Professional Documents
Culture Documents
Afşi̇n-Elbi̇stan Li̇nyi̇ti̇ni̇n Kurutulmasi Ve Nem İçeri̇ği̇ni̇n Darbe Dayanimina Etki̇si̇
Afşi̇n-Elbi̇stan Li̇nyi̇ti̇ni̇n Kurutulmasi Ve Nem İçeri̇ği̇ni̇n Darbe Dayanimina Etki̇si̇
Mehmet YILDIRIM
Maden Mhendislii Anabilim Dal
ZET
Bu almada, nem ieriinin Afin-Elbistan linyitinin dayanmna etkisi
Darbe Dayanm ndeks (ISI) ve Dzeltilmi Darbe Dayanm ndeks(MISI) deneyleri
yaplarak aratrlmtr. Farkl nem ieriinde linyit numuneleri elde etmek iin
o
deiik scaklk (60, 75, 90 ve 105 C) ve srelerde ( 80, 120, 160, 200 ve 240
dakika) kurutma ilemleri yaplmtr. Elde edilen sonulara gre; kmr
numunelerindeki nem ieriinin darbe dayanm indeks deneylerinde olduka etkili
bir parametre olduu ve dzeltilmi darbe dayanm indeks deneyi ile linyitin
dayanm hakknda doru sonulara ulalamamtr.
Anahtar Kelimeler: Darbe dayanm, Nem miktar, Linyit, Kurutma
ABSTRACT
In this study, the effect of moisture content on impact strength of AfsinElbistan lignite were investigated using Impact Strength Index(ISI) and Measured
Impact Strength Index(MISI) experiments. Lignite samples were dried at different
o
temperatures (60, 75, 90 and 105 C) and different time intervals(80, 120, 160, 200
and 240 min.) in order to obtain lignite samples in different moisture contents.
According to theresults; moisture content of lignte samples were quite effective
parameters in impact strength experiments, and in the measured impact strength
index experiments were not ended up with accurate results.
Key Words: Impact strength, Moisture content, Lignite, Drying
Giri
Linyit sl deeri dk, barndrd kl ve nem miktar fazla olduu iin
genellikle termik santrallerde yakt olarak kullanlan bir kmr eididir. Buna
ramen yerkabuunda bolca bulunduu iin sklkla kullanlan enerji
hammaddesidir. Takmr ise yksek kalorili kmrler grubundadr. Yerli kaynak
potansiyelimizin 12,4 milyar tonunu linyit, 1,33 milyar tonunu takmr
oluturmaktadr(ETKB, 2010). Linyit rezervleri ve retim miktarlar asndan dnya
leinde orta dzeyde bulunan lkemizde, linyit yataklar iinde en byk
potansiyele sahip kmr sahas Afin-Elbistan linyit havzasdr ve Trkiye linyit
rezervlerinin yaklak %40na sahiptir(Ural ve Onur,2000).
Bu iletmede, santral yakma kazanlarna beslenen linyit retildiinde nem
ierii arlka %40-60 arasndadr. Afin-Elbistan Linyit Havzasnda iletilen linyit
*
- 19 -
kmrnn yanabilir ksm yatan oluumu srasnda killerle sarmal bir yapda
olutuu iin ve killerin de su absorblama zellii olmas nedeniyle havada kurutma
ile bir miktar nemi kaybetse de, belirli scaklkta, belirli srede, belirli tane
boyutunda kurutulmadan ierdii nemi kolay kaybetmemektedir. Boyut kltme
ilemi ncesi yeterli kurutulamad iin, tanecikler elastik ve plastik zellik
gsterdiinden ince boyutlara ufalanmas olduka g olmaktadr(Doan ve Ark,
1984). Nem ierii arttka linyitin dayanm deerlerinin de ykseldii bilinmektedir.
Dayanmn belirlenmesi amacyla uygulanan deneylerden bir tanesi de darbe
dayanm indeks deneyidir. Deney, ilk olarak Rus aratrmac Protodyakanov(1950)
tarafndan gelitirilmi, daha sonra Evans ve Pomeroy(1966) tarafndan
standartlatrlmtr. Yaplan nceki almalarda ISI deneyinin kmrn dayanm
hakknda doru bilgi verdii belirlenmitir(Su ve ark, 2010;2004;Akn ve Ba,
1990;Bilgin ve ark,1988).
