Fakultet za poslovne studije i pravo

Univerzitet union Nikola Tesla

Beograd

SEMINARSKI RAD

Predmet: Radno pravo

Tema: Naela radnog prava

Mentor:

Student:

Prof. Dr Drako Bosanac

Demirovi Zerina

Beograd, 2015

Uvod
Radno pravo je grana pravnog sistema, teorijsko-nauna i nastavna
disciplina koja obuhvata i izuava dravne i autonomne norme o radnim odnosima i same radne
odnose, kao i posebne oblike (institute) socijalnog osiguranja radnika i drugih osiguranika i
osiguranih lica.1

Za radno pravo se sigurno moe rei da predstavlja jednu od najznaajnijih grana prava,
budui da regulie radne odnose miliona radnika i na taj nain neodvojivo je od drutvenog
poloaja radnika i predstavlja srce osnovnih odnosa u drustvu.
Na poetku je ova grana nosila naziv fabriko ili industrijsko zakonodavstvo, jer su se pravne
norme koje reguliu rad odnosile na fabrike, odnosno industrijske radnike. Radno pravo je
kasnije nosilo naziv radniko zakonodavstvo, jer se prije svega odnosilo na radnike. Ova grana
prava je ponekad nosila naziv i sindikalno pravo, zbog znaajne uloge sindikata u borbi za prava
radnika, pa i radno pravo.Savremeni, i skoro opteprihvaen, naziv za ovu granu pravo je radno
pravo.
1

Komljenovic Brana,Komljenovic Ana;2013.Radno i socijalno pravo.Banja Luka.str.2

1.1Predmet radnog prava

je uredjivanje prava i obaveza iz radnog odnosa a koji su regulisani zakonom u skladu sa
ratifikovanim medjunarodnim konvencijama. Predmet radnog prava su individualni i kolektivni
radni odnosi. Individualni se uspostavljaju izmedju zaposlenog i poslodavca, a regulisu
individualna prava i obaveze. Kolektivni radni odnosi se uspostavljaju izmedju sindikata i
poslodavaca a regulisu ostvarivanje i zastitu kolektivnih prava i odgovornosti.

1.2Pojam radnog odnosa

Radni odnos je odnos koji se zasniva na ugovoru o radu koji se zasniva izmedju poslodavca i
zaposlenog. Sadrinu ovog pravnog odnosa ine prava i obaveze njihovih subjekata.

1.3 Subjekti radnog odnosa

Radni odnos uspostavljaju dva pravna subjekta: zaposleni i poslodavac.
Zaposleni je fiziko lice koje je u radnom odnosu. Status zaposlenog se stie ispunjavanjem
uslova utvrdjenih zakonom, a gubi se prestankom radnog odnosa.
Poslodavac moze biti fiziko ili pravno lice(privredno drustvo, poslovna banka, itd). Kao fiziko
lice poslodavac moe biti svaki preduzetnik koji za obavljanje svoje djelatnosti mora imati
registraciju.

2. NAELA RADNOG PRAVA

Ustavom su utvrena naela radnog prava i to:

svako ima pravo na rad i slobodu rada

svako po osnovu rada ima pravo na zaradu u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom;

zaposleni imaju pravo na ogranieno radno vrijeme

pravo na dnevni, sedmini i godinji odmor;

pravo na plaeno odsustvo;

pravo na zatitu na radu;

4

omladina, ene i invalidi imaju posebnu zatitu;

zajamena je sloboda sindikalnog organizovanja i djelovanja;

zaposleni imaju pravo na trajk, pod uslovima utvrenim zakonom:

pravo zaposlenih i lanova njihovih porodica na socijalnu sigurnost i socijalno

osiguranje;

pravo na materijalno obezbjeenje u toku privremene nezaposlenosti

osposobljavanje za odgovarajui posao i obezbjeenje uslova za zapoljavanje graana

koji su djelimino sposobni za rad;

zaposleni imaju pravo uea u upravljanju u preduzeu, u skladu sa zakonom;

