CANLILARDA DOLAIM SSTEMLER

Vcut ii madde iletimini salayan sisteme dolam sistemi denir.

Tek hcrelilerde d ortam ve hcre aras madde alverii hcre zar araclyla
yaplr. Bu yzden zel bir dolam sistemi yoktur.
ok hcrelilerin bir ksmnda vcut kk ve temas yzeyi fazla olduundan
madde iletimi difzyonla salanr. (su yosunlar, kara yosunlar, mantarlar)
Gelimi bitkilerde madde tanmas ksilem ve floemden oluan iletim
borularyla salanr.
Hayvanlarn ounda vcut byk ve d ortamla temas yzeyi azdr. Bu yzden
zel dolam sistemleri bulunur.
A. HAYVANLARDA DOLAIM SSTEM
nsanda ve gelimi hayvanlarda dolam sistemi atar, klcal, toplar damarlar,
kalp ve kandan meydana gelmitir.
Omurgaszlarn ounda, omurgallarn ise tamamnda dolam sistemi bulunur.
Bunlar ak ve kapal olmak zere ikiye ayrlr.

a. Ak Dolam
Kan tmyle kapal bir sistem iinde dolamayp dokular arasndaki zel
boluklara(sins) yaylr.
Klcal damarlar ve gerek kalp bulunmaz. Baz damarlar kaslp geveyerek kalp
grevi grr.
Kalbin gc az ve alma temposu yava olduu iin kan ak yavatr. Bu
nedenle enerji ihtiyac az olan canllarda grlr.
Kan; kalpten damarlara, oradan da vcut boluuna geer. Hcrelerle kan
arasnda madde alverii yapldktan sonra kan, tekrar kalbe dner.
Eklembacakllar, yumuakalar ve derisi dikenlilerde grlr.
Eklembacakllarda gaz alverii trakelerle saland iin kan, oksijen ve
karbondioksit tamaz. Bu canllarda hemoglobin vb. solunum pigmentleri
bulunmaz.
b. Kapal Dolam
Kan; kalp ve damarlarn oluturduu kapal bir sistemde dolar. Bu yzden
vcut boluuna yaylmaz.
Bu sistem kalp, atardamar, klcal damar ve toplardamardan oluur. Kan; kalpten
atardamarlarla kar, klcal damarlarda doku ve kan arasnda madde iletimi
gerekleir, toplardamarlarla tekrar kalbe gelir.
Kann ak hzl olduu iin oksijen ve besin ihtiyac fazla olan canllarda grlr.
Solunum sistemi, dolam sistemiyle balantldr. Kan, solunum gazlarn tad
iin solunum pigmentleri bulundurur.
Omurgallarn tamam, omurgaszlardan toprak solucan ve kafadan bacakllarda
(mrekkep bal, ahtapot) bulunur.
1) OMURGASIZLARDA DOLAIM SSTEM
a) Snger, Slenter ve Yass Solucanlar
Bu canllarn zel dolam sistemi yoktur. Madde alveriinde tm vcut yzeyi
etkilidir.

b)

Eklem Bacakllar
Tm eklembacakllarda ak dolam sistemi grlr.
ekirgenin srtnda kalp grevi gren yedi blmeli bir damar bulunur.
Damarn arka ucu kapal, n ucu ise aktr ve her blmenin yannda delikler
bulunur.
Damarn kaslmasyla kan ne doru itilir, aklktan vcut boluuna dklr.
Damar geveyince delikler alr, vcuda dklm kan buralardan geri dner.

