Yapi Sistemlerinin Dogrusal Olmayan Analizi

YAPI SSTEMLERNN DORUSAL OLMAYAN ANALZ
ERK
Dorusal olmayan teoriye giri, yaplarn dorusal olmama nedenleri, yap

sistemlerinin artan d ykler altndaki dorusal olmayan davran.
Dorusal olmayan sistemlerin saysal zm yntemleri, ardk yaklam teknikleri,

yk artm yntemleri, gme yk ve burkulma yknn bulunmas, yerdeitirme
kontroll sistem analizi.
Geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemler, ikinci mertebe teorisi,

genel yntem, stabilite ve burkulma, ikinci mertebe etkilerinin fiktif kuvvetlerle
ifadesi, Yerdeitirme Yntemi ile ikinci mertebe teorisine gre hesap, birim
yerdeitirme ve ykleme sabitlerinin hesab iin kesin ve yaklak bantlar,
burkulma yklerinin bulunmas, burkulma boylarnn hesab, Matris Yerdeitirme
Yntemi ile hesap, dzlem ve uzay ubuk sistemler.
Dorusal olmayan malzemeden yaplm kesitlerde i kuvvet-ekildeitirme

bantlarnn ve akma (krlma) koullarnn gzden geirilmesi, elastoplastik
malzemeden yaplm kesitler, betonarme kesitler, betonarme kesitlerin davrannn
idealletirilmesi, yaklak i kuvvet-ekildeitirme bantlar, uzay ubuk
elemanlarda i kuvvet-ekildeitirme bantlar ve akma (krlma) koullar.
Malzeme bakmndan dorusal olmayan sistemlerin hesab, dorusal olmayan

ekildeitirmelerin sistem zerinde yayl olmas hali, dorusallatrma teknikleri,
yerdeitirme yntemleri ile hesap.
Plastik mafsal hipotezi, plastik mafsal teorisine gre hesap, yk artm yntemi ile limit
ykn bulunmas, limit ykn dorudan doruya hesab.
Malzeme ve geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerin hesab,

dorusal olmayan ekildeitirmelerin sistem zerinde yayl olmas hali, dorusal
olmayan ekildeitirmelerin plastik kesitlerde toplanmas hali, ikinci mertebe limit
ykn bulunmas, ikinci mertebe limit ykn dorudan doruya hesab.
Dorusal olmayan statik analiz (Pushover analysis) ve ikinci mertebe limit ykn
hesab iin bir artmsal hesap yntemi ve bilgisayar programlar.
Dorusal olmayan analiz yntemlerinin pratik uygulamalar, performansa dayal

deerlendirme (performance based evaluation), eitli yaklamlarn (kapasite spektrum
yntemi, yerdeitirme katsaylar yntemi) gzden geirilmesi, ekildeitirme ve
yerdeitirmeye bal performans deerlendirmesinde son gelimeler.
2007 Trk Deprem Ynetmeliinin (Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda

Ynetmelik) temel ilkeleri, 1998 Trk Deprem Ynetmelii ile karlatrma, dorusal
elastik yntem ve dorusal elastik olmayan yntem ile mevcut yaplarn deprem
performans ve gvenliklerinin belirlenmesi.
Yap sistemlerinin performansa dayal tasarm (performance based design).
Zaman tanm alannda dorusal olmayan analize (nonlinear time-history analysis) giri.
Prof.Dr. Erkan zer
1/2
05.02.2009
BAARI DEERLENDRME ESASLARI
Yaryl Sonu Snavna girme koulu : Derslerin en az % 80 ine devam etmek, dev
(ve seminer) almalarnda en az % 50 orannda baar gstermek.
Yaryl Sonu baar notu
Prof.Dr. Erkan zer
Yaryl ii snav
% 25
devler (ve seminer)
% 25
Yaryl Sonu Snav
% 50
2/2
05.02.2009

KAYNAK LSTES
[1]
McGuire, W., Gallagher, R.H., and Ziemian, R.D., Matrix Structural Analysis,
2 nd Edition, John Wiley, 2000.
[2]
Cook, R.D., Malkus, D.S., and Plesha, M.E., Concepts and Applications of Finite
Element Methods, 3 rd Edition, John Wiley, 1989.
[3]
Livesley, R.K., Matrix Methods of Structural Analysis, 2 nd Edition, Pergamon,

1975.
[4]
Zienkiewicz, O.C., and Taylor, R.L., The Finite Element Method, Vol. 2, 4 th
Edition, McGraw Hill, 1991.
[5]
akrolu, A., Hiperstatik Sistemlerin Hesap Metotlar, T naat Fakltesi

Matbaas, 1992.
[6]
akrolu, A., zden, E., zmen, G., Yap Sistemlerinin Hesab in Matris
Metotlar ve Elektronik Hesap Makinas Programlar, Cilt 1, 2, T naat
Fakltesi Matbaas, 1992.
[7]
akrolu, A., zer, E., Malzeme ve Geometri Bakmndan Lineer Olmayan

Sistemler, Cilt 1, Matbaa Teknisyenleri Basmevi, 1980.
[8]
akrolu, A., zer, E., Girgin, K., Yield Conditions and Yield Vector for
Combined Biaxial Bending of Rectangular Reinforced Concrete Sections, Uur
Ersoy Symposium in Structural Engineering, 121-135, Ankara, 1-2 July 1999.
[9]
zer, G., Malzeme Bakmndan Lineer Olmayan Sistemlerin Hesab in Bir

Ardk Yaklam Yntemi ve Bilgisayar Program, Y. Lisans Tezi, T Fen
Bilimleri Enstits, 2003.
[10]
zer, E., Determination of Second-Order Limit Load by a Method of Load

Incremennts, Bulletin of the Technical University of Istanbul, Vol. 40, No. 4,
815-836, 1987.
[11]
rtem, E., Uzay ubuk Sistemlerde kinci Mertebe Limit Ykn Hesab in Bir Yk
Artm Yntemi, Doktora Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, 1991.
[12]
Girgin, K., Betonarme Yap Sistemlerinde kinci Mertebe Limit Ykn ve Gme
Gvenliinin Belirlenmesi in Bir Yk Artm Yntemi, Doktora Tezi, T Fen
Bilimleri Enstits, 1996.
[13]
zer, E., Pala, S., Orakden, E., Girgin, K., Deprem Blgelerindeki Mevcut
Betonarme Yaplarn Deprem Gvenliklerinin Belirlenmesi ve Rehabilitasyonu,
Trkiye Deprem Vakf Teknik Rapor TDV/TR 028-45, 1999.
[14]
Applied Technology Council, Seismic Evaluation and Retrofit of Concrete

Buildings ATC 40, Vol. 1, 2, 1996.
Prof. Dr. Erkan zer
1/2
05.02.2009
[15]
Federal Emergency Management Agency, NEHRP Guidelines for the Seismic

Rehabilitation of Buildings FEMA 273, 1997.
[16]
Federal Emergency Management Agency, NEHRP Commentary on the Guidelines

for the Seismic Rehabilitation of Buildings FEMA 274, 1997.
[17]
Federal Emergency Management Agency, Prestandard and Commentary for the

Seismic Rehabilitation of Buildings FEMA 356, 2000.
[18]
akrolu, A., ubuk Sistemlerin Burkulma Hesab, Teknik Kitaplar, stanbul,

1982.
[19]
American Society of Civil Engineers, Plastic Design in Steel, A Guide and

Commentary, ASCE Manual No. 41, New York, 1971.
[20]
Bozorgnia, Y., and Bertero, V.V. Editors., Earthquake Engineering from

Engineering Seismology to Performance-Based Engineering, CRC Press, 2004.
[21]
Federal Emergency Management Agency, Improvement of Nonlinear Static Seismic

Analysis Procedures FEMA 440, 2004.
[22]
Hodge, P.G., Plastic Analysis of Structures, McGraw-Hill, New York, 1959.
[23]
Neal, B.G., The Plastic Methods of Structural Analysis, Chapman & Hall, London,
1956.
[24]
Timoshenko, S., and Gere, J.M., Theory of Elastic Stability, McGraw-Hill, New
York, 1963.
[25]
European Committee for Standardization, Design of Structures for Earthquake

Resistance - Assessment and Retrofitting of Buildings, Eurocode 8-3, 2004.
[26]
Bayndrlk ve skan Bakanl, Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda

Ynetmelik, Ankara, 2007.
[27]
American Society of Civil Engineers, Seismic Rehabilitation of Existing Buildings,

ASCE/SEI 41-06, 2007.
[28]
Los Angeles Tall Buildings Structural Design Council, An Alternative Procedure

for Seismic Analysis and Design of Tall Buildings Located in the Los Angeles
Region, 2008.
[29]
stanbul Bykehir Belediyesi mar Mdrl, stanbul Yksek Binalar Deprem

Ynetmelii, Versiyon IV, stanbul, Mays 2008.
Prof. Dr. Erkan zer
2/2
05.02.2009
BLM
DORUSAL OLMAYAN HESABA GR
Baz zel durumlarn dnda, yap sistemleri iletme ykleri altnda genellikle dorusal
davran gsterirler. Bu genellemenin dnda kalan sistemler arasnda narin yaplar, elastik
zemine oturan sistemler ile blgesel zayflklar ve stabilite yetersizlikleri ieren yaplar
saylabilir.
Dorusal sistem davrann esas alan analiz yntemlerinde, malzemenin gerilmeekildeitirme bantlar dorusal-elastik olarak alnmakta ve yerdeitirmelerin ok
kk olduu varsaylmaktadr.
Buna karlk, d etkiler iletme yk snrn aarak yapnn tama gcne yaklatka,
gerilmeler dorusal-elastik snr amakta ve yerdeitirmeler ok kk kabul
edilemeyecek deerler almaktadr.
Gnmzde yap mhendisliinde genellikle uygulanmakta olan ve dorusal teoriye gre
sistem analizine dayanan tasarm yaklamlarda (gvenlik gerilmeleri esasna gre tasarm
ve tama gc yntemine gre tasarm), yap sisteminin dorusal olmayan davran eitli
ekillerde gznne alnmaya allmaktadr. rnein, ikinci mertebe etkilerini hesaba
katmak ve burkulmaya kar gvenlik salamak amacyla, moment bytme ynteminden
ve burkulma katsaylarndan yararlanlmakta, dorusal olmayan ekildeitirmeler
nedeniyle i kuvvet dalmnn deimesi yeniden dalm ilkesi yardm ile gznne
alnmaya allmaktadr. Dier taraftan, deprem etkilerine gre hesapta malzemenin
dorusal-elastik snr tesindeki davrann ve snekliini hesaba katmak zere, tayc
sistem davran katsays tanmlanmakta ve elastik deprem ykleri bu katsayya bal olan
bir deprem yk azaltma katsays ile blnerek kltlmektedir.
Yap malzemelerinin dorusal-elastik snr tesindeki tama kapasitesini gznne almak,
ok kk olmayan yerdeitirmelerin denge denklemlerine ve gerekli olduu hallerde
geometrik uygunluk koullarna etkilerini hesaba katmak suretiyle, yap sistemlerinin d
etkiler altndaki davranlarnn daha yakndan izlenebilmesi ve bunun sonucunda daha
gereki ve ekonomik zmler elde edilmesi mmkn olabilmektedir.
Dorusal olmayan sistem davrann esas alan hesap yntemlerinin gelitirilmesinde ve
uygulanmasnda genel olarak iki durum ile karlalmaktadr. Bunlardan birincisi, yap
sisteminin dorusal olmamasna neden olan etkenlerin belirlenerek sistem davrann
geree yakn bir biimde temsil eden hesap modelinin oluturulmas, dieri ise bu hesap
modelinin analizi sonucunda elde edilen dorusal olmayan denklem sisteminin etkin bir
ekilde zlmesidir.
1.1
zmn Salamas Gereken Koullar
Bir yap sisteminin d etkiler altnda hesab (analizi) ile elde edilen i kuvvet,
ekildeitirme ve yerdeitirmelerin zm olabilmeleri iin aadaki koulu birarada
salamalar gerekmektedir.
1- Bnye denklemleri : Malzemenin cinsine ve zelliklerine bal olan gerilmeekildeitirme bantlarna bnye denklemleri denilmektedir.
Prof.Dr. Erkan zer
1/11
05.02.2009
2- Denge koullar : Sistemi oluturan elemanlarn ve bu elemanlarn birletii dm

noktalarnn denge denklemlerinden olumaktadr.
3- Geometrik uygunluk (sreklilik) koullar : Elemanlarn ve dm noktalarnn
sreklilik denklemleri ile mesnetlerdeki geometrik koullardr.
1.2
Yap Sistemlerinin Dorusal Olmama Nedenleri
Bir yap sisteminin d etkiler altndaki davrannn dorusal olmamas genel olarak iki
nedenden kaynaklanmaktadr.
1- Malzemenin dorusal-elastik olmamas nedeniyle gerilme-ekildeitirme
bantlarnn (bnye denklemlerinin) dorusal olmamas.
2- Geometri deiimleri nedeniyle denge denklemlerinin (ve baz hallerde geometrik
sreklilik denklemlerinin) dorusal olmamas.
Yap sistemlerinin dorusal olmamasna neden olan etkenler ve bu etkenleri gznne alan
teoriler ekil 1.1deki tablo zerinde topluca zetlenmitir.
Denge denklemlerinde yerdeitirmelerin kk olmad sistemlerde denge denklemleri
ekildeitirmi eksen zerinde yazlmaktadr.
Geometrik uygunluk koullarnda yerdeitirmelerin kk olmad sistemlerde ise,
geometrik sreklilik denklemlerinin de ekildeitirmi eksen zerinde yazlmas
gerekmektedir.
Dorusal Olmayan Sistemler

Dorusal
Sistemler
Malzeme
Bakmndan
zmn Salamas
Gereken Koullar
Geometri Deiimleri
Bakmndan
kinci Mertebe
Teorisi
Sonlu
Deplasman
Teorisi
Her ki Bakmdan
Sonlu
kinci Mertebe
Deplasman
Teorisi
Teorisi
Bnye Denklemleri
(Gerilmeekildeitirme
Bantlar)
Dorusalelastik
Dorusalelastik
Deil
Dorusalelastik
Dorusalelastik
Dorusalelastik
Deil
Dorusalelastik
Deil
Denge
Denklemlerinde
Yerdeitirmeler
kk
kk
kk
Deil
kk
Deil
kk
Deil
kk
Deil
Geometrik Uygunluk
Koullarnda
Yerdeitirmeler
kk
kk
kk
kk
Deil
kk
kk
Deil
ekil 1.1
Yap sistemlerinin dorusal olmama nedenleri
Bir ucunun dier ucuna gre bal yerdeitirmeleri u ve v olan bir ij ubuunun s
boydeimesi
(s + u)
+ v 2 = ( s + s )
(1.1)
u 1 u 2 1 v 2
s s + +
2 s
s 2 s
Prof.Dr. Erkan zer
(1.2)
2/11
05.02.2009
eklinde ifade edilebilir, ekil 1.2. (1.2) ifadesinde sadece birinci terimin esas alnmas
geometrik uygunluk koullarnda yerdeitirmelerin kk olduu varsaymn ifade
etmektedir. Buna karlk, dier terimlerin de hesaba katlmas geometri deiimlerinin
geometrik uygunluk koullarna etkisi gznne alndn sonlu deplasman teorisine kar
gelmektedir.
i
u
v
j'
s
ekil 1.2 (ij) ubuk elemannn bal yerdeitirmeleri

Baz yap sistemlerinde, sistemin zelliklerinden kaynaklanan nedenlerle, geometrik
uygunluk koullar salanmayabilir. Bu durumda, sistemde geometrik sreksizlikler
meydana gelir. zellikle sistemi oluturan elemanlarn snr koullarndaki bu
sreksizlikler nedeniyle, sistemin davran dorusal olmaz. Bu tr sistemlere, geometrik
sreksizlikler bakmndan dorusal olmayan sistemler denir ve bu sistemler malzeme
bakmndan dorusal olmayan sistemler gibi incelenebilirler. Kayc bulonlu dm
noktalar ieren elik yap sistemleri, geometrik sreksizlikler bakmndan dorusal
olmayan sistemlere bir rnek oluturmaktadr.
1.3
Yap Sistemlerinin D Ykler Altndaki Dorusal Olmayan Davran
Dey ve yatay ykler etkisindeki bir yap sisteminin dorusal ve dorusal olmayan
teorilere gre hesab ile elde edilen yk parametresi-yerdeitirme (P-) bantlar
ekil 1.3te ematik olarak gsterilmilerdir.
Malzemenin snrsz olarak dorusal-elastik varsayld bir yap sisteminin, artan d
ykler altnda, birinci mertebe teorisine gre elde edilen davran ekildeki (I) dorusu ile
temsil edilmektedir. Geometri deiimlerinin denge denklemlerine etkisinin, dier bir
deyile, eksenel kuvvetlerden oluan ikinci mertebe etkilerinin hesaba katld ikinci
mertebe teorisinde ise, eksenel kuvvetin basn veya ekme olmasna gre farkl sistem
davranlar ile karlalabilmektedir. rnein eksenel kuvvetin basn olmas halinde, (II)
erisinden grld gibi, artan d yklere daha hzla artan yerdeitirmeler kar
gelmektedir. D yklerin iddetini ifade eden yk parametresi artarak dorusal-elastik
burkulma yk ad verilen bir PB deerine eit olunca, yerdeitirmeler artarak sonsuza
eriir ve sistem burkularak ger. Baz zel durumlarda, burkulmadan sonra, artan
yerdeitirmelere azalan yk parametresi kar gelebilir. rnein asma sistemler gibi
eksenel kuvvetin ekme olduu durumlarda ise, ekilde (IIa) ile gsterilen P- diyagram
pekleen zellik gsterir. Yanal yk etkisinde olmayan ve bu nedenle burkulmadan nce
ekildeitirmeyen sistemlerde, yk parametresinin bir Pcr deerinde dallanma burkulmas
oluur ve ekildeki (IIb) diyagramndan grld gibi, yerdeitirmeler birden artarak
sonsuza eriir. Dallanma burkulmasna neden olan yke kritik yk denilmektedir. Kritik
yk genellikle burkulma yknden biraz byk veya ona eittir. Dallanma burkulmas,
baz hallerde burkulmadan nce ekildeitiren sistemlerde de oluabilir, (II erisi).
Prof.Dr. Erkan zer
3/11
05.02.2009
ikinci mertebe, lineer-elastik (P: ekme) (IIa)

P
Pcr
(IIb)
dallanma
burkulmas
PB
birinci mertebe, lineer-elastik (I)

kritik yk
burkulma yk
dallanma
burkulmas
ikinci mertebe,
lineer-elastik (P: basn) (II)
birinci mertebe limit yk
PL1
birinci mertebe, elastoplastik (III)

PL2
ikinci mertebe limit yk

ikinci mertebe, elastoplastik (IV)
P
krlma, byk yerdeitirme,
byk plastik ekildeitirme
ile gme
?11PP
P
?22PP
ekil 1.3 eitli teorilere gre elde edilen yk parametresi yerdeitirme bantlar
Dorusal olmayan malzemeden yaplm sistemlerde, artan d yklerle birlikte i
kuvvetler de artarak baz kesitlerde dorusal-elastik snr amakta ve bu kesitler dolaynda
dorusal olmayan (plastik) ekildeitirmeler meydana gelmektedir. Dorusal olmayan
ekildeitirmeler genel olarak sistem zerinde srekli olarak yaylmaktadr. Buna karlk,
kopma srasndaki toplam ekildeitirmelerin dorusal ekildeitirmelere orannn byk
olduu snek malzemeden yaplm sistemlerde, dorusal olmayan ekildeitirmelerin
plastik mafsal (veya genel anlamda plastik kesit) ad verilen belirli kesitlerde topland,
bunun dndaki blgelerde ise sistemin dorusal-elastik davrand varsaylabilir. Bu
varsaym plastik mafsal hipotezi olarak isimlendirilmektedir. Plastik mafsal hipotezinin
esas alnd bir yap sisteminin birinci mertebe teorisine gre hesabnda (III erisi),
oluan plastik mafsallar nedeniyle sistemin tmnn veya bir blmnn mekanizma
durumuna gelmesi tama gcnn sona erdiini ifade eder. Bu yk birinci mertebe limit
yk adn alr.
Dorusall bozan her iki etkinin birlikte gznne alnmas halinde, yani yap sisteminin
ikinci mertebe elastoplastik teoriye gre hesab ile elde edilen P- diyagram ekilde (IV)
erisi ile gsterilmitir. Bu diyagram ilk kritik kesitte dorusal-elastik snrn almasna
kadar (II) erisini izlemekte, daha sonra oluan plastik ekildeitirmeler nedeniyle
yerdeitirmeler daha hzl olarak artmaktadr. Plastik mafsal hipotezinin esas alnd yap
sistemlerinde, d ykler artarak bir PL2 snr deerine eit olunca, meydana gelen plastik
mafsallar nedeniyle rijitlii azalan sistemin burkulma yk d yk parametresinin altna
der, dier bir deyile, P- diyagramnda artan yerdeitirmelere azalan ykler kar
gelir. Sistemin stabilite yetersizlii nedeniyle tama gcn yitirmesine sebep olan bu yk
parametresine ikinci mertebe limit yk denilmektedir.
Prof.Dr. Erkan zer
4/11
05.02.2009
Baz hallerde, d ykler limit yke erimeden nce, meydana gelen byk
yerdeitirmeler, byk plastik ekildeitirmeler ile betonarme sistemlerde oluan
atlaklar ve krlma yapnn kullanlamaz hale gelmesine (gmesine) neden
olabilmektedir.
1.4
rnekler
Malzeme ve/veya geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerin d

ykler altndaki davranlarn incelemek, bu sistemlerin hesabnda esas alnacak genel
kavramlar ve uygulanacak yntemleri basit modeller zerinde gzden geirmek zere,
aada baz rnekler verilmitir.
rnek 1.1
ekil 1.4te geometrisi, snr koullar, ykleri ve k yatay yay katsays verilen sonsuz rijit
ubuun
a) = 0 (H = 0) , P : basn
b) 0 , P : basn
c) 0 , P : ekme
halleri iin ikinci mertebe teorisine gre hesab yaplacaktr.
P
P
H=P
H=?P
H=P
H=?P
H=P
H=?P
k=sabit
Sonsuz
sonsuz
rijitrijit
(EI=)
(EI=?
)
ekil 1.4 kinci mertebe teorisine gre hesap

(a) :
= 0 (H= 0) , P : basn iin zm
denge denklemi:
=0
(1.4) bantsnda, P < Kl

P = Pcr = kL
P kL = 0
(1.3)
(P kL ) = 0
(1.4)
= 0
iin
iin
olmaktadr. Burada, Pcr ykne kritik yk, bu yk altnda yerdeitirmelerin artarak

sonsuz deer alabildii kararsz denge konumuna da dallanma burkulmas ad verilir.
Prof.Dr. Erkan zer
5/11
05.02.2009
(b) :
0 (H 0) , P : basn iin zm
denge denklemi:
(1.5)
=0
P + PL kL = 0
(1.5)
denklemi dier bir ekilde, boyutsuz olarak dzenlenirse
=
L
P
kL
P
1
kL
(1.6)
eklini alr. (1.6) bantsnda
P = PB = kL
( )
L
iin
olmaktadr. Artan yatay yklerle beraber yatay yerdeitirmesinin de artarak sonsuza

gittii bu durum burkulma, burkulmaya neden olan PB yk ise burkulma yk olarak
tanmlanr.
(c) :
0 (H 0) , P : ekme iin zm
denge denklemi:
(1.7)
=0
P + PL kL = 0
(1.7)
denklemi, (1.6) bantsna benzer olarak boyutsuz formda yazlrsa
= kL
P
L
1+
kL
(1.8)
eklini alr. Bu bantda
P
(P )
kL
iin
=
L
olmakta, dier bir deyile P yknn sonsuza erimesi halinde dahi

yatay
yerdeitirmesi belirli bir snr deeri amamaktadr. Bu durum ekme kuvvetinden
kaynaklanan pekleme etkisini ifade etmektedir.
(1.4) (1.6) ve (1.8) denklemlerinin tanmlad boyutsuz yk parametresi - yerdeitirme
(P/kL - /L) diyagramlar ekil 1.5 zerinde birarada gsterilmilerdir.
Prof.Dr. Erkan zer
6/11
05.02.2009
P
kL
ikinci mertebe,
lineer-elastik (1.8)
(P: ekme)
birinci mertebe,
lineer-elastik
Pcr , PB
kL kL =1
dallanma
burkulmas
(1.4)
ikinci mertebe,
(P: basin)
1/?1/
L
ekil 1.5 kinci mertebe teorisine ait yk parametresi yerdeitirme bantlar
rnek 1.2
rnek 1.1 deki sistemin
a) = 0 (H = 0)
b) 0 , (H 0)
halleri iin sonlu deplasman teorisine gre hesab yaplacaktr, ekil 1.6.
P
H=P
H=?P
P
H=P
H=?P
k=sabit
Lcos
Lcos
L
Sonsuz
rijit
sonsuz
rijit
(EI=)
(EI=?
)
A
=Lsin
=Lsin
ekil 1.6 Sonlu deplasman teorisine gre hesap

(a) :
= 0 (H= 0) iin zm
denge denklemi:
Prof.Dr. Erkan zer
=0
P kL cos = 0
(1.9)
(P kL cos ) = 0
(1.10)
7/11
05.02.2009
(1.10) bantsnda,
= 0 (cos = 1)
> 0 (cos < 1)
iin
iin
P = Pcr = kL
P = kLcos < Pcr
olmaktadr. Burada, Pcr ykne kritik yk, bu yke kar gelen kararsz denge konumuna
dallanma burkulmas ad verilir.
(b) :
0 (H 0) iin zm
denge denklemi:
=0
P + PL cos kL cos = 0
(1.11)
= Lsin
olduu gznnde tutularak, (1.11) denkleminde gerekli dzenlemeler
yaplrsa, yk parametresi yerdeitirme bants iin boyutsuz formda
P
cos
=
kL 1 + cot g
(1.12)
fonksiyonu elde edilir. Bu fonksiyonun ekstremum noktasnn absisi
P
d
kL
=0
d
= arctan 3
iin
(1.13)
olarak hesaplanr.
Saysal Uygulama :
= 0.10 iin = arctan 3 0.10 = 24.90 0 , sin = 0.421, cos = 0.907, cotg = 2.154
P
= 0.746

kL maks
(1.10) denkleminden ve = 0.10 iin (1.12) bantsndan yararlanarak izilen yk
parametresi yerdeitirme diyagramlar ekil 1.7 de gsterilmilerdir.
P
kL
dallanma
burkulmasi
(1.10)
=0.10
a=0.10
sonlu deplasman
=sin
ekil 1.7 Sonlu deplasman teorisine ait yk parametresi yerdeitirme bantlar

Prof.Dr. Erkan zer
8/11
05.02.2009
rnek 1.3
a) Birinci mertebe elastoplastik teori
ekil 1.8 de geometrisi, snr koullar, yk ve k yatay yay katsaysnn deiimi verilen
sonsuz rijit ubuun birinci mertebe elastoplastik teoriye gre hesab yaplacaktr.
H
F
k
L
Sonsuz rijit
sonsuz(EI=)
rijit
(EI=? )
ekil 1.8 Birinci mertebe elastoplastik teoriye gre hesap
yatay denge denklemi:

i) s
X =0
iin
HF=0
F = k
H = k
H
=
kL L
boyutsuz formda ifade edilirse:

ii) > s
iin
(1.14)
F = ks
(1.15)
H = ks
boyutsuz formda ifade edilirse:
H s
=
kL L
(1.16)
(1.15) ve (1.16) bantlar ile ifade edilen boyutsuz yk parametresi yerdeitirme

diyagram ekil 1.9 da verilmitir.
H
kL
1
L
L
ekil 1.9 Birinci mertebe elastoplastik teori iin yk parametresi yerdeitirme diyagram
Prof.Dr. Erkan zer
9/11
05.02.2009
b) kinci mertebe elastoplastik teori

ekil 1.10 da geometrisi, snr koullar ve k yatay yay katsaysnn deiimi verilen sonsuz
rijit ubuun, dey ve yatay ykler altnda ikinci mertebe teorisine gre elastoplastik
hesab yaplacaktr.
P
P
H=P
H=P
H=?P
H=?P
F
k
L
Sonsuz rijit
sonsuz(EI=)
rijit
(EI=? )
ekil 1.10 kinci mertebe elastoplastik teoriye gre hesap

denge denklemi:
i ) s
=0
iin
P + PL FL = 0
(1.17)
F = k
P( + L ) = kL
(1.18)
= kL
P
L
1
kL
boyutsuz formda dzenlenirse:
ii) > s
iin
(1.19)
F = ks
P ( + L ) = k s L
boyutsuz formda dzenlenirse:
(1.20)
s
P
kL
= L
P
L
kL
(1.21)
bantlar elde edilir. (1.19) ve (1.21) bantlar ile ifade edilen yk parametresi
yerdeitirme diyagram birinci mertebe elastoplastik teoriye ait diyagram ile birlikte
ekil 1.11 zerinde gsterilmitir.
Prof.Dr. Erkan zer
10/11
05.02.2009
P
kL
birinci mertebe, elastoplastik

