Professional Documents
Culture Documents
o hm ring
MC LC
CHNG 2. O HM RING....................................................................................... 1
2.1. Hm nhiu bin ...................................................................................................... 1
2.1.1. Hm hai bin .................................................................................................... 1
2.1.2. th ............................................................................................................... 3
2.1.3. ng mc ....................................................................................................... 5
2.1.4. Hm ba hoc nhiu bin ................................................................................... 8
2.2. Gii hn v s lin tc ........................................................................................... 9
2.2.1. Gii hn ........................................................................................................... 9
2.2.2. S lin tc ....................................................................................................... 13
2.2.3. Hm ba hoc nhiu bin ................................................................................. 14
2.3. o hm ring ...................................................................................................... 15
2.3.1. Khi nim v o hm ring ........................................................................... 15
2.3.2. ngha ca cc o hm ring ....................................................................... 17
2.3.3. Hm nhiu hn hai bin .................................................................................. 18
2.3.4. o hm cp cao ............................................................................................ 19
2.4. Mt phng tip din v xp x tuyn tnh ........................................................... 20
2.4.1. Mt phng tip din ........................................................................................ 20
2.4.2. Xp x tuyn tnh ............................................................................................. 22
2.4.3. Vi phn ........................................................................................................... 23
2.4.4. Cc hm ba hoc nhiu bin ........................................................................... 25
2.5. Quy tc dy chuyn.............................................................................................. 25
2.5.1. o hm hm n ............................................................................................ 28
2.6. o hm theo hng v vc t gradient ............................................................. 29
2.6.1. o hm theo hng ...................................................................................... 29
2.6.2. Vc t gradient ............................................................................................... 31
2.6.3. Hm ba bin ................................................................................................... 32
2.6.4. Cc i ca o hm theo hng.................................................................... 33
2.6.5. Mt phng tip din ca mt mc ................................................................... 34
2.6.6. Tm quan trng ca vc t gradient................................................................ 35
2.7. Cc gi tr ln nht v nh nht .......................................................................... 36
2.7.1. Cc i a phng v cc tiu a phng .................................................... 36
2.7.2. Cc tr tuyt i .............................................................................................. 41
2.8. Nhn t Lagrange ................................................................................................ 42
2.8.1. Phng php nhn t Lagrange ..................................................................... 42
2.8.2. Hai rng buc ................................................................................................. 46
n Ng Minh
o hm ring
O HM RING
CHNG 2.
Li ni
i s
Trc quan
(Theo th)
Li gii
(a)
(b) ( , ) =
(3, 2) =
Trang 1
n Ng Minh
o hm ring
Rng buc x 1 ngha l phi b i nhng im trn ng thng x = 1. (Xem Hnh 2).
(3,2) = 3 ln(2 3) = 3 1 = 0
(b)
Bi v
<
) xc nh khi
, vy min xc nh ca f l
> 0, tc l
}.
= {( , ) | <
tit Quc gia ca Hoa K (National Weather Service) v Dch v Kh tng ca Canada
(Meteorological Service).
P(L, K) = bLK1-
n Ng Minh
o hm ring
Tm min xc nh v min gi tr ca g( , ) =
Li gii
Min xc nh ca g l
= {( , )| 9
0} = {( , )|
l a trn tm (0, 0) bn knh bng 3. (Xem Hnh 4.)
| =
Min gi tr ca g l
Bi v 9
9 nn 9
Do min gi tr ca g l { | 0
9}
,( , )
3.
3} = [0, 3].
2.1.2. th
Mt cch khc hnh dung c trng ca hai bin l xem xt th ca n.
nh ngha
Trang 3
n Ng Minh
V d 5
Li gii
o hm ring
Phc ha th hm f(x, y) = 6 3x 2y.
th ca f c phng trnh z = 6 3x 2y hay 3x + 2y + z = 6, l mt
phng. v mt phng, ta tm cc im chn (intercepts). Cho y = z = 0,
ta nhn c x = 2, l x-chn. Tng t, y-chn bng 3 v z-chn bng 6.
iu ny gip chng ta phc ha phn ca th nm trong phn tm
Phc ha th ca hm g( , ) =
Li gii
th c phng trnh
= 9
hay
( , )=
bi phng trnh ( , ) = 9
, cn bn cu di c biu th
.
