X NGH - T V NGI

n th Tn Quc cng Nguyn Cnh Hoan ti Trng Sn, Lng

BC TH NGOI GIAO U TIN GIA VIT NAM V NHT BN

BC QUC TH CA MT NGI NGH
n T Quang
Gia thng 4/2014, bo ch Nht
Bn v Vit Nam a tin v vic: Bo
tng quc gia Kyushu thnh ph
Saifu, tnh Fukuoka tuyn b va tm
thy bc th c nht ca vng
quc An Nam (Vit Nam) gi n
Nht Bn.
Trc y, theo cc hc gi am
tng ti Nht Bn v Vit Nam
nhn nh, th bc th do Thy Quc
cng Nguyn Phc Nguyn gi cho
c Xuyn Gia Khang (Tokugawa
Ieyasu) nc Nht Bn vo nm
Hong nh th 2 (1601) c xem l
bc th ngoi giao sm nht gia
Vit Nam v Nht Bn. Bc quc th
trn c nin i sm hn bc th
ca Thu Quc cng 10 nm. Nh
vy, y l Bc th ngoi giao u
tin gia Vit Nam v Nht Bn
tnh ti thi im hin ti.

S 11/2014

Theo tin a, bc th c chiu rng 33,3cm v

chiu di 34,9cm. Cn c theo bc nh chp nguyn
bn bc th hin ang lu gi ti Bo tng quc gia
Kyushu do cc phng vin thng tr ti Nht Bn
ng trn bo Vietnamplus, chng ti thy bc th c
179 ch Hn vit trn giy d, mc d tri qua 423
nm nhng ch vit vn cn r nn chng ti rt thun
li trong vic tip cn vn bn ny. c bit, pha bn
phi bc th c ch (Th) c vit rt ln ch
y l vn bn th t, pha di ch Th l du hoa
p c kch c tng ng vi ch Th.
1. Bc quc th ni g?
Bc quc th ca nc ta gi sang Nht Bn c
vit bng ch Hn bi y l th ch c s dng
chnh thc ti Trung Hoa, Vit Nam, Hn Quc (Triu
Tin) v Nht Bn di thi phong kin. Tuy khng
cng ting ni nhng c 4 nc u s dng ch Hn
nn khng l khi nhng tr thc cc nc k trn
thng dng phng thc bt m (vit ch Hn ra
giy) giao tip vi nhau hay nhng s gi nc ta
v s gi Triu Tin thng vit tng nhau nhng bi
th ch Hn. Trc ht, tin theo di, chng ti xin
c ghi li nguyn vn (cng phin m) v dch bc
quc th ny ra ting Vit nh sau:
Tp ch

KH-CN Ngh An

[43]

X NGH - T V NGI
* Nguyn vn:

* Phin m:
An Nam quc Ph ng Phc Ngha hu
Nguyn tc th vu: Nht Bn quc quc vng
ta h. Thit vn: tn gi, quc chi bo, thnh s
ng tu. Tin nin, kin Trn Lng Sn tu
bn quc v quc vng hiu hng tng. Hu
tng nht chch d ph Trn Lng Sn tng
hi quc vng, k to tiu bt nng ti. Hu ho
hng nh chu, v du ci nht bnh, tng nha
nht kin, ho tr nh tht k d quc vng d
tu hiu tn. Minh nin, Long Nham hu o bn
quc v Trn Lng Sn tnh ti vt v kin. T
hu v du ci nht bnh, ti k d quc vng vi
tn. Quc vng nh hiu bn quc k vt, nhng
khin Long Nham tng ho kim nh bnh, ho
gip y nht lnh tu d Nguyn c mi k vt k
hi. Quc vng d thng lng quc vng lai
giao tn chi ngha. T th.
Quang Hng thp t nin nhun tam nguyt
nh thp nht nht.
* Dch ngha:
(Tc hiu) Phc Ngha hu (h) Nguyn
(gi chc) Ph ng nc An Nam knh th
n Quc vng in h (1) nc Nht Bn. Ti
trm nghe rng: ch tn l bu vt ca quc gia,
tht ng phi vun p. Nm ngoi, ti gp Trn
Lng Sn (tn 1 ngi Nht) n t nc
chng ti v bo rng Quc vng c thch loi
voi chin. Ti c 1 con voi, bn giao cho Trn
Lng Sn em v tng Quc vng, nhng v
tu nh nn khng th ch c. Ti lin ly 2
cy trm hng tt, 1 ci lng che ma, 1 kin
ng voi v 1 tp vi gai gi ti Quc vng
vun p lng hiu tn. Nm sau, Long Nham (tn
1 ngi Nht) li ti t nc chng ti v ni
rng Quc vng cha thy Trn Lng Sn v
nhng ti vt (k trn). Vy nay, ti c 1 ci lng
che ma, li gi n Quc vng gi ch tn.
Nu nh Quc vng thch cc vt l ca t
S 11/2014

