Uygulamal Yerbilimleri Say:1 (Mays-Haziran 2010) 23-41

SSMK YNTEM LE ZEMN TAIMA KAPASTES VE OTURMASININ

SAPTANMASI
Determination of Soil Bearing Capacity and Consolidation Using Seismic Method
Ali KEEL1

zet
Zemin tama kapasitesi hesaplamalarnda, temelin taban seviyesi zerindeki hafriyat yaplan
arln yerine ilave edeer bir yk konduunda, yerine koyma ilevi hesaplamalar basitletirir ve
hata kk ve emniyetli tarafta olur. Bu gr noktasndan hareket ederek, zeminlerin sismik kayma
dalga empedans (direnci) ile yer basnc ifade edilerek zeminlerin snr tama kapasitesi
tanmlanmtr. Emniyetli tama kapasitesini elde edebilmek iin zeminlerin zelliklerine bal
gvenlik faktr deerleri ile hz oran Vp/Vs deerlerinin benzerliinden yararlanarak Vp/Vs hz
orannn gvenlik faktr olarak kullanlabilecei gsterilmitir. Bu balamda, sismik kayma dalgas
hzna bal younluk tanm yaplm ve bu almadaki saysal deerlendirmelerde kullanlmtr.
Msaade edilebilir tama kapasitesinin, standart penetrasyon test (SPT (N))tekine benzer olarak
temel ekil faktrne bal tanmlanabilecei ve ayrca, zeminlerin yatak katsaylar ve elastik
oturma miktarlarnn Boussinesq denklemine gre basn dalmnn aktif derinliine bal olarak
saptanabilecei gsterilmitir. Zemin mekaniinden elde edilen yk-oturma erisi ile sismik
hzlardan elde edilen yk-oturma erisinin benzer deiim gsterdii grlmtr. Zemin
ettlerinde, sismik yntem, yapsal jeolojiyi ve dier zelliklerini aydnlatmak iin kullanlrken, bu
yntem ile gvenilir zemin emniyetli tama kapasitesi, yatak katsays ve oturma deerleri hakknda
daha abuk ve ucuz olarak gvenilir n bilgi elde etmek mmkn olmaktadr.
Anahtar kelimeler: Tama kapasitesi, younluk, yatak katsays, yk-oturma, sismik

Abstract
In computation of bearing capacity, if the weight of the soil above level of the foundation is replaced
by an equivalent load, this substitution simplifies the computations and the error involved is small
and the safe side. Starting from this point of view, an ultimate bearing capacity has been defined by
expressing the earth pressure with the seismic shear wave impedance. In order to obtain a safe
bearing capacity, it has been shown that velocity ratio Vp/Vs can be used as a safety factor due to
the similarity of their values depending on the earth properties. Thus, a density relation depending on
the seismic shear wave has been defined and it was used for the numerical evaluations in this study.
It was shown that the allowable bearing capacity could be expressed depending on the foundation
shape factor as used in the Standart Penetration Test (SPT(N)). It has also been shown that amounts
of the subgrade reaction and the elastic settlement can be determined by means of Boussinesqs
equation. It was observed that the load-settlement curve obtained by the seismic method indicates
similar variation to that obtained by the soil mechanics. In soil and rocks studies, while the seismic
method is used to elucidate the structral geology and its other properties, it is also possible to obtain
a reliable reconnaissance knowledge about the safety bearing capacity, subgrade reaction and
settlement values quickly and low cost by this method.
Key words: Bearing capacity, density, subgrade reaction, load-settlement, seismic method.

e-mail: keceliali@hotmail.com
23

Ali KEEL

GR
Zeminlerin sismik hz, zdiren, ktle ekimi vb. gibi yaln fiziksel zelliklerinin, katmanlarn yer
alt konumlarnn ve elastik parametrelerinin saysal olarak belirlenmi olmas mhendislik
projelerinin tasarmlarnda yeterli olmamaktadr. rnein; sismik hzn ve elastik parametre
deerinin mhendislik projesinin temelini oluturacak bir zemin iin ne ifade ettiinin, ilevinin ve
neminin proje mhendisi dilinde ifade edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, son yllarda,
zeminlerin anlan yaln fiziksel zellikleri yannda zeminlerin mhendislik zelliklerinden olan
litolojik, fiziksel ve elastik (mekanik) zelliklerinin aydnlatlmasna ynelik jeoteknik ve jeofizik
inceleme ve uygulamalarn artmakta olduu grlmektedir. Ayrca, pratikte ok nemli olan, zemin
zelliklerinin indeks deerlerinin de ifade edilmesi gerekmektedir. Ancak, jeofizik mhendislii
uygulamalar zemin indeks zelliklerinin elde edilmesine henz ulaamamtr.
Sz konusu almalar genellikle deneysel uygulamalardr. Bunlardan balcalar unlardr: Hardin
ve dierleri (1972) sismik kayma modl ve konsolidasyon oran, Imai ve dierleri (1976) kayma
dalga hz ve standart penetrasyon (STP) vuru says (N), Stuempel ve dierleri (1984), Phillips ve
dierleri (1989) sismik hz ile basn etkisi, gzenek ve kil ierii, Othman (2005) sismik hzlarla
kaya kalitesi, yatak katsays arasnda deneysel bantlar gelitirmilerdir.
Bir mhendislik yapsnn zeminle ilgili tasarmnda nde gelen ana faktrlerden biri zeminin
tama kapasitesi, dieri ani veya elastik ve zamanla zemin oturmas dolaysyla yatak katsaysdr.
Zemine yk konsun veya konmasn zeminin zamanla oturmas, yani konsolidasyon oturmas
oluur. Konsolidasyon oturmas laboratuar deneyleriyle saptanabilmektedir. Ani oturma deerini
saptamak iin dorudan bir laboratuar teknii henz yoktur. Zemin deformasyonlarnn
incelenmesinde kayma direnci veya makaslanma direnci ve elastisite modl ok nemlidir.
Zeminin jeolojik yaps karmak olmasndan dolay, zemin mekanii ilkelerine gre, geree
uygun deformasyon analizleri yapmak olduka zordur. Bu nedenle yaklak olmasna ramen ani
oturmalar iin genellikle elastisite teorisi kullanlmakta ve makul sonular elde edilmektedir
(Uzuner, 1992).
Trker 1988, 2004 doktora tezinde bu yayn hazrlayan Keelinin nerdii ve yrtt zemin
tama kapasitesinin sismik yntemle saptanmas konusunu zemin hakim periyoduna bal olarak
elde etmeye almtr. Tama kapasitesi katman kalnlna bal olmayan bir zelliktir. (keeli,
1990 ve 2000) tarafndan sismik yntemle zeminlerin tama kapasitelerinin, msaade edilebilir
tama kapasitelerinin ve ani oturmalarnn elde edilebilecei kuramsal bir yaklamla
gsterilmitir. Tezcan, (2006,2009), keeli 2000 nin gelitirdii kuramsal bantlar baz alarak
kayma dalga hz ve tama kapasitesi arasnda daha ziyade kaya zeminlerin birim arlk tanmn
ieren deneysel bir bant nermitir. Bu yaynda, keeli (1990 ve 2000) yaynlarnda deinilen
tama gc ve onun sebep olabilecei deformasyon veya zemin oturmas, dolaysyla yatak
katsays ile sismik empedans arasndaki kuramsal bantlar ve zemin mekaniindeki yk-oturma
erisine benzer erinin elde edilii aratrlmtr.
Tama Kapasitesinin Saptanmas
Zeminin bir noktasna bir basn veya bir yk uygulandnda zemin yzeyinde deformasyon yani
oturma oluur. Birim alandaki ortalama yk ile oturma arasndaki iliki, zemin zelliine bal
olarak, ekil 1. deki yk-oturma erisi ile ifade edilir. Yk miktar arttka oturma miktar da artar.
Ancak, snr veya son tama kapasitesine varldktan sonra oturma miktar hzla artar ve gme
durumuna ulalr. Zeminin birim alannn gme olmadan tayabilecei yk deerine snr tama
kapasitesi, qsnr, denir.

