perp barnnlds igs exes i Teel Duamus J201668% EAT A ‘Task alfabesinin ve zs ayralala, bitin alfabe sistem: | dilinde «&kcizye alf denildigi igin bu igacetin adt da ealfo lecinin ilk hacfi; bunun isacet ect sesli harf (vokal). | (ibranca'da alepb, Arapca'da el), Yunanca'da alpha) olmay- Bu ayralarin baslcalar, b ile baslyan Habes, ayn | tut. Bu kelimenin illefonemi, yani hemze degerinde @ ay- ie bashyan eski Arap (Imam Halil'e gére), f ile bashiyan | slacak harfin ses krymetini temsil etmigi, Run (eski Germen), 4 ile baslryan Tibet alfabelerinde | -——— Yanm | kussif Unk | “atic AAI XI, a fald Kacik an jekillenmesi betta. Kapital] Unkil YAZI. Genel olarak hece esasioa_ ite olduklart halde, eski_ Sumer Akkad'sa giviyazt ve Musiéin_bivero- slif sisemlerinde, yal a fonemn(ses)ini sister bier isa ret varde. Sumerce'de « «au anlamina gelen bir sSzdi ve piktogramlar(resile yazs)da suyu simgelyen bie igaretle sésterliyordu ki sonradan dikey duruma gevilerek giviyan sebline giemistc. Eski Yakin ve Orta Dogu'da, alfabeden Snceki caida bass yan sistemleri, bu tipte olan igacetleri kallanmislarde Mindskit Yunanhlar'in alpha’st ile Araplas'ia lift bu igaretten olmadir, Litinler'ia a harfi de Bats Yunan alfabesinde keullanilan a’dan alinmadie. HL, ylzyilakadat Livioler'de yalorz buy hatf (majiskal) olarak yarslan A'dan Orta- zamanlar'da ential deailen kavexmlt yazt, bundaa da Kiigile Sumer Ei | Gint_ [Mtohen| Pag TCT] Halt | tineer | con" | Ver =] TEM QL TARA | [ea] | es st Alfabeden incehi bast a'lar M. ©. kine: binyda Dogu Akdeniz bolgesinde | [ stn in Seal ts Se || was sitemlerinin._prensip ve modeleinden.faydalaoarak, Fen keliler M. ©. 1300 yillarnda klisik Sami alfabesindeki a'r akrofoni (b. bk.) yBateriyle meydanagetirmistendic.| [4% | face Gist yan sisenleroden, ieee, Bline hyerogltlesine ‘ARAP [att [Nesih ve ceayink gekiller [Tag coef tits 05 39 [IM dayanan Sina. yazisndan olsun, fonemini gbstermek ee Girt] Mise ‘Aynsems | Tian] | ff soludu (spiritas lenis) temsil ediyordu. Bugiin biz bu- Hilt. | Hgtt. ike | Yona au «°» igurtiyle gbsermelceyiz. Yunancada hemze bulun- eerie ecu madigindan, alpha harfi o dile uygulanirken ona a seslisi PLES |B] 2c LAAT A J | seen nee be maa smd en | biribirine karrymigeit. Simdiki sdyleyisimizde cok defa «a® ya ‘Ayn-Sems mevkiinden cikan yaartta da girllyoruz. Fenike | V. yiizytla dogeu Nabati(Nrbti)lerin Aramt asill vyazisin- A. barfinin sebillenmesi2 A dan aliomrstit, Kft ve nesih olmak dzere baslica iki cei Gi vardie: mesibten birgok bezekli neviler meydana gel mistic (bk, ARAP YAZISI). Basa _gelen elif ayn, sona | igelen ise bitik yazihe, 1931 yilinda Misra #hurdf-Oe-tdco dlenilen majiskil hasfler meydana getclisken, o arihe ka dar sadece miniskil sekli lifin eajiskal de ortaya konmustor. [Eski Tarklerin kullandigi Kok Turk (Orhon, Yeni sey), Pecenek, Uygur, Manihet, SuBdt, Brahmi, Siryant (Nas- tu), Cin ve Tibet yazt sistemlerine gire « hasfinin gest sekileri vardse, Orhon-Yenisey alfbesindeki a igareti_asik f seslisi igin dabi kullanslmigtt. Bu sistemée a harfi cok | kere kelime baslarinda ve ortalarinda yazilmazdh, fakat ke- | Time sonlarinds daima gistrilirdi, Nast! ciredi8i hakkrods tila kuramlar vardie, Fenike yarisinda gérilen akrofoai ybntemiyle fakat Sami alfabeden ayrt olarak, eski Tirk pitog- famlarindan, yani hece yazist esasindan_baskalasm1s olmast ihtimali coktur (bk. ORHON YAZISI). Pecenck alfabesi genel olarak Oshon sistemine baal bulunmakea ise de, bunua a harfi Yunan a'sindan olmadst. ‘Uygur alfabesindeki 4, Kelimenin bayinds, ortasinda, veya sonunda bulunduguna g6re Oc desisike sekil gisterir ve x harfine cok benzemektedir. Kelime baslarinda ard da- mmaktan gelme «'y1 temsil eden bu hart ikiz yarlids, Elsi | yyanlan a'lar simdikicranskripsiyonda altlarinds iki nokta He gbsterilmektedir. Bu yazida dahi, kelime ortalarina ra fiyan a'lar bazt defa yantlmande. Uygur @'st, Orhon'da olduga gibi, saidan sola yaztirds. Uygurea niishast son fant yaztlan Katadgw Bilig de gecen a'lat, Turfan metiole finde kullanilan klisik Uygur a lanindan farkisdr. bulunse Orhon | Aami stead LR 2 | > Orbon asim asls diye ileri sivilen lar Pegenek| Uygur a'st VII, VIL ylayilarda Sufdea 4 barfinin “eUygur tipi? denilen sonraki cesidinden gikmustr. [rant olan bu yazt da Aramt asildan gelmedir, Manibai alfabedcki « ise Stxyanilerin Estrangelo denilen yazisindaki a'dan olma- dis, Uygur devrinde Tirkler Brahmi asilly ¢ da kollanss fader. Bu yazt ile, yine Tirkler tarafindan kullanslan Tibet | dist Hindi, dolayisiyle de Atamt asla, Nastutt (Siryant) | ‘stile Karaim Turkler'nin kolland:gsibrant a's da dogrudan. Gokruya Atami asla baglidie. Gince'deki « ise ideogramlara Gayanmakeadst. Bazi Tirk metinlesinde Yunan ve Kiril alfa- pest alacr dahi kollansimustir, Kisl a'sinin Yunan a’siodan farkr yoktur. GENEL FONETIK. A ontademak seslisidis. Cskuis yer, &n taraftan ¢, i, afzin atka tarafindsn da o, # seslleri Tresinda buluour, Bu ses normal olarak cikariidagr zaman fes yolu gerilmez; bu yolua agikhgs sonunca derece (7 nei dlerece)ye varie; agiz oldukca agibr; kiigike dil geniz yolunu kapar; al algal hafifce ne doBru kayar ve solu uk da hemen higbir engele wits Ba serbest yol verirs #0 madan giz kovugunda «'ya mahsus tniyt meydana ge- rin, Ses-qikacldigt strada dil algaldigyndan bu sesiye ¢al- fake, dil ile damak arasindaki yolun genisligi sebebiyle Sgcoipr, altgenenin cok digik ve agzin fazla ack bulun- Gokuna bakilarak acik», dudaklarin biizilmedigini gb2- Soiinde tutarak da «dG» gibi nitelikler verilir. Normal séylendigi zaman azn iginden gelen bir ses ise de, ayn dillerde bagka bagka kiymetleri vardir: genieden,kisa, uzun, | bo, arka, acik, kapal, dis, yuvarlak, v. b. Agik eye, actk . oF ya ve sya yaklasan degerlerine de rasgelinis. [eae aa LAA Yat a) S| a ais Os sot [ona] am ]SSm ats [td | 2o estas eel Uygur a berfi ve sireyith Denessel fonetik ve fonometri alaninda, a sesli- sinia cikanlmasinda agrz kovugunun meydana getisdigi iki sezonatérden Gadekinde tittesimin saniyede frekanst, bir hesaba gre 1255, dalga uzunlugu 6.82 cm, arke rez0- nnatdedeki frekans 790, dalga uzualugu da 10.85 cm dit. Kisa ‘oun soylenisi 0.228, uzun a’ oinki de 0.318 saniye ster. Aoin siylenisinde guetlak orta yokseklikte (11 mm) bulu: fur. Bu seslinin istlebilme desecesi e'ain 22 sine, aun 27 sing, Fain ve o'nun 33 Sine karglik 50 dir. Actklngindan ve parlakligindan dolays en salam seslidit. Fonoloji ye site, agik ve donukce olan a, kapali, fakat ayni dooukluk derecesinde balunan sin esidir ve bu iki vasif bakima- ddan Obit sesilerle kargtlasma halindedie Fonemler puikolojsinde a seslisi e, i, ve w ibi_ kes: kin sesliler karssinda aj olmakla beraber, # kadar donuk ve sink degidir, Paslak ve giedie, ve bu nitelikleri_y fatie ve telkin eder, A seslisi Unlem olarak hemen her dil de sesma, tansima, Salem, Gzleme, korkutma, kezgialtk veya act gibi duygulanin ifadesidie. Yansima olarak cata mays ve patlamayt anlatr, Dil felzefesinde bu vokal, cok kere insan dilinin en tabil ve esaslt sesi ve seslerin bas langict sayilmstir, Dilin aslindan babseden kitaplarin ¢o anda bu kanaatin degisik skillerine raslanur. vrs | Nout [thant |e | Ta ef 2 | R/aL[o Tirklerae kullanslan bayha lar TORK FONETIGI. Tuskce'de normal «, ort uzun- Jukta, bogez yakinindan ve dosuk olarak sdylenen a'dir ‘Tork diyeleklerinde, buown &ne veya daba arkaya kaymis sekilleri de vardit, Raslanan baslica deierler gunlardir: 1 Genig « (bashiea Taranct, Tobol ve Volga diyeleklerinde). 