ULERMEN FROGA 3.

MAILA
ZERGATIK GALTZEN DIRA BALEAK?

Duela mila bat urte bikingoek baleak harrapatzen zituzten Eskandinaviako kostaldetik gertu;
urte batzuk geroago, baleen ehiza komertzialaren benetako bultzatzailea agertu zen, arrantzale
euskalduna.
Euskal arrantzaleak, baleek ematen zituzten irabaziak aintzat hartuz, ehizarako estrategiak
ikertu, arpoia asmatu eta Bizkaiko golkotik hurbil negua ematen zuen balea arruntaren bila abiatu
ziren.
Arrantzale euskaldunen estrategia lehorrean hasten zen. Kostaldeko leku jakin batzuetatik
begiratzaileek itsasoko metro karratu bakoitza arakatzen zuten eta hegalen bat edo ur zorrotadaren
bat ikusten zutenean, arrantzaleei esan eta hauek txalupetan (8 metroko eslora, 6 arraunlari eta
lemazaina zituzten ontziak) itsasoratzen ziren eta balearengandik metro gutxitara gelditu. Orduan bi
eskuekin arpoiak hartzen zituzten eta balea arnasa hartzeko ur azalera irteten zenean, indarrez
botatzen zizkioten arpoiak bizkarrera. Balea ur azalean hil arte zaurituta edukitzea zen ehizarako
estrategia.
Lehorrean, arrantzaleek balea bakoitzetik 80 upel olio ateratzen zuten xaboia egiteko eta 450
kilo bizar, haizemaileak, eskuilak eta euritakoak egiteko. Euskal baleazaleek, horrez gain, haragi eta
larru ugari (botak eta uhalak egiteko) lortzen zuten.
1500. urte inguruan arrantzale euskaldunek zortzi hilabeteko joan-etorri luzeak egiten
zituzten eta Ternuaraino iritsi ziren eta bertan balea baseak antolatu zituzten; 42 milioi litro olio arte
lortzen zuten. Balea arrunta gutxituz joan zen eta euskaldunen balearen merkataritza gainbehera joan
zen. Hala ere, patroi ingeles eta holandar batzuek berriz ekin zioten balea arruntaren ehizari
Artikoan. 1640an balearen negozioa Ameriketako lurretara heldu zen eta mende bat eta erdi geroago
Australiara; hemen, 1820. urtean 100 lantegi baino gehiago zeuden. Estatu Batuek zuten baleontzi
gehien (725 ontzi, munduko baleontzi flotaren l00etik 80).
Zetazeo hauen gehiegizko ehiza, lortutako harrapakinetan ikus zitekeen. 1815 eta 1860.
urteen artean 23 milioi litro oliotik 38ra bitartean eta 700.000 kilo bizarretik 2.000. 000ra bitartean
lortu ziren. Ameriketako flotak Indiako ozeanoko eta Ozeano Bareko balea gehienak harrapatu zituen: 1845ean 20.000 balea gris zeuden eta 1875ean 2.000 bakarrik geratzen ziren.
1905 inguruan, hainbat ontzi Antarktikarantz abiatu ziren; guztiek buru lehergarriko arpoiak
zituzten eta kanoi bat erabiltzen zuten jaurtitzeko. 1925. urtean, lehenengo ontzi lantegiak egin
zituzten harrapatutako arrainak untzira igotzeko garabi handiekin.
Hogeita hamarreko hamarkadan pentsamolde berria sortu zen. Baleen sarraskiak ikusita,
baleen aldekoak agertu ziren, baita erakunde asko ere, adibidez Nazioarteko Balearen Erakundea
delakoa.
Nazioarteko erakunde honek 1983an baleak 1992. urtea arte harrapatzea galarazi zuen.
Ordutik aurrera, balearen merkataritzaren aldeko eta aurkakoek euren arrazoiak eman dituzte.
1994ko maiatzean, hogeita hamahiru herriko ordezkariek Nazioarteko Balearen Batzordearen (NBB)
56. bileran parte hartu zuten; Puerto Vallartan (Mexiko)n izan zen. Hegoaldeko latitudeko 40
paraleloaren azpitik baleentzat santutegia sortzea frantsesen proposamena- edo minke baleak
harrapatzen uztea japoniarren proposamena- erabaki behar zuten. Erabakia baleen galtze prozesua
gelditzeko erabakigarria izan zen. Azkenean, bilera horretan, baleen ehiza komertzialaren debekua
luzatzea eta hegoaldeko latitudeko 40 paraleloaren azpitik baleentzat santutegia egitea erabaki
zuten.