24

Sismik Tama ve Oturmasnn Saptanmas

ekil 1. Zeminin birim alan iin yk-oturma erisi, (Terzaghi, 1967) den adapte edilmitir.
Figure 1. Load consolidation curve for unit area of soil, adopted from (Terzaghi, 1967).
(Terzaghi, 1967 ve s.:218), Zemin Mekanii tama kapasitesi hesaplamalarnda, ekil 2. deki gibi,
temelin taban seviyesi zerindeki hafriyat yaplan topran arl, qdf , yerine ilave bir edeer
basn veya yk konduunda yerine koyma ilevinin hesaplamalar basitletirdiini, hatann kk
ve emniyetli tarafta olduunu ifade etmitir. Terzaghi edeer zeminin basn ykn
qdf = df

(1)

eklinde tanmlamtr.

ekil 2. Temel hafriyat derinlii, df ,ve hafriyatn noktasal dey basnc, qdf
Figure 2. Basic excavation depth df, and the excavation point vertical pressure, qdf
Burada (= .g) kN/m3 zeminin birim arldr, : kg/m3 younluk, g (=9,807 m/s2 veya 10
m/s2) yerekim ivmesi ve df : temel derinliidir.
Hafriyat arl yerine edeer yk konmasyla zeminde herhangi bir deformasyon
olumayacandan qdf yk emin tarafta olan zeminin snr tama kapasitesi, qsnr, olarak kabul
edilebilir. Yani;
qsnr = qdf = g df

(2)

olarak ifade edebilir.

25

Ali KEEL

Zeminlerin depremde gsterecei maksimum yer ivmesi ve svlama potansiyelleri arasndaki

iliki analizlerinden biri de birim alanl ve h derinlikli zemin kolonu kabul ile yaplmasdr Das,
1993) ve (Seed ve Idriss, 1971). Benzer olarak ekil 3. de grld zere, snr tama basnc,
qsnr, yerine temel zemininki ile ayn birim arlkl, h derinlikli bir zemin stunu, qsnr, veya
edeer arlkl zemin kolonu basnc aadaki gibi
qh= h =g h

(3)

yazlabilir.

qh= h
=g h

ekil 3. Birim alan kesitli, h derinlikli zemin stunu

Figure 3. Cross section per unit area, h-depth soil column
Dey olarak sismik dalga yaylm esnasnda, h derinlii, sismik hz V, ve sabit bir zaman T,
cinsinden qh bants aadaki gibi ifade edilebilir.
qh = V T

(4)

Mhendislik yapsn tayan zemin genellikle kayma veya makaslanma direncinin yenilmesiyle
deformasyona uradndan, zeminin qsnr tama gcnn kayma dalgas hz VS, ilikisinden elde
edilmesi gerekir. Dolaysyla, qsnr tama gc bants
qsnr = g VS T

(5)

eklinde yazlabilir.
(5) denkleminde T zaman dndaki terimler herhangi bir kayacn zelliini tanmlayan sabit
deerlerdir. Bu nedenle, T zamannn da tm kayalar iin sabit deerinin saptanmas gerekir. T
zaman miktarnn sabit deeri kayalarn emin tama gcnn literatrdeki en kk ve en byk
deerlerine balang ve son deer prensibine gre kalibrasyonu yaplarak, Keeli (2000) de de
belirtildii zere, aadaki gibi elde edilebilir:
Zemin mekaniinde yk konan zeminde oturma ve gme olmamas iin emin tama kapasitesi,
qe, elde etme ilevinde snr tama kapasitesi bir gvenlik katsaysna (FS) blnr.

26

Sismik Tama ve Oturmasnn Saptanmas

qe

qsnr
FS

(6)

(FS) emniyet faktr yapnn nemine ve zellikle zeminden zemine bal olarak en salam
zeminden en gevek zemine gre srasyla FS=1.5 - 5 arasnda deimektedir (Venkatramaiah,
1993). iniciolu (2005) yksek gvenlik gerektiren statik tama gc analizlerinde F S=3 ve
sismik tama gc analizlerinde FS=5 arasnda veya daha yksek olarak kullanldn
belirtmektedir.
Building Codelarda ve yaynlanm tablolarda en sert ve masif gen kayalarn kabul edilebilir veya
msaade edilebilir tama kapasitesi 10 MPa olarak verilir Bowles (1984), Wyllie (1992). Bu
durumda, snr tama kapasitesi st snr olarak yaklak 15 MPa veya 150 kg/cm2 olarak ifade
edilebilir. Yani;
qsnr = g VS T
= 1000 x 10(m/s2 ) x (kg/m3) x Vs (m/s) x T(s)
=15000 (kkg/ms2)=kN/m2=(kPa)= 15MPa