c) Halkal Solucanlar
Toprak solucannda dier solucanlardan farkl olarak kapal dolam grlr.
Halkal solucanlarda biri srtta, ikisi karnda olmak zere ana damar bulunur.
Bu ana damarlar klcal damarlarla eitli organlara uzanr.
Srt damar, kan ne pompalayan ana damar grevindedir.
Solucann ba ksmna yakn yerde be ift halka damar vardr. Bu damarlar srt
ve karn damarlarn birbirine balar. Kan, karn blgesine gnderen yardmc
kalp ilevi grrler.
Halka damarlarn kaslmasyla kan, atardamarlara geer. Klcallarla organlara
tanr. Madde alverii yapldktan sonra toplardamarlarla kalbe gelir.
Kandaki karbondioksit deri altndaki klcal damarlarla vcut eperine geer,
oradan da dar atlr. Yine ayn yolla oksijen deri klcallarna alnr, bylece kan
temizlenir.
2) OMURGALILARDA DOLAIM SSTEM
d) Balklar
Kalp bir kulakk ve bir karnck olmak zere iki odackldr.
Kalpte daima kirli kan bulunur. Damarlarda ise temiz ve kirli kan birbirine
karmaz.
Kalpteki kirli kan karncktan solungalara pompalanr. Burada karbondioksiti
brakan kan erimi oksijeni alr ve temizlenir.
Temizlenen kan kalbe gelmeden nce dorudan tm vcuda dalr ve doku
hcrelerinden karbondioksiti alp kirlendikten sonra kalbin kulakna geri gelir.
Balklarda kk dolam sistemi bulunmaz.
e) Kurbaalar
Kalp, iki kulakk ve bir karnck olmak zere odaldr.
Karnck tek olduu iin kalpte kirli ve temiz kan birbirine karr, vcutta kark
kan dolar.
Vcuttan gelen kirli kan sa kulakkta, akcierlerden gelen temiz kan sol
kulakkta toplanr.
Kulakklarn kaslmasyla kan, karnca boalr. Karncn kaslmasyla burada
karan kan vcuda pompalanr.
Akcier solunumu yannda deri solunumu da yaptklar iin oksijen an
kapatrlar.
Soukkanl canllardr, k uykusuna yatarlar.
f) Srngenler
Kalp iki kulakk ve bir karnck olmak zere odacktan oluur.

g)

Kurbaalardan farkl olarak karnckta yarm bir perde bulunur. Daha az oranda
olsa da, temiz ve kirli kann karmas tam olarak engellenemez. Dolaysyla
vcutta kark kan dolar.
Soukkanl canllar olduklar iin k uykusuna yatarlar.
Timsahlarda dier srngenlerden farkl olarak kalpte tam perde bulunur. Kirli ve
temiz kan birbirine karmaz.
Timsah suya girdiinde panizza kanal alarak temiz ve kirli kann karmasn
salar. Bylece timsah suyun altnda saatlerce bekleyebilir.
Suya dalma durumu dnda kanlar karmaz.
Ku ve Memeliler
Kalpleri iki kulakk ve iki karnck olmak zere drt odacktan oluur.
Temiz ve kirli kan birbirine karmaz.
Vcut scakl sabittir, scakkanl canllardr.
Kularn kalbi memelilerle benzer yapdadr ancak kularda vcudun sana
dnen aort, memelilerde sola dner.

B. NSANDA DOLAIM SSTEM

1. KALP
Gs boluunda, diyaframn stnde ve iki akcierin arasnda hafif sola eik
olarak yerlemitir.
Bykl ya ilerledike artar.
nsan kalbi drt odackldr. stte iki kulakk, altta iki karnck bulunur.
Kulakklar ve karncklar arasnda kann tek ynde ilerlemesini salayan
(sadece kulakktan karnca doru) kapakklar bulunur.
Sa kulakk-karnck arasnda l (trikspit), sol kulakk-sol karnck
arasnda ikili (bikspit) kapakklar vardr.
Kalbin sa tarafnda kirli kan, sol tarafnda temiz kan bulunur.
Sa kulaka alt ve st ana toplardamarlardan kirli kan gelir. Kulakktan sa
karnca geen kan, akcier atardamar ile akciere gnderilir. Burada
temizlendikten sonra akcier toplardamar ile sol kulaka getirilir.
Kulakktan sol karnca geen temiz kan aort atardamar ile vcuda dalr.
Karncklardan kan atardamarlarn balang ksmlarnda yarm ay kapakklar
bulunur. Bu kapakklar kann kalbe geri akmasn nler.
Kalp, yap olarak tabakadan oluur:
-En dta iki katl zardan oluan perikard tabakas (Bu iki zarn arasndaki sv
kalbin rahat almasn ve darbelerden korunmasn salar)
-Ortada kalp kasndan oluan miyokard tabakas (Kulakklarda ince,
kalncklarda ise kalndr.)
-En i ksmda endokard tabakas (Tek sral epitel dokudan olumutur. Kalbin
i yzeyini rter ve kaygan bir yap oluturur.)
Kalp kas yap bakmndan izgili, ilevsel adan dz kasa benzer.
Kalp kas kaln ve sk yapl olduu iin kandan besin ve oksijen alamaz. Kalbin
bu ihtiyacn koroner damarlar salar.
Koroner damarlar miyokard tabakasnda bulunur. Kalbi yeterince
besleyemezlerse kalp krizi grlebilir.
Kalbin almas:

Kalp kaslarnn kaslmasna sistol, gevemesine diastol denir.

