Giyaseddin Eb'ul Feth mer Ibni Ibrahim'el Hayyam veya mer Hayyam (Farsa: ??? ????

)(
d. 18 Mayis 1048 - . 4 Aralik 1131) Iranli sir, filozof, matematiki ve astronom.

Hayyam Nisaburludur. Yasadigi dnemin nl veziri Nizaml-Mlk ve Hasan Sabbah ile ayni me
dresede zamanin nl alimi Muvaffakeddin Abdllatif ibn el Lbad'dan egitim grms ve hayati
boyunca her ikisi ile de iliskisini kesmemistir. Bazi kaynaklar; Hasan Sabbah'i
n Rey kentinden oldugu Nizaml-Mlk'n de yasa mer Hayyam ve Hasan Sabbah'tan byk oldugun
ve bylece ayni medresede egitim grmediklerini belirtmektedir. Yine de mer Hayyam,
Hasan Sabbah ve Nizaml-Mlk'n iliski iinde olduklarini inkar etmemektedir. (Kaynak: S
emerkant-Amin Maalouf Amin Maalouf'un bu kitabinda Hasan Sabbah ve Nizaml-Mlk ile m
er Hayyam'in iliskisini ve hikyelerini kurgulamis olabilecegi de dsnlmelidir. Hayyam
'in kendi dilinden yazili byle bir aiklamasi yoktur.)

mer Hayyam, birok bilim insaninca Btin ve Mu'tezile anlayislarina dhil grlr. Evreni a
mak iin, iinde yetistigi Islam kltrndeki hkim anlayistan ayrilmis, kendi iinde yaptigi
akil yrtmeleri esine az rastlanir bir edebi basari ile drtlkler halinde disa aktarmi
stir.
adirci anlamina gelen "Hayyam" takma adini babasinin adircilik yapmasindan almisti
r. Ayrica Istanbul'un Beyoglu ilesinde bir semte adini da vermistir. Tarlabasi bu
lvarinda Sakizagaci isiklardan baslayip, Tepebasi'na kadar inen caddenin adidir.
Hayyam ayni zamanda ok iyi bir matematikiydi. Binom Ailimini ilk kullanan bilim in
sanidir. Hayyam, genelde siirlerindeki eglence dsknlgnn belirgin olmasindan dolayi Ru
baileri ile nlenmistir.

Gemiste yasamis birok nlnn aksine mer Hayyam'in dogum tarihi gn gnne bilinmektedir.
sebebi, mer Hayyam'in birok konuda oldugu gibi takvim konusunda da uzman olmasi ve
kendi dogum tarihini arastirip tam olarak bulmasidir.

Rubalerinde; dnya, var olus, Allah, devlet ve toplumsal rgtlenme biimleri gibi hayata
ve insana iliskin konularda zgrce ve sinir tanimaz bir sekilde akil yrttg grlmektedi
Akil yrtrken ne iinde yasadigi toplumun ne de daha ncesi zamanlarda yasamis toplumlar
in kabul ettigi hibir kurala bagli kalmamis, kendinden nce yasayanlarin insan akli
na koymus oldugu sinirlari kabullenmemis, bir anlamda dnyayi, insani, var olusu k
endi akliyla bastan tanimlamis; bu nedenle de agini asarak "evrensellige" ulasmis
tir. Ancak unutmamak gerekir ki Hayyam'in yasadigi dnem, kendisi gibi aglari asan
ve tarihin grdg en byk dsnrlerden birini yaratacak sosyo-kltrel altyapiya sahipti.
arihinin belki de en aydinlik dnemlerini yasayan Islam dnyasinda felsefenin hak et
tigi ilgiyi grdg, Seluklu saraylarinda ise sentez bir Orta Dogu kltr (Trk-Hint-Arap-
zans) olusmaya basladigi bir dnemde yasayan dsnr, bylece nispeten yansiz ve bilimsel
bir grenim grms, Mslman fakat felsefeyi gnah saymayan bir toplum iinde zgrce felsefe
ilgilenebilmistir.
Hayyam, ayni zamanda dnya bilim tarihi iin de nemli bir yerdedir.Gnmzde kullanilan Mil
adi ve Hicri Takvimlerden ok daha hassas olan Celali Takvimi'ni hazirlamistir. Ok
ullarda Pascal geni Fransiz matematiki Blaise Pascal'in soyadiyla olarak gretilen ma
tematik kavrami aslinda mer Hayyam tarafindan olusturulmustur. Matematik, astrono
mi konularinda dnyanin nde gelen bilim insanlarindandir. Birok bilimsel alismasi old
ugu bilinmektedir.
mer Hayyam'in mezari, Nisapur, Iran.
Pek ok Rubai n sebebiyle Hayyam'inkilerine karistirilmistir, bilinen kadariyla Rbail
erinin sayisi 158'dir. Fakat kendisine mal edilenler binin zerindedir.