2. Agik e'ye yaklagan ve Gn damaktan cikan kapalt 4 (bit~ ‘ok diyelekler gibi istanbul agzinda da). 3- A ile 0 arasinda bulunan yuvarlak « (baslica Volga diyeleklerinde). 4- Bu ‘aun aye kagan ince gekli (baslica Volga diveleklerinde) 5: Geriye, #'ya dogea kaymry olan « (Guvasca'da). Bun lardan baska, biscok diyeleklerde uzun da grilA—AA 2 A seslisi Titkiye Tokcesi'nde ay, baska diyeleklerde de ax, hha, ve 1a diftonglariyle wai ve sai iftonglarinda yer att ‘Ana Turkce’nin a sslisi, baz Sze baller bir tarafa konw- tursa, die sesilerden daba iyi mubafara edilmistir. Dobu, (rea Asya, Bat ve Giney diyeleklerinde normal karst genel olarak « dit. Bazt sartlat alunda Baskurt, Baraba, Iris, Vol isa, vob, diveleklerinde acik e’ye diner, ana yerine ene, ata perine ei gibi. Koybal diyeleginde o'y2. Kirgtaca’da #'ya evrildigivardie (bk, TURK FONETIGH). Bu seslide en ok acik eye dogeu kayma efilimi gorilir. Bu zayiflama lays almavelma, yaj-yeril tipindeki kaymalarda kendini gs terdigt gibi, meseld Jakat ve hadar kelimelerindeki a'lar da Istanbul agzinda e'ye dogtu kaymistur. Uygurca’da bu ses nin rile de dekisikyekiller gsterdikine raslani, sawersrwar (= davar) gibi. Bunlar diyelek aralarinda girllen fonetik laylardir, A sedlisine karl, belli sartar alunda, Yakue falda a, 1 ve w, Guvagca'da 4, acik ea (o), ve #vokallerini buluyoruz, meselé Yakuega s1-(=almak), wp (=sap), Cuvas (ca Aajik (kasi), edem (adam), ukca (=akse), stan (Salo), Heniiz Tirk ve Mogol dilleri bir dil halinde iken iki a Jaymetinin buluamas olmastihimali vardie. Bunlardan biti genel Torkce'de a, Cuvagea'da , Mojole'da 4, kine’ « ise genel Tarkce'de 4, Cuvasca'da a (sonraki zamanlarda #), Mogolca'da da j, # vee olmmustur: meseld birinetakumda ge rel Tike alt, altam, Cuvasga tltan, Mogolca alten; ikinei takimda genel Tirkge Jars, Cuvagga sare, Mogolea sire Eskiden Térkse'de asli uzun bulunmadig sanih- yordu; simi ise baz: diyeleklerde bunun izine raslanmakes Git. Uzun « Hakaniye devtinde sift elif ile yanheds. Ya kutge'daki a'larin Kasalyk-u2unluk farkina kargihk bizde sere yurusak sessz farkt vardir: meseld, Yakutca of, bizde aat,binde ad ( im). Guvagca'ds ise Yakurga'nin uzun a's- tna Kargile ya seklini buluyoruz: meseld, Yakutca at, Cu vasge yet (=isim) gibi. Genel Tirkce'deki uzun a'ya karst Yakutga ve Cuvagcada biter 1 da vardir: meseld, eski ‘Tarkge tamer (=k8k), Yakutga srmer, Guvasge trmar. Bu uzun a belki baslangicta damakian gelme bie # (y) vera 4 (2) ile bashyan bit diftong olsa gerekti, ana Akayca *siers, MoBolea sire, Cuvasca sure, eski Tirkce sarid, Tt kiye Tarkcesi sar gibi. Bazt u2un aac kaynagmalarin 8din- Tenmesinden meydana gelmistie: dai-da, veya sabal— sal gibi. Biyik sesli uyumuna ire ¢ seslisi 1,0, a kalin ses lilerle, kigik uyuma gre de genel olarak 1, ve az olarak w ile uyusur, tayglt ve camur kelimelerinde oldvgu gibi Fonoloj'ye gre, Tirkce'de acik ve donukea bit sesli olan fa ayo: donukluk derecesinde bulunan fakat kapalt olan 1 Salisinin esidic. Dog diyeleklerinde «0 uyumu da vardir, olden yetine kol-don gibi. Orca Asya diyelcklecinden bi inde ise « gerileyici bir benzesme ile e'ye diner: tep1 ye tine 157 Bibi IMLA, Tarkipe Térkgesi'nde (Fr. Avancer), ikincisi fageri» (Fr, Recarder) demektedie. ‘A (Mus), Alfabe hatfleriyle yarilan ski kilise nota yonteminde gamin ilk derecesi ¢A» dir. Do, re, mi, v.b how adiariot kullanroyyan Avrupa milletieri arasinda fs n0- | tanun adi €A> die, Noda vipola vera konealo partierini sSstermek izere A» harfi kullanihe ki alto. kelimesinin bas harfi, yani kasalimastdse. ‘A (Sayslama), doguds kallanilan tirli sayslama sis: | remlerinde a tbirte kargiltkur. Yunan sayslama sisteminde egerleri vardie: @'=1, 141000, jy=10000, Bk, EBCED. ‘A (Tekvim), batt diot takvimlerinde pszarla basliyan yah gosterr. ‘A. (Ta, cog.), Ve ylzyilda kuzey Gin'de Toba Tirkle fi'nden bie oyun sonradan aldiét ad. ‘A (Bilidi A] (Tas. cob), eskicaz carih kitaplarina sre Arabistan yarsmadasioda Necit diyarina yakin, baglact ve zeytinlikleriyle taninmis bie bale ‘AA vert AYA, Asur- Babil mitolojisinde, Sippar ve arse sehielerinin lines tannist olan Sumay'n kanst Aa rmik taonst olmakla. beraber ayor zamanda atk ve Greme tanrigastdir ve bu bakimdan figtarla.ilgisi vardie. Anado- Iw'aun Hurri panteonunda bunun ad: A:ia scklinde gecmis ‘oldugu gibi, Bogazkdy Etimetinlerinde de d-a-sy olarek yanilmtir. Yeminlerde adt kulianilan tanricalardandse. | puch Uasel totAl ah, Be ac'b=sharsu), Almanya ve ona kompu memleketlerde gemi ve sal geliysi-« DIL Ke B keel bir igacete dogeu gevisin geri inlenebilis. En eski ‘Tork alfabesinin ve bazt istisnalarla bitin alfabe sistemlerinin ikinci harfi, ve buoun igaret etcidi_ ses. Bizdeki adt be dir. Konsonlarr guetlaktan dudaga kadar ‘olan bogumlanma (b, bk, articulation) yerlerine gore si- ralijan Hint alfabesinde 37 nci hasf olarak (Tibetsede 16 net; p, ph, ve m grupunda), dis seslerinden sonta p, ph, bh, ve m ile beraber dudak sesleri grupunda yer al- rijtr; ayor esasa g6te olan Avesta alfabesinde 31 inci veri eatmus ve p, f, w harfleriyle beraber bir grup teskil cxmistir; Hine alfabesindeki stray kabul eden bast Arap aramercleri (mam Halil, v. b.) de bu harfi 24 incl haf olarak alfabenin sonuna dojru f m, w sesleri grupunda Fa EET Yoo) A [cele Tait Yauin ve Orta Dofeda b eat yer eile sralamiglardit, Habes ve Run (eski Germen) alfabelerinde b harfi sirasiyle 9 uncu ve 18 inci harftir. Antlan alfabe- lerden Hint, Tibet ve Habes alfabeleri yeni hece usuld: (atosyllabisme) ne gére olduklart icin bunlarda b mista: Kil olmayip be degerindedis, Hint ve Tibet alfabelerinde vokal deferini defigtirmek (Devandgaci'de 63, bi, i, bu, ‘bi, v.b.) veya vokali biisiitio digdemek icin harfin Gatine, arkasina, aluna veya dete bic igaret katie. Habes alfs hesinde ise ba, 62, bi, 64 Oi, be, bo heceleti icin aya: ‘ana gekilden olma, fakat ayrt ayrt sekiz havf vardie ve be hecesi sadece & de okunabilir. Bain sayr degeri 2 dir, wei