Komljenovic Brana,Komljenovic Ana;2013.Radno i socijalno pravo.Banja Luka.str.8

2.1 Svako ima pravo na rad i slobodu rada

Na osnovu ustava RS lan 10. Gradjani Republike Srpske su ravnopravni u slobodama,
pravima, dunostima, jednaki su pred zakonom i uzivaju pravnu istu zastititu bez obzira na
rasu,pol, jezik, nacionalnu pripadnost, bjeroispovijest, socijalno porijeklo, rodjenje,
obrazovanje, imovno stanje, politiko i drugo uvjerenje, drutveni poloaj ili slino svojstvo.
Na osnovu lana 393
-Svako ima pravo na rad i slobodu rada;
-Prinudni rad je zaranjen;
-Svako je slobodan u izboru zanimanja i pod jednakim uslovima mu je dostupno radno
mjesto i funkcija;
-Zaposlenima moe prestati radni odnos protivno njihovoj volji na nain i pod uslovima koji
su utvrdjeni zakonom i kolektivnim ugovorom;
-Svako po osnovu rada ima pravo na zaradu u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.
3

Zakon o radu (Sluzbeni glasnik RS), broj20/07

2.2.Svako po osnovu rada ima pravo na zaradu u skladu sa zakonom

i kolektivnim ugovorom
Osnovna plata za puno radno vrijeme utvruje se tako to se cijena rada, kao izraz vrijednosti za
najjednostavniji rad, pomnoi da odgovarajuim koeficijentom koji se utvruje granskim i
pojedinanim kolektivnim ugovorima.
Radnik ostvaruje pravo na platu u skladu sa kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i
ugovorom o radu.
Radnicima se garantuje jednaka plata za isti rad ili rad iste vrijednosti koji ostvaruju kod
poslodavca.
Pod radom iste vrijednosti podrazumijeva se rad za koji se zahtijeva isti stepen strune spreme,
ista radna sposobnost, odgovornost i fiziki i intelektualni rad.

2.3.Zaposleni imaju pravo na ogranieno radno vreme

Puno radno vrijeme radnika iznosi 40 asova sedmino.
Radnik moe zakljuiti ugovor o radu s punim radnim vremenom samo sa jednim poslodavcem.
Poslodavac moe s radnikom zakljuiti ugovor o radu sa nepunim radnim vremenom.
Radnik moe zakljuiti ugovor o radu s nepunim radnim vremenom sa vie poslodavaca i da
na taj nain ostvaruje puno radno vrijeme.
U sluaju neplaniranog poveanja obima posla, otklanjanja posljedica vremenskih nepogoda,
havarija na sredstvima rada, poara, zemljotresa, epidemija i drugih nesrea radnik je duan
da, na zahtjev poslodavca, radi due od punog radnog vremena.
Prekovremeni rad je zabranjen:
- radnicima mlaim od 18 godina ivota,
- trudnim enama i majkama sa djetetom do tri godine ivota,
- samohranom roditelju ili usvojiocu djeteta mlaeg od est godina ivota.

2.4. Pravo na odmor

-

Radnik koji radi s punim radnim vremenom ima pravo na odmor u toku radnog vremena
u trajanju od 30 minuta.

Radnik ima pravo na dnevni odmor izmeu dva uzastopna radna dana u trajanju od
najmanje 12 asova neprekidno, a radnici zaposleni u poljoprivredi i na sezonskim
poslovima najmanje 10 asova neprekidno.
Maloljetni radnik ima pravo na dnevni odmor izmeu dva uzastopna radna dana u
trajanju od 12 asova neprekidno.

Radnik ima pravo na sedmini odmor u trajanju od najmanje 24 asa neprekidno, prema
unaprijed odreenom rasporedu, a ukoliko je neophodno da radnik radi na svoj sedmini
dan odmora, poslodavac je duan da naknadno, u dogovoru sa radnikom, odredi kad e
radnik iskoristiti dan odmora.