1
ikinci mertebe, elastoplastik

1/
L
L
ekil 1.11 Birinci ve ikinci mertebe elastoplastik teorilere ait yk parametresi yerdeitirme diyagramlar
Prof.Dr. Erkan zer
11/11
05.02.2009
2007 TRK DEPREM YNETMEL - BLM 7
A. Mevcut Binalarn Deprem Gvenliklerinin Belirlenmesinde

Esas Alnan Temel lkeler
2007 TRK DEPREM YNETMEL

BLM 7 MEVCUT BNALARIN
DEERLENDRLMES VE GLENDRLMES
Prof. Dr. Erkan zer
stanbul Teknik niversitesi
YAPI SSTEMLERNN LNEER OLMAYAN ANALZ 1. HAFTA
1998 Trk Deprem Ynetmelii, dier benzeri deprem

ynetmelikleri gibi, yeni ina edilecek binalarn depreme
dayankl olarak tasarmna ilikin kurallar iermektedir.
Buna gre, bina tayc sistemi, tasarmda kullanlmas

ngrlen tayc sistem davran katsays (R) iin
gerekli olan sneklie (plastik ekildeitirme
kapasitesine) sahip olacak ve plastik ekildeitirmesi
srasnda gevrek gme olumayacak ekilde,
ynetmelikteki kurallar dorultusunda boyutlandrlr.
Prof. Dr. Erkan zer
1/26
B. Binalardan Bilgi Toplanmas Bilgi Dzeyleri
Buna karlk, mevcut bir binann tayc sistemi kendine

zel koullar iermektedir ve bu koullar erevesinde
deerlendirilmesi gerekir.
2007 Trk Deprem Ynetmeliinin 7. Blm bu gereke

ile hazrlanmtr ve mevcut bina tayc sistemlerinin
deprem performans ve gvenliklerinin, kendi zellikleri
esas alnarak deerlendirilmesi amacyla oluturulan
kurallar iermektedir.
Mevcut binalarn tayc sistem zelliklerine ve malzeme

karakteristiklerine ilikin bilgiler
proje ve tasarm raporlarndan
binada yaplacak gzlem ve lmlerden
binadan alnacak malzeme rnekleri zerinde yaplacak
deneylerden elde edilir.
Binalardan elde edilen bilgiler iin bilgi dzeyi ve
bunlara ait bilgi dzeyi katsaylar tanmlanmtr.
a) snrl bilgi dzeyi (bdk=0.75)
b) orta bilgi dzeyi (bdk=0.90)
c) kapsaml bilgi dzeyi (bdk=1.00)
Prof. Dr. Erkan zer
2/26
Prof. Dr. Erkan zer
3/26
D. Kesit Hasar Snrlar ve Hasar Blgeleri

C. Deprem hareketleri
Minimum Hasar Snr (MN) kesitte elastik tesi davrann balangcn

tanmlar.
Mevcut binalarn deprem performans ve gvenliklerinin

deerlendirilmesinde gznne alnmak zere, farkl
dzeyde deprem hareketleri tanmlanmtr. Bu deprem
hareketlerinin alma olaslklar ve dn periyotlar:
Servis depremi
(50 ylda % 50 72 yl)

etkisi tasarm depreminin yars kadardr
Tasarm depremi
(50 ylda % 10 475 yl)
En byk deprem (50 ylda % 2 2475 yl)

etkisi tasarm depreminin 1.50 katdr
Prof. Dr. Erkan zer
Gvenlik Snr (GV) kesitin dayanmnn gvenli olarak salanabilecei

elastik tesi davrann st snrn tanmlar.
Gme Snr (G)
kuvvet
Minimum
Hasar
Blgesi
4/26
Belirgin
Hasar
Blgesi
Gme
Snr
(G)
leri
Hasar
Blgesi
Gme
Blgesi
ekildeitirme
5/26
E. Mevcut Binalarn Deprem Performanslarnn

Deerlendirilmesinde Uygulanan Yntemler (zet)
Dayanm bazl dorusal yntemler :

Bu yntemlerin amac, verilen bir deprem etkisi
altnda, deprem yk azaltma katsaysnn Ra = 1
deeri iin hesaplanan etkiler ile yap elemanlarnn
artk kapasiteleri arasndaki etki / kapasite (r)
oranlarnn hesaplanmas ve bu deerlerin ilgili
snr deerler ile karlatrlmas suretiyle yap
elemanlarnn kesit hasar blgelerinin belirlenmesi
ve bunlardan yararlanarak bina dzeyinde
performans deerlendirmesinin yaplmasdr.
Prof. Dr. Erkan zer
Gvenlik
Snr
(GV)
Prof. Dr. Erkan zer
kesitin gme ncesi davrannn snrn tanmlar.
Minimum
Hasar
Snr
(MN)
6/26
ekildeitirme bazl dorusal olmayan yntemler :

Bu yntemlerin amac, verilen bir deprem iin, snek
davrana ilikin plastik ekildeitirme istemleri ile
gevrek davrana ilikin i kuvvet istemlerinin
hesaplanmas ve bu istem byklklerinin kesitlerin
ekildeitirme ve i kuvvet kapasiteleri ile
karlatrlmas suretiyle, kesit ve bina dzeyinde
yapsal performans deerlendirmesinin yaplmasdr.
Prof. Dr. Erkan zer
7/26
F. Bina Deprem Performansnn Belirlenmesi ve

Glendirme Kararlar
Performans seviyeleri, verilen bir yap iin, verilen bir
deprem etkisi altnda ngrlen hasar miktarnn snr
durumlardr. Bu snr durumlar, binadaki tayc ve
tayc olmayan elemanlarda meydana gelebilecek
hasarn miktarna, bu hasarn can gvenlii bakmndan
bir tehlike oluturup oluturmamasna, deprem
sonrasnda binann kullanlp kullanlmamasna ve
hasarn neden olduu ekonomik kayplara bal olarak
belirlenir.
Prof. Dr. Erkan zer
8/26
Belirli bir deprem hareketi altnda, bina iin ngrlen

yapsal performans, performans hedefi olarak tanmlanr.
Yapsal performans, bir bina tayc sistemini oluturan
elemanlarn performans seviyeleri (dzeyleri) ile
tanmlanr. Bir yap iin, birden fazla yer hareketi altnda
farkl performans hedefleri ngrlebilir. Buna ok
seviyeli performans hedefi denir.
Prof. Dr. Erkan zer
Hemen
Kullanm
(HK)
Deprem
Yk
Gmenin
Can
Gvenlii nlenmesi
(G)
(CG)
Yerdeitirme
Prof. Dr. Erkan zer
9/26
G. ok Seviyeli Performans Hedefi
Bir yap sistemini oluturan yap elemanlarnn hasar

durumlarna bal olarak, farkl bina deprem performans
dzeyi tanmlanmtr :
Hemen kullanm performans dzeyi (HK)
Can gvenlii Performans dzeyi (CG)
Gmenin nlenmesi performans dzeyi (G)
10/26
Binann kullanm amac

ve tr
Depremin 50 ylda
alma olasl
% 50
% 10
%2
Deprem sonras hemen kullanm gereken binalar

Hastaneler, salk tesisleri, itfaiye binalar, haberleme ve enerji tesisleri,
ulam istasyonlar, vilayet, kaymakamlk, belediye binalar, afet ynetim
merkezleri, vb.
HK
CG
nsanlarn uzun sreli ve youn olarak bulunduu binalar ve mzeler

Okullar, yatakhaneler, yurtlar, pansiyonlar, askeri klalar, cezaevleri,
mzeler, vb
HK
CG
nsanlarn ksa sreli ve youn olarak bulunduu binalar

Sinema, tiyatro, konser salonlar, kltr merkezleri, spor tesisleri, vb.
HK
CG
Tehlikeli Madde eren Binalar

Toksik, parlayc ve patlayc zellikleri olan maddelerin bulunduu ve
depoland binalar, vb.
HK
Dier binalar
Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (konutlar, iyerleri, oteller,
turistik tesisler, bina tr endstri yaplar, vb.)
CG
Prof. Dr. Erkan zer
11/26
H. Glendirmenin Temel lkeleri
J. Glendirmede zlenecek Yol
Glendirme amacyla binalara eklenecek olan

elemanlarn tasarm, genel olarak, yeni ina
edilecek depreme dayankl binalarn tasarm ile
ilgili esaslara gre (Blm: 3 ve 4) yaplacaktr.
TASARIM
Glendirilen binalarn ve elemanlarnn deprem

performans ve gvenliklerinin belirlenmesinde
ise, mevcut binalar iin verilen hesap yntemleri
ve deerlendirme esaslar (Blm: 7)
kullanlacaktr.
Prof. Dr. Erkan zer
12/26
DEERLENDRME
Prof. Dr. Erkan zer
Ardk Yaklam Yntemi
13/26
Dayanm bazl dorusal yntemler ile glendirme

Sa
ekildeitirme bazl dorusal olmayan yntemler ile

glendirme
Sa
S ae
r=
1
S ae
2
Sr
S ae
2
Sr
glendirilmi
bina
glendirilmi
bina
1
S ae
r= 1
Sr
1
Sr
mevcut bina
mevcut bina
plastik ekildeitirme
istemi
Sd
Prof. Dr. Erkan zer
plastik
ekildeitirme
istemi
Sd
14/26
Prof. Dr. Erkan zer
15/26
K. Glendirme Trleri
Tayc sistem elemanlarnn, eleman baznda, tekil

olarak glendirilmesi ve iyiletirilmesi :
Binann kolon, kiri, perde, eleman birleim blgeleri
ve dolgu duvarlar gibi deprem yklerini karlayan
elemanlarnn ve birleimlerinin, tekil olarak dayanm
ve ekildeitirme kapasitelerinin (snekliklerinin)
arttrlmasna ynelik olarak uygulanan ilemlerdir.
Bu glendirmede ama, yapnn genel dayanm ve
rijitlik zelliklerinden bamsz olarak, eleman
dzeyindeki yetersizliklerin giderilmesi suretiyle
binann deprem performansnn ykseltilmesidir.
Prof. Dr. Erkan zer
16/26
Yap sisteminin tmnn glendirilmesi :
Deprem etkileri altnda yeterli bir dayanm

kapasitesine sahip olmayan veya ekildeitirmeleri
ve yerdeitirmeleri ngrlen performans dzeyi
iin verilen snr deerleri aan yap sistemleri iin
tmsel glendirme nlemlerinin uygulanmas
gerekli olabilir. Bu amala, ok kere, mevcut yap
sistemine yeni elemanlar eklenir.
Prof. Dr. Erkan zer
17/26
L. Eleman Baznda Glendirme nlemleri
kolonlarn sarlmas
kolon kesitlerinin bytlmesi
kirilerin sarlmas
blme duvarlarnn glendirilmesi ....
Prof. Dr. Erkan zer
18/26
Kolonlarn sarlmas :
Kolonlarda kesme ve basn dayanmlarnn
arttrlmas, sneklik dzeyinin ykseltilmesi
ve bindirmeli eklerin zayflklarnn giderilmesi
iin sarglama yntemlerinden yararlanlr.
Sarglama ile kolonlarn eilme kapasiteleri

arttrlamaz.
Prof. Dr. Erkan zer
19/26
Kolon kesitlerinin bytlmesi :

Kolonlarn eilme kapasitesinin arttrlmas iin
kolon kesitleri bytlr. Bu ilem ile, ayn
zamanda kolonlarn kesme ve eilme kapasiteleri
de arttrlabilir. Bytlen kolona eklenen boyuna
donatnn katlar arasnda sreklilii salanr.
Kolon kesitinin bytlmesi ilemi, kolonun

baland dm noktalarn da kapsamad
srece, glendirme sadece kolon eilme
momenti kapasitesinin artrlmas ile snrl
kalmaktadr.
bytlm
kolon kesiti
Sistem ve ykler
Prof. Dr. Erkan zer
20/26
M diyagram
Prof. Dr. Erkan zer
21/26
M. Yap Sisteminin Tmsel Glendirilmesi
Yap sistemine glendirme perdeleri eklenmesi

halinde uyulmas gereken temel ilkeler
ereve dzlemi iinde betonarme perde

eklenmesi
a) Glendirme perdelerinin konumlar
ereve dzlemine bitiik betonarme perde

eklenmesi
b) Glendirme perdelerinin says ve plandaki

yerleimi
betonarme sisteme yeni ereveler eklenmesi
c) Perde temellerinin gereki ve ekonomik

olarak tasarm
elik tayc elemanlar ile glendirme .....
Prof. Dr. Erkan zer
d) Betonarme perdelerin mevcut tayc sistem

ile btnlemesi ve kuvvet aktarlmasnn
salanmas
22/26
Prof. Dr. Erkan zer
23/26
Uyulmas gereken temel esaslar (devam)
d1) Mevcut ereve kirilerini perdeye balayan

dey ankraj ubuklar kullanlmal
d2) Glendirme perdesini u kolonlarna
balayan yatay ankraj ubuklar kullanlmal
d3) Gerekli hallerde u kolonlarnn evresinde
manto oluturulmal ve gerekli ek donat bu
manto betonu iine yerletirilmeli
Prof. Dr. Erkan zer
24/26
Uyulmas gereken temel esaslar (devam)

e) Glendirme perdelerinin, temelden balayarak
perde st kotuna kadar srekli olmasnn
salanmas ve perde u donatlarnn perde
ykseklii boyunca srekli olmas
f) Perde temelinin glendirme perdesinden ve
mevcut bina kolonlarndan aktarlan dey ykleri
ve eilme momentlerini temel zeminine gvenle
aktaracak ekilde boyutlandrlmas
Prof. Dr. Erkan zer
25/26
N. Dier Glendirme nlemleri
Betonarme sistemin ktlesinin azaltlmas
Mevcut dzensizliklerin azaltlmas veya

giderilmesi
Taban izolasyonu ve enerji snmleyici

aygtlar kullanlmas ......
Prof. Dr. Erkan zer
26/26
BLM
DORUSAL OLMAYAN SSTEMLERN ZM YNTEMLER
Bir problemin zmn veren denklem takmnn katsaylar ve/veya sabitleri problemin
zmne bal ise, yani problemin bilinmeyenlerini de ieriyorsa bu tr problemlere
dorusal olmayan problemler denir.
Bir yap sisteminin hesabnda yerdeitirme bileenlerinin bilinmeyenler olarak seilmesi
halinde, bilinmeyenleri veren denklem takmnn matris formundaki genel ifadesi
[S] :
[d] :
[p] :
katsaylar matrisi (sistem rijitlik matrisi)

bilinmeyenler matrisi (yerdeitirme matrisi)
sabitler matrisi (ykleme matrisi)
olmak zere
[S][d]=[p]
(2.1)
eklinde yazlabilir.
Dorusal olmayan yap mekanii problemlerinde, problemin trne ve zmde uygulanan
ynteme bal olarak, [S] katsaylar matrisi ve/veya baz hallerde [p] sabitler matrisi
problemin zmn, dier bir deyile, zme ait yerdeitirmeleri ve ekildeitirmeleri
iermektedir.
rnein, geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerin hesabnda denge
denklemlerinin ekildeitirmi eksen zerinde yazlmas gerektiinden, genel olarak
denklem takmnn katsaylar, yani [S] matrisi bilinmeyen yerdeitirmelere baldr.
Dier taraftan, geometri deiimlerinin denge denklemlerine etkisinin fiktif d
yklerle temsil edilmesi halinde, [p] ykleme matrisinin elemanlar sistemin
yerdeitirmelerine bal olarak ifade edilmektedir.
Malzeme bakmndan dorusal olmayan sistemlerde de, bnye denklemlerinin dorusal
olmamas nedeniyle, elemanlarn etkin rijitliklerinin ve bu rijitlikleri ieren [S] matrisinin
sistemin ekildeitirmelerine, dier bir deyile problemin bilinmeyenlere bal olarak
ifade edilmesi gerekmektedir.
Grld gibi, zellikle bilinmeyen says fazla olan yap sistemlerinin dorusal olmayan
teoriye gre hesabnda, dorusal olmayan denklem takmnn yazlmas ve bu denklemin
kapal zmnn elde edilmesi uzun hesaplar gerektirmekte ve ok kere olanaksz
olmaktadr.
Bu durumda, dorusal olmayan yap sistemlerinin etkin bir ekilde hesab iin, her admda
problemin dorusallatrlmas esasna dayanan saysal yntemlerin gelitirilmesi ve
uygulanmas uygun olmaktadr.
2.1 Dorusal Olmayan Sistemlerin Saysal zm Yntemleri
Dorusal olmayan yap sistemlerinin hesab iin uygulanan saysal yntemler genel olarak
iki blmde incelenebilirler.
1- Ardk yaklam yntemleri.
2- Yk artm yntemleri.
Prof. Dr. Erkan zer
1/7
12/02/2009
2.1.1
Ardk Yaklam Yntemleri
Ardk yaklam yntemleri, bir nceki admda elde edilen zme ait byklkler iin,
rnein szkonusu admda bulunan yerdeitirme ve ekildeitirme durumu dolaylarnda,
sistem davrannn dorusallatrlmas esasna dayanmaktadrlar.
Bu yntemler, dorusallatrmada uygulanan teknie bal olarak farkllklar gsterirler.
Dorusallatrma tekniklerinin balcalar unlardr:
abcd-
balang kirii yntemi

balang teeti yntemi
teet yntemi
kiri yntemi
a- Balang kirii yntemi

Ardk yaklamn
yerdeitirme (P-d)
ekil 2.1.
her admnda, dorusallatrlan sistemin yk parametresibants balang noktasndan geen bir doru olarak alnr,
PA
2
m1
m0
m2
1
n
d1
d2
d n=d A
ekil 2.1 Balang kirii yntemi

Balang kirii yntemi
i)
geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerde, denge denklemlerinin

bir nceki admda bulunan ekildeitirmi eksen zerinde yazlmas,
ii) malzeme bakmndan dorusal olmayan sistemlerde ise, bir nceki admda bulunan
ekildeitirme durumu iin, bnye denkleminin balang kiriinin kullanlmas
(ekil 2.2)
suretiyle uygulanr.
Bu yntemde katsaylar matrisinin her admda yeniden hesaplanmas gerekir. Buna
karlk, denklem takmnn sabitleri ayn kalr. Yntemin yaknsaklk hz orta dzeydedir.
Prof. Dr. Erkan zer
2/7
12/02/2009
lineerletirilmi
bnye denklemi
i-1
ekil 2.2 Dorusallatrlm bnye denklemi (balang kirii)

b- Balang teeti yntemi
Ardk yaklamn her admnda, dorusallatrlan sistemin yk parametresiyerdeitirme (P-d) bants bu erinin balang teetine paralel olarak alnr, ekil 2.3.
m0
PA
m0
m0
d2
dn=d A
d1' d2'
d1
ekil 2.3 Balang teeti yntemi

Bu yaklam
i)
geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerde, denge denklemlerinin

ekildeitirmemi eksen zerinde yazlmasna, buna karlk bir nceki admda
bulunan zme ait ekildeitirme durumu iin elde edilen ikinci mertebe etkilerinin
hesaba katlmasna
ii) malzeme bakmndan dorusal olmayan sistemlerde ise, bir nceki admda bulunan
ekildeitirme durumu dolaylarnda, bnye denkleminin balang teetinin
kullanlmasna (ekil 2.4)
kar gelmektedir.
Balang teeti ynteminde katsaylar matrisinin her admda yeniden hesaplanmas
gerekmez. Buna karlk her admda sabitler matrisi yeniden hesaplanr. Yntemin
yaknsaklk hz genellikle dk veya orta dzeydedir.
Prof. Dr. Erkan zer
3/7
12/02/2009
=
=
lineerletirilmi
bnye denklemi
p
i-1
ekil 2.4 Dorusallatrlm bnye denklemi (balang teeti)

c- Teet yntemi
Ardk yaklamn her admnda, dorusallatrlm sistemin P-d bants iin bir nceki
admda bulunan zme ait teet davran esas alnr, ekil 2.5.
Bu yaklam, malzeme bakmndan dorusal olmayan sistemlerde, bir nceki admda
bulunan ekildeitirme durumu dolaylarnda, bnye denkleminin balang teetinin
kullanlmasna kar gelmektedir.
Bu yntemde denklem takmnn katsaylar ve sabitler matrislerinin her admda yeniden
hesaplanmas gerekir. Ayrca, P-d bantsnn teetinin belirlenmesinde pratik bakmdan
baz glkler olabilir.
Teet ynteminin yaknsaklk hz ok yksektir.
P
PA
m1
m0
d2
d n=d A
d1
ekil 2.5 Teet yntemi

d- Kiri yntemi
Ardk yaklamn her admnda, nceki iki admda bulunan zmleri birletiren kiri
denklemi, dorusallatrlm P-d bants olarak seilir, ekil 2.6.
Bu yntem teet yntemi gibidir. Ancak teet aranmas gerekmez. Yaknsaklk hz ok
yksektir.
Prof. Dr. Erkan zer
4/7
12/02/2009
PA
m0
m0
m1
d3
d n=d A
d2
d1
ekil 2.6 Kiri yntemi

rnek 2.1
ekil 2.7 de geometrisi, snr koullar, ykleri ve k yay katsays verilen sistem P yk
parametresi iin ikinci mertebe teorisine gre hesaplanarak B dm noktasnn yatay
yerdeitirmesi hesaplanacaktr.
P
P
H=P
H=aP
H=P
H=aP
k=sabit
Sonsuz rijit
Sonsuz
rijit
(EI=
)
(EI=8 )
ekil 2.7 kinci mertebe teorisine gre hesap

Sistemin analizi iin nceki blmde aklanan ardk yaklam ynteminden
yararlanlacak ve hesapta eitli dorusallatrma teknikleri uygulanacaktr.
denge denklemi:
Prof. Dr. Erkan zer
=0
P + PL kL = 0
(2.2)
kL
P=
+ L
(2.3)
5/7
12/02/2009
m = P
Bu denklem
(m: bilinmeyen katsays)
(2.4)
eklinde dzenlenirse, bilinmeyen katsays iin
m = m( ) =
kL
+ L
(2.5)
elde edilir. Grld gibi, bilinmeyen katsays problemin zm olan yerdeitirmeye

bal olduundan problem dorusal deildir.
Saysal Uygulama :
L = 10.00 m , k = 400 kN/m : sabit , = 0.10 , H = 0.10 P , P = 2000 kN
iin yatay yerdeitirmesinin hesab istenmektedir.
Verilen saysal deerler iin (2.4) denge denkleminin bilinmeyen katsays
m = m( ) =
4000
+1
(2.5a)
olmaktadr.
a- Balang kirii yntemi, ekil 2.8
1. adm :
=0
(birinci mertebe teorisi)

1 =
2000
= 0.50 m
4000
4000
= 2667
0.50 + 1
2 =
2000
= 0.75 m
2667
4000
= 2286
0.75 + 1
3 =
2000
= 0.875 m
2286
mo = m ( = 0) = 4000
P = 2000 = 4000
2. adm :
1 = 0.50 m
m1 =
3. adm :
2 = 0.75 m
m1 =
P(kN)
m2
1
2000
2
m1
m0
0.50
0.75
1.00
3
0.875
ekil 2.8 Balang kirii yntemi

Prof. Dr. Erkan zer
6/7
12/02/2009
Dier admlara ait saysal sonular Tablo 2.1 de verilmitir.

Ardk yaklamn 10. admnda elde edilen sonucun kesin sonuca (kesin = 1.00 m) gre
bal hatas % 0.1 deerini almaktadr.
Tablo 2.1 Balang kirii ynteminin saysal sonular
Prof. Dr. Erkan zer
Adm
mi-1
4
5
6
7
8
9
10
2133
2065
2032
2016
2008
2004
2002
0.9375
0.9688
0.9844
0.9922
0.9961
0.9980
0.9990
7/7
12/02/2009
2.1.2
Yk Artm Yntemleri
Dorusal olmayan bir yap sisteminin belirli bir PA yk parametresi iin hesab yerine,
yk parametresinin eitli deerleri iin hesab yaplarak P-d bantsnn belirlenmesi
istenirse, yk artm ynteminden yararlanlabilir.
Yk artm yntemi iki farkl ekilde uygulanabilir:
a- basit yk artm yntemi
b- dzeltilmi yk artm yntemi
a- Basit Yk Artm Yntemi
Bu yntemde yk parametresine kk artmlar verilerek hesap yaplr. Her yk artmnda,
bir nceki zme ait balang teeti, balang kirii, teet veya kiri rijitlii esas
alnarak sistem davran dorusallatrlr. Her yk artmnda teet tekniinin uyguland
bir basit yk artm yntemi ekil 2.9 da ematik olarak gsterilmitir.
Bu yntemin en nemli sakncas, biriken hatalar nedeniyle, elde edilen zmn her yk
artmnda gerek zmden biraz daha uzaklamasdr. Toplam hata miktar seilen yk
artmnn byklne ve her yk artmnda uygulanan dorusallatrma tekniine bal
olarak deimektedir.
P
3
P3
m2
P2
m1
P1
m2
m1
1
1
m0
d1
d2
d3
ekil 2.9 Basit yk artm yntemi
b- Dzeltilmi Yk Artm Yntemi

Yk artm ynteminde biriken hatalar azaltmak amacyla kk yk artmlar semek
yerine, her yk artmnda elde edilen zm ardk yaklam tekniklerinden biri (balang
teeti, balang kirii, teet veya kiri teknikleri) uygulanarak gerek zme
yaklatrlabilir. Bu ynteme dzeltilmi yk artm yntemi ad verilir. rnek olarak, her
Prof. Dr. Erkan zer
1/8
12.02.2009
yk artmnda balang kirii tekniinin ardk olarak iki kere uyguland bir dzeltilmi
yk artm yntemi ekil 2.10 da ematik olarak gsterilmitir.
P
3
3'
P3
2'
P2
1' 1
P1
d1
d2
d3
ekil 2.10 Dzeltilmi yk artm yntemi

2.2
Gme Yknn Hesab
Dorusal olmayan bir yap sisteminin tama kapasitesini ifade eden gme ykne (limit
yk veya burkulma yk) genel olarak iki ekilde ulalmaktadr:
a- yer deitirmelerin sonsuza erimesi ( P-d bantsnn bir asimptota sahip olmas)
b- yk parametresi - yer deitirme bantsnn bir maksimumdan gemesi
a- Uygulamada, genellikle dorusal - elastik burkulma yknn veya birinci mertebe
limit ykn hesabnda karlalan birinci duruma ait P-d diyagram ve bu diyagrama
kar gelen P- P/d bants ekil 2.11 de ematik olarak gsterilmitir.
ekilden grld gibi
P = PL
iin
ve
P/d = 0
olmaktadr.
Buna gre, eitli P yk parametreleri iin hesap yaplarak P - P/d diyagram izilirse,
diyagramn P eksenini kestii noktann absisi hesaplanarak PL limit yk (veya burkulma
yk) elde edilebilir.
Asimptotik yk parametresi-yerdeitirme diyagramlar iin P - P/d bants genelde
dorusala yakn olmaktadr. Bu nedenle, PL limit yk kolaylkla hesaplanabilir.
Prof. Dr. Erkan zer
2/8
12.02.2009
P
PL
P
d
P2
P1
d1
P1
P
d =0
P2
d2
O
d1
d2
P1
P2
PL
ekil 2.11 Asimptotik P-d diyagram ve P - P/d bants

b- Yk parametresi - yerdeitirme diyagramnn bir maksimumdan gemesi suretiyle
sistemin tama gcne ulalmas halinde (rnein elastoplastik burkulma yk iin),
tama gc iki ekilde hesaplanabilir.
b.1- P-d diyagramnn pozitif ve negatif eimli blgeleri zerinde eitli noktalar elde
edilebilmesi halinde, bu noktalar arasnda bir interpolasyon ilemi uygulayarak (rnein
ardk noktadan bir ikinci derece parabol geirerek) diyagramn maksimum noktasnn
ordinat, yani sistemin tama gc hesaplanabilir, ekil 2.12. Ancak kuvvet kontrollu
olarak, yani yk parametresinin seilen deerleri iin hesap yaparak uygulanan yntemler
ile, P-d diyagramnn negatif eimli blgesi zerinde noktalar elde edilebilmesi ok kere
mmkn olamamaktadr.
b.2- Yk parametresi - yerdeitirme diyagramnn bir maksimumdan gemesi halinde
gme yknn hesab iin uygulanabilen dier bir yol yk artm yntemidir. Bu
yntemde, rnein teet tekniinin uygulanmas halinde, herhangi bir yk artm iin
negatif yerdeitirme artm elde edilmesi P-d diyagramnn bir maksimumdan getiini
ifade eder. Bu duruma ait yk parametresi sistemin tama gcn verir, ekil 2.13.
P
PL
P2
P3
P1
d1
d2
dL
d3
ekil 2.12 nterpolasyon ile tama gcnn bulunmas
Prof. Dr. Erkan zer
3/8
12.02.2009
4'
3
P3=PL
4'
2
P2
P1
d2
d1
d3
ekil 2.13 Yk artm yntemi ile tama gcnn bulunmas

rnek 2.2
rnek 2.1 de ikinci mertebe teorisine gre hesab yaplan elastik sistemin burkulma yk
hesaplanacaktr, ekil 2.14.
P
H=0.10P (=0.10)
k=400 kN/m
Sonsuz rijit
Sonsuz rijit
(EI=)
(EI=8 )
L=10.0 m
ekil 2.14 Sistem ve ykler

Problemin saysal verileri iin
P = m
(m: bilinmeyen katsays)
(2.4)
denkleminin bilinmeyen katsays

m = m( ) =
kL
4000
=
+ L + 1
(2.5a)
eklini almaktadr.
Prof. Dr. Erkan zer
4/8
12.02.2009
Sistemin ematik yk parametresi - yerdeitirme diyagram ekil 2.15 te grlmektedir.

