Professional Documents
Culture Documents
Mesafe Koruma Tez
Mesafe Koruma Tez
ALPARSLAN TATAR
KAHRAMANMARA
Ocak - 2007
ALPARSLAN TATAR
KAHRAMANMARA
Ocak - 2007
.
Yrd.Do. Dr.
A.SERDAR YILMAZ
Danman
..
Prof. Dr.
KEMAL KIYMIK
ye
..
Yrd. Do. Dr.
Mehmet BAYRAK
ye
NDEKLER
ALPARSLAN TATAR
NDEKLER
SAYFA
NDEKLER..................................................................................................................... I
ZET .................................................................................................................................. III
ABSTRACT ....................................................................................................................... IV
NSZ ................................................................................................................................. V
ZELGELER DZN..................................................................................................... VI
EKLLER DZN..........................................................................................................VII
SMGELER VE KISALTMALAR DZN.................................................................... IX
1. GR.................................................................................................................................1
1.1. Koruma Sisteminin Genel zellikleri..........................................................................2
1.1.1. Koruma Sisteminde Olmas Gereken artlar ..........................................................2
1.1.2. Koruma Sisteminden Beklentiler ..............................................................................2
1.1.3. Sistemde Oluan Arzalarn Kriteleri .......................................................................3
1.2. Koruma Sistemi Koordinasyonu .................................................................................4
1.2.1. Koordinasyon lemleri..............................................................................................4
1.2.2. Koruma Koordinasyonu in Gerekli Veriler ........................................................5
2. NCEK ALIMALAR................................................................................................6
3. MATERYAL VE METOT ............................................................................................10
3.1. Materyal .......................................................................................................................10
3.1.1. 154 kV Hatlarda Mesafe Korumas-Mesafe Koruma Rleleri.............................10
3.1.1.1. Empedans Tabanl Koruma .................................................................................10
3.1.1.2. Mesafe Rlelerinden Empedans Rlesinin alma Prensibi............................10
3.1.1.3. Mesafe (Empedans) Korumasnn Esaslar.........................................................11
3.1.1.4. Empedans lm (Yk ile Arza Akmn Ayrt Etme)...................................12
3.1.1.5. Mesafe Rlesi Tipleri.............................................................................................14
3.1.1.5.1. OHM Rlesi.........................................................................................................14
3.1.1.5.2. MHO Rlesi.........................................................................................................15
3.1.1.5.3. Empedans Rlesi.................................................................................................15
3.1.1.5.4. Mesafe Rlesi Zaman-Mesafe Karakteristii...................................................17
3.1.2. ncelenen letim Sistemi ...........................................................................................19
3.2. Metot .............................................................................................................................34
3.2.1. ok Katmanl Alglamal Alar ..............................................................................34
3.2.2. Matlabda YSA Modellemesi...................................................................................37
3.2.2.1. Mimari ....................................................................................................................37
3.2.2.1.1. Nron Modelleri (tansig,logsig,purelin)............................................................37
3.2.2.1.2. leri Beslemeli A................................................................................................39
3.2.2.1.2.1. Bir A Oluturmak (newff).............................................................................40
3.2.2.1.2.2. Arlklar Belirleme (init) ..............................................................................40
3.2.2.1.3. Simlasyon (sim).................................................................................................40
3.2.2.1.4. Eitim...................................................................................................................40
3.2.2.1.5. Geri Bildirim Algoritmas..................................................................................41
3.2.2.1.5.1. Takm Eitimi (train) ......................................................................................41
3.2.2.1.5.2. Takm Gradyant Azal (traingd) .................................................................41
3.2.2.1.5.3. Momentumlu takm Gradyant Azal (traingdm) ......................................43
3.2.2.1.6. Hzl Eitim .........................................................................................................44
3.2.2.1.7. Deiken renim Katsays (tringda,traingdx) .............................................44
I
NDEKLER
ALPARSLAN TATAR
SAYFA
3.2.2.1.8. Esnek Geri Bildirim (trainrp)45
4. BULGULAR VE TARTIMA..47
4.1. Uygulamann Yapld letim Sistemi...47
4.2. Uygulama Hakknda Genel Bilgi48
4.2.1.Uygulama - 1 ve Sonularnn Deerlendirilmesi ..48
4.2.2. Uygulama- 2 ve Sonularnn Deerlendirilmesi ..52
4.2.3. Uygulama- 3 ve Sonularnn Deerlendirilmesi ..55
4.2.4. Uygulama- 4 ve Sonularnn Deerlendirilmesi ..58
4.2.5. Uygulama- 5 ve Sonularnn Deerlendirilmesi...61
5. SONU VE NERLER...64
KAYNAKLAR65
ZGEM ...66
II
ZET
ALPARSLAN TATAR
KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL ANABLM DALI
YKSEK LSANS TEZ
ZET
Sayfa : 66
III
ABSTRACT
ALPARSLAN TATAR
IV
NSZ
ALPARSLAN TATAR
NSZ
Elektrik enerjisinin kesintisiz ve kaliteli bir ekilde iletimi ve datm yaplrken
meydana gelebilecek arzalarn olutuu noktada snmlenmesi, dier blgeleri
etkilememesi iin seici ve hassas bir koruma sisteminin olmas gerekmektedir. Doru bir
rle koordinasyonu yaplmas ile, arzaya en yakn rlenin doru zamanda ama
gndermesi ile sadece arzal blgenin enerjisiz kalmas salanarak, dier blgelerin
enerjisinde kesinti olmayacaktr. Kaliteli ve kesintisiz enerji kullanm elde edildii
takdirde ise tesislerdeki verim ve rn kalitesi artacak, i kayb ortadan kalkacak, arzadan
kaynaklanan giderler ve kayplar azalacaktr.
almalarm sresince yardmlarn esirgemeyen danman hocam sayn Yrd.Do.
Dr. A.Serdar YILMAZa, tezin alt yapsnn oluturulmasnda Elk. Mh. Kamil ZSOYa,
tezin hazrlanmasnda bana yardmc olan mesai arkadalarm Elk. Mh. Seyfettin YILDIZ
ve Elk. Mh. Onur HDAYOLUna teekkr ederim.
Tezin her aamasnda bana destek olan sevgili eime, uykusuz gecelerde beni yalnz
brakmayan oluma, desteklerini hi bir zaman benden esirgemeyen ok sevgili babam,
annem ve kardelerime ok teekkr ederim.
Ocak 2007
KAHRAMANMARA
Alparslan TATAR
ZELGELER DZN
ALPARSLAN TATAR
ZELGELER DZN
SAYFA
izelge 3.1. ncelenen iletim sisteminin hat bilgileri ..21
izelge 3.2. Sistemde kull.1 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar...22
izelge 3.3. Sistemde kull.3 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar. 23
izelge 3.4. Sistemde kull.7 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar. 24
izelge 3.5. Sistemde kull.6 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar. 25
izelge 3.6. Sistemde kull.12 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.26
izelge 3.7.Sistemde kull.10 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar. 27
izelge 3.8. Sistemde kull.11 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.28
izelge 3.9. Sistemde kull.8 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar. 29
izelge 3.10. Sistemde kull.5 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.30
izelge 3.11. Sistemde kull.4 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.31
izelge 3.12. Sistemde kull.2 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.32
izelge 3.13. Sistemde kull.2 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.33
izelge 4.1. Blgelere ait a katman bilgileri 48
VI
EKLLER DZN
ALPARSLAN TATAR
EKLLER DZN
SAYFA
ekil 3.1. Mesafe (empedans) korumas blok emas.11
ekil 3.2. Arza ncesi normal durum..12
ekil 3.3. Hat sonunda ksa devre.....12
ekil 3.4. Hat ortasnda ksa devre...13
ekil 3.5. Hat banda ksa devre..13
ekil 3.6. OHM mesafe rlesinin alma blgesi....14
ekil 3.7. OHM mesafe rlesine ait koruma blgeleri.14
ekil 3.8. MHO rlesinin alma blgesi.15
ekil 3.9. Empedans rlesinin alma blgesi.....................................................15
ekil 3.10. Mesafe korumasnda blge oluturma...16
ekil 3.11. Mesafe korumasnda blgeler 16
ekil 3.12. Mesafe rlesi zaman-mesafe karakteristii...
