Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

Datum: 11:03:2006

Uvod u OPERATIVNE SISTEME :: Workshop

Pregled workshopa
Kao to ste mogli proitati (Syllabus za studente DL-a) workshop iz ovog predmeta
je podijeljen u dvije oblasti: Windows i Linux. U prvom dijelu semestra studenti e upoznati
oblast Microsoft Windows-om tanije Windows XP, te novostima koje donosi Windows Vista.
Odnosno upoznati emo se sa Microsoft file sistemom, instalacijom operativnog sistema, te
nekim od naeih greki i problema na WinXP operativnom sistemu.
Cilj ovih labaratorijskih vjebi je da studente upozna sa sa Microsoft Windows XP
operativnim sistemom, te se on uvjeba za rad na njemu i omogui mu dovoljno znanje za
instaliranje, podeavanje, administraciju i rjeavanje sitnih problema koji nastaju na ovom
operativnom sistemu.
U drugom dijelu semestra upoznati emo se sa Linux-om kao desktop operativnim
sistemom. Upoznati emo se sa: raznim linux distribucijama, file sistemom, instalacijom
linux-a, komandnom linijom, grafikim okruenjem, te osnovnom administracijom i
odravanjem ovog operativnog sistema.
Studentima u drugom dijelu ovog semestru e biti omoguen shell pristup na Linux
raunar koji e se nalaziti na FIT-u radi uvjebavanja pojedinih komandi i mogunosti rada
u Linux komandnoj liniji. Svi studenti koji ele shell pristup potrebno je da se jave na mail
adel@fit.ba radi dobijanja potrebnih informacija. Svi oni koji su nestrpljivi besplatan Linux
shell pristup moete dobiti ovdje.
ISO image za neku od distribucija Linux moete dobiti na FIT-u ili ga skinuti sa
Intreneta npr. www.linuxiso.org. Korisnici ADSL BiHnet-a putem free zone mogu neke od
distribucija skinuti sa ftp://ftp.bih.net.ba/pub/linux/
Sva pitanja u vezi workshopa moete slati na mail: adel@fit.ba
asist. Adel Handi

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

1. File Sistemi
1.1. Uvod
U prvom semestru iz Workshopu na predmetu Uvoda u IT nauili smo kako sastaviti
raunar od hardware-skih komponenti. U ovom semesteru taj raunar postaviti emo u
funkciju, odnosno instalirati emo na njega operativni sistem. Prvo stvar koja e se desiti
nakon to upalimo raunar jeste da POST (Power On Self Test) testira sve nae
komponente (CPU. Memoriju, I/O ureaje, itd), nakon uspjeno zavrenog POST-a, ita se
MBR (Master Boot Recorda) odnosno pokree se boot loader iz MBR-a ili ukoliko je prazan
ita se boot loader sa prve aktivne partcije.
Napomena: Od redosljeda boot sekvence (CDROM, HDD, Floppy ili samo HDD) koju
smo postavili u BIOS-u, zavisiti e gdje e POST prvo pogledati za boot loader, odnosno sa
kojeg ureaja e bootati sistem. O ovome vie u sljedeoj sedmici.
1.2. MBR
Svaki disk mora imati tano definiranu poetnu taku gdje se nalaze kljune informacije
o njemu, kao npr koliko particija ima, kakve su to particije (master partition table - glavnu
particijsku tabela) te informaciju koju BIOS iskorisiti nakon POST-a da pokrene operativni
sistem (boot kod master boot code). Ova poetna taka se naziva MBR master boot
record, tj. glavni boot zapis. On je lociran na 1 sektoru, cilindru 0 i glavi 0.
Kao to znamo (Uvod u IT - Workshop) sektori se kreiraju i mapiraju kada se hard disk
formatira na niskom nivo low level formatiranje. Low level formatiranje ne rade korisnici
nego se hard diskovi low level formatiraju ve u tvornicama. Prilikom low level formatiranja
sektori su kreirani i zapisivani uzastopno na trake diska. Veliina kreiranog sektora je 512
bajta (4096 bita). Kada je sektor kreiran i zapisan na disk vri se verifikacija ispravnosti,
proces verfikacije podrazumijeva pisanje 512 bajta (4096 bita) podataka na disk tako da se
provjeri jel sve OK.
Iz ovoga moemo zakljuiti da je veliina MBR-a koji se nalazi u 1 sektoru hard diska,
tano 512 bajta. Moe vam i izgledati strano ali ako se neto desi sa ovim naim 1
sektorom (MBR-om) kompletan disk nam je van funkcije.
Offset
000h
1BEh
1CEh
1DEh
1EEh
1FEh

Opis
Master boot code boot code
Zapis 1 particije
Zapis 2 particije
Zapis 2 particije
Zapis 2 particije
Boot Record potpis

Veliina
446 Bajta
16 Bajta
16 Bajta
16 Bajta
16 Bajta
2 Bajta

Tabela 1. Izgled zapisa u MBR-u

Kako se MBR nalazi na 1 sektoru naeg diska, odnosno na prvih 512 bajta uvijek moemo
napraviti njegov backup (dump) i snimiti u neki fajl, koji moemo iskorisiti za prouavanje
ili za neku kasniju upotrebu.