Sina | E 4| ii i tise [S188] a2 Tax > | cat Dlo[9 [eB arfiin eilleamet YAZI: Bugia Latin asils alfabel finin mensei, Yunan ve Samt alfabelerinde yer alms olan ayo degerdeki hactler Gazerindeo, €ev> anlamiat veren il onde mer piktogram(b.bk.)larioda ve sonsaki civiyansinda 2b fone tik hece degerinde kullanilan bir ev tesim-yanisina raslanms: tur. Sumer Akkad civigazt sisteminde ab hecesini temsil ‘eden yazt, bu ev sesia-yanisioin 90° saga cevrilmis ve ana hatlara rca edilmis sekliic, Alfabemsi Eski Fars ve alf bbetik Ugarie civiyazt sistemlerinde surasile ba ve 6 deBer- Yaar oe ee ‘B[6 [6 Kictk bala qtlleames fini? Loi Jeli B o lerini veren igaretler de dOctkise bir ev pldoror temsil et misleedit. Eski Misir ve Girit hiyerogliflerinde, Giric li- neerlerinde ve Mohenco-Daro piktogramlarinda da ev pli- niox temsil eden ijaretler varsa da, bunlardan bazilariin ses degeri b olmyabilir (Mist'da, bazslarina (B. Hrozo¥) te Girit'e de, & sesi bacak resmiyle gdserilmigtic; «Hie tic hiveroglifleri yle Kabris yazisinda da, dilin.fonetigine uyalarak, 6 sesi igi ayrt bie igaret yoktur, bunwn yerini igareti eutmustur). M. O. ikinei binyrlin’ baslarinda do- | du Akdeniz havassinda Samt alfabesi meydana geirilicken & sexi icin ev resimyanist esas alinmy ve Samicede eer» anlamn bat (Ibeanca bi15, Acapge bey!) kelimesiyle ifade edildigi igin, akrofoni (b. bk.) metodiyle bu keli- ry ‘Nata 3) —, ‘Aeap bale 449 5 menin bas hasfi olan b sesi bu ev esim-yazinin fonetik Aegeri sayslmiyns. Bu ev resim-yazinin alfabelesmiy sek nin ilk Grackleriai Turi Sina, Gezer, ve Cebeyl (Byblos) yantlarinda gériyoruz (bk. ALFABE). Klasik Fenike alfa. besindeki b, bualarin basitlesmis ve istilize edilmis bic sek- lidis. Yunan ve Litin biletinde de ana hatlarla gevrelea- tig bir ev plinins gdsteren esas model mubafaza_edilmi {iz Bu harfin Yunanca adr olan é¢a (sonraki A-rupa al eK4roe ab UMU2 fabelecinde: be, bi), Samice bi1'ten olmadir. Eski Germen lerle Isliv'larda gerisin geri bit aktofoni yapulatak bu har fe Eski Nordcada bjarkan (= kayin agact), Anglosakson. cada beore (= kayin agacr), isliv'larda da bubi ‘gen agact) adi verilmigtc. LAtia maskill veya kapital denilen biiyik Biden unkial, yanm-unkial, mindskil, ve esif-italik denilen gekiller gtkmtr. Cage [ tam earn] Rial 2 |e ike Arami-Nabati bilerden olujan Arapca b hatfi, ski hakroundan, ev resim-yazioin son derece basitlesmis bit Kalinusidir; noktast sonraki devitlerde iléve edilmitie (be ARAP YAZISI). Eski Tik'lerin Oshon-Yenisey alfabesinde, biti ince ‘biirt kalin vokallerle kullanslan iki gesit b hasfi vandh, Bunlardan birincisi, Orta Asya Téck'lerine mahsus olan ev (Kok-Tiirkge: eb) seklinia ana hatlaiyle géstecil tir; buowa degisike sckillerioi eel yazie ve yazmalarda sirlyoruz. Bu hasfin 6 fonetik degeri de, yine akrofoni usuliyle eb (Sev) kelimesinden gikartimstie. Kalin vo- kallerle kullantlan b harfine geliace, bunun Peblevi yaz: st yoligle Aramt kaynaktan aliomis olmak ihtimeli vardie Uygur alfabesindeki b de Sufdt ve Peblevi yaztlacr aract- Ingiyle avo: Sami kaynakten alinmytir; yalaxz, Uygurcada » sesi icin de kullanslan b harfi, Aramt-Peblevi-Sugdt b- den deéil, p havfinden olmadie; Aramt alfabedeki b har finden Uygurca w/f hacfi ciremigis. Uygur alfabesinde b/p harfinin baska harflerle meydana getirdigi kaynayik sekilleigstermek icin 16 ligatur (vesak) vardie. ‘Tire sede kullansims olan ‘Manibai, Nasturi, brani b'lee de S| é 49! ski Turk alfabesnde Kalin Sami-Aramt asilidir; Brathnt ve Tibet b'leri Hint alfabe- sindeki biye baglidir. Brahmt b'si esas olarak ba degerin- de olduge icin, vokali degigticmek veya diyitmek istenil- igi zeman, yukarida agiklandigt gibi, Hine ve Tibet alfa. besine mahsus usullere bay vurulus. Brihmt alfabesinde aspire 6 (bha) igin ayer bir harf yard. GENEL FONETIK: Fonemler sioiflanmasina gore b sesi,Konsonlar sinsfina baglt patlaytelarin dudak sesi bOli- ‘miiniin timid gepidi (plosif labiale sonore) dis. Bu ses, dudaklaria kapanmast, kapanan dudaklarin arkasina nefe. sin bicikmesi, ve dudaklanin biedenbice acilip nefesin disa ‘aya firlamast, ayox zamanda ses. kiriglerinin de titremesi suretiyle meydana gelir, Otimsiz (sourd) esi p sesidir; aralarindaki fark, p'de ses. kitiylerinin tiscememesidi. Grimlit ile eimstiz arasinda bulunan 6 sesi de vardir; fonetikte 4 isaretiple gOsterilic. B sesi, hecedeki yerine g6. re igepatlamal: (implosif) ve disa-patiamalt (explosif) olabilis; meseld sonu Kesik olarak sBplenen bab'daki ille & disa-patlamalr, son 6 de ice-patlamalidir. Bu ses esasta ka. pantie Cocclusif) ofmakla beraber, stzici (spirant, frieatif) st. DJS a [ps B | nif kayma vemayiiluni de gosteri, Meselé, Ispanyolead | hususiyle iki vokal arasinda bulunan & ler kapanal olarak degil, szicr olarak teliffuz edit, eaballerc Ckabalyero ok., = kavalye] kelimesinde oldugu gibi. Fu netik alfabede bu cesit Bain ortasina veya altina bi siagi konue. ki dudaklar arasinda alan dar acti | temsit eder. Bast dillerde & sesi, staclacin digdudah | S81 (labiodensal spirame) cesidine, yani v'ye cevtilir. Me self Eski Yunancadaki b (B), Yeni Yunancada bu degerc ecmistir, bblion yerine vivlion (= kitap), gibi. Yeni Yu ‘ancada 4 sesi yoktur; yabanci asillr_kelimelerde bu ses ssbstermek igi mp hi mparmpas = bara [= amea, dayt), gibi. islav alfabesi Yunan yazist dzetine eri kullanshr, 25 edseiesrvlGs5 | sul onl fee ~ Karadge Big |} @le [se [oo u Ureur b hati ve cree kuruldugu zaman b hasfi v degerine gecmis oldugu icin, istiare buna gre yaprimisur. ibranca ile Arameada b, cite dudak (bilabial) » deBetindedir, Ibe. bebel, Aram. abd i), gibi. tbrancada patlayscr & sesini gstermek icin, b harfine dagheT lene denilen nokta ilive ediliz. Hint-Av wpa ana dilinde oldugu gibi Sanskritcede de bin soluk. 