Yk parametresinin P1 = 0 ve P2 = 2000 kN deerleri iin P/ deerleri hesaplanacak
ve bu deerlerden yararlanarak, dorusal ekstrapolasyon ile, sistemin burkulma yk
bulunacaktr.
P
PB burkulma yk
P2
P1
1
m0
ekil 2.15 ematik yk parametresi -yerdeitirme diyagram
P1 = 0 iin hesap :
P1
= m( = 0) = 4000
1
P2 = 2000 kN iin hesap :
2 = 1.00 m (rnek 2.1 e baknz)
P2
= 2000
2
P1 P2
,
deerlerinden yararlanarak izilen P - P/ diyagram ekil 2.16 da verilmitir.
1 2
ekilden grld gibi, sistemin burkulma yk dorusal ekstrapolasyon ile
PB =4000 kN olarak hesaplanmtr. Burkulma yknn kesin deeri de
4000
PB = lim it
= 4000 kN
+1
dur.
Prof. Dr. Erkan zer
5/8
12.02.2009
4000
2000
4000
O
2000
PB= 4000 kN
ekil 2.16 Burkulma yknn bulunmas
2.3
Yerdeitirme Kontrollu Sistem Analizi
Malzeme ve/veya geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerin artan d

ykler altndaki davranlarnn belirlenmesi, dier bir deyile yk parametresiyerdeitirme bantlarnn elde edilerek tama glerinin hesaplanmas istendiinde
genel olarak iki farkl yoldan biri uygulanabilir.
a- Kuvvet kontrollu analiz
Hesabn balangcnda yk parametresi seilir ve ardk yaklamn her admnda bu yk
parametresi esas alnarak hesap yaplr. Bu durumda elde edilecek zm, sistemin
balangta seilen yk parametresi iin zmdr.
b- Yerdeitirme kontrollu analiz
Hesabn balangcnda sisteme ait herhangi bir bykln deeri seilir. Bu byklk
yerdeitirme, ekildeitirme veya bir i kuvvet olabilir. Ardk yaklamn her admnda
sz konusu bykln seilen deerini veren yk parametresinin hesab amalanr. Bu
durumda, ardk yaklamn sonunda bulunan yk parametresi sistemde seilen bykl
meydana getiren deere eit olacaktr. Elde edilen i kuvvet, ekildeitirme ve
yerdeitirmeler ise sistemin bu yk parametresi iin zmn vermektedir.
Kuvvet kontrollu ve yerdeitirme kontrollu analiz yntemleri karlatrldnda u
sonulara varlmaktadr.
i) Tek serbestlik dereceli sistemlerde, seilen her hangi bir byklk sistemin i kuvvet,
ekildeitirme ve yerdeitirme durumunu tanmlamak iin yeterli olduundan,
yerdeitirme kontrollu hesap kesindir; yani ilk admda sistemin gerek zmn
vermektedir. ok serbestlik dereceli sistemlerde ise, ardk yaklamn birinci admnda
elde edilen zm, artan yklerle birlikte sisteme ait byklklerin aralarndaki oran sabit
kalacak ekilde arttklar varsaym altnda problemin yaklak zmn vermektedir.
Dier admlarda, bu varsaymn neden olduu yaklakln etkisi gznne alndndan
kesin zme hzla ulalaca sylenebilir.
Prof. Dr. Erkan zer
6/8
12.02.2009
ii) Sistemin tama gcn aan yk parametreleri iin, kuvvet kontrollu analizde
zm elde edilememektedir, ekil 2.17. Buna karlk, yerdeitirme kontrollu analizde,
seilen her yerdeitirme deeri iin bir zm elde edilebilir.
P
P1
PB
ekil 2.17 Kuvvet ve yerdeitirme kontrollu analizlerin karlatrlmas (1)

iii) Yk parametresi - yerdeitirme bants bir maksimumdan geen sistemlerde, her
yk parametresine birden fazla yerdeitirme durumu kar geldii halde, seilen her
yerdeitirme durumuna tek bir yk parametresi kar gelmektedir, ekil 2.18. Bu zellik,
sz konusu sistemlerin tama glerinin hesabnda, yerdeitirme kontrollu yntemin
nemli bir stnln oluturmaktadr.
iv) Gmenin krlma (bir kesitteki i kuvvetin bir snr deere ulamas), byk
yerdeitirmeler veya byk plastik ekildeitirmeler nedeniyle meydana gelmesi
halinde, sz konusu kritik bykln seilen snr deeri iin hesap yapmak suretiyle
gme yk dorudan doruya elde edilebilmektedir, ekil 2.19.
P
P3
P1
d1
d3
d2
ekil 2.18 Kuvvet ve yer deitirme kontrollu analizlerin karlatrlmas (2)

P
PG
gme
dG
ekil 2.19 Yer deitirme kontrollu analizde gme yknn bulunmas

Prof. Dr. Erkan zer
7/8
12.02.2009
rnek 2.3
ekil 2.20 de zellikleri tanmlanan malzeme ve geometri deiimleri bakmndan dorusal
olmayan sistem, yerdeitirme kontrollu sistem analizi ile, yatay yerdeitirmesinin
verilen bir deeri iin hesaplanacak ve bu yerdeitirmeye kar gelen P yk parametresi
bulunacaktr.
P
H=P
Sonsuz rijit
(EI=)
M
M
M= M
L
/ L
/ L + 1
ekil 2.20 Yer deitirme kontrollu analiz ile hesap

Saysal byklkler :
L = 10.00 m ,
= 0.04 ( H = 0.04 P) , = 0.20 m , Mp = 900 kNm , L = 0.01 radyan

0.20
=
= 0.02 radyan
L 10.00
/ L
0.02 / 0.01
M = Mp =
= 900
= 600 kNm
/ L + 1
0.02 / 0.01 + 1
M
PL + P = M P =
L +
600
P=
= 1000 kN
0.04 10.00 + 0.20
a) geometrik sreklilik denklemi : =

b) bnye denklemi :
c) denge denklemi :
Not: Baz zel durumlarda, rnein d yklerin geri dnmesi (yk boalmas) halinde,
yk parametresi yerdeitirme bantsnn elde edilebilmesi iin yerdeitirme kontrollu
analiz de yeterli olmayabilir. Bu zel durumda, sistem davrannn (rnein plastik
mafsallarn oluumunun) srekli olarak izlendii yntemlere bavurulmas gerekebilir.
Prof. Dr. Erkan zer
8/8
12.02.2009
BLM
3.1
GEOMETR DEMLER BAKIMINDAN DORUSAL

OLMAYAN SSTEMLER
Tanmlar ve Esaslar
Yerdeitirmelerin yeter derecede kk olmad yap sistemlerinde denge denklemlerinin

ekildeitirmi eksen zerinde yazlmas gerekmektedir. Geometri deiimlerinin
(yerdeitirmelerin) denge denklemlerine etkisinin gz nne alnd bu teoriye ikinci
mertebe teorisi denir, ekil 3.1.
P
H
I. mertebe teorisi :
M Ia = H h
II. mertebe teorisi :
M II a = H h + P D
II. mertebe terimi

(PD etkisi)
(a)
ekil 3.1 Birinci ve ikinci mertebe teorilerinin karlatrlmas

kinci mertebe teorisinde yerdeitirmelerin geometrik sreklilik denklemlerine etkisi
terkedilmektedir. Bu etkinin de gznne alnd teoriye sonlu deplasman teorisi ad
verilir. naat mhendislii kapsamndaki yap sistemlerinde yerdeitirmelerin belirli snr
deerleri amasna izin verilmediinden, yerdeitirmelerin geometrik sreklilik
denklemlerine etkisi ok kere terkedilebilecek dzeyde kalmaktadr.
kinci mertebe teorisi dorusal olmadndan sperpozisyon prensibi geerli deildir. Bu
nedenle gvenlik gerilmeleri esasna gre hesap yaplamaz. Bunun yerine iletme (servis)
yklerinin gvenlik katsaylar ile arpmndan oluan hesap ykleri (tasarm ykleri)
altnda, sistem ikinci mertebe teorisine gre hesaplanarak kesit zorlar bulunur. Bu kesit
zorlarndan oluan gerilmeler snr gerilmeyi amayacak ekilde, sistem boyutlandrlr,
ekil 3.2.
e 1 Pi
Pi
II. Mertebe
teorisi
iletme
ykleri (Pi)
M II , N II , T II
s s S
hesap (tasarm) ykleri

(Ph = e1 Pi)
ekil 3.2 kinci mertebe teorisine gre boyutlandrma
Prof. Dr. Erkan zer
1/23
19.02.2009
rnek olarak, elik ve betonarme yaplar iin uygulanmakta olan gvenlik katsaylar ve
snr gerilmeler aada tanmlanmtr.
a) elik yaplar (TS 648 elik yaplar standardna gre)
i)
gvenlik katsays : e1 = 1.67

e1 = 1.45
ii) snr gerilme
: sS = sakma
Fe 37
Fe 52
( EY yklemesi, yan etkisiz )

( EIY yklemesi, yan etkili )
( akma gerilmesi)
sS = 235 N/mm2
sS = 353 N/mm2
b) betonarme yaplar (TS 500 betonarme standardna gre)

i) gvenlik katsaylar :
ii) snr gerilmeler
:
e1 : yk katsaylar
fcd , fyd
(beton ve beton elii snr gerilmeleri)
3.2
Genel Yntem (Ardk Yaklam Yntemi)
3.2.1
kinci Mertebe Teorisine Gre Hesap
Genel yntemin en belirgin zellii, sistem ve ykleme zelliklerinden bamsz olarak her
trl yap sistemine uygulanabilmesidir. Bu yntemin uygulanmasnda Kuvvet veya
Yerdeitirme (Deplasman) yntemlerinden herhangi biri kullanlabilir.
D ykler etkisindeki bir yap sisteminin ekildeitirmi ekseni bilinirse denge
denklemleri bu eksen zerinde yazlarak ikinci mertebe teorisine gre hesap yaplabilir.
Ancak zme bal olan ekildeitirmi eksen balangta bilinmediinden bir ardk
yaklam ynteminin uygulanmas gerekmektedir.
Ardk yaklamn birinci admnda sistem birinci mertebe teorisine gre hesaplanarak, bu
adma ait M (1) , N (1) , T (1) kesit zorlar ve d (1) yerdeitirmeleri bulunur, ekil 3.3.
M (1) , N (1) , T (1) , d (1)
I. Mertebe
teorisi
hesap ykleri
(Ph = e1 Pi)
ekil 3.3 Ardk yaklam ynteminin birinci adm
kinci admda ekildeitirmi eksen sistem ekseni olarak alnr. Denge denklemleri bu
eksen zerinde yazlarak sistem yeniden hesaplanr ve bu adma ait M (2 ) , N (2 ) , T (2 ) , d ( 2 )
byklkleri bulunur, ekil 3.4.
rnein Kuvvet ynteminden yararlanarak hesap yaplmas halinde, d yklerden ve birim
yklemelerden oluan M 0 , M i diyagramlar izilirken eksen erisi olarak ekildeitirmi
eksen esas alnr.
Prof. Dr. Erkan zer
2/23
19.02.2009
denge denklemleri
ekildeitirmi sistem
zerinde yazlarak
M (2 ) , N (2 ) , T (2 ) , d ( 2 )
hesap ykleri
(Ph = e1 Pi)
ekil 3.4 Ardk yaklam ynteminin ikinci adm
Kuvvet yntemi denklem takmnn katsay ve sabitlerini oluturan d ik ve d i0 terimleri
d ik = M i M k
ds
Ds
@ M iM k
EI
EI
(3.1)
d i0 = M i M 0
ds
Ds
@ MiM0
EI
EI
(3.2)
eklinde saysal integrasyon ile hesaplanabilir. Bu arpmlarda diyagramlardan biri

ekildeitirmi sistemden, dieri ekildeitirmemi sistemden alnmaldr. Bunun nedeni,
ikinci mertebe teorisinde geometrik sreklilik denklemlerinin ekildeitirmemi sistem
zerinde yazlmas gereinden kaynaklanmaktadr.
stenirse, denge denklemleri ekildeitirmi eksen zerinde yazlacak yerde, yksz eksen
(ekildeitirmemi eksen) esas alnr ; buna karlk her admda d yklerle beraber
d
N 2c
(3.3)
L
fiktif kuvvetleri de hesaba katlr, ekil 3.5. Buradaki 2 c katsays, eksen erisinin
dorusal olmamasndan doan ek fiktif kuvvetleri ifade etmektedir. Bu katsay genellikle
1.00 2 c 1.20 arasndadr. Gznne alnan eleman boylarnn yeter derecede kk
olmas halinde 2 c @ 1.00 olarak alnabilir.
ok katl ereve sistemlerin ikinci mertebe teorisine gre hesabnn fiktif kuvvelerden
yararlanarak yaplmas halinde, en alt katta 2 c @ 1.20 , st katlarda ise 2 c @ 1.00
alnmas nerilmektedir, [18].
Ardk yaklamn her admnda, bir nceki adm sonunda bulunan ekildeitirmi ekseni
sistem ekseni olarak almak ve denge denklemlerini bu eksen zerinde yazmak suretiyle
hesaba devam edilir. Herhangi bir admda esas alnan eksen erisi ile hesap sonucunda
bulunan ekildeitirmi eksen birbirine yeter derecede yakn olunca ardk yaklama son
verilir.
Prof. Dr. Erkan zer
3/23
19.02.2009
N d 2c
L
N d 2c
L
N
ekil 3.5 Fiktif kuvvetler

Ardk yaklamn belirli bir sonuca yaknsamamas, yani raksak olmas halinde sistemin
bu ykleri tayamad anlalr. Ykler belirli bir snr deerin altnda ise ardk
yaklam yaknsaktr. Ancak ykler arttka ardk yaklamn yaknsaklk hz azalr.
Ardk yaklamn yaknsaklk hznn fazla olmad hallerde, aada aklanan yaklak
bir yntem uygulanarak hesaplar ksaltlabilir.
Yaklak Yntem
Ardk yaklamn eitli admlarnda her kesitte ayr ayr hesaplanan byklkler,
rnein eilme momentleri ile bunlara bal olarak tanmlanan dier parametreler aada
verilmitir.
M (1)
M (2)
M (3 )
DM 1 = M (2 ) - M (1)
DM 2 = M ( 3 ) - M ( 2 )
a 1 = DM 1 / M (1)
a 2 = DM 2 / DM 1
M (4 )
.......
DM 3 = M ( 4 ) - M ( 3 )
.......
a 3 = DM 3 / DM 2
.......
Bu parametreler yardmyla, ikinci mertebe teorisine ait byklkler elde edilebilir.

rnein, M II ikinci mertebe eilme momenti iin
M II = M (1) + DM 1 + DM 2 + DM 3 + .....
M II = M (1) + a 1 M (1) + a 1a 2 M (1) + a 1a 2a 3 M (1) + .....
M II = M (1) [1 + a 1 + a 1a 2 + a 1a 2a 3 + .....]
(3.4)
bants yazlabilir. Ardk yaklamn ilerleyen admlarnda, her kesitteki a saylar

giderek birbirine yakn deerler almakta, ayrca ardk iki admdaki a deerleri de
birbirine yaklamaktadr.
Buna gre, rnein a 2 @ a 3 @ a 4 ..... olduu varsaym yaplrsa, (3.4) bants
a1
M II = M (1) 1 + a 1 1 + a 2 + a 2 2 + a 3 2 + .... @ M (1) 1 +
1-a2
Prof. Dr. Erkan zer
)]
4/23
(3.5)
19.02.2009
eklini alr. Bu durumda, a 2 saysn hesaplamak iin M (1) , M (2 ) , M (3) deerlerinin

bulunmas, yani ardk yaklamn adm uygulanmas gerekmektedir.
a 2 @ a 3 @ a 4 @ .... varsaymnn yaplabilmesi iin

i) a 1 ve a 2 saylarnn birbirine yakn deerler almas,
ii) ayrca her kesitteki a 2 deerlerinin de birbirine yakn olmas gerekir.
Sisteme ait dier byklkler, rnein yerdeitirmeler de benzer ekilde
a1
d II @ d (1) 1 +
1-a2
(3.6)
bants ile hesaplanabilir. Buradaki a 1 , a 2 saylar yerdeitirmeler iin hesaplanan a

saylarn gstermektedir.
Daha salkl ve hassas sonu elde etmek istenirse, daha ok sayda adm tekrarlamak
gerekebilir. rnein, a 3 @ a 4 @ a 5 @ .... varsaym ile
aa
M II @ M (1) 1 + a 1 + 1 2
1-a3
(3.7)
forml elde edilir. Bu durumda sistemin drt adm hesaplanmas gerekir.

kinci admdan sonra hesaba son verilirse
1
M II @ M (1)
1 - a 1
(3.8)
yaklak forml kullanlabilir.

Problem : ki ve drt adm hesap sonucunda uygulanabilen ve yukarda (3.7) ve (3.8)
ifadeleri ile verilen ekstrapolasyon formllerini karnz.
3.2.2
Burkulma Yknn Bulunmas
Sisteme etkiyen d ykler, aralarndaki oran sabit kalacak ekilde arttrlarak her yk
parametresi iin ikinci mertebe teorisine gre hesap yaplr ve P yk parametresi ile d
yer deitirmesi (veya P yk parametresi ile M eilme momenti) arasndaki bant
izilirse, yklerin bir PB snr deerinden daha byk olamad grlr, ekil 3.6.
Snrlama genellikle bir yatay asimptot ile olur. Dayanm ile ilikisi bulunmayan ve
stabilite yetersizlii nedeniyle sistemin gmesine neden olan bu yke burkulma yk
denir. Burkulma yk altnda sistemin yerdeitirmeleri ve kesit zorlar sonsuza
gitmektedir.
Uygulamada, iletme yklerinin burkulma yknden bir e 2 gvenlik katsays kadar
uzakta olmas istenir.
Pi
PB
e2
( e 2 : burkulma gvenlik katsays )
(3.9)
Burkulma gvenlik katsays iin pratikte genellikle e 2 = 2.50 deeri kullanlmaktadr.

Prof. Dr. Erkan zer
5/23
19.02.2009
P
I. mertebe
ardk yaklam raksak
PB
II. mertebe
(P: ekme)
II. mertebe
(P: basin)
ardk yaklam yaknsak
(veya M)
ekil 3.6 kinci mertebe teorisi ve burkulma yk

a) Yk Artm Yntemi ile Burkulma Yknn Hesab
Sistem artan ykler iin ikinci mertebe teorisine gre hesaplanarak yk parametresi
yerdeitirme (P - d ) erisi izilir. Bu erinin yatay asimptotunun ordinat PB burkulma
ykn vermektedir. Asimptotun bulunmas genellikle zahmetli olduundan, uygulamada
daha pratik olan aadaki yol uygulanabilir.
Yk parametresinin eitli deerleri iin hesap yaplarak P ile P d arasndaki bant
izilir, ekil 3.7. Yk parametresinin PB burkulma ykne eit olmas halinde P d = 0
olacandan, P - P d diyagramnn P eksenini kestii noktann apsisi ekstrapolasyon
ile bulunarak PB burkulma yk hesaplanr.
P
P1
1
P2
PB
P1
P2
ekil 3.7 Burkulma yknn bulunmas
Prof. Dr. Erkan zer
6/23
19.02.2009
b) Yaklak Yntem
Sistemin burkulmas, yani M II eilme momentlerinin sonsuz olmas iin, rnein iki
adm hesap sonunda uygulanan
1
M II = M (1)
1 - a 1
(3.8)
formlnde a 1 = 1 olmas gerekir.

Sisteme etkiyen yklerin belirli bir k orannda artmas
yerdeitirmelerin arpmndan oluan ikinci mertebe etkileri
mertebesinde artmakta, dolaysyla ikinci mertebe etkilerinin birinci
orann ifade eden a 1 katsays k katna kmaktadr. Benzer durum
iin de geerlidir.
halinde, yklerle
bu orann karesi
mertebe momentine
dier a katsaylar
Buna gre, hesapta kullanlan P ykleri yerine P / a 1 yklerinin alnmas halinde a 1 = 1

olur. Bu durumda sistemin burkulma yk iin
PB =
P
a1
(3.10)
bants elde edilir. Bu bantnn kullanlabilmesi iin, her kesitte bulunan a 1

deerlerinin birbirine yakn olmas gerekir. Formlde kullanlacak a 1 deeri iin arlkl
ortalama alnmas uygun olur.
Her kesitte bulunan a 1 deerleri birbirine yeter derecede yakn deilse veya daha hassas
sonu elde etmek isteniyorsa, veya drt adm hesap yaparak
PB =
P
a2
(3.10a)
PB =
P
a3
(3.10b)
veya
bantlar kullanlabilir.
TS 500 Betonarme Yaplar Standardndaki Moment Bytme Katsaysnn Elde edilmesi
Bu blmde aklanan ardk yaklam ynteminin iki adm uygulanmas halinde ikinci
mertebe momentlerini veren (3.8) bantsnda, a 1 katsaysnn (3.10) da verilen ifadesi
yerine konursa
M II =
M (1)
1 - P / PB
(3.11)
forml bulunur. Bu formlde, TS 500 standardnda kullanlan notasyona uygun olarak
Nd = P
N k = PB
Prof. Dr. Erkan zer
:
:
tasarm eksenel kuvveti

kritik yk (burkulma yk)
7/23
19.02.2009
b = M II / M (1) :
moment bytme katsays (ikinci ve birinci mertebe eilme

momentlerinin oran)
dnmleri yaplr ve eleman rijitliklerindeki olas deiimi gz nne alan 1.3

deerindeki bir gvenlik katsays hesaba katlrsa
b=
(3.11a)
N
1 - 1.3 d
Nk
elde edilir. Grld gibi, (3.11a) bants TS 500 standardndaki moment bytme
katsaysn vermektedir.
3.2.3
Genel Yntemin Yerdeitirme Yntemi Kullanarak Uygulanmas
Genel yntemin uygulanmasnda Yerdeitirme (Deplasman) Ynteminden yararlanlmas

halinde, birinci mertebe teorisine gre hesap iin hazrlanm bilgisayar yazlmlarn
kullanarak, eitli zellikler ieren yap sistemlerinin (eri eksenli ve deiken kesitli
ubuklardan oluan sistemler, eksenel kuvvetleri ekme olan sistemler vb.) ikinci mertebe
teorisine gre hesaplanmas mmkn olmaktadr.
Bunu iin yaplmas gereken ilem, ardk yaklamn her admnda, bir nceki adm
sonunda elde edilen ekildeitirmi ekseni sistem ekseni olarak tanmlamaktan ve
bilgisayar programnn giri bilgilerini buna gre hazrlamaktan ibarettir. Bu ilem bir ara
program yardm ile otomatik olarak da yaplabilir.
rnek 3.1
Geometrisi, hesap ykleri ve elastik zellikleri ekil 3.8 de verilen sistemin
a) ikinci mertebe teorisine gre hesab yaplarak eilme momenti diyagram izilecek
ve yerdeitirmeleri bulunacak,
b) burkulma ykleri hesaplanacaktr.
Basitlik asndan, ubuklarn sonsuz rijit olduu ve sistemin ekildeitirmelerinin belirli
kesitlerdeki elastik birleimlerde topland varsaylacaktr.
P1= P = 400 kN
H1=k2P=40 kN
L= 4.0 m
H2=k3P=80 kN
P2=k1P = 800 kN
M
(a) R a =
=10000 kNm
Sonsuz rijit
L= 8.0 m
(b) R b =40000 kNm

Prof. Dr. Erkan zer
8/23
19.02.2009
Bu blmde aklanan ardk yaklam yntemi, ekildeki sistem zerinde (4) adm
uygulanm ve her adm sonunda elde edilen M eilme momenti diyagramlar ve d
yerdeitirmeleri ekil 3.9 zerinde topluca gsterilmitir.
0.530m
0.400m
0.336
0.438
0.064
0.0160
160
0.0230
0.224
230.4
0.176
1120
= 0.0280
40000
kNm
1120
M
(1)
0.292
0.238
0.0365
kNm
1459.2
(1)
(2)
(2)
0.585m
0.572m
0.470
0.480
0.102
0.0255
255.2
0.092
0.105
0.0264
0.313
263.6
0.259
0.320
0.265
0.0400
0.0391
kNm
1599.2
kNm
1565.6
M
(3)
(3)
(4)
(4)
ekil 3.9 Ardk yaklamn drt admna ait eilme momentleri ve yerdeitirmeler
rnek olarak, ardk yaklamn birinci adm sonunda elde edilen ekildeitirmi eksen
zerine yazlan denge denklemleri ile, ikinci adma ait eilme momentleri
Ma
Mb
(2 )
= 40 4 + 400 0.176 = 230.4 kNm
(2 )
= 40 12 + 80 8 + 400 0.400 + 800 0.224 = 1459.2 kNm
olarak bulunur. Bu eilme momentlerinden dolay, (a) ve (b)

birleimlerde oluan dnmeler
qa =
230.4
= 0.0230 rad
10000
Prof. Dr. Erkan zer
ve
9/23
qb =
kesitlerindeki elastik
1459.2
= 0.0365 rad
40000
19.02.2009
sistemin yerdeitirmeleri ise

d a = 0.0365 8 = 0.292 m
d ust = 0.0365 12 + 0.0230 4 = 0.530 m
ve
deerlerini alrlar.
Ardk yaklamn sonunda, kritik kesitlerde elde edilen eilme momentleri ve bunlara
bal olarak hesaplanan dier yardmc byklkler aada verilmitir.
(a) kesiti iin
M (1) = 160 kNm
M (2 ) = 230.4 kNm
DM 1 = M (2 ) - M (1) = 70.4 kNm
a1 =
M (3) = 255.2 kNm
DM 3 = 8.4 kNm
DM 2 = 24.8 kNm
DM 1
= 0.440
M (1)
a2 =
M (4 ) = 263.6 kNm
DM 2
= 0.352
DM 1
a 3 = 0.339
(b) kesiti (taban kesiti) iin :
M (1) = 1120 kNm
M (2 ) = 1459.2 kNm
M (3) = 1565.6 kNm
M (4 ) = 1599.2 kNm
DM 1 = 339.2 kNm
DM 2 = 106.4 kNm
DM 3 = 33.6 kNm
a 1 = 0.303
a 2 = 0.314
a 3 = 0.316
Bu byklkler yardmyla, taban kesitindeki eilme momenti :

2. adm sonunda (3.8) forml ile : M II = M (1)
1
1
= 1120
= 1606.9 kNm
1 - a1
1 - 0.303
3. adm sonunda (3.5) forml ile:
0.303
M II = 11201 +
= 1614.7 kNm
1 - 0.314
4. adm sonunda (3.7) forml ile:
0.303 0.314
M II = 11201 + 0.303 +
= 1615.1 kNm
1 - 0.316
olarak bulunur.
Burkulma Yknn Hesab :
Taban kesitindeki a deerlerinden yararlanarak burkulma yk hesaplanacaktr.
2. adm sonunda a1 katsays ile :
PB =
P
400
=
= 1320 kN
a 1 0.303
3. adm sonunda a 2 katsays ile :
PB =
P
400
=
= 1274 kN
a 2 0.314
4. adm sonunda a 3 katsays ile :
PB =
P
400
=
= 1266 kN
a 3 0.316
Prof. Dr. Erkan zer
10/23
19.02.2009
Elde edilen saysal sonulardan yararlanarak izilen yk parametresi taban eilme

momenti (P Mb) diyagram ekil 3.10da, burkulma durumuna kar gelen d ykler
ekil 3.11de gsterilmitir.
P (kN)
PB =1266
I. mertebe
II. mertebe
400
Mb
1120 1615.1
(kNm)
ekil 3.10 Yk parametresi taban eilme momenti (P Mb) diyagram
PB= 1266 kN
126.6 kN
2536 kN
253.6 kN
ekil 3.11 Burkulma ykleri

kinci mertebe etkilerinin fiktif kuvvetler ile ifade edilerek hesap yaplmasna rnek olmak
zere, ardk yaklamn ikinci admna ait fiktif kuvvetler aada elde edilmi, sisteme
uygulanm ve bu adm sonunda bulunan M (2 ) diyagram ekil 3.12de gsterilmitir.
ekilden grld gibi, geometri deiimlerinin denge denklemlerine etkisini ifade eden
fiktif kuvvetler
sistemin st blgesinde :
400 0.176
= 17.6 kN
4 .0
sistemin alt blgesinde :
1200 0.224
= 33.6 kN
8 .0
deerlerini almaktadr. Bu fiktif kuvvetlerin verilen d yklere eklenmesi ile elde edilen
toplam ykler sisteme uygulanarak ikinci adma ait M (2 ) eilme momenti diyagram
izilir.
Prof. Dr. Erkan zer
11/23
19.02.2009
0.176
17.6 kN
17.6 kN
57.6 kN
16.0
96.0
4
0.224
33.6
17.6
230.4
33.6
(1)
Fiktif Kuvvetler
Toplam Kuvvetler
1459.2 kNm
M(2)
ekil 3.12 Fiktif kuvvetler ile hesap