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

Jedan od najlakih naina da napravimo backup (dump) mbr-a je iz linux-a komandom:

dd if=/dev/hda of=/mojmbr.sct bs=512 count=1
dd Unix/Linux komanda skraenica od data dump. Ova komanda se esto korisiti u
forenzikoj analizi na Unix/Linux-u kako bi se napravio fiziki backup dokaza.
Sintaksa komande je:
dd if=/*izvor* of=/*destinacija*
*Izvor* je u naem sluaju hard disk koji se nalazi na primarnom IDE kanalu kao master i
njegova oznak pod linuxom je /dev/hda
*desinacija* je bilo koje mjesto na nasem sistemu, gdje zelite zapisati podatke, u naem
sluaju na korijenskom direktoriju u datoteku mojmbr.sct.
bs skraenica od bytes, sto znai da elimo kopirati samo prvi sektor tj 512 bajta
count jeste broj blokova koji zelimo kopirati, u naem sluaju 1

Napomena: Izmeu horizontalnih linija su stvari navedene isto informativno, trenutno

nije potrebno da iz znate ali sigurno e vam kasnije biti od korisiti. No, biti e jos prie o
tome.
OFFSET
000000
000010
000020
000030
000040
000050
000060
000070
000080
000090
0000a0
0000b0
0000c0
0000d0
0000e0
0001b0
0001c0
0001d0
0001e0
0001f0

0 1 2 3
fa33c08e
bf0006b9
b304803c
cb75efcd
cb741a80
56bb0700
bb007cb8
4f75edbe
55aa75c7
69642070
6c650045
206f7065
6d004d69
696e6720
00000000

4 5 6 7 8 9 A B C D E F *0123456789ABCDEF*
d0bc007c 8bf45007 501ffbfc *.3.....|..P.P...*
0001f2a5 ea1d0600 00bebe07 *................*
80740e80 3c00751c 83c610fe *.....t....u.....*
188b148b 4c028bee 83c610fe *.u......L.......*
3c0074f4 be8b06ac 3c00740b *.t....t.......t.*
b40ecd10 5eebf0eb febf0500 *V.......^.......*
010257cd 135f730c 33c0cd13 *..|...W.._s.3...*
a306ebd3 bec206bf fe7d813d *Ou...........}.=*
8bf5ea00 7c000049 6e76616c *U.u.....|..Inval*
61727469 74696f6e 20746162 *id partition tab*
72726f72 206c6f61 64696e67 *le.Error loading*
72617469 6e672073 79737465 * operating syste*
7373696e 67206f70 65726174 *m.Missing operat*
73797374 656d0000 00000000 *ing system......*
00000000 00000000 00000000 *................*
0000f0 TO 0001af SAME AS ABOVE
00000000 00000000 00000000 00008001 *................*
0100060d fef83e00 00000678 0d000000 *...........x....*
00000000 00000000 00000000 00000000 *................*
00000000 00000000 00000000 00000000 *................*
00000000 00000000 00000000 000055aa *..............U.*

Slika 1. Kompletan izgled dumpovanog MBR-a u Hex i ASCII

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

1.2.1 MBR Tabela particija

Master partition table, odnosno glavna tabela particija se nalazi u okviru MBR-a, i
opisuje logiku podjelu diska. Veliina ove tabele particija je 64 bajta. Ima prostor samo
za etiri particije. Zato samo za etiri? Zbog toga to zapis koji je potreban da se opie
jedna particija 16 bajta.
Offset
00h
01h
02h
04h
05h
06h
08h
0Ch

Opis
Trenutno stanje particije
(00h=Neaktivna, 80h=Aktivna)
Poetak particije - Glava
Poetak particije - Cilindar/Sektor
Tip particije
Kraj particje - Glava
Kraj particije particije - Cilindar/Sektor
Broj sektora izmeu MBR-a I prvog sektora u particiji
Broj sektora u particiji.