4a (aspire) cesidi vardie: 6b, Brain baska cesitlerinden licede w degerinde olan soluklu 6 (64), Kafkas.dilleria. de bulunan hemzeli ¢ (4°), ve soluklu 6 (6), bazi Islay dillerindeki palatal 6 (W) aniabilit. Bazi dlllerde, mese | 18 Fin'ede, Lap'cada, ve Kora dilinde, b sexi yoktur, Ses sembolizmi veya psikolojik fonetikie 6 sesi, dudaklacla ya. plan hareketi sembolize ettigi gibi (meseld Litince ibere = igmek; kes. Arapea rb = iomek, Kole Tiitkce sub = su), | Kelime baslerinds ses patlamasi» sembolizmiyle genel ola. ‘ak ¢patlama, giirleme> kavramins dayanan hareketleri, ke- lime soolaeinda da, «dudak kapanmasi> sembolizmigle, ge. fel olarak tkapanme, yuvarlagma” kavramina dayanan’ ha reketleritemsl,eder Brahmi Mani | Nasurt Tiber bean me ] Slliaia Tistlerde bollesilan baka Bier TORK FONETIGI: Tirk dillecindeki 6 sesi, genel ola- | sy Ana Alaycadaki 6 sesinin kariguie; Mogol ve Tun: | aur kollainda da ayor karpile varde. Bu 6 Urals Altay na dilinde de aynenb ise de, Aaa Uraleada p ile email eeilmiis, meseld Usal- Altay *hor/*hur kskinden Tlskige Tikes boran/buran (= futinal yabmut), Yakut burve (= duman), Mogol borobaw (= yadmur), Maneu. burain (firma), fakar Fin pergn (= sadeak), Tap porate SSB — BAADER, = tipi), Ostyak porki (= tipi), Samoyed panda D pid, Baar hallerde Ural kolundaki m'ye karsihie Altaycada % buluour, Fin marki (= isin) Macat mirigy (= ber, Budde); Yakut ber, berge (=ber seklinde sig), Turkiye ‘Vitkgesi bes (= gudde), Mogol bersega (= sert sigkinlik), Lamut Tunguzcasr berge (= sigman, semia), Bart Turk diyeleklerinde belli gattlar alunda (asaiiya bk.) bain m'ye cevcildigi gibi, Moot ve Tuoguz kollarinda da boom kar silasmasina raslaore. meseld Turkiye Tikcesi Boynas'a kar silk Urgue manic, Yakut maos, Mokol mériy. Tunguz muyersun. Tarkcede kelime baslariadaki 4, genel_olacak vuvagcada ve Kuzeydogu diyeleklerinde p olur (bu diye: leklerde ordmld (sonore: b, d, ga] seslerle kelime baslamaz), meselil KOk-Tiirk, Uygur Cagatay, Kirgie, Yakut, v.b, vacmale), fakat Cuvag pir, Optot, vb. par-- Bazi diyeleklerde n'den evvel gelen ler assimilasyon (b, bk.) & kapularak aazalleyir ve m olur, Kok. Titk ve Uygor ki sik olarak ben/men, Cagatay men/min, Altay, Kirgiz, Ka van, Azeci, v. b. men, gibi. Hususiple Kuzeydogu.diyelek- lerinde, n’ye bagls olmyan b'ler de bazan mye cevslit, meseli Oyrot malta (=balta), Abskan méki (= boke, keuvvedli), “Kazan matur (atur, glzel), Yakut meran (= burun). Gineybat diyeleklerinde, Turkmence miereddie olmak Gzere, bazt kelimeleria bagioda.hususiyle den evvel elena ber » (w)'ye cevrilit, Kak - Tick, Uygur. Cagatay, vb, bir Kazak, Kurgie, ber, Kazan, Baskurt bir, Yakut bide, Cuvas pare, Oyrot, v. b. air, fakat Titkipe Tick esi v0r-, (= vermek), Avett od srupea Lolmak kelimesi basindaki S'yi ddgirerek olmak seklini almsuir. Kuzeydogu grupunds, Soyot diyeleginde Gini kaybetmis & (4) "ler vardir, ber (= bed), Bibi: aynr degerde olan é'lere Cuvascada kelime ortalatiada de caslanit, meseld xopsx (obap= kapak). Radloff'a sre Abakan diyeleklerinde, Asmatin'e g6re de Cuvascada bicer sizer & (8) vardir, meseld Koybal eb (= ev). Cuvag obed'a (= maymun). Yakutcads, Kuzeydogu ve Kuzeybatt diyeleklerinde genel olarak iki vokal arasinda, bazt Giney- bat diyeleklerinde de yalarz aslen v2un olan vokallerden sonra p>6 degisimi gévilir; meseli, aslinda uzun olan wokalle Calatay ops, fakat Torkmen hs, Turkiye Tirkcesi ba, Oyrot 060, ashinda kisa olan vokalle de Oyrot, Te: ber leit, Kezak, v. b. sie, Koman sibin, Kumuk, Balkar | sibire, fakat Uygur sipir, Cobsay sip, Tirkmen spin Tskiye Tackcesi spar. Bazr diveleklerde Kelime ortals tioda ve sonlarinda é'lesin 9/1 [B] olmast, vokallesmesi veya diigmesi de vardie, mesli Gabek, Azeri araha > arava, Tickmen bs > dua (= oba); KOk- Turk sablak, Uygue yuwlak, Capatay saglok (= KOU); Uygur a6/aw (= av; Mogol aba), Tirkmen Ze, Kumule as, Taranci 3, Kaca. say i; Ana Altay® dabuz/® tawuz (Mogol dabaran), Tick ‘men tis, Tlskiye Tiskcesi ts; Ana Altayca *66bek/*kiwek (Guvasca Advas, Yakue 40h), Tirkmen £58, Tickiye ‘Virkgesi AB; Kok Tick sub, Turkiye Tirksesi su. Ka ramanlt Torkgesinde kelime ortalariada r'den evvel gelen lece biter 6 kate, somruk yetine tombrus. gibi IMLA: Tikcede kelime sonlarinds éeimlG konsonlar kismen Seimsizletigi icin, sesi de p'ye yaklajan fakat amamiyle p olmiyan & degerine geger. Barr diyelekleria id sistemlerinde, meseld Azericede, kelime sonlarinda bu lekisim yaztda gOsterilmedigi icin. kelime soolarindak "Kin wee, BL Ara | Franz Xaver von 3 | Uler vaaida aynen kale, fakat 4 okunus, Aitab | sibi. Tarkiye TUrkcesinde ise bu Seimsizlesme yarida | 4 wore, fakac & degert pile karan, ve meselh dita | vetine ditap yaziic; buoun sesne (meful) ali hitabrdv, | Kelime ortalarinda da sok kere hece sonu bleti aynt sekilde »'ye cevrilir ve kendinden sonea gelen dtimlileri assimile edesck Stimsizlestiie, abdes > apres; ibdal > ipea, | eibi. B ses asimilason (b. bk.) a mukavemet ederse de (mesela, matpas degil mathaa; terpit degil, sesbit), baxs yerlerde, kendinden evvel veya sonra gelen Stdinsiz sesler | aninde assimilsyon'a wécuyarak p'ye ceili, ibrida > ip- | vida, misber > mispet, gibi. Biden ewvel gelen a'ler ge- fel olarak m’ye cevrilic. meseld anbar > ambar, simbil > | simbal. Matbab musfak gibi her iki sekli kabul edileis | Kelimeler de vardee. B (Kim.), Bor elementi gin kullanslan sembol. B (atu), 1 = lagi ve Michoud, | atatia ve Wet One Avvapa lendaads ons toa Hailing ln (=a Bema) eile en te bon Sorione te ole Guan atone B bi gana ic ss (md) peed (oe Hi pn dire la re dhe Gr Adal do, fa col laa.) ston sonal al naive" dre biel bie gett warts rere Hy (le > ena tum = 48% yell B vera 8 dure © se BY: bans aria mol fade ett tama B la all yor Ian: # Ub, 4 sored et nck B pe bel roma B). XU yoda bastard Bag yt | since normal si'yi gisteren B'den sonra mi, si bemol'd iga- feipen Ben sore lef Kline il yal” Bao Bia, Busta Bo le Bia terol alana dayne [oy aD pall boc eas ee 2 sluaminlets bk, VITAMIN. BA (Kim.), Barium elementi igin keullanslan sembol. BA, farkltailelerden olan iki dilin adi: 1 — As ya'da Andaman dil ailesinin Biydk Andaman geupunun kuzey boltimiinden bie dil. 2 — Afrika'daki Sudan- Guinea dil ailesinin Fildisi Kiyis.- Liberya> grupunun ba- 11 boliimiinden bir dil; Bangwa, Zage, Ngere ve Gere de denis, Fildisi Kigts’aun baw kisminda, Sassandea ve Kavally | nehisleri arasinda Koousulue, Bk. FILDIS! KIYISL-LIBER. YA DILLERI. BA, Afvika'daki Sudan - Guinea dil ailesinin Fildisi Kiyist-Liberya geapunun batt béliimiinden bir dil. Fildigi Kiyis ile Liberya sinirinda, Kavally neheinin agzinda ko- niujulan bu dilia bagka dla Bibo, Bapo, ve Appa‘dir. Bk, FILDIst KIVISI-LIBERYA DILLERI. BAADER (lider ok.], Franz Xaver yon (1765 - 1841), Alman filozofu. Minih'te dogmus, yine orada dla tr, Tabiarbilimleri ve up tehsil etmis olan B. ance maden: ler idaresinde memur olmus, sonra Miinih Gniversitesine Felsefe ve nazari teologya peefesdrii olarak getrimigir (1826), B. mistklige ve teosofya'ya meyli olan bit Katolik | disndrdis. Bserlerinde. Jakob Bohme gibi eski Alman | mistiklesi ile Kant'‘tan sonrakiidealizmin etkileri hissolua- maktadit. Onun igin bilgi, Taonimin bilgisinden bit nevi | pay almadir. En yiksek hiirciyer ise, Taneimin dlsind | uygun hareker etmekten ibacetr.i bakiminden biggok alfabe sixemlerinin Oginet baufi; bide bu hesfin jgeret vidi tes. Ads cedit (Pe. 2, Ing. si, Alo. 1, ta, i, sp. tbe). Sart ve Yuoan alfabelerade ¢ sesioi (asebiya Bk) soxeren bu har, allabede GcGact (Habeygede 20.; Acnharcada ayrica ca (Sal da. varde) yest iszal eder. Koo- sonlarr gulaktan dudaga Fader olan bopurlanme (b. bk, accu yan Hint (Devardyat alfabesinde, bizdehi ¢ sesini astern isaret_ 20. hath (Tibetsede 7.) uta seslesinden sone, a (= bise de ¢). che (=birde cha) ve Aa ile berber damek sesleri sseupuods yer lair; teanstripsiyonda ju olarak a8 lit ve iba geklinde bir solukle Cespité) su de vardir. Avan este gice olan Avesta alfabesinde 21, yeti ctmus, & (= ‘Tick alfabesinin ve 9 Spells ® A Esti Yakin- ve Orta Doguda ¢ (g) esastt yazesekilleri biade ¢) hagfl ile beraber bit grup ceskil emir; eans- keripsiyoou J seklinde yaprlit. Hint alfabesindeki strayt fabul eden bazt Azap gramercileri (loam Halil, vb; bE. ARAP YAZISI) bu harfe 8., ems Samt ebeed (6. bé)i sce svalivaolar 3, yekle gre sualiyaolar da 5, yet) vermigledis ki, bo sonuncu sindiki suasidr (Yeoi Pars: du ve Osmunlieada vy deo dolayi 6. [Afgan ve Urdu al- fabeecinde de damak tepesi -cluébral vera cecum’ den dotayt 7); sekil grape sOpledie: Gs cs & : AfBEm Iucda ildveien @ igi ¢ fabesinde & icin g, ff Pld ANA tana € fabelesden Hint, Tibet ve Habey alfabeleri yeni hece usult (eéoryllabisme) ae Bre oldoklart icin, bunlards ¢ (2) miistakil olmayip ca (2) degesindedir, vokali dedigtivmek veya digirmek icin de hususi noktalama isaretlesi vardir. Cae sekilleamesi Cc Kagik Coin sayt deferi, bizde, Samilerde, Yuoantilada ve uma miyetle Avrupalsarda (isitv alfabesi baric) 3 olop, La cede ve Romen takamt olarak 100 dit. YAZI: C hutfinia Romalslar tarafindan Laticce isin ‘sckillendirilmesi ve buoun gerek 0 devirde, etek sooraki samuolatda tld sesler icin kullansimast, alfabe tarihinde icilea yazt ve ses inbiraflarinden biti olup C gekil ve set bakimindan Gain tarihine srmsikt baBlidte. Samilerde bizdeki ¢ sesi bulunmadigr icin alfabelesinde buowa isareti de yokrar. Esas alfabeoin clic harfi g sesinin igareti ise de, sekil bakimindan betidaki Gin esast Cait. C (Yunane ca T) nin ana getli akdse, diz. dicsek, baklde, ctkiom, meme, kavis, kambur. bérgic> gibi minalar veren bie AAV =e SECS & Arap harfleriaden ¢(s) Crictogramme) vera fikie-yanr (idéogram- sme) idi, Bski Yakin- ve Ortadogu yazilarinda g sesini ve- ya gs hecesin’ gOsterea igaredder (bk, resi), bize bu kar site ba) ve yarida bir meme resmiyle ifade edilirdi (amumi- yetle Somer- Akkad civiysstninda ga hecesi bu igacetle gBs- teilit). Ugarit.iviyanisnda g sesini gisteren tek bi ciz- ‘at ayor Kavcamr remeetmeltedir; Byblos (Cebey!), «Hitie> hiperoglifler, Kibris ve Mohenco- Daro_yaztlarinds da C (G) sembolizmi pek farklr degildir. M. 6. ikinei binge Fain We GK 8, eee150 c baslarinds Dogu Akdeniz havzasiods Sami alfabesi Feoike- lilee tarafindan meydana getsiitken, ¢ (g) igin yine kd 8, disse, stkints, boklim, borg, deve> kavramuna dayanan gamt (= hdrgiclt hayvan, keg. Abkad. gemli orak; liner kelime olarak ge loves ibe. gma, Arap gemalen (lehcelerde: cemal, jemal] > Yun. kamdlos > Lat, camelus > Fr. chamean = deve) kelimesi esas alipa- tak ve Mise hiyeroglifleri, Gitie hipesogliflerple lineer (= cizgi- yazs) teri, ve Tar-u Sina yazist gibi kompu yan. lardaki modeller de g6z Gniiade buluedurularak, deve boy- ‘puna benziyen bir igatet tespic edilmis, gam! kelimesidek ilk sesten de krofoni (b. bk.) metodiyle g sexi tectit cdilmis, igaretin fonetik degeri de g olmuytur (bk. ALFA BE). Harfin adi (Ibt. gimel, SO:yan. gimal/somal, Aras aim (cim], Yua. gamma) bu exase baglidit. Yunea alfa. besinde ekiye> esasior mubafaze eden I’ barfi, Etrusk ya aisinds ¢kavis» e yaklasmrs, Latincede bisbitia kivalmiy. tur, Etruskeada k-g bisbirinden ayut edilmediginden C Iharfi & sesiigin de kullenslmugtc (e, iden evvel; «dan evvel K, udan evvel de Q). Latin alfabesi her tig hasfi de bu dederleriple Etrusélardan alos, fakat bit middet soora Kyi auarak gerek g gerek & seal icin C hatfiat kul Ieommistir (u dan evvel Q). M. S. IIL. ylayilda Latin alfa: Desinde ¢ sesini gOstermek igin, C harfinde ufak bir de- lars G harfi meydans getiilmis, sonra her bitinden kapital, vakis (Gealik) inde da~damak (c, i) vokallerinden ev- vel gelen sesi, A>, ks, A>4b, A> is seklinde damakal. b Pat be DXAL LLY TF] Eki | Turk alfabesinde os lagudt (pulaclisé) ici, bu voallerden evel geldigi take dirde Italyancada ve Rumencede ¢, EskiPransncada ve ads, Ioglizede, Andalucia Ispanyolcanndn ve Portekiacede 1, Castilla ispaoyoleasinda 4% deberindedit,istvlania Kiilikalfabesinde barf atia. esasit isliv alfabelerinde ve Macarcada ise 4 aia fgaceidis. Ch digraft Latincede Yunancanin 45 (2) se acpige olarak kollanslas, Ialyancada e, iden evvel &, Eski Franszcads,Ingilizcede ve Ispaayolceds ¢, Yeai Fran. suzcaday (Yuosn ail kelimelerde log... Alo. ch =H), Almancada, Felemenkede, Poleads, Cekcede ve Gal dilind (wel ] B/B a talfabe kallanan milleverden basta, c barfine apie tact discrtique)_isaretler illve ederek, buow &den bask sesler igin de kallananplardie: sedil(cdile)ilavesigle vePore «0, w dan evvel = s, Tirkiye Task, ve Arnav. (1939 dan evvel Sovyetlerdeki Latin esasls Tork inde c=bindki ¢; ¢= bindeki ¢; bi. C); Cek, Slo vat, Sloveo, Wend(Sorab, Luss), Litvan, Let ol, Wend damaksi! (palatal) 7. C hati cx (Pol. (ital €, iden evve 41g), ck (lng. Alea, ) terkiplerine de ices. Iskandinay alfabelerinde asli olarak ve tek bagton barfi yoktur, buzen ck erkibinde keullanslic, Almancads Cle batunanyan made iden evvel gelen ¢ harfi yetini gitgide zye burskmakta- dit, Cellopban/Zellopban gibi, bilhassa has isitlerde de K, Coin yevini almaktadie. meselé Carl/Kerl. Milletler arast fonetik igareti olarak ¢, B° degerindedix. Arup alfabesiodeki g/m (cim) baufi, Aram - Nabatt goin inibelesinden meydana gelmigtir; Sant g. teskil eden iki cizgiden w2unu, Aramtde kBseyi aging, Nav Datide catallagmns, KGft Arabide catal ufkileyerek bir kuy- ‘uk perda lous, Nesih yarida de nokta sootedan ilive se harfi ve tGreyigi i. Yeni Nasturice, yabanct kelimelerde ras © sesini géstermek icin Nasturl g harfinin line (¢ ig Kenin altuna, j icin de 2 veya gnin Gatine) bir o> igeretd ile eder. Eski Tiklerin Orhon - Yenisey alfabesinde ¢/¢ sesle- sini gostermek igin misterek bir hasf, ie/ip hecelei icin de. ayrica bic inset vards; gecek ince, gerek kalin vokallerle kkullanairds (nc/ng heceleci igin bk, N). Bu alfabedeki cok harflecin meogei resim- yazt esasiaa dogru izlene- Dilmisse de, ¢ isaretinin resim-yansst hentiz tespit edileme- miptic; buzilarine gbte sondan akrofoni (b. bk.) yapma metodiyle afac/atse (Ure. vives) esasindaa, bagkalaring are ise Aram! -Peblevi, Oa Asya (Safa, Karis) ve Hint (bilhassa Khacosbi alfabesi) yazlarindan tiremig olmak Ahtimali vardue. Uygur alfabesinde hem ¢yi hem ¢yi gb teren harf, Sugdi yarns, dolayisiyle de Aram! frani ‘mensee dayanis. Esast Samicedeki cumturakt (Arap. mud- bik, Br. emphatique) s yi gisteren gid8 (ibs. sidhé, Arap, Turklerde Hid) harfidis, Bu ses Ieanllarda