simsiz Suretler, Kahrolas Vitrinler

Modern hayata ikin yaamn ve bu yaamn pratiklerinin da vurumu, hayatn pek olumlu ve
herkesi kapsayan mutluluk halini, zgrlkleri veya sadece hayatn kendisini bizlere sunmaz.
Bu ba ncelikle kamusal alan ve zel alan ad
altnda ikiye ayrlr ve yaamlarmz bu ikilikler
arasna sktrr. Srekli olarak blnme ve
ikililik hali insann kendisini merkeze almasndan
dolay dnyay ve gndelik iliki kurma
biimlerini hiyerariler iine konumlandrr. Bu
yzden ierdikleri ve darda braktklaryla
srekli tahakkm ilikilerine bizleri zorlar. Akln
doaya kar stnl, insann evresini kontrol
etmesine

dnen

pratiktir, insann

evresini

kontrol etmesi ise kendi evresindekileri kontrol

etmesi ile devam eder. Ontolojik ve rasyonel
olan erkek olarak tanmlayan yap modern
hayatn kabullerini erkek egemenin karlarna
gre dzenler.
Ne var ki bu kontrol lgnlna ilk itiraz, retim aralarna sahip olanlar ve olmayanlar
arasnda balanmtr tabi gzlerin kr olmas cabas! En azndan bu konudan bahsederken
deneyimlerimize yabanclama halinin konuulabilir olmas ve zamann nesnelere
dntrlmesini anlamamza dikkat ekmek asndan nemlidir.. Bir dier yandan da
yabanclamann ve metalarla evrili hayatlarmzn negatif yne doru gidiatndan kurtulma
yolu olarak ortak snf mcadelesinin yaplmas gerektiinin alt izilmektedir ve fakat bu
mcadelenin tahakkm yaplarndan, hayatn blnmlnden bizi ne kadar syraca ayr
tartma konusudur. Bu blnmlk, sadece retim aralarna sahip olanlar ve olmayanlarla
deil, atfedilen cinsiyet kimliklerinin grmezden gelinmesi ve cinsel kimliklerimize bal
olarak deneyimleme biimlerimizin farkllatn yok saymasyla bir daha blmektedir.
Neticede bize gsterilen bu yol bir karnca yuvas gibi sunulmaktadr ve yuvann ierisinde
gideceimiz yol bellidir. Ama bizler bu kadar pasif ve eli kolu bal varlklar myz?

Aksine

Feminizm

bu

krln

ve

grme

bozukluunun

eksik

kalan

yerlerini

kavramsallatrmaktadr. rnein tm ii snfnn erkek olmas ve mcadeleyi yapacak

olanlar erkek olmas ve mcadele sonu kurtulua varla bilinirse, dnyann tm bu
tahakkm ilikilerinden syrlaca dnlmektedir. Hal bu ki aynaya dnp baktmz
zaman bizlerin(cinsiyetiliin retilmesine) bu sarmal bilinli veya bilinsiz olarak nasl
rettiimizi grmek asndan feminizme ihtiyacmz vardr. Adil olmayan hayata kar adil
olduunu iddia edenlere inat!
Toplumsal cinsiyet almalarna bu balamda tekrar dnld zaman eletiri retebilir
konuma gelmektedir. Kadn ve erkek olmak hayatta bir birinden farkllaan
heteronormatif beklentiler yklenen toplumsal cinsiyet kategorileridir. Doumumuzla
beraber pranga eklinde ayamza balanr ve mrmzn sonuna kadar hatta sonunda bile
bu prangann ykn tamz beklenir. Nasl kadn olacamz ve nasl erkek olacamz
bununla beraber ne olacamz bizim dmzda bakalarnca belirlenmitir. Koca bir
okyanusun ortasnda kck bir sandal gibi hissetmemize neden olur bu durum. Usuz
bucaksz bir zemin zerinde krek attka hayatta kalnabilen fakat bir dakikalna krek
ekmekten vaz geildii an tepe de en akbabalarn ve sandaln altnda bizi bekleyen trl
yrtclarn varlyla tehdit edilen. ou zaman sandaln altnda olan yrtclar iktidar
konumunda olanlardr ve tepede ki akbabalar ise yerinde memnun olan ve aldr
etmeyenlerdir.
Toplumsallaan ve ierii bizlerden bamsz oluturulan bu kimlikler ile yaar dururuz. Bir
nevi kendi olma isteimizle, olamama halimizin anksiyetesidir performe edilen sahne.
Yabanclamada vardr iinde, iktidarda, kontrolde, kuralda. Hayat ev halimiz ve dars
diye blnmlk hali ile devam eder ama anlamlar yklenmi bu kimliklerin rolleri
stmze yapmtr. Gene de aresiz deilizdir, kendimiz olma adna bir takm yollar ararz
ve bulduumuz yerlerde kendimiz var ederiz. Bu bazen bizim sakl bahemiz olur
kaybolabildiimiz, bazen ehrin en kalabalk sokaklarnn bir tanesinde herkesin yryp
getii zamanlarda dans etmek olur, karnca yuvasndan kamak.
Aslnda ev ile kurduumuz ba daha ok gven ve kontroll olan yere iaret etmektedir fakat
neden byle dnmeye itildiimiz gz ard edilir. Peki, ev her zaman gvenli midir? Zaten
sorsak evin reisine cevab hazrdr; 3, 2, 1 mikrofon benim elimde ki!
Rollere gre belirlenen yaam ile kimin ne yapmas gerektii ve beklentiler dayatlr. Bu
yzden kamak iin bize kucak aan ve kendimizi mutlu ettiimiz meknlara taarz. rnein