Bc quc th

nc chng ti th hy sai Long Nham em 2 thanh

gm tt, 1 b o gip tt gi cho ngi h Nguyn
mua c cc vt l ( Nht Bn) ng y a
v. y l Quc vng m ra ci ngha giao tn
qua li gia hai nc ri vy. Nay th!
Ngy 21, nhun thng 3 nin hiu Quang Hng
th 14.
Bc quc th vit vo nm Quang Hng th 14,
tng ng Cng lch nm 1591. Nc ta lc by
gi ang l triu vua L Th Tng, cn ti Nht Bn
l thi k Azuchi-Momoyama, Thin hong GoYzei (Hu Dng Thnh Thin
Hong).
2. Tc gi bc quc th?
Khi pht hin ra bc quc th, c nhiu nh
gi v nhn nh ban u v n, tuy nhin phn a
kin u cho rng: Ngi gi bc th ny c cho
l mt nhn vt c a v cao c lin quan n Triu
nh nh Nguyn ang nm quyn cai qun min
Trung Vit Nam thi k (Theo bo Vietnam+)(2).
Chng ta thy rng, thi im lc by gi, nm 1591,
khng th c vic nh Nguyn ang nm quyn cai
qun min Trung Vit Nam bi nm 1802, tc hn
200 nm sau, triu Nguyn mi c thnh lp.
Trang vanchuongviet.org cho rng: Nhiu hc
gi ln ting v cng m ci, thc khng nh
ch quyn bin o ca cha Nguyn Hong. Gi
y, trong trin lm thm mt cng trng ca ng
cng c nu r: t quan h bang giao gia hai
nc. N th hin qua quc th do chnh quyn cha
Tp ch

KH-CN Ngh An

[44]

X NGH - T V NGI
Nguyn Hong gi Mc ph Hideyoshi (Nht
Bn) t quan h giao thng. Quc th
nin hiu Quang Hng th 14, triu L Trung
hng 1591(3).
Nhn nh ny cng khng chnh xc. Bc
quc th ny cng khng th do Nguyn
Hong vit bi ti nm 1593, ng vn cn
Thng Long v Sn Nam, v cha c thc
rch i sn h tch ri khi chnh th i
Vit. Hn na, Nguyn Hong lc by gi c
tc l oan Qun/Quc cng ch khng phi
Phc Ngha hu.
Ngay t dng u tin, bc quc th ghi r
chc quan ca ngi gi l Ph ng.
y l chc ph ca chc ng hoc
i ng - chc quan ny xut hin trong
cc bc th ca ng Quan Vn L
Hu gi sang Nht Bn ngy 13 thng 5 nm
Hong nh th 11, hay nh trong bc th
Qung Ph Hu Nguyn Cnh H gi Quc
vng Nht Bn ngy 20 thng 2 nm Hong
nh th 11 cng c nhc ti vic i
ng Th Qun cng cu vt v nui dng
cc thng nhn Nht Bn trong v m
thuyn ti ca bin an Thai (Ca Hi). Chc
ng ny tng ng vi chc Tng c
hoc Tun ph, tc chc quan ng u 1 vng
hnh chnh. Bc th ny do Ph ng vit,
nh vy mt phn khng nh bc th ny gi
sang Nht Bn t pha chnh ph L Trnh (tc
chnh quyn ng Ngoi sau ny) ch khng
phi t Tng trn tng qun kim qun Thun
- Qung (tc chnh quyn ng Trong sau
ny). Bi, th t ng Trong phi do chnh
Cha Nguyn thc hin, trong khi ng
Ngoi, nhiu quan chc di quyn Cha Trnh
cng c php th t qua li vi Nht Bn.
Ti ng Trong, ch c 2 ngi c th gi th
bang giao vi ngoi quc l v Tng trn
(cha) v Trn th Qung Nam (chc ny
thng gn vi con trai Cha Nguyn - ngi
s k v ngi cha). Cn ti ng Ngoi, nhng
ni no c thng cng quc t, c khch bun
nc ngoi n bun bn th v quan gi chc
v quan trng ti a phng vn c php
vit th bang giao.
Bc th ghi r tc hiu v h ca ngi
vit l Phc Ngha hu h Nguyn.... Theo
vn phong xa, khi giao thip qua li bng hnh
thc vn th, ngi vit khng ghi trc tip, r
S 11/2014