ve Hintilerde bulunma- duit igio, tranllar buaun igatetia’ kendilerindeki ¢ (igaretd Jasalearak dx ) sesine tahsis etmiglerdie; Hiniler de sesi icin Samilerin x, ¢ igin de ¢ hevfine baswurmuslardtr. iranceda z sesi bulondugu icin tranlsler Sami hacf ‘gia kullanamams, 5 barf ile hem eyi hem ¢ yi karglamiy- lardie, iran asillt Sugdiler ayar gekilde ¢/; icin tek bit isaree kollanmis, bunden de Uyguslarin /¢ zi tiremistit (bk, resi). Gerek Suddt, getek Uygur alfabesinde, Antp vaxisnda da oldugu gibi, kelimenin basioda, ortasinds, s0- ‘punda bulundoklarmna gre, hacflerin gekilleri cok kere biraz debisit. Tirkgede kullanslony olan Manibat, Nastut, tbeant cler de Samt astlidie; Eski TUrkcedeki Brahmi ve Tibet lett ise Hine alfabesine bagls olup ca hecesini gSsteric, kullantlan bagka cle er icin bk. G, K, 8, §.0 Cc Manibal € Uygue yazisinds da oldugu gibi, /¢ icin Kull aulmstit. Nasturi alfabesiple yanilin Turkcede ¢/¢_ ses, Nasturt § hasfiple gistecilm's, Ibcani harfleri kullanaa Karaim Tirkleri ise ¢ icin tbrant g harfinin sol dst kége- sine ran bic ciagi ildve etmislerdit. Cin yazisiyle yaasle Tirkce metinlerde, ¢ sesiigin Cincedeki cat (teanskrips yoo: fog. cha, Fe. cha, Alm. dacha; ¢ isin de a? Ug. chia, Fe. tch's, Ale. echa]) igaretinden istfade edil- Latin harfleiyle yezslan Kumancada ¢ az kallanclnsur, aigar (ciber, fap (cerap), vat), tags (cae) gibi GENEL FONETIK: C, yalin bit fonem olmadifs icin aoa seslerden sayilmaz, Sroxfaglart olan ¢ (11), ts ve dz Millelerarast Fonetik Dernedi (As- sociation Phonétique Internationale) ace igareti d's ise de, vumumipetle 4 (= dj) veya 3 geklinde abstriir, Teltf- fara, patlaict d gibi baslar, patlame (plosion) vuku bul- #2, Ba-damaktaki kapants (occlusion) aciirken j sesine Aeki sirtinme ve strmaya gecer ve sizict (spicante, f ve) bir ses gibi biter. Fonetikie digraf (digraphe = iki hart), yani dz (i= bindeki j) ile gSsterilmesi bundan lolayidx. Gxdinld (sonore) iki sesin cerkibinden mey- dana gelen ¢ nia kendisi de disyuvast-damaknl (pala to-alvéolaire) Stil bir sestic; Seimsis (sourd) esi f olup fonetikte #5 (5=bizdeki 3) igaretirle gOxceriis, sesi plage alind:kcan sonra efer gramofon tersine cals bases j-+ d degeriple igtlecektr; bu da bilesik bir ses oldagunun bir deli serie. BByle olmakla bersber ¢, yor bogumlanme (b. bk.) aokasinda kaynasik tek bir ses olarak celaffur ediliy patlayic ve sinct kinmlarrarasinda secis sexi (son transitoire) yoktur. Ard arda sBylenen d+ j sesleri bie teykil etmer; ana dilinde ¢ sesi buluomiyan bie Kkimsenin, meseld bir Fransizin kulafioa, ¢, ard arda s®yle- ten iki ses gibi gelir (yabancr Kelimelecde Fe. ims dj, Alm, dsch, ¢ sesi buluomiysn Isliv dillerinde de dj; kes. Keramanlr Tirksesinde Yuoan barfleiyle karpligs olan ‘= dz). Buna karsihk biz de, eye yakin oldugu halde astinda damakstllasms (palaalisé) yalio_ bit sesi tems eden ve calsibt olarak a’ (4y; milletiecarass fonetik ett J, Mac. imlas gy (yabanci sdlardaki ¢ sesini Macar- nr das terkibi ile gisteriler, meseld Deselal = Cell, krs. Fr., Ros., [skandinay dillesi Djelal, Alm. Dichelal, Ing. Jelal, Djetab, teal. Gelal lp. Yelal], Hurvat. ints & veya si vera di) ri gibi siti ve Oyle yazan, Meseld, Mac Mazyar (ok. mofor; bizde Macar) ve Surp.- itv. Dorte (Diordje. Giorgie, ok. fore Corci) adlanindaki gy ve & tam bie ¢ degildi illerde ve bilbassa maballt sbialarda g ve d sesleri bu sekilde damaksillazarak ¢ ye alas, meseld Isves. g8ra (= yapmak), elif. Jy6re, log education im), tel, ebubergn (ayrieas soldier [ee Mf. senile] = asker), Isvigtenin Retoromans dilinde ba. selgia (= kilise), olf. balla, eanszcanca Exy -sar~Euce sgunds rideas (= perde), telif.rlo; Cekcede d? (5), imeseld tbakic> minasadki mid’ kelimesinde, bu deferde ‘olmayip, sadece yarrusumis (mouille) bit d dit. ‘Ana bit fonem olimadiin icin ¢ sesi biecok anadillerin onion sisteminde yer almamynt. Yalindoguaun en eski dilles, Sumerce, Akkadca, ski Mises. Hitige, bu sesi ‘animamsg, Misurcania devamu olan Kiptt (Copte) dilinde ¢ 151 sonradan ciremistir. Sami anedilinde de bu ses yoktur, lebcelerde sonradan rastanie. Arapcada dag (g) nin ¢ degeri sisbeten mushhardie (bugia Misit Arp. Meseld simdi Arap. «cif minasina olan zane (zeve) ke- limesi zawg_seklinde Yun. 2ygon/23¢01 (= boyunduruk, sift) kelimesinden bir aliott olup, sondaki g sexi soncadan eye cevrilmis, Arapcanin Afrikadaki modern lebceletinde ive, ¢ye de kaymisur, Teablus. 26), Taaus, 2ij, as. 23), Maluz. zen gibi. Arapcadaki bu kayma palais Berberce tesirine (Berber lehcelerinde meteld iyen yetine icen, 7e=1) hhamledilemes, Arabistan yartmadasioin metker Bedev! leh- selerinde de gOrdlmektedic, meseld skayalik, magsra> mi- ‘nasina Kifsik Arap. fuffun. Bedevt. c3{/dsef, «geldi> ma ‘nasa Kl. Acap. gibu> il ve lehgelerinde, meself Macarcada, Ceremisgede, Mord- vincede, Votyakcada, & dan, y den, Iden, den olma d’ se- it. meseld eski Mac. jelog Cyolog], yeni Gere. @’ol (= ayak); Mac. its, uz); Fin, yhyi [aksi], Bet Mac. gyslon lencelerde ayée Votr. de ‘ks, Gerem. thie, Lap. ate, fal Hine Avrupe anadil tran) koluads sontadan ticeyen ¢, anadildeki "s, *e", ve +8 seslerinden olmadte. Meself, ccank® minasina Ske. iiedh Avesta. Five (j, j= biadeki c), key. Baki Isla. Hid (2=bindeki j), Litvan, gfvas, Lat. views, Bu ses bazen Ske. de bye, Avert. da da zye cevrilis, misasna ‘Avest. Jainti, fakat Skr. Bénti, keg. Hitit. Awensi; «irk, Aabilen matoasinn Ske. joni, faeat Avest. zeta, ky. Yun, genes, Lat. genus, Hint Avrops ailesinin ob kollaneda « sesi yaloi, Ermenicede, anadil esi olark mevcut olup, ‘br ane kollacda asli degildiz. Germen kolunden logili cede, italik koldan Italyanca ile Rumencede, Balk kolua- dan Letcede, Islty kolunden da Poleade ve ara! olarak Sup.-Hurvatcada, Gekcede ve bast maballt afielarda ras Jnomakeadie; Toharcada ve Arnavutceda + yolla yabanct adlardaki ¢ lei y ye veya ¢ (yazida ch) ye Gevisitler, meselt Heyes veya Hechaz = Hices. Bu ses Hint- Avrupa lehcelerinde, 6a vokallerdea evvel damabsillasma yoliple eremistir, meseld ¢kanun® miaanoa Lat. Jes, ake us, Jagem> lal. legge (laces tal. atka votallerde 6, ait, gio, giv terkiplerie yantue], Rumen, lege [lece, kr. Fr. loi, Isp. ley; eanicevher® mAnssina -Anglosaks. gin [eim; tng. sem (cem], rg. Fr. gemme jem); ing. imlsinda j umumigede ¢ okweur, joy (coy < Fr, joie (jas] gibi (log. aynca & [Yun k, Lat ¢, Anglosaks. cz, Orta log ga, EskiYUksek Alen, Hk, Yeni Alm. ck] dan ole esesi yanide dg ile gOsterili, edge (ec ok}, Anglosaks. ecg, Orta log. et, ezae, Baki Yoksek Alm. eb, Yeai Alm. Eeke = uc, kenar: key. Yun. biylimek> mésasins Lat 2) kokiinden eud2utebu (38 = bindek ina genel isldy. cama kelimn testi» mlnasina Eski {sliy, ciband, Gek, dtbdn, Sup.