Glasnik

Antropolokog drutva Srbije / Journal Dinarski

of the Anthropologycal
Society
of Serbia
Petar
Vlahovi
tip i njegovi varijeti
u Crnoj
Gori
Novi Sad, vol. 43, str 7-14, 2008, UDK 572(05), ISSN 1820-7936

DINARSKI TIP I NJEGOVI VARIJETETI U CRNOJ GORI

UDK 572.2(497.16)
Petar Vlahovi
Rezime : Dinarski tip je krajem XIX veka u Crnoj Gori otkrio, opisao i u nauku uveo poznati
antropolog Jan (Ivan) Deniker. Osnovna obeleja dinarskog tipa, po Denikeru, su : visok rast, mrka boja koe,
tamna kosa, tamne oi, dugako lice, prav ili orlovski povijen nos, razvijene i naglaene obrve , isturene
jagodice (zigioni) . Kasnije su antropolozi (N. upani, J. Erdeljanovi, B. kerlj, B. Male, J. Valik, Coon C.
S., A. Puljanos, P. Bojev, B. Ivanovi, . Miki, P. Vlahovi i drugi) antropoloki detaljnije prouavali osobe
dinarskog varijeteta i u Crnoj Gori ukazali na nekoliko njegovih podvrsta ( primorska, centralnocrnogorska,
durmitorska, brdska i neke druge varijante), koje, pored zajednikih, imaju i neke specifine odlike do kojih je
dolo usled prilagoavanja prirodnoj sredini i optim uslovima ivota. O ovim varijetetima bie vie rei u
izlaganjima.
Kljune rei : dinarska rasa, Crna Gora, varijeteti.

I
Otkrie dinarskog antropolokog tipa i njegovo uvoenje u nauku krajem XIX
veka privuklo je panju ire antropoloke naune javnosti. Re je, zapravo, o jednoj
pojavi koja je pratila i prati razvoj ljudske vrste od daleke praistorije pa sve do
savremenog doba. Cilj ovog saoptenja je da skrene panju na poreklo dinarskog
antropolokog tipa, na njegov razvoj, na njegove varijetete i njihove osobenosti koje prate
razvoj ljudskih zajednica u Crnoj Gori, na balkanskim prostorima i njihovom irem
zaleu.
II
O biofizikim osobinama stanovnitva koje je ivelo i ivi u zaleu Jadranskog
primorja, na prostoru dinarskog planinskog sistema, ostavili su podatke mnogi
istraivai koji su prolazili kroz ove predele. Fra Serafino Raci je, jo 1595. godine, za
Dalmatince koji ive na obroncima dinarskog planinskog podruju, zabeleio da su
relativno visokog rasta, duguljastog lica, bele i ruiaste boje koe i da su korpulentni
(sa razvijenim telom). Drugi poznati putopisac fra Alberto Fortis, takoe, 1774. godine
opisuje stanovnitvo u dinarskom prostoru, oko Vrgorca na primer, i istie da se ono
biofiziki razlikuju od stanovnika Ravnih kotara, Sinjskog i Kninskog polja. Ipak,
najpotpunije podatke, ostavio je Jan (Ivan) Deniker, francuski antropolog ruskog
porekla, koji je, putujui po Dalmatinskom primorju 1880. godine, uoio telesne razlike
izmeu stanovnitva severne kopnene - Dalmacije i stanovnitva Boke Kotorske.
Denikerova klasifikacija rasa se, inae, smatra fundamentalnom jer je on, meu prvim
antropolozima, etnike zajednice klasifkovao i po njihovim etnikim i po njihovim
biofizikim odlikama. Tom prilikom Deniker je, na osnovu svojih neposrednih terenskih
prouavanja, na Crnogorcima u Boki Kotorskoj, izdvojio i opisao jadransku (naziv je
ubrzo naputen) ili dinarsku rasu koja je pod imenom dinarska rasa ula u naunu

Petar Vlahovi

Dinarski tip i njegovi varijeti u Crnoj Gori

literaturu i neposredno vezana za Crnu Goru. Deniker je Bokelje, odnosno Crnogorce iz