Kulakk ve karncklar birbirine zt olarak alr. Kulakklar kaslrken karncklar

gever.
Kalbin her odac kaslma ile iindeki kan boaltrken, geveme sayesinde
tekrar kan ile dolar.
Kulakklarn kaslmas ile kan, gevek haldeki karncklara geer. Hemen sonra
karncklar kaslr ve buradaki kan, atardamarlara geer. Bu srada kulakklar
gever ve toplardamarlardaki kan buraya dolar.
Kalbin almasn otonom sinirler kontrol eder. Ritmik kaslmalar, kalbin belli
yerlerinde bulunan zellemi yaplarla dzenlenir.
Sa kulakn duvarnda S.A (sinoatriyal dm) bulunur. Otonom sinirlerin
etkisiyle bu dm uyarlnca kulakklar kaslr.
S.A dmden yaylan uyartlar, ikinci sinir dm olan A.Vyi
(atrioventrikler dm) uyarr. Bu dm kulakklar ve karncklar arasnda
bulunur.
A.Vden kan his demetleri kalp kas iine ulatnda purkinje lifleri adn alr.
Purkinje liflerine ulaan uyartlar sayesinde karncklar kaslr.
Kalbin her at 0.85 saniye srer. Kulakklar 0.15 saniye kaslr, karncklar 0.30
saniye kaslr, daha sonra kalp 0.40 saniye dinlenir.

Kalbin almasn etkileyen faktrler:

Sinirler: Sempatik sinirler kalp atn hzlandrrken, parasempatik sinirler
yavalatr.
Hormonlar: Adrenalin ve tiroksin hzlandrrken asetil kolin hormonu yavalatr.
Scaklk: Ateli hastalklarda olduu gibi, vcut ssnn artmas kalp hzn artrr.
CO2: Karbondioksit miktar art kalp almasn hzlandrr.
Uyarc maddeler: Kafein gibi uyarc maddeler kalp almasn hzlandrr.
Kan Basnc:

Kann damarlardaki akn salayan asl etken, karncklarn kaslmasyla doan

basntr. Bu basn sayesinde kan, atardamarlara pompalanr.
Atardamarda ilerleyen kan, klcal damarlara ular. Kann klcal damarda ak hz
doku hcreleriyle kan arasndaki madde alveriini salayacak ekilde yava ve
sabittir.
Kann atardamarlarn duvarna yapt basnca tansiyon denir.
Karncn kaslmas srasnda atardamar eperine yaplan basnca byk
tansiyon, kalbin dinlenmesi srasnda atardamarlara yapt basnca ise kk
tansiyon denir.
Atardamardaki basncn srekli normalden yksek olmas hipertansiyona neden
olur.
Ani ve ok kan kayb sonucu kan basncnn dmesi ile de hipotansiyon
meydana gelir.

2. KAN DAMARLARI
a. Atardamarlar

Kalpteki kan vcuda gtren damarlardr.

Akcier atardamar hari hepsi oksijence zengin kan tar. (Akcier atardamar,
kalpteki kirli kan temizlenmesi iin akciere gnderdiinden dolay kirli kan
tar. Dier atardamarlar ise temizlenmi kan organlara gnderir.)
Atardamarlarda kan basnc yksektir.
Duvarlar tabakadan oluur:
-Dta lifli ba doku
-Ortada dz kaslar ve elastik lifler (lifler, kan basncna kar damarlarn
dayanklln artrr.)
-ite tek katl yass epitel (i yzeyi przszletirerek kann akn kolaylatrr.)
Atardamarlarda, kann ak dier damarlara gre daha hzldr.
Kann hareketini salayan faktrler:
-Karncklarn kaslmas sonucu oluan basn
-Atardamarlardaki kaslarn kaslmas
-Arkadan gelen kann ndekini itmesi
-Yerekimi