-Hirvat. dtban (cba), key. Pol. dab esben), Rus, jbans «de (e=bindeki /], Bulg. lebc. dfelezo [celezo). Pras. gelio, Litvan. geleti, Lat. datsis (deelss}; ales kelimelerde Aroav. xbep Cee] = ecep>, Tobar. jarah {cd tal) demek olan su#/yots Esk Volga Bulgar Tuskesine ait olmak dzere Menandcos'ta dokb sebliode rastasmans; bir unvan olan yebin kelimest sia Taberi tatafindan Arap haifleivle cab geklinde alae man; yrlen kelimesinin Tusa Bulgar ‘Tuskcesinde Illy Dattlerivie dlom (< *é'lam bry Guts. len), ve meseld Genel Tirkse yiplib (<*dipiy. ‘Titkige ‘Tisk, ipl) Kelimesinin Baw Turkce (b. bk.) dea Macatcaya. gecerek aen16 [i'ep'3 oe} sektinde yanlmast; Kore dilini de Al. tayce savarsak, bu dilde ¢ sesioin kel me baslarinda daha Birsde d’ (9) debetinde (msl. Kove. cak/'ak = tek) ola. tv. BC ses afrike (b bk.) bir ses otdudundan dolar, wmumiyetle ssflem ve dura his fonem vasfiy kazenememny ve bilhassa ketime baslaninds bit bat daha damekalleyrek baska seslere dogru kaymiyur. Buouola. becaber. Biabwat alfabesiple yarslan U yaurceda ca hecest icin funmest ve buoun almcd (aleurcs), Aisigce (ee ekipl sara g6:e) gibi kelimelerde Kullaniimasy, eski Tarkcede ¢ sesinin hig olmarse kelime ortalazinda mevcudi- rreune bir delil teskil eder. Eski Mofoleads eye yalotz Kelime baylarnda ve ortada raslanie fakat elime soalarinda bu ses yoktur Mojol alk dibede ¢, umwmyetle ds ya cevrilit (ayn £> ), meseld acrbe> edsvba (= ayer, Uys. ati, Aon Altay *.4'g). Manca dunde de durum béyledit ve bil hassa jdeaevvel_gelen cler balk afzioda dra. bayer Karna 51> uid, meselh aci> ads: (= biyhe ogul). Taek dillerinde-yabancr dillerden atinalasla bazt yaosime. (o00- maropée) lar mistesna (asafiya tk)-¢ sesiasit olarak umumiset'e Keine basleioda g6rdnmer. Boyle olmabla bevaher, Hakant Turkcesinde (Diana Lagat. it-Tar8) cinch (= yincit inci) ve coldu/enida (= yadda, deve {yt gibi ¢ ile bashiyan bir iki Kelimenin Kipcakcaden baska Oguaceds da bulundugu bildiviliyor Hazar Turkce. sinde de, Ibai Rusts, Arap harflervle caus vavanioy aydecoistc. Kumancada ¢ ile basyan ali kelime yoktur, Simdi bar lebcelerdeki asl kelimelerde buyta gBrlen «ler J sesindenolmadir. Buolae iki esinie. Bitinesinde Aes Altaycada bagtaki 5 (2) sesinia. baluomasile eye ve yye salma temayildntin baz Tak lebgelerinde, bilhassa Kopcak sropunda, ¢ olacek durulmasior gfvGris; bu. itibarla ba Cc frupuaki ¢ sesi betki de y den deBil, dofrudan dofruys Aleaycadaki d' dea olmadst, meselt «sene> mioanna Mob. cil’ Genel Tarkce sal, Eski Volga Bulgar Tarkcest ef, Kazan, ev, ery Yakut sof Cuvas, Sal. tkincisl de Altay n> Tirk y>e ses degisimine dayanit, meseld «yepra tmdoanina Mog, nabci (<*nabalea), Genel Tickse yoprak (Gab separvan), Kacagay capa. ry. Yakut. rebindeh, Caras, tals, Bu misallerden anlagildit gibi bide bate 7li bam Kelimeler Yakutcada *4'>*¢>¢%>s, Cuvaycada Ju ‘td'>4¢> 4 dekisimioi gecitmisti, Bau Taskgesinden Maca. secmis olan Kelimelerden. ayni kke {mas = yemis) gydmbtes ve vine misterek bic kOkten (ep. vik) syd (=yixik) ile seta (= harman dairesi) Kelime siferinden bitiacterin ¢ (Mac. gr), ikinciletin de s (Mac. 4) ile baslamass, bu ¢>4 gecisini ve fonetik tabakalanmayy sbsterir; bu kelimeler iki ayrt deviide Tarkgeden Macares 1% gecmistic. Bago basta cli lehceler Kazan, Kezal Kure ‘gm Karsbalpek, Karacay. Kupcek, Kirum, kismen Baskure (aos, citim = yesim\ ve Nogey (msl. caumat = yurmeh, Jukamak), nadicen de Kumuk (msl. cifim = yum) Taskge, leridit. Sor ve Sagay Térkceleri de eskiden biter #C Iehgee 4 olmus, sonra bunlarda kelime bapt c, ¢ ye cevtilmigtis (oust, fek = yok: kes. Kurgte cok) ¢Yamurtar mtnasion Telete d'smertka Sot nsbrtka, Alvar -kiji srmmtba, Koma cumurihe, Soyor sumurka, Yakut timit, Cuvas. fdmerda aisali, Taskgede kelime bes @'/t/s/0/¢/t/1 debisiniat abe. teri, TeleUtlehcesindeki a, Altay tipini muhafare etme tediz. Uktaroada. Losek, (Pol. hack) Ketsim Torkgest basta cleri ds oa evict. cads> dsads, gibi. Balkascade ise Karacaycedaki cles, yerine p8ze 11 j ved ile kaglae air, meselt Ki, col (=yol), caprak (Syeprak), eet (5 vedi, 7), colduz (=e), fakat Blk, tol. cape, seth doldee Gineybart Tick Iebceeri, SbOr Iecelerden apnlars, bitcok Kipcak ve glneydogu Iehceleri ile birlie, elime baslaneds bd, g gbi dtiwla (sonore) patlayclre mes de eve yer erilerse de, bilhasse Tarkiye. Torkorsinde kelime bast cer asli olmamp umomiyele yabaner CArep-, Fars, Ital, fog. vb.) kavoaklardsn alot kelimelerde il, cam, conarar,cifer,thedan, cosmel. cevep, cov, ciles, ins, eivar, iro, wat, cas, cobey, cOuk cengel gibi, Bazs tdadr dill» Kelimetets (Laliwort) meield ve, bitcok yansima Conomatopée) lar. meseld. career exrcir, cenaal ‘cangal crabs, cuvutn, aytca da caymab Bibi yar Yensimeys, vars analoiye dayanan bit iki elime, bailey] boumaz. Bu kuidenia aksine olarsk rao Preosiaca kelimeler hs candarma, cinnattb, ravi, carnal, Cermen, Capon gibi: lip. asl rigare/ergos da bu arada ktedilmelidit. Kuzeybanr Anadoluoun best tosmlaciods ve Rumeaya alymrs olanarde, eler Keine buslannds dive cular, armel > ds mab gibi; Karedenis leide vokalleiden evvel gelen g ler selime baslarods demak fil eve cevtilic, meseld geze geze> tere tase. Ins Kear swsinda y den ola kelume bast eer cok deta d se cevrti, cisth (<,yisth)> dicah gibi, Tarancs lebgesinde ise, aytt durumds olan ¢ ler umumizete dOser, weseld eZsdb (< ye 248)> sth Ban lebceler ali kelimelerdek elie bey élesi aye geviir, Baskurt yamburryyes ( lsltv Bole, badjned) Bazi lehceler yabuncr dillecded slionlarda ortadak lest 7. 2 wb. seslerle karsrlar meselé Baskurt buj’a (= hoca), Kazan ere! (= ccel). Orde cbilansa J ve seslerinden sonra geligi seman bes lebgler iio bic hususierdopwrun, rmeselk umumipele emthler, yuidim, bulogmar massed Gab. botear, Rugie bolcch, Kozak. hoteal Teledt mel Sopot polcad Korbel molca. Yakut bolceb Cusay piléer (aske tebgelerde « vevine g,j U2); arin binde baer fale fakat alt, eles ance (Uytes Hak « Cok ang) boncak (Ure. vb moncad), inci Wye. ¥ be sort), sliaelarde inet tincin bs Mofolcade da oidugy gibi, Task dil ve lehcelerinde kelime soau sesi ¢ yerine umumiyetle ¢ (bazt lehcelerde tbs, msl, Tothipe Task. gfe, Altay ad, Koel digs, Baskute Aas’) dit. Bizde de, uc gibi kelimelerdeki ¢ let soaradan Stimiilesmis ¢lerdit (sukartya bk ). Boyle olmak- Ja berabe, bizde Kelme sonu ¢ler asl ¢ ve vary Btdasda- legmis (asiourdi, dévoisd invoie; fonenk iste’) ¢ vey Yatr BelelGleymig (soaorisé, ois, mi- sonore’ fonetik elerinin Uyg., Hak. ve | 153 | iiareti 0 ¢ olmak dzese iki eilidae, Meseld, bac? ve sas kelimelerinin akkusaifi ¢ ile Aagr sect oldugu halde, ‘tine, yemary tac nkilesi ¢ ile agacs, yomact. tuer yeklinde ir, Bunun sebebi. bu sonuncularin yalin heli hakikatte ¢ ile desl, ¢/¢ ile biemesidie; Cuvagcedaki