Boke, opisao kao ljude lepa uzrasta, mrke koe, tamne kose i tamnih oiju, dugakog lica
sa pravim ili orlovski povijenim nosom. Obrve su im prave i sastavljene. Lie, kae
Deniker, na onaj slovenski tip koji se sree po Hercegovini i Crnoj Gori, a imaju i po
neku zajedniku crtu sa svojim susedima Arbanasima Miriditima. (1) Zbog toga se
postavlja pitanje kako je teklo i kroz koje je faze prolazilo formiranje savremenog
dinarskog antropolokog tipa.
III
U dananjoj Crnoj Gori, na relativno malom prostoru,(svega 13.812 km. kv.),
postoje tri izrazite geografske celine. Preko ovih celina kojima pripadaju Crnogorsko
primorje, Centralna ili Stara Crna Gora i na severoistoku Crnogorska Brda sa
Polimljem i Potarjem , Crna Gora se povezivala i povezuje sa Mediteranom na jednoj i
ulazi u balkanske i ire evropske prostore na drugoj strani. Usled ovakvog svog
geografskog a u kasnijim razdobljima, sticajem okolnosti, i geopolitikog poloaja, Crna
Gora spada u zonu u kojoj se moe pratiti pojava i ivot ljudskih populacija od paleolita
pa sve do savremenog doba, a zajedno sa tim i razvoj antropolokih odlika dinarskog
rasnog varijeteta. Tome su pogodovali ne samo prirodni inioci nego i drutveno i
kulturno istorijsko naslee koje je nastajalo i razvijalo se na ovim prostorima i uticalo na
biofiziki razvoj ljudskih populacija.
Razvoj dinarskog varijeteta bele rase moe se najbolje pratiti preko arheolokih
otkria preko kojih se najsigurnije mogu uoiti antropoloki procesi koji su se odvijali u
Crnoj Gori, njenom balkanskom zaleu i irim evropskim okvirima.
IV
Najstariji tragovi ovekove delatnosti na prostoru Crne Gore otkriveni su na
lokalitetu Crvena Stijena koji se nalazi kod sela Petrovii u blizini Nikia, na granici sa
Hercegovinom. Crvena Stijena spada u retke lokalitete sa najdubljim kulturnim slojem u
Evropi. Peina je smetene iznad reke Trebinjice. Otvor oko 16 metara visine, oko 15
metara dubine i oko 24 metra irine okrenut je prema jugu i delimino jugozapadu.
Peina je predstavljala u blizini vode tipino stanite paleolitskog oveka. Razvoj
kulturnih slojev otpoeo je u Crvenoj Stijeni pre 180.000 godina pre nove ere a trajao je
do gvozdenog doba , izmeu X i V veka pre nove ere.
O ivotu pripadnika ovekove vrste na teritoriji Crne Gore, pored Crvene
Stijene, svedoi jo preko 30 lokaliteta koji su otkriveni na crnogorskim prostorima . (2)
Zbog toga paleontoloke skeletne serije iz Crne Gore predstavljaju znaajno polazite za
izuavanje antropogeneze i omoguavaju nauni pristup nastanku i razvoju dinarskog
tipa, o kome jo uvek postoje neke dileme i neki neraieni problemi, ijem reavanju
doprinosi analiza
paleoantropolokog materijala i njegovo uporeuje sa
srednjovekovnim populacijama i savremenim stanovnitvom. Zbog toga paleontoloke