.
V d 7
Li gii
V d 8
Li gii
=4
R2.
Trang 4
n Ng Minh
o hm ring
2.1.3. ng mc
Cho n nay chng ta c hai phng php hnh dung hm: s mi tn v th.
Mt phng php th ba, mn tng t nhng ngi lm bn , l mt bn cc chu
tuyn trn cc gi tr biu th cao c gn kt vi cc ng mc (level curves).
nh ngha ng mc ca hm hai bin f l nhng ng cong c phng trnh f(x, y) = k,
y k l hng s (thuc min gi tr ca f).
Mi ng mc f(x, y) = k l tp tt c cc im trn min xc nh ca f m ti f nhn
gi tr k. Ni khc i, n biu th nhng ch m th ca f c chiu cao l k.
T Hnh 11, chng ta c th thy mi quan h gia ng mc v cc vt ngang.
ng mc f(x, y) = k nh l giao tuyn ca th ca f vi mt phng ngang z = k c
chiu xung mt phng xy.
Trang 5
n Ng Minh
o hm ring
V d 9
Trang 6
n Ng Minh
V d 10
Li gii
o hm ring
Phc ha ng mc ca hm f(x, y) = 6 3x 2y vi cc gi tr k = -6, 0, 6, 12.
Cc ng mc l 6 3x 2y = k hay 3x + 2y + (k 6) = 0
y l h cc ng thng vi dc . Bn ng
mc ring ng vi k = -6, 0, 6 v 12 l 3x + 2y 12 = 0, 3x
+ 2y 6 = 0, 3x + 2y = 0 v 3x + 2y + 6 = 0.
Chng c phc ha trn Hnh 15. Cc ng mc
l song song v cch u nhau bi th ca f l mt phng.
V d 11
Phc tho cc ng mc ca hm
( , )=
Li gii
ng mc l 9
vi k = 0, 1, 2, 3.
hay
=9
. y l h cc ng
V d 12
Phc tho cc ng mc ca hm ( , ) = 4
Li gii
ng mc l 4
=1
+1=
hay
+1
y vi k > 1, biu th mt h
cc ellipse vi cc bn trc
(semiaxes) l 1 v 1.
Hnh 17(a) cho thy mt bn
ng mc ca h c v bi my
tnh. Hnh 17(b) cho thy nhng
ng mc c nng ti th
ca h (mt paraboloid elliptic),
chng tr thnh cc vt ngang.
V d 13
Li gii
V ng mc ca hm Cobb-Douglas trong V d 3.
Trong Hnh 18, cc ng ng mc ca hm Cobb-Douglas
P(L, K) = 1.01L0.75K0.25 c v bi my tnh.
Trang 7
n Ng Minh
o hm ring
n Ng Minh
o hm ring
V d 15
Tm mt mc ca hm f(x, y, z) = x2 + y2 + z2.
Li gii
Cc mt mc l x2 + y2 + z2 = k, vi k 0. l h cc mt cu ng tm vi
3. Nh l hm ca mt bin vc t
,, )
= , ,,
v ( , ) =
Trang 9
n Ng Minh
o hm ring
= 1 v
( , )( , )
lim
( , )( , )
khng tn ti.
v ( , )
khi ( , ) ( , ).
( ) lim
( ) th khng tn ti lim ( ).
Trang 10
n Ng Minh
o hm ring
, )
( , )
khng tn ti.
, )
( , )
khng tn ti.
lim
V d 1
Chng t rng
Li gii
Gi s ( , ) = (
khng tn ti.
( , )( , )
)/(
). Trc ht ta xt s dn n (0, 0) dc
V d 2
Li gii
Nu y = 0 th f(x, 0) =
0/x2
Nu x = 0 th f(0, y) =
0/y2
= ,
V d 3
Cho ( , ) =
Trang 11
lim
( , )( , )
( , )?
n Ng Minh
o hm ring
Li gii
Nh li li gii trong V d 2, chng ta tit kim thi gian bng cch cho (x, y)
dn ti (0, 0) dc theo mi ng nghing i qua gc ta y = mx, y m l dc:
( , )= ( ,
)=
)
(
, )=(
lim =
lim =
lim =
nh l Squeeze vn cn ng.
