Professional Documents
Culture Documents
2 Nhng c ch ca s bt n nh
C mt s dng chy tng tng ng vi nhng nghim ~ bit ca nhng phng
trnh chuyn ng phi tuyn. Mt s t hn th n gin phn tch chi tit s
bt n nh ca chng. Vy th nhng nghin cu s thy ng lc hc n nh i
su vo nhng vn nh . Chng ti phi nghin cu s n nh ca vi lp dng
chy tng n gin,ch yu l dng phng, i xng trc hay i xng cu. Nhng
tnh n gin ca chng li khng ch r c mt s c im chung ca s bt n
nh, c bit l dng ba chiu, nh dng chy ko di ca ca nhng ng xoy.
hiu rng hn s thy ng lc hc n nh ta a nhng dng c bn n{y nh
nhng nguyn mu v n c th phc tho nhng c ch vt l quan trng ca s bt
n nh.
C th ni rng s bt n nh xut hin bi c s ri lon n{o ca s cn
bng nhng ngoi lc, qun tnh v ng sut nht ca mt cht lng. Chng ti s
bn lun nhng ngoi lc u tin. Ta quan tm nhng ngoi lc ca s ni trong
mt cht lng vi mt khc nhau, sc cng mt ngoi, nhng lc t thy ng.
N thm tin li khi ta coi nhng lc ly t}m v{ Coriolis nh nhng ngoi lc khi c
s quay ca ton b h thng m cht lng di chuyn. Nu cht lng nng trn lng
nh th r rng rng nhng cht lng nng s chuyn ng xung di do t|c ng
ca trng lc. Mt s bt n nh tng t xy ra trn mt t do ca mt thng cha
cht lng khi n chuyn ng xung di vi gia tc u ln hn gia tc trng
trng. Tht ra c mt tnh tng ng gia bi ton bt n nh ca mt cht lng
vi mt bin thin, tc l s i lu Benard vi bin l mt phng ngang, v bi
ton bt n nh ca dng chy xo|y i xng trc ca cht lng ng nht, c gi
l{ c|c xo|y Taylor c gii hn bi hai hnh tr ng trc quay. S tng ng ca
mt l{ bnh phng ca lu s. Nu ln ca lu s ca dng chy Couette xung
quanh v bn trong hnh tr ln hn so vi ln ca lu s xung quanh vng
ngoi, lc ly t}m c xu hng y cht lng gn mt trong hnh tr nh mt s bt
n nh. S bt n nh ly tm ny c th cng xut hin trong nhng dng chy dc
theo mt mt cong cng nh mt tng lm ca mt knh. Sc cng b mt th lm
gim s tng din tch ca mt v v th to nn mt nh hng n nh, c bit
trn nhng s ri lon vi chiu di nh. Mt t trng c th ngn chn chuyn
ng ca mt cht lng dn in ngang qua nhng ng sc t tnh v{ do thng
thng th lm n nh nhng dng chy ny.
Trong trng hp khng c bt k ngoi lc hay nht no, cht lng
chuyn ng theo s cn bng gia qun tnh ca n vi nhng ng sut trong ca
p sut. Mt s ri lon nh c th lm mt i s cn bng n{y. Xu hng ca cht
lng l chuyn ng di nhng gradient p sut, khuych i nhng s ri lon
ca nhng dng chy nht nh v{ do to ra s bt n nh. S bt n nh ny c
th c miu t chnh x|c hn di dng tng t|c ca nhng ng xoy, n lm
kh nng di chuyn bng i lu v{ tri ra bi chuyn ng ca cht lng.
thng v phng trnh vi phn tng phn, nhng phi a nhng nh ngha n{y
m rng nhng kin thc vt l ca chng ta.Vic s dng c|c nh ngha nh b
khuy ng nh , mt i,ri lon ca ln tng ng thng l r rng tr
khi cc dng chy c bn l khng n nh hay khng tuyn tnh. nh ngha cho hai
trng hp ny vn ang g}y tranh c~i v{ s c tho lun trong 48 v chng
7. Tuy nhin ti thi im ban u, quan trng l chng ta hiu nhng ri lon pht
trin nh th no theo thi gian ch khng phi l tranh ci v nh ngha s n
nh ca chng.
N c th gip ngi c c xu hng ton hc cng thc ha nhng nh ngha n{y.
