Istorija Novog Sada

Rana istorija Novog Sada, odnosno naselja koja su postojala na njegovom tlu nije najjasnija.
Moderna istorija podruja koje danas obuhvata grad Novi Sad, vezuje se za 1687. godinu kada je
Austrija proterala Turke iz Bake i Srema i zagospodarila ovim prostorom.
Meutim, arheoloki nalazi ukazuju da je podruje Novog Sada bilo nastanjeno u dalekoj
prolosti, poev od starijeg neolita pa do kraja srednjeg veka. Na nekoliko lokaliteta u gradu, na
Slanoj bari, kod nekadanjeg aerodroma Jugovievo, na prostrou kod Temerinske saobraajne
petlje, na gradilitu na Novom naselju i u Paievoj ulici pronaeni su arheoloki ostaci koji
svedoe o naseljenosti dananjeg gradskog podruja od praistorije do danas.
U darovnoj povelji ugarskog kralja Bele IV iz 1237. godine prvi put se pominju vea naselja u
okolini dananjeg Novog Sada. Ovom poveljom je katolikoj opatiji u Petrovaradinu (tada
Belafonsu) darovano nekoliko naselja na levoj obali Dunava, odnosno na podruju dananjeg
grada.
Posle bitke na Mohau 1526. godine Turci osvajaju Baku i vladaju ovim prostorima 161
godinu. U dokumentima iz ovog perioda ne pominje se postojanje naselja na tlu starog jezgra
grada, ali belee i danas prisutna naselja koja su u sastavu grada.
U vreme Turaka ovde je ivelo slovensko, srpsko stanovnitvo dok su Maari izbegli daleko na
sever. Turska vladavina je trajala sve do 1687. godine kada ih je austrijska vojska proterala sa
ovih prostora i osvojila njihovo utvrenje na uzviici, na desnoj obali
Dunava.
Olslobaanje ovih krajeva od turske vlasti dovelo je do ubrzane
kolonizacije i urbanizacije.Car Leopold I je Srbima ponudio
odreene privilegije jer su se oni borili na strani hrianske vojske.
Istovremeno, beei od turskog terora, Srbi su
predvoeni Arsenijem III arnojeviem 1690. godine masovno
prelazili Savu i Dunav i naseljavaju prostore severno od ovih reka.
Ovo naseljavanje poznato je kao velika seoba Srba.
Austrijanci 1692. godine zapoinju izgradnju nove velike tvrave
radi njene odbrane, na suprotnoj levoj obali Dunava, 1694. godine
grade Mostobran. To je bio vojniko-zanatlijsko naselje Srba
graniara. Ovo naselje u poetku po imenu Rajac selo, pa Raki
grad, zatim Petrovaradinski anac, brzo se razvijalo. Ono je za kratko
vreme postalo privredni, vojniki, prosvetni, verski a kasnije i kulturni centar Srba u ovim
krajevima. Poetkom 18. veka anac postaje jedno od najznaajnijih pograninih naselja izmeu
Austrije i Turske.
U blizini Sremskih Karlovaca, destak kilometara od Novog Sada, krajem 1698. godine zapoeti
su mirovni pregovori izmeu Hrianske alijanse, u ijem sastavu su bile Austrija, Poljska i
Venecija s jedne strane i Turske sa druge, koji su zavreni Karlovakim mirom zakljuenim
1699. godine. Spomenik koji svedoi o tom dogaaju je Kapela mira u Sremskim Karlovcima.
Pobedom Austrijanaca nad Turcima 1716. godine u bitci kod Petrovaradina, zapadna Evropa
je spaena od daljeg osmanlijskog prodiranja. O tome svedoi spomenik austrijskom vojskovoi i
pobedniku princu Eugenu Savojskom na mestu bitke, na brdu Vezirac, nazvanom po turskom
vojnom komandnom atoru koji je na tom mestu bio postavljen.
Obeleje o proterivanju Turaka iz srednje Evrope je crkva na Tekijama, izmeu Petrovaradina i
Sremskih Karlovaca.

Crkva je hrianski verski objekat za katolike, pravoslavce i protestante o emu svedoe tri oltara
unutar crkve, a o pobedi hrianstva nad muhamedanstvom kazuje, na lea poloen, polumesec
iznad koga je hrianski krst, na zadnjem kubetu crkve. Ponovnim padom Beograda pod
Osmanlije 1739. godine stie i talas izbeglica sa Balkana: Grci, Jermeni, i drugi, mahom trgovci
i zanatlije.
Vojna granica je ovde ukinuta 1746. godine i stanovnitvo se organizuje i austrijskom dvoru
podnosi zahtev za samostalnost grada.
Nakon dugotrajnih pregovora, Ukazom carice Marije Terezije od 1. Februara 1748. godine
Petrovaradinski anac postaje slobodan kraljevski grad, dobija grb i zvanian naziv Neoplanta,
na latinskom, odnosno na srpskom Novi Sad, to je doslovno znailo mlad vinograd. Za Grke
je to novi ivot, za Maare novi vidik, Nemci su mu dali ime novi rasadnik, a srbi su ga
nazvali Novi Sad, to je kasnije i beki dvor prihvatio.
Grad je dobio velike povlastice i autonomne privilegije i bio je pod nadzorom vlasti u Beu.
Samostalnost grada je bila plaena austrijskom dvoru sa 95 000 srebrnih forinti, koji su
sakupljeni prilozima graana Petrovaradinskog anca.
U to doba Novi Sad je sa Petrovaradinom bio povezan pontonskim mostom, najlepim u
austrijskoj carevni u to vreme.