(7)

yazlabilir. Kayalar iin en yksek skma dalga hz Vp ve kayma dalga hz Vs, yaklak olarak
srasyla 6000 m/s; ve 4000 m/s , birim arl da 35 kN/m3 civarnda olarak kabul edilebilir. Bu
deerler (7) eitliinde yerine konursa,
qsnr= 1.5 qemniyetli =35x4000xT = 15 Mpa

(8)

qsnr= 35 (kN/m3).4000 (m/s ). T = 15000 (kPa)

(9)

(9) eitliinin saysal sadeletirilmesinden, T zaman miktar T = 0.1 saniye olarak elde edilir. O
zaman, T = 0.1 saniye ve g = 10 m/s2 saysal deerleri (7) eitliinde yerine konursa snr tama
kapasitesi
qsnr== g VS T == 10. VS .0.1 = Vs
(kPa)
(10)
elde edilir. Burada, bilindii gibi, ZS=VS enine dalga hz sismik empedansdr. Empedansn
birimi (kg/m2s) olup dalga hareketi basncn hza oran, (Nm3s), olarak da tanmlanr. (10) ifadesi
nitelik bakmndan tama kapasitesi, nicelik ve formal bakmdan enine dalga sismik empedansdr.
(10) ifadesinden emniyetli zemin tama kapasitesi

qe

Vs
FS

(kPa)

(11)

olarak yazlabilir. Veya

qsnr

1
Vs
100

qe

1 Vs
100 FS

kg/cm2

(12)

kg/cm2

(13)

olarak yazlabilir. Kayma dalgas sismik empedans ile kayma dalgas hz arsnda ekil 3a. da
grld gibi dorusal (lineer) bir iliki vardr. phesiz ki, en yksek sismik dirence sahip sert
27

Ali KEEL

sk masif gen kaya deformasyonu en kk deformasyona sahip kayac tanmlar. Sismik hzn ve
younluun en kk deerinde ise; gevek alvyon zeminler en byk deformasyonu tanmlar.
Yani, herhangi bir kaya iin sz konusu en yksek sismik diren aldnda kaya deformasyonu
balar, (ekil 3b). Sz konusu sismik dirence bal deformasyon miktar ile zemin mekaniinde
basnca bal deformasyon miktar edeer olur. Sz konusu deformasyon oluumunun saysal
deerlendirilmesi aadaki blmlerde gsterilmektedir.

ekil 4 (a). Kayma dalgas hz ile sismik kayma empedans veya direncinin deiimini
Figure 4 (a). Changing of impedance, or resistance with the velocity of shear wave

ekil 4(b). Kayalarn sismik kayma direnci ile oturma miktarlarnn deiimini
Figure 4(b). Changing of consolidation with the strength of shear wave
ekil 2. deki gibi temelin taban seviyesi zerindeki hafriyat yaplan topran arl, qdf, dikkate
alnmas gerektiinde qe

qe

qsn d f
FS

d f

(14)

eklinde ifade edilir.

Vp/Vs Orannn Gvenlik Faktr Olarak Kullanlmas
Elastik zelliklerden Poisson oran inaat yap malzemelerinin gzeneklilik orann ve gzenek
iindeki sv doygunluunu yanstan ve yaygn olarak beton incelemelerinde kullanlan bir elastisite
modldr. Poisson orannn deerleri (0-0.5) gibi olduka dar bir aralkta deiir. Poisson oran
Vp/Vs=(0.5-)/(1-)1/2 sismik hz oranyla daha geni olan 1-8 aral arasnda kontrol

28

Sismik Tama ve Oturmasnn Saptanmas

edildiinden Vp/Vs oran aada sz edilen zemin zelliklerini eitli amalar iin
saptanmasnda kullanlan nemli bir faktr olmutur.
Skma dalga hz, VP, yeralt gzenek svsna doygunluuna ve kayma dalga hz V S, yeraltnn
katlna ve sklna duyarl olmas sebebiyle VP/VS oran son yllarda deprem, yer kabuu, zemin
svlamasnda n bilgi, zemin bytmesi, hidrokarbon rezervuarlarnn ve akiferlerin
incelemelerinde laboratuar ve arazi uygulamalaryla kullanlan nemli bir faktr olmutur. Sz
konusu uygulamalardan bazlar unlardr: Tatham (1982) Vp/Vs orannn yer alt suyu
doygunluuna ve krkllna duyarlln, Prakla-seismos (1986) katmanlarn Vp/Vs oranlarn ve
hidrokarbon rezervuarlarnn deerlendirilmesinde kullanlabileceini ilk gsterenlerdir. Wang
(2001) Vp/Vs orann litolojik gsterge olarak kullanlacan ve direk rezervuar saptamalarnda da
baaryla kullanlabileceini belirtmektedir. Daha sonralar Ishihara K. ve dierleri (2004) deneysel
svlama incelemelerinde gzenek basnc katsays ile VP /VS oran arasndaki ilikinin deprem
anndaki gibi olduunu, Hamada (2004) Vp/Vs oran kullanarak rezervuar incelemelerinin baaryla
yaplabileceini, Carvalho ve dierleri (2008) olas bir depremde lokal etkilerini mikroblgelemede
zemin davran bytmesinin belirlenmesinde ve snflamasnda VP/VS oranlarnn nemli bir
parametre olduu uygulama rnekleri ile gstermitir. Bu konularda dier balca almalar Fu ve
dierleri (2006, Moreno ve dierleri (2003), Hicks (2006) olarak belirtilebilir.
Sismik skma dalga hznn, Vp, kayma dalgas hzna, Vs, oran, (Vp/VS), da yeralt suyuna doygun
olmayan ok sk, sert ortamlarda 1,5 ile yeralt suyuna doygun gevek ortamlarda genelde 8
arasnda deimektedir. Gvenlik says, FS, ve (Vp/VS) oran arasndaki zemin trne bal
benzerlik Tablo 1. de grlmektedir.
Tablo 1. Zemin trne gre VP/VS ve (FS) deiimi
Table 1. VP/VS and (FS) variation according to the soil type
Zemin tr
Kaya ortamlarda
ok sk sert ortamlarda
Sk kat ortamlarda
Orta sk bozumu ortamlarda
Gevek yumuak ortamlarda