Petar Vlahovi

Dinarski tip i njegovi varijeti u Crnoj Gori

skeletne serije iz Crne Gore predstavljaju znaajno polazite

za izuavanje
antropogeneze i za praenje procesa geneze dinarskog antropolokog tipa.
V
Antropogeneza se na teritoriji savremene Crne Gore sigurnije moe pratiti od
eneolita, odnosno od III milenijuma pre nove ere. O tome svedoe nalazi iz Zetske
ravnice, odnosno sa obala reke Cijevne. Prema prouavanjima Boine Ivanovia
antropoloki materijal sa lokaliteta iz Zetske ravnice koji potie iz eneolitskog doba (III
milenijum pre nove ere), pokazuje da je u dananjoj Crnoj Gori,zbog useljavanja sa
strane, u to vreme dolo do promena u strukturi stanovnitva. Uz autohtono domae
stanovnitvo obrazovao se i doseljeniki supstrat. U bronzanom dobu, za iju se donju
granicu uzima kraj VIII veka pre nove ere, osteoloki materijal takoe ukazuje na
prisustvo raznovrsnih grupa koje se u Crnoj Gori prikljuuju ranim indoevropskim,
starobalkanskim, predgrkim populacijama. (3) U gvozdenom dobu, izmeu X i V veka
pre nove ere, u dananjoj Crnoj Gori su primetni uticaji sa ireg mediteranskog prostora
iz kojih su se izdvojile predilirske i ilirske populacije koje se antropoloki razlikuju od
srednjovekovnog i dananjeg crnogorskog stanovnitva. Za utvrivanje savremenih
antropolokih odlika od posebnog znaaja su nalazi na ipuru (Cetinje) koji pripadaju
razdoblju od kraja XV do kraja XVII veka. (4)
VI
Prema sadanjim saznanjima ontogenetski razvoj dinarskog antropolokog tipa
poinje u praistoriji. O tome svedoi paleoantropoloki materijal koji je pronaen kako u
Crnoj Gori tako i na znatno irem prostoru koji danas zahvataju populacije savremenog
dinarskog tipa.(5) Na formiranje dinarskog antropolokog varijeteta u Crnoj Gori bitno
je uticala gracilizacija i brahikefalizacija. Ovo potvruju nalazi iz Zetske ravnice i
nekih drugih lokaliteta u Crnoj Gori ukljuujui u to i srednjovekovne populacije sa
lokaliteta Momiii u Podgorici(6) Gracilizacija je uticala na smanjenje obima glave i
suavanje lica a brahikefalizacija se na osnovu osteolokog materijala u Crnoj Gori
istorijski moe pratiti od mezolitskog i bronzanog doba, a potom i kod srednjovekovnih i
kod savremenih crnogorskih populacija. B. Ivanovi je utvrdio da se kod Crnogoraca,
koji su tipini predstavnici dinarskog rasnog varijeteta, indeks glave kree oko 83 po
emu se crnogorske populacije veoma upadljivo razlikuju od ostalog doliho i
mezokefalnog stanovnitva Evrope. Pored toga crnogorske populacije imaju iroko lice i
veliku irinu izmeu jagodica (141 mm u proseku) koja nije uoena kod ostalih
slovenskih i neslovenskih evropskih populacija. Zanimljivo je takoe da,
po
prouavanjima Boine Ivanovia i ivka Mikia, dinarski kompleks Crnogoraca, u koji
spada brahikefalija i iroko lice, nema analogija sa morfolokim osobinama
paleoantropolokih serija koje potiu sa slovenskih nekropola iz ostalog junoslovenskog
prostora, ve se jedino mogu povezivati sa srednjovekovnim paleoantropolokim
materijlom iz Crne Gore. Ova svojstva Crnogoraca Boina Ivanovi povezuje sa

Petar Vlahovi

Dinarski tip i njegovi varijeti u Crnoj Gori

mezolitskim (nalazi na Vlascu) i rano neolitskim (nalazi na Lepenskom viru)