Veliina
1 bajt
1 bajt
1 rije
1 bajt
1 bajt
1 rije
1 dupla rije
1 dupla rije

Tabela 2. Izgled zapisa svake particije

Kako imamo samo etiri particije, ova logika struktura moe da se organizuje na
ogranieni broj naina. U bilo kojem trenutku, samo ove etri particije mogu biti oznaene
kao aktivne i to jedna u jednom trenutku. Samo sa aktivne particije se moe podizati OS.
Na naem disku moemo imati etri primarne particije, ili tri primarne particije i jednu
proirenu (extended) particiju.
U okviru proirenu (extended) particije mogue je organizovati vie logikih drajvova,
tako da prevazilazimo ovo ogranienje od etri particije. Logiikih particija recimo da je
mogue imati na disku onoliko koliko imamo slova u engleskom alfabetu minus slova kod
ve zauzetih primarnih particije i floppy pogona. Sa proirene (extended) particije se ne
moe podizati operativni sistem. Zauzeti prosotor unutar proirene (extended) particije ne
moe se iskorisiti za kreiranje primarne particije.
Radi ovakvih sluajeva, prije instaliranja operativnog sistema i podjele diska na particije
potrebno je dobro osmisliti strukturu i podjelu diska kako u budunosti ne bi imali
problema.
Primjer - Problem: Ukoliko imamo disk kapaciteta 120GB, te smo kompletan disk
iskorisiti za kreiranje samo jedne primarne particije na koju smo instalirali operativni
sistem. Na tom disku nam se nalazi jo dosta podataka (muzike, filmova, seminarskih,
raznih programa i sl) koje smo tekom mukom skupili, negdje oko 80GB. Bilo kakav pad
sistema, ponovo formatiranje diska radi bolje organizacije, smanjenjem fragmentacije ili
elja za instaliranjem drugog operativnog sistema npr. Linux-a, stvoriti e nam velike
probleme.
Kako sauvati 80GB, gdje ih spasiti, snimati ih na CD-ove, DVD-ove, snimiti na drugi
raunar, itd??? Ovo e nam sigurno uzeti dosta vremena kakav god nain uzeli da spasimo
podatke. Alternativna rjeenja kao to su programi za manipulisanjem nad particijama
Partition Magic, Parttion Manager itd. nisu najsigurnije ili najsretnije rjeenje, a kada vam
je hard disk pun ni oni nisu od naruite koristi. No, manipulisanje nad particijama sa ovim
alatima nikako ne preporuujem, uvijek opasnost od gubitka podataka.
Primjer - Rjeenje: Prije instaliranja samog operativnog sistema trebali smo malo
razmisliti. Ok, imamo HDD od oko 120GB, za sam OS, razne programe, aplikacije, temp, te
Uvod u operativne sisteme :: Workshop
Copyright by: FIT

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

normalan rad kreirati emo primarnu particiju od 25GB. Za sve moje ostale podatke kreirati
u jo dvije partcije. Jednu primarnu particiju od 80GB (moemo kreirati i extendedproirenu particiju koja e imati jedan logiki drive) od 80GB za podatke (muziku,
seminarske, filmove itd ). E sada treu particiju moemo ostaviti jednostavno
neformatiranu kao neiskorieten prostor od 15GB za recimo linux u budunosti, ili kreirati
jo jednu primarnu particiju od 15GB koju emo moi privremeno korisiti te kasnije obrisati
ukoliko nam taj prostor bude trebao za neto drugo (linux).
Napomena: Vrlo bitno je napomenuti, da nakon to kreiramo prvu primarnu particiju
od recimo 25GB, ostatak prostora ne iskoristimo za krieranje jedne extended proirene
particije, de onda nju podijelimo na dva logika drajva od 80GB i 15GB. Ovo nije ono to
elimo, i trebamo voditi rauna o ovome, jer e nam windows ba to uraditi ako ne
budemo pazili. Na slici primjeri izgledaja ovako:
Primarna particija od 120GB
C:
HDD 120GB
Slika 2.1: Problem sa velikom particijom (Nije ba najbolje!)
Primarna
particija
od 25GB
C:

Primarna particija od 80GB

D:

Free
15GB

Slika 2.2: Kreirane dvijeprimarne particije i ostavljeno slobodnog prostora

koji moemo privremeno iskorisiti ako elimo (Za na sluaj ovo je OK)
Primarna
particija
od 25GB
C:

Logiki particija unutar

proirene particije D:

Prim.part
Od 15GB
E:

Slika 2.3: Kreirane tri particije, prva primarn, druga proirena sa jednim logikom
particijom i trea primarna koju moemo obrisati
ukoliko budemo trebali (Za na sluaj ovo je OK!)
Primarna
particija
od 25GB
C:

Logiki particija unutar

proirene particije D:

Log.
part.
E:

Slika 2.4: Kreirane dvije particije, prva primarna, druga proirena sa dvije logike
particije. Ovo je za na sluaj nesipravo. Kada izbiemo logiku particiju E:, neemo dobiti
slobodan prosotor, opet emo imati zauzet protostor od proirene particije (svijetlozelena
boja) (Za na sluaj u budunosti nije OK!)