dameksil ¢ ler de bovledir, aagap (= ancak) gibi. Bk C. IMLA: Bic aairk soou hep -¢ ile yatian Kelimelerden bens, gerek aslina sadik kalmak gerek ilkibastan kesiomak (ilkibastan bu gekilde camamiyle kacinslamar; ciealenia ‘selisi minayr cdyin eder; msl. hazeng, akkus. hazencr, kts, Aczancs = azan yapan, satan) maksadiyie gimdi -« ile yaailmakeadie: yakardaki 3c, we v- b. misallerden baska (ae yine ag yartir): ge (= kuvvet; gig = milgkil), dee amie rae, (bastaki sac), bac (= hacilik; bar = slip). © ile biten isimlecdeki bu ses, cekimde vokalden evvel «ye cevsilic (msl. adacr, afses, fakat adastem, afercik ¥. b); si, bac, seg, zap, haphes,ertec, ig. ling, sus, dig elie, biter istisoa teskil eder. Arapce astilt kelimelerde + den evel gelea clet. Acapcida ¢ baluamadiét halde, gerilek bie benzesme ile ¢ re cevsilit igsima, mictemi, igtinep, itibat gibi- Iegida. icderi gibi bile kelimelerde ¢ ve F-d beozesmeleri yapilmaz, Bisde -cr/¢i, ca/-ce, etk/-cib, -il/-¢il ekterinin. trl benzegmeleti vardw, dikici/diyg, ilence/iige. Azerice/Tirkge, hiirecit/demeitib. beater} talgrk, adameil/ bard givi; ~eadra/. crBis, ~cakeek (rest cabucab, bicicib), -casme/ cezine, cilaym/-cileyin eklerindeki ¢ler umumiretle berzesmer, Bk. C he © (Astofizit) Praueahofertapfioda hidojenin ka serisubt olen ig C (Fiz [Blekte 3): 1. bi ietkenia elekink dan Capacitor gbsermekie kullantiasembol. Bit iletenia tudes yalnrz 0 iletkenin dip geblirle:yakininde bolana digerilekenlecin sekl ve ducomuna bad olan bit katseyt (cofficiert) dir. Bk. ELEKTROSTATIK; 2. Coulomb'va senbola. % ©? (Fix. Cn}, suoigead (Fe centigrade). dercest Sinsinden scaklygr Sstenmekte kullanilin sembol BE. TERMOMETRE. © (Bi> [n]): kat ve sev) cisimlesin some slats (chaleur spécitique) min sembold fp + aazlarn sabi basing ¢pression constante)alenda- Ai wiome infant goseren sem f+ gaalann sabit hacim (colume constant) igindeki tsroma isuarion glsteren sembol whe C (Fis, Cok)), anda boslukaki brain gésteréa sembot (C = 360 000 an sniye): © (Fiatkst 21 Kimvasal abit (coostant chimique) in sembold; 2, Koosanteasyonn ebsteren sembol; 3 Curie stbcinin sembold; 4 Molekal 1st (cheleor mole. Calnite) ann sembolae X (Kim.), kasbon (b. b sémbola G (Mekanik). Rik (b. Be.) katayit (coefficient ae esi Fr. cartone) un kimysal 1, Alman ve logilizterin kullandiklart « ile basliyan enki alfaberik nota sisteminde ve ile basliyan ski iskalalannda Gctincd ses, saniyede 256 ibtizar yapan orta do sesi. Bu kala ftalyan ve tsouayollenin do'suoe, rane sizlarin ut veya do’ i eden Cden baliyarake vaptlmaktadir. C'dp bulunmiyan maddelerigin Dh. CK, 8, §verilen bu harf ses bilimi bakimindan dip da mak sessaleinin siceksiz ve sertdir. © (yan isin bk. € ve CEDILLE) GENEL FONETIK: ¢ yalin bit fonem olmadiét icin ana seslerden sayilmar, Sicufaslarr olan ¢ (48), ds veh ret ile Dick yart kapantilt (Fe. smi occlusive) vera attike (bh. bk.» afr) denilen sf grapuau meydana ee Tak, Uluslarrasi Fonetik Dernegi (Assocation Phonétisus Tovernatioale) tarafindan kabul edilen isaeti 1 ise de, no Sgt atesturmalarinda daha cok 11 veya F harfletile year SPrlenisi patric + gibi basar, fakat patama (plosicn) ot, ‘maz, On demaktaki kapants (occlusion) aclitken 7 sesindsly SSrtiame ve sxzmaya gecer ve sizict (spitante, fricaive) bin 5 sii iter. Fonetikte digtaf (digraphe), yani 1} (J Ciitsedeki 1) ile yastimasr bundan dolayidie, Grimson Gourd) iki sexi biclymesindenmeydana. geen ¢ de ai 9% amaksil (paato-alvéolate) geimsiz hit sestirs Seimld (sonore) esi ¢ otup fonetkee df CE = Tarkgedeki Hssreirle gbscnilic. © sesi pliga alindiktan sonra geamofn fersine caliguciirse, bu ses ¢ +1 degeriyleigiilecektin, Ba tis fain islesik ir ses olduguna kane sayiie: Busanie Bicllte, ¢ ses, ayar bofumlanma noktasioda kaynayik bit fet olarak sBylenic. Patlayicr ve dix: lesumlany arasnds ‘esis sesi (son transitoire) yokeur. Bu sebeple, art ands strlenen ++ 5 sesleri bit ¢ merdana geticmer, Ana dil de ¢ sexi bulunmiyan bic kimsenin, meseld bic Fraomin keulajion ¢ sesi art ‘arda s8ylenen iki ses gibi gel wen bir ses olmadhgs icin ¢ sesi bingok ana dilleia ser sine sminde yer almamistt Avrups dilletnden Itslyancada ¢ sesine rastlandiéi halde, Fransizcada bu ses yoktur; yalniz yabanct Kelimelenic abcde (yabancr kelimelerde F, imlAss teh). Cekse ve Sup. Gada F harfiyle gBsterili, Poleada cz isareti kullamlie, Ree sada ve Bulgarcada Kiril alfabesinin ¢ hactiyle yaztv. Cc Tiitk alfabesinin dordinci hatfi; «Geo adi Fincede ¢ sesi yoktur. Macarcada bugiin es igactiyle Yazllan bu ses eskiden cb ve ts harflerigle gbncerilmistie, Atapcada da ¢ sesi yoktur. Bu sebeple, ‘Tirkce keli ielerdeki.¢ sesleri Araplar tarafindan diye sBylenis, Bu serumetatsiads, Arap baflerile yarlan eskiTarkge sliklerde ¢ seal © (g) veya s (3) hadflecigle gaan ‘mist, Bu maddenin Task fonetigi bolamine be TORK FONETIGE: Ana Tusksede buluoan bie se ola SE desl Aas Altaycads da vardt, Bu sesin Ana Abayer, a bullzsdgint gBsteren pek cok anit ileri-stedlebein Altay ailesive giren dillerde bu,sesin en yaygin konsonke, piasnda yer almast buoa_kesin bir kant olarak gonecle Esl ve yeni Tick dillrine bu sede hem Kellie bay, Inrinda, hem Kelime iglesinde ve hem de Kelime sonlent, ds ealdanmast tabiidt, Orneler: ubub (< gob), eo, Sieh, sevwk (= gocuk), opek (= ocak), is, sty (< bug) deg, ar Eski Tirk dillerinde ¢ sesi, genel olarak hem kelime buslunnds, hem de kelime icleinde ve kelime sonlesnts saklanmser, Yeni Tick kollaninin bayik bir bolimints bu durum devam etmektedic. Bunlar arasinds Andere Turksesl, Avert Taskcesi, Tuskmence, Gagavusca, Kason Tatareas, Kirgtaca, Troki Karaimeesi, Kumukga gibi ichecen vardit. Karacaycada da ¢ sesi_saklanmatie. Yalare, be dt de Kelime baslarinda ter aspice (b, bk) bir sbyleniy le Cam, Grack: sake (= sarap), Salman (= cit), Fal (“bicmek). Yeni Tick dillecnde kelime baslainda¢'yerine 4 ft fy ve # gibi sesler de kullantie. Ornck oleal Kezakca, Karakalpakca ve Nogaycada ¢ ler ye gevrilinin, wh (= cikemak) sibi. Sor, Kasa, Kea, Salbin Koybatcg ve Karagas adsslannds de ¢ nia kargihit olarsk j bellane He, Bunlae kariik, Baskurct, Sagaycs, Koybalea, Belines Kondoma Sorcsst ve Yakutca gibi dillerde ¢ ler sye gee les Sagayca, Koybalea sep~ (= capmak); Baskuriga Ga, saves, Koybalea, Yakutca ar~ (= agmak); Baskurin, $e gayca, Koybalea bes~ (= kagmak). Troki ve Halier Yao, iced, Misetee, Tobol Tatarcan, Baraba Tatatean, Tose, Se Datkacca bi dillerde ize ‘lee og lle karmlanmayen ekven (= cepken). Avni detisme Kuzeydogu Anadolunn fissok veslerinde de tesit edilmistc. Soyotcade ¢lvin Eat dis: rébpen (= cepken).. Kmilade keline fac Ernd € yetine y kullanlnast dikkate deger: gop (en ‘Seats sober (< cab). ‘Tack ite! aranads’ sect be