bir balkon ne kadar nemliyse hayata karmakta, kendine ait bir odann olmas da
snlacak liman ifade edebilmektedir.
Dars ise bu ilikilerin ve kendi olma halinin i ie kart yerlerdir ki gene renksiz,
somurtkan ve adnn erkek olduu egemen tarafndan denetlenmektedir. Nerede balayp,
nerede bittii tartlsa da ortak kullandmz alanlar diye genelletirilebilir. Cinsel
kimliinize bal olarak sizin iin sokaklarn snrlar, ke balarn tutanlar tarafndan
belirlenir. rnein otobste nereye veya en ge hangi saatte bineceinize kadar bilisel
srelerle deneyimlersiniz ve ayrca sokaa erkek veya kadn cinsiyetine sahip biimde
kodlanarak dhil olursunuz. Bu yzden beklentiler toplumsallar ve kalabaln sessizliine
karr. En basit vitrinler bile bu beklentilerden nasibini alr ve beklentilere gre ekillenir.
Kadn olmaya dair temsili ve ideal kadn tasvirlerinin vitrinler araclyla sahnelenmesi
eitli nedenlerle birlikte farkllasa dahi araya koyduu ince cam ile bu snr kendi iinde
tekrar izer. Kadn olan nasl grmek istediini fantezi dnyasndan1(yle ki cansz
mankenlere tecavz bile edebildii) ve soyut dncelerinden tarr ve somut olarak var eder.
Ayrca hangi kadn, nasl arzu ederek grmek istiyorsa tekrar bunu belirler. Seksapel,
muhafazakr ya da gen kadn, yal kadn gibi srekli tanmlar. Kadn kimliinin zerk
kiiliinin olamayacan ve bu yzdende standartlatrd vcutlarla veya temsillerle
deersizletirebilecei, bir yze sahip olmamas ile zerkliinin olmamas gerektiine vurgu
yaparcasna souk ve donuk bir ekilde vitrinler. Bu temsillerin iine snf, etnisite, etnik
kimlik de dhil olunca ortaya snrsz tketebilme endeksli yaam biimleri eitlenebilir.
Paranz varsa satn alrsnz ve ne olmak isterseniz olursunuz!
Bir yandan da bu temsil ve deersizletirme sadece edilgen, pasif ve nesne konumunda olan,
kadnlatrlarak tanmlar malum kadn olmak kadns olmak Konuamasa da olur, karlk
vermese de olur, sadece kadn olarak izilmesi yeterlidir2. Modern hayatn insan maskeyle
sokaa karken, sokak lambalarnn altnda kadnlarn yz bile grlmeye deer deilmi
gibi sunulur. Sokaktakiler olarak ou zaman baklr bu sahneye ve pei sra kaldrmlardan
yrmeye devam ediliri ne de olsa ou zaman izleyicisi hazrdr ve alklayan oktur!

1 http://www.milliyet.com.tr/Milliyet-Tv/video-izle/Magazayi-soydu--cansizmankenle-sevisti-ultyfaVSTLC4.html
2 http://www.gazetevatan.com/cansiz-mankene-asik-698018-makaron/

Ama gene de aresizlik hali deildir hayatn kendisi,

alklamaya deer gzel eylerin var olduunu bilmek
umuttur elbette ve seyirci deilizdir her zaman adil
olmayana, deimesi iin ellerimizi rparz ve haykrrz
sesimiz kslana kadar!

1 Mays Artvin

Not: lk fotoraf Artvinde bir dkkan vitrini.

Burak KARTAL