( Vp / Vs )
1.45 - 2
1.5 2
23
3-4
4-6

Gvenlik
says(FS)
1.5
1.5-2
2
3
3-4

Gevek yer alt suyuna doygun

5-8

4-5

Tablo 1. de Vp /Vs FS veya Vp /Vs 1.5 FS olduu grlmektedir. Tablo 1. deki gvenlik says
deerleri ile Vp /Vs hz oran deerlerinin benzerliinden yararlanarak gvenlik faktr yaklak
olarak sismik hz oran cinsinden

FS

VP
VS

(15)

eklinde ifade edilebilir. Buradan emniyetli zemin tama kapasitesi, qe,

eitliinden aadaki gibi ifade edilebilir:

qe

Vs2
Vp

(kPa)

sismik

yntemde (1314)

(16)

29

Ali KEEL

qe

1 Vs2
100 V p

(kg/cm2)

(17)

Bu durumda, G=VS 2 kayma modl tanm ile, 16 eitlii

qe

Vs2
Vp

(18)

G Makaslanma deformasyonu

VP
Boyuna deformasyon

shear mod l
compressional wave velocity

kPa

eklinde ifade edilebilir. Bu ifade ile, sismik hzlardan elde edilen emniyetli tama kapasitesi
ifadesinin zemindeki bir ykn sebep olaca bilinen deformasyon trlerini ierdii grlmektedir.
Vp / Vs oran yer alt suyu ieren gzenekli gevek zeminlerde artar. nk, zeminin yer alt suyu
doygunluu arttka, VS den ziyade, aada younluk blmnde akland gibi, VP hz nemli
miktarda etkilenir. Bu nedenle, Vp / Vs oran gvenlik faktr olarak kullanlmas halinde zemin
mekaniinde olduu gibi suya doygun zeminlerdeki emniyetli tama gc deerinde herhangi bir
indirgeme faktr kullanmaya gerek kalmamaktadr. Dolays ile, (Vp / Vs ) oran gvenlik saysna
edeer olarak kullanlmas halinde kiisel tercihe bal olmadndan daha salkl olmaktadr.
Nitekim Pien S. ve Peken E.(2009) fakl yntemlerden elde edilen emniyetli tama kapasitesi
deerlerinin karlatrlmasnda Kullanlan gvenlik saylarnn zeminlerin heterojen olduunu
bildiimiz halde her tr zemin iin 3 kullanlmas yerine, FS= Vp/Vs oranndan elde edilerek
kullanlmasnn ilgili zemin iin daha doru deerler verebilecei sonucuna
varlmtr.denilmektedir.
Tezcan (2006 ve 2009) sadece taneli zeminler iin emniyet faktrn 4 sabit deerinde kabullenip
onun tersi 0.25 ile kayma dalgas empedansnn arpmndan oluan fakat deformasyon trlerinden
olan kayma modl ve dey deformasyonu iermeyen q = 0.25 PVS eklinde deneysel bir bant
nermitir. Burada, P = boyuna dalga hzna bal birim arlk (kN/m3).
VP /VS orann kullanlmasnn dier bir yarar, Vs hznn elde edilmesinin titizlik gerektirmesinden
kaynaklanmaktadr. Bilindii gibi elde edilen verinin salkl olmas birinci derecede nem tar.
Polaritesi kontrol edilmemi sadece Vs llm olsa Vs llerine Vp dalgasnn karp
karmadnn farkna varlamaz. Bu nedenle sadece Vs hzn kullanarak ilem yapmak hatal
sonu verebilir. VP /VS oran deeri Tablo 1. deki zemin trne uygun olup olmadnn kontroln
salar.
Younluk tanm
Kayalarn younluklarnn sismik hzlardan elde edilmesinde kaya zeminlerde (Telford et al.,
1976) Vp hz ile kaya zeminler iin younluklar arasnda deneysel ilikiyi aadaki gibi vermitir.
= 1.6 + 0.2 (VP (km/s))

(19)

Lankston (1990) Vp hz ile taneli zeminler iin younluklar arasnda deneysel ilikiyi aadaki
gibi vermitir.

30

Sismik Tama ve Oturmasnn Saptanmas

= 0.31 (Vp0.25 (m/s))

(20)

Tezcan (2006 ve 2009) Vp hz ile taneli zeminler iin birim arlklar, , arasnda deneysel ilikiyi
aadaki gibi vermi
= 0+ 0.002 (VP (m/s))

(21)

ve (21) da zeminler iin 0 =16 (gevek kum, kil ve silt), 0 = 17 (sk kum ve akl), 0 = 18 kN/m3
(amurta kireta), 0 = 20 kN/m3 (krkl kumta ve tf), 0 =24 kN/m3 (sert kaya) iin
tanmlamtr. Halbuki gevek taneli zeminlerin birim arlklar 0=12 kN/m3 na kadar
deiebildiinden (21) tanm tm zemin younluklarn temsil etmemektedir. Ayrca, suya
doygun taneli zeminlerde VP =500 m/s iken yer alt suyu VP=1500 m/s etkisiyle suya doygun ayn
taneli zeminlerde VP =1300 m/s daha yksek olabilmektedir. Bu bakmdan taneli gevek
zeminlerde VP hzndan younluk saptamak salkl olmamaktadr. Ar krkl ve gzenekli
olmayan kaya ortamlarda yeralt suyu miktar kat ksmna oranla ok az olacandan V P hzn
fazla etkilememektedir. Bu tr kaya ortamlarda VP hzndan younluk saptamas yanltc olmaz.
Bu nedenle, VS kayma dalgas hz suya duyarsz olduundan ve sadece kat ortamn hzn
yansttndan taneli zeminlerin younluklarnn saptanmasnda VS hznn kullanlmas daha uygun
olmaktadr. Ayrca, burada tama kapasitesi saptamasnda V S hz esas alndndan zemin
younluunun VS hzndan saptanmas gerekmektedir.
Sismik yntemle tama gc elde edilmesinin dier nemli yan l ve hesaplamalarda kiisel
tercihlerin ortadan kalkmasdr. Bu nedenle, numune koullarna bal olmamas, ayn zamanda
younluun yukarda kalibrasyon iin kullanlan deerlerden elde edilmesi ve n grlen
kalibrasyon ilevine uygun olmas gerekmektedir.
Lankston (1990) nn taneli zeminler iin yapt younluk tanmna paralel olarak

aVS

(22)

genel tanmlamas yaplrsa, burada =0.25 olup

3.5
0.25
S

40000.25

0.44

(23)

ifadesinin saysal sadeletirmesi yaplarak elde edilen aadaki younluk tanmnn kullanlmas
daha uygun olmaktadr.
= 0.44 VS0.25

(24)

burada younluk deeri gr/cm3 ve VS m/s birimi ile ifade edilmektedir.