Tin Nht Bn di sng Lam

(Nh su tm: o Tam Tnh)

rng tn ch v tn hy ca mnh. Bc quc th ny

cng vy, tc gi bc th khng r tn (danh) m
ch vit tc hiu cng vi h (tnh) ca mnh. iu
ny vn c mc nh, nn kh bnh thng trong
vn phong thi phong kin, song li khin cho vic xc
nh danh tnh y ca gii nghin cu hin nay
gp nhiu kh khn. y l cha k vic trng lp cc
tc hiu gia nhng ngi khc nhau, nh: u l
Xun Qun cng (XQC), c ti 3 v l XQC Ng Tr
Ha, XQC Nguyn Nghim, XQC Tn Tht Xun; u
l Tn Quc cng (TQC) c 2 v l TQC Trnh Bnh
v TQC Nguyn Cnh Hoan; u l oan Qun cng
(QC) c 2 v l QC Nguyn Hong, QC Bi Th
t; u l c Lc hu (LH) c 2 v l LH
Nguyn nh c (thi vua Nguyn) v LH - Thi
gim ty L gim (thi cha Nguyn) Tuy nhin, iu
khc bit nhn bit l tuy c cng tc hiu
nhng h tn v thi i ca cc nhn vt th khc nhau
rt r. V vy, ngi tho bc quc th ny chc chn
phi l ngi h Nguyn. Chng ti tra trong nhiu b
quc ch cng nh phng ch, ch thy Phc Ngha
hu xut hin trong s ph h ca dng h Nguyn
Cnh v b tiu thuyt chng hi Thin Nam lit
truyn Nguyn Cnh th Hoan Chu k (gi tt l
Hoan Chu k) vi tn h y l Phc Ngha hu
Nguyn Cnh oan. Vy liu Phc Ngha hu h
Nguyn c ni ti trong bc quc th c phi l
Phc Ngha hu Nguyn Cnh oan trong Hoan Chu
k khng?
Th nht: Trong kt cu ca cc tc phm vn hc
thi by gi, bt k mt trc thut vn chng no
Tp ch

KH-CN Ngh An

[45]

X NGH - T V NGI
cng u mang trong mnh nhng yu t c
trng, th hin quy lut c th bt bin ca
quan nim vn hc ngh thut thi trung i l
vn - s - trit bt phn, tc mt tc phm
u mang trong mnh vn hc, s hc v trit
hc - 3 yu t ha quyn kh tch ri. Do ,
loi hnh tiu thuyt chng hi nh Hoan
Chu k c s ha trn gia 60-70% yu t
hin thc cng vi 30-40% yu t h cu. Hin
thc th hin nhng bin ng thc t, nhng
tn tui, tc hiu, chc quan, th th c th
ng vi s thc lch s. Cn li, vic xy
dng hnh tng nhn vt vi tnh cch, nhn
cch, trnh , cng nh cc li i thoi, li
k th s c h cu nhiu hn nhm th
hin r mun ca ngi vit. Chnh v vy,
chng ta vn c th tin tng nhng s kin v
nhn vt c nhc ti trong Hoan Chu k
u l nhng nhn vt c tht trong lch s.
Th 2: Ngoi tnh cht l mt tc phm vn
hc, s hc, Hoan Chu k cn c xem l
mt b ph h ca dng h Nguyn Cnh. N
ghi chp chi tit n tng ngi vi y
thng tin lin quan nh tn hy, tn t, tn hiu,
tc hiu, chc quan, tn m ... Hn na,
Hoan Chu k do chnh ngi trong dng h
Nguyn Cnh vit nn, v th h khng th xy
dng mt nhn vt khng c tht lm xo
trn th th v sai lc cc thnh vin trong
dng h.
Th 3: Xt thm thi im xut hin bc
quc th ca Phc Ngha hu gi nh ng
cc Nht Bn l vo khong i vua L Th
Tng (1567-1599), rt trng khp vi mc
thi gian m Thi ph Tn quc cng Nguyn
Cnh Hoan cng cc con nh Nguyn Cnh
Kin, Nguyn Cnh Hi... v c Phc Ngha
hu Nguyn Cnh oan nm gi cc chc v
quan cao cp phc v cho s nghip trung
hng nh L.
Th 4: iu c bit hn l dng h
Nguyn Cnh vo thi im lc by gi cn c
Th Qun cng Nguyn Cnh Kin (anh rut
ca Phc Ngha hu Nguyn Cnh oan) v
Qung Ph hu Nguyn Cnh H (chu rut
ca Phc Ngha hu Nguyn Cnh oan) cng
u l nhng ngi vit th cho Quc vng
Nht Bn vo nm Hong nh th 11 (1610).
Chnh v vy, chng ti khng nh nhn vt
Phc Ngha hu h Nguyn c ni ti trong
S 11/2014

