Visoka kola primenjenih

strukovnih studija-Vranje

Predmet: EKOLOGIJA I
ZATITA IVOTNE
SREDINE
dr Gordana
Bogdanovi,prof.
2015 .god.

Sl.1. Planeta Zemlja

Uvod u ekologiju
Ekologija je nauna disciplina koja
prouava
odnos
izmedju
ivih
bia
medjusobno i ivih bia iz spoljanje
sredine.
Naziv ekologija, potie od grke rei OICOS
to znai dom ili kua i LOGOS to znai
nauka.
Prvi utemeljiva ekologije je arls Darvin
(prvi naziv - Ernest Hekel (1866 god.)).
Varming 1895. god. objavljuje nauni rad o
ekolokoj geografiji biljaka.

Grane ekologije:
Autoekologija ekologija vrsta,
Demekologija ekologija populacije,
Sinekologija prouava odnos
ivotnih zajednica i spoljanje sredine,
Humana ekologija ekologija oveka,
Socijalna ekologija prouava uticaj
drustvenih inioca na ivotnu sredinu,
Urbana ekologija prouava odnose i
procese u urbanoj sredini.

- Interdisciplanarna
nauka:
biologija,
hemija,
geografija,
agronomija, umarstvo, sociologija.
- XX vek procvat ekologije kao
nauke
Prema
vrsti
organizama
koje
prouava ekologija se deli na :
Fitoekologiju - ekologija biljaka i
Zooekologiju - ekologija ivotinja.

Ekoloki faktori
Ekoloki faktori su uticaji koji uslovljavaju
opstanak ivih bia.
Ekoloki faktori :
abiotiki i
biotiki.
Abiotiki faktori:
Klimatski
(svetlost, temperatura, voda,vazduh i
vlaga);
Edafski (faktori zemljita i stena) i
Orografski (reljefni, nadmorska visina, poloaj
terena u odnosu na strane sveta i nagnutost
podloge).

 Biotiki faktori su uzajamni uticaji

biljaka, ivotinja i oveka.
Karakteristike ekolokih faktora:
- promenljivost,
- kompleksnost (zajedniko delovanje)
i
- medjusobna uslovljenost.

Osnovni ekoloki pojmovi

ivotna sredina je naseljeni deo
zemljinog prostora u kome odredjena
iva bia mogu da opstanu.
Tipovi ivotnih sredina:
- vodena,
- vazduna (povrina podloge i deo
atmosfere) i
- zemljina (upljina zemljita i stena).

Sl.2. ivotne sredine

 ivotno stanite (biotop) - (gr. bios ivot, topos mesto) je deo ogranienog
prostora sa gotovo istom kombinacijom
ekolokih faktora.
Populacija je skup jedinki iste vrste koji
ive na odredjenom stanitu i koje se mogu
ukrtati i davati plodno potomstvo.
- Brojnost populacije (ukupan broj
jedinki/prostor),
- Gustina populacije (broj jedinki/m),
- Migracije povremene seobe,
- Natalitet broj rodjenih u populaciji,
- Mortalitet broj umrlih u populaciji.

Sl. 3. Biotop - Amazon (ivotno

stanite)

 Biocenoza je skup populacija raznih

vrsta
biljaka,
ivotinja
i
mikroorganizama koje ive na istom
stanitu, u istim uslovima i koji su
medjusobno
povezani
razliitim
odnosima u celinu.
Biocenoze: - prirodne i
- vetake.
Dominantna vrsta najbrojnija vrsta u
biocenozi.

Sl. 4. Biocenoza mora (ivotna

zajednica)

 Spratovnost prostorni raspored

organskih vrsta koji omoguava bolju
iskorienost ivotnih uslova.
Primer: - sprat drvea,
- sprat bunja,
- sprat zeljastih biljaka,
- prizemni sprat,
- zemljite.
- Sezonska ritmikapromene koje
organizam ima tokom godinjih doba.

Sl.5. Spratovnost u umi

 Ekosistem jedinstven sistem biotopa i

biocenoze, u kome materija krui a
energija protie.
BIOTOP + BIOCENOZA = EKOSISTEM
Odnosi u ekosistemu:
AKCIJE (uticaji biotopa na biocenozu),
REAKCIJE (uticaji biocenoze na biotop) i
KOAKCIJE (uzajamni uticaji organizma).
- Ekosistem karakteriu: samoregulacija,
samoadaptacija i samoobnavljanje.

Sl.6. Ekosistem

Sl. 7. Ekosistem tajga (zimzelene ume

severnih delova umerene zone severne
polulopte EU, SAD i Azija)

Sl.8. Ekosistem tundra (vegetacije bez

drvea-Alpi, Arktik i Antartik)

 Biom skup veeg broja sloenih ekosistema.