Onur (1997) ise darbe dayanm deneyinde kullanlan numunenin geni tane
aralnda(-9,5+3,15mm) olmasnn deney sonucunu olumsuz ynde etkilediini
belirlemi ve bu nedenle dzeltilmi darbe dayanm indeks deneyi adnda yeni bir
deney standartlatrlmtr. Gelitirilen bu yntemin linyitin dayanm hakknda
gvenilir sonu verdii ortaya konmutur (Kadkyl, 2005; Ural ve Onur,2000;Ural,
1999).
Materyal ve Metod
Materyal
almann salkl yrtlebilmesi ve gereki sonularn retilebilmesi,
deneylerde kullanlan numunenin kmr yatan doru temsil etmesine baldr.
Havzann ok byk olmas ve ok farkl zellikler gstermesi nedeniyle, almada
kullanlacak olan numune termik santrale gnderilmeden nce bekletildii stok
sahasndan alnmtr.
Stok sahasnn deiik blgelerinden temsili olarak alnan yaklak 100
kilogram kmr numunesi hava ile temasn kesmek amac ile naylon bir uvala
konulmutur. Stok sahasndan alnan linyit numunesinin zelliini belirlemek iin
yaplan ilemler sonucunda elde edilen ksa analiz deerleri izelge 1deki gibidir
(ASTM-D 3302;3175-07;3174-04;3177;5865).
izelge1. Afin-Elbistan linyiti ksa analiz sonular
Parametre
Orijinal Bazda
Kuru Bazda
56,00
--
20,64
46,90
Kl (%)
13,32
30,28
0,57
1,29
1703
3871
1870
4251
- 20 -
*100
- 21 -
(1)
*100
(2)
Aratrma Bulgular
Havada Yaplan Kurutma leminin Nem Kaybna Etkisi
Oda scaklnda yaplan kurutma ilemi 7 gn srmtr. Farkl tane
boyutunda ( -16+9,5 mm, -9,5+3,15 mm, -3,15+1 mm) ayarlanan kmr
rneklerinin nem kayb deerleri ekil 1deki gibidir.
ekil 1de grld gibi iri boyutlardaki linyit numunelerinin atmosferik
artlarda kurutulmasnda tane boyunun etkisinin ok fazla olmad grlmektedir.
Kurutma ilemlerinde; ikinci gnn sonunda -3,15+1mm tane boyutundaki
numunenin nem kayb deeri dier numunelere gre daha fazla iken, yedinci
gnn sonunda nem kayp miktarlar birbirine ok yakn olarak kmtr. Havada
kurutma ileminde, belirlenen boyut aralklarnda, paracklardaki nemin
uzaklatrlmasnda etken olunamamtr.
60
Nem Miktar (%)
-16+9,5mm
50
-9,5+3,15mm
-3,15+1mm
40
30
20
0
3
4
5
Kurutma Sresi (Gn)
ekil 1. Atmosferik artlarda kurutma ilemi ile nem kayb deerleri
- 22 -
-3,15+1mm
-16+9,5mm
240
200
160
120
80
-9,5+3,15 mm
40
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
200
160
120
80
-3,15+1mm
-16+9,5mm
-9,5+3,15 mm
40
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
ekil 2(a) 60 C scaklkta farkl kurutma srelerindeki nem kayp deerleri (b) 75 C
scaklkta farkl kurutma srelerindeki nem kayp deerleri
Kurutma ileminde uygulanan scaklk ykseldike nem kayb deerinin de
o
artt belirlenmitir. ekil 3(a)da grld gibi 90 C scaklkta yaplan kurutma
ileminde ilk tartmda nem ierii %56dan %25 ile %30 arasnda derken, daha
sonraki tartmlarda nem kayb deerleri azalmaya balam ve kurutma ilemi
sonucunda numunelerin nem ierii %10 ile %13 arasnda deimitir. Kurutma
o
ilemlerinde yaplan ilk tartmlarda en fazla nem kayb 105 Cde olmutur.