Tuy nhin ngi c c xu hng vt l c th b qua on ny, v trong hu ht
nhng ng dng th vic xy dng mt cng thc nh ngha l khng cn thit. V
d l thuyt n nh ca h phng trnh vi phn thng, ta ni dng chy c bn l
n nh(theo ph|n o|n ca Liaponov) nu cho mt s bt k bt k 0 , th tn
ti mt s dng (ph thuc ) sao cho:
th
Hoc
Nhng nh ngha n{y khng tha mn khi tiu chun ca dng chy c bn tng
hay gim |ng k theo thi gian. Sau mt tiu chun ph thuc vo thi gian c
th c la chn t thc nghim hay quan st bng thc nghim cho tnh n nh.
Nhng ri lon khc c th dn ti s bt n nh t nhng thay i nh trong iu
kin bin do khng tun theo qui lut ca t nhin hay nhng thit b th nghim
khng hon ho. Ton hc x l nhng nhiu lon ny lin quan ti s ri lon ban
u ca dng chy c bn.
Ngoi ra ta cng nhn dng chy c bn l khng th ngay lp tc thit lp trong
phng th nghim hay xut hin trong t nhin. Thay v mt dng chy c bn n
nh pht trin trong khng gian hoc thi gian cho n khi n mt n nh v bn
cht ca s n nh c th b nh hng bi cc phng php tin tin.
}y chng ta xem xt dng chy c bn n nh v gi s rng phng trnh
chuyn ng v{ c|c iu kin bin c th c tuyn tnh ha cho cc ri lon
nh. S tuyn tnh ha l{ n gin trong l thuyt v thc hnh. Cc s
gia
ca tng vn tc u(x,t) v p sut p(x,t) ca dng
chy nhiu lon nh hn nhng gi tr tng ng ca n vi dng chy c bn, l b
qua.Qua ta thu c mt h phng trnh vi phn tng phn ng nht tuyn
tnh v{ c|c iu kin bin. Chng c cc h s c th khc nhau theo khng gian
nhng khng khc nhau theo thi gian bi v dng chy c bn l n nh. Kinh
nghim vi phng php tch bin v bin i laplace th nghim tng qut ca h
c th biu din nh phn thc ca tch phncc thnh phn, mi thnh phn khc
nhau e st theo thi gian cho mi s phc s i . H tuyn tnh n{y x|c nh gi tr
ca s v cc gi tr ca ring tng ng nh gi tr ring v{ h{m c trng.
Nu dng chy c bn c i xng n gin, h tuyn tnh c th c chuyn vi
mt s bin khng gian cng nh thi gian. V d dng chy Poiseuille c vn tc v
p sut tng ng l:
a ra nghim
. Thng th chng ta s dng nhng bin khng
th nguyn hiu s n nh ng lc hc tt hn. Chng ti s s dng mt du
sao nh mt ch s di dng th nguyn v b qua du sao vi dng khng th
nguyn, khi ta s dng hai dng ca cng i lng vt l. i khi chng ti s ch
cn dng th nguyn v v vy khng nn s dng nhng du sao. Nh vy t nay v
sau chng ta c th vit
khng th nguyn ca mt dng chy. V d cho dng chy phng Poiseuille chng
ta ly tng ng
p p* / V 2 , U U* / V , . . .
Mt dao ng ring ph thuc vo s m thi gian vi mt s m phc. l{
phn (ca mt nghim phc, m nhng phn thc v phn o l nhng nghim ring
r v h l tuyn tnh. V th, bi quy c, chng ta s cp r rng vic ly phn
thc. Nh vy, v d dng Poiseuille, chng ti s vit vn tc hn lon thc n
gin l
u ' uest i ( kx n )
thay v biu thc thch hp
c th khng l mt hm ty ca
nhng
Trong
= constant. H nhng dng song song th c phn hn ch khi c
bc cao nht l bc hai ti
.Tuy nhin,n gm hai trng hp quan trng vi
dng khng th nguyn:
+ Dng chy phng Couette:
Trong V bng vn tc ca tm trn v L bng na chiu rng ca knh; v
+Dng chy phng Poisuille:
Trong V l{ vn tc cc i ti trung tm ca knh bng
v L
bng na chiu rng ca knh. Bi vy ta c mt h tham s ca nhng dng song
song tuyt i n c th c xem l mt t hp tuyn tnh ca dng phngCouette
v dng phng Poiseuille. Nhng phng trnh ch o s c dn ra trong mc
ny da trn gi thit dng c bn l song song tuyt i. Tuy nhin, ni chung hn,
nhng kt qu phng trnh c th c s dng d xem xt s n nh ca nhng
dng gn song song.Mt dng c bn hai chiu
gi l gn song
song nu
H nhng dng gn song song nh vy bao gm nhiu dng quan trng, chng hn
nhng lp bin, jets, shear layers.