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

1.3. File sistem

File sistem je naziv za logiku strukturu i softverske rutine koje se koriste za
kontrolu pristupa informacijama pohranjenim na hard disku. Openito govorei, kada
pohranimo neku informaciju na hard disk u file sistem se upisuje gdje je ta informacija
pohranjena. Kako bi inae raunar pronaao informaciju koja je pohranjena na hard disku,
ako ne zna gdje da je trai i da li ona uopte postoji?
File sistemi se razlikuju po svojoj strukturi (logika struktura file sistema ima snaan
uticaj na performanse, pouzdanost, mogunosti proirenja i kompaktibilnost samog file
sistema), performansama i prema operativnom sistemu koji koristite. Ovisno od toga koji
file sistem koristite podaci na hard disku mogu biti pohranjeni na razliite naine, ak i na
vie naina na raznim mjestima na hard disku.
1.4 Klasteri
Najmanja jedinica prostora na disku kojoj neki softver moe pristupiti se naziva
sektor i kao to smo ve rekli on je low level formatiran na 512 bajta. Svakoj datoteci je
mogue dodijeliti individualni broj sektora koliko joj je potrebno. Za primjer pjesmi Lejla
hari Mata Harija sa BH EuroSonga koja je kapaciteta 2,8 MB potrebno je dodijeliti 5735
sektora da bi je smjestili na disk [(2,8MB * 1024 KB * 1024 Bajt)/512 veliina sektora =
5735 broj sektora]
Individualni sektori se ne koriste niti u jednom fajl sistemu, a evo zato. Moe
postati vrlo zamreno upravljati diskom kada su datoteke podijeljene u 512-bitne dijelove.
120 GB disk bi tada imao preko 250 miliona individualnih sektora, a voenje evidencije o
ovoliko komadia podataka troi puno vremena i resursa. Zbog toga Microsoft kod svojih
file sistema grupie sektore u vee blokove podataka (klastere).

Slika 4. Grupisanje sektora u klastere na hard disku

Pod klasterima ili alokacijskim jedinicama se smatra specijalna tehnika za dijeljenje
prostora na disku u male komadie (klastere), da bi se balansiralo izmeu potrebe za
efikasnom upotrebom diska i performansi. Veliina klastera je odreena veliinom particije.
Za FAT (File Allocation Table) file sistem broj (adresa) klastera mora stati u 12 bita za
FAT12, 16 za FAT16 i 32 za FAT32.
Vee particije koriste vee klastere. Klasteri se po veliini kreu od 4 sektora kao na
slici (2,048 bajta) do 64 sektora (32,768 bajta). U nekim sluajevima se koriste klasteri od
128 sektora (65,536 bajta). Floppy diskovi koriste vrlo male klastere, u nekim sluajevima

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

koriste klastere velike samo 1 sektor. Sektori u klasterima su poredani kontinuirano

(neprekidno), tako da je svaki klaster neprekidni blok prostora na disku.
Veliina klastera ima jak uticaj na performanse i iskoritavanje diska, a odreuje se kad se
disk particionira tj. veliinom particije.
Primjera radi, ako su klasteri na particiji veliine 8KB, 8,000 bajtni file e zauzeti
jedan klaster (8,192 bajta na disku) ali ako je file ima 9,000 bajta onda e zauzeti dva
klastera 16 KB (16,384 bajta na disku), ali prostor u drugom klasteru nee biti iskoriten do
kraja. Zato je veliina klastera vana za maksimalno iskoritavanje prostora na disku jer
ako su klasteri vei dolazi do pojave velikog neiskoritavanja prostora na disku jer datoteke
nee maksimalno ispuniti klastere. Ova pojava se naziva slack.
1.5. FAT12, FAT16, FAT32
FAT je napravio Bill Gates u februaru 1976. Razvio ga je za verziju Basic-a koja je
mogla pohranjivati podatke na floppy diskove i koristio je 12-bitne brojeve da oznai
klastere u FAT-u. Kasnije je Gates kupio prava na file sistem i preprogramirao ga da bi
napravio prvu verziju DOS-a i FAT koji je koristio 16-bitne brojeve da oznai klastere u
FAT-u. FAT file sistem je najee koriten file sistem izmeu kasnih '80 i kasnih '90. Da bi
se napravila razlika izmeu ova dva FAT-a i nasljednika FAT32 prijanji FAT-ovi su dobili
naziv FAT12 i FAT16. Kada se kae samo FAT najee se misli na FAT16.
Kako su proizvoai diskova su poeli proizvoditi diskove toliko velike da ih FAT16
nije mogao formatirati u jednoj particiji, Microsoft je kreirao FAT32.
Nova verzija FAT-a je poboljani FAT16/VFAT file sistem. Nazvan je FAT32 jer koristi
32-bitne brojeve da oznai klastere u FAT za razliku od FAT16. Ovaj file sistem je
dozvoljavao kreiranje velikih samostalnih particija, gdje je FAT16 bio ogranien na 2 GB.
Takoer, smanjio se je i neiskoritenost prostora, jer je koristio manje klastere od FAT16.