17
ekil 3.13. Genel olarak R-X dzlemi. 17
ekil 3.14. 1.Blgeye ait R-X dzlem18
ekil 3.15. 2.Blgeye ait R-X dzlemi..... 18
ekil 3.16. 3.Blgeye ait R-X dzlemi......... 19
ekil 3.17. 4.Blgeye ait R-X dzlemi...... 19
ekil 3.18.ncelenen iletim sisteminin tek hat emas ..20
ekil 3.19.K.Mara TM.-Menzelet HES aras iletim hatt koruma blgeleri...22
ekil 3.20. K.Mara TM.- Kll TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.. ..23
ekil 3.21. K.Mara TM.- Narl TM. aras iletim hatt koruma blgeleri 24
ekil 3.22. Klavuzlu TM.- Kll TM. aras iletim hatt koruma blgeleri. .25
ekil 3.23. Klavuzlu TM.- Narl TM. aras iletim hatt koruma blgeleri...26
ekil 3.24. Klavuzlu TM.- Menzelet HES. aras iletim hatt koruma blgeleri.. 27
ekil 3.25. Narl TM.- Klavuzlu TM. aras iletim hatt koruma blgeleri ..28
ekil 3.26. Narl TM.- K.Mara TM. aras iletim hatt koruma blgeleri29
ekil 3.27. Kll TM.- Klavuzlu TM. aras iletim hatt koruma blgeleri...... 30
ekil 3.28. Kll TM.- K.Mara TM. aras iletim hatt koruma blgeleri31
ekil 3.29. Menzelet HES.- K.Mara TM. aras iletim hatt koruma blgeleri32
ekil 3.30. Menzelet HES.- Klavuzlu TM. aras iletim hatt koruma blgeleri...33
ekil 3.31 Temel nron modeli .37
ekil 3.32. Log-sigmoid transfer fonksiyonu ..37
ekil 3.33. Tan-sigmoid transfer fonksiyonu ..38
ekil 3.34. Lineer transfer fonksiyonu. 38
ekil 3.35.Tek katmanl a .. 39
ekil 3.36. Nron katman diyagram ...39
ekil 3.37. ki katmanl tansig/purelin katman diyagram 39
ekil 4.1. 5 girili, 15 gizli katmanl, 12 kl ok katmanl a modeli ...47
ekil 4.2. Zone-1 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas de...49
ekil 4.3. Zone-1 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 1-6 aras)...50
ekil 4.4. Zone-1 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 7-12 aras ) ...51
ekil 4.5.Zone-2 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas de52
ekil 4.6.Zone-2 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 1-6 aras)....53
ekil 4.7. Zone-2 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 7-12 aras).54
VII
EKLLER DZN
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.8.Zone-3 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas de55
ekil 4.9.Zone-3 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 1-6 aras)56
ekil 4.10. Zone-3 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 7-12 aras)...57
ekil4.11.Zone-4 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas de...58
ekil 4.12.Zone-4 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 1-6 aras)......59
ekil 4.13.Zone-4 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 7-12 aras)................60
ekil4.14.Zone-5 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas de...61
ekil 4.15.Zone-5 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 1-6 aras)......62
ekil 4.16.Zone-5 koruma blgesi iin YSA test sonular (Rle 7-12 aras)................63
VIII
ALPARSLAN TATAR
BP
W
n
f
R
S
p
a
xK
gK
K
Ir
Tr
t
: Kilo volt
: Amper
: Orta gerilim
: Alak gerilim
: Trafo merkezi
: Hidroelektrik santrali
: Mega voltamper
: Diren
: Artificial Neural Network
: Doru akm
: Ksa sreli alternatif program
: Ayrk fourier dnm
: ok katmanl alglamal alar
: Empedans rlesi
: Kesici
: Akm trafosu
: Gerilim trafosu
: Yardmc besleme
: Haberleme portu
: Kontaktr
: ebeke empedans
: Yk empedans
: Kaynak i gerilimi
: Giri vektr
: k vektr
: Katman
: renme parametresi
: Toplam hata
: Geri yaylml renme algoritmas
: Arlk Vektr
: rnek kme says
: Transfer fonksiyonu
: Giri vektrndeki eleman says
: Bir katmandaki nron says
: A girii
: A k
: u anki arlk ve tahminler
: u anki gradyant
: renme derecesi
: renme katsays
: Eitim kaydedici
: Hedef eitim
IX
ALPARSLAN TATAR
GR
ALPARSLAN TATAR
1. GR
Elektrik enerjisi retimi elektrik santrallerinde geekletirilir. Bilinen ve yaygn
olarak kullanlan balca santral trleri; hidroelektrik, termik, doalgaz, nkleer ve son
yllarda artan rzgr santralleridir. nite gcne bal olarak orta gerilim seviyesinde (6 20 kV) retilen elektrik enerjisi uzak mesafelere aktarlabilmek iin yksek gerilimlere
dntrlr. Santral alt sahasndaki ykseltici g trafolar ( step-up transformer) ile
gerilim seviyesi ykseltilir. ebeke yapsna gre ( lkemizde bu seviye 154 ile 380
kVtur.) iletim sistemi ile havai hatlar zerinden bu yksek gerilimli enerji tketim
blgelerine nakledilir. alt merkezlerinde orta gerilime (31,5 - 34,5 kV) indirilen enerji,
datm ebekesi ile sanayi tesislerine, yerleim birimlerine datlr. Buradan konut ve
kk iletmelerin ihtiyac olan alak gerilime dntrlerek mterilere ulatrlr.
Byk iletmelerde ise elektrik enerjisi tesis giriine kadar orta gerilimde ulatrlr,
buradaki indirici trafolar (OG / AG) ile tesis iine datlr.
Grlyor ki, elektrik enerjisi belli bir yerde retilip iletim ve datm hatlaryla
tketiciye tanmaktadr. Elektrik enerjisinin kesintisiz ve kaliteli bir ekilde tanabilmesi
iin, retim yapld noktadan tketim olan noktaya kadar bir dizi kontrol sisteminden
gemesi gerekmektedir. Dolaysyla retimden tketime kadar olan safha iinde bu iletim
ve datm hatlarnda koruma yaplmas arttr. nk btn tesisler ksa devreye maruz
kalmas ve yldrm gibi atmosferik olaylardan etkilenmesi sz konusudur. Elektrik
enerjisinin nakledilmesinde kullanlan koruma ve kontrol sistemleri ierisinde en nemli
grev rlelere dmektedir. Bunlarn balcalar; ar akm, toprak, diferansiyel, hat
empedans, ynl rlelerdir.