b. Toplardamarlar
Vcuttaki kirli kann kalbe getirilmesini salarlar. (Sadece akcier toplardamar
temizlenmi kan getirir.)
Kan basnc dktr.
Duvar tabakadan oluur:
-Dta lifli ba doku
-Ortada dz kas
-te tek katl yass epitel
Atardamarlardan farkl olarak toplardamarlarda elastik lifler bulunmaz. (Kan
basnc dk olduu iin damar koruyacak liflere gerek yoktur.)
Vcudun alt ksmndaki toplardamarlarda kann ilerlerken geri dnmemesi iin
kapakklar bulunur. Bylece tek ynl iletim gerekleir.
Vcudun st ksmndaki toplardamarlarda ise kan zaten yerekimiyle ayn ynde
hareket ettii iin, bu kapakklardan yoktur.
Kann hareketini salayan faktrler:
-Kulakklarn gevemesiyle oluan kalbin emme kuvveti
-Damar eperindeki dz kaslarn kaslp geveme hareketleri
-Damar etrafndaki izgili kaslarn oluturduu basn
-Vcudun alt ksmndaki toplardamarlarda bulunan kapakklar
-Vcudun st ksmlarndaki toplardamarlarda yer ekiminin etkisi
-Solunum hareketleri srasnda gs blgesinde basncn deiimi
c. Klcal Damarlar
Genellikle atardamar ve toplardamar arasnda bulunur.
Duvarlar tek katl yass epitel hcrelerinden yaplmtr. Bylece doku hcreleri
ve kan arasnda madde alverii salanr.
Her organda bulunur. Karacier, i salg organlar, akcier ve bbreklerde bol
miktarda vardr.
Kann buradaki ak hz dier damarlara gre daha dktr. Bylece madde
al verii iin yeterli zaman salanr.
o Kann ak hz: atardamar > toplardamar > klcal damar
o Kan basnc: atardamar > klcal damar > toplardamar
o Damar aplar: toplardamar > atardamar > klcal damar

o Toplam damar ap: klcal damar > toplardamar > atardamar

o Damar kalnl: atardamar > toplardamar > klcal damar
3. KAN DOLAIMI
a. Kk Kan Dolam
Ama: kalpteki kirli kann akcierde temizlenerek kalbe geri getirilmesi.
zlenilen yol: sa karnck-akcier atardamar-akcier-akcier toplardamarkalbin sol kulak
b. Byk Kan Dolam
Ama: kalpteki temiz kann vcut dokularna datlmas. Hcrenin besin ve
oksijen ihtiyacnn karlanmas ve dokulardaki artk maddelerin uzaklatrlmas.
zlenilen yol: sol karnck-aort atardamar-vcut dokular-alt veya st ana
toplardamar-sa kulakk
o Alk durumunda glikoz orannn en youn olduu damar: karacier toplardamar
o Tokluk durumunda besin orannn en youn olduu damar: kap toplardamar
o re miktarnn en youn, amonyak miktarnn en az olduu damar: karacier
toplardamar
o re miktarnn en az olduu damar: bbrek toplardamar
o Atardamarlardaki azotlu artk madde oran yaklak olarak ayndr.
o Aorttan ayrlan btn damarlarn ierikleri ayndr.
4. KANIN YAPISI ve GREVLER
i.

Kan Plazmas
Kan dokunun yaklak yarsn oluturur. Plazmann %90 su, %7si proteinler,
kalan da organik ve inorganik molekllerden oluur.
Monomer halinde karbonhidratlar, aminoasitler, ya asitleri, gliserol, vitaminler,
mineraller, tuzlar, hormonlar, antikorlar, azotlu artklar, solunum gazlar,
bikarbonat iyonlarn bulundurur.
Plazmann kan hcreleri ve phtlamay salayan kan proteinleri (fibrinojen)
dnda kalan ksmna serum denir.
ii.
Kan Hcreleri
eit kan hcresi vardr
-Alyuvarlar
-Akyuvarlar
-Kan pulcuklar
a)

Alyuvarlar (Eritrositler)
Fetste ve beinci ay arasnda karacier ve dalakta retilirler.
Beinci aydan itibaren yaamn sonuna kadar krmz kemik iliinde retilirler.
lk retildiklerinde ekirdekli olmalarna ramen olgunlatklarnda ekirdeklerini
ve organellerini kaybederler. (Daha fazla solunum gaz tayabilmek iin)
mrn tamamlayan alyuvarlar dalak ve karacierde paralanr.
Tadklar hemoglobin molekl sayesinde oksijen ve karbondioksit
tanmasnda grev alrlar.
Hemoglobin sebebiyle krmz renklidirler.
Erkeklerde kadnlara oranla daha fazla alyuvar bulunur. (Erkek eey hormonunun
kan yapmn artrc etkisinden dolay)