Atribut

FAT12

FAT16

FAT32

Korisiti se za

Diskete

Manji diskovi iparticije

Srednji i veliki diskovi

Veliina FAT-a

12 bits

16 bits

28 bits

Max broj klastera

4,086

65,526

~268,435,456

Veliina klastera
koja se korisiti

0.5 KB to 4 KB

2 KB to 32 KB

4 KB to 32 KB

Makismalna
veliina particije

16,736,256=16MB

2,147,123,200=2GB

oko 2^41= 2TB

Slika 1. Tabela usporedbe FAT file sistema

Maksimlanu velinu particije moemo jednostavno izraunati na sljedei nain:
max. broj klastera * max. broj sektora * veliina sektora = max. veliina particije

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

1.5.1 FAT32 veliina klastera

Prilikom kreiranja particija na FAT32 file sistemu, ponekad je potrebno razmisli o
sljedeem. Ukoliko recimo kreiramo particiju od 17GB, dobiti u veliinu klastera od 16KB,
a bavimo se recimo web dizajnom, znai imati emo dosta manjih datoteka, slika i sl od 56 KB. Ovo moe dovesti do nepotrebnog slacka (objanjeno kod klastera neiskoristvost
prostora), tako da je bolje kreirati particiju od 15GB gdje e veliina klastera biti 8KB, te
samim time vea iskoristivost prostora.

Veliina
klastera

Minimalna veliina
particije

Maksimalana veliina
particije

4 KB

0.5 GB

8 GB

8 KB

8 GB

16 GB

16 KB

16 GB

32 GB

32 KB

32 GB

!?

Tabela 3. Veliina kalstera u zavisnosti od

particije FAT32 file sistem
1.6 NTFS (New Technology File System)
NTFS file sistem je napravljen za Windows NT, a u sebi sadri kombinaciju performansi,
pouzdanosti i kompatibilnosti kojih nema u FAT file sistemu. Postoje dvije verzije NTFS file
sistema: NTFS 1.1/4.0 (1.1 je nazvan 4.0 zbog WindowsNT 4.0) i 5.0. Samu struktura
NTFS file sistema je vrlo teka za opisati. Dosta funkcija i mogunosti su iste ili sline kao i
kod FAT file sistema ali je struktura i organizacija NTFS file sistema kompliciranija. NTFS
fajl sistem ima puno prednosti nad FAT32 fajl sistemom, te ga treba korisiti u bilo kojoj
prilici, danas skoro da nema opravdanja da korisitite FAT32 file sistem nasparam NTFS-a.
Ukoliko va Windows XP instalirate na FAT32 smanjiti e te mu mogunosti u mnogome.
Sam Windows 2000/XP OS nee vam dati da kreirati vee particije od 32GB na FAT32 file
sistemu iako je to teoretski mogue, natjerati e vas da korisiti NTFS.
1.6.1 NTFS funkcije i prednosti
1.6.1.1. Kompresija
Kao i FAT file sistem NTFS podrava kompresiju podataka. Ali za razliku od FAT, koji
moe samo kompresovati itavu particiju, NTFS ima file-baziranu kompresiju koja mu
omoguava da kompresuje bilo koju datoteku ili direktorij na particiji neovisno o drugim.
Kompresija datoteka se preporuuje samo za one datoteke koje ne koristite esto jer svaki
put kad pristupite toj datoteci sistem mora da je dekompresuje.
1.6.1.2. Enkripcija
Encrypting file system (EFS) enkripcijski file sistem. Kao to i samo ime kae,
enkriptira vane podatke prije nego ih pohrani na particiju, bez pravog dekripcijskog kljua
podacima se ne moe pristupiti. Ovo onemoguava da neko jednostavno podigne sistem sa
floppy diska i pristupi vanim podacima na hard disku. Sistem koristi asimetrinu
Uvod u operativne sisteme :: Workshop
Copyright by: FIT

