
obim oba troka i administrativnog i trokova ubiranja poreza moe

ukazati na
to koji je od ova dva preveliki i kako se mogu izvriti utede,
to su trokovi vei, to je vea poreska evazija i obrnuto.

4. POREZ NA DOBIT PODUZEA

Porez na dobit poduzea je poreski oblik kojima se oporezuje

konaan financijski rezultat. Obveznici poreza na dobit poduzea su:
akcionarsko drutvo, drutvo sa ogranienom odgovornou, drutveno
poduzee, javno poduzee, ortako drutvo, komanditno drutvo,
obveznici i zadruge i ne dobitne organizacije koje se bave prodajom
proizvoda ili vrenjem usluga uz nadoknadu.4 Ne dobitne organizacije
inae nisu osnovane radi stjecanja dobiti i mogu biti ustanove,
humanitarne organizacije, ljekarska udruenja, sportska drutva.
Nadlenost poreske uprave odreuje se po osnovu dva principa:

4Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika,

Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str. 54.

1. Princip rezidenstva (mjesto registracije poduzea i prihvaeno je u

naem zakonu). Postoji i nerezident koji je takoer obveznik ovog
poreza, a koji poslovanje obavlja preko stalnih poslovnica kao to su:
predstavnitvo, radionica, fabrika, usluni servis, gradilite.
2. Izvor dohodaka (teritorija na kojoj je dobit ostvarena).
Poreska osnovica poreza na dobit poduzea je oporeziva dobit koja
se utvruje kroz raunovodstvene izvjetaje bilansa stanja i bilansa
uspjeha.
Poreski bilans ima za cilj utvrivanje osnovice za obraun poreza na
dobit poduzea. Poreski bilans nije samostalan izvjetaj ve predstavlja
izvedeni bilans uspjeha. Oporeziva dobit se dobiva usklaivanjem dobiti
iskazane u bilansu uspjeha, tj. usklaivanjem prihoda i rashoda. Poreska
stopa je proporcionalna i iznosi 10%. Kod nas je ona svedena na najniu u
odnosu na zemlje u naem regionu i time je najkonkurentnija od svih
zemalja u tranziciji. I kod ove vrste poreza postoje odreene olakice i
podsticaji. Jedna od podsticajnih mjera je ubrzana amortizacija, gdje
poduzee obraunava amortizaciju po stopama koje mogu biti do 25% vie
od propisanih. Ali to je samo kod onih stalnih sredstava koje slue recimo
za spreavanje zagaenja, utedu energije, reciklau otpada i sl.
Koncesija je pravo koritenja prirodnog bogatstva, ili dobra od opeg
interesa ili ako obveznik zaposli nove radnike na neodreeno vrijeme onda
ova olakica vai dvije godine od dana zaposlenja, ali pod uslovom da u
tom periodu nije bilo otputanja radnika ili ako obveznik uloi u svoja
osnovna sredstva vie od 600 miliona i pritom zaposli 100 radnika onda se
oslobaa poreza na period od 10 godina.

5. POREZ NA PROMET

U suvremenoj financijskoj teoriji razlikuju se dvije osnovne varijante

poreza:
1. jednofazni porez na promet
2. viefazni porez na promet
Jednofazni porez na promet predstavlja takvu varijantu poreza od
koga se zahvaanje vri samo u jednoj, tono odreenoj fazi pri kretanju
robe od proizvoaa do potroaa.
Viefazni porez na promet predstavlja takvu varijantu kojom se vri
oporezivanje prometa dobara i usluga u svakoj fazi prometa.
Javlja se u dvije varijante:
Viefazni bruto porez na promet, obraunava se na osnovicu u koju ulaze
poreski iznosi iz ranijih oporezovanih faza.
Viefazni neto porez na promet, plaeni porez u prehodnoj fazi oduzima se
iz poreske osnovice u narednoj fazi.