stanovnitvom erdapskog podunavlja i tako utvruje sukcesivnost Crnogoraca sa
drevnim stanovnitvom Balkanskog poluostrva i stvara novu sliku o razvoju populacija
na ovim prostorima u odreenom vremenu. Ovo utoliko pre to se kod recentnog
stanovnitva Crne Gore, po prouavanjima Boine Ivanovia, uoavaju odstupanja koja
ukazuju da se brahikefalija i irina lica u proteklih pet vekova, kod crnogorskih
populacija poveava dok se kod drugih slovenskih i evropskih zajednica sve vie
smanjuje. Prema tome ovaj problem, koji je B. Ivanovi prouio, ukazuje da
antropoloka problematika Crne Gore ima dublje korene i iri nauni znaaj.(7)
VII
Paleoantropoloki materijal koji je otkriven ne samo u Crnoj Gori nego i na
znatno irem geografskom prostoru pokazuje da se razvoj dinarskog antropolokog tipa
moe pratiti od praistorijskog pa sve do savremenog doba. Dinarski antropoloki tip sada
zahvata dobar deo Austrije i Dolomita u Alpama, Slovaku, deo Balkanskog poluostrva,
deo Bugarske, oblast Karpata, i Ukrajinu do Dnjepra. Ali, stanovnitvo koje pripada
dinarskom antropolokom tipu najkompaktnije je skoncentrisano u Crnoj Gori, zatim na
Balkanskom poluostrvu s izuzetkom Bugarske, Evropske Turske i Grke gde je
pripadnika stanovnitva dinarskog tipa znatno manje ili ga uopte nema.(8)
Dinarski antropoloki tip je najzastupljeniji u Crnoj Gori. Lobanju dinarskog
tipa,posebno onu iz Crne Gore, odlikuje brahikefalni oblik, iroko elo, iroko reljefno i
snano lice, iroka donja vilica i uoljivo ravno zaseen zatiljak.(9) Dinarski tip odlikuje
niz osobina morfoloke i funkcionalne prirode koje se odnose na sve delove organizma.
Tome, na primer, pripada telesna visina koja je u Crnoj Gori meu najviima u
Evropi.(10) Dinarac je inae, za razliku od drugih, tip dugolinijske respiratorne
konstitucije. Sa ovim se koreliraju i druge telesne proporcije. Lice je u korelaciji sa
telesno duinom i duinom ostalih delova tela. Duina ruku i nogu je uglavnom
proporcionalna prema visini. elo je visoko sa dubokim zaliscima i prelazima prema
slepoonim kostima. Nadoni luci su razvijeni. Obrve su guste i iroke, a nos prav i
orlovski povijen. Tamna kompleksija sa izraenom brahikefalijom i velikim kapacitetom
lobanje je,
takoe, znaajna odlika dinarskog antropolokog tipa u Crnoj
Gori.(11)(Ivanovi). Ove odlike su meusobno skladno povezane tako da predstavljaju
jednu impozantnu bioloku celinu. Dinarski antropoloki tip se po ovim odlikama u
svemu, sem u brahikefaliji, od drugih antropolokih tipova jer se pomenute osobine ne
zapaaju kod drugih brahikefalnih populacija.
Dinarskiki antropoloki tip je najzastupljeniji u Crnoj Gori. Lobanju dinarskog
tipa,posebno onu iz Crne Gore, odlikuje brahikefalni oblik, iroko elo, iroko reljefno i
snano lice, iroka donja vilica i uoljivo ravan zatiljak.(12) Dinarski tip odlikuje niz
osobina morfoloke i funkcionalne prirode koje se odnose na sve delove organizma.
Tome, na primer, pripada telesna visina koja je u Crnoj Gori meu najviima u
Evropi.(13) Dinarac je inae, za razliku od drugih, tip dugolinijske respiratorne

10

Petar Vlahovi

Dinarski tip i njegovi varijeti u Crnoj Gori

konstitucije. Sa ovim se koreliraju i druge telesne proporcije. Lice je u korelaciji sa

telesnom duinom i duinom ostalih delova tela. Duina ruku i nogu je uglavnom
proporcionalna prema visini. elo je visoko sa dubokim zaliscima i prelazima prema
slepoonim kostima. Nadoni luci su razvijeni. Obrve su guste i iroke, a nos prav i
orlovski povijen. Tamna kompleksija sa izraenom brahikefalijom i velikim kapacitetom
lobanje je, takoe, znaajna odlika dinarskog antropolokog tipa u Crnoj Gori. Ove
odlike su meusobno skladno povezane tako da predstavljaju jednu impozantnu bioloku
celinu. Dinarski antropoloki tip se po ovim odlikama u svemu razlikuje, sem u
brahikefaliji, od drugih antropolokih tipova jer se pomenute osobine ne zapaaju kod
drugih brahikefalnih populacija.
VIII
Na teritoriji Crne Gore uoeno je nekoliko varijeteta dinarskog tipa. Jovan
Erdeljanovi, koji je detaljno prouavao pleme Kue u Crnogorskim Brdima, utvrdio je
poetkom XX veka, da se u mukoj populaciji na ovom prostoru javlja antropoloki
varijetet dinarskog tipa koji odlikuje srednji, vii i visok rast. Zapazio je i otvoreniju
komleksiju i otvoreniju boju kose. Kao plavu boju kose Erdeljanovi je oznaio kosu
otvorenije boje, koja je ve pomalo svetlo ukasta, kao plave oi one u kojih se sa
manje daljine vidi samo isto plavetnilo bez ikakva tamnijeg tona ili tamnih pegica, dok u
tamno plavih oiju ima ba tih primesa.(14) Ovaj varijetet dinarskog tipa nii je rastom
pa se po toj osobini pribliava mediteranskom antropolokom varijetetu, to znai da
odstupa od klasinog dinarskog tipa.
Antropoloke osobine odraslog stanovnitva u podlovenskoj Crnoj Gori,
istorijskom jezgru Crne Gore i Crnogoraca, pokazuju najmarkantnije crnogorske
antropoloke odlike. Ameriki antropolog Kun (Coon C.S) je u svojoj knjizi Rase
Evrope(1939) u dinarskoj populaciji izdvojio poseban starocrnogorski podtip koji je,
po Kunu, koncentrisan severno od Skadarskog jezera u jugozapadnom planinskom vencu
Stare Crne Gore, istorijskom jezgru dananje Crne Gore i Crnogoraca. Prouavajui oko
800 osoba, Kun je utvrdio njihovu nadprosenu visinu (177 cm) i najveu telesnu teinu
(72 kg.) u poreenju sa drugim evropskim populacijama. Pored visokog stasa i velike
telesne mase ovaj starocrnogorski podtip od ostalih izdvaja krupna glava sa ravno
zaseenim potiljkom, zatim veoma iroko lice na kome tre jagodine kosti i veliki
zadebljali nos, kao i relativno oputene obrve sa primetno naglaenim gonijalnim
uglovima. Ovom uoavanju C. S. Kuna o odstupanjima od klasinog dinarskog tipa kod
Crnogoraca pridruuje se boja kose sa riim tonovima i svetla boja oiju. Kun je
pretpostavio da se ova atipinost dinarske rase kod stanovnitva podlovenske, odnosno
Stare Crne Gore, moe smatrati ostatkom ili ponovnom pojavom brahikefalizacije, koja
je odlikovala populacije gornjeg paleolita, to su u novije vreme potvrdili nalazi iz
Podunavlja i sa nekih drugih lokaliteta na Balkanskom poluostrvu.(15)
Jan Valik, eki antropolog, je 1937. godine objavio u Parizu rezultate svojih
prouavanja sa abljaka na Durmitoru i iz Pljevalja. Na osnovu ovih prouavanja Jan