( , ) ( , ) ( , )
lim ( , ) = lim ( , ) =
lim ( , ) =
Nu
v
th
Tm
V d 4
lim
nu n tn ti.
( , )( , )
Li gii
Nh trong V d 3, chng ta c th rng gii hn dc theo bt k ng thng
no i qua gc ta u bng 0. iu khng chng minh c gii hn cho bng 0,
nhng cc gii hn dc theo cc parabola y = x2 v x = y2 cng bng 0, v vy chng ta bt u
nghi ng rng gii hn l tn ti v bng 0.
Cho e > 0. Chng ta cn tm > 0 sao cho nu 0 <
tc l, nu 0 <
Mc d
[3]
| |
<
+
3| | = 3
th
| |
T theo nh ngha 1,
/(
) 1, v vy
<
<
< .
0, nn
<3 =3
lim
= 0.
( , )( , )
th
th
0 < ,
n Ng Minh
o hm ring
l hm phn thc.
+3 +2 )
( , )( , )
Li gii
Bi v hm ( , ) =
+ 3 + 2 ) = 1 2 1 2 + 3.1 + 2.2 = 11
( , )( , )
V d 6
Hm ( , ) =
Li gii
lin tc ti nhng u?
Gi s
+
0
( , )=
( , ) (0,0)
( , ) = (0,0)
+
0
Trang 13
lim
( , )( , )
( , ) (0,0)
( , ) = (0,0)
( , ) khng
n Ng Minh
o hm ring
lim
= 0 = (0,0)
+
V vy f lin tc ti (0, 0), v do n lin tc trn ton R2.
Ging nh hm mt bin, php ly hm hp ca hai hm l mt cch nhn c hm
th ba. Thc t, c th ch ra rng nu f l hm hai bin lin tc v g l hm mt bin lin tc
xc nh trn min gi tr ca f, th hm hp (composite) h = gof c xc nh bi
( , ) = ( ( , ))
( , )( , )
lim
( , )( , )
( ) +( ) +( ) <
| ( , , ) | < e.
Hm f lin tc ti (a, b, c) nu
lim
( , , )( , , )
( , , ) = ( , , ),
V d, hm
1
+ + 1
l hm phn thc ca ba bin v v vy n lin tc ti mi im trong R3, ngoi tr x2 + y2 + z2 = 1.
Ni khc i, n khng lin tc trn mt cu tm ti gc ta , bn knh bng 1.
( , , )=
Trang 14
n Ng Minh
o hm ring
Nu f xc nh trn min D ca n th lim ( ) =
[5] nh ngha
c ngha l, vi mi
( ) +( ) ,
2.3. o hm ring
2.3.1. Khi nim v o hm ring
Vo mt ngy nng, m cao lm cho chng ta ngh rng nhit cao hn nhit thc
ca n, trong khi trong khng kh rt kh, chng ta cm nhn nhit thp hn ch th ca nhit
k. Dch v Thi tit Quc gia (National Weather Service) a ra cc ch s nhit (cn gi
l ch s nhit - m, hoc ch s m mt s nc) m t tc ng kt hp ca nhit
v m. Ch s nhit I l nhit khng kh cm nhn c khi nhit thc t l T v
m tng i l H. V vy, I l mt hm ca T v H, v chng ta c th vit I = f(T, H).
Bng di y ca cc gi tr ca I c trch t mt bng c bin son bi cc Dch v Thi
tit Quc gia.
(96) = lim
= lim
(
(
)
)
(
(
)
)
=
=
(
(
,
,
)
)
(
(
,
,
Trang 15
)
)
=4
= 3.5
n Ng Minh
o hm ring
(70) = lim
= lim
(
(
)
)
(
(
)
)
(
(
,
,
)
)
=1
= 0.8
l
v m tng i l 70%, ch s nhit tng khong 0.9oF i vi mi phn trm tng
ca nhit tng i.