3.3
Yerdeitirme (A) Yntemi ile kinci Mertebe Teorisine Gre Hesap
3.3.1
Varsaymlar
Bu blmde, dzlem ubuk sistemlerinin geleneksel Yerdeitirme (A) yntemi ile ikinci
mertebe teorisine gre hesab incelenecektir. Yntemin gelitirilmesinde ve
uygulanmasnda u varsaymlar yaplacaktr:
i- ubuklar doru eksenlidir,
ii- ubuk en kesiti ubuk boyunca sabittir,
iii- normal kuvvet ubuk boyunca sabittir.
Bu koullarn salanmad hallerde, ubuklar doru eksenli, sabit enkesitli ve normal
kuvveti sabit varsaylabilen kk paralara blnerek idealletirilebilirler, ekil 3.13.
2
1
3
EI ~ sabit
N ~ sabit
ekil 3.13 ubuklarn idealletirilmesi

3.3.2
Yardmc Bilgiler
3.3.2.1 ubuk Diferansiyel Denklemi

D ykler, u kuvvetleri ve sabit eksenel basn kuvveti etkisindeki bir doru eksenli
prizmatik (sabit enkesitli) ubuun ikinci mertebe teorisine ait diferansiyel denklemi elde
edilecektir.
Prof. Dr. Erkan zer
12/23
19.02.2009
kinci mertebe teorisinde, ekildeitirmi eksen zerinde yazlan denge denklemi
M ( x) = M I ( x) + N v( x)
(3.12)
eklindedir.
x
i
N: basin
x
M ij
v(x)
M ji
j
EI=sabit
N: basin
v(x)
Tij
Tji
v'(x)
ekil 3.14 ubuk diferansiyel denkleminin elde edilmesi

Bu denklemdeki M I ( x ) birinci mertebe eilme momenti, ubuk u kuvvetlerine ve ubuk
zerindeki yklere bal olarak, Mo(x) ubuk zerindeki yklerden oluan basit kiri
eilme momentini gstermek zere
M I ( x) = - M ij +
M ij + M ji
L
x + Mo(x)
(3.13)
eklinde yazlabilir. Elastik ubua ait
d 2 v( x)
M ( x)
=2
EI
dx
(3.14)
ekildeitirme denkleminde, M (x) eilme momentinin (3.12) denklemindeki ifadesi

yerine konursa
2 N
a =
: sabit
EI
d 2 v( x)
M I ( x)
2
+
a
v
(
x
)
+
=0
EI
dx 2
(3.15)
ubuk diferansiyel denklemi elde edilir. kinci mertebeden sabit katsayl olan bu
diferansiyel denklemin genel zm, F (x ) zel zm gstermek zere
v( x) = A sin ax + B cos ax + F ( x)
(3.16)
eklindedir.
3.3.2.2 ubuk U Kuvvetleri ve U Yerdeitirmeleri
kinci mertebe teorisine gre hesapta, doru eksenli ubuklarn u kuvvetlerinin ve u
yerdeitirmelerinin tanm birinci mertebe teorisinin ayndr, ekil 3.15. Aradaki tek fark,
ikinci mertebe teorisinde N u kuvvetinin pozitif ynnn basn olarak alnmasndan
kaynaklanmaktadr.
Prof. Dr. Erkan zer
13/23
19.02.2009
Tij
M ji
M ij
Tji
i
ij
ekil 3.15 ubuk u kuvvetleri ve u yerdeitirmeleri

3.3.2.3 Birim Yerdeitirme (Birim Deplasman) Sabitleri
Birim yerdeitirme sabitleri, u yerdeitirmelerinin birim deerlerinden oluan u
kuvvetleri olarak tanmlanmaktadr. Doru eksenli dzlem ubuklarda, ikinci mertebe
teorisine ait birim yerdeitirme sabitlerini belirlemek iin farkl yerdeitirme durumu
gznne alnr.
(A) Durumu : q i = 1 , q j = 0 , d ij = 0 , d ykler = 0 (ekil 3.16)
mj i
i =1
N
mi i
i
ti i
EI
tj i
L
x
ekil 3.16 (A) Durumu (qi = 1 durumu)

Bu duruma ait snr koullar :
x=0
iin
v (0) = 0
dv
(0) = -1
dx
x=L
iin
v ( L) = 0
dv
( L) = 0
dx
Snr koullar kullanlarak, diferansiyel denklemin zmne ait A ve B katsaylar ile

miqi = M ij , m jqi = M ji birim yerdeitirme sabitleri hesaplanr. Bu bantlar aada
verilmitir.
miqi =
EI aL sin aL - (aL ) cos aL

L 2(1 - cos aL ) - aL sin aL
m jqi =
EI (aL) 2 - (aL ) sin aL

L 2(1 - cos aL ) - aL sin aL
Prof. Dr. Erkan zer
14/23
aL = L
N
(N : basn)
EI
(3.17)
(3.18)
19.02.2009
ubuun denge denklemlerinden
t iqi = t jqi =
miqi + m jqi
(3.19)
olarak elde edilir.

(B) Durumu : q i = 0 , q j = 1 , d ij = 0 , d ykler = 0 (ekil 3.17)
mj
EI
j =1
mi
ti
tj
ekil 3.17 (B) Durumu (qj = 1 durumu)

Betti kartlk teoreminden
miqj = m jqi
simetri zelliinden
m jqj = miqi
ubuun denge denklemlerinden:
t iqj = t jqj =
( A ve B durumlar arasnda )
miqj + m jqj
L
elde edilir.
(C) Durumu : q i = 0 , q j = 0 , d ij = 1 , d ykler = 0 (ekil 3.18)
EI
mi
j'
ti
mj
ij=1
N
tj
L
ekil 3.18 (C) Durumu (dij = 1 durumu)

Betti kartlk teoreminden
mid = t jqi
( A ve C durumlar arasnda )
m jd = t jqj
( B ve C durumlar arasnda )
mid = m jd
ubuun denge denklemlerinden:
t id = t jd =
simetri zelliinden
mid + m jd
L
N
L
(3.20)
elde edilir.
Prof. Dr. Erkan zer
15/23
19.02.2009
zel Durum :
Bir ucu mafsall ubuk
Bir ucu mafsall zel ubuun (ekil 3.19) ikinci mertebe teorisine ait birim yerdeitirme
sabitleri, standart ubuun birim yerdeitirme sabitlerinden yararlanarak
EI
ekil 3.19 Bir ucu mafsall ubuk

miq i = miq i -
t iqi = t jqi =
miq j m jq i
(3.21)
m jq j
miqi
L
(3.21a)
mid = t jqi
t id =
(3.21b)
m id N
l
L
(3.21c)
formlleri ile hesaplanr.

3.3.2.4 Ykleme Sabitleri
Ykleme sabitleri, u yerdeitirmeleri sfr iken, yalnz d yklerden oluan u kuvvetleri
olarak tanmlanmaktadr.
Uygulamada genellikle karlalan dzgn yayl ykten oluan ykleme sabitleri, (3.15)
diferansiyel denkleminin zmnden
Mij = Mji =
qL2
(aL )2
aL aL
2
2
aL
tan
2
tan
Tij = Tji = qL
(3.22)
(3.22a)
olarak bulunur, ekil 3.20.
Prof. Dr. Erkan zer
16/23
19.02.2009
M ji
q
N
EI
M ij
T ij
T
ji
L
ekil 3.20 Ykleme sabitleri
zel Durum :
Bir ucu mafsall zel ubukta dzgn yayl ykten oluan ankastrelik momenti, standart
ubuun ankastrelik momentine ve birim yerdeitirme sabitlerine bal olarak
Mij = Mij Mji miqj
(3.23)
m jqj
bants ile hesaplanabilir. Tij ve Tji ykleme sabitleri ise ubuun denge denklemlerinden
bulunur, ekil 3.21.
q
i
M ij
EI
T ij
T ji
L
ekil 3.21 Bir ucu mafsall ubukta ykleme sabitleri

Doru eksenli prizmatik ubuklarda birim yerdeitirme ve ykleme sabitlerinin ikinci
N
mertebe teorisine ait deerleri, aL = L
parametresine bal olarak, Tablo 3.1 ve
EI
Tablo 3.2 de verilmilerdir.
Prof. Dr. Erkan zer
17/23
19.02.2009
Tablo 3.1 kinci mertebe teorisine ait birim yerdeitirme ve ykleme sabitleri
miqi
EI
L
N
aL = L
EI
0.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
1.10
1.20
1.30
1.40
1.50
1.60
1.70
1.80
1.90
2.00
2.25
2.50
2.75
3.00
3.25
3.50
3.75
4.00
4.25
4.50
4.75
5.00
5.25
5.50
5.75
6.00
4,000
3,999
3,995
3,988
3,979
3,967
3,952
3,934
3,914
3,891
3,865
3,836
3,804
3,769
3,732
3,691
3,647
3,599
3,548
3,494
3,436
3,275
3,088
2,872
2,624
2,339
2,008
1,624
1,173
0.635
-0.019
-0.839
-1,909
-3,395
-5,673
-9,811
-20,638
Prof. Dr. Erkan zer
m iqj
EI
L
2,000
2,000
2,001
2,003
2,005
2,008
2,012
2,017
2,022
2,028
2,034
2,042
2,050
2,059
2,070
2,081
2,093
2,106
2,120
2,135
2,152
2,200
2,257
2,327
2,411
2,515
2,642
2,802
3,004
3,266
3,614
4,093
4,785
5,847
7,647
11,245
21,454
mid
EI
L2
= t iqi
6,000
5,999
5,996
5,991
5,984
5,975
5,964
5,951
5,936
5,919
5,899
5,878
5,854
5,829
5,801
5,771
5,739
5,705
5,668
5,629
5,588
5,474
5,345
5,199
5,036
4,853
4,651
4,426
4,177
3,901
3,595
3,255
2,876
2,452
1,975
1,434
0.816
18/23
t id
EI
L3
12,000
11,998
11,952
11,892
11,808
11,700
11,568
11,412
11,231
11,027
10,799
10,546
10,269
9,968
9,642
9,293
8,918
8,520
8,096
7,649
7,176
5,886
4,440
2,836
1,071
-0.856
-2,949
-5,211
-7,646
-10,261
-13,060
-16,053
-19,248
-22,659
-26,301
-30,194
-34,367
q
i
EI
L
Mij /qL2 = Mji /qL2

0.0833
0.0833
0.0834
0.0835
0.0836
0.0837
0.0838
0.0840
0.0842
0.0845
0.0848
0.0851
0.0854
0.0858
0.0862
0.0866
0.0871
0.0876
0.0882
0.0888
0.0895
0.0913
0.0935
0.0962
0.0993
0.1030
0.1075
0.1130
0.1197
0.1282
0.1391
0.1536
0.1739
0.2039
0.2532
0.3487
0.6124
19.02.2009
Tablo 3.2 kinci mertebe teorisine ait birim yerdeitirme ve ykleme sabitleri
zel durum: Bir ucu mafsall ubuk
N
aL = L
EI
m iqi
EI
L
0.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
0.70
0.80
0.90
1.00
1.10
1.20
1.30
1.40
1.50
1.60
1.70
1.80
1.90
2.00
2.25
2.50
2.75
3.00
3.25
3.50
3.75
4.00
4.25
4.50
4.75
5.00
5.25
5.50
5.75
6.00
3,000
2,998
2,992
2,982
2,968
2,950
2,927
2,901
2,870
2,834
2,794
2,749
2,699
2,644
2,584
2,518
2,446
2,367
2,282
2,189
2,088
1,797
1,438
0.987
0.408
-0.366
-1,468
-3,208
-6,518
-16,151
683,788
19,141
10,084
6,674
4,636
3,078
1,665
Prof. Dr. Erkan zer
m
j
EI
L
m id
EI
L2
= t iqi
3,000
2,998
2,992
2,982
2,968
2,950
2,927
2,901
2,870
2,834
2,794
2,749
2,699
2,644
2,584
2,518
2,446
2,367
2,282
2,189
2,088
1,797
1,438
0.987
0.408
-0.366
-1,468
-3,208
-6,518
-16,151
683,788
19,141
10,084
6,674
4,636
3,078
1,665
19/23
t id
EI
L3
3,000
2,988
2,952
2,892
2,808
2,700
2,567
2,411
2,230
2,024
1,794
1,539
1,259
0.954
0.624
0.268
-0.114
-0.523
-0.958
-1,421
-1,912
-3,265
-4,812
-6,575
-8,952
-10,928
-13,718
-17,270
-22,518
-34,214
663,538
-3,421
-14,916
-20,889
-25,614
-29,985
-34,335
EI
L
Mij /qL2
0.1250
0.1250
0.1252
0.1254
0.1257
0.1261
0.1265
0.1271
0.1277
0.1285
0.1294
0.1300
0.1314
0.1326
0.1340
0.1355
0.1371
0.1389
0.1409
0.1431
0.1455
0.1527
0.1619
0.1741
0.1905
0.2138
0.2490
0.3078
0.4262
0.7871
-26,178
-0.5962
-0.2620
-0.1473
-0.0881
-0.0513
-0.0242
19.02.2009
3.3.2.5 Birim Yerdeitirme ve Ykleme Sabitleri in Yaklak Formller

Doru eksenli prizmatik ubuklarda ikinci mertebe teorisine ait birim yerdeitirme ve
ykleme sabitlerini veren yukardaki ifadelerde, trigonometrik fonksiyonlarn seri
almlar yazlarak ilk iki terimi gznne alnr ve gerekli sadeletirmeler yaplrsa, birim
yerdeitirme ve ykleme sabitleri iin aadaki basit, yaklak formller elde edilebilir.
2
a) Birim Yerdeitirme Sabitleri :
(aL )2 = NL
EI
olmak zere,
miqi
2
4 EI (aL ) 4 EI 2 NL
=
1 =
L
30
L
15
(3.24)
miqj
2
2 EI (aL ) 2 EI NL
=
+
1 +
=
L
60
L
30
(3.25)
mid = t iqi = t jqi =

t id =
12 EI
L3
a1) zel Durum :
miqi =
(3.26)
(3.27)
3EI
L
3EI
L3
(aL ) 2 6 EI N
1 = 2 60
10
(aL ) 2 12 EI 6 N
1 = 3 10
5 L
L
(aL ) 2 3EI NL
1 =
15
L
5
mid = t iqi = t jqi =
t id =
6 EI
L2
2
3EI (aL ) 3EI N
1
=
15 L2
5
L2
6
3EI 6 N
2
1 - 15 (aL ) = L3 - 5 L
(3.28)
(3.28a)
(3.28b)
b) Ykleme Sabitleri : Dzgn yayl yk iin ankastrelik momentleri
Mij
= Mji =
b1) zel Durum :
Mij
T
qL2
8
qL2
12
(aL ) 2
1 +
60
(3.29)
(aL ) 2
1 +
30
(3.30)
ankastrelik u kuvvetleri ubuun denge denklemleri ile bulunabilir.
Problem :
miqi birim yerdeitirme sabitine ait yaklak forml karnz.
Prof. Dr. Erkan zer
20/23
19.02.2009
Yaklak formllerle hesaplanan katsay ve sabitlerin bal hatalar aL 1.50 iin % 0.3
ten, aL 2.00 iin % 1.0 den daha kk deerler almaktadr. aL parametresinin daha
byk deerleri iin, ubuklar kk paralara blnerek yaklak formllerin hata oran
azaltlabilir.
Yaklak formllerin kesin formllere gre balca stnlkleri unlardr.
a) Kesin formllerde, aL parametresinin ok kk deerleri iin, yuvarlanma
hatalar nedeniyle gerek sonulardan uzaklalabilmektedir. Buna karlk,
yaklak formllerde bu durum sz konusu deildir.
b) Yaklak formller eksenel kuvvetin basn ve ekme olmas hallerinin her ikisi
iin de geerlidir.
c) Yaklak formllerle elde edilen birim yerdeitirme ve ykleme sabitlerinde
birinci ve ikinci mertebe terimleri birbirinden ayrldndan, zellikle matris
yerdeitirme yntemi ile hesapta kolaylklar salanabilmektedir.
3.3.2.6 U Kuvvetleri ile U Yerdeitirmeleri Arasndaki Bantlar
U kuvvetleri ile u yerdeitirmeleri arasndaki bantlar birinci mertebe teorisinin
ayndr. Birinci mertebe teorisinde olduu gibi, ikinci mertebe teorisinde de doru eksenli
ubuklarn eksenel dorultudaki D ij u yerdeitirmeleri terk edilmektedir.
M ij = Mij + q i miqi + q j miqj + d ij mid
(3.31)
M ji = Mji + q i m jqi + q j m jqj + d ij m jd
(3.31a)
Tij =
Tij
+ q i t iqi + q j t iqj + d ij t id
(3.31b)
T ji =
Tji
+ q i t jqi + q j t jqj + d ij t jd
(3.31c)
Bu bantlardaki birim yerdeitirme ve ykleme sabitleri, ubuklarn aL parametrelerine

bal olarak, nceki blmde akland ekilde hesaplanrlar.
3.3.3
kinci Mertebe Teorisine Gre Hesap
A Yntemi ile ikinci mertebe teorisine gre hesap birinci mertebe teorisinin ayndr.
Ancak bu hesapta, birim yerdeitirme ve ykleme sabitlerinin ubuklardaki normal
kuvvetlere bal olan deerleri gznnde tutulur. Grld gibi, bu yntem ile ikinci
mertebe teorisine gre hesap yaplabilmesi iin ubuklardaki normal kuvvetlerin
balangta bilinmesi veya tahmin edilmesi gerekmektedir.
3.3.3.1 Normal Kuvvetleri Balangta Bilinen Sistemler
Baz yap sistemlerinde,
bilinmektedir, ekil 3.22.
ubuklardaki
normal
kuvvetler
hesabn balangcnda
Bu tr sistemlerin A yntemi ile ikinci mertebe teorisine gre hesabnda izlenen genel
yolun admlar aada sralanmtr.
1- Bilinmeyenler ve denklemler belirlenir. Bilinmeyenler dm noktalarnn q i
dnmeleri ile sistemin d k bamsz u yerdeitirmeleridir. Bu bilinmeyenlerin hesab
Prof. Dr. Erkan zer
21/23
19.02.2009
iin kullanlan denklemler ise, dm noktalarnn
= 0 moment denge
denklemleri ile bamsz u yerdeitirmeleri dorultularndaki izdm denge

denklemleridir.
P1+P2
P1
P2
N=P1+P2
N=P1
ekil 3.22 Normal kuvvetleri balangta bilinen sistem

2- ereve sreklilik denklemleri ile ubuklarn d u yerdeitirmeleri bamsz u
yerdeitirmelerine bal olarak ifade edilir.
3- Denge denklemleri yazlr. Bu denklemler birinci mertebe teorisinin ayndr. Ancak bu
denklemlerde ikinci mertebe teorisine ait birim yerdeitirme ve ykleme sabitleri
kullanlr. Denklemler zlerek bilinmeyenler bulunur. Sonra dier u
yerdeitirmeleri hesaplanr.
4- U kuvvetleri hesaplanr.
a) u momentleri : u kuvvetleri ile u deplasmanlar arasndaki bantlar ile
b) Tij , Tji u kuvvetleri : u kuvvetleri ile u deplasmanlar arasndaki bantlar veya
ubuklarn denge denklemleri ile (ekil 3.23)
N
M ij
Tij
M ji
ij
N
Tji
L
ekil 3.23 ekildeitirmi ubukta denge denklemleri

Tij = Toij +
T ji = Toji +
M ij + M ji
L
M ij + M ji
L
Nd ij
(3.32)
L
Nd ij
(3.32a)
(Toij , Toji : basit kiri kesme kuvvetleri)

c) normal kuvvetler : dm noktalarnn izdm denge denklemleri ile bulunur
5- Kesit zorlar diyagramlar izilir. Eksenel basn etkisindeki ubuklarda, ikinci mertebe
etkileri nedeniyle, eilme momenti diyagramlar dorusal deildir. Bu durumda,
Prof. Dr. Erkan zer
22/23
19.02.2009
eilme momenti diyagramnn izimi iin ubuk diferansiyel denkleminden

yararlanlr. rnein, Mij ve Mji u kuvvetleri etkisindeki bir ubuun herhangi bir
kesitindeki eilme momenti (ekil 3.24)
N
M ij
M ji
i
EI
Tij
Tji
x
L
ekil 3.24 U kuvvetleri etkisindeki ubukta eilme momenti
M (x ) =
M ji sin ax - M ij sin (aL - ax )
aL = L
sin aL
N
x
, ax = (aL )
EI
L
(3.33)
bants ile hesaplanr.

3.3.3.2 Normal Kuvvetleri Balangta Belirli Olmayan Sistemler
Bu tr sistemlerde (ekil 3.25) normal kuvvetler balangta belirli olmadndan bir
ardk yaklam yolu uygulanr. Ardk yaklamn ilk admnda sistem birinci mertebe
teorisine gre hesaplanarak veya denge denklemlerinden yararlanarak ubuklardaki normal
kuvvetler tahmin edilir. Bu normal kuvvetler esas alnarak, yukarda akland ekilde,
ikinci mertebe teorisine gre hesap yaplr.
P2
P1
q
H
ekil 3.25 Normal kuvvetleri balangta belirli olmayan sistem

Bu ekilde ardk yaklama devam edilir. Herhangi bir adm sonunda bulunan normal
kuvvetler hesaba esas alnan deerlere yeter derecede yakn olunca ardk yaklama son
verilir.
Pratikte ok kere hesabn birinci adm ile yetinilebilir. nk, denge denklemleri
nedeniyle byk lde d yklere bal olan normal kuvvetler sistemin ekildeitirmesi
ile az deiirler.
Prof. Dr. Erkan zer
23/23
19.02.2009
rnek 3.2
Geometrisi, iletme ykleri ve enkesit profilleri ekil 3.26da verilen elik dzlem ereve
sistem A yntemi ile ikinci mertebe teorisine gre hesaplanarak eilme momenti
diyagram izilecek ve gerilme kontrolleri yaplacaktr.
800 kN
12 kN/m
20 kN
IPE 330
B
8.00
HE 300 A
C
8.00
ekil 3.26 Sistem ve iletme ykleri (Pi)

Kiri ve kolon profillerinin enkesit alan, mukavemet momenti ve atalet momenti deerleri
Tablo 3.3te grlmektedir.
Tablo 3.3 Kiri ve kolon profillerinin enkesit karakteristikleri
2
ubuk
Enkesit Profili
F (cm )
W (cm )
(cm4)
AB
PE 330
62.6
713
11770
AC
HE 300 A
113
1260
18260
Malzeme Fe 37 eliidir. Bu elik snf iin akma gerilmesi akma = 235 N/mm2 olarak
verilmitir.
Dey ve yatay ykler (EIY yklemesi) etkisindeki sistemde gvenlik katsays e1 = 1.45
deerini almaktadr. Buna gre, hesap ykleri
Ph = e1 Pi = 1.45 Pi
bantsyla elde edilmi ve ekil 3.27de gsterilmitir. ekil zerinde ayrca, kolon ve
kiri eilme rijitliklerinin oran da grlmektedir. Burada EI o kiri eilme rijitliidir ve
EI o = E I kiris = 21 107 11770 108 = 24717 kNm2
deerini almaktadr.
Birim yerdeitirme ve ykleme sabitleri
(AB) ubuu : N = 0 olduundan, birinci mertebe teorisine ait birim yerdeitirme
sabitleri kullanlacaktr.
Prof. Dr. Erkan zer
1/19
26.02.2009
1160 kN
17.4 kN/m
29 kN
EI O
8.00
1.55 EI O
C
8.00
ekil 3.27 Hesap ykleri ( Ph = 1.45Pi )
AB
m A A =
3EI o
= 0.3750 EI o
8
MAB
1
= 17.4 8.0 2 = 139.2 kNm
8
(AC) ubuu : Balangta, hesap yklerinden oluan normal kuvvet

N AC 1160 + 17.4 4.0 = 1229.6 kN
olarak tahmin edilecektir. Bu normal kuvvete kar gelen L katsays
(L ) AC
= L AC
N AC
1229.6
= 8.0
= 1.43
24717 1.55
EI AC
deerini almaktadr.
AC kolonunun birim yerdeitirme sabitleri Tablo 3.1den yararlanarak, dorusal
interpolasyon ile elde edilir.
m AAC
A = 3.720
EI AC 3.720 1.55
=
EI o = 0.7208 EI o
L
8
mCAC
A =
2.073 1.55
EI o = 0.4016 EI o
8
m AAC
=
5.792 1.55
EI o = 0.1403EI o
8.0 2
t AAC
=
9.537 1.55
EI o = 0.0289 EI o
8.03
kinci mertebe teorisine ait birim yerdeitirme sabitleri Blm 3.3.2.5te verilen yaklak
formller ile de hesaplanabilirler :
AC
A A
4 1.55EI o 1.432
=
1
= 0.7222 EI o
8.0
30
mCAC
A = 0.4007 EI o
Prof. Dr. Erkan zer
m AAC
= 0.1404 EI o
2/19
t AAC
= 0.0289 EI o
26.02.2009
L = 1.43 iin hesaplanan yaklak deerlerin bal hatas % 0.2
Grld gibi,
dolaylarndadr.
Denge denklemleri
=0
AB
A m AA + m AACA + AC m AAC + MAB = 0

1.0958 EI o A + 0.1403EI o AC + 139.2 = 0
AB
=0
A t AACA + AC t AAC + H = 0
0.1403EI o A + 0.0289 EI o AC + 29.0 = 0
Denklem takmnn zm ile bilinmeyenler
A =
3.823
EI o
AC =
1022.0
= 0.0414 m
EI o
olarak bulunur.
U momentleri
U momentleri, u kuvvetleri ile u yerdeitirmeleri arasndaki bantlar yardmyla
hesaplanr.
M AB = 139.2 + 3.823 0.3750 = 140.63 kNm

M AC = 3.823 0.7208 1022.0 0.1403 = 140.63 kNm
M CA = 3.823 0.4016 1022.0 0.1403 = 141.85 kNm
AC kolonundaki normal kuvvet ise
N AC = 1160.0 + 17.4 4.0 +
140.63
= 1247.2 kN
8 .0
olarak bulunur. Bu deer hesabn balangcnda tahmin edilen deere yeterince yakn
olduundan (bal hata: % 1.4) hesabn tekrarlanmasna gerek olmamaktadr.
Yukarda hesaplanan eilme momentleri yardm ile izilen eilme momenti diyagram ve
A dm noktasnn yatay yerdeitirmesi ekil 3.28de verilmitir. Diyagramda parantez
iinde verilen deerler, hesap ykleri altnda birinci mertebe teorisine gre hesaplanan
eilme momentlerini ve yatay yerdeitirmeyi gstermektedir.
-140.63
(-123.95)
=4.14 cm
(2.57)
2.99 m
(-123.95)
-140.63
77.76
(84.12)
52.02 kN
-141.85 kNm
(108.18)
ekil 3.28 Eilme momenti diyagram ve yatay yerdeitirme

Prof. Dr. Erkan zer
3/19
26.02.2009
Kesit hesaplar
Sistemin, hesap ykleri altnda, ikinci mertebe teorisine gre hesab ile elde edilen kesit
zorlar iin yaplan gerilme kontrolleri aada grlmektedir.
M 140.63 10 6
= 197 N/mm2 < 235 N/mm2 = akma
=
3
W
713 10
(AB) ubuu :
(AC) ubuu :
N M 1247.2 10 3 141.85 10 6
= +
= 223 N/mm2 < 235 N/mm2
=
+
2
3
F W
113 10
1260 10
(AC) kolonunda eilme momenti diyagramnn izilmesi

AC kolonunda, ikinci mertebe etkileri nedeniyle erisel olan M diyagram (3.33) bants
yardm ile izilecektir, ekil 3.29.
N
140.63
-140.63
A
-74.12
0.80
8.00
75.64
x
T
141.85 kNm
141.85 kNm
ekil 3.29 AC kolonunda eilme momenti diyagramnn elde edilmesi

M ij = M CA = 141.85 kNm ,
U kuvvetleri:
x
= 0.25
L
iin
M ( x / L = 0.25) =
M ji = M AC = 140.63 kNm
x
L
x = L = 0.25 1.43 = 0.36

140.63 0.3523 + 141.85 0.8772
= 75.64 kNm
0.9901
benzer ekilde, ubuun dier drtte bir noktalarndaki eilme momentleri
M ( x / L = 0.50) = 0.80 kNm