Msaade Edilebilir Tama Kapasitesinin Saptanmas
(10-11 veya 14) bantlar ile tanmlanan emniyetli tama kapasitesi birim alanda noktasal bir
tama kapasitesi olup, temel ekil faktr ile birlikte deerlendirildiinde ancak bir mhendislik
yaps iin msaade edilebilir tama kapasitesi, qa, anlamn tar. Bu sonuca gre, erit temel
bantlaryla SPT (N) says ilikilendirilmesinden msaade edilebilir tama kapasitesinin, qaN,
elde edilmesinde olduu gibi keeli 2000 de (1011) bantlarn erit temel ekil faktrleri ile
ilikilendirerek msaade edilebilir tama kapasitesinin elde edilebileceini gstermitir.
31

Ali KEEL

rnein df temel derinlii, B temel genilii olmak zere temel ekil faktrne bal olarak
Meyerhof SPT msaade edilebilir tama kapasitesi, qaN, deneysel tanmn Bowles (1984)
aadaki gibi vermitir.
qaN= 12N kd

B1.22

(25)

qaN= 8N((B+0.305)/B)2 kd

B 1.22

(26)

Literatrde yukardaki koullarda kd=1+0.33(df / B) 1.33 olmas nerilir. (25) eitliinde N

yerine qe konursa, sismik yntemde de temel ekil faktrne bal msaade edilebilir tama
kapasitesi, qas, benzer ekilde aadaki gibi ifade edilebilir. Bowles ifadesi, T/m2 biriminde olan
SPT (N) vuru says (10N) kPa birimine dntrerek ifade edilirse
qas= 1.2 qs kd

kPa

(27)

qas 0.12 qs kd

kg/cm2

(28)

Burada, temel ekil faktrlerine bal olarak aadaki deerler elde edilir.
B=1 metre iin kd1.33 koulunda qas=1.5 qs
df = 0 yani yeryznde kd = 1 koulunda qas=1.2 qs

(29)

B=2 metre ve df = 0 iin kd= 0.5 koulunda qas= 0.6 qs

Aratrmann balangcnda dikkate alnmayan temel ekil faktr bu ekilde ileme sokulabilir.
Burada, SPT (N) ynteminde olduu gibi, gelitirilen bu teknikte de temelin zemine aktaraca
msaade edilebilir tama kapasitesi (29) eitliinde yer alan kd iindeki B temel genilii
bydke azalaca, df temel derinlii bydke artaca sonucu benzerdir.
Yatak Katsaysnn ve Zemin Oturmasnn Elde Edilmesi
Zemine konan ykn sebep olabilecei oturma miktar yk miktarna ve zemin zelliine bal
olduu kadar ayn zamanda yk geriliminin etki alannn dalm ekline de baldr. Sismik
yntemde yk-oturma erisinin deiim ekli aada akland gibi elde edilebilmektedir.
Elastik ortamlarda basn sonucu oluan elastik deformasyon miktar Hook Kanununu

Boyuna geri lim

P

Boyuna deformasyon

(30)

bants ile tanmlanr. Burada E Elastisite modl,

E G

3VP2 4VS2
VP2 VS2

(31)

P uygulanan gerilim ve deformasyon miktardr. Jeoteknik mhendisliinde zemine herhangi bir

yk konduunda zeminin elastik deformasyon karakteri analiz yntemlerinden biri olan yatak
katsays ks, ile belirli bir gerilme altnda zeminde meydana gelen oturma olarak tanmlar. Elastik

32

Sismik Tama ve Oturmasnn Saptanmas

skma genelde ani oturma olarak adlandrlr, abuk vuku bulur ve kktr. ks Hook kanunu
tanmna benzer ekilde aadaki gibi

ks

(32)

ifade edilir. Burada oturmay temsil etmektedir. Yatak katsays hesaplama yntemlerinden biri
de edeer devre gibi yay sistemi kullanan hesap yntemidir. Yatak katsays uygulamasnda
olduka iyi sonu veren bir yntem olarak bilinir. ks deerini saptamak iin dorudan bir laboratuar
teknii yoktur. Nihai oturma deeri laboratuar yntemleri ile numuneler zerinde uygun bir
konsolidasyon teorisine gre oturma hesaplar yaplr ve yatak katsays belirlenir. Yatak katsaylar
toplam oturmay bulmak iin kullanlmaz.
Sismik hzlardan Elastisite modl kolaylkla saptanabildiinden yatak katsays tanmnn Hook
kanunu ile benzerliinden yararlanarak zemin elastik oturmasnn saptanmas yatak katsays iin
sratli ve kolay bir ekilde n bilgi edinilmesi sismik hzlarla mmkn olabilmektedir.
(32) ifadesi zemine konan bir yap yk temel ekil faktrn imdilik dikkate almadan dey z
derinlii kadar bir zemin kalnlnn dey yndeki oturma (deformasyon), z miktar iin Hook
kanunu aadaki gibi ifade edilebilir.

z z

qs
z
E

(33)

(33) ifadesinde oturma miktarna q ve E kadar z derinlik deeri de etkili olmaktadr. ( 33 )

ifadesindeki z derinlii aadaki Boussinesq denkleminden saptanabilir. Boussinesq denklemi
genel olarak zemin iindeki gerilim dalmn zemin yzeyinde tahmin iin kullanlr. Zemine
konan mhendislik yaps yknn birim alanda zemin iinde dey dorultuda oluan dey
gerilim dalm Boussinesq denklemine gre zemin mekaniinde ekil 5. - 6. daki gibi verilir,
(Terzaghi, 1967) ve (Uzuner,1992).

ekil 5. Zemine konan ykn zemin iinde dey ynde basn noktalar (Terzaghi, 1967)
Figure 5. The pressure points of the load placed vertically in the ground (Terzaghi, 1967)

33

Ali KEEL

ekil 6. Birim alanda q yknden dolay dey dorultuda oluan basn soan ve dey gerilme
dalm (Uzuner,1992)
Figure 6. Vertical stress distribution and the pressure bulb due to load q per unit area
(Uzuner,1992)

3
1
pz

2
2 1 (r / z )

5/2

q
q
I 2
2
z
z

(34)