Radnik koji ima najmanje est mjeseci neprekidnog rada ima pravo na godinji odmor u
trajanju od najmanje 18 radnih dana, a maloljetni radnik u trajanju od najmanje 24 radna
dana.
Radnik se ne moe odrei prava na godinji odmor.
Poslodavac ne moe radniku uskratiti pravo na godinji odmor, niti mu moe, na ime
neiskorienog godinjeg odmora, isplatiti naknadu.

2.5.Pravo na plaeno odsustvo

Radnik ima pravo na plaeno odsustvo u toku jedne kalendarske godine u sljedeim
sluajevima:
a) prilikom sklapanja braka tri radna dana;
b) prilikom smrti lana porodice tri radna dana;
c) u sluaju tee bolesti lana porodice dva radna dana;
d) prilikom roenja djeteta jedan radni dan;
e) dobrovoljnog davanja krvi dva radna dana prilikom svakog davanja;
7

f)

radi zadovoljenja vjerskih i tradicijskih potreba jedan radni dan;

g)

u sluaju obrazovanja i usavravanja na zahtjev poslodavca u skladu sa obrazovnim

programom;
h) sindikalnog obrazovanja i usavravanja na kursevima i seminarima

za vrijeme dok isti

traju, ali ne due od pet radnih dana u toku kalendarske godine.

2.6.Pravo na zatitu na radu

Ako smatra da su mu povrijeena prava iz radnog odnosa, radnik moe pokrenuti postupak za
zatitu svojih prava kod:
1) poslodavca,
2) nadlenog suda,
3) pred arbitraom, i
4) kod nadlenog inspektora rada.
Ako radnik pri radu treba da rukuje sredstvima rada ije korienje moe ugroziti ivot ili
zdravlje ljudi i okolinu, poslodavac je duan da prije otpoinjanja rada radnika provjeri da li je
radnik osposobljen za rukovanje tim sredstvima i njihovim korienjem.
Prema potrebi, poslodavac moe radnika uputiti na dopunu znanja iz odreene oblasti zatite na
radu.

Poslodavac je odgovoran za posljedice nesree na radu koje mogu nastupiti zbog neispravnosti
objekata, maina, ureaja i drugih materijalnih sredstava koja se koriste u procesu rada, kao i
zbog neovlaenog i nestrunog rukovanja tim sredstvima.
Poslodavac je duan da sve zaposlene radnike prijavi na zdravstveno osiguranje, penzijskoinvalidsko osiguranje i osiguranje od nezaposlenosti, u skladu sa zakonom, kao i da ih kolektivno
osigura od nesree na poslu kod odgovarajue organizacije za osiguranje.
2.6.1.Posebna zatita maloljetnih radnika
Radnik mlai od 18 godina ne moe biti rasporeen da radi na naroito tekim fizikim
poslovima, na radovima koji se obavljaju pod zemljom ili pod vodom, kao ni na drugim
poslovima koji bi mogli da predstavljaju povean rizik po njegov ivot, zdravlje i psihofiziki
razvoj.
2.6.2.Posebna zatita ene i materinstva
ena ne moe biti rasporeena na rad u podzemnim dijelovima rudnika, osim u sluaju ako je
zaposlena na rukovodeem radnom mjestu koje ne zahtijeva fiziki rad ili u slubama
zdravstvene i socijalne zatite.
Poslodavac ne moe odbiti da primi u radni odnos enu zbog toga to je trudna, niti joj moe
otkazati ugovor o radu zbog trudnoe ili zbog toga to ena koristi porodiljsko odsustvo.
Za vrijeme trudnoe, poroaja i njege djeteta ena ima pravo na porodiljsko odsustvo u trajanju
od jedne godine neprekidno, a za blizance i svako tree i naredno dijete, u trajanju od 18 mjeseci
neprekidno.
2.6.3.Posebna zatita bolesnih i invalidnih radnika
Poslodavac je duan rasporediti radika invalida, odnosno radnika sa preostalom radnom
sposobnou na radno mjesto koje odgovara njegovim strunim i radnim sposobnostima u roku
od 30 dana od dana pravosnanosti odluke (rjeenja) kojom je utvrena, invalidnost odnosno
preostala radna sposobnost.
Radniku invalidu pripada pravo na naknadu plate, najmanje u visini od 80% od osnovne plate.
Radniku koji je povrijeen na poslu ili je obolio od profesionalne bolesti, poslodavac ne moe
otkazati ugovor o radu za vrijeme dok je zdravstveno nesposoban za rad, bez obzira da li je
radnik sa poslodavcem zakljuio ugovor o radu na neodreeno ili na odreeno vrijeme.
9