M ( x / L = 0.75) = 74.12 kNm
olarak bulunur.
Prof. Dr. Erkan zer
4/19
26.02.2009
3.3.4
Burkulma Yknn Bulunmas
Burkulma yknn nceki blmlerde verilen tanm uyarnca, sisteme etkiyen ykler
aralarndaki oran sabit kalacak ekilde artarak burkulma yk ad verilen bir PB snr
deerine ulanca yerdeitirmeler sonsuz olur ve sistem burkularak ger. Burkulma yk
altnda, A yntemi denklem takmnn katsaylar matrisinin determinant deeri sfr
olmaktadr.
det (PB) = 0
(3.34)
a) Determinant Kriteri le Burkulma Yknn Hesab

Burkulma yknn hesab iin, sistem nce iletme ykleri altnda birinci mertebe veya
ikinci mertebe teorisine gre hesaplanr veya d ykler statike edeer olarak dm
noktalarna aktarlr. Bylece, ubuklardaki normal kuvvetler P yk parametresine bal
olarak belirlenir, ekil 3.30.
N~ 0
N1
N2
(Pi )
(Pi )
ekil 3.30 D yklerin dm noktalarna aktarlmas

Bu normal kuvvetler iin ubuklarn birim yerdeitirme sabitleri hesaplanarak sistemin
katsaylar matrisi oluturulur ve katsaylar matrisinin det (P) determinant deeri bulunur.
birim
yerdeitirme
sabitleri
katsaylar
matrisi
det (P)
P yk parametresi arttrlarak bu ilemler tekrarlanrsa, det (P) = 0 yapan en kk yk

parametresi sistemin PB burkulma yk olarak elde edilir.
b) Yk Artm Yntemi ile Burkulma Yknn Hesab
Blm 3.2.2de akland ekilde, sistem artan d ykler iin ikinci mertebe teorisine
gre hesaplanarak P - P/ diyagram izilir ve P/ = 0 yapan PB burkulma yk bulunur.
Baz durumlarda, yap sisteminin tmnn burkulma konumuna gelmesinden nce, sistemi
oluturan elemanlarn bazlarnda blgesel burkulma meydana gelebilir. Sistemin
gmesine neden olabilen bu durumun belirlenmesi iin, sz konusu elemanlarn
ekildeitirme durumunu tanmlayan yerdeitirme bileenlerinin bilinmeyenlerin arasna
Prof. Dr. Erkan zer
5/19
26.02.2009
katlmas uygun olmaktadr. Bylece, blgesel burkulma halinde de katsaylar matrisinin

determinant deerinin sfr olmas salanabilir.
3.3.5
Burkulma Boylarnn Hesab
a) Burkulma Modu
Bir yap sisteminin burkulma srasndaki ekildeitirme durumu burkulma modu olarak
tanmlanr. Dier bir deyile burkulma modu, burkulma srasnda yerdeitirmeleri sonsuza
giden sistemde, yerdeitirme bileenleri arasndaki oranlar ifade etmektedir, ekil 3.31.
burkulma modu
ekil 3.31 Burkulma modu

b) Burkulma Boyu
Bir ubuun burkulma boyu, bu ubuk ile ayn burkulma ykne sahip olan iki ucu
mafsall bir ubuun boyu olarak tanmlanr.
ekil 3.32de, eitli snr koullarna sahip olan tek ubuklu sistemlerin burkulma ykleri
ve burkulma boylar verilmitir.
burkulma modu
P
l K=0.7L
EI
EI
l K =0.5L
EI
EI
l K=2L
dnm
noktas
Burkulma yk : PB =
2 EI
Burkulma boyu : l K = L
L2
PB =
2 EI
PB =
(0.7 L )2
l K = 0.7 L
4 2 EI
L2
l K = 0.5L
PB =
2 EI
4L2
l K = 2L
ekil 3.32 Tek ubuktan oluan sistemlerde burkulma boylar
Prof. Dr. Erkan zer
6/19
26.02.2009
Grld gibi burkulma boyu, tek ubuktan oluan sistemlerde, moment sfr noktalar
(dnm noktalar) arasndaki uzakla eittir.
c) Burkulma Boyunun Hesab
L deeri (L ) B ile
PB burkulma yk altnda, sistemdeki herhangi bir ubuun

gsterilirse, bu ubuun burkulma yk
(L )B
NB
=L
EI
NB =
(L )2B EI
L2
(3.35)
olur. Tanm uyarnca, bu deer l K boyundaki iki ucu mafsall ubuun burkulma ykne
eitlenirse, l K burkulma boyu iin
NB
(L )2B EI 2 EI
=
=
2
2
K
lK =
L
(L )B
(3.36)
elde edilir.
Uygulama : Aadaki dm noktalar hareketli erevelerde (ekil 3.33), kiri ve kolon

rijitliklerinin oranna bal olarak kolon burkulma boyunun deiimi incelenecektir.
P
P
I kiri
I kiri
L
I kolon
(a)
I kolon
(b)
ekil 3.33 Dm noktalar hareketli tek katl ereve
(a) durumu :
(b) durumu :
I kiris
=
I kolon
iin
lK = L
I kiris
=0
I kolon
iin
l K = 2L
I kiris
=
I kolon
iin
l K = 2L
I kiris
=0
I kolon
iin
lK =
Prof. Dr. Erkan zer
7/19
(oynak sistem)
26.02.2009
Problem: ekil 3.34te verilen dm noktalar sabit erevelerde, kiri ve kolon

rijitliklerinin oranna bal olarak kolon burkulma boyunun deiimini inceleyiniz.
P
P
I kiri
I kiri
L
I kolon
I kolon
(a)
(b)
ekil 3.34 Dm noktalar sabit tek katl ereve
rnek 3.3
rnek 3.2de ikinci mertebe teorisine gre hesaplanarak eilme momenti diyagram izilen
sistemin (ekil 3.35) burkulma yk parametresi (burkulma yknn iletme ykne
oran) hesaplanacak ve kolon burkulma boyu bulunacaktr. Sistemin dzlemi dndaki
burkulmasnn nlendii varsaylmaktadr.
800 kN
12 kN/m
20 kN
IPE 330
B
8.00
HE 300 A
C
8.00
ekil 3.35 Sistem ve iletme ykleri (Pi = 1)

Sisteme etkiyen ykler statike edeer olarak dm noktalarna aktarlm ve bylece
iletme yklerinden dolay AC kolonunda oluan normal kuvvet
N AC 800 + 12 4.0 = 848 kN
olarak tahmin edilmitir, ekil 3.36.
848 kN
ekil 3.36 Edeer sistem (Pi = 1)

Prof. Dr. Erkan zer
8/19
26.02.2009
P = Pi = 1.00 iin hesap

(AB) ubuu : N AB = 0
( L )AB = 0
(AC) ubuu : N AC = 848 kN
( L )AC = 8.0
848
= 1.19
24717 1.55
Tablo 3.1den interpolasyon ile
mAAC
A = 3.807
1.55 EI o
= 0.7376 EI o
8.0
AB
m A A = 0.3750 EI o
m AAC = t AACA = 5.856

t AAC
= 10.297
1.55 EI o
= 0.1418 EI o
8 .0 2
1.55 EI o
= 0.0312 EI o
8.03
EI o = 1 iin denklem takmnn katsaylar matrisi ve determinant deeri

m AB
+ m AACA
= AA
t AACA
m AAC 1.1126 0.1418

=
t AAC 0.1418 0.0312
det = 1.1126 0.0312 0.1418 2 = 14.606 10 3 > 0

olmaktadr.
Yk parametresinin artan deerleri iin hesap
Yk parametresinin artan deerleri iin elde edilen sonular Tablo 3.4 zerinde verilmitir.
(L ) AC
= 8.0
848P
= 1.190 P
1.55 24717
Tablo 3.4 eitli yk parametreleri iin det deerleri ( EI o = 1 iin)

P
(L ) AC
m AACA
m AAC = t AACA
t AAC
10 3 det
2.00
1.683
0.6989
0.1383
0.0260
8.795
3.00
2.061
0.6581
0.1347
0.0208
3.344
4.00
2.380
0.6157
0.1309
0.0155
-1.779
3.65
2.273
0.6312
0.1323
0.0174
0.005 0
P = 3.00
iin
det = 3.344 10 3
P = 4.00
iin
det = 1.779 10 3
olduundan, dorusal interpolasyon ile

P = 3.00 + (4.00 3.00 )
Prof. Dr. Erkan zer
3.344
= 3.65
3.344 + 1.779
9/19
26.02.2009
elde edilir.
P = 3.65
iin
det = 0.005 10 3 0
olduundan, sistemin burkulma yk parametresi PB = 3.65 olarak bulunur. Buna gre,

sistemin burkulma gvenlik katsays
e2 =
PB
= 3.65 > 2.50
Pi
deerini almaktadr.
(AC) kolonunun burkulma boyunun hesab
Burkulma yk iin
(L ) AC , B = L AC
N AC , B
EI AC
= 8 .0
848 3.65
= 2.273
1.55 24717
olduundan, AC kolonunun burkulma boyu
lK = L
(L ) AC , B
= 8.0
2.273
= 1.38 8.0 = 11.04 m
olarak bulunur.
3.4
Matris Yerdeitirme Yntemi ile kinci Mertebe Teorisine Gre Hesap
3.4.1
Matris Yerdeitirme Yntemi
Bu blmde, ikinci mertebe teorisine gre hesaba temel oluturmak amacyla, Matris
Yerdeitirme Yntemi ksaca gzden geirilecektir. Matris Yerdeitirme Yntemi ile
ilgili ayrntl bilgi [1], [3], [6] numaral kaynaklardan salanabilir.
3.4.1.1 Dzlem ubuk Sistemler

a) Tanmlar
a.1) ubuk eksen takm (zel eksen takm)
Doru eksenli dzlem ubuklarda u kuvvetlerinin ve u yerdeitirmelerinin tanmna
esas olan ubuk eksen takm pozitif ynleri ile birlikte ekil 3.37de gsterilmitir.
6
5
2
j
1
4
ekil 3.37 ubuk eksen takm
Prof. Dr. Erkan zer
10/19
26.02.2009
a.2) U kuvvetleri
ubuk ularndaki i kuvvet bileenlerine u kuvvetleri denilmektedir. Pozitif ynleri A
ynteminin ayndr, ekil 3.38.
P6
P5
P2
j
P3
P1
P4
ekil 3.38 U kuvvetleri
ubuk u kuvvetleri matrisleri (3.37) bants ile tanmlanmtr.
[ p]
[ p] = i
[ p ] j
P1
[ p ]i = P5
P6
[ p] j
P2
= P3
P4
(3.37)
a.3) U yerdeitirmeleri
U yerdeitirmeleri ubuk ularndaki yerdeitirme bileenleridir. Pozitif ynleri A
ynteminin ayndr, ekil 3.39.
D6
D5
D2
j
D3
D1
D4
ekil 3.39 U yerdeitirmeleri
ubuk u yerdeitirmeleri matrisleri aada verilmilerdir.
[d ]
[d ] = i
[d ] j
D1
[d ]i = D5
D6
[d ] j
D2
= D3
D4
(3.38)
b) U kuvvetleri ile u yerdeitirmeleri arasndaki bantlar

U kuvvetleri ile u yerdeitirmeleri ve d ykler arasndaki bantlar, matris formunda
[ p ]i = [ k ]ii [ d ]i + [ k ]ij [ d ] j + [ po ]i
(3.39a)
[ p ] j = [ k ] ji [ d ]i + [ k ] jj [ d ] j + [ po ] j
(3.39b)
Prof. Dr. Erkan zer
11/19
26.02.2009
eklinde yazlabilir. Burada
[k ]ii ,........
birim yerdeitirme (rijitlik) matrislerini
[ po ]i ,......
ykleme matrislerini
gstermektedir.
c) Birim yerdeitirme (rijitlik) matrisleri

Bir (ij) ubuunun (i) ucundaki u yerdeitirmelerinin birim deerlerinden dolay ayn
uta meydana gelen u kuvvetlerinden oluan (33) boyutundaki [k ]ii rijitlik matrisinin
elemanlar
P1
P5
P6
[k ]ii
D1
D5
D6 = 1
k11
= k 51`
k 61
k15
k16
k 56
k 66
k 55
k 65
(3.40)
eklinde verilmitir. [k ]ij , [k ] ji , [k ] jj matrisleri de benzer ekilde tanmlanabilmektedir.

Bu matrisler arasnda
Betti kartlk teoremi uyarnca
simetrik ubuklarda, simetri zelliinden :
[k ]ii = [k ]Tii
(3.41a)
[k ]ij = [k ]Tji
(3.41b)
[k ] jj = [k ]Tjj
(3.41c)
[k ] jj = [k ]ii
(3.42)
bantlar bulunmaktadr.
d) Ykleme matrisleri
U yerdeitirmeleri sfr iken, d yklerden oluan u kuvvetlerini ieren matrislere
ykleme matrisleri denir, ekil 3.40. Ykleme matrisleri A ynteminde tanmlanan
ykleme sabitlerinden meydana gelmektedir.
P20
P50
P10
P30
i
P60
P40
L
ekil 3.40 D yklerden oluan u kuvvetleri
Prof. Dr. Erkan zer
12/19
26.02.2009
Bir (ij) ubuunun ykleme matrisleri aada tanmlanmtr.
[ po ]
[ po ] = p i
[ o ] j
[ po ]i
P10
= P50
P60
[ po ] j
P20
= P30
P40
(3.43)
e) Ortak eksen takm ve dntrme matrisi

Matris Yerdeitirme Yntemi ile hesapta, dm noktalarnn denge denklemleri
yazlrken, ubuklarn zel eksenlerine gre tanmlanm olan u kuvvetlerinin ortak bir
eksen takmna dntrlmesi gerekmektedir. ekil 3.41de sisteme ait ortak eksen takm
tanmlanm ve bir (ij) ubuunun ubuk eksen takm ve ortak eksen takmndaki
byklkleri bir arada gsterilmitir.
1x 1
5x
i
6
L y = y j -yi
2 2x
6x
3x
3
j
4
4x
x
y
L x = x j-x i
Ortak eksen takm
ekil 3.41 Ortak eksen takm

Burada
1, 2,........, 6
: (ij) ubuk eksen takmndaki byklkleri
1x, 2x,....., 6x
: (ixjx) ortak eksen takmndaki byklkleri
: ij ekseninin x ekseni ile yapt ay (saat akrebi ynnde pozitif)
gstermektedir.
f) Ortak eksen takmndaki u kuvvetleri ve u yerdeitirmeleri

Ortak eksen takmndaki
[ p]ix
P1x
= P5 x
P6 x
[ p ] jx
P2 x
= P3 x
P4 x
(3.44)
u kuvvetleri ekil 3.42de
Prof. Dr. Erkan zer
13/19
26.02.2009
P1x
P5x
P2x
P6x
P3x
j
P4x
ekil 3.42 Ortak eksen takmndaki u kuvvetleri
[d ]ix
D1x
= D5 x
D6 x
[d ] jx
D2 x
= D3 x
D4 x
(3.45)
u yerdeitirmeleri de ekil 3.43te gsterilmilerdir.
D1x
D5x
D2x
D6x
D3x
j
D4x
ekil 3.43 Ortak eksen takmndaki u yerdeitirmeleri

U kuvvetleri ve u yerdeitirmelerinin dntrlmesi
ubuk eksen takmndaki u kuvvetleri ve u yerdeitirmelerini ortak eksen takmna

dntrmek iin (33) boyutundaki bir [T2 ] dntrme matrisinden yararlanlr.
Bir (ij) ubuunun (i) ve (j) ularndaki dntrme matrisleri, asna bal olarak
[T2 ]i
0
1
= 0 cos
0 sin
sin
cos
0
[T2 ] j
0
1
= 0 cos
0 sin
sin
cos
0
(3.46)
eklinde yazlabilir.
[T2 ]
dntrme matrisi ortogonaldir. Buna gre
[T2 ]T = [T2 ]1
(3.47)
zellii bulunmaktadr.
Prof. Dr. Erkan zer
14/19
26.02.2009
Ortak eksen takmndaki u kuvvetleri ve u yerdeitirmeleri matrisleri, ubuk eksen

takmndaki matrislere bal olarak
[ p ]ix = [T2 ]i [ p ]i
[ p ] jx = [T2 ] j [ p] j
(3.48)
[d ]ix = [T2 ]i [d ]i
[d ] jx = [T2 ] j [d ] j
(3.49)
eklinde elde edilirler. Benzer ekilde, ubuk eksenlerindeki byklklerin elde edilmesi
iin
[ p]i = [T2 ]i1 [ p]ix = [T2 ]Ti [ p]ix
[ p ] j = [T2 ]Tj [ p ] jx
(3.50)
[d ]i = [T2 ]Ti [d ]ix
[d ] j = [T2 ]Tj [d ] jx
(3.51)
dntrme formllerinden yararlanlr.
g) Ortak eksen takmndaki u kuvvetleri ile u yerdeitirmeleri arasndaki bantlar

Ortak eksen takmnda, u kuvvetleri ile u yerdeitirmeleri ve d ykler arasndaki
bantlar
[ p ]ix = [k ]ixix [d ]ix + [k ]ixjx [d ] jx + [ p o ]ix
(3.52a)
[ p] jx = [k ] jxix [d ]ix + [k ] jxjx [d ] jx + [ po ] jx
(3.52b)
eklindedir. Burada
[k ]ixix ,......... :
[ p o ]ix ,........ :
ortak eksen takmndaki ubuk birim yerdeitirme (rijitlik) matrislerini

ortak eksen takmndaki ubuk ykleme matrislerini
gstermektedir.
h) ubuk rijitlik ve ykleme matrislerinin dntrlmesi

ubuk eksen takmndaki [k ]ii ,.... rijitlik matrislerine ve [ p o ]i , .... ykleme matrislerine
bal olarak, ortak eksen takmndaki [k ]ixix ,.... rijitlik matrisleri ve

matrisleri dntrme ile elde edilebilir.
[ p o ]ix ,....
ykleme
Rijitlik matrislerinin dntrlmesi iin
[k ]ixix = [T2 ]i [k ]ii [T2 ]Ti
(3.53a)
[k ]ixjx = [T2 ]i [k ]ij [T2 ]Tj
(3.53b)
[k ] jxix = [k ]Tixjx
(3.53c)
[k ] jxjx = [T2 ] j [k ] jj [T2 ]Tj
(3.53d)
bantlarndan, ykleme matrislerinin dntrlmesi iin

Prof. Dr. Erkan zer
15/19
26.02.2009
[ po ]ix = [T2 ]i [ po ]i
(3.54a)
[ po ] jx = [T2 ] j [ po ] j
(3.54b)
bantlarndan yararlanlr.
i)
Denge denklemleri
Dm noktalarndaki denge koullarn ifade eden denklemler, (n) adet dm noktas

iin toplu olarak yazlrsa
[ S ][ d ] + [ po ] = [ q ]
(3.55)
matris denklem takm elde edilir. Burada
[S ] : (3n3n) boyutundaki sistem rijitlik matrisini

[d ] : dm noktalarnn bilinmeyen yerdeitirmeleri matrisini
[ po ] : sistem ykleme matrisini (3n1)
[q] : dm noktas ykleri matrisini (3n1)
(3n1)
gstermektedir. Sistem rijitlik ve ykleme matrisleri, ortak eksen takmndaki ubuk rijitlik
ve ykleme matrislerinin uygun ekilde bir araya gelmesi ile olumaktadr, [6].
3.4.1.2 Uzay ubuk Sistemler

Dzlem ubuk sistemler iin yaplan tanmlamalar ve verilen bilgiler uzay ubuk sistemler
iin de benzer ekilde geerlidir. Ancak, uzay ubuk sistemlerde ubuk u kuvvetleri ve u
yerdeitirmelerinin says (12) olmakta, buna paralel olarak matrislerin mertebeleri de
artmaktadr, ekil 3.44.
P5
P11
P2
P8
i P1
P4
P3
P7
P10
P9
P6
P12
moment vektr
ekil 3.44 Uzay ubuklarda u kuvvetleri
3.4.2
Dzlem ubuk Sistemlerin kinci Mertebe Teorisine Gre Hesab
3.4.2.1 Varsaymlar
Geleneksel yerdeitirme yntemi iin yaplan varsaymlar Matris Yerdeitirme
Ynteminde de aynen geerlidir. Buna gre, ubuklarn doru eksenli, prizmatik olduklar
ve normal kuvvetin ubuk boyunca sabit olduu varsaylmaktadr. Bu koullar
salamayan ubuklar yeter derecede kk paralara blnerek idealletirilebilirler.
Prof. Dr. Erkan zer
16/19
26.02.2009
3.4.2.2 ubuk Rijitlik Matrisleri

ubuk rijitlik matrislerinin elemanlar ikinci mertebe teorisine ait birim yerdeitirme
sabitlerinden olumaktadr. Rijitlik matrisleri oluturulurken, geleneksel yerdeitirme
ynteminde terkedilen, ubuk ekseni dorultusundaki k33, k35, k53 ve k55 birim
yerdeitirme sabitleri de hesaba katlmaldr. Bu terimler ikinci mertebe teorisinde
k 33 = k 35 = k 53 = k 55 = ni =
EF N EF

L
L
L
(3.56)
deerini almaktadrlar. Burada EF ubuk uzama rijitliini ve N normal kuvveti

gstermektedir. (3.56) ifadesinde normal kuvvet basn iken pozitif olarak alnacaktr.
Buna gre, ikinci mertebe teorisine ait [k ]ii ve [k ]ij
ubuklarn birim yerdeitirme sabitleri cinsinden ifadeleri
II
[k ]
k11
= k 51
k 61
[k ]
k12
= k 52
k 62
II
ii
II
ij
k16 mii
k 56 = 0
k 66 t ii
k15
k 55
k 65
k14 mij
k 54 = 0
k 64 t ij
k13
k 53
k 63
n i
0
0
n i
0
II
ubuk rijitlik matrislerinin
mi
0
t i
(3.57)
mi
0
t i
(3.58)
eklindedir. Bu matrislerdeki birim yerdeitirme sabitleri, ubuklarn ikinci mertebe

N
teorisine ait L = L
parametrelerine bal olarak, Blm 3.3.2.3te verilen formller
EI
ile hesaplanacaklardr.
Dier rijitlik matrisleri ise
[k ]IIji = [k ]ijII
[k ]IIjj = [k ]iiII
(3.59)
bantlar ile elde edilirler.
3.4.2.3 ubuk Ykleme Matrisleri

ubuk ykleme matrislerinin elemanlar ikinci mertebe teorisine ait ykleme sabitlerinden
olumaktadr. rnein, dzgn yayl yk etkisindeki iki ucu ankastre bir ubukta ykleme
matrisleri
[ po ]i
II

P10 M ij

= P50 = 0
P60 qL

2
[ po ] j
II
P20 M ji
= P30 = 0
P40 qL

2
(3.60)
eklindedir.
Prof. Dr. Erkan zer
17/19
26.02.2009
Bu matrislerdeki Mij ve Mji ankastrelik momentleri, ubuklarn ikinci mertebe teorisine
N
parametrelerine bal olarak, Blm 3.3.2.4te verilen formller ile
EI
hesaplanacaklardr.
ait L = L
3.4.2.4 ubuk Rijitlik ve Ykleme Matrisleri iin Yaklak fadeler

Geleneksel yerdeitirme ynteminde ikinci mertebe teorisine ait birim yerdeitirme ve
ykleme sabitleri iin verilen yaklak formllerden Matris Yerdeitirme Ynteminde de
yararlanlabilir.
Bu durumda, ubuk rijitlik matrisleri, birinci mertebe teorisine ait rijitlik matrisi ile ikinci
mertebe etkilerini temsil eden bir matrisin fark olarak ifade edilebilmektedir. Buna gre,
II
II
ikinci mertebe teorisine ait [k ]ii ve [k ]ij rijitlik matrisleri iin
[k ]
= [k ]ii [k ]ii = [k ]ii
II
ii
[k ]ijII = [k ]ij [k ]ij = [k ]ij
2 / 15 L2
N

0
L
L / 10
0 L / 10
1
0
0 6 / 5
L2 / 30 0 L / 10
N
0
1
0
L
L / 10
0 6 / 5
(3.61)
(3.62)
formlleri yazlabilir. Bu formllerde, [k ]ii ve [k ]ij birinci mertebe teorisine ait ubuk
rijitlik matrislerini, [k ]ii ve [k ]ij ikinci mertebe etkilerini temsil eden fark matrisleri,
N ise normal kuvveti (basn olmas halinde pozitif) gstermektedir.
Dier rijitlik matrisleri de
[k ]IIji = [k ]ijII
[k ]IIjj = [k ]iiII
(3.59)
bantlar ile hesaplanrlar.

Benzer ekilde, ikinci mertebe teorisine ait ykleme matrisleri, rnein dzgn yayl yk
iin
[ po ]i
II
qL2
12
( L ) 2
1 +
60
0
,
qL
[ po ] j
II
qL2
12
( L ) 2
1 +
60
qL
(3.63)
eklini almaktadr.
Prof. Dr. Erkan zer
18/19
26.02.2009
3.4.2.5 kinci Mertebe Teorisine Gre Hesap

Gerek normal kuvvetleri balangta bilinen sistemlerin, gerekse normal kuvvetleri
balangta belirli olmayan sistemlerin Matris Yerdeitirme Yntemi ile ikinci mertebe
teorisine gre hesabnda izlenen yol A Ynteminde aklanan yolun ayndr.
ubuk rijitlik ve ykleme matrisleri iin Blm 3.4.2.4te verilen yaklak formllerin
kullanlmas halinde, sisteme ait matris denklem takm
([S ] [S ])[d ] + [ p o ] = [q ]
(3.64)
eklini alr. Bu denklemde, [S ] matrisi birinci mertebe teorisine ait sistem rijitlik matrisini,
[S ] matrisi ise ikinci mertebe etkilerini ifade eden fark matrisi gstermektedir.
3.4.2.6 Burkulma Yknn Bulunmas

Burkulma yknn hesabnda, determinant kriteri veya yk artm yntemi geleneksel
yerdeitirme ynteminde aklanan ekilde uygulanabilir.
Birim yerdeitirme sabitleri iin yaklak formllerin kullanlarak denklem takmnn
(3.64) eklinde dzenlenmesi halinde, ikinci mertebe teorisine ait ([S ] [S ]) rijitlik
matrisinin determinant deerini sfr yapan en kk yk parametresi sistemin PB
burkulma ykn vermektedir.
3.4.3
Uzay ubuk Sistemlerin kinci Mertebe Teorisine Gre Hesab
Uzay ubuk sistemlerin ikinci mertebe teorisine gre hesabnda, genel olarak, dzlem
sistemler iin gelitirilen yntemler aynen uygulanamazlar. nk bu durumda, normal
kuvvetlerden meydana gelen ikinci mertebe etkilerine ek olarak, dier i kuvvetlerden
oluan ikinci mertebe etkileri de nem kazanabilir.
Bununla birlikte, uygulamada genellikle karlald gibi, yalnz normal kuvvetten oluan
ikinci mertebe etkilerinin nemli olmas halinde, dzlem ubuk sitemlerin ikinci mertebe
teorisine gre hesab iin gelitirilen yntemler matrislerin mertebeleri ykseltilerek aynen
uygulanabilirler. Ancak bu durumda, normal kuvvetin Saint Venant burulmasnda (uniform
burulma) oluturduu ikinci mertebe etkilerinin de gznne alnmas gerekmektedir.
Buna gre, burulma dorultusundaki ikinci mertebe rijitlik terimleri
k44 = k4,10 = k10,4 = k10,10 =
GI t N I p
L
L F
(3.65)
eklini almaktadr. Burada, GIt ubuk enkesitinin burulma rijitliini, N normal kuvveti
(basn olmas halinde pozitif), Ip polar atalet momentini ( I p = ( x 2 + y 2 )dF ), F ise
enkesit alann gstermektedir.
Uniform olmayan burulma, sistemde simetrik olmayan en kesitli ubuklarn bulunmas ve
blgesel stabilite problemlerinin incelenmesi gibi zel durumlarda, eilme momentleri ve
kesme kuvvetlerinden oluan ikinci mertebe etkilerinin de gznne alnmas gerekebilir.
Bu durumda izlenecek yol ile ilgili iki farkl yaklam [1] ve [6] numaral kaynaklarda
verilmitir.
Prof. Dr. Erkan zer
19/19
26.02.2009
4.2
Dorusal Olmayan ekildeitirmelerin Srekli Olmas Hali
Malzeme bakmndan dorusal olmayan yap sistemlerinde, dorusal olmayan

ekildeitirmelerin sistem zerinde srekli olarak yayldnn gznne alnmas halinde,
yk parametresi - yerdeitirme bantlarnn (kapasite erilerinin) belirlenmesi ve gme
yklerinin hesab amacyla gelitirilen yntemler hakknda bilgi verilecektir.
4.2.1
Kuvvet Yntemi le Hesap
Hesab istenen sistemde d etkilerden meydana gelen kesit zorlar, ekildeitirmeler ve

yerdeitirmelerin zm olabilmeleri iin salanmas gereken koullar tanedir:
1- denge denklemleri,
2- bnye bantlar (i kuvvet - ekildeitirme bantlar),
3- geometrik sreklilik denklemleri.
Kuvvet yntemi ile hesapta, sistemin (n) statik serbestlik derecesine eit sayda, denge
denklemlerini salayan P1 , P2 ,..., Pn i kuvvet durumlar (homojen zmler) ile d
etkilerden oluan ve denge denklemlerini salayan Po zel zm belirlenir. Bu durumda
denge koullarn salayan genel zm iin
n
P = Pi X i + Po
(4.43)
i =1
bants yazlabilir. Burada, Xi (i=1,2,...,n) sabit bilinmeyen katsaylarn gstermektedir.