Tng qut, nu f l hm ca hai bin x v y, gi s c nh y = b - const v cho x bin
i. Khi ta c hm mt bin g(x) = f(x, b). Nu g c o hm ti a th ta gi n l o hm
ring ca f theo bin x ti (a, b) v k hiu fx(a, b). V vy
[1]
fx(a, b) = g'(a) vi g(x) = f(x, b)
( ) = lim
( , ) = lim
, )
( )
, v vy [1] tr thnh
( , )
Tng t, o hm ring ca f theo y ti (a, b), k hiu fy(a, b), nhn c bng cch c
nh x = a v tnh o hm ti b ca hm mt bin G(y) = f(a, y):
[3]
( , ) = lim
( ,
( , )
, )
( , )
( , )
( , ) = lim
( ,
( , )=
n Ng Minh
V d 1
Li gii
o hm ring
Cho f(x, y) = x3 + x2y3 2y2, tm fx(2, 1) v fy(2, 1).
Gi y c nh v o hm theo x, ta nhn c fx(x, y) = 3x2 + 2xy3, v vy
fx(2, 1) = 3.22 + 2.2.13 = 16
Gi x c nh v o hm theo y, ta nhn c fy(x, y) = 3x2y2 - 4y, v vy
fy(2, 1) = 3.22.12 4.1 = 8
V d 2
Li gii
Trang 17
n Ng Minh
o hm ring
V d 3
Li gii
trnh
= cos
= cos
= cos
= cos
V d 4
x3
, tnh
Li gii
y3
+ z3 + 6xyz = 1.
tm z/x, chng ta o hm hm n theo x, coi y nh hng s:
3
Gii ra ta c
+3
+6
+6
. Tng t,
=0
=
, , )
( , , )
Trang 18
n Ng Minh
o hm ring
Tng qut, nu u l hm ca n bin, u = f(x1, x2, ..., xn) th o hm ring theo bin th i
s l
= lim
( ,
,,
+ ,
) ( ,
,,
,,
, ,
,,
Li gii
Gi y v z khng i v o hm theo x ta c fx = yexylnz.
Tng t, fy = xexylnz v fz = exy/z
2.3.4. o hm cp cao
Nu f l hm hai bin th cc o hm ring fx v fy cng l hm hai bin, v vy chng ta
c th ly o hm ring ca chng v gi l cc o hm ring cp hai ca f.
Nu z = f(x, y), chng ta s dng cc hiu sau:
( ) =
( ) =
(3
(3
+2
)=6 +2
4 )=6
(3
(3
+2
)=6
4 )=6
Trang 19
n Ng Minh
o hm ring
n Ng Minh
o hm ring
fy(x, y) = 2y fy(1, 1) = 2
Trn Hnh 3 chng ta khng nh thm v iu , bng cch phng to im (1, 1) trn
bn ng ng mc ca hm f(x, y) = 2x2 + y2. Ch rng cng phng to th cc ng
mc nhn nh cc ng song song, l c trng ca ng thng.
Trang 21
n Ng Minh
o hm ring
( , ) (0,0)
( , ) = (0,0)
0
C th kim tra rng ti (0, 0), cc o hm ring tn ti, fx(0, 0) = fy(0, 0) nhng khng
lin tc. Xp x tuyn tnh s l f(x, y) = 0, nhng thc t f(x, y) = ti tt c cc im trn
ng thng y = x. V vy vn xy ra tnh trng xu ngay c khi cc o hm ring ca hm hai
bin tn ti. khc phc, ta a ra khi nim kh vi i vi hm hai bin.
Nh li rng, vi hm mt bin y = f(x), nu x thay i t a ti a + x, th s gia ca y l
y = f(x + ) f(x)
Nu f kh vi ti a th
[5]
y = f '(a)x + ex vi e 0 khi x 0
By gi ta xt hm hai bin z = f(x, y), v gi s x thay i t a ti a + x, cn y thay i
z = f(a + x, b + y) f(a, b)
Nh vy s gia z biu th s thay i gi tr ca f khi (x, y) thay i t (a, b) ti (a + x,
n Ng Minh
o hm ring
z = fx(a, b)x + fy(a, b)y + e1x + e2y
fy(1, 0) = 1
T bng ta c f(96, 70) = 125. Trong phn 2.3 ta c c lng fT(96, 70)
n Ng Minh
o hm ring
Hnh 6 m t mi quan h gia s gia y v vi phn
dy: y biu th s thay i theo chiu cao ca ng cong
y = f(x), cn dy biu th s thay i theo chiu cao ca
ng tip tuyn khi x thay i mt lng dx = x.