Biomi: - Tundre,
- Tajge,
- Umerene travnate oblasti i prerije,
- Pustinje,
- Listopadne ume,
- Planine,
- Tropske travnate oblasti i savane,
- Polarne ledene kape,
- Tropske ume.
Prerije nizijska oblast sa travama i zeljastim
biljkama, bez drvea (umerena klima).
Savane- travnjaci tropskog i suptropskog
podneblja s retkim umarcima stabala i grmlja.

Sl.9. Raspored bioma na planeti Zemlji

 Stabilnost ekosistema sposobnost

poremeenog ekosistema da se vrati u
prvobitno stanje (zaputene njive, bate).
Sukcesije postepeno smenjivanje
ivotnih zajednica u odreenom prostoru
(pr. ostrvo Krakatau u Tihom okeanu 1883
god. prekrila
lava debljine 30-60 m;
nakon 3 godine pojavile su se alge,
liajevi, bakterije i mahovine).
Sukcesije mogu biti: - prirodne i
- sekundarne.

Sl. 10. Prirodne sukcesije pokretna

peana dina u Indiani

Sl.11. Sekundarna sukcesija na

zaputenom travnjaku

 Biosfera- predstavlja sveukupnost

ivog sveta koji je u vidu tankog
omotaa (u odnosu na prenik
Zemlje) neravnomerno distribuiran
na Zemlji, tj. naseljava delove
hidrosfere, litosfere i atmosfere.

Sl.12. Biosfera

Lanac ishrane
Lanac ishrane odnosi ishrane medju
lanovima biocenoze.
PROIZVOAI POTROAI
RAZLAGAI
Tipovi ishrane:
- autotrofni,
- heterotrofni,
- parazitski,

- simbiotski,
- saprofitski.

Sl.13. Lanac ishrane

 Piramida ishrane - grafiki prikaz

odnosa brojnosti i veliine organizma
u lancu ishrane u kome se masa i
koliina energije smanjuje sa svakim
sledeim trofikim stupnjem (pr.
masa biljojeda je vea od mase
mesojeda).

Sl. 14. Piramida ishrane

Sl.15. Piramida ishrane oveka

ZAGAENJE I ZATITA IVOTNE

SREDINE
Uvod

Uzroci
zagadjenja
ivotnih
sredina:
razvijena industrija, veliki broj stanovnika
na planeti, sintetska jedinjenja, pesticidi,
aditivi, lekovi, prevozna sredstva, otpad,
buka, radioaktivne supstance, i dr.
Prevozna sredstva uestvuju sa 50% u
zagadjivanju atmosfere. Oslobadjaju oko
250 000 000 tona ugljen-monoksida i 260
000 000 tona ugljen-dioksida.

Vrste zagadjenja ivotnih sredina

Prema prirodi zagadjivaa
- prema
hemijskoj prirodi: organski i neorganski;
prema fizikom stanju: gasni, teni i vrsti;
Prema svojstvima zagadjivanja zagadjivai rastvorljivi u vodi, ulju ili
mastima, biodegradibilni (biljke i bakterije
koje
razlau
toksine
materije
do
netoksinih komponenti); postojanosti i
reaktivnosti.

 Prema
zagadjenju
sektora
ivotne
sredine
zagadjivai
zemljita, vode, vazduha i hrane.
Prema
izvoru
zagadjenja
produkti sagorevanja goriva, produkti
industrijskog
porekla,
komunalni,
poljoprivredni,
produkti
mikroorganizama.

 Prema upotrebi - u industriji,

urbanim sredinama i poljoprivredi.
Prema efektima - supstance koje
utiu
na
atmosferske
procese;
procese u vodi; na oveka i njegovo
funkcionisanje; na ivotinjski svet; na
biljke, i degradaciju ivotnih sredina.

 Efekti zagaenja:
a) promene kod mikroorganizama, biljaka,
ivotinja i oveka;
b) degradacija ekosistema;
v) klimatske promene (efekat staklene
bate, mikroklima gradova, destrukcija
ozonskog omotaa);
g) mutacije - promene u genetikom
materijalu individue, populacije i vrste
koje se fenotipski manifestuju pojavom
novih morfolokih i drugih osobina
(tetne, letalne).

ovek faktor i ,,meta zagaenja

Danas ivi oko 7 milijardi stanovnika

na naoj planeti.
Dekart ,,Bivajui ovekom ja samim
tim zagaujem.

 Revolucije tokom evolucije oveka:

1) paleolitska (pre
2.000.000 god.-primitivna orua za
rad),
2) neolitska (pre 1015.000 god.- poljoprivreda),
3) urbana,
4) industrijska,
5) nauna,
6) kibernetska i
7) atomska.

Kruenje materije
Hemijski elementi su podeljeni na:
- makroelemente (H, O, C i N) i
- mikroelemente (Mg, Fe, Co, Mn, Mo,
B, J, Cu).
Tipovi kruenja materije:
- gasni (C, O, i N) i
- sedimentacioni (S, P, J).