Elektrik enerjisinin iletim ve datm yaplrken oluabilecek ksa devre arzalarnn
olutuu noktada snmlenmesi, dier yerleri etkilememesi gerekmektedir. Arzann
olumas ile rete tarafndan arza akm ekilmeye balanr. Doru bir rle
koordinasyonu yaplmas ile arzaya en yakn rlenin ama gndermesi ile sadece arzal
blge enerjisiz kalr. Arzann giderilmesinde zamanlama da olduka nemlidir. Arzal
taraf ne kadar ksa srede kesilirse, dier blgelerin enerjisindeki kalite bozukluu da o
derece azaltlm olur. Dolaysyla elektrik enerjisinin kullanmnda kesintisiz ve kaliteli
bir enerji iin rle koruma ve koordinasyonunun nemi olduka byktr.
1.1. Koruma Sisteminin Genel zellikleri
Transformatr, jeneratr, iletim hatt gibi ebeke elemanlarnn birinde ksa devre
veya izolasyon hatas oluabilir. Bu durum sonucunda arza akmlarnn, ar gerilimlerin
neden olaca zararlarn snrlandrlmas veya en aza indirilmesi gerekmektedir. Bu
oluacak zararlarn en aza indirilebilmesi ve bir ksa devrenin ebekenin genel iletme
zerindeki olumsuz etkilerinin ortadan kaldrlmas iin arzal elemanlarn en ksa
zamanda devre d braklmas gerekmektedir. Arzal elemann otomatik olarak devre d
braklmas ilemi koruma sistemleri sayesinde gerekletirilir. Bu koruma sistemleri
ebekeyi devaml olarak gzeten rleler topluluundan olumaktadr. Herhangi bir hata
tespit edildiinde ayarlanan deerlerin stndeki rleler devreye girerek arzal ksmn
devre d braklmas salanr.
GR
ALPARSLAN TATAR
Seicilik
Hzl alma (Srat)
Gvenilir alma
Ekonomiklik
Yedek Koruma
GR
ALPARSLAN TATAR
Rlelerin ama sreleri ve ama akmlar; seici olmadan yaplan amada, mevcut
kesicilere bal olan rlelerin ama sreleri ve arzay alglama deerleri ayndr. Bu
durumda arza akm en utan en baa kadar hissedildiinden hepsi ayn anda amaya
alr. Buda gereksiz yere baz yklerin enerjisiz kalmas demektir.
Hattn en bandaki rle ile en sonundaki rlenin normal iletme artlarnda zerinden
akan iletme akmlar ayn deildir. Bu nedenle arza ya da ar akm deerleri de farkldr.
rnein en utaki rlenin koruduu yk nominal 10 A akm grrken en bataki iin bu
deer 50 A olabilir. Bu durumda en utaki rle iin 12 A ar akm iken bataki iin
normal bir iletme deeridir. Veya en bataki iin 40 A iletme snrlar iinde kalrken, en
utaki asndan bu deer iddetli bir arza akm karl olabilir.
b-Hzl alma: Arzalar olabildiinde sratli bir biimde alglanmal ve
temizlenmelidir. Bylece arza srasndaki yksek akmlardan etkilenme az olur ve tketici
bu durumu fark etmez. zellikle iletim sistemlerinde arza temizleme sreleri saniyenin
onda birinden az olacak ekilde tesis edilir.
c-Gvenilirlik:
Koruma aygtlar gvenilir olmaldr.
Her bir aygtn gvenilirlii toplam gvenilirlii belirler.
Gereksiz ama, yanl ama ve amama gibi yanl alma durumlar gvenilirlii
belirler.
Gvenilirliin Arttrlmas iin;
Ayn koruma ilemi iin farkl metodlara sahip birden ok koruma dzeneini
paralel altrmak
kili dzende ikisinin birden, l dzende en az ikisinin arzay grmesi ve ama
emri vermesi gerekir.
Tamamen bamsz olmaldrlar.
d- Yedek Koruma: Koruma dzeninin ana grevinin yan sra yedek koruma
zelliine sahip olmas gerekir. Koruma sistemindeki komu rleler birbirlerinin yedei
olarak alr. Hem gvenilir ve hem de ekonomik bir zmdr.
e-Ekonomiklik:
Seilecek koruma dzeni ekonomik olmaldr. letmeye ek maliyet getirmektedir
Ancak iyi bir koruma ile enerjisiz kalma sresi azalacandan i gc kayb azalr.
Bu iki unsuru dikkate alarak en iyi zm gelitirmek gerekir.
1.1.3. Sistemde Oluan Arzalarn Kriterleri:
Koruma sistemleri ile bu sistemleri meydana getiren rlelerin alma prensiplerinin
belirlenmesinden sonra rlelerin koruma alanlarndaki ksa devre veya arzay tespit
edebilmeleri iin duyarl olacaklar byklkleri belirlemek gerekir. Bir arzann meydana
gelmesi, gz nne alnan devre elemanlarna ait gerilim ve akmlarn az ya da ok
deiimine neden olur.
GR
ALPARSLAN TATAR
GR
ALPARSLAN TATAR
NCEK ALIMALAR
ALPARSLAN TATAR
2. NCEK ALIMALAR
D.V.Coury, D.C.Jorge (1997) Yapay Sinirsel An letim Hatlarnn Mesafe
Korumasna Yaklam Tarz ( Artificial Neural Network Approach to Distance Protection
of Transmission Lines ) isimli makalelerinde; iletim hatlarnn korunmas iin bir mesafe
koruma rlesinin genellikle sabit ayarlar temel alnarak saland, bu tip rlelerin
menzilinin deien a artlarndan etkilendii belirtilmitir. G sistemi analizi iin
tanmlayc bir model olarak Yapay Sinir Ann, koruma alan ierisinde klasik mesafe
koruma rlelerine kar byk stnlk salayabilecei anlatlmtr. Bu makalede, bir
ANN nin rnek snflandrcya benzetilerek kullanlmasyla bir mesafe koruma rlesi
incelenmitir. ANN rle a deiiklikleri gibi farkl hata artlaryla karlatnda ( akm
dalga ekillerindeki DC sapmalarn varlnda bile ) menzilini hassasiyetle koruyabildii,
hzl ve kesin bir alma salayabildii ve bu performansn klasik mesafe koruma
rlelerine gre byk bir gelime kaydettii, bylece kullanlan ANNler ile rlelerin
birinci koruma blgelerinin menzilini uzatabildii ve sistem gvenilirlii arttrld
belirtilmitir. Ayrca bu yntemin farkl a kurulumlarn tatmin edici performans elde
edilinceye kadar deneme ve test etmeyi ierdiinin unutulmamas gerektii, her ne kadar
bu cihazlar rle felsefesinde yeni boyutlar at gsterilse de genie incelenmesi ve baz
iletim hatlarnn mesafe korumasyla ilgili eitli problemlerine zm bulmas gerektii
vurgulanmtr.
Wang Xiaru, Qian Qingquan, Wu Si Tao (1998) Sinir Alar Uygulamasnn Mesafe
Korumasna Uyarlanmas ( Applying Neural Networks in Adaptive Distance Protection )
isimli makalelerinde; Klasik mesafe rlelerinin iletim hatlarnda belli empedans
lmlerine gre alt, arzal branman belirleyen nemli unsurun hattn sahip olduu
belli empedansn arza direncinden dolay yksek ya da dk deere ulamas olduunu
belirtmilerdir. Makalede, arzann gerek g sistemi artlarnda genel iletme
karakteristiinin seimini zorlatrd anlatlmakta, sinirsel alarn tasarmnn byk
problemler zm iin mesafe rlelerine uyarlanma baarsndan bahsedilmektedir. rnek
larak 500 kVluk bir sistem dikkate alnm, sinirsel mesafe rlesi byk arzalarda
younlaarak test edilmi ve sonularndan bilgi verilmitir. Yine makalede, sinirsel an
temeli olan mesafe rlesi gelitirilmi, hata direncini ve gerek sistem durumunu baarl
bir ekilde rnekleyerek ilem karakteristiini elde etmitir. Sradan rlelerin doru olarak
alamad yerlerde uzun ve gvenilir koruma blgesi oluturmu ve arzalara doru
olarak cevap vermitir.