Deniz seviyesinden ykseklere kldka atmosferdeki oksijen oran der. Bu

durumda oksijen ihtiyacn karlamak iin alyuvarlarn says artar.
Blnemezler, kendini yenileyemezler, aktif hareket edemezler.
Alyuvar zarnda bulunan protein eitlerine gre kan gruplar belirlenir.

b) Akyuvarlar (Lkositler)
Mikrobik etkenlere kar vcudun baklndan sorumludurlar. Kemik iliklerinde
ve lenf dmlerinde retilirler.
ekirdeklilerdir. Aktif hareket edebilirler.
En fazla 3-4 gn yaarlar.
Baz akyuvarlar vcuda giren yabanc hcreleri tanyabilen hafza hcrelerine
dnr ve uzun sre yaayabilirler.
Vcuda giren antijen ve mikroorganizmalar fagositozla paralarlar. Antijenlere
kar antikor reterek bakl salarlar.
effaf grnmldrler.
Baz eitleri klcal damarlardan doku svsna kabilir ve yalanm hcreleri
paralayarak ortadan kaldrabilir.
Sitoplazmalarnda taneciklerin olup olmamasna gre granll ve granlsz
olmak zere ikiye ayrlrlar.
i.
Granll Akyuvarlar:
o Ntrofiller: bakterileri fagositozla yok ederler. Bakteriyel
enfeksiyonlarda saylar artar.
o Bazofiller: Heparin ve histamin salglarlar.
Heparin: Kann damarda phtlamasn engeller.
Histamin: Damar geirgenliini salar. Parazitlere kar savunma ve
alerjik reaksiyonlarda grev alr. Ar artmas deme neden olur
o Eozinofiller: Kancal kurt, tenya gibi parazit enfeksiyonlarnda ve
alerjik reaksiyonlarda saylar artar.
ii.
Granlsz Akyuvarlar:
o Sitoplazmalar homojendir ve taneciklere rastlanmaz.
o ekirdekleri byk ve yuvarlaktr.
o Monositler: Akyuvarlarn en bykleridir. Mikroplar fagositozla imha
ederler. Klcal damardan doku svsna geerek bakterileri yutan
makrofajlara dnebilirler.
o Lenfositler: sinir doku dnda btn dokularda bulunurlar. Bakln
salanmasnda rol oynarlar. T lenfositleri: antijene dorudan
saldrarak vcudu korur.
B lenfositleri: Salgladklar antikorlarla, bakteri ve virsleri hcreye
girmeden ldrrler.
c) Kan Pulcuklar (Trombositler)
Krmz kemik iliindeki byk yapl hcrelerin paralanmasyla oluan hcre
paracklardr.
Hcresel yap gstermezler.
Damar yaralanmas durumunda kann phtlamasn balatan enzimleri
bulundururlar.
Yalanan kan pulcuklar karacier ve dalakta paralanr.
Kann Grevleri

Sindirilen besinleri hcrelere tama

Akcierden alnan oksijeni hcrelere tama
retilen hormonlar ilgili organlara tama
Artk rnleri boaltm organlarna tama
Vcut scakln dzenleme
Asit-baz dengesini dzenleme
Su dengesini dzenleme
Vcut savunmasn salama
Phtlamay salama

5. KAN GRUPLARI
Kan
Grubu

Antikor eitleri
(Kan plazmasnda)

A antijeni

Anti-B

B antijeni

Anti-A

AB
0

Antijen eitleri
(Alyuvar
yzeyinde)

A ve B
antijenleri

Anti-A ve Anti-B

Antikorlar antijenlerle balanarak alyuvarlarn kmesine neden olur. Bu duruma

agltinasyon denir.

Rh
Grubu
Rh(+)
Rh(-)

Antijen eidi

Antikor

Rh antijeni var Antikor yok

Antijen yok

Rh(+) bireyden kan

alrsa anti Rh retir.