Kruenje kiseonika (O)

Kruenje kiseonika: - fotosinteza i
- disanje
- Globalna kriza kiseonika

Sl. 16. Kruenje kiseonika

Kruenje vode (hidroloki ciklus)

2/3 biosfere ini voda (97 slana-mora i
okeana i 3 slatka)
1 pijaa voda
Kruenje vode:
- evaporacija (isparavanje, transpiracija) i
- padavine.

Sl. 17. Kruenje vode

 Osobine vode:
a) visoka specifina toplota-sporo
zagrevanje i hlaenje,
b) univerzalni rastvara;
v) 70 tela ivih bia ini voda;
g) transportna uloga (pr. krv);
d)unutranja
sredina
ivih
bia
(biohemijski i fizioloki procesi).

Kruenje ugljenika (C)

49 suve materije organizma ini ugljenik
Tok kruenja ugljenika:
- Iz vazduha CO biljke koriste za fotosintezu
(svaki atom C za 250 godina proe kroz
fotosintezu brzo kruenje)
- CO + HO HCO
- Ugljenik nastaje pri sagorevanju uglja i
nafte
- Ugljenik se deponuje u obliku uglja, nafte,
krenjakih naslaga.

Sl.18. Kruenje ugljenika

Kruenje azota (N)

Azot ini 78 atmosfere

U zemljitu se nalazi u obliku nitrata,
nitrita, aminokiselina, amonijumovih
soli.
Bakterije
rodaRhizobium
su
azotofiksatori kvrice kod familije
Fabaceae (leguminoza).

Sl. 19. Kruenje azota u prirodi

Sl.20. vorii na korenu leguminoze

 Amonifikacija

preobraaj
organskog azota u neorganski (nitrati
i nitriti NH).
Nitrifikacija preobraaj neorganski
u organski (NH nitrati i nitriti).
Denitrifikacija bakterije roda
Pseudomonas u dubljim slojevima
prevode nitrate i nitrite u molekule
azota.

Kruenje fosfora (P)

Fosfor gradi: ATP, ADP, AMP, RNK,

DNK, zube, kosti.
Fosfor se blokira: - u zubima i kostima,
- sedimenti mora i
okeana,
- ptiji izmet
guana.

Sl. 21. Kruenje fosfora

Kruenje sumpora (S)

Sumpor se nalazi u:
- aminokiselinama cistin, cistein i metionin
(-SH grupa);
- enzimima
karboksilaza,transaminaza,koenzim A);
- u zemljitu mineralne soli;
- sulfati i sulfidi;
- biljke folijarna ishrana.

 Sumpor se oslobaa sagorevanjem

fosilnih goriva (uglja, nafte i naftnih
derivata).
Kisele kie sadre: HO; HSO;
HNO i HCO
Nerastvorljivi: fero sulfat (FeS); pirit
(FeS); kalcijum sulfat (CaSO)

Sl. 22. Kruenje sumpora

Sl.23.Suenje uma kao posledica

padanja kiselih kia

TOKSIKOLOGIJA
Toksikologija je nauka o otrovima koja
prouava delovanje otrova na organizam
i meudejstvo organizma i otrova.
Bilo koja supstanca moe biti otrov ako
je u velikim koncentracijama ak i
kuhinjska so i kiseonik, dok neke i u vrlo
malim koncentracijama deluju kao otrov.

 Klasifikacija industrijskih gasova:

- asfiksioni,
- iritirajui,
- gasni narkotici i
- neorganska i organska jedinjenja metala.
- Klasifikacija
gasova
prema
biotransformaciji:
- podleu biotransformaciji (benzol) i
- ne
podleu
biotransformaciji
(ugljovodonici alifatinog reda).

 Klasifikacija gasova prema toksinom

delovanju na organe:
- neurotropni,
- hepatotropni,
- nefrotoksini i
- kardiotoksini.
Klasifikacija gasova prema specifinom
dejstvu toksinih materija:
- alergeni,
- teratogeni,
- mutageni i
- kancerogeni.

Vrste trovanja:
opte (delovanje Mn na nervni sistem) i
lokalno (iritacija, upale, opekotine).
Podela trovanja prema formi
izraavanja:
akutno (havarije) i
hronino (Pb, isparenja Hg).
Putevi prodiranja toksina u
organizam:
respiracioni sistem - najbri,
digestivni sistem i
koni sistem.

 Neutralizacija dejstva toksina:

- izmena hemijske strukture toksina,
- deponovanje (teki metali u kostima
i zubima), i
- izluivanje toksikanata (pr: arsenpreko ui, mleka,urina).
- Osetljivost na dejstvo toksina zavisi
od: uzrasta, pola, imuniteta, naina
ivota i ishrane.

Doze toksikanata
Prazna
doza
najmanja
koliina
toksikanta koja izaziva odreene promene.
MDK
(maksimalno
dozvoljena
koncentracija) - je koncentracija nekog
toksikanta u vazduhu, vodi i hrani, koja ne
ispoljava tetne bioloke efekte i koja se
ne sme prekoraiti pod bilo kakvim
okolnostima.
Letalna doza - izaziva smrt.