ZELTLER VE

FZKSEL ZELLKLER

ZELT TRLER: BAZI TERMLER

zelti: ki veya daha fazla maddenin tepkime vermeksizin oluturduu homojen
bir karmdr.
zc: zeltinin miktarca fazla olan ve halini (fazn) belirleyen bileenidir.
znen: zcye gre daha az miktarda bulunan zelti bileenidir.
Deriik zelti: znen madde veya maddeleri fazla olan zeltidir.
Seyreltik zelti: zc madde veya maddeleri fazla olan zeltidir.
znrlk: Belirli bir scaklkta 100 ml suda znen maksimum madde
miktarna znrlk denir.
Doymu zelti: Sabit basn ve scaklkta zebilecei en fazla maddeyi zm
zeltiye verilen addr
Ar doymu zelti: Sabit basn ve scaklkta zebilecei en fazla maddeden
daha fazla zneni bulunan zeltiye ar doymu zelti denir.
Alam: bir metal elementin baka metaller ya da herhangi baka elementler ile
homojen karmdr. Alamlar karmdaki metallerin zelliklerinden farkl
zellikler gsterirler. En bilinen alamlara; tun (bakr-kalay), pirin (bakrinko), lehim (kalay-kurun)

Baz Bilinen zeltiler

zelti Deriimleri
Belirli miktar zeltide veya zcde znm olarak
bulunan madde miktarna deriim (konsantrasyon) denir.
Deriim, birok ekilde ifade edilebilir. znen madde
miktarnn belirtilmedii bir ifade ekli olan doymu,
doymam, ar doymu, seyreltik veya deriik gibi ifadelerin
yannda znen madde miktarnn nicel olarak ifade edildii
yzde deriim, molarite, ppt, ppm ve ppb, molalite, normalite
gibi ifadeler de kullanlabilir. Bunlardan baka mol kesri, mol
yzdesi gibi deriim tanmlar da kullanlabilir.

ZELT DERMLER
Ktle Yzdesi, Hacim Yzdesi ve Ktle/Hacim
Yzdesi
Ktlece % (m/m) =
mznen/mzelti

% Hacim (V/V) = Vznen/Vzelti

5,00 g NaCl, 95 g suda zldnde ktlece % 5,00 lik NaCl

zeltisi hazrlanm olur.
25,0 mL metil alkol 75,0 mL sudan oluan zelti hacimce
% 25,0 lik zeltidir.
Ktle/Hacim % (m/V) = mznen/Vzelti
100 mL zeltide 0,9 g NaCl ieren sulu zeltinin deriimi %
0,9 (ktle/hacim)dur.

zelti Deriimleri
Mol Kesri ve Mol Yzdesi

ni
i
nt

Mol kesri

Molarite ve Molalite

Molalite

zeltideki tm bileenlerin
mol cinsinden toplam miktar

%i

Mol yzdesi

Molarite

i bileeninin mol cinsinden miktar

ni

100
nt

nznen

znenin mol says

Vzelti

zelti hacmi (L)

nznen

znenin mol says

mzc

zcn ktlesi Kg cinsinden

zelti Deriimleri ile ilgili rnekler

zelti
Deriiminin
verilmesine rnek:

Deiik

Birimlerle

10,00 mL etil alkol, C2H5OH (d=0,789 g/mL)

suda zlyor ve hacmi 100 mLye
tamamlanarak younluu 0,982 g/mL olan bir
etil-alkol su zeltisi hazrlanyor. Bu zeltide
alkoln (a) hacimce yzdesi (b) ktlece yzdesi
(c) Ktle/Hacim yzdesi (d) mol kesri (e) mol
yzdesi (f) molaritesi (g) molalitesi nedir?

a)
b)

10,00 mL etanol
% etanol (hacim)
100 % 10,00
100,0 mL zelti
metanol

0,789 g etanol
10,00 mL
7,89 g etanol
1 mL etanol

mzelti 100,0 mL zelti

0,982 g zelti
98,2 g zelti
1 mL zelti

7,89 g etanol
% etanol(m/m)
100 % 8,03
98,2 g zelti

ZELT DERMLER
c) % etanol (m/V)