Ikaslea:

Gela:

1.Ataza: Idatz ezazu ereduaren esanahi bera duen hitzaren zenbakia. Begira iezaiozu arretaz adibideari.
Adibidea BILERA

1) batzarra

2) hitzaldi

3) ospakizuna

4) Bakar bat ere ez

1.

ORDEZKARIEK

1) delegatuek

2)lehendakariek 3) teknikariek

4) Bakar bat ere ez

2.

PROPOSAMENA

1) ideia

2) eskaintza

3) hitzarmena

4) Bakar bat ere ez

3.

ERABAKIGARRIA

1)garrantzitsua 2) axolagabea

3) oinarrizkoa

4) Bakar bat ere ez

4.

BULTZATZAILEA

1) sustatzailea

2) geldiarazlea

3) burua

4) Bakar bat ere ez

5.

AINTZAT HARTUZ

1) entzunez

2) kontuan
hartuz

3) baztertuz

4) Bakar bat ere ez

6.

ARAKATZEN

1) garbitzen

2) inguratzen

3) miatzen

4) Bakar bat ere ez

7.

HEGALEN BAT

1) arrastoren
bat

2) sahiets-en
bat

3) hegaztiren
bat

4) Bakar bat ere ez

8.

LEMAZAINA

1) patroia

2) motorea

3) bela

4) Bakar bat ere ez

9.

ESKUILAK

1) eskulanak

2) erratzak

3) ehunak

4) Bakar bat ere ez

10.

UHALAK

1) sokak

2) poltsak

3) hedeak

4) Bakar bat ere ez

11.

FLOTAREN

1)untziteriaren 2) multzo

3) guztien

4) Bakar bat ere ez

12.

HARRAPAKINETAN 1) ehizakietan 2) animalietan

13.

GARABI

1) ontzi

2) grua

3) makina

4) Bakar bat ere ez

14.

GALARAZI

1) debekatu

2) zigortu

3) gehiagotu

4) Bakar bat ere ez

3)kantitateetan 4) Bakar bat ere ez

2. ATAZA: Marka ezazu ezkerreko laukiaren eduakiarekin bat datorren aukera, hau da, esanahi
baliokidea duen aukera.
Hegoaldeko latitudeko 40
paraleloaren azpitik
baleentzat santutegia sortzea
frantsesen proposamenaedo minke baleak
harrapatzen uztea
japoniarren proposamenaerabaki behar zuten.
Erabakia, baleen galtze
prozesua gelditzeko
erabakigarria zen.

Frantsesek minke baleak harrapatzeko debekurik ez egotea nahi

zuten.

Japoniarrak ez zeuden baleen galtze prozesua gelditzearen alde.

Hartu behar zen erabakia minke balearen harrapaketaren ingurukoa

zen bakarrik.

Bakar bat ere ez.

Balea arrunta gutxituz joan

zen eta euskaldunen balearen
merkataritza gainbehera joan
zen. Hala ere, patroi ingeles
eta holandar batzuek berriz
ekin zioten balea arruntaren

Euskaldunek egiten zuten baleen ehiza komertzialaren beherakadaren

arrazoi nagusia balea arrunta gutxi zeudela izan zen.

Baleazale euskaldunek balea arruntak baino ez zituzten harrapatzen.

ehizari Artikoan.

Euskal arrantzaleak, baleek

ematen zituzten irabaziak
aintzat hartuz, ehizarako
estrategiak ikertu, arpoia
asmatu eta Bizkaiko
Golkotik hurbil negua
ematen zuen bale arruntaren
bila abiatu ziren.

Zetazeo hauen gehiegizko

ehiza, lortutako
harrapakinetan ikus
zezakeen. 1815 eta 1860.
urteen artean 23 milioi litro
oliotik 38ra bitartean eta
700.000 kilo bizarretik
2.000.000ra bitartean lortu
ziren.

Arrantzale
euskaldunen
estrategia lehorrean hasten zen.
Kostaldeko
leku
jakin
batzuetatik
begiratzaileek
itsasoko metro karratu bakoitza
arakatzen zuten eta hegalen bat
edo ur zorrotadaren bat ikusten
zutenean, arrantzaleei esan eta
hauek txalupetan (8 metroko
eslora,
6
arraunlari
eta
lemazaina zituzten ontziak)
itsasoratzen
ziren
eta
balearengandik metro gutxitara
gelditu.

Balea arruntak bakarrik daude Bizkaiko Golkoan eta Artikoan.

Bakar bat ere ez.

Euskal arrantzaleek bakarrik arrantzatzen zuten Bizkaiko Golkoan

neguan.

Bale arruntak urte osoa ematen zuen Bizkaiko Golkotik hurbil.

Balearen arrantzak ematen zituen etekin kopurua arrazoi garrantzitsua

izan zen euskal arrantzaleak baleak harrapatzea erabakitzeko.