Saborna crkva oko 1883. god. Maarska gimnazija 1904. god. Dunavska ulica 1909. god.
U prvoj polovini 19. veka Novi Sad izrasta u grad koji su mnogi opisivali kao najlepu varo na
donjem Dunavu. Uspon je na tragian nain prekinut revolucionarnim dogaajima sredinom
19.veka ,u kojima je Novi Sad imao znaajnu ulogu.
Novosaani nisu priznavali ugarsku vlast. Stalne pretnje i neizvesnost okonana je 12. jula 1849.
godine. Tog dana je austrijska vojska pod komandom bana Jelaia otvorila topovsku vatru na
Petrovaradinsku trvavu, na kojoj se nalazila maarska vojska. Sa tvrave su Maari, pod
komandom generala Kia sa 200 topova bombardovali Novi Sad, koji je tada skoro potpuno
uniten i najvie je stradao od svih srpskih gradova u ovoj buni.
Od oko 2800 kua ostalo je samo 800, a veina stanovnika je poginula ili
izbegla i njihov broj se smanjio sa 20 na 6 hiljada. Ono to nije porueno
ili spaljeno, bilo je opljakano.
Po okonanju bune obezbeen je zajam od 1,3 miliona srebrnih forinti i
1852. godine poinje obnova Novog Sada. Bilo je potrebno bie od 20
godina da se Novi Sad vrati u stanje pre bombardovanja.
To je razlog to je veina graevina, spomenika, kulturnih i drugih dobara
iz poslednjih 150 godina.

Novi Sad 1910. god.

Petrovaradinska tvrava oko 1910.

Zmaj Jovina ulica 1912. god.
god.

Grad je vrlo brzo obnovljen i u drugoj polovini XIX veka doiveo je puni procvat u svakom
pogledu. To vreme je obeleeno snanom linou nacionalnog lidera Srba Svetozara Miletia.
Istovremeno u gradu je iveo i stvarao itav niz izuzetnih knjievnika, umetnika, naunih i
kulturnih radnika. Zbog toga je s razlogom nazvan Srpskom Atinom i Srpskim Parizom.
U to doba u Novom Sadu je osnovano prvo srpsko narodno pozorite, iz Pete je
preseljena Matica srpska, najznaajnija knjievna i kulturna ustanova Srba, iz koje su
nastali Muzej Vojvodine, Galerija Matice srpske i izdavako-knjiarsko preduzee. U
privrednom smislu Novi Sad je poetkom 20. veka bio na periferiji austrougarske drave. Za
vreme I svetskog rata Novi Sad je bio udaljen od frontova i iz rata je izaao neoteen
i osloboen je novembra 1918. godine.
U periodu izmeu dva svetska rata, nakon ujedinjavanja u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca,
Novi Sad se ubrzano razvija. Preko Dunava je podignut prvi stalni most. Grad se iri na obalu
Dunava a arhitekturom projektanata Dragie Braovana, ora Tabakovia i Dake Popovia prati
Evropu, kao to je inio i ranije. Projektima Georga Molnara i Vladimira Nikolia. Od 1929. do
1941. u Novom Sadu je sedite Dunavske banovine, administrativno podruje Kraljevine
Jugoslavije.

Trg slobode

Ulica kralja Petra

Ulazak srpske vojske 1918. god.

Od poetka do kraja II svetskog rata Novi Sad je bio pod maarskom okupacijom. Na poetku
okupacije streljano je vie stotina graana, a mnogi su internirani u logore. Tadanja maarska
faistika vojska i andarmerija u zloglasnoj raciji od 21. do 23. januara 1942. godine je pod
Dunavski led bacila oko 1250 graana Novog Sada i okoline. U ratu je neposredno uestvovalo
vie od 2500 boraca svih nacionalnosti, u borbama je poginulo vie id 830 graana Novog Sada.
Novi Sad je osloboen 23. oktobra 1944. godine ulaskom partizanskih jedinica i Crvene armije
u grad. Za doprinos Novog Sada i novosana u borbi protiv faizma i u spomen rtvama u II
svetskom ratu Ukazom Predsednika Republike 1975. Godine Novi Sad je proglaen za grad heroj.
U drugoj polovini 20. veka Novi Sad je delio sudbinu tadanje drave Jugoslavije i okruenja ali
je i dalje grad od ugleda i potovanja.
Decenijama je Novi Sad bio jedan od najrazvijenijih i najelpih gradova u zemlji. Grad je bio
domain mnogih manifestacija, Svetskog prvenstva u stonom tenisu, ahovskke olimpijade,

Kongresa za hranu Ujedinjenih nacija i mnogih drugih. U Novi Sad su dolazili i boravili posetioci
sa svih strana sveta i iz grada su uvek nosili nalepe utiske i seanja.

Srueni most na Dunavu 1941.

Trg slobode 1958. god.
god.

Izgradnja eeljevog mosta 1960.

god.

Bombardovanje Savezne Republike Jugoslavije od strane Severnoatlantske alijanse zapoelo je

bombardovanjem Novog Sada 24. marta 1999. godine. U narednih 78 dana sruena su sva tri
novosadska mosta preko Dunava, razorena je rafinerija nafte, elektroenergetski objekti u blizini i
mnogi drugi objekti u gradu i okolini.
Za veinu novosaana i posetilaca Novog Sada stari, srueni Varadinski most je, zajedno
sa kulom sa satom na Petrovaradinskoj tvravi bio simbol grada i najpoznatija razglednica
Novog Sada.

Varadinski most 1999. god.

Most slobode 1999. god.

eeljev most 1999. god.

Danas je Novi Sad grad razvijene privrede, trgovine, saobraaja, kulture, obrazovanja, nauke,
zdravstva, turizma i drugih delatnosti koje pripadaju savremenom gradu na poetku 21. veka.