Burada pz : birim alandaki q yknn derinlie bal gerilim deeri, ( I ) : dey noktasal yk iin
etki faktr olarak tanmlanr. r=0 iin (34) bants

pz

3 q
2 z 2

(35)

olur. Buradan z derinlii ( 35) ifadesinden aadaki gibi saptanabilir. Boussinesq denklemine gre
zemine konan ykten dolay gerilim dalmnn veya basn soannda ykn te bir deerini
ald derinlik deeri (zemine konan ykn deformasyon etkinlik derinlii) aktif derinlik olarak
kabul edilmektedir. Baka bir deyile, ancak aktif derinlik iinde oturma oluabilmektedir. Bu
almada, farkl ykler ve farkl zellikteki zeminlerin oturma miktarlarn saptamak durumunda
olduumuzdan kstas yk olarak birim yk ve birim ykn te bir deerini kullanmak
durumundayz. Yani, pz=0.333 kPa deerini kullanmamz uygun olmaktadr. Ayrca, jeofizik
mhendislii potansiyel alan dalmnda ktle yer iinde, hesaplama ktle stndeki
yeryzndedir, yani hesaplama yarsonsuz ortamdadr. Burada yk veya ktle yeryznde, etki
deerlendirmesi yer iindedir, yani boyutlu ortam iindedir. Bu sebeple, bu almada I etki
faktrndeki 2 yerine 4 kullanlmas gerekmektedir. Bu durumda n grlen koullar altnda sz
konusu aktif derinlik, (35 ) ifadesinden

z2

3 qsnr
4 0.333

(36)

34

Sismik Tama ve Oturmasnn Saptanmas

olarak elde edilir. z aktif derinlie bal oturma miktarlar sismik hzlardan saptanan yk yani
empedans deeri ve elastisite modl kullanarak zemin oturmas ve yatak katsays aadaki
rnekteki gibi saptanabilir.
Sismik hzlar VP=400 m/s, VS=100 m/s olan ve bu hzlardan zeminin yeryzne konan qsnr = 139
kPa yknn oluturaca E elastisite modl ve zemin deformasyonu geriliminde oturma, Hook
kanununa gre;

qsnr
139
=
=0.0034
E
40773

(37)

Olup, burada deformasyonu birim uzunluk veya birim derinlik iin deformasyondur. Zemine
konan yk nedeniyle deformasyon ykn 0.333 deerini ald aktif derinliine kadar etkin olaca
iin, bu deformasyonun etkin derinlik deerinin saptanarak ilem grmesi gerekir. Bunun iin (36)
bantsndan VP , VS hzlarndan elde edilen yke bal etkin derinlik z
z = 10 m

(38)

olarak elde edilir. Zemine konan ykn etkin derinlii z=10 m itibariyle toplam elastik oturma
miktar

z z

qsnr
z =0.0034x10=0.034 m veya 3.4 cm
E

(39)

olabilecei elde edilir. Buradan yatak katsays

ks

qsnr

139
4088 kN/m3
0.034

(40)

elde edilir. Bowles deneysel bants kBowles na gre

kBowles = 40 x qsnr= 40 x 139= 5560 kN/m3

(41)

olarak elde edilir. Temel mhendisliinde maksimum oturma toleranslar, genel olarak, kil
zeminlerde 2.5 cm, kum zeminlerde 2 cm olarak kabul edilir. Nitekim Bowles (1984) yatak
katsays, deneysel bantsn kBowle=40x qsnr olarak tanmlam ve katsayy 40 olarak semitir.

k Bowles

qsnr

40 xqsnr

(42)

buradan maksimum oturma miktar (42) eitliinin sa tarafnda z ekildiinde ve M.K.S.

sisteminden c.g.s. sistemine dntrldnde z = 2.5 cm elde edilir. Bowles eitli zeminlerin
yatak katsaylarn aadaki Tablo 2. deki gibi vermitir.

35

Ali KEEL

Tablo 2. Yatak katsays deneysel deerleri

Table 2. Experimental bearing coefficient values
Zemin tr
Gevek kum zemin
Orta sk kum zemin
Sk kum zemin
Killi sk kum zemin
Siltli sk kum zemin

Yaklak ks T/m3
4800 -16000
9600 80000
64000 -128000
32000 80000
24000 48000
1200024000

Killi toprak zemin (qu < 2 kg/cm2)

Killi toprak zemin (qu = 0.2-0.4 kg/cm2)
Killi toprak zemin (qu 8 kg/cm3)

2400048000
48000

38 ifadesinde yatak katsays deerinin 40 ifadesindeki ve Tablo 2. deki deerle belirli bir aralk
iinde uyumlu olduu grlmektedir. Tablo 3. eitli kayalarn farkl hz ve hz oranlarna gre
saptanan konu edilen parametre deerlerini ve ayn zamanda Bowles yatak katsaylarna gre elde
edilenle sismik hzlardan elde edilen katsaylarn karlatrlmasn gstermektedir. Tablo 3.
deerlerine gre sismik kayma dalgas hz azaldka yani sismik kayma dalgas empedans
azaldka yatak katsaysnn kld dolaysyla oturma miktarnn art grlmektedir.
Tablo 3. Bowles yatak katsaylar ile sismik hzlardan elde edilen katsaylarn karlatrlmas.
Table 3. Comparison of the coefficients with Bowles bearing coefficients obtained from seismic
velocities

VS - VP

VP
VS

g/cm

qsnr
kPa

qe
kPa

E
kPa

40006000
20003000
10002000
10001500
700-1400
500-1250
300-900
250-1250
200-800
100-400
50-250

1.5

3.5

9333

1232x10

zsn

sn

ksnr
kN/m3

kBowles
=40qs

m
10
0
65

m
1.1

1232000

1.5

398548

42

1.6

156613

56000
0
23540
0
98960

ze
m

e
m

82

0.6

53

0.8

30

0.6

nr

1.5

2.94

1400
0
5885

2.47

2474

1237

2589400
0
6597333

1.5

2.47

2474

1649

5442800

42

1.9

129225

98960

34

2
2.5
3
5
4
4
5

2.26
2.1
1.83
1.75
1.65
1.39
1.2

1584
1040
549
437
331
139
60

792
416
183
87
83
35
12

2949408
1460952
473513
323198
194186
40773
8874

34
27
20
18
15
10
6.6

1.8
1.9
2.3
2.4
2.6
3.4
4.4

87508
53489
23869
18268
12614
4097
1353

63360
41600
21960
17480
13240
5560
2400

24
17
11
7.9
7.7
5
2.9

0.6
0.5
0.4
0.2
0.3
0.4
0.4

3923

36

Sismik Tama ve Oturmasnn Saptanmas

Bowles yatak katsaylar ile sismik hzlardan elde edilen katsaylarn karlatrlmas deerlerinden
ekil 3. deki sismik empedans- oturma ilikisini gsteren grafiin izilebilecei grlmektedir.
Tablo 4. rnek olarak seilen sismik hzlar VP = 900 m/s, VS = 300 m/s ve younluu = 1.83
g/cm3 olan bir zeminde yk (sismik empedans) artrldnda oturma miktarnn ne ekilde
deitiinin saysal deerlerini gstermektedir.
Tablo 4. Yk-oturma ilikisi saysal deerleri
Table 4. Numerical values of load-consolidation relation
VS - V P
m/s
300-900
300-900
300-900
300-900
300-900
300-900
300-900
300-900