7,89 g etanol
100 % 7,89
100,0 mL zelti

d) nce etanoln mol saysn bulalm

netanol 7,89 g C2 H 5OH

1 mol C2 H 5OH
0,171 mol C2 H 5OH
46,07 g C2 H 5OH

100,0 mL zelti 98,2 g ise suyun ktlesi 98,2 - 7,89 =

90,3g sudur.
nsu 90,3 g H 2O

1 mol H 2O
5,01 mol H 2O
18,02 g H 2O

Etanoln mol kesri

etanol

0,171 mol C 2 H 5OH

0,0330
0,171 mol C 2 H 5OH 5,01 mol H 2O

ZELT DERMLER
e) Etanoln mol yzdesi = etanol 100 % 3,30
f)

0,171 mol C2 H 5OH

M
1,71 M C2 H 5OH
0,1 L H 2O

1 kg H 2O
g) msu (kg ) 90,3 g H 2O
0,0903 kg H 2O
1000 g H 2O

Etanoln molalitesi

0,171 mol C2 H 5OH

M
0,189 m C2 H 5OH
0,0903 kg H 2O
m: molalite birimi (mol/kg)

MOLEKLLER ARASI KUVVETLER ve ZNME

Bu blmde molekllerin zelti iindeki davranlarn ve zellikle de molekller aras kuvvetleri
inceleyeceiz. imdi zelti oluumunu aamal bir sistem olarak dnelim:

II. aama
III. aama
I. aama

KARIIMLARDA MOLEKLLER ARASI

KUVVETLER
Ha, Hb, and Hcnn bykl molekller aras
ekim kuvvetlerine baldr.
Molekller aras ekim kuvvetleri yaklak olarak
ayn byklkte ise bu tr molekller geliigzel
karr ve zelti homojen olur, bu tip zeltiler
ideal zeltiler denir.
zeltide
Ha + Hb ~ -Hc H ~ 0,
molekller

bulunan
aras

kuvvetler :
Ha
=
moleklleri
kuvvetler,

zc
arasndaki

Hb
=
B
znen
moleklleri
arasndaki
kuvvetler,
Hc = A ve B zeltideki
molekller
arasndaki
kuvvetler.

DEAL ZELT

Molekl byklkleri birbirine yakn apolar bileikler arasnda DEAL

ZELTLER oluur. Sv hidrokarbonlarn zeltileri (Benzen Tolen
Karm) byledir. Bu tr zeltiler oluurken s alverii olsa da ok
zayftr. H ~ 0 olur.

DEAL OLMAYAN ZELTLER

Ayn molekller aras kuvvetler, A-A veya
B-B (zc veya znen moleklleri
arasndaki kuvvetler), farkl molekller aras
kuvvetlerden, A-B, (zc ve znen
moleklleri arasndaki kuvvetler) daha
KK ise zelti oluur, fakat zellikleri
nceden bilinemez. Bu tr zeltilere ideal
olmayan zeltiler denir. zc ve znen
moleklleri arasndaki etkileimden aa
kan s Hc zc ve znen
molekllerinin birbirinden ayrlmas iin
gereken sdan (Ha + Hb) daha byktr.
znme ii ekzotermiktir (H < 0).

A-A < A-B

veya
B-B < A-B

CHCl3 Kloroform -- (CH3)2CO Aseton

DEAL OLMAYAN ZELTLER

Ayn molekller aras kuvvetler, A-A veya
B-B (zc veya znen moleklleri
arasndaki kuvvetler), farkl molekller aras
kuvvetlerden, A-B, (zc ve znen
moleklleri arasndaki kuvvetler) biraz
BYK ise tam karma olur, fakat zelti
ideal deildir. zc ve znen moleklleri
arasndaki etkileimden aa kan s Hc
zc ve znen molekllerinin birbirinden
ayrlmas iin gereken sdan (Ha + Hb)
daha
kktr.
Yani,
znme
ii
endotermiktir (H > 0).

A-A > A-B

veya
B-B > A-B

(CH3)2CO Aseton ----- CS2

Karbon Slfr arasndaki
dipol dipol kuvvetler farkl
olup ideal olmayan zelti
olur.

DEAL OLMAYAN ZELTLER

Ayn molekller aras kuvvetler, A-A veya
B-B (zc veya znen moleklleri
arasndaki kuvvetler), farkl molekller aras
kuvvetlerden, A-B, (zc ve znen
moleklleri arasndaki kuvvetler) ok
BYK ise karma olmaz ve znme ok
azdr, bileenler ayr ayr kalr. Bu tr
karmlar heterojendirler. Su ile oktan
karmnda, su moleklleri kuvvetli H balar
ile bir arada tutulduklar iin apolar oktan
moleklleri bu balar kramaz ve zelti
olumaz.