Yukardaki genel zmn sistemin gerek zm olabilmesi iin Xi bilinmeyen
katsaylar yle deerler almaldr ki, bu zme bal olarak bnye denklemleri ile
hesaplanan ekildeitirmeler ve yerdeitirmeler geometrik sreklilik koullarn salam
olsun. Bu koullar ifade eden geometrik sreklilik denklemleri zlerek belirlenen Xi
bilinmeyen katsaylar (4.43) denge denklemlerinde yerlerine konularak elde edilen genel
zm sistemin zmn verir.
Kuvvet yntemi ile hesapta kullanlan baz temel tanmlar aada verilmitir.
Esas sistem: Hesab istenen sistemde yaplan (n) adet kesimle elde edilen izostatik veya
hiperstatik bir sistemdir.
Bilinmeyenler : Yaplan kesimlerle kaldrlan i kuvvetler veya i kuvvet gruplardr.
Saylar (n)ye eittir ve X1, X2,..., Xn ile gsterilirler.
Birim bilinmeyenler : X 1 = 1 , X2 = 1,..., Xn = 1 i kuvvetleri veya i kuvvet durumlardr.
4.2.1.1 Dzlem ubuk Sistemler
Bu blmde, dzlem ubuk sistemlerin Kuvvet yntemi ile hesab ksaca gzden
geirilecek ve yntemin malzeme bakmndan dorusal olmayan yap sistemlerinin
hesabna nasl uygulanaca ayrntl olarak aklanacaktr.
a) Simgeler
M , N , T : hesab istenen sistemde dorusal olmayan teoriye gre hesaplanan kesit zorlar
,,
: hesab istenen sistemin eilme, uzama ve kayma ekildeitirmeleri
M i , Ni , Ti : esas sistemde Xi = 1 yklemesi iin dorusal teoriye gre bulunan kesit zorlar
M o , N o , To : esas sistemde d ykler altnda, dorusal teoriye gre bulunan kesit zorlar
Prof. Dr. Erkan zer
1/22
12.03.2009
M t , N t , Tt
: esas sistemde scaklk deimesi iin dorusal teoriye gre bulunan kesit
zorlar
M w , N w , Tw : esas sistemde mesnet kmeleri iin dorusal teoriye gre bulunan kesit
zorlar
M p , N p , Tp : esas sistemde dorusal olmayan ekildeitirmeler iin dorusal olmayan
teoriye gre bulunan kesit zorlar
b) Denge denklemleri
Hesab istenen sistemde d etkilerden oluan kesit zorlar, esas sistemde d etkilerden ve
X1 , X 2 ,..., X n bilinmeyenlerinden meydana gelen kesit zorlarnn toplamna eittir. Bu
bant aadaki denklemler ile ifade edilir.
n
M = Mo + M t + M w + Mp + Mi Xi
(4.44a)
i=1
N = No + N t + N w + N p + Ni X i
(4.44b)
i=1
T = To + Tt + Tw + Tp + Ti X i
(4.44c)
i=1
Bilindii gibi, esas sistemin izostatik olmas halinde, scaklk deimesi, mesnet kmesi
ve dorusal olmayan ekildeitirmelerden dolay esas sistemde kesit zorlar
olumamaktadr.
X1, X2,..., Xn bilinmeyenleri hangi deerleri alrlarsa alsnlar, (4.44) denklemleri ile
hesaplanan M , N , T kesit zorlar denge koullarn salarlar. nk, bu denklemlerin
sa tarafndaki byklklerin her biri denge koullarn salamaktadr.
c) Bnye bantlar
Dorusal olmayan malzemeden yaplan dzlem ubuk sistemlerde, i kuvvetler ile
ekildeitirmeler arasndaki bantlar (bnye bantlar) aadaki ekilde ifade
edilebilirler.
t
d
= F1 ( M , N ) + t
ds
d
(4.2a)
du
= F2 ( M , N ) + t t
ds
(4.3a)
dv
T
=
ds GF '
(4.4a)
Burada G kayma modln, F ise

F ' = kF
( k : enkesit ekline bal bir katsay )
(4.45)
eklinde, F enkesit alanna bal olarak hesaplanan kayma alann gstermektedir.

Bu bnye bantlar
K 1 (M , N ) = 0
Prof. Dr. Erkan zer
(4.5a)
2/22
12.03.2009
K 2 ( , ) = 0
(4.6a)
akma (krlma) koullarnn belirledii snrlar iinde geerlidir.
d) Geometrik sreklilik denklemleri

Hesab istenen sistemde, yaplan kesimlerle kaldrlan bilinmeyenler dorultularndaki
geometrik sreklilik koullarn ifade eden sreklilik denklemleri virtel i teoremi ile
dolayl olarak elde edilebilirler.
d
du
dv
ds + N j
ds + Tj ds = J j
ds
ds
ds
(j = 1, 2,...,n)
(4.46)
Burada
Jj : esas sistemde Xj = 1 yklemesinden meydana gelen d kuvvetlerin hesab istenen
sistemin verilen mesnet kmelerinde yapt ii gstermektedir.
ekildeitirmelerinin
(4.46) denklemlerinde , ,
bantlarndaki ifadeleri yerlerine yazlrsa
M F ( M , N ) ds + M
j 1
t t
j
(4.2a), (4.3a), (4.4a) bnye
ds + N j F2 ( M , N ) ds + N j t t.ds + Tj
(j = 1, 2,...,n)
T
ds = J j
GF '
(4.47)
denklemleri elde edilir. Burada M , N , T kesit zorlarnn (4.44) denge denklemlerindeki

ifadeleri yerlerine konarak integraller hesaplanr ve gerekli dzenlemeler yaplrsa
f j ( X 1 , X 2 ,..., X n ) = 0
(j = 1, 2,...,n)
(4.48)
veya ak olarak yazlrsa
f1 ( X1 , X 2 ,..., X n ) = 0
f 2 ( X 1 , X 2 ,..., X n ) = 0
:
:
:
:
f n ( X 1 , X 2 ,..., X n ) = 0
(4.49)
dorusal olmayan denklem sistemi elde edilir.

Bu denklem sistemi zlerek X1, X2,..., Xn bilinmeyenleri tayin edilir. Bu bilinmeyenler
tm koullar saladndan, zme ait kesit zorlar (4.44) denge denklemlerinden,
ekildeitirmeler de bnye bantlarndan hesaplanr. Daha sonra K 1 (M , N ) = 0 veya
K 2 ( , ) = 0 akma (krlma) koullar kontrol edilir. Bir veya daha ok saydaki kesitte
akma koulu alyorsa, sistemin bu ykleri tayamad anlalr.
Yardmc bilgi: Dorusal olmayan denklemlerin zm iin Newton-Raphson yntemi

Aada, bir bilinmeyenli dorusal olmayan denklemlerin zm iin, Newton-Raphson
ardk yaklam ynteminin formlasyonu verilecektir.
Prof. Dr. Erkan zer
3/22
12.03.2009
Dorusal olmayan f (x ) = 0 denkleminin xo kk aranmaktadr. ekil 4.41 den grld

gibi, ardk yaklamn (i ) ve
(i + 1)
sayl admlarnda xo bilinmeyeni iin bulunan xi
ve xi+1 deerleri arasnda

fi
fi ' =
xi xi+1
xi+1 = xi fi ' 1 fi
(4.50)
bants bulunmaktadr. Buna gre, ardk yaklamn her admnda, (4.50) formlnden
yararlanarak bir sonraki adma ait bilinmeyen deeri elde edilir. Herhangi bir adm
sonunda f (x ) 0 olunca xo kk bulunmu olur.
f(x)
fi'
f(x)=0
f(xi )=fi
o
(kk)
f i+1
i+1
i - i+1
ekil 4.41 Newton-Raphson yntemi

Newton-Raphson ardk yaklam ynteminin ok bilinmeyenli dorusal olmayan
denklem takmlarnn zmne nasl uygulanaca Kaynak [7] de aklanmtr.
e) Yerdeitirmelerin hesab
Sistemin herhangi bir (m) noktasndaki bir yerdeitirme bileeni, virtel i denkleminden
yararlanarak, dorusal teoride olduu gibi hesaplanabilir, ekil 4.42.
(m)
(m)
(m)
Yerdeitirmesi
aranan sistem
Birim ykleme
(dorusal teoriye gre)
Kesit zorlar : M , N , T
zostatik sistem
Ksaltma
teoremi
(M ) , (N ) , (T )
ekil 4.42 Virtel i teoremi ile yerdeitirmelerin hesab

Prof. Dr. Erkan zer
4/22
12.03.2009
1. = M
d
du
dv
ds
ds + N
ds + T
ds
ds
ds
(4.51)
Bu denklemde M , N , T , yerdeitirmesi aranan sisteme aranan yerdeitirme

dorultusunda yaplan birim yklemeden dolay dorusal teoriye gre bulunan kesit zorlar
d
du
dv
diyagramlarn, =
, =
, =
ise, yerdeitirmesi aranan sistemin d yklerden
ds
ds
ds
oluan ve (4.2a), (4.3a), (4.4a) bnye bantlar ile hesaplanan ekildeitirmelerini
gstermektedir.
Ksaltma teoremi dorusal olmayan teoride de aynen geerlidir. Bu teorem uyarnca, birim
yklemeden oluan kesit zorlar diyagramlar, yerdeitirmesi aranan sistemden tretilen
herhangi bir izostatik sistemden alnabilmektedir.
dv
( ) dds ds + (N ) du
ds + (T ) ds
ds
ds
1. = M
(4.51a)
f) Gme yknn bulunmas

Gme yknn bulunmas iin, sistem yk parametresinin artan deerleri iin dorusal
olmayan teoriye gre hesaplanr. Bir veya daha ok saydaki kesitte
K 1 (M , N ) = 0
(4.5a)
olmas veya burkulma, byk ekildeitirmeler, byk yerdeitirmeler, betonarme

sistemlerde byk atlaklar meydana gelmesi halinde sistemin gt anlalr,
ekil 4.43.
P
PG
P2
P1
M,N ( )
ekil 4.43 Gme yknn bulunmas
Ardk yaklam yntemi

Malzeme bakmndan dorusal olmayan sistemlerin hesabnda, zellikle bilinmeyen
saysnn fazla olmas halinde, bir ardk yaklam ynteminin uygulanmas gerekli
olmaktadr. nk bu tr sistemlerde, dorusal olmayan
f j ( X 1 , X 2 ,..., X n ) = 0
(j = 1, 2,...,n)
(4.48)
denklem takmnn kurulmas ve zlmesi genellikle uzun hesaplar gerektirmektedir.

Prof. Dr. Erkan zer
5/22
12.03.2009
Ardk yaklam yntemi, ardk yaklamn bir nceki admnda elde edilen
ekildeitirme durumu dolaylarnda bnye bantlarnn dorusallatrlmas esasna
dayanmaktadr.
Bnye bantlarnn dorusallatrlmas iin aada aklanan eitli dorusallatrma
tekniklerinden biri uygulanabilir.
a) Dorusallatrma teknikleri
Fiktif bnye denklemi : Dorusal olmayan bnye bantlarnn dorusallatrlmas
iin, ekil 4.44te tanmlanan fiktif bnye denkleminden yararlanlabilir.
M
fiktif bnye
denklemi
EIf
1
= d
dp
ds
ds
M
EIf
( her kesitte)
ekil 4.44 Fiktif bnye denklemi

Fiktif bnye denkleminde, kesitteki eilme ve uzama ekildeitirmeleri
d p
d
M
=
+
ds EI f
ds
(4.52)
du p
du
N
=
+
ds EF f
ds
(4.53)
eklinde dorusal ve
idealletirilebilmektedir.
dorusal
olmayan
iki
paradan
oluacak
ekilde
Bundan yararlanarak, sistemin her kesiti iin, ardk yaklamn bir nceki admnda
bulunan ekildeitirme durumuna kar gelen nokta civarnda gerek bnye denklemine
yakn olan bir fiktif bnye denklemi seilerek hesap yaplabilir, ekil 4.45.
M
fiktif
gerek
dp
ds
d
ds
( her kesitte)
= d
ds
ekil 4.45 Fiktif bnye denkleminin seilmesi

Prof. Dr. Erkan zer
6/22
12.03.2009
Fiktif bnye denklemleri eitli ekillerde seilebilir.

1- Balang teeti teknii
Fiktif bnye denklemi gerek bnye denkleminin balang teetine paralel olarak alnr,
ekil 4.46. Her admda katsaylar matrisinin yeniden hesaplanmas gerekmez. Ancak her
admda denklem takmnn dorusal olmayan ekildeitirme sabitleri yeniden hesaplanr.
Bu tekniin yaknsaklk hz dktr.
M
fiktif bnye
denklemi
EIf =EI
1
EI
1
gerek bnye
denklemi
dp
ds
d
ds
= d
ds
( her kesitte)
ekil 4.46 Balang teeti teknii

2- Balang kirii teknii
Fiktif bnye denklemi balang noktasndan geen bir doru olarak seilir ekil 4.47. Bu
durumda, katsaylar matrisi her admda yeniden hesaplanr. Buna karlk dorusal
olmayan ekildeitirme sabitleri sfr olmaktadr. Yaknsaklk hz orta dzeydedir.
M
fiktif
gerek
EIf
1
( her kesitte)
d
ds
= d
ds
ekil 4.47 Balang kirii teknii
Prof. Dr. Erkan zer
7/22
12.03.2009
3- Teet teknii
Fiktif bnye denklemi gerek bnye denkleminin teeti olarak seilir, ekil 4.48. Ardk
yaklamn her admnda denklem takmnn katsaylar matrisinin ve sabitlerinin yeniden
hesaplanmas gerekir. Buna karlk, yaknsaklk hz ok iyidir.
M
fiktif
1
EIf
gerek
dp
ds
(-)
= d
d
ds
ds
( her kesitte)
ekil 4.48 Teet teknii

4- Kiri teknii
Fiktif bnye denklemi, son iki admda gerek bnye denklemi zerinde elde edilen iki
noktadan geen bir kiri olarak alnr, ekil 4.49. Teet yntemi gibidir. Ancak teet
aranmas gerekmez. Yaknsaklk hz ok iyidir.
M
fiktif
1
EIf
gerek
dp
ds
(-)
(d ) n-1 (d ) n
ds
ds
= d
ds
( her kesitte)
ekil 4.49 Kiri teknii
b) Yntemin formlasyonu
Ardk yaklam ynteminin formlasyonunda, basitlik asndan, sisteme sadece d
yklerin etkidii ve esas sistemin izostatik olduu gz nne alnacaktr.
Prof. Dr. Erkan zer
8/22
12.03.2009
b1) Denge denklemleri

Hesab istenen sistemde d yklerden oluan kesit zorlar :
n
M = M0 + Mi Xi
(4.54a)
i=1
N = N 0 + Ni X i
(4.54b)
i=1
T = T0 + Ti X i
(4.54c)
i=1
b2) Bnye bantlar

Dorusallatrlm i kuvvet ekildeitirme bantlar (fiktif bnye denklemleri)
d M d p
=
+
ds EI f
ds
(4.52)
dup
du
N
=
+
ds EFf
ds
(4.53)
dv
T
=
ds GF '
(4.4a)
b3) Geometrik sreklilik denklemleri

Geometrik sreklilik koullarn ifade eden
d
du
dv
ds + N j
ds + Tj ds = J j
ds
ds
ds
(j = 1, 2,...,n)
(4.46)
denklemlerinde ekildeitirmelerin (4.52) , (4.53) , (4.4a) dorusallatrlm bnye

bantlarndaki deerleri yerine konarak kesit zorlarnn (4.54) denge denklemlerindeki
ifadeleri yerlerine yazlr ve basitlik asndan sadece eilme momenti ile ilgili terimler gz
nne alnrsa
M jM 0
n
d p
ds
ds
+Mj
+ .... = 0
ds + X i M j M i
EI f
ds
EI f
i=1
( j = 1,2,..., n)
(4.55)
kapal sreklilik denklemleri elde edilir.

Bu denklemler ak olarak yazlrsa
11 X 1 + 12 X 2 + ........ + 1n X n + 10 + 1p = 0
21 X 1 + 22 X 2 + ....... + 2n X n + 20 + 2p = 0
(4.56)
...........
n1 X 1 + n2 X 2 + ....... + nn X n + n0 + np = 0
Prof. Dr. Erkan zer
9/22
12.03.2009
ak sreklilik denklemleri bulunur.

Eilme momenti ile ilgili terimlerin yannda, normal kuvvet ve kesme kuvveti ile ilgili
terimler de gznne alnarak, (4.56) denklem takmndaki katsaylar ve sabitler iin
ji = M j M i
ds
ds
ds
+ N j Ni
+ TjTi
EI f
EFf
GF '
(4.57)
ds
ds
ds
+ N j N0
+ TjT0
EI f
EFf
GF '
d
du
jp = M j p ds + N j p ds
ds
ds
j0 = M j M 0
ifadeleri elde edilir. Bu ifadelerdeki ji
(4.58)
(4.59)
terimleri denklem takmnn katsaylar, jo
terimleri yk sabitleri ve jp terimleri de dorusal olmayan ekildeitirme sabitleri adn

almaktadr.
c) Hesapta izlenen yol

Ardk yaklamn ilk admnda dorusal teoriye gre zm yaplr. Elde edilen
ekildeitirme durumuna bal olarak, dorusallatrma tekniklerinden biri ile, ikinci
d p dup
dorusal olmayan ekildeitirmeleri
adma ait EI f , EFf fiktif rijitlikleri ile
,
ds ds
her kesitte ayr ayr bulunur. rnein teet tekniinin uygulanmas halinde, hesapta izlenen
yol aadaki tabloda ve ekil 4.50 zerinde ematik olarak olarak gsterilmitir.
(4.59)
Rijitlik
d p
ds
EI
(1)
EI f
d p(1)
ds
dorusal teori
jp
(1)
jp
(4.54)
(4.52)
Xi
M , N ,T
(1)
(1)
Xi
Rijitlik
(1)
M , N ,T
( 2)
Xi
(2 )
,N
(2 )
,T
(1)
(2 )
(1)
EI f
( 2)
EI f
d p
ds
d p(1)
ds
dp( 2)
ds
..............
Prof. Dr. Erkan zer
10/22
12.03.2009
2
3
EI
1
(1)
M
(2)
M
(1)
EIf
(2)
EIf
gerek
= d
dp
ds
ds
(1)
(2)
dp
ds
( her kesitte)
ekil 4.50 Teet tekniinin uygulanmas
Ardk iki admda bulunan sonular birbirine yeter derecede yakn olunca hesaba son
verilir.
Her kesitte ve ardk yaklamn her admnda farkl dorusallatrma tekniklerinden biri
uygulanabilir. rnein, balang teeti ve balang kirii tekniklerinin nasl uygulanaca
ekil 4.51 ve ekil 4.52 zerinde ematik olarak aklanmtr.
2
EI
EI
1
(1)
M
(2)
M
EI
gerek
= d
dp
ds
ds
(1)
( her kesitte)
(2)
dp
ds
ekil 4.51 Balang teeti tekniinin uygulanmas
Prof. Dr. Erkan zer
11/22
12.03.2009
(1)
EIf
(1)
M
(2)
M
EI
(2)
EIf
gerek
= d
ds
( her kesitte)
ekil 4.52 Balang kirii tekniinin uygulanmas
Uygulama
Gerek bnye denkleminin iki doru parasndan olumas zel halinde, ikinci adm
sonunda teet ile gerek bnye denklemi aktndan, ardk yaklam hzl olarak
yaknsamaktadr, ekil 4.53.
EI
(1)
(1)
M
(2)
M
2 3 4
(2)
EIf = EIf =...
gerek
= d
dp
dp
=
=...
ds
ds
(1)
(2)
( her kesitte)
ds
ekil 4.53 ki doru parasndan oluan bnye denklemi iin teet tekniinin uygulanmas
Prof. Dr. Erkan zer
12/22
12.03.2009
rnek 4.1
ekil 4.54 te geometrisi ve ykleri verilen sistem malzeme bakmndan dorusal olmayan
teoriye gre hesaplanarak eilme momenti diyagram izilecek ve B yatay
yerdeitirmesi hesaplanacaktr. Hesaplarda, dorusal olmayan ekildeitirmelerin sistem
zerinde srekli olarak yayld gznnde tutulacak ve nceki blmde aklanan ardk
yaklam ynteminden yararlanlacaktr.
40 kN A
5.00
C
8.00
ekil 4.54 Sistem zellikleri

Kiri ve kolon enkesitleri iin ortak olan eilme momenti-erilik (M ) bants
ekil 4.55te verilmitir. ekilden grld gibi, M diyagram koordinat merkezine
gre antimetriktir. Dier bir deyile, enkesitlerin pozitif ve negatif eilme momentleri
etkisindeki M bantlar benzerdir.
M (kNm)
138
120
EI2 = 1000 kNm 2

1
0.020
EI1 = 60000
2
0.002
0.020
(1/m)
120
138
dp
= -0.118
ds
ekil 4.55 Eilme momenti - erilik (M ) diyagram
Prof. Dr. Erkan zer
13/22
12.03.2009
1. adm :
Dorusal elastik teoriye gre hesap
Sistemin hesab iin Kuvvet ynteminden yararlanlacaktr. Seilen izostatik esas sistem,
hiperstatik bilinmeyen, birim yklemeden ve d yklerden oluan M o ve M 1
diyagramlar ekil 4.56 da gsterilmitir.
Sreklilik denkleminin katsays ve sabiti
EI 1 11 = M 12
EI 1
1
ds = 8 12 [1] + 5 12 [1] = 7.667
EI
3
EI110 = M 1M o
EI1
1
1
ds = 8 1 200 [1] + 5 1 200 [1] = 1033.33
EI
3
2
200
1
200
1
izostatik esas sistem
M1
Mo
ekil 4.56 zostatik esas sistem ve birim yklemeler

Sreklilik denklemi ve hiperstatik bilinmeyen :
7.667 X 1 + 1033 .33 = 0
X 1 = 134 .78
Eilme momentleri :
M = M o 134.78M1
Yukardaki bant ile izilen, ardk yaklamn birinci admna ait M (1) eilme momenti
diyagram ekil 4.57de grlmektedir. Bu ekil zerinde ayrca, aranan B yatay
yerdeitirmesi dorultusunda yaplan birim yklemeden dolay, Ksaltma Teoremi
uyarnca izostatik sistemden alnan ( M ) diyagram da verilmitir.
65.22
-120
-134.78
0.37 m
-5
(1)
ekil 4.57 M (1) ve ( M ) diyagramlar

Prof. Dr. Erkan zer
14/22
12.03.2009
Ardk yaklamn birinci admna ait B yatay yerdeitirmesi, dorusal olmayan

ekildeitirmelerin etkisi gznne alnmakszn
( ) EIEI ds = 16 5 5 ( 2 134.78 65.33) [1] = 851.42
EI1 B = M (1) M
B =
851.42
= 0.0142 m
60000
olarak hesaplanmtr.
2. Adm :
ekil 4.57deki M (1) diyagramndan grld gibi, birinci adm sonunda AC kolonunun
alt ucundaki l = 0.37 m uzunluundaki blgede eilme momentleri M 120 kNm
olmaktadr. Buna gre, sz konusu blgedeki eilme momentierilik bants
ekil 4.55te verilen M diyagramnn (2) numaral elastoplastik blmnde, sistemin
geri kalan ksmnda ise diyagramn (1) numaral dorusal-elastik blmnde
bulunmaktadr.
M diyagramnn idealletirilmesi iin teet tekniinden yararlanlacaktr. Buna gre,
sistemin dorusal-elastik ve elastoplastik blgeleri iin esas alnan EI f fiktif rijitlikleri ve
d p
ds
plastik ekildeitirmeleri ekil 4.58de gsterilmitir. Grld gibi, (2)
blgesinde eilme momenti M < 0 olduundan, bu blgede
d p
ds
> 0 olarak alnmaktadr.
200
1
200
EI1 = 60000 kNm2

dp
=0
ds
0.37 m
blgesi
EI2 = 1000 kNm2

dp
= +0.118
ds
(M<0 iin)
14.8
0.37 m
Mo
ekil 4.58 Fiktif bnye denkleminin karakteristikleri ve M o diyagram

Sreklilik denkleminin katsays ve sabitleri :
EI1
1
ds = 8 12 [1] + 4.63 12 [1] + 0.37 12 [ 60] = 29.497
EI f
3
EI
1
1
EI110 = M 1M o 1 ds = 8 1 200 [1] + 4.63 1(14.8 + 200 ) [1] + .....
3
2
EI f
1
... + 0.37 1 14.8[60] = 1194.88
2
EI111 = M 12
Prof. Dr. Erkan zer
15/22
12.03.2009
EI11p = EI1 M 1
d p
ds
ds = 60000 0.37 1 0.118 = 2619.60
Sreklilik denklemi ve hiperstatik bilinmeyen :

EI111 X 1 + EI110 + EI11p = 0
29.497 X 1 + 1194.88 + 2619.60 = 0
X 1 = 129.32
Eilme momentleri :
M = M o 129.32 M 1
Yukardaki bant ile izilen, ikinci adma ait M (2 ) eilme momenti diyagram
ekil 4.59da verilmitir. Diyagramdan grld gibi, ikinci adm sonunda elastoplastik
blge uzunluu 0.23 m olarak deimektedir.
70.68
-120
-129.32
0.23 m
-4.77
-5
(2)
0.23 m
ekil 4.59 M (2 ) ve ( M ) diyagramlar
B yatay yerdeitirmesi :
EI1 B = M M ( 2)
EI1 B =
d p
EI1
ds + EI1 M
ds
EI f
ds
1
0.23 ( 2 129.32 5 + 129.32 4.77 + 120 5 + 2 120 4.77 ) [ 60] + ...
6
1
1
... + 4.77 4.77(2 120 70.68) 60000 0.118 0.23 (5 + 4.77 )
6
2
EI1 B = 1093.53
B =
1093.53
= 0.0182 m
60000
3. Adm :
2. adm sonunda elde edilen M (2 ) eilme momenti diyagramna bal olarak belirlenen
dorusal-elastik ve elastoplastik blgeler ile bu blgeler iin hesaplanan EI f fiktif
rijitlikleri ve
d p
ds
plastik ekildeitirmeleri ekil 4.60da grlmektedir.
Bu adma ait ilemlerin sonular aada verilmi ve elde edilen M (3) eilme momenti
diyagram ekil 4.61de gsterilmitir.
Prof. Dr. Erkan zer
16/22
12.03.2009
200
1
EI1 = 60000
dp
=0
ds
0.23 m
blgesi
200
kNm2
EI2 = 1000 kNm2

dp
= +0.118
ds
9.2
0.23 m
Mo
ekil 4.60 nc admda fiktif bnye denkleminin karakteristikleri ve M o diyagram
EI 1 11 = 21.237
EI 1 10 = 1095.76
EI11p = 1628.40
21.237 X 1 + 1095.76 + 1628.40 = 0
X 1 = 128.27
M = M o 128.27 M 1
EI1 B = 1059.89
B =
71.73
-120
-128.27
1059.89
= 0.0177 m
60000
0.21 m
-4.79
-5
0.21 m
(3)