Numunelerin nem ierii %56dan tane boyutuyla orantl olarak %12 ile %17
o
arasna inmitir. 105 Cde yaplan daha sonraki tartmlarda ise nem kayb azalarak
devam etmi ve 240. dakika sonunda ise %5 ile %8 arasnda numuneler elde
edilmitir.
- 23 -
240
200
160
120
80
40
240
200
160
120
80
40
ekil 3 (a) 90 C scaklkta farkl kurutma srelerindeki nem kayp deerleri (b)
o
105 C scaklkta farkl kurutma srelerindeki nem kayp deerleri
Kurutma Scaklnn ve Sresinin Nem Kaybna Etkisi
Yaplan kurutma deneylerinde tane boyutunun kurutma ilemine etkisinin
fazla olmad belirlenmitir.
Bu nedenle, yaplacak dayanm deneyleri de dikkate alnarak
-9,5+3,15 mm tane boyutunda linyit numuneleri kullanlmtr. Belirlenen her
scaklk ve srede 500er gram numune kullanlmtr. Yaplan kurutma ilemleri
sonucunda elde edilen 20 farkl linyit numunesinin nem ierii izelge 2deki
gibidir.
izelge 2. Linyit numunelerinin yeni nem ierikleri
Kurutma Sresi
(dakika)
80
120
160
200
240
Scaklk (oC)
60
Nem (%)
40,00
30,70
26,10
21,30
18,50
75
Nem (%)
37,45
28,45
22,56
18,45
15,50
90
Nem (%)
25,97
20,27
15,77
13,10
12,00
105
Nem (%)
15,20
10,50
8,10
7,20
6,70
izelge 2de grld gibi; uygulanan scaklk ile doru orantl olarak
linyit numunesinin nem kayb miktar artmaktadr.
- 24 -
60
75
Nem (%)
ISI (%)
40
30,7
26,1
21,3
18,5
37,45
28,45
22,56
18,45
15,5
Yastk
Yastk
80,46
82,32
81,122
Yastk
Yastk
76,89
73,14
73,46
Scaklk (oC)
Nem (%)
ISI (%)
25,97
20,27
15,77
13,1
12
15,2
10,5
8,1
7,2
6,7
82,55
73,59
71,72
69,42
68,49
70,4
68,97
68,63
66,13
64,98
90
105
izelge 3de grld gibi nem ierii %30un zerinde olan linyit
numuneleri ile yaplan ISI deneylerinde bir sonu alnamamtr. Linyit numuneleri
zerilerine uygulanan kuvvetin etkisiyle YASTIK etkisi gstermi ve deney
aygtnn etrafna yaparak topaklamtr. Nem ierii %30n zerinde olduu
zaman deneyde kullanlan numunenin tane boyutunun da her hangi bir nemi
olmad gzlenmitir. Nem ierii %30n altna indii anda ISI deeri
belirlenebilmitir.
ekil 4de grld gibi nem ierii ile darbe dayanm indeks deeri
arasnda artan ynde anlaml bir iliki vardr. Nem ieriinin azalmas ile birlikte
linyit numunesinin dayanm indeks deeri dmtr.
30
25
60C
75C
90C
20
15
10
5
0
60
65
70
75
Darbe Dayanm ndeks Deeri (%)
80
ekil4. Nem ierii ile darbe dayanm indeks deeri arasndaki iliki
- 25 -
85
60
75
Nem (%)
MISI (%)
40
30,7
26,1
21,3
18,5
37,45
28,45
22,56
18,45
15,5
Yastk
Yastk
79,89
75,1
66,21
Yastk
Yastk
59,06
58,87
57,04
Scaklk (oC)
90
105
Nem (%)
MISI (%)
25,97
20,27
15,77
13,1
12
15,2
10,5
8,1
7,2
6,7
64,7
64,34
66,24
60,43
57,04
65,85
58,15
61,5
58,76
67,24
- 26 -
ekil 5de grld gibi yeni nem ieriinde numuneler elde etmek iin
o
yaplan kurutma ilemlerinde dk scakla (60 ve 75 C) maruz kalm
numunelerden elde edilen MISI deerleri ile nem ierikleri arasndaki etken bir iliki
o
belirlenirken, yksek scakla (90 ve 105 C) maruz kalm numunelerin MISI
deerleri ile nem ierikleri arasnda etken bir iliki kurulamamtr.