D.V. Coury, M.Oleskovicz (1998) rnek Tanmlamann Mesafe Korumasnda
Uygulanmas ( Applying Pattern Recognition in Distance Protection) isimli makalelerinde;
bir mesafe rlesi almas iin ANNnin (Yapay Sinir A) rnek snflandrc gibi
kullanlmasndan bahsetmektedirler. Makaleye gre, Sinirsel a uygulamasnn, farkl a
artlaryla karlatnda doru rlenin almas iin veriyi elde etmelidir. Bu yaklamn
faz gerilim ve akm vektrlerinin byklklerini giri gibi kulland, hem arzal
durumdaki iletim hatt iin hem de deneme ve test ilemleri iin data oluturmada ATP (
Ksa sreli alternatif program) yazlm kullanld belirtilmektedir. Bir mesafe rlesinin
ANNnin bir rnek snflandrcya benzetilerek kullanlmas incelenmi, sistem
gvenilirlii arttrlarak ve sradan rleler dikkate alnp performanslar gelitirilerek hat
uzunluunun %96 sna, rle birinci koruma alan uygulanmtr. ANN rlesi iin test
NCEK ALIMALAR
ALPARSLAN TATAR
edilip tahmin edilen 1050 durumun hemen hemen tamamnn yaklak %97,3 beklenilen
tepkiyi gstermi, hatalarn tam saysnn %2,7e tekabl ettii gzlenmi, bu orann %2,6
s gei blgesinde bulunan ( hat uzunluunun %94 ile %98i) hatal tepkilere
dayanmaktadr.
Bu
almada
sadece
grnen
hatalar
gz
nnde
bulundurulmutur..nerilen tasary gerek durumlara dzenli olarak uyarlamak iin
benzer bir snflandrc hata tipi kullanlmal ve dier hata eitleri iin benzer deneme
ilemleri yaplmaldr. Zaman tepkileriyle ilgili olarak, dzenlemelerin uygulanmas iin
bu durumlarda tahminen rle arza oluumundan 11 ms sonra almaldr. Her ne kadar bu
cihazlarn rle felsefesinde yeni bir boyut at dnlse de genie incelenmeli, iletim
hatlarnn mesafe korumasyla ilgili problemlerin bazlarnn zmne izin vermesi
gerektii belirtilmitir.
D.V. Coury, M.Oleskovicz (1998) ok Katmanl Sinirsel Alarn Mesafe Rlelerine
Uygulanmas ( Multi-layer Neural Networks Applied to Distance Relaying) isimli
makalelerinde, letim hatlarnda bir mesafe koruma almas iin yapay sinirsel alarn
rnek snflandrclar gibi kullanlmas anlatlmaktadr. Makaleye gre, ANN yaplarnn
farkl iki tr, giri verileriyle ilikili olarak gz nnde bulundurulmakta, bu yaklamda
ilk be arza sonras rnekler giri verileri gibi kullanlmaktadr. Dier ekilde faz
gerilim ve akm vektr byklkleri ( sfr serisini ieren) giri verileri gibi
kullanlmaktadr. Gerekletirilen tasarlarn nasl tatbik edileceinin bir mukayesesi olup
bu koruma amalar iin ANNnin kullanlmasyla ilgili olarak elde edilen bir gelimedir.
Bu almada bir ANNnin rnek snflandrc gibi kullanlarak bir mesafe rlesinin
simlasyonu incelenmitir. Sistem gvenilirlii arttrlarak ve dikkate alnan sradan
rlelerin performans gelitirilerek hat uzunluunun %96sna rle birinci koruma alannn
bir ksm uygulanmtr. ANNnin yapsyla ilgili olarak mesafe rle almasn
tanmlamak iin iki farkl kurulum seilmitir. Test edilen 1050 durum iin, ilk yap gei
alan iinde (hat uzunluunun %94-98i) %1,52 ile hata cevaplarnn (tepkilerinin)
%6.48ini gstermitir. Analiz edilen ikinci yap gei alan iindeki hatalarn %2,57si ile,
hatal cevaplarn %2,67sini gstermitir. leri ynde ilk yapnn arzalaryla karlatnda
ikinci yapnn global performansnn daha iyi olduu grlebilmektedir. Ek olarak
hatalarn ounluu, arza cevaplarna dayanabilen gei alannda younlamtr. Dier
taraftan, ikinci yapnn faz a bilgileri ihmal edilen faz gerilim ve akmlarn
byklkleriyle ( yarm devre DFT nin kullanlmasyla elde edilen ) beslenmitir. Sonu
olarak tersine arzalar iin bir ters alma beklenebilmekte, bu almada gz nnde
bulundurulduundan sz edilmitir. nerilen tasarya gerek durumlara dzenli olarak
uyarlamak iin bir snflandrc hata tipi kullanlmal ve dier hata eitleri iin benzer
deneme ilemleri yaplmaldr. imdiki durumda bu ksm geliimin gerisindedir. Zaman
cevaplaryla ilgili olarak iki farkl tip dzenlemenin uygulanmas iin tahmin edilen udur
ki, her iki durumda da rle arza oluumundan en az 11ms.sonra almaldr. Tasarlar
rlenin renilen ilemi iin eitli hatal durumlarn gerekli olduu deneme ilemlerini
iermesi gerektii de hatrlatlmtr.
Srdan Skok,Ante Marusic (2000) eitli Sinirsel Alarn Tatbikinin , Mesafe
Koruma Uygulamalar ile Karlatrlmas ( Comparison of Various Neural Network
Models Applied to Adaptive Distance Protection ) isimli makalelerinde ; iki u arasndaki
iletim hatlarn koruyan mesafe uyarlamal rlenin alma karakteristiinin deiikliini
ve ayarlamalarn ayrntl bir ekilde incelemitir. almaya gre karakteristii g
sistemindeki tm durumlar salamak zorundadr. Her ne kadar da olsa bilinen muhtemel
NCEK ALIMALAR
ALPARSLAN TATAR
NCEK ALIMALAR
ALPARSLAN TATAR
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
3. MATERYAL VE METOT
3.1. Materyal
3.1.1. 154 kV Hatlarda Mesafe Korumas - Mesafe Koruma Rleleri
154 kV hatlarda , mesafe koruma ve ar akm rleleri ile
koruma
yaplmaktadr.Eski trafo istasyonlarndaki 154 kV hatlarda mevcut korumalara ilave
olarak ynl toprak rleleri de bulunmaktadr. Yeni 154 kV projelerinde yalnz mesafe
koruma ve ar akm rlelerine yer verilmektedir. Baz mesafe koruma rleleri ierisinde
ar akm niteleri de bulunmaktadr. 154 kV sistemlerinde ok eitli mesafe koruma
rleleri bulunmaktadr.
3.1.1.1. Empedans Tabanl Koruma :
letim hatlarnda giri empedansnn llmesi esasna dayal olan bir koruma
eklidir.