Ardk yaklamn son iki admna ait yerdeitirmeler arasndaki bal fark
0.0182 0.0177
= % 2.82
0.0182
deerini almaktadr. Bu bal farkn azaltlmas istendiinde ardk yaklama devam

edilmesi gerekmektedir.
4.2.1.2 Uzay ubuk Sistemler

Malzeme bakmndan dorusal olmayan dzlem ubuk sistemler iin gelitirilen analitik
yntem ve ardk yaklam yntemi benzer ekilde uzay ubuk sistemler iin de geerlidir.
Prof. Dr. Erkan zer
17/22
12.03.2009
Ancak bu durumda genel olarak, M x , M y
eilme momentlerinin, M b
burulma
momentinin, Tx , Ty kesme kuvvetlerinin ve N normal kuvvetinin gznne alnmas ve

bu kesit zorlarna ait bnye denklemleri ile akma koullarnn kullanlmas gerekmektedir.
4.2.2
Yerdeitirme (Deplasman) Yntemleri le Hesap
Yukardaki blmlerde Kuvvet yntemi zerinde aklanan ardk yaklam yntemi,

yerdeitirme (deplasman) yntemlerinden biri kullanlarak da benzer ekilde
d p
uygulanabilir. Yerdeitirme yntemlerinde,
dorusal olmayan ekildeitirmeleri
ds
yerine, istenirse
d p
ds
t t
t =
d p d
ds t
(4.60)
eklinde, t edeer farkl scaklk deimesi tanmlanabilir. Bu durumda, ardk

yaklamn her admnda, bir nceki admda elde edilen ekildeitirme durumu iin
d p
dorusal olmayan
sistemin her kesitinde belirlenen EIf(s) rijitlikleri ve
ds
ekildeitirmelerine edeer olacak ekilde (4.60) bants ile belirlenen t(s) farkl
scaklk deimeleri esas alnarak sistem hesaplanr. Ardk iki admda bulunan
byklklerin birbirine yeter derecede yakn olmas halinde hesaba son verilir.
Ardk yaklamn her admnda ve her kesitte eitli dorusallatrma tekniklerinden biri
uygulanabilir.
Sistem hesaplarnda, yerdeitirme yntemlerinden herhangi birinden (A yntemi, Cross
yntemi, Matris Yerdeitirme yntemi vb) yararlanlabilir, Kaynak [9] da, ardk
yaklamn her admnda Matris Yerdeitirme Ynteminin uyguland bir bilgisayar
program gelitirilmitir.
Yardmc bilgi
Aada, atalet momenti deiken ubuklarda birim yerdeitirme sabitleri (rijitlik matrisi
elemanlar) ile d yklerden ve dorusal olmayan ekildeitirmelerden ( veya t farkl
scaklk deimesinden) oluan ykleme sabitlerinin (ykleme matrisi elemanlarnn)
bulunmasnda izlenen yol ve formlasyon zetlenecektir.
a) Birim yerdeitirme sabitleri

U dnmelerinin birim deerlerinden oluan birim yerdeitirme sabitlerinin hesab iin
Kuvvet ynteminden yararlanlacaktr, ekil 4.62. Yntemin uygulanmasnda, u
dnmeleri mesnet kmeleri olarak gz nne alnacaktr.
L
ii =
M i2 ( s )
s =0
ds
s
s
1
EI f ( s )
L EI f ( s )
(4.61)
ds
s
s s
M ( s ) M ( s ) EI ( s ) L 1 L EI ( s )
L
ik = ki =
s =0
Prof. Dr. Erkan zer
(4.62)
18/22
12.03.2009
ds
s
s
= M (s)

EI f ( s )
L EI f ( s )
s =0
L
kk
2
k
(4.63)
ii X i + ik X k = J i
(4.64)
ki X i + kk X k = J k
k
EIf (s)
L
EIf (s)
ds
k
1- Ls
1
i =1
M i(s)
s
L
k=1
M k (s)
ekil 4.62 Sistem, hiperstatik bilinmeyenler ve birim yklemeler

a1) i = 1 durumu, ekil 4.63 :
mii = X i =
J i = 1 , J k = 0
kk
ii kk
mki = X k =
2
ik
ki
(4.65)
ii kk ik2
i =1
k =1
EIf (s)
EI f (s)
ekil 4.63 i = 1 ve k = 1 durumlar
a2) k = 1 durumu :
Prof. Dr. Erkan zer
Ji = 0 , Jk = 1
19/22
12.03.2009
mik = mki
ii
mkk = X k =
ii kk ik2
(4.66)
b) D yklerden oluan ykleme sabitleri, ekil 4.64
ds
s
s
M ( s ) M ( s ) EI ( s ) 1 L M ( s ) EI ( s )
(4.67)
ds
s
s
M ( s ) M ( s ) EI ( s ) L M ( s ) EI ( s )
(4.68)
io =
s =0
ko =
s =0
ii X i + ik X k + io = 0
(4.69)
ki X i + kk X k + ko = 0
Mik = X i = io mii ko mik
(4.70)
Mki = X k = io mki ko mkk
(4.71)
q(s)
M ik
M ki
k
EIf (s)
L
q(s)
k
io
ko
Mo(s)
s
Mo(s)
ekil 4.64 D ykler iin hesap
c)
d p
ds
ekildeitirmelerinden oluan ykleme sabitleri, ekil 4.65

L
ip =
Mi (s)
d p
s =0
L
kp =
Mk (s)
s =0
ds
( s ) ds 1
d p
ds
( s ) ds
s d p
( s ) s
L ds
s d p
( s ) s
L ds
ii X i + ik X k + ip = 0
Prof. Dr. Erkan zer
(4.72)
(4.73)
(4.74)
20/22
12.03.2009
ki X i + kk X k + kp = 0
Mikp = ip mii kp mik
(4.75)
Mkip = ip mki kp mkk
(4.76)
p
ik
dp (s)
ds
EIf (s)
i
s
ekil 4.65
zel hal :
d p
ds
M pki
k
ekildeitirmeleri iin hesap
Bir ucu mafsall olan zel ubuklarn birim yerdeitirme ve ykleme sabitleri bilinen
ekilde hesaplanr. rnein, (k) ucu mafsall olan ubukta (ekil 4.66)
k
EIf (s)
L
ekil 4.66 Bir ucu mafsall zel ubuk

mki
mkk
(4.77)
Mik = Mik Mki mki
(4.78)
mii = mii mik
mkk
olarak bulunur.
Uygulama
Yukarda, atalet momenti geliigzel deien ubuklarn birim yerdeitirme ve ykleme
sabitleri iin elde edilen bantlar, atalet momenti deiiminin aada verilen zel bir
haline uygulanarak formller elde edilecektir, ekil 4.67. Burada verilen formllerden, i
kuvvet-ekildeitirme bantsnn iki doru parasndan olutuu sistemlerin Kuvvet ve
Yerdeitirme yntemleri ile hesabnda yararlanlabilmektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
21/22
12.03.2009
EI1 = nEIo
EI o
k
(1- )L
L
L
ekil 4.67 Atalet momenti deiiminin zel hali
ii =
L
3EI o
ik = ki =
kk =
L
3EI o
1 n
2
3
1 + n 3 3 +
L
6 EI o
(4.79)
1 n
2
3
1 + n 3 2
(4.80)
1 n 3
1 + n
(4.81)
d
(ik) obuunun bir blmne p dorusal olmayan ekildeitirmelerinin etkimesi
ds o
halinde (ekil 4.68)
( d p)o
ds
i
k
EI1 = nEIo
EI o
(1- )L
L
ekil 4.68 zel ubukta dorusal olmayan ekildeitirmeler

d

ip = p L 1
2
ds o
(4.82)
kp = p L
2
ds o
(4.83)
Yerdeitirme yntemleri ile hesapta, birim yerdeitirme sabitleri (4.65) ve (4.66)

bantlar ile, dorusal olmayan ekildeitirmelerden oluan ykleme sabitleri ise (4.75)
ve (4.76) formlleri ile elde edilir.
Prof. Dr. Erkan zer
22/22
12.03.2009
BLM
MALZEME BAKIMINDAN DORUSAL OLMAYAN SSTEMLER
Bu blmde, nce malzeme bakmndan dorusal olmayan yap sistemlerinde i kuvvetekildeitirme bantlar ve akma (krlma) koullar gzden geirilecek, daha sonra bu
tr yap sistemlerinin hesab iin uygulanmakta olan balca hesap yntemleri
aklanacaktr. Bu yntemler, sistem zerinde srekli olarak yaylan dorusal olmayan
ekildeitirmeleri esas alan hesap yntemleri ve dorusal olmayan ekildeitirmelerin
belirli noktalarda topland varsaymnn yapld plastik mafsal (plastik kesit) hipotezine
dayanan yntemlerdir.
4.1
Kuvvet-ekildeitirme Bantlar ve Akma (Krlma) Koullar
Aada, eitli yap malzemelerinin gerilme-ekildeitirme bantlar ile dzlem ve uzay

ubuk elemanlarda i kuvvet-ekildeitirme bantlar ve akma (krlma) koullar
gzden geirilecektir. Konu ile ilgili ayrntl bilgi iin Kaynak [7]den yararlanlabilir.
4.1.1
Malzemelerin ekildeitirme zellikleri
ekilde 4.1de grlen kat cisim, aralarndaki oran sabit kalacak ekilde artan Pi d
kuvvetlerinin etkisi altndadr. Bu d kuvvetlerin bykln tanmlayan P yk
parametresi ordinata, bu kuvvetlerden dolay kat cismin a ve b noktalar arasndaki l
uzunluunun l deiimi absise tanarak izilen P-l diyagram ekil 4.2de ematik
olarak gsterilmitir.
P2
P3
P1
b
a
l
Pn
Pi
Pi = pi P
P : yk parametresi
ekil 4.1 D kuvvetler etkisindeki kat cisim

P
l p2
l l
l p1
boaltma erisi
B
ykleme erisi
ekil 4.2 ematik yk parametresi - ekildeitirme diyagram

Prof. Dr. Erkan zer
1/30
05.03.2009
Bu diyagramn, artan yk parametresi iin elde edilen OA blmne ykleme erisi,

kuvvetlerin kaldrlmas durumuna kar gelen AB blmne de boaltma erisi denir.
Erinin balang teeti ile ordinat ekseni arasndaki ll ekildeitirmeleri dorusal
ekildeitirmeler, balang teeti ile ykleme ve boaltma erileri arasnda kalan lp1 ve
lp2 ekildeitirmeleri ise dorusal olmayan ekildeitirmeler olarak tanmlanr.
4.1.1.1 deal Malzemeler
Yap sistemlerinde kullanlan gerek malzemelerin ekildeitirme zellikleri zerinde
baz idealletirmeler yaparak tanmlanan ideal malzemelerin balcalar ekil 4.3te
gsterilmitir.
P
(a) Dorusal- elastik malzeme
(b) Dorusal olmayan elastik malzeme
(c) Elastoplastik malzeme
(d) deal elastoplastik malzeme
(e) Pekleen ideal elastoplastik malzeme
(f) Rijit plastik malzeme
ekil 4.3 deal malzemeler

4.1.1.2 eitli Yap Malzemelerinde Gerilme-ekildeitirme Bantlar
Yap elii, beton elii ve eilme etkisindeki betonun d basn lifinin gerilmeekildeitirme ( ) diyagramlar ve bu diyagramlara ait baz saysal deerler aada
verilmitir.
Prof. Dr. Erkan zer
2/30
05.03.2009
a) Yap ve beton elikleri (ekil 4.4)
k
akm a blgesi
= 5500 N/mm2
p
tan = E= 210000 N/mm2
~ % 1.4
~ % 12-18
ekil 4.4 Yap ve beton eliklerinde diyagram

Bu diyagram tanmlayan k kopma gerilmesi, e
akma gerilmesi, e akma
ekildeitirmesi ve p orant snrnn elik snfna bal olarak ald deerler :
Fe 37 yap elii
k = 360 490 N/mm2

p = 0.8 e = 188 N/mm2
e = 235 N/mm2
( e 0.0011 )
Fe 52 yap elii
k = 510 610 N/mm2

p = 0.8 e 280 N/mm2
e = 353 N/mm2
( e 0.0017 )
k = 500 N/mm2
e = 420 N/mm2
( e 0.002 )
S 420 beton elii :
Yap ve beton eliklerinin diyagramlarnn bir blm veya tm aadaki ekilde

idealletirilebilirler, ekil 4.5.
(a) Dorusal- elastik malzeme
k
e
(b) deal elastoplastik malzeme
(c) Rijit plastik malzeme
(d) Pekleen ideal elastoplastik malzeme
ekil 4.5 Yap ve beton eliklerinin diyagramlarnn idealletirilmesi
Prof. Dr. Erkan zer
3/30
05.03.2009
b- Betonarme ubuun eilmesinde d basn lifindeki bants (ekil 4.6)
0.85 fck
2 parabol
Ec
co = 0.002 cu = ~0.0035
ekil 4.6 Betonarme ubuun eilmesinde d basn lifindeki diyagram

Bu diyagramda f ck karakteristik basn dayanmn, E c ise
E c = 14000 + 3250 f ck (N/mm2)
(4.1)
forml ile hesaplanan beton elastisite modln gstermektedir.

Ksa sreli ykler altnda, betonun ezilerek krlmasna neden olan cu birim ksalmas
sargsz betonda 0.0035 iken, sarg donats (etriye) miktarna bal olarak artmaktadr.
4.1.2
Dzlem ubuk Elemanlarda Kuvvet-ekildeitirme Bantlar ve Akma

(Krlma) Koullar
Dzlemi iindeki kuvvetlerin etkisi altnda bulunan dzlem ubuk elemanlarda oluan i
kuvvetler (kesit zorlar), M eilme momenti, N normal kuvveti ve T kesme kuvvetidir.
ds boyundaki bir ubuk elemann bir yznn dier yzne gre bal (rlatif)
yerdeitirmelerinin kesit zorlar dorultularndaki bileenleri ds elemannn
ekildeitirmeleri olarak tanmlanr. Bunlar, kesitin dnmesini, u ve v kesitin ubuk
ekseni ve ona dik dorultudaki yerdeitirmelerini gstermek zere
= d / ds :
birim dnme (erilik)
= du / ds :
birim boy deimesi
= dv / ds :
birim kayma
adn alrlar, ekil 4.7.

d
T
M
d
dv
N
ds
ds
ds
du
ds
ekil 4.7 Dzlem ubuk elemanda i kuvvetler ve ekildeitirmeler
Prof. Dr. Erkan zer
4/30
05.03.2009
Dzlem ubuk elemanlarda i kuvvetler ile ekildeitirmeler arasndaki bantlar (bnye

denklemleri), genel olarak
t
d
= F1 (M , N , T ) + t
ds
d
(4.2)
du
= F2 (M , N , T ) + t t
ds
(4.3)
dv
= F3 (M , N , T )
ds
(4.4)
eklindedir. Burada F1 , F2 , F3 malzeme karakteristiklerine ve en kesit zelliklerine

bal olarak belirlenen dorusal olmayan fonksiyonlar, t ve t kesite etkiyen dzgn ve
farkl scaklk deimelerini, t ise scaklk genleme katsaysn gstermektedir.
kuvvetlerin artarak belirli bir snra erimesi halinde krlma, akma veya byk
ekildeitirmeler nedeniyle kesitin tama gc sona erer. Kesitin daha byk i
kuvvetleri tayamayacan ifade eden bu snr durum ksaca akma veya krlma olarak
tanmlanr. Bu duruma kar gelen i kuvvet durumuna da kesitin tama gc ad verilir.
Akma (krlma) durumunu kesit zorlarna veya ekildeitirmelere bal olarak ifade eden
K 1 (M , N , T ) = 0
(4.5)
K 2 ( , , ) = 0
(4.6)
veya
bantlarna akma (krlma) koullar denilmektedir.

Uygulamada genellikle olduu gibi, kayma ekildeitirmeleri eilme ve uzama
ekildeitirmelerinin yannda terkedilir ve kesme kuvvetinin birim dnme ve birim
boy deimesine etkisi ihmal edilirse, i kuvvet-ekildeitirme bantlar (bnye
denklemleri)
t
d
= F1 (M , N ) + t
ds
d
(4.2a)
du
= F2 (M , N ) + t t
ds
(4.3a)
ve akma (krlma) koulu da
K 1 (M , N ) = 0
(4.5a)
K 2 ( , ) = 0
(4.6a)
veya
eklini alr.
Bnye bantlarnn belirledii yzeyler, pratikte genellikle eri gruplar halinde
gsterilebilirler, ekil 4.8.
Prof. Dr. Erkan zer
5/30
05.03.2009
M=0
N=0
M=M 1
N=N 1
M1
N1
M=M 2
N=N 2
=F1(M1,N1)
=F2(M1,N1)
ekil 4.8 Bnye denklemlerinin eri gruplar halinde gsterilimi

Akma koulunu kesit zorlar cinsinden ifade eden K 1 (M , N ) = 0 denkleminin belirledii
kapal eri akma (krlma) erisi veya karlkl etki diyagram adn almaktadr,
ekil 4.9.
N
K1(M,N)
N ob
Mo
No
ekil 4.9 Akma erisi (karlkl etki diyagram)
zel Hal : N = 0 hali

Normal kuvvetin sfr veya terkedilebilecek kadar kk olmas ve kesite scaklk
deimesi etkimemesi halinde, eilme momenti erilik bants
d
= F1 (M )
ds
(4.7)
eklinde yazlabilir. Akma koulu ise

M Mp = 0
(4.8)
p = 0
(4.9)
veya
bantlar ile ifade edilir.Burada M p kesitin eilme momenti tama gcn, p ise buna
kar gelen birim dnmeyi gstermektedir, ekil 4.10.
Prof. Dr. Erkan zer
6/30
05.03.2009
M
Mp
ekil 4.10 Basit eilme halinde eilme momenti-erilik diyagram
4.1.2.1 deal Elastoplastik Malzemeden Yaplm ubuklar

Bu blmde, ideal elastoplastik malzemeden yaplm ubuklarda kesit zorlar ile
ekildeitirmeler arasndaki bantlar ve akma koullar hakknda bilgi verilecektir.
Uygulamada, yap elii genellikle ideal elastoplastik malzeme olarak
idealletirilebilmektedir.
deal elastoplastik malzemenin tanm uyarnca, diyagramnn
0 e
iin
= E
(4.10)
e < <
iin
=e
(4.11)
eklinde iki doru parasndan olutuu, ekme ve basn yklemeleri altnda malzemenin
ayn zellikleri gsterdii gznnde tutulacaktr, ekil 4.11. Burada E elastisite
modln, e ise akma gerilmesini gstermektedir.
Ayrca, dik kesitin ekildeitirdikten sonra da dzlem kald (Bernoulli - Navier hipotezi)
ve kesme kuvvetinin eilme ve uzama ekildeitirmelerine etkisinin terk edilebilecei
varsaymlar yaplmaktadr.
- e
- e
ekil 4.11 deal elastoplastik malzemede diyagram
Prof. Dr. Erkan zer
7/30
05.03.2009
a) Eilme momenti etkisindeki ubuklar

Eilme momenti etkisindeki ubuklarda M eilme momenti ile birim dnmesi (erilik)
arasndaki genel bant elde edilecektir. Basitlik asndan, ubuun iki simetri dzlemi
olduu ve eilme momentinin bu dzlemlerden birinde etkidii varsaylacaktr.
M eilme momenti etkisindeki bir kesitte, eilme momentinin artan deerleri iin oluan
ekildeitirme durumlar ve bunlara kar gelen normal gerilme yayllar ekil 4.12de
grlmektedir.
<e
dy
M
d
2
d
2
= e
= d
2
e=
>e
e
e
e
ye
= ye
d
2
b(y)
<e
=e
e
e
e
dy
ye y
y
y
= ye e
(a)
(b)
(c)
(d)
ekil 4.12 Artan eilme momentinden oluan ekildeitirme ve gerilme durumlar

Eilme momentinin kk deerleri iin kenar liflerdeki maksimum birim boy deimesi
e
olduundan gerilme - ekildeitirme bants dorusal - elastiktir. Bu nedenle, kesitteki
gerilme yayl dorusaldr ve eilme momenti ile erilik arasnda
M = EI .
(4.12)
bants bulunmaktadr, ekil 4.12 (a).

Bu bant, eilme momentinin artarak
M e = eW
( W : kesitin elastik mukavemet momenti )
(4.13)
snr deerine erimesi halinde sona erer, ekil 4.12 (b). Burada M e kesitin dorusal elastik olarak tayabilecei en byk eilme momentini gstermektedir ve elastik
moment adn alr.
Eilme momentinin daha byk deerleri iin, birim boy deimesinin de artarak
> e
olduu kenar liflerde dorusal olmayan (plastik) ekildeitirmeler meydana gelir,
ekil 4.12 (c). Bu durum iin, eilme momenti ile erilik arasnda
Prof. Dr. Erkan zer
8/30
05.03.2009
ye
y
b ( y ) y.dy + 2 e
ye
M = 2 e
0

b ( y ) y.dy = M ( y ) = M
d /2
(4.14)
ye
bants yazlabilir.
Eilme momenti daha da artarak
d /2
M p = 2 e
b ( y ) y.dy
(4.15)
snr deerine eriince ekildeitirmeler sonsuza gider ve kesitin tama gc sona erer,
ekil 4.12 (d). Burada M p , kesitin tayabilecei en byk eilme momentidir ve plastik
moment adn alr.
M p plastik momenti
d /2
Wp = 2 b ( y ) y.dy
(4.16)
kesitin plastik mukavemet momentini gstermek zere

M p = eWp
(4.17)
eklinde ifade edilebilir.

(4.12) ve (4.14) bantlar ile tanmlanan eilme momenti - erilik ( M
ekil 4.13te ematik olarak gsterilmitir.
) diyagram
M
Mp
(4.14)
Me
(4.12)
M=M ( e )
M=EI
EI
1
ekil 4.13 Eilme momenti erilik (M ) diyagram
a1) Dikdrtgen kesitler (ekil 4.14)

Eilme momenti etkisindeki dikdrtgen kesitlerde, (4.14) ifadesi kesitin geometrisine bal
olarak hesaplanrsa
Me
EI
1
M
3 2
Me
(M
M Mp )
(4.18)
bnye bants elde edilir.

Prof. Dr. Erkan zer
9/30
05.03.2009
d
2
d
d
2
ekil 4.14 Dikdrtgen kesit

Dikdrtgen kesitin elastik ve plastik momentleri ise, srasyla
M e = eW
1
W = bd 2
6
(4.19)
M p = eWp
1
Wp = bd 2
4
(4.20)
formlleri ile hesaplanr. Grld gibi, dikdrtgen kesitte plastik ve elastik momentler
arasnda
Mp =
3
Me
2
(4.21)
ilikisi bulunmaktadr.
a2) I kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitler (ekil 4.15)

Kuvvetli ekseni dorultusunda etkiyen eilme momenti ile zorlanan I kesitleri ve
dikdrtgen kutu kesitlerde elastik ve plastik momentler, enkesit geometrisine bal olarak
t
M
d
bo
b o/2
b o/2
ekil 4.15 I kesiti ve dikdrtgen kutu kesit
M e = eW
( b bo )( d 2t )
1
W = bd 2
d
6
M p = eWp
Wp =
Prof. Dr. Erkan zer
(4.22)
1 2
2
bd ( b bo )( d 2t )
(4.23)
10/30
05.03.2009
eklinde elde edilirler.

Kesitin plastik ve elastik mukavemet momentlerinin orann veren
f =
Wp
(4.24)
ekil katsays, eilme etkisindeki elik yap elemanlarnda kullanlan
NPI profillerinde
f 1.16 1.18
IPE profillerinde
f 1.13 1.14
deerleri arasnda deimektedir.
a3) Dier kesitler

Uygulamada kullanlmakta olan baz enkesit ekilleri iin elde edilen M diyagramlar
ekil 4.16da boyutsuz olarak verilmilerdir.
M p/ M e
M
Me
2.34
2.00
1.70
1.50
1.27
1.15
1.0
1.00
1.0
ekil 4.16 eitli enkesitlerde M diyagramlar
b) Eilme momenti ve normal kuvvet etkisindeki ubuklar

Eilme momenti ve normal kuvvet (bileik eilme) ile zorlanan eitli enkesit ekilleri iin
elde edilen
d
= F1 (M , N )
ds
(4.2b)
du
= F2 (M , N )
ds
(4.3b)
bnye denklemleri ve
K 1 (M , N ) = 0
Prof. Dr. Erkan zer
(4.5a)
11/30
05.03.2009
akma koullar Kaynak [7] de ayrntl olarak aklanmtr.

Aada, bileik eilme etkisindeki dikdrtgen kesitler ve I kesitleri iin akma koullar
verilecektir.
b1) Dikdrtgen kesitler

Eilme momenti ve normal kuvvet etkisindeki bir dikdrtgen kesitte, birim boy
deimelerinin sonsuza gittii akma durumundaki normal gerilme yayl, tarafsz eksenin
konumunu tanmlayan x parametresine bal olarak ekil 4.17de gsterilmitir.
e
M
N
d-2
+
+
ekil 4.17 Bileik eilme etkisindeki dikdrtgen kesitte akma durumundaki normal
gerilme yayl
Akma durumuna kar gelen eilme momenti ve normal kuvvet, x parametresine bal
olarak
M = ebx ( d x )
(4.25)
N = eb ( d 2 x )
(4.26)
eklinde ifade edilebilir. Bu bantlarda x parametresi yok edilir ve

1
M p = e bd 2
4
(4.20a)
N p = ebd
(4.27)
olduu gznnde tutulursa

2
M N
+
1 = 0
M p N p
(4.28)
akma koulu elde edilir. Burada N p , M = 0 halinde kesitin tayabilecei en byk normal
kuvveti gstermektedir.
(4.28) bants yardm ile izilen akma erisi
gsterilmitir.
Prof. Dr. Erkan zer
12/30
ekil 4.18de boyutsuz olarak
05.03.2009
N
Np
akma erisi
M N 2
+( ) -1=0
Mp Np
1.00
M
Mp
1.00
ekil 4.18 Dikdrtgen kesitlerde akma erisi
b2) I kesitleri
Kuvvetli eksen etrafnda eilen I kesitlerinde (ekil 4.19), bileik eilme hali iin elde
edilen kesin akma koulunun yannda, uygulamada genellikle yaklak bir akma
koulundan yararlanlmaktadr, [7].
t
M
N
d
bo
t
b
ekil 4.19 Kuvvetli eksen etrafnda eilen I kesiti

Yaklak akma koulu
N
0.15
Np
iin
M
1 = 0
Mp
(4.29)
N
> 0.15
Np
iin
M
N
+ 1.18
1.18 = 0
Mp
Np
(4.29a)
bantlar ile verilmitir.

Zayf eksen etrafnda eilen I kesitlerindeki (ekil 4.20) yaklak akma bantlar ise
M
bo
b
t
t
d
ekil 4.20 Zayf eksen etrafnda eilen I kesiti

Prof. Dr. Erkan zer
13/30
05.03.2009
N
0.40
Np
N
> 0.40
Np
iin
M
1 = 0
Mp
iin
N
M
+ 1.19
Np
Mp
(4.30)
2
1.19 = 0
(4.30a)
eklindedir.
Kuvvetli eksen etrafnda eilen I kesitlerine ait = F1 (M , N ) bnye bantlar
ekil 4.21de, kesin ve yaklak akma erileri ise ekil 4.22de verilmilerdir.
M
Me
1.161
N/Ne =0
N/Ne =0.2
1.0
N/Ne =0.4
0.8
0.6
N/Ne =0.6
0.4
N/Ne =0.8
b
0.2
bo
t
d
0
1.0
2.0
3.0
4.0
NPI220
b=12b o
d=18t
5.0
EI
e = Me
ekil 4.21 Kuvvetli eksen etrafnda eilen I kesitlerinde = F1 (M , N )

bnye bantlar
N
Np
1.0
Kesin bant
0.5
0.15
O
Yaklak
bant
(4.29)
0.5
1.0
M
Mp
ekil 4.22 Kuvvetli eksen etrafnda eilen I kesitlerinde akma erileri

Prof. Dr. Erkan zer
14/30
05.03.2009
c) Akma Olayndan Sonraki ekildeitirmeler

Eilme momenti ve normal kuvvet etkisindeki ubuklarda, i kuvvet ve ekildeitirme
durumlarnn geometrik olarak gsterilimi iin M N ( ) dik koordinat sisteminden
yararlanlr, ekil 4.23. Bu koordinat sisteminde, verilen bir i kuvvet durumu
koordinatlar M ve N olan bir G noktas ile temsil edilebilir. G noktasnn K1(M,N) = 0
akma koulunun belirledii akma erisinin iinde bulunmas, kesitin dorusal-elastik
davrandn veya kesitte meydana gelen dorusal olmayan (plastik) ekildeitirmelerin
sonlu olduunu ifade eder.
N ( )
Np
N2
N1
-Mp
G2
G1
M1 M2
Mp
M( )
akma erisi
-Np
K1(M,N)= 0
ekil 4.23 Akma erisi ve akma vektr

G noktasnn akma erisi zerinde bulunmas halinde kesitin tama kapasitesi sona erer
ve i kuvvetler dorultularnda sonsuz plastik ekildeitirmeler meydana gelebilir.
Deien d etkiler altnda, kesitteki i kuvvet durumunu ifade eden G noktas akma erisi
zerinde hareket eder veya bu erinin iine doru ynelir; fakat akma erisinin dna
kamaz.