bc quc th chnh l Phc Ngha hu Nguyn Cnh

oan - con trai th 8 ca Thi ph Nguyn Cnh Hoan
v v l ngi x i ng, huyn Thanh Chng,
tnh Ngh An. Chng ti nhiu ln in d ti 2
huyn Thanh Chng v Lng tm hiu thm
v Phc Ngha hu Nguyn Cnh oan nhng ng
tic cha c thng tin g thm v nhn vt lch s ny.
Theo Ban qun tc dng h Nguyn Cnh th cho ti
nay ch mi tm c thng tin ca 4 ngi, 6 ngi
cn li trong c Phc Ngha hu Nguyn Cnh
oan cha r hu du v ni th t. Chng ti s tip
tc tm hiu cung cp thm thng tin v nhn vt
lch s ny.
3. Sn vt Vit - Nht qua bc quc th
Trong bc quc th c ni ti vic Quc vng
Nht Bn thch voi chin ca nc ta. Nc ta s dng
voi chin t kh sm, c th t thi B Trng, B Triu
v c bit ni bt vo 2 cuc chin chng qun Minh
v qun Thanh xm lc. Nu nh Trung Quc mnh
v k binh th Vit Nam mnh v tng binh. Mt cun
sch ca Trung Hoa tng vit v voi chin ca nc ta
nh sau:

Dch ngha: Qun th chia theo ng thy ng

b m khng chia theo th cng - th. Trong qun ly
voi lm ch lc. Mi ngch voi t 250 tn lnh, trong
gm 1 tng n chnh, 2 ph tng n, cn li chia
nhau cm ha kh, ao thng. i th th t trc sau,
nh th dn hng phi tri. Ti mi ca i gip ranh
v qun huyn xung yu u ly voi trn gi(4).
Binh ch thi L Trung Hng ng Ngoi cn
t ra i Tng c (i voi) v c s dng trit
trong cc cuc nh dp khi ngha ng Ngoi
th k 18, nht l trong cuc bnh nh Thun Ha Qung Nam nm 1774-1775.
Cn ng Trong, t nm 1636, cha Nguyn
nh ra i tng binh, gi l i Knh tng. n
i cha Nguyn Phc Khot th chnh quyn ng
Trong s dng voi chin c t chc rt hon
chnh. Gio s Koffle c ni: ...Nh vua nui 50 con
voi chin trong triu v my trn gn Bc H. Khi
c trn mc, nh vua ng i nh, cn th cc th t,
hong tc, quan vn v v cc quan trn th
dng...(5).
Qua cc thi k lch s th voi chin Vit Nam t ra
l 1 lc lng quan trng v khng th khng c trong
trong chin trn. Phi chng v sc mnh m Quc
Tp ch

KH-CN Ngh An

[46]