A-A >> A-B

veya
B-B >> A-B
Su moleklleri
Kuvvetli H balar

Oktan molekl

YONK ZELTLER

Eer iyon dipol ekim

kuvvetleri kristaldeki iyonlar
aras ekim kuvvetlerinden daha
byk ise znme olur. yonun
etrafnn
su
moleklleriyle
sarlmasna hidratlama denir.

ZELT OLUUMU ve DENGE

zc ile znen kartrldnda;
a) lk znme olay gerekleir,
b) Hemen ardndan kelme balar ve
zamanla artar,
c) Bir sre sonra znme ve kelme
hzlar birbirine eit olur. Bu durumda
znenin zeltideki deriimi sabit kalr.

a)Seyreltik
zelti

b)Deriik
zelti

c) Doymu
zelti

inde bir miktar znmemi madde ieren, znme ve kelme

hzlarnn birbirine eit olduu zeltilere doygun (doymu) zeltiler
denir.
Doygun zeltinin deriimine, verilen zc iinde znen
maddenin znrl denir. Molarite veya ktlece yzde olarak
verilebilir.
znrlk scakla baldr.

ZELT OLUUMU ve DENGE

zelti
iinde
o
scaklkta
zebileceinden az madde znmse
bu zeltilere doymam zeltiler
denir.
Doygun bir zelti soutulduunda
kelme olur.
Kimi durumlarda scaklk dmesine
ramen kelme olmaz ve zc o
scaklkta zemeyeceinden fazla
maddeyi zer. Bu tr zeltilere ar
doymu zeltiler denir.
KNO3 , 100 g suda ve 30oC scaklkta
~32g znr. Bu zelti doygun
zeltidir. Ayn scaklkta 30g KNO3
znmse doymam, 35g KNO3
znmse ar doymu zeltidir.

eitli tuzlarn znrlklerinin scaklkla

deiimi

ZELT OLUUMU ve DENGE

yonik bileiklerin znrl genellikle
scaklkla artar. Ancak, SO32-, SO42-, SeO42-, AsO43-,
PO43- anyonlar bu kurala uymazlar.
znme entalpisi endotermik olan bir zelti
iin, H > 0, znme scaklk arttrldnda
artar.
znme entalpisi ekzotermik olan bir zelti
iin, H > 0, znme scaklk arttrldnda
azalr.
Yksek scaklkta hazrlanan doygun bir
zeltinin soutulmas ile kristallendirilerek
saflatrma ilemine ayrmsal kristallendirme
denir.

GAZLARIN ZNRL

znrlk: 0oC de 1 atm gaz basncnda 1L suda znebilen mL

gaz miktardr.
Gazlarn znrlne scakln etkisi
Gaz moleklleri aras mesafeler kat ve svlarnkine oranla
ok ok byk olduu iin gazlarn znmesi
katlarnkinden farkldr. Gazlar nce younlap sonra
znecei iin gazlarn znmeleri ekzotermik bir
olaydr, yani Scaklk
arttka gazlarn

znrl azalr.

r: Gazl iecekler znm

CO2 ierdikleri iin souk tketilirler.

Gazlarn znrlne basncn etkisi ve Henry Yasas

C kP

Bir gazn znrl gaz

gaz
basncyla doru orantldr. Buna
Henry yasas denir.
Gazn basnc arttka
C = gazn znrl mL/L
znrl artar.
k = orant sabiti
znrlk miktar olarak ktle, hacim veya mol cinsinden olabilir.
Eer gaz zc ile tepkime veriyorsa veya iyonlayorsa Henry
Kanununa uymaz.

GAZLARIN ZNRL
Soru: 0oC de 1 atm basnta N2 gaznn sudaki znrl 23,54 mL
N2/Ldir. N2 gaznn znrln 100,0 mL yapmak iin 0oCdeki
basnc ka atm olmaldr?
k

C
23,54 mL N 2 / L 100,0 mL N 2 / L

Pgaz
1,00 atm
PN 2

PN 2 4,25 atm

Soru: 0oC de 1 atm basnta O2 gaznn sudaki znrl 48,9 mL

O2/Ldir. O2 gaznn havadaki normal ksmi basncnda (0,2095 atm)
sudaki doygun zeltisinin molaritesi nedir?
0oC de 1 atm
1 mol O2
0,0489 L O2
basnta O2 gaznn
22,4 L O2 ( NK )
MO
2,18 10 3 M O2
1 L zelti
Molaritesi
2