5.1. Predmet oporezivanja

Porezom na promet oporezuju se promet proizvoda i usluga.
Porezom na promet proizvoda oporezuje se promet proizvoda koji slue za
krajnju potronju. Oporezuje se i uvoz proizvoda, ali i davanje proizvoda
bez naknade, pokloni, razmjena proizvoda, iskazivanje manjka i rashoda.
Porez na promet usluga plaa se na promet usluga koje se obavljaju uz
nadoknadu, spoljnotrgovinske usluge, usluge prometa na veliko i malo,
prevoz robe i putnika, zanatske usluge, turistike i ugostiteljske usluge.

5.2. Poreski obveznik

Obveznik prava na promet proizvoda je prodava na malo. Obveznik
je i pravno i fiziko lice koje izvri uvoz proizvoda za vlastitu potronju ili
izvri promet proizvoda ili usluga na jedan od slijedeih naina: davanje
proizvoda bez naknade, pokloni, razmjena proizvoda, iskazivanje manjka i
rashoda.

Ope je pravilo da je obveznik ovog poreza prodava, davalac ili potroa

(izuzetak su motorna vozila i plovni objekti kada je obveznik kupac).
Obveznik u prometu nafte, benzina, dizel goriva, je uvoznik odnosno
proizvoa ovih derivata. Obveznik poreza u prometu duhanskim
preraevinama, alkoholnim piima i kave je svaki uesnik u prometu.
Obveznik poreza na promet proizvoda pri davanju usluga financijskog
lizinga je davalac lizinga, osim kod davanja u lizing automobila i plovnih
objekata gdje je obveznik kupac.
Obveznik poreza na promet usluga je lice koje vri uslugu uz
nadoknadu. Izuzetak je fiziko lice koje uslugu izvri pravnom licu, onda je
obveznik pravno lice.

5.3. Poreska osnovica

Osnovica poreza na promet proizvoda je cijena po kojoj se vri
prodaja proizvoda. Prodajnom cijenom se smatra ukupna cijena ukljuujui
i maru i sve trokove koje je prodava zaraunao kupcu, osim
transportnih trokova. Kod akcize iznos plaene akcize ulazi u osnovicu za
plaanje poreza na promet proizvoda.
Osnovica poreza na promet usluga je iznos naknade za izvrenu
uslugu. Prilikom popravke proizvoda umanjuje se vrijednost rezervnih

5 Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski sistem i politika,

Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2010.; str.26

dijelova i materijala koji se posebno iskazuju na fakturi. Osnovica poreza

na promet usluga zavisi od usluge:

za promet proizvoda na veliko i malo razlika izmeu nabavne i

prodajne cene,
za zastupanje provizija ili neka druga vrsta naknade,
kod osiguranja bruto premija osiguranja.

5.4. Poreska stopa

Porez na promet proizvoda i usluga plaa se po stopi od 20%. Porez
na promet proizvoda ne plaa se jedino za proizvode kao to su: izvoz
proizvoda, hljeb, mlijeko, taksene i potanske marke, jaja, svee voe i
povre i dr.
Porez na promet usluga ne plaa se za usluge izvrene u
inostranstvu, usluge iz oblasti zdravstva, nauke, kulture, usluge vjerskih
organizacija, usluge konzularnih i diplomatskih predstavnitva i usluge
financijskog lizinga.