6. KANIN PIHTILAMASI
Kan damar zedelendiinde, hasar gren blgeye yaparak kmeleen
trombositlerden yapkan bir madde salglanr. Birbirine yapan trombositler kan
kaybn nlemek amacyla tka oluturur. Eer damar hasar kkse sadece
trombosit tkac, kan kaybn tamamen durdurur. Fakat hasar bykse ek olarak
fibrin iplikiklerinin olumas da gerekir.
Trombositlerden tromboplastin isimli enzimin salglanmasyla phtlama
balar.
Tromboplastin molekl Ca++ varlnda kanda bulunan protrombini, trombine
dntrr.
Trombin ise kanda hazr bulunan fibrinojeni fibrine dntrr. Fibrin, ince ve
yapkan zellikteki iplikler halinde bir a oluturur. Bu iplikler birbirine, kan
hcrelerine ve damar duvarlarna yaparak phty meydana getirir.

Phtlama srecinde genetik faktrler etkilidir. Phtlama faktrlerinden birini

kodlayan genlerde kusur olursa hemofili hastal ortaya kar.

7. LENF DOLAIMI
Balklar hari tm omurgallarda bulunur.
Doku svsnn tamam hcreler aras boluklardan klcal damarlara geri
dnemez. Hcreler aras boluklarda kalan bu doku svsnn kan dolamna geri
dnmesi lenf dolam ile salanr.
Lenf damarlarna giren doku svs bundan sonra lenf (akkan) olarak
isimlendirilir.
Lenf iinde kan damarlarna geemeyen, akyuvarlar ve bir miktar doku svs
bulunur. Lenf, alyuvar iermedii iin renksizdir.
Lenf dolamnda, lenften baka, lenf damarlar ve lenf dmleri de yer alr.
Lenfi tayan damarlar; lenf klcallar ve lenf toplardamarlardr.
Lenf klcallar dokularn iine yaylm, bir ucu kapal ok ince damarlardr ve
tek sra epitelden yaplm endotel tabakadan oluur.
Lenf toplardamarlar daha byk apldr ve tek yne alan kapakklara
sahiptir.
Lenf, kalp tarafndan pompalanmadndan lenf hareketi kana gre olduka
yavatr.
Lenf hareketi toplardamarlardaki kan hareketine benzer ekilde doku ve
organlardan kalbe doru gerekleir
Bu hareket iskelet kaslarnn kaslmas, solunum srasnda gs kafesinde
meydana gelen basn fark ve tek yne alan kapakkla salanr.
Lenf svs vcutta iki yolla tanarak kan dolamna katlr.
Lenf dmleri:
-Lenfosit yapmnn gerekletii yerlerdir.
-Zararl mikroorganizmalar szerek bakla katkda bulunurlar.
-Vcudun belirli yerlerinde younlamlardr. (Koltuk alt gibi)
-Dalak ve bademcikler en byk lenf dmlerindendir.

BAIIKLIK SSTEM
Hastalk etkenlerinin insan vcuduna girerek oalmasna enfeksiyon denir.
Vcudun sala zararl maddelere kar kendini savunmasna baklk denir.
Vcudumuz, hastalk etkenlerine kar kendini korumak iin eitli savunma
hatlarna sahiptir.
Bu hatlardan ilk ikisi spesifik deildir, yani bir hastalk yapc etkeni dierinden
ayrt edemezler. Buna genel savunma denir. nc hattan itibaren spesifik
savunma balar.

a) Genel Savunma (Spesifik Olmayan Baklk)

Yabanc maddelerin yapsna ve trne baklmadan vcuda giriinin nlenmesi
durumudur
Genel savunmann birinci hatt vcut dnda yer alr, hastalk etkeninin vcuda
giriini engeller. Bu ilk hat; az, burun, gz, mide, deri, epitel doku ve bunlarn
salglarndan oluur. Baz rnekleri yledir:
-Ter ve ya salglarnn baz mikroorganizmalar yok etmesi
-Az yoluyla alnan mikroorganizmalarn midedeki asit salgs ve enzimlerle yok
edilmesi