C
2,18 10 3 M O2
C
k

C 4,57 10 4 M O2
Pgaz
1,00 atm
0,2095 atm

ZELTLERN BUHAR BASINLARI

Ayrmsal
damtmada
(uucu
svlarn
karmlarnn damtma yolu ile ayrlmasnda)
hangi svnn ncelikle damtlaca karmdaki
svlarn buhar basnlarna baldr. Kaynama
noktas ve osmotik basn gibi zellikler de
buhar basnc ile ilgilidir. zneninin iinde
znd zcnn buhar basncn drd
1880de Raoult tarafndan kefedildi.
zcs A, zneni B olan iki bileenli bir zelti
iin; ideal bir zeltide zcn buhar basnc, PA,
verilen scaklkta saf zcnn buhar basncyla, PAo,
zcnn zeltideki mol kesrinin, XA, arpmdr.

Ayrmsal damtma

Raoult Yasas:

PA A P

o
A

ZELTLERN BUHAR BASINLARI

deal zeltilerde buhar basnlarn bulunmas
Soru: Saf benzen ve toluenin 25 oC da buhar basnlar srasyla 95,1 ve 28,4
mmHg dr. Benzen ve toluenin her ikisinin de mol kesirlerinin 0,500 olduu bir
zelti hazrlanyor. Bu zeltide benzen ve toluenin ksmi basunlar nedir?
Toplam buhar basnc nedir? Benzen-toluen zeltisi ile dengede olan buharn
bileimi nedir? 0
Pbenz benz Pbenz 0,500 95,1 mmHg 47,6 mmHg
Ptol tol Ptol0 0,500 28,4 mmHg 14,2 mmHg

zelti bileimi

Ptop 47,6 mmHg 14,2 mmHg

Ptop 61,8 mmHg

benz

Pbenz 47,6 mmHg

0,770
Ptop
61,8 mmHg

tol

Ptol 14,2 mmHg

0,230
Ptop 61,8 mmHg

Buhar bileimi

SIVI BUHAR DENGES - DEAL

ZELTLER
ben 0,500

3 - 4 noktalarn birletiren izgi

buhar-sv balant izgisidir. Bu
izgilerin buhar ular yeil izgiyi
oluturur. Sv ve buhar erilerinin
bal yerlerinden, iki bileenli ideal
zeltiler iin buhar faznn sv faza
gre uuculuu yksek bileence
zengin olduu grlr.
Buhar bileimi

zelti bileimi

ben 0,500
tol 0,500

iken

ben 0,770
tol 0,230

Yukardaki buhar younlatrlp tekrar

buharlatrldnda;
Buhar bileimi Buharlatrp
younla ben 0,920 trma ilemi tekrarlanarak
tol 0,080 uucu bileen saflatrlabilir. Buna ayrmsal
damtma denir.

SIVI BUHAR DENGES :DEAL

OLMAYAN ZELTLER
Azeotropik Karmlarda
Sv Buhar Erileri

deal olmayan zeltilerde sapma

yeterince bykse, zeltiler
buharlatrldnda oluan buhar
sv ile ayn bileimdedir. Bu
zeltiler sabit scaklkta kaynar
ve azeotrop olarak isimlendirilir.
Propanol-Su
karmnn
Azeotrop Hali % 71,69
propanol ve %28,31 sudur.

Elektrolit Olmayan zeltilerde Donma Noktas

Alalmas ve Kaynama Noktas Ykselmesi
Bir zcnn, iinde bir maddenin znmesiyle buhar basncnn dmesi
zcnn zellikleriyle ilgili deildir. Ayn zamanda donma noktas alalmas,
kaynama noktas ykselmesi osmotik basn gibi zellikler de zcnn
zellikleriyle ilgili deildir. Bu zellikler zeltideki tanecik deriimine bal olup
znenin cinsinden bamszdr. Bu zelliklere tanecik zellikleri denir.

Donma noktas alalmas

TDN K DN m
Basn

TDN TDN 0 TDN

Kaynama noktas ykselmesi

TDN

TKN

TDN TDN 0

TKN 0 TKN

Scaklk

TKN K KN m
TKN TKN TKN 0

Elektrolit Olmayan zeltilerde Donma Noktas

Alalmas ve Kaynama Noktas Ykselmesi
Donma Noktas Verilerinden Molekl Formllerinin Bulunmas:
Nikotin, ttn yapraklarndan ztlenen bir sv olup 60 oC nin altnda
suda her oranda znr. (a) -0,450 oC da donan bir sulu zeltide
nikotinin molalitesi nedir? (b) Bu zelti 48,92 g suda 1,921 g nikotinin
znmesi ile hazrlanmsa, nikotinin mol ktlesi nedir? KDN=1,86 oC/m
a)
b)