i vi hm kh vi hai bin z = f(x, y), chng ta
xem cc vi phn dx v dy l cc bin c lp. Khi vi
phn dz c gi l vi phn ton phn (total differential),
c xc nh:
=
[10]
( , )
( , )
= (2 + 3 )
+ (3 2 )
vi phn ca V l
Trang 24
n Ng Minh
o hm ring
=
V d 6
Kch thc ca khi hp ch nht c cc s o l 75cm, 60cm v 40cm cng
mt sai s l 0.2cm. S dng vi phn c lng sai s ln nht c th khi th tch ca hp
c o vi o .
Li gii
Nu cc kch thc ca hp l x, y v z th th tch ca n l V = xyz, v vy
=
Ta cho |x| 0.2, |y| 0.2, |z| 0.2. c lng sai s ln nht, chng ta s dng
dx = dy = dz = 0.2 v x = 75, y = 60. z = 40:
V dV = (60)(40)(0.2) + (75)(40)(0.2) + (75)(60)(0.2) = 1980
Nh vy, ch vi sai s 0.2cm trn mi s o dn n sai s xp x 1980cm3 khi tnh
th tch. iu xem ra c v l sai s ln, nhng n ch chim 1% s o th tch ca hp.
2.5. Quy tc dy chuyn
Nh li quy tc dy chuyn ca hm mt bin i vi hm hp: Nu y = f(x) v x = g(t)
l cc hm kh vi th y l hm kh vi gin tip theo t, v
[1]
n Ng Minh
o hm ring
=
lim
+ 0.
lim
+ 0.
+ lim
lim
+ lim
lim
thay cho
dng sau:
=
V d 1
Li gii
+
.
(0.1)
=
.
(0.2) = 0.04155
n Ng Minh
o hm ring
x = g(s, t), y = h(s, t)
V d 3
Li gii
)( ) + (
=(
)(2 ) + (
)(2 ) =
sin(
)( ) = 2
sin(
)+2
cos(
)+
cos(
+ +
vi mi i = 1, 2, ..., m.
Trang 27
n Ng Minh
o hm ring
Cho u = x4y + y2z3, vi x = rset, y = rs2e-t, z = r2ssint.
V d 5
Tm gi tr ca u/s khi r = 2, s = 1, t = 0.
Vi s tr gip ca s cy trn Hnh 4, ta c
Li gii
=0
[6]
Li gii
trnh 6 cho ra
( ) = 1 v
=0
=
( ) = 0 nn
=0
n Ng Minh
o hm ring
Li gii
Trang 29
n Ng Minh
o hm ring
) = lim
+ ,
Vc t n v nh hng ng Nam l
0.13
Nu f l hm kh vi ca x v y th f c o hm theo mi hng ca vc t n
Trang 30
n Ng Minh
o hm ring
Chng minh Nu nh ngha hm g mt bin h, g(h) = f(x0 + ha, y0 + hb), th theo nh ngha
ca o hm ta c
(0) = lim
[4]
( )
( )
= lim
( ,
Mt khc, ta c th vit g(h) = f(x, y), trong x = x0 + ah, y = y0 + bh, nn theo quy tc
dy chuyn
() =
[5]
t h = 0 th x = x0 v y = y0, v
g'(0) = fx(x0, y0)a + fy(x0, y0)b
So snh phng trnh 4 v phng trnh 5 ta thy rng
V d 2
3 ) + (3 + 8 ) =
33
3 + 3 33
Do
(1,2) =
2.6.2. Vc t gradient
Theo nh l 3, o hm theo hng ca hm kh vi c th vit di dng tch v hng
ca hai vc t:
[7]
Duf(x, y) = fx(x, y)a + fy(x, y)b = fx(x, y), fy(x, y)a, b = fx(x, y), fy(x, y)u
Vc t u tin trong tch v hng khng ch xut hin trong vic tnh o hm theo
hng m cn trong mt s ng cnh khc. V vy ta t cho n mt ci tn c bit (gradient
ca f) v k hiu c bit ( grad f, hoc f, c l "del f").