11

Petar Vlahovi

Dinarski tip i njegovi varijeti u Crnoj Gori

Valik je izdvojio poseban durmitorski antropoloki podtip dinarskog tipa koji se

odlikuje visokim ili vrlo visokim stasom, velikom hiperbrahikefalnom glavom, oima
crne ili plave boje, crnom ili svetlo mrkom kosom, pravim ili orlovski (kukasto)
povijenim nosom i licem koje iznenauje svojom velikom irinom. Istraivanja su
obuhvatila oba pola i vrena su uz pomo Martinovog standardnog antropometrijskog
instrumentarijuma.(16)
Aris Puljanos, poznati grki antropolog, na osnovu istraivanja koja je objavio
1976.
godine, dokazuje da su Crnogorci sa abljaka (Durmitor) rastom najvei ljudi u Evropi
(173,5 cm). Pored toga imaju, slino starobalkanskim Epirotima, iroke glave ( indeks
86,73) i veliku bizigomatinu irinu (149 mm), najveu u Evropi. iroke, upadljive
jagodice se kombinuju sa primetnim gonionima. Zbog toga Aris Puljanos savremene
crnogorske populacije dovodi u vezu sa autohtonom balkanskom kontinentalnom
varijantom evropskog stanovnitva, koje je bilo starije od mediteranskog i vodilo je
poreklo od potomaka gornjopaleolitskih Evropljana.(17)
Valerij Pavlovi Alekseev, Petar Vlahovi i Boina Ivanovi su (1985), na
osnovu analiza osteolokog materijala sa nekih lokaliteta iz Crne Gore, zapazili da se na
savremenim crnogorskim populacijama moe uoiti odreena slinost sa drevnim
stanovnitvom Balkanskog poluostrva i onim kombinacijama koje su tipine za
mezolitsko i rano neolitsko stanovnitvo erdapskog podunavlja.(18)
IX
Antropoloka prouavanja o kojima je napred govoreno pokazala su da se kod
savremenog crnogorskog stanovnitva, pored uobiajenih dinarskih, zapaaju i neke
karakteristike koje nisu tipino dinarske. U Crnogorskom primorju, do velikih migracija
selo-grad koje su masovnije otpoele od ezdesetih godina XX veka, ivelo je
stanovnitvo sa meovitim
mediteransko dinarskim osobinama. Ovaj
varijetet
primorsko dinarskog tipa utvrdio je i Jovan Erdeljanvi poetkom XX veka prilikom
prouavanja plemena Kua. Jan Valik je izdvojio i opisao durmitorski antropoloki
podtip. Kun je meu rasama Evrope opisao u dinarskim populacijama i starocrnogorski
podtip. Aris Puljanos je savremene crnogorske populacije doveo u vezu sa potomcima
autohtonih gornjo paleolitskih Evropljana. Alekseev, Vlahovi i Ivanovi su, na osnovu
analize osteolokog materijala sa nekih nedavno otkrivenih lokaliteta u Crnoj Gori, uoili
odreenu slinost crnogorskih populacija sa drevnim stanovnitvom Balkanskog
poluostrva i mezolitskim i ranoneolitskim populacijama erdapskog podunavlja. Sve
ovo potvruje da su se na prostorima Crne Gore , posebno u njenim visoko planinskim
oblastima, pod dejstvom prirodnih, istorijskih, drutvenih, kulturnih i drugih inilaca,
stvarali i razvijali posebni varijeteti dinarskog tipa.