Nhng phng trnh tuyn tnh ca s chuyn ng c dng:
Trong
Trong vic xem xt nghim ca nhng phng trnh (25.5) ta s phn tch trc tip
dng chun tc v{ sau ta s tm tt tng quan bi ton gi tr ban u . Nh vy,
khi u' v p ' c dng (21.6)
chng ta thu c
Nhng phng trnh n{y c cng cu trc ton hc nh phng trnh (25.6) v
(25.7) vi
v{ nh vy chng ta nh ngha b{i to|n hai chiu tng
ng. Ni ring, khi
th dn ti
v v th chng ta c:
+ nh l Squire. thu c s Reynolds ti hn ti thiu ch cn xem xt
nhng nhiu lon hai chiu.
Bi vy trong phn k tip chng ta ch ch xt ti nhng nhiu lon hai chiu v
n thun tin biu din nhng phng trnh ch o di dng hm dng
hay bin
( cf. phng trnh (21.13) v{ (21.14)). Phng trnh
tuyn tnh ca tnh xoy cho nhiu lon hai chiu c th c vit di dng
trong
l thnh phn y ca tnh xoy. T phng trnh ny, hc t phng
trnh (25.6) vi
, th
tha mn phng trnh Orr- Sommerfeld
Vi iu kin bin:
Quan h gi tr ring cho bi ton hai chiu th co dng n gin sau:
Mc d phng trnh Orr- Sommerfeld c dn ra trn gi thit dng c bn l
song song tuyt i, trong vic gii quyt nhng thuc tnh nht nh ca phng
trnh thun tin ta gi thit tng qu|t hn U(z) l mt hm gii tch ca bin
phc z. Phng trnh (25.12) khng phi ch c lp vi bin z m nhng tham s ,
c, R cn c xem xt nh bin phc. Nhng nghim ca phng trnh (25.12) l{
nhng hm tch phn ca z, , c, R v{ nu nhng iu kin bin (25.13) c |p t
cho nhng gi tr hu hn ca z th quan h gi tr ring (25.14) cng l{ mt hm
tch phn ca , c, R. Nh vy nu l{ mt tp hp lin tc ca nhng gi tr ring
c vi nhng gi tr ~ cho ca v{ R , theo l thuyt ca hm gii tch, phng trnh
(25.14) s quy v mt ng nht thc. Phm vi gi tr ring cho bi ton nht v th
phi hu hn . L l ny ca Lin (1961). Cho nhng dng v bin , Chng hn, kiu
lp lp bin, l l ny khng thch hp. Nghin cu gn }y bi Jordinson (1971),
Mack(1976), Murdock & Stewartson (1977), Antar & Benek (1978), v Grosch &
Salwen (1978) c c cho thy phm vi lp bin Blasius l mt s hu hn ca
nhng gi tr ring ring bit, nhng s tng vi R, v min lin tc cho nhng hm
c trng bin i hnh sin khi
trong bi ton n nh theo Thi gian, ta xem xt s gia tng ca mt nhiu lon
trong mt khong thi gian, chng ta cho v{ R l{ thc v c nh. Quan h gi tr
ring (25.14) c x|c nh l mt tp hp ri rc ca nhng gi tr ring cj (j=
1,2,....) , m{ thun tin , ta sp xp theo th t ch s (bc) tng dn,v d.
. S ph thuc ca gi tr ring ci trn nhng tham s v{ R th v
cng phc tp, thm ch cho nhng dng n gin nh dng phng Couette hoc
Poiseuille v c th ch ra s thay i bc khi v{ R thay i.
tin li ta gi s quan h gi tr ring (25.14) ~ gii c gii cho c v vit n
dng :
Nu mt hoc nhiu kiu n nh trung lp tn ti m ci = 0 th
v
nhng ng cong ca s n nh trung lp n{y c cho bi
. thit lp
nhng ng cong trung lp ny biu din cho lp bin n nh th cn ch ra ci s
thay i du khi i qua im un cong trung lp. iu ny yu cu s phn tch chi
tit hn mi quan h gi tr ring khi bn lun, chng hn, bi Lin (1945).
Khi min gi tr ring l hu hn n ph hp quy lut t nhin xem xt bi
ton gi tr ban u bi mt s m rng di dng nhng h{m c trng
.
Trn vic xem xt wavenumber duy nht theo phng x, s m rng c dng
Trong s ph thuc ca
v
vo v{ R c th biu th r rng. S l
chui ny kh phc tp v thung kh phn tch cho nhng gi tr ln ca R v
nhng h{m c trng
khng c gii hn khi
. Cho gi tr ca v{
R c nh, tuy nhin, mt cu hi quan trng lin quan nhng iu kin bn di
hm f(z) c th c m rng theo dng