Bakar bat ere ez.

1815 eta 1860 urteen bitartean harrapatutako baleetatik lortutako olio

kopurua eta baita bizar kopurua ere bikoiztu baino gehiago egin zen.

1815 eta 1860 urteen bitartean harrapatzen ziren baleetatik bakarrik

aprobetxatzen ziren olioa eta bizarrak.

1815 eta 1860 urteen bitartean baleen ehiza areagotu egin zen.

Bakar bat ere ez.

Begiratzaileak, itsasoa hobeto arakatzeko, lehorrean zein uretan,

txalupetan, kokatzen ziren.

Arrantzale euskaldunen estrategian partaide bakoitzak bere funtzioa

zuen, lehorrean zein uretan egon.

Arrantzaleak 6ko taldeetan banatzen ziren txalupetan.

Bakar bat ere ez.

4. ATAZA: Osatu ondorengo eskema, aurreko irakurgaiari buruzkoa. Jar ezazu erantzunaren
zenbakia eskuineko laukian, adibidean egin dugun bezala.

1. Bale arrantzaren historia

1.

2. Nazioarteko Balearen
Erakundea

1. Duela 1000 bat urte

2. Bale arruntaren ehiza komertzialaren bultzatzaileak:

2.1.
asmatu
2.2. Arrantza estrategia.
2.2.1.Kostaldean begiratzaileak.
2.2.2.Txalupak
2.2.2.1. Funtzioa:
2.2.2.2. 8 metroko eslora, 6 arraunlari eta lemazaina.
2.2.2.3. Balea arnasa hartzeko azalera irtetean arpoia
bota
2.2.2.4. Balea zaurituta hil arte utzi
3. Irabaziak
3.1. Olioa

egiteko.

3.2. Larrua
3.3. Bizarra.
3.4. Haragia.

3. Euskaldunak eta bale

arrantza
4. Bakar bat ere ez

Adib

1. Eskandinaviako kostaldeko
herriak.
2. Euskaldunak

3. Bikingoak

1. Euskaldunak Bizkaiko
Golkoan
2. Bikingoak Bizkaiko Golkoan

3. Eskandinaviako kostaldeko
herriak.
4. Bikingoak eta euskaldunak

24

1. Bale ehizarako estrategiak

3. Bale arrantzarako txalupak

25

2. Arpoia

4. Aurreko aukera guztiak.

1. Itsasoa arakatu

3. Balearengana hurbildu

2. Baleari arpoiak bota

4. 2 eta 3 erantzunak

1. Arnas zuloetara

3. Ur zorrotadara

2. Bizkarrera

4. Ahora

1. Uretan

3. Lehorrean

2. Txalupan

4. Balar bat ere ez.

1. Xaboia

3. Haragia

2. Larru lanak

4. Aurreko aukera guztiak

1. Uhalak

3. Haizemaileak eta eskuilak

2. Bizarra eta botak

4. Bakar bat ere ez

1. Gainbehera

3. Susperraldia

2. Berrikuntza

4. Bakar bat ere ez

23

4. Aurreko aukera denak

26
27
28
29

egiteko.

4. Euskaldunen balearen merkataritzaren

5. Bale arrantzaren hedapena.
5.1. Artikoan; patroi holandar eta ingelesak.
5.2. 1640an Ameriketan
5.3. Australian
6. Arrantzarako baliabide berriak
6.1. Buru lehergarriko arpoiak.
6.2.
7. Baleen aldekoen agerpena
7.1. Nazioarteko Balearen Erakundea
7.1.1. Bale arrantzaren galarazpena

7.1.2. 1994an

bilera.

7.1.2.1. Baleen ehiza komertziala

debekua luzatu.
7.1.2.2.
baleen santutegia.

30
31

1. Mende bat eta erdi iraun zuen bale

arrantzak
3. Bale arrantzari zuzendutako lantegi
asko

3. 1820an hasi zen bale

arrantza bertan
4. Bakar bat ere ez

32

1. Garabidun txalupak

3. Kanoidun ontziak

33

2. Ontzi lantegiak

4.Aurreko aukera guztiak

1. 30eko hamarkadan sortu

3. 1983an sortu

2. 30eko hamarkadan bale arrantza

galarazi

4. Bakar bat ere ez

1. 1994tik aurrera

3. 1983tik aurrera

2. 1992tik aurrera

4. 1983tik 1992ra

1. Tokioko

3. Ternuako

2. Puerto

Vallartako

1. Hegoaldeko 40 paraleloaren
gainetik
2. Hegoaldeko 40 paraleloaren
azpitik

34

35
36

4. Bakar bat ere ez

3. Iparraldeko 40
paraleloaren azpitik
4. Bakar bat ere ez

37