12

Petar Vlahovi

Dinarski tip i njegovi varijeti u Crnoj Gori

X
Razmatranja o kojima je ovde bilo rei pokazuju da je dinarski antropoloki tip
prvo uoen kod stanovnitva Crne Gore i uveden u antropoloku nauku na osnovu
neposrednih terenskih prouavanja J. Denikera i pojedinih njegovih identifikacionih
parametara koji su u to vreme bili tipini kod crnogorskog ivlja. Zbog toga se Crna
Gora smatra i prihvata kao matina oblast nastanka i razvoja dinarskog antropolokog
tipa.
Ontogenetski razvoj dinarskog antropolokog tipa se u Crnoj Gori moe
dokumentovano pratiti od daleke praistorije pa sve do savremenog doba. Dosadanja
antropoloka prouavanja su pokazala da je dinarizacija u Crnoj Gori autohton proces
koji je bitno uticao na stvaranje odreenih antropolokih odlika kod pojedinih etnikih
zajednica koje su ivele ili ive na dananjim crnogorskim prostorima kao i kod
stanovnitva ireg dinarskog planinskog podruja po kome je dinarski antropoloki tip i
dobio svoje ime.
Analiza antropolokog materijala do koga se dolo, ne samo u Crnoj Gori nego i
na irim balkanskim prostorima, pokazuje faze kroz koje se razvijao i modifikovao
dinarski antropoloki varijetet. Po svoj prilici u tome nisu zanemarljivi ekoloki inioci i
prilagoavanje geografskim i antropogeografskim iniocima koji su takoe imali
znaajan uticaj koji su, kao posledica meusobog destva oveka i prirode, uticali i na
ovekove biofizike odlike.
Prouavanja dinarskog antropolokog tipa su pokazala da je savremeno
crnogorsko stanovnitvo vremenom dobilo neke antropoloke osobine koje odstupaju
od klasinog dinarskog antropolokog oblika po kojima se sada razlikuju od savremenih
evropskih populacija. Savremena prouavanja rasta i razvoja dece od 6 do 17 godina su
pokazala, da se u Crnoj Gori neke antropoloke specifinosti razvijaju ve u toku rasta.
Kod savremenog crnogorskog stanovnitva uoena je natprosena brahikefalizacija i
bizigomatina irina. Crnogorci
po indeksu glave zauzimaju elno mestu meu
evropskim populacijama.Ovi parametri kod drugih evropskih zajednica ili stagniraju ili
opadaju a u crnogorskim populacijama pokazuju dalji porast. Zbog toga se menja indeks
glave, raste irina lica i dobija natprosene vrednosti u odnosu na druge evropske
zajednice, kod kojih ovi parametri opadaju ili stagniraju. Iz ovih razloga crnogorske
populacije zauzimaju danas posebno mesto meu savremenim populacijama Evrope i
Sveta.
1.

2.

Literatura:
J. Deniker, Rase i narodi na zemlji, CID, Podgorica 2002., 270- 271
J. Deniker, La populasion de la Dalmatia, Bull. Soc. Anthropol., Paris 1886.
J. Deniker, Les races de l Europe,Bull. Soc. d Anthropol., Paris 1897., p. 189-291
L Anthropologiee 1898., p. 131 (av.carte) et Les races de l Europe. I-re partie,
L indice cephal., Paris 1899. ; Uporedi: P. Vlahovi, Dinarski tip i njegove antropoloke
karakteristike, Glasnik Antropolokog drutva Jugoslavije, sv. 34, Beograd 1998/99., str. 67-71
B. Ivanovi, Antropogeneza i adaptacija Crnogoraca, Glasnik Antropolokog drutva Jugoslavije, sv.
35, Beograd 2000., str.34; . Markovi, Neolit Crne Gore, Beograd 1985.