Arzasz ve arzal durumlar arasndaki farkl alglamada hattn empedans nemli
rol oynar.
Arza yerine gre llen empedans deieceinden arzl blgesi kolayca tespit
etmek mmkndr.
Uzun iletim hatlarnda arza ve arza yeri tespitinde kullanlan nemli bir koruma
yntemidir.
Empedans Tipi
Reaktans Tipi
Admitans Tipi (MHO)
10
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
4.Blge: Hattn %200 n kapsar, yani dier hattn bir ksm iinde koruma
fonksiyonuna sahiptir. Ama bu blgede 3. blgeye gre belli bir gecikme ile ama yapar.
5.Blge: Hattn geri blgesinin %100 n kapsar. Ama bu blge dier blgelerin
tamamna gre belli bir gecikme ile ama yapar.
Empedans rleleri 3 faz arzalarda ok yeterli iken faz-faz arzalarnda snrl bir
koruma salar.
3.1.1.3. Mesafe (Empedans) Korumasnn Esaslar
11
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
12
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
13
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
k 2 = -k
Z1 = 0
Z2 = Z
[ RL . cos + X L . sin ]
1 = 2 =
Z
2k
(3.1)
XL
90
Z
2k . sin
RL
Z
2k . cos
Koruma zn
R
L
14
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
k2 = 0
Z
Z
Z
RL . cos + X L . sin 2
k
k
k
Z1 = Z 2 = Z
1 = 2 =
(3.2)
Z
k
Z
k
sin
Z
k
cos
k1 = k
k2 = 0
Z1 Z 2
Z1
k
Dairenin
merkezi
Z2
k
Yarap
Z2
Z1
k
Z
Z
Z
RL 1 . cos + X L 1 . sin 22
k
k
k
R
L
15
(3.3)
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
Zon 2
B
A
Zon 1
Y
X
F2
F3
D
Zon 3
X
C
D
Zon 3
B
Zon 2
Zon 1
R
16
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
Zaman
%25 A Rlesi
B Rlesi
%50
%80
C Rlesi
* *
* *
*
G
Mesafe
E Rlesi
F Rlesi
17
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
1.Blge
ekil 3.14. 1. Blgeye ait R-X dzlemi.
2.Blge
ekil 3.15. 2. Blgeye ait R-X dzlemi.
18
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
3.Blge
ekil 3.16. 3.Blgeye ait R-X dzlemi.
4.Blge
ekil 3.17. 4. Blgeye ait R-X dzlemi
3.1.2. ncelenen letim Sistemi:
Bu almada TEA 12. Blge alannda bulunan Klavuzlu TM., Narl TM., Kll
TM. , K.Mara TM., ile Menzelet HES arasndaki ring sistemindeki Mesafe Koruma
Rleleri , ayarlar ve aralarndaki koordinasyon incelenmitir. Sz konusu blgede ; EPAC
3122, SEMENS 7SA, Thr, Sd 135, Lz3 Mesafe Koruma Rleleri kullanlmakta olup hat
bilgileri tablo.1de, ring sisteminin tek hat emas da ekil.3.18de verilmitir.
19
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
20
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
Epac 3122 mesafe koruma rlesinde ; drt ileri, bir geri olmak zere toplam be
zone vardr. 1. zone hattn %85ini , 2. zone hattn %120sini, 3. zone hattn %150sini,
4. zone hattn %200n, 5. zone (geri) hattn %100n kapsamaktadr. Zaman ayarlar
ise; 1.zone 0 ms. , 2. zone 500 ms. , 3.zone 1000 ms. , 4.zone 1500 ms. , 5. zone (geri)
1500 ms.dir.
Siemens 7SA mesafe koruma rlesinde; drt ileri, bir geri olmak zere toplam be
zone vardr. 1. zone hattn %85ini , 2. zone hattn %120sini, 3. zone hattn %150sini,
4. zone hattn %200n, 5. zone (geri) hattn %100n kapsamaktadr. Zaman ayarlar
ise; 1.zone 0 ms. , 2. zone 500 ms. , 3.zone 1000 ms. , 4.zone 1000 ms. , 5. zone (geri)
1500 ms.dir.
Thr mesafe koruma rlesinde ; ileri, bir geri olmak zere toplam drt zone
vardr. 1. zone hattn %85ini , 2. zone hattn %120sini, 3. zone hattn %170sini, 4.
zone (geri) hattn %120sini. Zaman ayarlar ise; 1.zone 0 ms. , 2. zone 500 ms. , 3.zone
1000 ms. , 4.zone (geri) 1500 ms. dir.
Sd 135 mesafe koruma rlesinde; drt ileri, bir geri olmak zere toplam be zone
vardr. 1. zone hattn %85ini , 2. zone hattn %120sini, 3. zone hattn %150sini, 4.
zone hattn %200n, 5. zone (geri) hattn %100n kapsamaktadr. Zaman ayarlar ise;
1.zone 0 ms. , 2. zone 500 ms. , 3.zone 1000 ms. , 4.zone 1500 ms. , 5. zone (geri) 2000
ms.dir.
Lz3 mesafe koruma rlesinde; toplam ileri zone vardr. 1. zone hattn %85ini ,
2. zone hattn %120sini, 3. zone hattn %150sini kapsamaktadr. Zaman ayarlar ise;
1.zone 0 ms. , 2. zone 500 ms. , 3.zone 1000 ms.dir
Kesit
(MCM)
Trf Mrk.
Fider
K.MARA
KILILI
5,77
154
1277
K.MARA
MENZELET
23,63
154
K.MARA
NARLI
26,92
154
KILAVUZLU
KILILI
23,723
KILAVUZLU
NARLI
KILAVUZLU MENZELET
Direk
T. Teli
Tipi Kes.MM2
Sfr Bileen
Ro
ohm
ohm
uMHO
ohm
2,5
14,9
1,8
Xo
Yo
ohm uMHO
PA
70
0,3
477
A2E1
70
3,2
9,9
63,9
9,2
29,8
43,3
477
A2N1
70
3,6
11,6
70,8
11,2
32,7
54,6
154
1272
PA
70
1,2
10,4
61,2
7,5
26,6
45
40,565
154
795
ASBS
70
2,8
16,4
114
14,4
48,9
84,3
9,585
154
795
AS
70
0,8
3,9
26,6
3,5
11,6
19,7
21
6,5
11
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
NARLI TM.
5
KILAVUZLU TM
MENZELET HES
4
K.MARA TM.
26,92 km.
2
1
9,59 km
23,63 km.
5,77 km.
RLE NO: 1
RLE CNS: EPAC 3122
KILILI TM.
ekil 3.19. K.Mara TM.-Menzelet HES aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%150)
4 (%200)
5-G (%100)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1500 ms.
1500 ms.
izelge 3.2. Sistemde kullanlan 1 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
22
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
NARLI TM.
KILAVUZLU
KILILI TM.
K.MARA TM.
5
26,92 km.
23,72 km.
5,77 km.
5
23,63 km.
RLE NO: 3
RLE CNS: EPAC 3122
MENZELET HES
ekil 3.20. K.Mara TM.- Kll TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%150)
4 (%200)
5-G (%100)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1500 ms.
1500 ms.
izelge 3.3. Sistemde kullanlan 3 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
23
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
KILILI TM.
5
KILAVUZLU TM
NARLI TM.
K.MARA TM.
5,77 km.
4
40,57 km.
26,92 km.
5
23,63 km.