X NGH - T V NGI
vng Nht Bn mun c c voi chin ca
nc ta?
Ngoi ra, Phc Ngha hu Nguyn Cnh
oan c gi tng Quc vng Nht Bn 2 cy
lng. nc ta, ngh lm lng c t rt sm
v c dng ph bin tng lp qu tc hay
nhng nh kh gi, hoc c s dng trong
nh, n, cha. Thng Long xa c ph
Hng Lng chuyn lm lm lng, (nay chnh
l on thuc ng L Dun ti H Ni).
Bn cnh , pha Vit Nam cng ngh
Nht Hong gi biu kim Nht v o gip.
Chng ta u bit Nht Bn vn ni ting th
gii vi thng hiu kim Nht. Ngi Vit
Nam ta hay ngi Trung Hoa cng ch trng
n kim, nhng ch coi nh mt k nng nh 1 th binh kh bnh thng khc. Song, i
vi ngi Nht, thanh kim v cch s dng
kim kh c nng ln hng o - l: kim
o. Chnh v vy, kim Nht khng ch l mt
v kh thng thng m cn l mt tc phm
ngh thut v cao hn l mt phn vn ha
c trng ca Nht Bn.
Trong qu trnh giao lu thng mi vi cc
thng nhn Nht Bn, nc ta bit n
thng hiu Kim Nht nn khng t ln
ngh pha Nht Bn gi tng kim. Trong
khong nin Vnh T i vua L Thn Tng
(1607-1662), quan Thi th ba x Satsu-GuuNichi l Toushi Iehisa gi tng chnh quyn
L Trnh 10 thanh kim, 10 b o gip v 10
ci inh ba. Sau khi nhn c mn qu ,
cha Trnh li ...Mong sang nm li gi cho
10 thanh kim Nht tt, 10 thanh kim tha v
10 thnh kim git lng l nhng vt tt nht
i vi bn quc....

(Nguyn vn:

Phin m: Nguyn, lai nin hu k Nht Bn

thm ho kim thp bnh, chu ao thp bnh, t yu
ao thp bnh d vi bn quc thng ti ho chi m
vt)(6).
Nc ta lc by gi ang l thi k chin tranh c
lit gia cc tp on phe phi phong kin, phi chng
v mun nng cao s kh v qun thanh nn ngi Vit
lc by gi li chung kim Nht n nh vy?
4. Bc th ngoi giao gi m quan h truyn
thng Vit - Nht
Bc th ny c vit vo nm 1591 th 1 nm sau
- nm 1592, Nht Bn m ra thi k Chu n thuyn
- thi k m rng ngoi giao v thng mi thnh
vng nht ca h i vi t nc ta. Chnh quyn
Nht Bn ng thi cp Chu n trng - t giy
cp cho thng thuyn i bun bn khp ni trn
th gii, c ng n trin son ca Tng qun Mc
ph cho hng ngn thng thuyn sang bun bn ti
thng cng Ph Hin (Hng Yn) v c bit l Phc
L (Hng Nguyn - Ngh An). Lc by gi thng
cng Phc L l mt trong nhng thng cng quc
t sm ut v quan trng bt nht nc ta, c quan h
kinh t vi nhiu quc gia m nhiu nht l cc
thng thuyn Nht Bn. Tuy nhin, sau ny v l do
khch quan v ch quan nn thng cng mt thi
vang bng ny suy tn v hon ton bin mt,
khng my ai bit n. Bc quc th ny tuy ngn
nhng gi m c nhiu iu v mi quan h Vit
- Nht trong lch s, y thc s l bng chng gc
rt c gi tr nghin cu thm v mi quan h ngoi
giao ni chung v hot ng giao thng Vit - Nht
ni ring c t rt sm m c th l trc nhng
nm 1591. Vn ny di, chng ti s cp c th
nhng bi vit sau./.

Ch thch

1. Nguyn vn l Ta h, chng ti dch in h bi y l t dng nhiu, d hiu hn.

Ta h: t knh xng i vi bc tn qu.
B h: t knh xng i vi vng.
in h: t knh xng i vi thi t trc khi lm vua.
2. Pht hin th tch c ngoi giao Vit Nam Nht Bn. Link: http://www.vietnamplus.vn/phat-hien-thu-tichco-ngoai-giao-viet-nam-o-nhat-ban/197079.vnp
3. Bu vt bang giao Vit Nht. Link: http://www.vanchuongviet.org/index.php
4. Vn Nam thng ch - Q.176 - Nam man ch.
5. Nguyn Tng Phng, Lc kho binh ch Vit Nam qua cc thi i, NXB Ngy mai, H Ni, 1950, tr 44.
6. Trch bc th ca Thanh Vng Trnh Trng gi cho h Gic Tng (Suminokura) Nht Bn nm Vnh
T th 6.
S 11/2014

Tp ch

KH-CN Ngh An

[47]