6. POREZ NA DODATU VRIJEDNOST

PDV je suvremeni oblik oporezivanja. To je viefazni porez koji se
obraunava u svakoj fazi prometa proizvoda ili usluga. Ovim porezom
oporezuje se samo ona vrijednost koja je u odreenoj fazi dodana od
strane obveznika, a ne cjelokupna vrijednost proizvoda ili usluga. Konana
cijena u maloprodaji zapravo predstavlja zbir svih dodanih vrijednosti po
fazama proizvodnje i prodaje, npr. za odijelo to je vrijednost proizvoaa
pamuka, pa tkaa, pa krojaa i svih ostalih koji su uestvovali u njegovoj
proizvodnji. Razlika u odnosu na porez na promet proizvoda je ta to se
PDV naplauje u svakoj fazi prodaje, dok se porez na promet proizvoda
naplauje jednokratno, u fazi maloprodaje.
Utvrivanje dodatne vrijednosti moe se odrediti pomou dvije
metode:
1. Direktnom metodom, koju dijelimo na:
a. metoda sabiranja,
b. metoda oduzimanja, gdje se dodatna vrijednost uzima kao
razlika izmeu ukupne
vrijednosti proizvoda i ukupne vrijednosti njegove nabavke u
odreenom periodu
2. Indirektnom metodom, kojom se odmah utvruje poreska obaveza.
Ovo znai da je obveznik duan da obrauna porez na isporuenu
robu pri emu ima pravo da obraunati iznos poreza umanji za iznos
poreza koje je dobavlja iskazao u fakturi. Interes je obveznika da
prethodni uesnik u lancu obrauna PDV jer se tako meusobno
kontroliraju.
Polazei od nabavke stalnih sredstava postoji:

potroni tip
dohodni tip
bruto tip

Kod potronog tipa poreska osnovica obuhvata samo ukupnu

potronju za privatne svrhe, dok se iz nje iskljuuju predmeti rada i
sredstva za rad.
Kod dohodnog tipa PDV iz osnovice poreza oduzima godinji iznos
amortizacije koja je obraunata na nabavljeno osnovno sredstvo.
Razlika izmeu dohodnog tipa i potronog tipa je u tome to se kod
potronog tipa u momentu nabavke cijeli iznos investicije u osnovno
sredstvo oduzima od oporezivanja.
Kod bruto tipa se ne vri odbijanje poreza plaenog prilikom nabavke
opreme, pa se investicije u osnovna sredstva dva puta oporezuju, kod
nabavke i kod prodaje proizvoda potroaima.
Kao glavni nedostaci ovog poreskog sistema su:

ovaj porez ne pravi razliku meu kupcima, izmeu bogatih i

siromanih,
administrativni trokovi i trokovi plaanja daleko su vei nego
kog poreza na promet proizvoda (poduzee je u obavezi da
osigura podatke o prodajama i nabavkama, dok kod poreza na

promet proizvoda samo podatke o prodajama),

uvoenje poreza moe djelovati inflatorno.

ZAKLJUAK
Poeljan porezni sustav neke drave zasniva se na etiri vana
naela: ekonomska uinkovitost, pravednost, jednostavnost i provedivost,
te elastinost i izdanost. Ipak gotovo svakoj dravi teko polazi za rukom
izgraditi porezni sustav koji istovremeno u potpunosti zadovoljava sva
etiri naela.
Naime, ova naela esto mogu postati meusobno konfliktna. Tako
porezi koji imaju odlike visoke ekonomske uinkovitosti i pravednosti mogu
biti skupi u postupku svoje provedbe, te vrlo sloeni za ubiranje od strane
porezne uprave. Osim toga jednostavan porezni sustav sa stanovita
ubiranja i provedbe ne mora zadovoljavati naela pravednosti i ekonomske
uinkovitosti. Dakle, kako bi se u ivot proveo to bolji porezni sustav treba
krenuti putem kompromisa, tj. izgraditi takve poreze koji u najveoj
moguoj mjeri potuju etiri osnovna porezna naela:

uinkovitost - porezni sustav ne smije remetiti uinkovitu alokaciju

resursa;
pravednost - porezi trebaju biti pravedno i razumno rasporeeni

izmeu pojedinaca u drutvu;

jednostavnost i provedivost - za poreznu administraciju porezi
moraju uz razumni fiskalni troak, biti jednostavni za ubiranje a za

porezne obveznike ne smiju biti presloeni da bi se razumjeli;

izdanost i elastinost - porezima se treba ubrati dovoljno sredstava
u dravnu blagajnu, te je nuno da budu elastini na promjenu
gospodarskih prilika.

LITERATURA
1. Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Poreski i carinski
sistem i politika, Univerzitet za poslovne studije, Banja
Luka, 2010.;
2. Prof. dr Jovan Sejmenovi, Jovana Gligi, Javni prihodi,
Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2012.; str