RLE NO: 7
RLE CNS: EPAC 3122
MENZELET HES
ekil 3.21. K.Mara TM.- Narl TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%150)
4 (%200)
5-G (%100)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1500 ms.
1500 ms.
izelge 3.4. Sistemde kullanlan 7 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
24
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
MENZELET HES
KILAVUZLU TM
KILILI TM.
K.MARA TM.
5
9,58 km.
1
23,72 km.
5,77 km.
NARLI TM.
40,57 km.
5
RLE NO: 6
RLE CNS: EPAC 3122
ekil 3.22. Klavuzlu TM.- Kll TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%150)
4 (%200)
5-G (%100)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1500 ms.
1500 ms.
izelge 3.5. Sistemde kullanlan 6 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
25
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
MENZELET HES
KILAVUZLU TM
NARLI TM.
K.MARA TM.
5
9,58 km.
1
40,57 km.
26,92 km.
23,72 km.
KILILI TM.
RLE NO: 12
RLE CNS: SEMENS 7SA
ekil 3.23. Klavuzlu TM.- Narl TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%150)
4 (%200)
5-G (%100)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1000 ms.
1500 ms.
izelge 3.6. Sistemde kullanlan 12 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
26
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
MENZELET HES
KILAVUZLU TM
NARLI TM.
K.MARA TM.
4
9,58 km.
40,57 km.
26,92 km.
3
23,63 km.
23,72 km.
5,77 km.
K.MARA TM.
KILILI TM
RLE NO: 10
RLE CNS: Thr
K.MARA TM.
ekil 3.24. Klavuzlu TM.- Menzelet HES. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%170)
4-G (%120)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1500 ms.
izelge 3.7 Sistemde kullanlan 10 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
27
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
MENZELET HES
MENZELET HES
K.MARA TM.
KILAVUZLU TM
NARLI TM.
4
23,63 km.
1
9,58 km.
40,57 km.
26,92 km.
4
5,77 km.
23,72 km.
3
KILILI TM
KILILI TM
RLE NO: 11
RLE CNS: Thr
ekil 3.25. Narl TM.- Klavuzlu TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%170)
4-G (%120)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1500 ms.
izelge 3.8. Sistemde kullanlan 11 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
28
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
MENZELET HES
KILAVUZLU TM
NARLI TM.
K.MARA TM.
23,63 km.
1
40,57 km.
26,92 km.
5,77 km.
RLE NO: 8
KILILI TM
ekil 3.26. Narl TM.- K.Mara TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%150)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
izelge 3.9. Sistemde kullanlan 8 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
29
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
MENZELET HES
KILAVUZLU TM
4
KILILI TM
K.MARA TM.
1
3
2
9,58 km.
5
23,72 km.
5,77 km.
3
40,57 km.
4
RLE NO: 5
NARLI TM.
ekil 3.27. Kll TM.- Klavuzlu TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%150)
4 (%200)
5-G (%100)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1000 ms.
1500 ms.
izelge 3.10. Sistemde kullanlan 5 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
30
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
KILAVUZLU TM
KILILI TM
K.MARA TM.
NARLI TM.
2
23,72 km.
26,92 km.
5,77 km.
3
23,63 km.
RLE NO: 4
MENZELET HES
ekil 3.28. Kll TM.- K.Mara TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%150)
4 (%200)
5-G (%100)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1000 ms.
1500 ms.
izelge 3.11. Sistemde kullanlan 4 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
31
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
NARLI TM.
KILAVUZLU TM
MENZELET HES
K.MARA TM.
3
2
26,92 km.
9,59 km.
23,63 km.
1
2
3
5,77 km.
RLE NO: 2
RLE CNS: Sd135
4
KILILI TM
ekil 3.29. Menzelet HES.- K.Mara TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%150)
4 (%200)
5-G (%100)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1500 ms.
2000 ms.
izelge 3.12. Sistemde kullanlan 2 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
32
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
NARLI TM.
K.MARA TM.
MENZELET HES
23,63 km.
KILAVUZLU TM
9,58 km.
NARLI TM.
40,57 km.
4
26,92 km.
2
4
5,77 km.
2
23,72 km.
3
KILILI TM
RLE NO: 9
KILILI TM
ekil 3.30. Menzelet HES.- Klavuzlu TM. aras iletim hatt koruma blgeleri.
ZONE NO
1 (%85)
2 (%120)
3 (%170)
4 G(%120)
RLENN AMA
ZAMANI
0 ms.
500 ms..
1000 ms.
1500 ms.
izelge 3.13. Sistemde kullanlan 2 nolu rleye ait koruma blgeleri ve ama zamanlar.
33
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
3.2. Metot
3.2.1 ok Katmanl Alglamal Alar
ok katmanl alglamal alar (MLP), giri ve k nronlar arasnda gizli nron
ad verilen bir yada daha fazla nron katman olan ileri beslemeli sinir alarnn geni bir
snfn kapsar. Genellikle bir katmandaki btn nronlar ok ynl linklerle komu
katmandaki nronlara baldrlar. Bu linkler balant arlyla gsterilirler. Birinci
katman giri katmandr. Bu katman giri sinyalini modifikasyona uratmadan ikinci
katmana (gizli katman) ulatrr. Son katman an cevabnn geldii k katmandr.
Wij(k-1) ; (k-1) katmanndaki i nronu ve katmanndaki j nronu arasndaki balant
arln gsterir. yj(k) k, fj(k) (.) aktivasyon fonksiyonu, j(k) sembol ise katmandaki j
nronun j eik deerini gsterir. Nk k katmanndaki nron saysdr. M giri k katman
dahil katman saysdr. Her nron iin aadaki giri-k ilikisi vardr (Luo ve
Unbehauen, 1998).
N k 1
yj(k)=fj(k)( Wij( k 1) y i( k 1) (j k ) )
(j=1,2,3,Nk ; k=1,2,,M)
(3.4)
i =1
34
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
{ Y1(0), Y (M)},
1
^
(M)
^ (M )
^ (M )
^ (M )
min Yi
(M )
i =1
(M )
Yi
2
^
(M )
(3.5)
(M )
(M )
Optimizsayon problemini zmek iin bir ok metot vardr. Geri yaylml renme
(BP) algoritmas en basit ve en yaygnlarndan bir tanesidir. BP algoritmasnda btn
aktivasyon fonksiyonlar ve eik deerleri bir nceki deere atanr. Balant arlklarnn
gncellenmesi yle zetlenebilir:
1. Btn balant arlklarn rast gele belirle.
2. 3.4 kullanarak her K=0,1.........m iin Yn(k) vektrn ve ulalabilecek giri
Yn(0)=[yn,1(0), yn,2(0), yn,3(0),................., yn,No(0)](her n=1,2.......I iin) vektrn
hesaplar.
3. Geriyi takip ederek hata yaylm terimlerini (k=1,2,...,M; n=1,2,...,I ve
j=1,2,.....Nk) iin nj(k) hesapla
(M )
nj
^ (M )
= y nj y nj( M ) f j( M ) ( x nj( M ) )
'
(3.6)
nj( k ) = ( f j( k ) ( x nj( k ) ) )
'
N k +1
I =1
( k +1)
nI
W jI( k ) (t )
(3.7)
35
MATERYAL VE METOT
(f
(k )
j
(x
(k )
nj
'
) =
ALPARSLAN TATAR
f j( k ) (u )
(3.8)
(k )
u = xnj
N k 1
xnj = Wij( k 1) (t ) y i( k 1) (j k ) )
(k)
(3.9)
i =1
(3.10)
n =1
= Y
n =1
(M )
n
2
^
(M )
n
NM
= ( y
n =1 J =1
(M )
n, j
^ (M )
y n, j ) 2
(3.11)
(3.12)
n =1
= Y
(M )
n
2
^
(M )
n
NM
^ (M )
(M )
= ( y n, j y n, j ) 2
(3.13)
n =1
Wij(k-1)(n+1), n. nci rnek kme kullanlarak elde edilen balant arln gsterir.