13

Petar Vlahovi

3.
4.
5.
6.

7.
8.
9.
10.
11.

12.
13.
14.

15.

16.
17.
18.

Dinarski tip i njegovi varijeti u Crnoj Gori

B. Ivanovi, Antropogeneza i adaptacija Crnogoraca, str. 35-38

B. Ivanovi, Antropogeneza i adaptacija Crnogoraca, str. 41
B. Ivanovi, Antropogeneza i adaptacija Crnogoraca, str. 34 i dalje
B. Ivanovi- M. Bakovi, Kasnosrednjovekovna nekropola Momiii-Podgorica, Glasnik
Antropolokog drutva Jugoslavije, sv. 36, Beograd 2001., str. 13; P.Vlahovi, Juni Sloveni u svetlu
biofizike antropologije (prilog brahikefalizaciji i dinarizaciji), Glasnik Antropolokog drutva
Jugoslavije, sv. 36, Beiograd 2001.,str.7
B. Ivanovi, Njego-antropoloki atlas,Podgorica 2002.,87-89
B. Male, Rasni tipovi Balkanskog poluostrva, Knjiga o Balkanu II, Beograd 1937., str. 255
Miki, Antropoloka struktura stanovnitva Srbije,Etno-antropoloki problemi, knj. 4, Beograd
1988., str. 127
B. Ivanovi, Durmitorci antropo-ekoloke osobine, Titograd 1987.,86
B. Ivanovi, ipur-cetinjska nekropola i skeletna populacija, Podgorica 1998.,str. 108 i dalje; B.
Ivanovi, Njego-antropoloki atlas, Podgorica 2002., str. 86 ; P. Vlahovi,.Antropoloke odlike
Crnogoraca, Istorijski zapisi, godina LXXV, Podgorica 2002, sv. 1-2, str. 13
. Miki, Antropoloka struktura stanovnitva Srbije, Beograd 1988.,str. 127
B. Ivanovi, Njego-antropoloki atlas, str. 86; B. Ivanovi, Durmitorci, str. 146
J. Erdeljanovi, Kui, pleme u Crnoj Gori, Srpski etnografski zbornik VIII, Naselja srpskih zemalja,
knj. 4, Beograd 1907., str.180 ; B. Male, Rase kojima pripadaju Srbi i Hrvati,Socijalno medicinski
pregled, God. IX, Beograd 1937., str. 254
Uporedi: Coon C. S., The Races of Europe, New York 1939. ; Uporedi : B. Ivanovi, Crna Gora i
Crnogorci u antropolokoj literaturi na kraju XX vijeka,Glasnik Antropolokog drutva Jugoslavije, sv.
34, Beograd 1998/99., str. 24
J. A. Valik, Etudes anthropologiques sur les Montenegro du Durmitor,
L Anthropoloogique, 47, 3-4 , Paris 1937.
A. N. Poulianos, Montenegrins versus other Balkan people,Zbornik radova, Posebna izdanja
Antropolokog drutva Jugoslavije, sv. 3, Beograd 1976.
Opirnije u : V. P. Alekseev, P. Vlahovi, B. Ivanovi, K morfologieskoj harakteristike ilirijskogo
naselenja ernogorii, Sovetskaja etnografija 6, Moskva 1985.

Abstract
Dinara type and its varieties in Montenegro
Dinara type was discovered, described and introduced to science by the famous
anthropologist Jan (Ivan) Deniker in late 19th century in Montenegro. According to
Deniker, the basic features of Dinara type are: tall stature, dark skin color, dark hair and
eyes, oval face, straight or pointed nose, thick and prominent eyebrows and protruding
cheekbones (zygomas). Later on, anthropologists (N. upani, J. Erdeljanovi, B. kerlj,
B. Male, J. Valik, Coon C.S., A. Puljanos, P. Bojev, B. Ivanovi, P. Vlahovi and
others) conducted a more detailed anthropological study of Dinara type and thus pointed
to some of its subgroups in Montenegro (seaboard, central, Durmitor, mountain and other
subgroups). Beside common features, those subgroups also have some specific
characteristics which were caused by adjusting to natural environment and prevailing
living conditions. There will be more explanations about these varieties in my
presentations.
Keywords: Dinara race, Montenegro, varieties

14