[8] nh ngha
nh bi
( , ) = ( , ),
V d 3
( , ) =
+
v (1,2) = 2,0
n Ng Minh
[9]
o hm ring
)( ) ( )( )
= (4 + 8 )
) = lim
[11]
= ,
, =
n Ng Minh
V d 5
Li gii
o hm ring
Cho f(x, y, z) = xsinyz. (a) tm gradient ca f v (b) tm o hm theo hng ca
f ti (1, 3, 0) theo hng ca v = i + 2j k.
(a) Gradient ca f l
( , , ) = ( , , ),
( , , ), ( , , ) =
f(2, 0) = 1, 2
= 1.5, 2 l
= , , v vy tc thay i ca
f theo hng t P ti Q l
(2,0) = (2,0)
= 1,2 , = 1
(b) Theo nh l 15, f tng nhanh nht theo hng ca vc t gradient (2,0) = 1,2.
Tc thay i ln nht l | (2,0)| = |1,2| = 5.
Trang 33
n Ng Minh
o hm ring
(x 2
Theo nh l 15, nhit tng nhanh nht theo hng ca vc t gradient, hoc tng
ng, theo hng ca vc t 2 + 6 , hoc vc t n v ( 2 + 6 )/41.
Tc nhanh nht ca s tng l ln ca vc t gradient:
| (1,1, 2)| = | 2 + 6 | = 41 4 (
/ )
=0
Nhng F = Fx, Fy, Fz v r'(t) = x'(t), y'(t), z'(t), phng trnh 17 c th vit di dng
tch v hng nh sau
F r'(t) = 0
n Ng Minh
[19]
o hm ring
Fx(x0, y0, z0)(x x0) + Fy(x0, y0, z0)(y y0) + Fz(x0, y0, z0)(z z0) = 0
ng php tuyn ca S ti P l ng i qua P v vung gc vi mt phng tip din.
=3
. Do ta c
( , , )=
( , , )=2
( , , )=
(2,1, 3) = 1
(2,1, 3) = 2
(2,1, 3) =
n Ng Minh
o hm ring
(x, y) gn (a, b). [Ngha l f(x, y) f(a, b) vi mi (x, y) trong hnh trn tm (a, b).] S f(a, b)
c gi l gi tr cc i a phng. Nu f(x, y) f(a, b) khi (x, y) gn (a, b) th f c cc tiu
a phng ti (a, b) v f(a, b) l gi tr ca tiu a phng.
Nu cc bt ng thc trong nh ngha 1 ng cho mi im (x, y) trong min xc nh
ca f th f c cc i tuyt i (hoc cc tiu tuyt i) ti (a, b).
[2] nh l Nu f c cc i hoc cc tiu a phng ti (a, b) v cc o hm ring cp
mt tn ti th fx(a, b) = 0 v fy(a, b) = 0.
Chng minh Gi s g(x) = f(x, b). Nu f c cc i a phng (hoc cc tiu) ti (a, b) th g
c cc i a phng (hoc cc tiu) ti a, v th g'(a) = 0 theo nh l Fermat. Nhng g'(a) =
fx(a, b) nn fx(a, b) = 0. Tng t, ta nhn c fy(a, b) = 0.
Trang 36
n Ng Minh
o hm ring
Tm cc gi tr cc tr ca f(x, y) = y2 x2.
T fx = -2x v fy = 2y, duy nht im ti hn l (0, 0). Ch rng i vi cc
im trn trc x ta c y = 0, nn f(x, y) = -x2 < 0 (nu x 0).
Tuy nhin, vi cc im trn trc y ta c x = 0 nn f(x, y) =
y2 > 0 (nu y 0). V vy mi hnh trn tm (0, 0) u cha
nhng im lm cho f dng v cha nhng im lm cho f
m. V vy f(0, 0) = 0 khng th l cc tr ca f, v vy f
khng c cc tr.
V d 2 minh
ha cho s kin hm
khng t cc tr ti im ti hn. Hnh 3 m t khi no
th c th. th ca f l mt paraboloid hyperbolic z =
y2 x2, n c mt phng tip din nm ngang (z = 0) ti
gc ta . Ta c th thy rng f(0, 0) = 0 l cc i theo
hng ca trc x nhng l cc tiu theo hng ca trc
y. Gn gc ta th c hnh dng ci yn nga
(saddle), v vy (0, 0) c gi l im yn nga.