Dolaysyla Wij(k-1)(n); (n-1).inci rnek kmesi kullanlarak elde edileni gsterir.
BP algoritmas dereceli inen metot stne kurulu olduundan, yava yaklam hz ve
lokal minimum problemlerinden kt etkilenir. Bununla birlikte bahsedilen birok metod
BP algoritmasnn daha iyi sonu vermesini salar. Bu ispatlar ana hatlaryla
aadakilerini ierir:
1. An balant arlklarnn gereklenmesi. Dolaysyla balant arlklar kk
bir araln iine dzgnce datlr.
36
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
R girili temel nron aada gsterilmitir. Her giri uygun bir w deeri ile
arlklandrlmtr. Arlklandrlm giriler ile nyarg formlarnn toplam transfer
fonksiyonu f nin giriini oluturur. Nronlar klarn oluturmak iin her hangi bir
diferansiyel transfer fonksiyonu kullanabilir.
37
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
transfer fonksiyonunu da
R girii olan, S logsig nronlu tek katmanl a aada solda tm detaylar ile sada
ise katman diyagram ile gsterilmitir.
38
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
giri
nron katmanlar
39
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
leri beslemeli a eitmek iin ilk aama bir a objesi oluturmaktr. newff
fonksiyonu ileri beslemeli a oluturur. 4 girie ihtiya duyar ve a objesine dnr
birinci giri Rx2 matrisidir. Bu matris giri vektrndeki her R elemannn minimum ve
maksimum deeridir. kinci giri her katmann boyutunu ieren bir arraydir. nc giri
her katmanda kullanlacak olan transfer fonksiyonlarnn adlarn ieren bir kme arrayidir.
Son giri ise kullanlacak eitim fonksiyonunun adn ierir.
net= newff([-1 2 ; 0 5],[3,1],{tansig,purelin},taringd);
Bu komut bir a objesi retir ve arlklarn belirler. Bundan dolay a eitilmeye
hazrdr. Arlklar yeniden belirlemek veya zel bir atama yapmak iin zamanlar vardr.
3.2.2.1.2.2. Arlklar Belirleme ( init)
Sim fonksiyonu a simle eder. sim a girii pyi ve a objesi net alr.a k ay
bize dndrr.
p= [1;2];
a= sim(net,p)
a= -0,1011
Aada, simin ayn anda oluan girili vektrn kn hesaplamas
gsterilmitir. Bu simlasyon batch modudur. Girilerin hepsi bir matris iindedir. Bu
vektrleri ayr ayr belirlemeden daha etkilidir.
p= [1 3 2 ; 2 4 1];
a= sim (net,p)
a= -0,1011 -0,2308 0,4955
3.2.2.1.4 Eitim
40
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
beslemeli alar iin sabit performans fonksiyonu mse (ortalama hata karesidir). A k
ile uzak k arasndaki hatann karesinin ortalamasdr. (Demuth ve Beale, 2001).
Bu blmde ileri beslemeli alar iin birok farkl eitim algoritmasndan
bahsediliyor. Btn bu algoritmalar arlklarn ayarlanmas ve performansn minimuma
indirilmesi iin performans fonksiyonunun gardyantn kullanr. Gradyant geri bildirim
teknii kullanlarak hesaplanr. Geri bildirim gerideki hesaplamalar aa tekrar vermeyi
ierir. Geri bildirim hesaplamas matematikteki zincir kural kullanlarak elde edilir.
Temel geri bildirimli eitim algoritmasnda arlklar negatif gradyantlar ynnde
hareket eder.
3.2.2.1.5. Geri Bildirim Algoritmas
41
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
42
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
-0.9989
1.0018
0.9985
Taringdye gre daha hzl sonuca ular. Momentumlu keskin azal vardr.
Momentum, an lokal gradyantlarnn dnda komu hata yzeylerindekilerde cevap
vermesini salar. Alak geiren filtre gibi davranarak momentum an hata yzeyindeki
kk deerleri gremezden gelmesini salar. Momentumsuz a yzeysel yerel
minimumda taklr. Momentumlu a byle bir noktay geebilir.
Momentum geri bildirimli renmeye eklenebilir. Bu ekleme arlk deiimlerini
son arlk deiiminin paralarnn toplamna eit yaparak yaplr. Yeni deiim geri
bildirim kural ile teklif edilir. zin verilen son arlk deiiminin etkisinin deeri
momentum sabiti ile elde edilir. (mc). mc 0 ile 1 arasndadr.
mc=0 ise arlk deiimi gardyanta baldr.
mc=1 ise arlk deiimi son arlk deiimine eittir,gardyant gz nne alnmaz.
Gardyant, her eitim rneindeki hesaplanan gradyantlar toplanarak bulunur. Arlk
ve tahminler btn eitim rnekleri yapldktan sonra gncellenir. Eer verilen bir
iterasyondaki yeni performans fonksiyonu bir nceki iterasyondaki performans
fonksiyonunu nceden tanmlanan mx_perf-inc orannda aarsa yeni arlk ve tahminler
gz ard edilir ve mc=0 yaplr.
Momentumlu gradyant azal takm, eitim fonksiyonu traingdm kullanlarak
kullanlr. traingdm, taringd ile ayn basamaklar kullanr sadece renme parametreleri
mc,lr ve max_perf_inc deerleri ayarlanr. Eer eitimden nce arlk ve tahminlerimizi
yeniden dzenlersek elde ettiimiz ortalama hata karesi traingd kullanarak elde
ettiimizden farkl olur. Eer tekrar deerlerle oynayp traingd ile eittiimiz de ok daha
farkl olacaktr. Arlklarn ve tahminlerin rast gele seilmi ilk deerleri algoritmann
performansn etkiler. Eer farkl algoritmalarn performanslarn kyaslamak istenirse
birok balang arlk ve tahmin deerleri kmesi ile test edilmelidir. (Demuth ve Beale,
2001).
p = 1-1 -1 2 2;0 505];
t = [1 1 1 1];
net=newff(rninmax(p),[3,lJ,{tansig,pureiin},traingdm); net.trainParam.show =
50;
net.trainParam.lr = 0.05;
net.trainParam.nc = 0.9;
net.trainParan.epochs = 300;
43
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
net.trainParam.goai = le-5;
[net,tr]=train(net,p,t);
TRANGOM, Epoch 0/300, MSE 3.6913/le-05, Gradient 4.54729/
le-lO
TRAINGDM, Epoch 50/300, MSE 0.00532188/le-05, Gradient
0.213222/le-lO
TRAINGDM, Epoch 100/300, MSE 6.34868e-05/le-05, Gradient
0.0409749/le-lO
TRAINGDM, Epoch 114/300, MSE 9.06235e-06/le-05, Gradient
0.00908756/le-lO
TRAINGDM, Performance goal met.
a = sim(net,p)
a=
-1.0026
-1.0044
0.9969 0.9992
3.2.2.1.6. Hzl Eitim
Daha nce bahsedilen iki yntem bazen pratik problemler iin ok yava kalyor. Bu
blmde 10-100 kat daha hzl yntemler zerinde duracaz. Bu blmdeki algoritmalarn
hepsi takm modunda alr ve tarini kullanr.