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

enkripciju, javni klju i privatni klju algoritam. Sistem radi tako to korisnik ima
privatni i javni klju. Javni moe znati bilo ko, a privatni ne. Kada se datoteka kriptira
koristi se javni klju. Da bi se dekriptirao potreban je privatni klju. EFS uva privatne
kljueve da bi osigurao da samo osoba koja je kriptirala datoteku moe da je dekriptira.
1.6.1.3. Kvote diska
Kvote diska daju mogunost da se odredi tano koliko neki korisnik moe upotrijebiti
prostora na particiji. Mogue je postaviti krajnji - hard i upozoravajui - soft kapacitet.
Kad korisnik dostigne krajnju razinu ne doputa mu se da zauzima vie prostora, dok
upozoravajui, kao to i ime kae, upozorava da e uskoro dostii doputenu razinu.
1.6.1.4. File- and folder-level security
Sa NTFS file sistemom, moe se ograniiti pristup pojedinim datotekama ili
direktorijima. Tako da odreeni korisnici sistema ne mogu pristupi nekim datotekama,
odnosno da ih ne mogu obrisati ili pisati u njih i sl.
1.6.2. NTFS veliina klastera

Veliina
klastera

Minimalna veliina
particije

Maksimalana veliina
particije

512 bajta

?<

512 MB

2 KB

513 MB

1024 MB

4 KB

1025 MB

2048 MB

8 KB

2049 MB

>?

Tabela 4. Veliina kalstera u zavisnosti od

particije NTFS file sistem

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

1.6.7. Dual-boot
Ako na istom raunaru koristite vie operativnih sistema, morat ete na nekima od
svojih primarnih particija koristiti FAT. Sve programe ili podatke kojima treba pristupati
vie operativnih sistema smjetenih na tom raunaru treba pohranjivati na FAT32. Odnosno
primarna particija na koju instalirate va prvi sistem treba biti FAT16/FAT32, da bi je mogli
proitati i DOS/Win95/WinMe/Win2000/WinXP. Meutim, podaci na FAT16 ili FAT32
particijama nisu ni na koji nain zatieni svatko tko ima pristup raunaru moe itati,
mijenjati ili ak izbrisati bilo koju datoteku pohranjenu na FAT32 particiji. Stoga nemojte
pohranjivati povjerljive datoteke na diskove ili particije formatirane FAT32 fajl sistemom.
Danas manje vie je nepotreban dual-boot dva Microsoft operativna sistema ali da
objasnimo relacije izmeu file sistema i operativnih sistema kod ovog dual-boot-a.
U dual-boot na NTFS primarnoj particiji kod Microsoft desktop OS-a jedino mogu biti
operativni sistemi Win2000 i WinXP.
Na FAT16/32 primarnoj particiji u dual-boot-u mogu biti sa jedne strane
DOS/Win95/Win98/WinMe, sa druge ili Win2000/WinXP ili oba. I to redosljedom da
se prvo instaliraju stariji operativni sistemi odnosno DOS/Win95/Win98/WinMe pa tek onda
Win2000/WinXP koji e instalirati poslije svoj NT loader. Windows 2000 ili XP e sa starih
oeprativnih sistema (DOS/Win95/Win98/WinMe) boot loader koji je zapisan ili MBR-u ili na
prvoj primarnoj aktivnoj particiji snimiti u datoteku msdos.bak koju e kasnije pozivati iz
svog NT loadera ukoliko to bude potrebno, tj da se boota neki od starih
DOS/Win95/Win98/WinMe operativnih sistema. U dual boot-u nikada ne mogu biti niti
jedan od DOS/Win95/Win98/WinMe operativnih sistema meu sobom, ne na klasian nain.