g/cm3
1.83
1.83
1.83
1.83
1.83
1.83
1.83
1.83

E
kPa
473513
473513
473513
473513
473513
473513
473513
473513

q
kPa
33
100
150
200
275
331
400
500

z
cm
0.034
0.18
0.33
0.5
0.8
1.1
1.4
2

300-900
300-900
300-900
300-900
300-900
300-900
300-900

1.83
1.83
1.83
1.83
1.83
1.83
1.83

473513
473513
473513
473513
473513
473513
473513

549
650
800
1000
1300
1600
2000

2.3
3
4
5.7
8.4
11.4
16

Tablo 5. rnek olarak seilen sismik hzlar VP = 400 m/s, VS = 100 m/s ve younluu = 1.39
g/cm3 olan bir zeminde yk (sismik empedans) artrldnda oturma miktarnn ne ekilde
deitiinin saysal deerlerini gstermektedir.
Farkl kayalarn sismik empedanslarnn (direnlerinin) da farkl snr deerleri olduundan bu
balamda aadaki yk-oturma ekli iinde benzer olarak izilebilir. Tablo 3. daki deerlere gre
oluturulan yk-oturma erisi ekil 7. da gsterilmitir. ekil 7. yk arttka q snr deerinin
aldn, oturma veya gmenin baladn ve oluacak oturma miktarlarn gstermektedir.
Tablo 3. ve ondan oluturulan ekil 7. deki artan yke bal oturma deerlerinin zemin
mekaniinde elde edilen ekil 1. deki yk-oturma erisi deiim ile uyumlu olduu grlmektedir.

37

Ali KEEL

Tablo 5. Yk-oturma ilikisi saysal deerleri

Table 5. Numerical values of load-consolidation relation
VS - V P
m/s
100 -400
100 -400
100 -400
100 -400
100 -400
100 -400
100-400
100-400

g/cm3
1.39
1.39
1.39
1.39
1.39
1.39
1.39
1.39

E
kPa
40773
40773
40773
40773
40773
40773
40773
40773

q
kPa
33
100
139
150
200
275
350
500

z
cm
0.39
2.1
3.4
3.8
5
9.5
14
23

100-400
100-400
100-400

1.39
1.39
1.39

40773
40773
40773

650
800
1000

34
47
66

ekil 7. Zeminlerin yk - oturma veya sismik empedans - deformasyon iliki grafii

Figure 7. Soil load - consolidation or seismic impedance - deformation relationship chart
ekil 1. ve 7. deki yk-oturma erilerinin benzer deiime sahip olmalar sismik dalga
yaylmasnda oluan deformasyon miktarlarnn Das (1993) belirttii gibi (10-2 10-4)
mertebelerinde ok kk olmasnn zeminlerin tama kapasitelerinin ve oturmalarnn
saptanmasnda nemli olmadn gstermektedir.

38

Sismik Tama ve Oturmasnn Saptanmas

Yukarda hesaplanan yatak katsays ve oturma miktarlar birim alandaki ykn dey basncna
aittir. Mhendislik yaplarnn temel eklinin deiik ksmlarnda yk dalm farkldr,
dolaysyla ( I ) etki faktr farkldr. Bunun sonucu olarak, farkl basn dalm oturmalarn da
farkl olmasna neden olur. Temel ekil faktrne bal zemin oturma konusu bu almann
dndadr.
SONU
Bu almada elde edilen sonular aadaki gibi sralanabilir:
1- Zeminlerin snr tama kapasiteleri sismik kayma dalgas empedanslar ile ifade
edilebilmektedir.
2- Zeminlerin zelliklerine bal olan gvenlik says deerleri ile Vp /Vs hz oran deerlerinin
benzerliinden yararlanarak Vp/Vs orannn gvenlik faktr olarak kullanlmas mmkn
olmaktadr.
3- Vp / Vs oran gvenlik faktr olarak kullanlmas halinde zemin mekaniinde olduu gibi suya
doygun zeminlerdeki emniyetli tama gc deerinde herhangi bir indirgeme faktr kullanmaya
gerek kalmamaktadr. Dolays ile (Vp / Vs ) oran ve yntemin ileyii kiisel tercihe bal
olmadndan daha salkl olmaktadr.
4- Tm zemin trlerinin younluklarnn sismik kayma dalgas hzna bal yeni bir younluk
tanm ile ifade edilmesi daha uygun olduu grlmtr.
5- Zemine konan ykn Boussinesq denklemine gre basn dalmnn aktif derinliine bal
olarak zeminlerin yatak katsaylar ve ani oturma miktarlarnn sismik hzlardan elde edilen
elastisite modl deerleri kullanarak saptanabilmektedir.
6- Sismik hzlardan elde edilen emniyetli tama kapasitesi ifadesinin zemindeki bir ykn sebep
olaca bilinen deformasyon trlerini iermektedir.
7- Zemin mekanii ilkelerinden elde edilen yk-oturma erisi ile sismik hzlardan elde edilen ykoturma erisi benzer deiim gstermektedir.
8- SPT (N) msaade edilebilir tama kapasitesi tanmndakine benzer olarak sismik yntemde de
temel ekil faktrne bal msaade edilebilir tama kapasitesi tanmlanabilmektedir.
9- Yk-oturma erilerinin benzer deiime sahip olmalar sismik dalga yaylmasnda oluan
deformasyon miktarlarnn (10-2 10-4) mertebelerinde ok kk olmasnn zeminlerin tama
kapasitelerinin ve oturmalarnn saptanmasnda nemli olmadn gstermektedir.
Sonu olarak, sismik yntem yapsal jeolojiyi ve dier zelliklerini aydnlatmak iin kullanlrken,
gvenilir zemin emniyetli tama kapasitesi, yatak katsays ve oturma deerleri hakknda daha
abuk ve ucuz olarak gvenilir n bilgi elde etmek mmkn olmaktadr. Hi bir yntem, yer iinin
karmak yaps karsnda snrsz deildir. Bu nedenle, sismik yntem zemin mekanii yntemleri
ile birlikte kullanld zaman zemin etd raporu hazrlanmasnda oto kontrol ile gven artrc rol
oynar.
KAYNAKLAR
BOWLES, J.E., 1984. Physical and Geotechnical Properties of Soils. McGraw-Hill.
CARVALHO, J., DIAS, R., PINTO, C., LEOTE, J. and MENDES-VICTOR L., 2008. A Soil
Classification for Seismic Hazard Assesment and Mitigation of the Algarve The 14 th World
Conference on Earthquake Engineering, October 12-17, Beijing, China. http://egeo.ineti.pt/edicoes_online/artigos/44.pdf