-Solunum yoluyla alnan mikroorganizmalarn burun ii kllarna veya solunum

yollarndaki mukusa yaparak dar atlmas
- Gz yanda, solunum kanalnda ve sindirim kanalnda bulunan lizozim
enziminin mikroorganizmalarn vcuda giriini nlemesi
Birinci hatt gemeyi baarabilen mikroplar savunmann ikinci hatt ile
karlar. Burada fagositik hcreler, doal ktil hcreler, iltihaplanma oluumu
ve antimikrobiyal proteinler yer alr.
Doal katil hcreler mikroorganizmalar fagositoz etmez. Salgladklar lizozim
enzimleri ile yaptklar hcreyi paralarlar.
Fagositoz, farkllam akyuvar hcreleri tarafndan gerekletirilir. Ntrofiller,
monositler, makrofajlar ve eozinofiller, organizmay fagositozla yok ederler.
ltihaplanma oluumu, eitli ekillerde zarar grm dokuda ortaya kan bir
durumdur. ltihaplanma durumunda bazofil ve mast hcreleri ortama histamin
verir. Histamin, damar geirgenliini artrarak dokuya kan akn hzlandrr.
Bunun sonucunda dem ve kzart oluur.
Virsle enfekte olmu hcreler interferon ad verilen antimikrobiyal
proteinler salglar. nterferon, komu hcrelere szarak bu hcrelerde virslerin
oalmasn engelleyen kimyasal maddelerin retilmesini salar.
Bu yolla interferonlar nezle, grip gibi enfeksiyonlarda virslerin hcreden
hcreye yaylmasn engeller. Ayn zamanda fagositoz yapan hcreleri uyararak
mikroorganizmalarn fagositozla yok edilmesini salar.

b) Spesifik Baklk
Savunmann nc hattdr.
Belli organizmalar deiime uram vcut hcrelerini, toksinleri ve yabanc
moleklleri tanyan hcrelerden oluur.
Bu savunma hattnda lenfositler grev alr.
Antijen varln fark eden T lenfositleri savunma sisteminin ynetimini ele alr.
Bu srada B lenfositleri antikor retimi iin alr.
Lenfositlerin vcuda yabanc olan maddelere kar oluturduu zgl savunma
proteinlerine antikor ad verilir. Antikor oluumuna sebep olan molekl ise
antijen olarak adlandrlr.
Lenfositler vcutta ilk kez bir antijenle karlatnda uyarlarak oalmaya
balar. Bunlardan bir ksm antijen iin ksa mrl tepki veren plazma
hcrelerine dnr. Bu hcrelerin oluturduu tepki birincil baklk olarak
adlandrlr.
Lenfositlerden bir ksm da uzun mrl hafza hcrelerine dnr. Bu
hcrelerin daha sonra ayn hastalk etkeni ile karlatrdklarnda oluturduklar
tepki ise ikincil baklk olarak adlandrlr.
kincil baklkta tepki daha gl ve ksa srede gerekleir. nk hastalk
etkeni nceden hafza hcreleri tarafndan tannmaktadr.
ki tr spesifik baklk mekanizmas vardr.
1. Hcresel baklk mekanizmas:
o T lenfositleri tarafndan dorudan antijenle temas sonucu oluturulur.
o Mantarlara, virslere, kanserli hcrelere ve yabanc dokulara kar etkilidir.
2. Svsal (humoral) baklk mekanizmas:
o Bakteri ve virs enfeksiyonlarnda etkilidir.
o B lenfositlerinin antikor retmesiyle salanr. retilen bu antikorlar
immunoglobulinler(Ig) olarak adlandrlr.

o Baklk sisteminde be tip Ig retilir.

-IgM antijen ile ilk karlamada ilk sentezlenen Ig'dir. ok sayda antijeni
balayp ktrme zelliine sahip bir yaps vardr.
- IgG, kan ve lenf svsndaki bakteri, virs ve toksinlere kar koruma
salar. Kanda en fazla bulunan ve plasenta yoluyla anneden fetse
geebilen tek immnoglobulin trdr.
-IgA, eitli vcut salglarnda bulunan temel Ig'dir. Solunum, sindirim ve
genital sistem salglar ile gzya, tkrk ve anne stnde bulunur.
Mukoza ile kapl vcut ksmlarnda bulunarak,bakteri ve virslerin
buralara tutunmasn engeller.
- IgD, Antijene uygun lenfositlerin plazma hcrelerine veya hafza
hcrelerine dnmn salar.
- IgE, alerjik reaksiyonlarn balamasndan sorumludur.
BAIIKLIIN KAZANILMASI
1. Aktif Baklk
Organizmann kendisinin salad baklktr. kiye ayrlr:
a. Doal Baklk
o Doutan kazanlan baklktr.
o Byk lde, sitoplazmada bulunan hazr antikorlarla salanr.
o Kaltsaldr, tre ve rka zgdr. rnein zenciler sarhumma hastalna
kar bakla sahiptirler.
b. Kazanlm Baklk
o Organizmann karlat antijene kar oluturduu antikorlarla baklk
kazanmasdr.
o Mikroorganizma vcutta hastala neden olmusa, antikor miktar
artrlarak iyileme salanr.
o A yaplarak vcudun antijeni tanmas ve gerekli antikorlar, kii
salklyken retmesi salanr.
2. Pasif Baklk
Organizmaya dardan hazr olarak antikor verilmesidir.
Bu baklklarn sresi olduka ksadr.
-Serum yoluyla verilmesi
-Anneden plasenta veya st ile bebee hazr antikor gemesi
KAN UYUMAZLII