Mt ng i trong ni cng c hnh dng ca yn
nga. Nh bc nh ca s hnh thnh a cht minh ha,
vi nhng ngi leo ni theo mt hng th im yn
Trang 37
n Ng Minh
o hm ring
nga l im thp nht trn tuyn ng ca h, trong khi i vi nhng ngi i du lch theo
mt hng khc im yn nga l im cao nht.
Chng ta cn xc nh khi no mt hm c gi tr cc tr ti im ti hn. nh l sau
y, c chng minh cui phn ny, tng t nh i vi hm mt bin.
[3] nh l Gi s cc o hm ring cp hai ca f lin tc trn mt hnh trn tm (a, b), v
gi s rng fx(a, b) = 0 v fy(a, b) = 0, tc l, (a, b) l im ti hn ca f. Gi s
D = D(a, b) = fxx(a, b) fyy(a, b) [fxy(a, b)]2
(a)
Nu D > 0 v fxx(a, b) > 0 th f(a, b) l cc tiu a phng
(b)
Nu D > 0 v fxx(a, b) < 0 th f(a, b) l cc i a phng
(c)
Nu D < 0 th f(a, b) khng l cc tr a phng
Ch 1 Trong trng hp (c) im (a, b) c gi l im dng ca f v th ca f bt
cho qua vi mt phng tip din ca n ti (a, b).
Ch 2 Nu D = 0, chng ta khng khng nh c g, f c th c hoc khng cc tr
a phng, hoc (a, b) l im dng ca f.
Ch 3 d nh cng thc ca D, ta vit n di dng nh thc
=
V d 3
Tm cc gi tr cc i a phng v cc tiu a phng v cc im yn nga
4
ca f(x, y) = x + y4 4xy + 1.
Li gii
Trc ht chng ta xc nh cc im ti hn: fx = 4x3 4y fy = 4y3 4x
t cc o hm ring bng 0 ta nhn c cc phng trnh
x3 y = 0 v y3 x = 0.
gii h ny ta thay y = x3 t phng trnh u tin vo phng trnh th hai.
Ta c
0 = x9 x = x(x8 1) = x(x4 1)(x4 + 1) = x(x2 1)(x2 + 1)(x4 + 1)
v vy cc nghim thc l x = 0, x = 1, x = -1. Ba im ti hn l (0, 0), (1, 1) v (-1, -1).
Tip theo chng ta tnh cc o hm ring cp hai v D(x, y):
fxx = 12x2
fxy = -4
fyy = 12y2
D(x, y) = 144x2y2 16
Bi v D(0, 0) = -16 < 0, dn ti trng hp (c) ca
nh l 3 nn gc ta l im yn nga, tc l f khng c
cc tr a phng ti (0, 0).
Bi v D(1, 1) = 128 > 0 v fxx(1, 1) = 12 > 0, t trng
hp (a) ca nh l 3 suy ra f(1, 1) = -1 l cc tiu a
phng.
Tng t, ta c D(-1, -10 = 128 > 0 v fxx(-1, -1) = 12
> 0 nn f(-1, -1) = -1 cng l cc tiu a phng. th ca
f c th hin Hnh 4.
Trang 38
n Ng Minh
o hm ring
Mt bn ng mc ca hm f trong V d 3 c
th hin trong Hnh 5. Cc ng mc gn (1, 1) v (-1, -1)
l hnh bu dc v ch ra rng khi chng ta di chuyn ra khi
(1, 1) hoc (-1, -1) theo bt k hng no th cc gi tr ca f
tng ln. Mt khc, cc ng mc gn (0, 0), ging cc
y 0.6468
y 1.8984
= 5 2.5
Trang 39
n Ng Minh
o hm ring
( 1) +
+ ( + 2)
( 1) +
+ (6
2 )
2 )
= th
= 6.
biu thc ca V l
Trang 40
n Ng Minh
o hm ring
n Ng Minh
o hm ring
=
=
)=
+2
(
+
) +
(
=
) =
l cc hm lin
tc, v vy tn ti hnh trn B tm (a, b) bn knh > 0 sao cho fxx(x, y) > 0 v D(x, y) > 0 vi
( , ) > 0 vi mi (x, y) thuc
mi (x, y) thuc B. Do t phng trnh 10 ta suy ra rng
B. iu c ngha l nu ng cong C l giao ca th ca f vi mt phng nm ngang i
qua P(a, b, f(a, b)) theo hng u th C lm ln trn mt khong c di 2. iu ny ng vi
mi hng u, v vy nu hn ch trn B, th ca f nm pha trn mt phng ngang ti P. V
vy f(x, y) f(a, b) vi mi (x, y) thuc B, ngha l f(a, b) l cc tiu a phng.