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

10

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

1.6.8. NTFS vs FAT (Usporedna tabela)

Kriterij
Operativni sistem

NTFS 5

NTFS

Windows 2000
Windows XP

Windows NT
Windows 2000
Windows XP

FAT32
Windows 98
Windows ME
Windows 2000
Windows XP

FAT16
DOS
Sve verzije
Microsoft
Windows-a

Ogranienja
Max. veliina
particije

2TB

2TB

2TB

2GB

Max. broj datoteka

Skoro neogranien

Skoro neogranien

Skoro
neogranien

~65000

Max. veliina
datoteke
Max. broj klastera

Ograniava ga
veliina particije
Skoro neogranien

Ograniava ga
veliina particije
Skoro neogranien

4GB

2GB

268435456

Do 255

Do 255

Do 255

65535
Standardno 8.3
Proireno - do
255

Max. duina imena

datoteke
(u karakterima)

Mogunosti file sistema

Unicode imena
fileova
Kopija sistemskih
unosa
Lokacija boot sektora
Atributi fileova
Kompresija

Unicode set
karaktera

Unicode set
karaktera

Sistemski set
karaktera

Sistemski set
karaktera

MFT kopija

MFT kopija

FAT kopija

FAT kopija

Prvi sektor

Prvi sektor

Standardni

Standardni

Ne

Ne

Prvi i zadnji sektori

Standardni +
dodatno
napravljeni
Da

Prvi i zadnji
sektori
Standardni +
dodatno
napravljeni
Da

Enkripcija

Da

Ne

Ne

Ne

Dozvole objekata

Da

Da

Ne

Ne

Disk kvote

Da

Ne

Ne

Ne

Prazni fileovi

Da

Ne

Ne

Ne

Specijalne funkcije

Da

Ne

Ne

Ne

Performanse
Ugraena sigurnost

Da

Da

Ne

Ne

Povrat podataka

Da

Da

Ne

Male na malim
particijama i
obrnuto

Male na malim
particijama i
obrnuto

Velike na malim
particijama i
obrnuto

Maksimalna

Maksimalna

Prosjena

Max

Max

Minimal

Ne
Najvee na
malim
particijama i
male na velikim
Minimalna na
velikim
particijama
Average

Performanse
Ekonomija prostora
na disku
Fault Tolerance

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

11

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

1.6.9. LINKOVI - Dodatni linkovi za detaljnije prouavanje

Zato NTFS?
http://www.ntfs.com/data-integrity.htm
http://www.winplanet.com/winplanet/reports/572/1/
http://www.microsoft.com/TechNet/winnt/filesyst.asp
http://www.microsoft.com/windowsxp/home/using/productdoc/en/ntfs.asp
http://www.microsoft.com/hwdev/tech/storage/ntfs-preinstall.asp

http://www.microsoft.com/windowsxp/home/using/productdoc/en/choosing_between_NTFS
_FAT_and_FAT32.asp

http://www.smartcomputing.com/editorial/article.asp?article=articles%2Farchive%2Fl0809
%2F15l09%2F15l09%2Easp
Maksimalna veliina datoteke i particije
http://www.microsoft.com/technet/prodtechnol/winxppro/reskit/prkc_fil_tdrn.asp
http://www.microsoft.com/hwdev/tech/storage/ntfs-preinstall.asp
http://www.microsoft.com/TechNet/winnt/filesyst.asp
http://support.microsoft.com/?KBID=184006
http://support.microsoft.com/?KBID=118335
http://support.microsoft.com/?KBID=224526
http://support.microsoft.com/?KBID=240672
http://www.jsiinc.com/subi/tip4100/rh4173.htm
http://www.windows2000faq.com/Articles/Index.cfm?ArticleID=13720
http://www.windows2000faq.com/Articles/Index.cfm?ArticleID=27253

http://www.dalantech.com/ubbthreads/showflat.php?Cat=&Board=construction&Number=3
1642&page=0&view=collapsed&sb=5&o=&fpart=1
http://linux-ntfs.sourceforge.net/ntfs/concepts/clusters.html
http://www.pcguide.com/ref/hdd/file/ntfs/
http://www.comptechdoc.org/os/windows/win2k/win2kfiles.html
Razni file sistemi

http://www.microsoft.com/technet/prodtechnol/winxppro/reskit/prkc_fil_tdrn.asp
http://support.microsoft.com/?KBID=307881
http://support.microsoft.com/?KBID=154997
http://www.win2000mag.com/Articles/Index.cfm?ArticleID=3675&pg=1
http://www.microsoft.com/TechNet/prodtechnol/winxppro/reskit/prba_dwp_eqmn.asp
http://www.pcguide.com/ref/hdd/file/ntfs/
http://www.comptechdoc.org/os/windows/win2k/win2kfiles.html