Sonu olarak; dk scaklkta yaplan kurutma ileminde numunelerin
bnyelerindeki nemi yava kaybetmesiyle orantl olarak dzeltilmi dayanm
indeks deerleri de dm, yksek scaklkta yaplan kurutmada ise numunelerin
bnyelerindeki nemi kaybetmeleri daha hzl olmu fakat elde edilen dayanm
indeks deerleri ise farkllk gstererek korelasyonun dk kmasna neden
olmutur.
30
25
20
60 C
15
75 C
10
90 C
105 C
5
0
55
60
65
70
75
80
- 27 -
Kaynaklar
ASTM-D-3174 04, 2010. Standard Test Method for Ash in the Analysis Sample of
Coal and Coke from Coal
ASTM-D 3175 07, 2007. Standard Test Method for Volatile Matter in the Analysis
Sample of Coal and Coke, Annual book of ASTM Standarts
ASTM-D 3302 / D3302M 10, 2010. Standard Test Method for Total
Moisture in Coal, Annual book of ASTM Standarts
ASTM-D 5865 - 10ae1 Standard Test Method for Gross Calorific Value of Coal and
Coke
BLGN, N., AKGUN, I. ve SHAHRIAR, K. 1988. Amasra Karbonifer Havzasndaki
Damarlarn Mekanik Dayanm Asndan Snflandrlmas, Trkiye 6.
Kmr Kongresi Bildiriler Kitab, Zonguldak, 23-27 Mays 1988, s. 411
425
DOAN, Z. M., HOTEN, . ve BAOL, A. 1984. Kmr Rutubetinin Trkiyedeki
Baz Linyitlerin tlebilirliine Etkisi, Trkiye 4. Kmr Kongresi
Bildiriler Kitab, s. 251 259.
EVANS, I., and POMEROY, C. D., 1966. The Strength, Fracture and Workability of
Coal, London:Pergamon Press
http://www.enerji.gov.tr/, Eriim Tarihi: 25.08.2010
KADIKYL, . 2005. Baz Trk Kmrlerinde Mineral Madde Miktarnn
Belirlenmesi, ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Proje No:
MMF. 2004.YL.36, Yksek Lisans Tezi, Adana, s.55,
ONUR, A.H., 1997. Kayalarn Elastik Davranlarnn Ksa Yollarla Hesaplanmas
Olanaklarnn Aratrlmas, .,., Aratrma Fonu, Proje No:MMF-974, Adana.
URAL, S., ve ONUR, A.H., 2000. Afin - Elbistan Linyitlerinin Termik Santralin
Performans zerindeki Etkileri. Trkiye 12. Kontur Kongresi Bildiriler
Kitab, 23-26 May2000, Zonguldak-Kdz. Ereli, Trkiye, s-278-286.
URAL, S. 1999. Afin-Elbistan Linyitlerinin Snflandrlarak Termik Santralin
Performans zerindeki Etkilerinin Aratrlmas, ukurova niversitesi
Fen Bilimleri Enstits, Proje No: FBE. 96.97, Doktora Tezi, Adana,
s.140
PROTODYAKANOV, E. I. 1950. Determination of Coal Strength at Mines, Ugol
25:20-4
SU, O., TOROLU, I. ve AKIN, N.A., 2004. Kmrn tlebilirlii ile Dayanm
ve ndeks zellikleri Arasndaki likiler, Trkiye 14. Kmr Kongresi
Bildiriler Kitab, 02-04 Haziran 2004, Zonguldak, s. 77 86.
SU, O., TOROLU,I., and AKIN, N.A., 2010. An Evulation of the Impact Strength
Index a a Criterion of Grindability, Energy Sources, Part A: Recovery,
Utilization, and Environmental Effects, 32: 17, p. 1671 1678
VULTHALURU, H.B., BROOKE, R.J., ZHANG, D.K. and YAN, H.M., 2003. Effect of
Moisture and Coal Blending on Hardgrove Grindability Index of
Western Australian Coal, Fuel Processing Technoloy, 81, 67-76
- 28 -