2.7.Zajamena je sloboda sindikalnog organizovanja i djelovanja

Radnici imaju pravo da po svom slobodnom izboru organizuju sindikat i da se u njega ulanjuju,
u skladu sa statutom i pravilima sindikata.Poslodavci imaju pravo da po svom slobodnom izboru
organizuju odgovarajua udruenja poslodavaca i da se u njih ulanjuju, u skladu sa statutom i
pravilima tih udruenja.Sindikat i udruenja poslodavaca osnivaju se bez ikakve prethodne
saglasnosti bilo kog dravnog organa.

2.8.Zaposleni imaju pravo na trajk, pod uslovima utvrenim

zakonom
Prema Zakonu o trajku (Slubeni glasnik Republike Srpske broj 26/97) trajkom se smatra
organizovani prekid rada u preduzeu, ustanovi i kod drugog domaeg i stranog pravnog i
fizikog lica koje zapoljava radnike. trajk moe biti: generalni (na teritoriji Republike) ili
trajk organizovan u pojedinim djelatnostima.Odluku o stupanju u trajk donosi organ sindikata
ili veina radnika zaposlenih kod poslodavca. trajk se najavljuje dostavljanjem odluke o
stupanju u trajk poslodavcu najkasnije na pet dana prije dana otpoinjanja trajka, odnosno od
24 asa, ako se radi o trajku upozorenja. Organ kome je trajk najavljen duan je da najkasnije u
roku od 24 asa od dana prijema odluke stupi u kontakt sa trajkakim odborom, u cilju
sporazumnog rjeavanja spora. Ako se u tom periodu ne rijei spor, strane u sporu dune su da i
za vrijeme trajka nastave pregovore, sve do konanog rjeenja spornih pitanja.

2.9.Pravo zaposlenih i lanova njihovih porodica na socijalnu

sigurnost i socijalno osiguranje
Socijalno osiguranje je dio socijalnog prava koji ima za cilj zatitu osiguranih lica od socijalnih
rizika kada nastupi osigurani sluaj. Socijalno osiguranje se dijeli na:
- zdravstveno osiguranje
- penzijsko osiguranje
- invalidsko osiguranje.
10

Poslodavac je duan da radniku obezbijedi socijalno osiguranje.

2.10.Pravo na materijalno obezbjeenje u toku privremene

nezaposlenosti
Naknada plate za vrijeme korienja godinjeg odmora, dravnog praznika, privremene
sprijeenosti za rad zbog povrede na radu ili profesionalne bolesti, kao i za vrijeme prekida rada
zbog propusta poslodavca da preduzme odgovarajue mjere zatite na radu, iznosi u visini od
100% prosjene plate koju je radnik ostvario u odgovarajuem prethodnom periodu, ili od plate
koju bi ostvario da je bio na radu.
Propisima o zdravstvenom osiguranju blie se ureuju uslovi za ostvarivanje prava na naknadu
plate za vrijeme privremene sprijeenosti za rad zbog bolesti i povreda, trajanje prava na
naknadu, kao i visina i nain ostvarivanja prava na naknadu platu.