39

Ali KEEL

CARVALHO, J., DIAS, R., PINTO, C., LEOTE, J. and MENDESV., L., 2009. SPT seismic hazard
seismic refraction soil classification. and Geotechnical Data Applied to the Soil Microzoning of
Western Algarve, European Journal of Environmental and Enginnering Geophysics 5, 3-14.
NCOLU, S. F., 2005. Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay
ve Hesab: MO, stanbul Seminer Notu.
DAS, M.B, 1993. Principles of Soil Dynamics. 2nd edn. PWS-KENT Publishing Company.
Fu D., Sullivan E.C. and Marfurt K.J., 2006, Rock-Property and Seismic-Attribute Analysis of a
chert reservoir in Devenian Thirty-one Formation: Geophysics, Vol. 71, No.5.
GULIEV, E., Vp/Vs estimation from Multicomponent Seismic Data for Improved Characterization
of a Tight sanstone Gas reservoir, Colorado School of Mines , A thesis for the degree of Master of
Science (Geophysics).
HAMADA, G. M., 2004. Reservoir Fluids Identification Using Vp/Vs Ratio? Oil & Gas Science
and Technology-Rev.IFP, Vol.59, No.6, pp.649-654.
HARDIN, B.O., DRNEVICH, V.P., 1972. Shear modulus and damping in soils: design equations
and curves, Journal of Soil Mechanics and Foundation Division, ASCE, 98(SM7), pp.667-692.
HICKS, G.J., 2006. Extended Elastic mpedance and Its Relation to AVO Crossplotting and Vp/Vs
EAGE 68th Conference, Vienna, Austria.
ISHIHARA, K. and TSUKAMOTO, Y., 2004. Review: Cyclic Strength of Imperfectly Saturated
Sands and Analysis of Liquefaction: Proc. Japan Acad. V.80, Ser. B(2004).
KEEL, A. D., 1990. The determination of the Bearing Capacity by means of the seismic method.
( in Turkish). Jeofizik 4, 83-92.
KEEL, A., 2000. Sismik Yntemle Kabul edilebilir veya Emniyetli Tama Kapasitesi
Saptanmas, The Determination of the Presumptive or Safe Bearing Capacity by means of the
Seismic Method, Jeofizik Dergisi, Cilt:14, Say: 1-2, Ankara.
MORENO, C., HUFFMAN, A., and BERTAGNE, A., 2003. The Vp/Vs Inversion Procedure: A
Methodology for Shallow Water Flow (SWF) Prediction from Seismic Analysis of
Multicomponent Data. Offshore Technology Conference, Houston, Texas.
OTHMAN, A. A., 2005. Construed geotechnical characteristics of foundation beds by seismic
measurements . J. Geophys. Eng. 2 126138.
PEN, S. VE PEKEN, E., 2009. S Zeminler iin Farkl Yntemlerden Elde Edilen Zemin
Emniyet Gerilmesi Deerlerinin Karlatrlmas: Uygulamal Yerbilimleri Say:2(Ekim-Kasm)
2009 36-46.
PHILLIPS, D. E., HAN, D. H. & ZOBACK, M. D., 1989. Emprical Relationships among Seismic
Velocity, Effect Pressure, Porosity, and Clay Content in Sandstone. Geophysics,54:(1) 82-89.
PRAKLA , 1986. Seismos AG. Buchhholzer Str. 100 P.O.B. 510530 D-300 Hannover 51.
Seed H.B., and Idriss I. M., 1971, Simplified Proce4dure For evaluating Soil Liquefaction
Potential: Journal of the Soil Mechanics and Foundation Division. ASCE. V.:97, No:
SM9.PP:1249-1273.

40

Sismik Tama ve Oturmasnn Saptanmas

TATHAM, R.H., 1982. Vp/Vs and Lithology. Geophysics, 47: 336-344.

TEZCAN, S. S., KECEL, A., ZDEMR, Z., 2006. Allowable Bearing Capacity of Shallow
Foundations Based on Shear Wave Velocity, Geotechnical and Geological Engineering, p:2032188.
TEZCAN, S., ZDEMR, Z. and KECEL, A., 2009. Seismic Technique to Determine the
Allowable Bearing Pressure for Shallow Foundations in Soils and Rocks: Acta Geophysica, vol.
57, no. 2, pp. 400-412.
TRKER, E., 1988. Sismik Yntemlerle Zemin Tama Gcnn Saptanmas, Doktora Tezi,
A..Isparta Mhendislik Fakltesi.
TRKER, E., 2004. Computatio of ground bearing capacity from shear wave velocity. In: D.
Bergman et al. (eds.), Continuum Models and Discrete Systems Kluwer Academic Publishers,
Neterhlands, 173-180.
UZUNER, B.A.,1992. Temel Zemin Mekanii, naat Mhendisleri Odas Trabzon ubesi
VENKATRAMAIAH, C., 1993. Geotechnical Engineering, John Wiley & Sons.
WANG Z., 2001, Fundamentals of Seismic Rock Physics: Geophysics, Vol. 66, No. 2; P. 398412.
WILLKENS, R., SIMMONS G. & CARUSO, L., 1984. The ratio Vp/Vs as a Discriminant of
Composition for Siliceous Limestones. Geophysics, 49( 11) 1850-1860.
WYLLIE, D. C. , 1992. Foundations on Rock. E & FN Spon, London.

41