Bu hzl algoritmalar 2 ana blme ayrlr. Birinci blm bulgusal teknikleri kullanr.
Heuristic teknikler standart keskin azal algoritmasnn performansnn baz analizler ile
gelitirilmesi ile elde edilir. Heuristic modifikasyonlardan bir tanesi momentum
tekniidir.bu blmde iki farkl heuristic teknikten bahsedilecektir. 1) Deiken renim
katsayl geri bildirim (taringda); 2) Hzl deiimli geri bildirim (tarinrp).
Bu algoritmalar standart nmerik optimizasyon tekniklerini kullanrlar. lerde sinir
alar eitiminde kullanlan nmerik optm,zasyon tekniklerinden bahsedeceiz. Conjugate
gardyant, quasi-newton, Levenberg- Marquardt (Demuth ve Beale, 2001).
3.2.2.1.7. Deiken renim Katsays (traingda, traingdx)
Standart keskin azalta renme katsays renme boyunca sabit bir deerdir.
Algoritmann performans renim katsays deiikliklerine olduka duyarldr. Eer
renim katsays ok yksek ayarlanrsa algoritma salnm yapar ve kararlln kaybeder.
Eer ok kk ayarlanrsa algoritma cevab ok gecikir. renimden nce renme
katsaysnn optimum deerini belirlemek zordur. Bununla birlikte optimum renim
katsays eitim ilemi srasnda deiir.
Eer renme katsaysnn eitim ilemi srsnda deimesine izin verirsek keskin
azal algoritmasnn performans geliir. Adaptasyonlu renme katsays renmenin
kararl olmasn salarken ayn zamanda renme basama geniliini olabildiince geni
tutar. renme katsays yerel hata yzeyindeki komplekslie kar sorumludur.
44
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
45
MATERYAL VE METOT
ALPARSLAN TATAR
-0.9963
0.9978
1.0017
46
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
4.BULGULAR VE TARTIMA
4.1. Uygulamann Yapld letim Sistemi
Uygulamada Teia 12 blge kapsamnda bulunan, tek hat emas 3.18 de verilen
Klavuzlu TM., Kll TM., Narl TM., K.Mara TM. ve Menzelet HES arasndaki 154
kVluk iletim hatlarnn parametreleri kullanlmtr. ok katmanl leri beslemeli geri
bildirim algoritmasnda kullanlan a 1 giri katmanna ,1 gizli katmana ve 1 k
katmanna sahiptir.
Rle 1
X1(Bara1)
Rle 2
Rle 3
X2(Bara2)
Rle 4
Rle 5
Rle 6
X3(Arza km.si)
Rle 7
Rle 8
X4(Hat Uzn.)
Rle 9
Rle 10
X5(Zone no)
Rle 11
Rle 12
47
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ncelenen mevcut sistemde 6 adet indirici bara olup her bara iin bir numara
verilmitir. 1 ve 2 nolu a girii incelenen iletim hattnn birletirdii baralarn numaras, 3
nolu giri arza akmnn olutuu km, 4 nolu giri iletim hattnn toplam km.si, 5 nolu giri
ise zone numarasndan olumaktadr. A klar ise, incelenen sistemde kullanlan
toplam 12 adet rleye ait numaralardan olumaktadr. Mevcut sistemdeki rlelerin
belirtilen aralkta almas durumunda 1 , dier durumda 0 olarak baz alnmtr.
Uygulamada ise, klar 0 ile 0,5 arasda ise 0 olarak, 0,5 ile 1 arasnda ise 1 olarak
alnmtr. izelge 4.1.de koruma blgelerine gre uygulama bilgileri verilmitir.
Koruma blgelerine ait uygulamalardaki YSA test sonularnda ;
: Hedef
: YSA k
olarak seilmitir.
ZONE
NO
GR KTM.
SAYISI
GZL KTM.
SAYISI
IKI KTM.
SAYISI
TERASYON
SAYISI
RENME
KATSAYISI
VER
ARALII
15
12
10.000
0,15
15
12
10.000
0,15
10
13
12
10000
0,15
15
12
10.000
0,15
24
12
30.000
0,10
48
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.2. Zone-1 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas deiimi.
49
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.3. Zone-1 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 1-6 aras )
50
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.4. Zone-1 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 7-12 aras )
51
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.5. Zone-2 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas deiimi.
52
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.6. Zone-2 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 1-6 aras )
53
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.7. Zone-2 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 7-12 aras )
54
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.8. Zone-3 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas deiimi.
Elde edilen a sonularnn performans; 1,3,4,5,7 ve 8 nolu klarda iyi, 2,6,10,11
ve 12 nolu klarda mkemmel, ancak 9 nolu kta iyi grnmemektedir. 9 nolu kn
baarszl, veri aralnn geni tutulmas ve bu rlenin alma alanna denk gelmemesi,
iletim hattnn mesafesinin ksa olmas ve rlelerin alma blgelerinin akmasndan
kaynaklanmaktadr.
Zone -3 koruma blgesi iin , ekil 4.9.da 1,2,3,4,5,6 nolu rlelere ait , ekil 4.10.da ise
7,8,9,10,11,12 nolu rlelere ait YSA test sonular verilmitir
55
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.9. Zone-3 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 1-6 aras )
56
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.10. Zone-3 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 7-12 aras )
57
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.11. Zone-4 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas deiimi.
Elde edilen a sonularnn performans; 1,2,,4,5,6,7,10,11 ve 12 nolu klarda iyi,
3 ve 8 nolu klarda mkemmel, ancak 9 nolu kta iyi grnmemektedir. 9 nolu kn
baarszl, veri aralnn geni tutulmas ve bu rlenin alma alanna denk gelmemesi,
iletim hattnn mesafesinin ksa olmas ve rlelerin alma blgelerinin akmasndan
kaynaklanmaktadr.
Zone -4 koruma blgesi iin , ekil 4.12.de 1,2,3,4,5,6 nolu rlelere ait , ekil
4.13.te ise 7,8,9,10,11,12 nolu rlelere ait YSA test sonular verilmitir.
58
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.12. Zone-4 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 1-6 aras )
59
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.13. Zone-4 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 7-12 aras )
60
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.14. Zone-5 koruma blgesine ait traingd algoritmasnn eitim hatas deiimi.
Elde edilen a sonularnn performans; 8 ve 10 nolu klarda iyi, 1,2,3,4,5,6,7,11
ve 12 nolu klarda mkemmel, ancak 9 nolu kta ok kt grnmektedir. 9 nolu
kn baarszl, veri aralnn geni tutulmas ve bu rlenin alma alanna denk
gelmemesi, iletim hattnn mesafesinin ksa olmas ve rlelerin alma blgelerinin
akmasndan kaynaklanmaktadr.
Zone -5 koruma blgesi iin , ekil 4.15.te 1,2,3,4,5,6 nolu rlelere ait , ekil
4.16.da ise 7,8,9,10,11,12 nolu rlelere ait YSA test sonular verilmitir.
61
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.15. Zone-5 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 1-6 aras ).
62
BULGULAR VE TARTIMA
ALPARSLAN TATAR
ekil 4.16. Zone-5 koruma blgesi iin YSA test sonular ( Rle 7-12 aras ).
63
SONU VE NERLER
ALPARSLAN TATAR
5. SONULAR VE NERLER
64
6. KAYNAKLAR
65
ZGEM
66