2.8. Nhn t Lagrange
2.8.1. Phng php nhn t Lagrange
Trong V d 6 phn 2.7, chng ta lm cc i hm th tch V = xyz chu rng buc
(constraint) 2xz + 2yz + xy = 12, l iu kin din tch (khng k np) bng 12m2. Trong
Trang 42
n Ng Minh
o hm ring
n Ng Minh
(b)
o hm ring
fy = lgy
fz = lgz
g(x, y, z) = k
fy = lgy
g(x, y) = k
Vy = lgy
Vz = lgz
2xz + 2yz + xy = 12
hay
[2]
yz = l(2z + y)
[3]
xz = l(2z + x)
[4]
xy = l(2x + 2y)
[5]
2xz + 2yz + xy = 12
Khng c quy tc tng qut gii h phng trnh ny, nn i khi cn n su kho
lo. Trong v d ny chng ta nhn ln lt [2] vi x, [3] vi y v [4] vi z, dn n cc v tri
ca cc phng trnh nh nhau. Lm nh vy ta c
[6]
[7]
[8]
n Ng Minh
o hm ring
Chng ta hi cc tr ca f chu rng buc g(x, y) = x2 + y2 = 1. S dng
Li gii
fy = lgy
g(x, y) = 1
c th l
[9]
2x = 2xl
[10]
4y = 2yl
[11]
x2 + y2 = 1
V d 3
Li gii
Theo th tc trong 2.7.9, chng ta so snh cc gi tr ca f ti cc im ti hn
vi cc gi tr trn bin. Bi v fx = 2x v fy = 4y nn ch duy nht im ti hn l (0, 0). Chng
ta so snh gi tr ca f ti im ny vi cc cc tr trn bin t V d 2:
f(0, 0) = 0
f(1, 0) = 1
f(0, 1) = 2
( 3) + ( 1) + ( + 1)
2(x 3) = 2xl
[13]
2(y 1) = 2yl
[14]
2(z + 1) = 2zl
[15]
x2 + y2 + z2 = 4
Trang 45
n Ng Minh
o hm ring
Cch n gin nht gii cc phng trnh ny l gii x, y v z theo l t [12], [13] v
[14], sau thay cc gi tr vo [15]. T [12] ta c
=
Do t [15] ta c
+(
l)
+(
l)
)
l)
= 4 (1 l) =
=1
.
Hnh 4 m t mt cu v im P gn nht trong V d 4. Ta
hay
+
=
n Ng Minh
o hm ring
Trong trng hp ny, phng php Lagrange l tm cc cc tr bng cch gii 5 phng
trnh vi 5 n l x, y, z, l v . Cc phng trnh nhn c bng cch vit phng trnh 16
theo biu thc ca cc thnh phn ca n v s dng cc phng trnh rng buc:
fx = lgx + hx
fy = lgy + hy
fz = lgz + hz
g(x, y, z) = k
h(x, y, z) = c
V d 5
Tm gi tr ln nht ca hm f(x, y, z) = x + 2y + 3z trn ng cong l giao ca
mt phng x y + z = 1 vi hnh tr x2 + y2 = 1.
Li gii
Chng ta cc i ha hm f(x, y, z) = x + 2y + 3z chu cc rng buc g(x, y, z)
= x y + z = 1 v h(x, y, z) = x2 + y2 = 1. iu kin Lagrange l f = lg + h, v th chng
ta gii cc phng trnh:
[17]
1 = l + 2x
[18]
2 = -l + 2y
[19]
3=l
[20]
[21]
xy+z=1
x2 + y2 =1
= 29/2.
v v vy
Do
=1
= 2/29 v
= 5/29, v t [20],
= 1 7/29.
Gi tr tng ng ca f l
+2
+3 1
= 3 29
Trang 47