Rh(-) kan grubuna sahip bir annenin Rh(+) bir ocuu olursa annenin kanndaki
Rh antikorlar fetse geerek alyuvarlarnda kmeye neden olabilir. Bu duruma
kan uyumazl denir.
Kan uyumazl fets etkilerken annede bir sorun olumaz.
Kan uyumazl fets ve annenin kannn karmas sonucu gerekleir.
Hamilelik sresince bu durum gzlenmezken doum srasnda plasenta
paralanrken grlebilir. Ancak anne Rh antikoru retinceye kadar doum
gerekleeceinden dolay birinci ocukta kan uyumazl grlmez.
Bundan sonraki ocuklarda ise annenin kannda Rh antikoru bulunduu iin kan
uyumazl grlr.

ALERJ

Alerjik reaksiyona yol aan antijenlere alerjen denir. Alerjenler solunum yoluyla,
deriden temas ile ya da yiyecekler ile vcuda alnabilir ve alerjik tepkilere yol
aabilir.
En sk rastlanan alerjilerde IgE antikorlar oluturulur.
B lenfositleri bir alerjenle ilk karlatnda plazma hcrelerine dnr. Plazma
hcreleri alerjen iin zgl olan IgE antikorlarn oluturur.
IgE antikorlar ba dokuda bulunan mast hcrelerine tutunur. Alerjenle ikinci
karlamada mast hcrelerinde histamin salglanmasn tetikler.
Sonuta gz yaarmas burun akmas haprma gibi alerji belirtileri ortaya kar.

VRSLER ve BAIIKLIK SSTEM

Bir protein klf ile bunun iinde bulunan genetik materyalden oluurlar. (RNA
veya DNA)
Baz hayvansal virsler ve bakteriyofajlar (bakteride oalan virs) DNA, bitkisel
virsler ve baz hayvansal virsler RNA bulundurur.
Hcre zar, sitoplazma ve organel bulundurmazlar.
Metabolizmalar yoktur. ATP retemez, beslenemez ve byyemezler.
Enzim sistemleri yoktur. Bu yzden zorunlu parazittirler. Sadece bir canl hcre
iinde reyip oalabilirler.
Enzim sistemleri olmadklar iin ve hcre ii ortamda oaldklar iin
antibiyotiklerden dorudan etkilenmezler.
Vcutta virsleri etkisiz hale getirmek iin retilen maddelere interferon denir.
Yaplarnda enzim olarak sadece sindirim enzimleri bulunur. Bylece konak
hcrenin hcre zarn eriterek kaltsal materyallerini brakabilirler.
Hcre d ortamda kristalize olurlar.
Ancak belirli hcreler iinde oalabilirler. Baz virslerin sadece bir eit,
bazlarnn birden fazla kona vardr.
Kabakulak, grip, suiei, kzamk, ocuk felci, kuduz ve sar humma
hastalklarna sebep olurlar.
Baz zellikleriyle canllara, baz zellikleriyle canszlara benzerler.
Canllara benzeyenler:
-Enzim bulundurma ve kullanma
-Nkleik asit ve protein ierme
-Hcre iinde oalabilme
Canszlara benzeyenler:
-Hcre dnda kristalize olma
-Enzim retme mekanizmasna ve sistemine sahip olmama
-Sitoplazma ve organel bulundurmama
-ATP retme, byme, beslenme faaliyetlerini gerekletirememe
remeleri srasyla:
-Konak hcrenin hcre zarna tutunur
-Hcre zarn eriterek genetik materyalini konak hcreye brakr
- Konak hcre DNAsn etkileyerek kendisi iin protein retilmesini ve genetik
materyalinin oaltlmasn salar.
-Hcre iinde ar virs oalmas sonucu hcre paralanr ve virsler serbest
kalr.