2.11.Osposobljavanje za odgovarajui posao i obezbjeenje uslova

za zapoljavanje graana koji su djelimino sposobni za rad
Poslodavac je duan da, u skladu sa promjenama u procesu rada, tehniko-tehnolokim
unapreenjima ili potrebama organizacije rada, obezbijedi struno obrazovanje i usavravanje
radnika.
Poslodavac je duan rasporediti radnika-invalida, odnosno radnika sa preostalom radnom
sposobnou na radno mjesto koje odgovara njegovim strunim i radnim sposobnostima u roku
od 30 dana od dana pravosnanosti odluke (rjeenja) kojom je utvrena invalidnost, odnosno
preostala radna sposobnost.

2.12.Zaposleni imaju pravo uea u upravljanju u preduzeu, u skladu sa zakonom

Razliite forme radnikog ukljuivanja u upravljanje u preduzeima danas ive u velikoj veini
zemalja svijeta nezavisno od dostignutog stepena njihovog drutveno-ekonomskog razvoja.
11

Uee

radnika

se

sree

saodluivanje,samoupravljanje,radnika

pod

razliitim

kontrola,industrijaska

uslovima:participacja,
demokratija,

ekonomska

demokratija, itd.
Upravljanje se ostvaruje preko raznih formi radnikih savjeta , radnike kontrole i njima slinih
instituciolizovanih i neinstituciolizovanih oblika uea, zatim preko razliitih politikih
organizacija, meu kojima istaknuto mjesto imaju sindikati.

Zakljuak
Graani Republike Srbije su ravnopravni u slobodama, pravima i dunostima, jednaki su pred
zakonom i uivaju istu pravnu zatitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost,
vjeroispovijest, socijalno porijeklo, roenje, obrazovanje, imovno stanje, politiko i drugo
uvjerenje, drutveni poloaj ili drugo lino svojstvo.
Sva lica su ravnopravna u postupku zapoljavanja po osnovu pola.
Nije dozvoljena diskriminacija zasnovana po osnovu pola u postupku zapoljavanja, trajanja
radnog odnosa i otkaza ugovora o radu, osim u sluajevima:

12

- ako je normama, pravilima ili praksom mogue opravdati postizanje zakonitog cilja koji je
proporcionalan preduzetim nunim i opravdanim mjerama;
- uspostavljanja specijalnih mjera radi postizanja jednakosti i ravnopravnosti polova i eliminacije
postojee neravnopravnosti, odnosno zatite polova po osnovu biolokog odreenja
Nije dozvoljeno uznemiravanje i seksualno uznemiravanje, nasilje po osnovu pola, kao i
sistematsko zlostavljanje radnika od poslodavca i drugih zaposlenih.
Poslodavac je duan preduzeti efikasne mjere s ciljem spreavanja, nasilja na osnovu pola,
diskriminacije, uznemiravanja, seksualnog uznemiravanja u radu i/ ili u vezi sa radom i mobinga
te ne smije preduzimati nikakve mjere prema radniku zbog injenice da se alio na nasilje,
diskriminaciju, uznemiravanje, seksualno uznemiravanje i mobing.
Ukoliko poslodavac ne prui odgovarajuu zatitu radnik ima pravo da svoja ugroena prava
trai putem sudske zatite.
Poslodavac je takodje obavezan da prema radniku izmiruje svoje obaveze a to su prije svega
naknada za obavljeni rad, zatim uplata doprinosa za penziono i invalidsko osiguranje. Nakon
navrenih odredjenih godina ivota, odnosno navrenog radnog staa pod uslovom da su
ispunjene sve zakonom predvidjene pretpostavke radnik odlazi u penziju.

Literatura:
1. Komljenovi Brana,Komljenovi Ana;2013.Radno i Socijalno pravo. Banja Luka.
Str 2.
2. Zakon o radu,Slubeni glasnik RS, broj 38/00, 20/07
3. www.scribd.com/mobile/dok/30116685?width=360
4. www.studenti.rs/skripte/radno pravo-3/

13