TDN 0 C (0,450 C )
m

0,242 m

C
K DN
1,86 m
m

1,921 g / MAnikotin
n
mol

0,242
msu
0,04892 kg su
kg su

MAnikotin

1,921 g
162 g / mol
(0,04892 0,242) mol

Osmotik Basn
Uzun cam boru iine konan sulu sakkaroz
zeltisi, yar geirgen bir zar vastasyla
saf sudan ayrlmtr. Su moleklleri
zarda her iki tarafa geebilmektedir. Saf
sudaki su deriimi zeltideki su
deriiminden fazla olduu iin saf sudan
zeltiye doru net bir su geii olur, bu
geie osmoz ad verilir. Osmoz saf
suyun boruda ykselmesini salar.

Osmotik Basn
zelti zerine basn uygulanrsa, su molekllerinin zeltiye gei hz
azalr. zelti zerine osmotik geii durduracak kadar uygulanmas
gereken basnca zeltinin osmotik basnc denir ve ile gsterilir. Bu
basn %20 lik sakkaroz zeltisi iin 15 atm dir. Osmotik basn tanecik
zelliidir, znenin cinsine bal deildir.

Osmotik Basn ()

n
R T
V
c R T

R(gaz sabiti) = 0,08206 L atm/(mol K)

c = zeltinin molaritesi

Osmotik Basn
Osmotik basncn hesaplanmas: 25 oC 0,0010 M C12H22O11 (sakkaroz)
zeltisinin osmotik basnc nedir?
0,0010 mol 0,08206 L atm /( mol K ) 298 K

0,024 atm (18 mmHg )

1L

Osmotik basn lmlerinden mol ktlesinin hesaplanmas: 1,08 g kan

plazma proteini (insan serum albmini) ieren 50,0 mL sulu zelti
hazrlanmtr. zeltinin osmotik basnc, 298 K de 5,85 mmHg dr.
Albminin mol ktlesi nedir?
1 atm
Palb 5,85 mmHg
7,70 10 3 atm
760 mmHg

MAalb

(m / MA) RT
mRT
MA
V
V

1,08 g 0,08206 L atm /(mol K ) 298 K

4

6
,
86

10
g / mol
3
7,70 10 0,050 L

Elektrolit zeltilerde Donma Noktas Alalmas ve

Kaynama Noktas Ykselmesi
Baz znenler beklenenden daha fazla tanecik zellik gsterirler. rnein, 0,0100
m lk bir sulu zeltinin donma noktas dmesi;
TDN K DN m 1,86 C / m 0,0100 m 0,0186 C

Eer zelti 0,0100 m re ise donma noktas -0,0186 llr iken, eer zelti
0,0100 m NaCl (elektrolit) ise llen donma noktas -0,0361 olur. znenin
llen tanecik zellii deerini beklene deere blerek elde edilen faktre Vant
(TDN ) llen 0,0361 C
Hoff faktr (i) denir.
Vant Hoff
faktr

(TDN ) beklenen

0,0186 C

Elektrolitler iin tanecik zellikleri eitlikleri

Elektrolit olmayan bir zelti
iin i = 1
NaCl iin i = 2
MgCl2 iin i = 3

TDN i K DN m
TKN i K KN m

i c R T

1,92 2

Elektrolit zeltilerde Donma Noktas Alalmas ve

Kaynama Noktas Ykselmesi
Elektrolit zeltiler iin tanecik zelliklerinin hesaplanmas: 0,00145 m
MgCl2 n sulu zeltisinin donma noktasn bulunuz. KDN = 1,86 oC/m
MgCl2 (aq) Mg2+(aq) + 2Cl-(aq) Vant Hoff faktr, i = 3 ise

TDN i K DN m
TDN 3 1,86 C / m 0,00145 m

TDN 0,0081 C

TERS OSMOZ - DESALNASYON

Burada Membran sadece su molekllerini geirir,tuz iyonlarn geirmez.

N.da OSMOZ olaynda saf sudan tuzlu suya doru bir su girii olur. B
tarafna suyun Posdan > P uygulanrsa B tuzlu sudan A saf suya su geii
olur ki, bu olaya TERS OSMOZ denir. DESALNASYON usulyle bu
yolla deniz suyundan ime suyu elde edilebilmekte ve atk sularda bu yolla
kullanma suyu haline dntrlebilmektedir.

PRATKTE UYGULAMALAR-DN
DMES