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

12

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

FAT16 vs FAT32
http://msdn.microsoft.com/library/partbook/win98dh/filesystemsfat16versusfat32.htm
http://msdn.microsoft.com/library/partbook/win98dh/fatfat32ntfsfilesystems.htm

http://www.microsoft.com/windows2000/en/datacenter/help/choosing_between_NTFS_FAT
_and_FAT32.htm
FAT vs NTFS:
http://www.ntfs.com/ntfs_vs_fat.htm
http://www.winplanet.com/winplanet/reports/572/1/
http://faq.arstechnica.com/link.php?i=1227
http://www.microsoft.com/technet/prodtechnol/winxppro/reskit/prkc_fil_tdrn.asp

http://www.microsoft.com/windows2000/en/datacenter/help/choosing_between_NTFS_FAT
_and_FAT32.htm
http://www.win2000mag.com/Articles/Index.cfm?ArticleID=3455
http://msdn.microsoft.com/library/partbook/win98dh/fatfat32ntfsfilesystems.htm
http://www.microsoft.com/TechNet/winnt/filesyst.asp
http://www.microsoft.com/TechNet/prodtechnol/winntas/tips/winntmag/optntfs.asp
http://support.microsoft.com/?KBID=100108
http://support.microsoft.com/?KBID=140365
http://msdn.microsoft.com/library/periodic/period97/w9p9794.htm
http://arstechnica.com/paedia/n/ntfs/ntfs4-1.html
http://www.execsoft.com/tech-support/NT-articles/article.asp?F=1997051210.htm
http://support.microsoft.com/?KBID=183090
http://www.win2000mag.com/Articles/Index.cfm?ArticleID=8294
http://www.microsoft.com/Office/ORK/2000/Five/75t3_2.htm
http://msdn.microsoft.com/library/officedev/off2krk/75t3_2.htm
http://www.microsoft.com/windowsxp/expertzone/columns/russel/october01.asp
NTFS mogunosti:

http://www.ntfs.com/
http://www.winplanet.com/winplanet/reports/572/1/
http://www.pcguide.com/ref/hdd/file/ntfs/
http://www.microsoft.com/hwdev/tech/storage/ntfs-preinstall.asp
http://support.microsoft.com/?KBID=183090
http://support.microsoft.com/?KBID=253845
http://support.microsoft.com/?KBID=198904
http://msdn.microsoft.com/library/psdk/winbase/fsys_538t.htm
http://msdn.microsoft.com/library/periodic/period00/management.htm
http://msdn.microsoft.com/library/en-us/dnw2k/html/ntfs5.asp

Uvod u operativne sisteme :: Workshop

Copyright by: FIT

13

Fakultet informacijskih tehnologija

adel@fit.ba

Konvertovanje u NTFS mogunosti:

http://support.microsoft.com/?KBID=307881
http://support.microsoft.com/?KBID=214579
http://support.microsoft.com/?KBID=237399
http://support.microsoft.com/?KBID=266118
http://support.microsoft.com/?KBID=197627
http://support.microsoft.com/?KBID=198904
http://www.microsoft.com/hwdev/tech/storage/ntfs-preinstall.asp
NTFS veliina kalstera:

http://support.microsoft.com/?KBID=140365
http://support.microsoft.com/?KBID=231756
http://www.microsoft.com/technet/prodtechnol/winxppro/reskit/prkc_fil_tdrn.asp
http://www.microsoft.com/hwdev/tech/storage/ntfs-preinstall.asp
http://www.jsiinc.com/sube/tip2100/rh2120.htm
Poboljanje NTFS performansi

http://www.jsiinc.com/suba/tip0200/rh0213.htm
http://www.windows2000faq.com/Articles/Index.cfm?ArticleID=13749
http://support.microsoft.com/?KBID=130694
http://support.microsoft.com/?KBID=265069
http://www.microsoft.com/technet/prodtechnol/winxppro/reskit/prkc_fil_punq.asp
Oporavak sistema

http://support.microsoft.com/?KBID=119467
http://support.microsoft.com/?KBID=223188
Kopiranje NTFS permisija
http://www.sans.org/rr/win/NTFS.php
Podrka za velike ATAPi diskove (>137GB)
http://support.microsoft.com/?KBID=305098
http://support.microsoft.com/?KBID=303013
Dodatni alati:
FSUTIL ................. Native XP Utility
NTFSINFO ............... http://www.sysinternals.com/ntw2k/source/ntfsinfo.shtml
NTFSDOS ................ http://www.sysinternals.com/ntw2k/freeware/NTFSDOS.shtml
Napomena: Ne zaboravite test koji je definisan u krakom pregledu ve u
etvrtak (16.03.2006) od 18h do 18.15h
Sljedei dio: Instalacija i pokretanje Windows XP-a
Uvod u operativne sisteme :: Workshop
Copyright by: FIT

14