Kesitteki plastik ekildeitirmeler d ( , ) plastik ekildeitirme (akma) vektr ile
tanmlanr.
deal elastoplastik malzemeden yaplm kesitlerde, akma vektr akma yzeyine
diktir, [7]. Diklik zellii nedeniyle, akma vektrnn ve bileenleri
K 1
M
(4.31)
K 1
N
(4.32)

eklinde, K1(M,N) fonksiyonuna bal olarak ifade edilebilirler. Burada , d akma
vektrnn iddetini belirleyen bir katsayy gstermektedir. Akma erisinin d
normalinin sreksizlik gsterdii ke noktalarnda, akma vektr iki d normalin
arasnda herhangi bir dorultuda olabilir.
Prof. Dr. Erkan zer
15/30
05.03.2009
4.1.2.2 Betonarme ubuklar

Eilme momenti ve normal kuvvet (bileik eilme) etkisindeki betonarme ubuk
elemanlarda i kuvvet ekildeitirme bantlar ve akma (krlma) koullar
incelenecektir. Ayrca, bu bant ve koullarn nasl idealletirilebilecei aklanacaktr.
Basit eilme (M 0 , N = 0 ) etkisindeki ubuklar, incelenen genel durumun zel bir
halini oluturmaktadr.
a) Varsaymlar ve esaslar
Betonarme ubuk elemanlarn i kuvvet ekildeitirme bantlarnn incelenmesinde u
temel varsaymlar ve esaslar gznnde tutulmaktadr.
i-
Dik kesit ekildeitirdikten sonra da dzlem kalmaktadr.
ii- Beton ve donat arasnda tam aderans bulunmaktadr.

iii- atlam betonun ekme dayanm terkedilmektedir.
iv- Betonun - diyagram iin ekil 4.6da verilen parabol + dikdrtgen modeli esas
alnmtr.
v- Beton eliinin diyagram iin ideal elastoplastik malzeme varsaym
yaplmaktadr, (ekil 4.11).
b) Eilme momenti ve normal kuvvet etkisindeki ubuklar

b1) Eilme momenti birim dnme ( M - ) bants
Sabit normal kuvvet ( N = N o ) altnda, artan eilme momenti ile zorlanan betonarme bir
kesitte M eilme momenti ile birim dnmesi (erilii) arasndaki bant blgeden
olumaktadr, ekil 4.24. Bu blgeleri snrlayan L0 , L1 ve L2 noktalarna kar gelen
durumlar aada aklanmtr.
L0 : Beton kesitin d ekme lifinde atlaklarn balad durumdur. D ekme lifindeki
normal gerilme eilmedeki betonun ekme dayanmna eit olunca betonda atlaklar
meydana geldii kabul edilmektedir. Eilmedeki betonun ekme dayanm ise
'
f ctk
= 0.70 f ck
(N/mm2)
(4.33)
bants ile hesaplanabilir.

L0 atlama noktasna kar gelen ML0 momentinin hesabnda beton kesitin
homojen olduu varsaylmakta ve betonun bants dorusal-elastik olarak
alnmaktadr.
L1 : Betonun d basn lifinde veya ekme donatsnda plastik ekildeitirmelerin
balamasna kar gelen durumdur. Plastik ekildeitirmelerin betonda co = 0.002
birim ksalmasnda, elikte ise e akma snrnda balad gznnde tutulmaktadr.
ML1 eilme momentinin hesabnda betonun ekme dayanm hesaba katlmaz.
L2 : Eilme momenti artarak kesitin tama gc ad verilen ML2 = Mp deerine eit olunca
basn blgesindeki beton ezilerek krlr veya ekme donats kopar. Basn
blgesindeki betonun ezilerek krlmas birim ksalmann cu snr deerine erimesi
Prof. Dr. Erkan zer
16/30
05.03.2009
suretiyle meydana gelir. Sargsz betonda ksa sreli ykler iin cu 0.0035 olan bu
snr deer, sarg donatsnn miktarna bal olarak artmaktadr.
Betonarme kesitlerin boyutlandrlmasnda, ekme donatsnn kopmas yerine,
genellikle elikteki birim uzamann su = 0.01 deeri ile snrlandrlmas esas alnr.
M
L2
M L2
L1
M L1
krlma
c=cu 0.85 f ck
plastik ekildeitirmenin
balangc
veya
c=co
s=su
veya
s=e
a
gerek
M L0
L0
atlama
=f ctk
'
yaklak
L0
L1
L2
= d
ds
ekil 4.24 Betonarme kesitlerde M diyagram

Betonun ekme dayanmnn terkedildii durumlarda, M - bantsnn atlamadan
nceki blm yaklak olarak (b) erisi ile temsil edilmektedir.
Betonarme kesitlerin tama gcne gre boyutlandrlmasnda, betonarme betonu ve beton
eliinin karakteristik dayanmlar malzeme gvenlik katsaylarna blnerek kltlr.
Buna karlk, betonarme sistemlerin d ykler altndaki davranlarnn incelenmesinde
malzeme gvenlik katsaylarnn kullanlmasna ve elikteki birim uzamann su = 0.01
deeri ile snrlandrlmasna gerek olmamaktadr.
b2) Akma erisi (karlkl etki diyagram)

Eilme momenti ve normal kuvvet etkisindeki betonarme bir kesitte tama gcn ifade
eden karlkl etki diyagram ekil 4.25te ematik olarak gsterilmitir.
leride aklanaca gibi, dorusal olmayan ekildeitirmelerin plastik kesit ad verilen
belirli kesitlerde topland varsaylan betonarme sistemlerde, i kuvvet durumunun bu eri
zerinde bulunmas bir plastik kesitin olutuunu ve bu kesitte sonlu plastik
ekildeitirmelerin meydana geldiini (yani kesitin aktn) ifade etmektedir. Bu nedenle,
karlkl etki diyagramna akma erisi de denilmektedir.
K 1 (M , N ) = 0
Prof. Dr. Erkan zer
(4.5a)
17/30
05.03.2009
bants ile tanmlanan akma erisi N normal kuvvetinin eitli deerleri iin hesaplanan
ML2 = Mp eilme momentleri yardm ile elde edilebilir.
N
N ob
d (akma vektr)
K1(M,N)= 0
N2
Mo M2 = M maks
No
ekil 4.25 Betonarme kesitlerde karlkl etki diyagram (akma erisi)

Akma erisi drt karakteristik noktas ile tanmlanmaktadr. Akma erisinin
idealletirilmesinde yararlanlabilecek olan bu noktalar eksenel basn, basit eilme ve
eksenel ekme hallerine kar gelen (1), (3) ve (4) noktalar ile kesitin en byk eilme
momenti tama gcne sahip olduu dengeli duruma kar gelen (2) noktasdr.
Bileik eilme etkisindeki betonarme kesitlerde, plastik ekildeitirme bileenlerini ieren
akma vektrnn baz koullar altnda ve yaklak olarak akma erisine dik olduu
kantlanmaktadr, [8].
Simetrik donatl bir betonarme dikdrtgen kesit iin, Kaynak [7] den alnan K 1 (M , N ) = 0
karlkl etki diyagramlar ve = F1 (M , N ) bnye bantlar ekil 4.26 ve ekil 4.27de
rnek olarak verilmilerdir.
h'
N 1.6
f ck bd
As
1.4
1.2
1.0
0.8
0.6
As
h'
0.
0.4 50
0. 5
0.3 40
0. 5
0.2 30
0. 5
0.1 20
0. 5
0.0 10
5
fyk=400 N/mm2
h'/d=0.10
= As f yk
bd f
ck
0.4
0.2
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
M
f ck bd 2
ekil 4.26 Simetrik donatl betonarme dikdrtgen kesitte karlkl etki diyagramlar
Prof. Dr. Erkan zer
18/30
05.03.2009
M 3.25
Nd
n=0.05
fyk =400 N/mm 2
h'/d=0.10
n= bdNfck
= As f yk =0.20
bd f
3.00
ck
n=0.075
2.00
n=0.10
n=0.15
n=0.20
1.00
h'
n=0.25 As
n=0.30
n=0.40
As
d
b
M
N
h'
n=0.50
n=0.60
n=0.70
0
0.005
0.010
0.015
ekil 4.27 Simetrik donatl betonarme dikdrtgen kesitte = F1 (M , N ) diyagramlar
c) Betonarme kesitlerin davrannn idealletirilmesi

c1) Eilme momenti - erilik ( M - ) bants
Betonarme kesitlerde eilme momenti erilik bantsnn idealletirilmesi iin nerilen
iki model aada aklanmtr.
ekil 4.28de gsterilen birinci tr idealletirmede, M - bantsnn O - L1 - L2
noktalarn birletiren iki doru parasndan olutuu varsaym yaplmaktadr. Dorusal
olmayan ekildeitirmelerin sistem zerinde srekli olarak yayldnn gznne
alnd hesap yntemlerinde genellikle bu idealletirmeden yararlanlmaktadr.
kinci tr idealletirmede, O balang noktas ile, koordinatlar
L1 , M L 2 olan
L1'
noktasn ve L2 noktasn birletiren iki doru paras yaklak M - bantsn

oluturmaktadr, ekil 4.29. Bu idealletirme, dorusal olmayan ekildeitirmelerin
plastik kesit (plastik mafsal) ad verilen belirli noktalarda topland (yld)
varsaymna dayanan hesap yntemlerinde esas alnmaktadr.
Prof. Dr. Erkan zer
19/30
05.03.2009
M
gerek
L2
M p =M L2
(N=No = sabit)
L1
M L1
idealletirilmi
tan'=EI ef
'
O
L1
L2
ekil 4.28 Betonarme kesitlerde idealletirilmi M - diyagram (Tip:1)

M
idealletirilmi
L'1
M p =M L2
L2
(N=N o = sabit)
M L1
L1
gerek
tan =EI ef
L1
L2
ekil 4.29 Betonarme kesitlerde idealletirilmi M - diyagram (Tip:2)
c2) Normal kuvvet - birim boy deimesi ( N - ) bants

Eilme momenti erilik bantsna benzer olarak, normal kuvvet birim boy deimesi
diyagram da iki doru parasndan oluacak ekilde idealletirilebilir, ekil 4.30.
N
A
Np
B
(M=M o= sabit)
tan =EF
ekil 4.30 Betonarme kesitlerde idealletirilmi N - diyagram

Prof. Dr. Erkan zer
20/30
05.03.2009
Bu diyagramda Np , sabit M = Mo eilme momenti altnda betonarme kesitin normal

kuvvet tama gcn, EF ise uzama rijitliini gstermektedir. Uygulamada ok kere
karlald gibi normal kuvvetin basn olmas halinde, EF rijitlii olarak brt beton
kesitin uzama rijitlii alnabilir. Normal kuvvetin ekme olmas veya byk dmerkezlik
durumlarnda ise, atlam kesit rijitlii kullanlmaldr.
c3) Karlkl etki diyagram (akma erisi)

Eilme momenti ve normal kuvvet etkisindeki bir betonarme kesitte, kesitin tama gcn
ifade eden karlkl etki diyagramnn nasl idealletirilebilecei ekil 4.31 zerinde
aklanmtr.
ekilden grld gibi, pozitif eilme momenti blgesindeki idealletirilmi akma
erisinin (1), (2), (3) ve (4) noktalarn birletiren doru parasndan meydana geldii
varsaylmaktadr.
N
gerek K1(M,N)= 0
N ob
1
idealletirilmi
N2
2
3
Mo M2 = M maks
N o
ekil 4.31 Betonarme kesitlerde karlkl etki diyagramnn idealletirilmesi

Simetrik donatl simetrik kesitlerde, gerek ve idealletirilmi akma erileri N eksenine
gre simetriktir.
Gerek ve idealletirilmi akma erileri karlatrldnda, nerilen idealletirmenin
gvenlikli ynde olduu, dier bir deyile gerek akma koulu iin bir alt snr oluturduu
grlmektedir.
4.1.2.3 Yaklak Kuvvet ekildeitirme Bantlar

Dzlem ubuk elemanlarda i kuvvet-ekildeitirme bantlarnn srekli bir fonksiyonla
ifade edilmesi istendiinde, aadaki yaklak bantlardan yararlanlabilir.
a) Ramberg - Osgood polinomu

Dorusal olmayan malzemeden yaplm ubuk elemanlarda, eilme momenti erilik
bants
M
=
p M p
1 + k M
M
r 1
(4.34)
eklinde verilen bir polinom ile yaklak olarak ifade edilebilir, ekil 4.32.
Prof. Dr. Erkan zer
21/30
05.03.2009
M
Mp
r=1
r=5
r=9
r =
1+k
ekil 4.32 Ramberg Osgood polinomu

Burada Mp , kesitin elastoplastik olarak tayabilecei en byk eilme momentini (plastik
moment), p ise
p =
Mp
(4.35)
EI
eklinde tanmlanan bir birim dnmeyi gstermektedir. k ve r (tek say) malzeme ve

enkesit karakteristiklerine bal olarak belirlenen katsaylardr.
ekilden grld gibi, snek malzemeden yaplan ubuk elemanlarda k katsaysnn,
ideal elastoplastik malzeme halinde ise her iki katsaynn da byk deerler almas
gerekmektedir.
b) Hiperbolik bnye denklemi

Snek malzemeden yaplm ubuk elemanlarda, eilme momenti erilik bants
M
= Argth
M
p
p
(4.36)
eklindeki bir hiperbolik fonksiyonla yaklak olarak ifade edilebilir, ekil 4.33.
M
Mp
1
ekil 4.33 Hiperbolik bnye denklemi

Prof. Dr. Erkan zer
22/30
05.03.2009
Bu bantda Mp plastik momenti, p ise
p =
Mp
(4.35)
EI
olan bir birim dnmeyi gstermektedir.
4.1.3
Uzay ubuk Elemanlarda Kuvvet-ekildeitirme Bantlar ve Akma

(Krlma) Koullar
Uzay ubuk elemanlarda kesit zorlar Mx , My eilme momentleri, Mb burulma momenti,

Tx , Ty kesme kuvvetleri ve N normal kuvvetidir. ds boyundaki bir ubuk elemann bu
kesit zorlar dorultularndaki birim ekildeitirmeleri ise x , y birim dnmeleri,
birim burulma as, x , y birim kaymalar ve birim boy deimesidir.
Uygulamada genellikle olduu gibi, kesme kuvvetlerinden oluan kayma
ekildeitirmeleri dier ekildeitirmeler yannda terkedilir ve kesme kuvvetleri ile
burulma momentinin birim dnmelere ve birim boy deimesine etkileri terkedilirse, uzay
ubuk sistemlerde i kuvvet-ekildeitirme bantlar (bnye denklemleri)
x =
y =
t
d x
= F1 ( M x , M y , N ) + t x
ds
d
d y
ds
= F2 ( M x , M y , N ) +
t t y
b
(4.37)
(4.38)
du
= F3 ( M x , M y , N ) + t t
ds
(4.39)
d
= F4 ( M b )
ds
(4.40)
eklinde ifade edilebilir. Burada F1 , F2 , F3 , F4 malzeme karakteristiklerine ve enkesit

zelliklerine bal olarak belirlenen dorusal olmayan fonksiyonlar, t , tx , ty kesite
etkiyen dzgn ve farkl scaklk deimelerini, t scaklk genleme katsaysn, b ve d
farkl scaklk deimeleri dorultularndaki enkesit boyutlarn gstermektedir.
Akma (krlma) koullarnn i kuvvetler cinsinden ifadeleri iin, genel olarak
K1 ( M x , M y , M b , Tx , Ty , N ) = 0
(4.41)
bants yazlr.
Bu genel akma (krlma) koulu bantsnn eitli yap malzemeleri ve i kuvvet
durumlar iin nasl idealletirilebilecei aadaki blmlerde incelenecektir.
4.1.3.1 deal Elastoplastik Malzemeden Yaplm ubuklar

Eilme momentleri ve normal kuvvet ile birlikte kesme kuvveti ve burulma momenti
etkisindeki ubuk elemanlarda dzlem gerilme haline ait akma koullar, en byk kayma
gerilmesi (Tresca) hipotezini ve biim deitirme enerjisi (Mises) hipotezini kapsayacak
ekilde, genel olarak
2 + 2 ( x2 + y2 ) = e2
Prof. Dr. Erkan zer
( e : akma gerilmesi )
23/30
(4.42)
05.03.2009
bants ile ifade edilebilmektedir. Buradaki katsays

Tresca hipotezinde :
Mises hipotezinde :
=2
= 3
deerlerini almaktadr.
a) Bileik eik eilme etkisindeki ubuklar

a1) Bnye denklemleri
N normal kuvveti ve Mx , My eilme momentleri (bileik eik eilme) etkisindeki
kesitlerde, bu i kuvvetlerden oluan
x = F1 ( M x , M y , N )
(4.37a)
y = F2 ( M x , M y , N )
(4.38a)
= F3 ( M x , M y , N )
(4.39a)
birim ekildeitirmelerinin elde edilmesi iin bir ardk yaklam ynteminden

yararlanlr. Bu amala, tarafsz eksenin konumunu belirleyen ve yo parametreleri ile
tarafsz eksen etrafndaki birim dnmesi tahmin edilir ekil 4.34.
tarafsz eksen
Mx
x
yo
My
y
ekil 4.34 Bileik eik eilme etkisindeki enkesitin ekildeitirmesi

Bu byklkler o ekilde tahmin edilmelidir ki, bunlarn belirledikleri ekildeitirme
durumu iin, denge denklemleri yardmyla hesaplanan i kuvvetler verilen N, Mx ve My
deerlerine eit olsun. Bu ekilde bulunan birim dnmesinin x ve y eksenleri
zerindeki izdmleri x ve y birim dnmelerini, kesitin arlk merkezindeki boy
deimesi ise birim boy deimesini verir.
a2) Akma koullar

Bileik eik eilme etkisinde akma durumuna gelen bir kesitteki gerilme yayl
ekil 4.35te gsterilmitir. Bu durumda, tarafsz eksenin konumu kesitin G arlk
merkezinden olan yo uzaklna ve x ekseni ile yapt asna bal olarak
belirlenebilir. Tarafsz eksenin herhangi bir konumu iin izdm ve moment denge
denklemleri yazlrsa, kesitin akmasna neden olan N, Mx , My kesit zorlar yo ve
Prof. Dr. Erkan zer
24/30
05.03.2009
=- e
-
tarafsz eksen
Mx
x
yo
= e
My
y
ekil 4.35 Bileik eik eilme etkisindeki enkesitte akma durumuna ait gerilme yayl
parametreleri cinsinden ifade edilir. Bu ifadelerde yo ve
arasndaki
K1 ( M x , M y , N ) = 0
yokedilirse, kesit zorlar

(4.41a)
akma koulu elde edilir.

deal elastoplastik malzemeden yaplm dikdrtgen kutu kesitlerde bu akma koulunun
dzlem paralarndan oluacak ekilde idealletirilmesi ile elde edilen bir akma yzeyi
ekil 4.36da verilmitir, [11].
Normal kuvvet ve eilme momentleri yannda, kesite burulma momenti ve/veya kesme
kuvvetlerinin de etkimesi ve bu kesit zorlarndan oluan kayma gerilmelerinin byk
deerler almas halinde, yukardaki ilemlerde Tresca veya Mises hipotezi ile hesaplanan
indirgenmi e akma gerilmesinin kullanlmas gerekmektedir.
b) Burulma momenti ekisindeki ubuklar

deal elastoplastik malzemeden yaplan ve burulma momenti etkisinde olan kesitlerde i
kuvvet-ekildeitirme bantlar ve akma koullar Kaynak [7] de ayrntl olarak
aklanmtr.
4.1.3.2 Betonarme ubuklar

Eilme momentleri ve normal kuvvet ile birlikte burulma momenti ve kesme kuvvetleri
etkisinde olan betonarme ubuklarda, kesit zorlar arasndaki etkileim iki aamal olarak
gznne alnabilmektedir.
Burulma momenti ve kesme kuvvetlerinden oluan asal ekme gerilmelerinin betonun eik
atlma dayanmn amamas halinde, burulma momentinin eilme momentleri ile
etkileimi terkedilebilir. Dier bir deyile, kesitin bnye denklemleri ve akma (krlma)
koullar burulma momentinden bamsz olarak belirlenebilir.
Eik atlama dayanmnn almas halinde ise, betonarme ynetmeliklerinde ngrld
gibi, burulma ve eilme momentleri iin ayr ayr donat hesab yaplmas ve her iki hesap
sonucunda bulunan donatnn toplanarak en kesite yerletirilmesi suretiyle, gvenlikli
tarafta kalmak zere bu etkileim terkedilebilmektedir, [12].
Prof. Dr. Erkan zer
25/30
05.03.2009
N
Np
0.7875N p
0.15N p
0.25M zp
Mz
M zp
0.25Myp
M yp
My
dealletirilmi Akma Yzeyi
-M yp
N
=
5
.1
-0
00 2
0.
0.
p
4
0.
6
0.
0.7875
0.80
-M zp
M zp
Mz
M yp
My
A k m a Y z e yin in ( My -M z) D zlem i z erin d ek i zd m
N
Np
d (z, )
z ( y)
-M zp
(-M yp )
0.15N p
M zp
(M yp )
-0.15N p
Mz
(M y)
-N p
A kma Y zeyinin ( N-M z ), ( N-M y ) Dzlem leri ile K esiti
ekil 4.36 deal elastoplastik malzemeden yaplm dikdrtgen kutu kesitlerde

idealletirilmi akma yzeyi
Prof. Dr. Erkan zer
26/30
05.03.2009
a) Bileik eik eilme etkisindeki ubuklar

N normal kuvveti ile Mx , My eilme momentlerinin etkisindeki betonarme kesitlerde
eilme momenti-erilik bantlarnn elde edilmesi iin, normal kuvvetin eitli No
deerleri ve tarafsz eksenin kesitin asal eksenlerinden biri ile yapt asnn eitli
deerleri altnda, kesitte plastik ekildeitirmelerin balad ML1,x , ML1,y eilme
momentleri ve kesitin tama gcnn sona erdii ML2,x , ML2,y eilme momentleri ile bu
momentlere kar gelen L1,x , L1,y ve L2,x , L2,y eriliklerinin hesabna gerek vardr,
ekil 4.37. No normal kuvvetinin ve asnn belirli deerlerine kar gelen i
kuvvetlerin ve ekildeitirmelerin hesab iin ise, kesitteki birim boy deimesi
yaylnn bilinmesi gerekmektedir. Bu nedenle, bir ardk yaklam yntemi uygulanarak
her admda tarafsz eksenin kesitin arlk merkezinden olan yo uzakl tahmin edilir. yo
uzakl o ekilde tahmin edilmelidir ki, , yo byklklerinin ve ngrlen duruma kar
gelen snr birim boy deimelerinin belirledikleri ekildeitirme durumuna bal olarak
belirlenen N normal kuvveti balangta seilen No deerine eit olsun. Bu duruma ait
eilme momentleri ve erilikler aranan byklkleri vermektedir.
c = co
c = cu
tarafsz eksen
L2
M L1x (ML2x )
N=No
L1
yo
G
s = s
s = e
M L1y (ML2y )
L1 :
L2 :
c = co veya s = e iin
c = cu veya s = su iin
ekil 4.37 Bileik eik eilme etkisindeki kesitin ekildeitirmesi

Seilen No normal kuvveti altnda her iki eilme dorultusu iin hesaplanan bu
byklklerden yararlanarak, betonarme dzlem ubuklara benzer ekilde, idealletirilmi
bnye bantlar da elde edilebilir.
Benzer ekilde, No normal kuvveti altnda hesaplanan ML2,x , ML2,y eilme momentlerinden
yararlanarak akma koullar (karlkl etki yzeyleri) elde edilebilir.
Dikdrtgen betonarme kesitler iin bu ekilde belirlenen karlkl etki yzeyi ekil 4.38'
de, bu akma yzeyinin dzlem paralarndan oluacak ekilde idealletirilmesi suretiyle
elde edilen yaklak akma yzeyi ekil 4.39 ve ekil 4.40da verilmilerdir, [12].
b) Burulma momenti etkisindeki ubuklar

Burulma momenti etkisindeki betonarme ubuklarda burulma momenti - birim burulma
as bantsnn belirlenmesi ve burulma momenti tama gcnn hesabna ynelik
ayrntl bilgi Kaynak [12] de yer almaktadr.
Prof. Dr. Erkan zer
27/30
05.03.2009
ekil 4.38 Dikdrtgen betonarme kesitlerde karlkl etki yzeyinin perspektif grnleri
Prof. Dr. Erkan zer
28/30
05.03.2009
ekil 4.39 Dikdrtgen betonarme kesitlerde idealletirilmi karlkl etki yzeyinin

perspektif grnleri
Prof. Dr. Erkan zer
29/30
05.03.2009
ekil 4.40 Dikdrtgen betonarme kesitlerde idealletirilmi karlkl etki yzeyinin

M x M y dzlemindeki izdmleri
Prof. Dr. Erkan zer
30/30
05.03.2009
4.3
Dorusal Olmayan ekildeitirmelerin Belirli Kesitlerde Toplanmas Hali
Malzeme bakmndan dorusal olmayan yap sistemlerinde, dorusal olmayan

ekildeitirmelerin plastik mafsal (plastik kesit) ad verilen belirli kesitlerde topland
varsaym altnda, yk parametresi yerdeitirme bantsnn elde edilmesi, limit ykn
ve gme yknn hesab amacyla gelitirilen yntemler hakknda bilgi verilecektir.
4.3.1
Plastik Mafsal hipotezi
Yeterli dzeyde snek davran gsteren yap sistemlerinde (elik yaplarda ve baz
koullar altnda betonarme yaplarda) plastik mafsal hipotezi yaplarak sistem hesaplar
nemli lde ksaltlabilmektedir.
Toplam ekildeitirmelerin dorusal ekildeitirmelere oran olarak tanmlanan sneklik
orannn byk olduu ve dorusal olmayan ekildeitirmelerin kk bir blgeye
yayld sistemlerde, dorusal olmayan eilme ekildeitirmelerinin plastik mafsal ad
verilen belirli kesitlerde topland, bunun dndaki blgelerde sistemin dorusal-elastik
davrand varsaylabilir. Bu hipoteze plastik mafsal hipotezi ad verilir.
Gerek eilme momenti erilik bants ekil 4.69da verilen bir dzlem ubuk
elemann belirli bir blgesine ait eilme momenti diyagram, toplam eilme
ekildeitirmeleri ve dorusal olmayan ekildeitirmeler ekil 4.70de grlmektedir.
M
p,maks
M p /EI
Mp
M/EI
ideal
elastoplastik
malzeme
Me
EI
1
e = Me
EI
maks
ekil 4.69 Eilme momenti erilik diyagram

Plastik mafsal hipotezinde, ubuk eleman zerinde lp' uzunluundaki bir blgeye yaylan
dorusal olmayan (plastik) ekildeitirmelerin
p = p ds
(4.84)
lp'
eklinde, plastik mafsal olarak tanmlanan bir noktada topland varsaylmaktadr. Burada,
p plastik mafsaln dnmesi olarak tanmlanr.
Prof. Dr. Erkan zer
1 /27
19.03.2009
Mp
M
Me
p,maks
p
Mp
EI
M
EI
Me
EI
p,maks
s
lp
l'p
plastik
mafsal
M=M p
lineer-elastik
(M < M p )
lineer-elastik
(M < M p )
ekil 4.70 Dorusal olmayan ekildeitirmeler

Plastik mafsal hipotezinin uygulanmas, gerek eilme momenti erilik bantsnn
M Mp
iin
M
EI
(4.85)
M = Mp
iin
p,maks
(4.86)
eklinde iki doru parasndan oluacak ekilde idealletirilmesine kar gelmektedir,

ekil 71.
Prof. Dr. Erkan zer
2 /27
19.03.2009
p,maks
M
Mp
ideal
elastoplastik
malzeme
EI
1
ekil 4.71 dealletirilmi eilme momenti-erilik bants

Artan d ykler altnda plastik mafsaln dnmesi artarak dnme kapasitesi ad verilen bir
snr deere eit olunca, oluan byk plastik ekildeitirmeler nedeniyle kesit
kullanlamaz hale gelebilir. Yap sisteminin bir veya daha ok kesitindeki plastik mafsal
dnmelerinin dnme kapasitesine ulamas ise, yapnn tmnn kullanlamaz hale
gelmesine (iletme d olmasna), dier bir deyile gmesine neden olmaktadr.
Dnme kapasitesi
maks p = p ds
( p p,maks )
(4.87)
lp'
eklinde, eilme momenti diyagramnn ekline ve M- bantsna bal olarak belirlenir.

Dnme kapasitesinin yaklak olarak hesab
Dnme kapasitesi
maks p = lp p,maks
(4.88)
bants ile hesaplanabilir. Burada lp, edeer plastik blge uzunluunu (plastik mafsal
boyu) gstermektedir ve yaklak olarak
lp 0.5d
(d: en kesit ykseklii)
(4.89)
forml ile ifade edilir, ekil 4.72.

p
p,maks
ereve
kesi
~ 0.5d
lp =
Prof. Dr. Erkan zer
ekil 4.72 Plastik mafsal boyu

3 /27
19.03.2009
Betonarme yap sistemlerinde dnme kapasitesinin deeri eitli etkenlere baldr.

Bunlarn balcalar
a- betonarme betonu ve beton eliinin diyagramlarn belirleyen cu ve su
snr birim boy deimeleri,
b- betonarme betonunun cu snr birim boy deimesini etkileyen, sarg donats miktar,
ekli ve yerleim dzeni,
c- plastik mafsal boyunu etkileyen enkesit boyutlar,
d- eilme momenti diyagramnn eklidir.
elik yap sistemlerinde ise, dnme kapasitesi genellikle byk deerler alabilmektedir.
Dier taraftan, performansa dayanan tasarm ve deerlendirme yntemlerinde, dnme
kapasitesinin belirlenmesinde yapdan beklenen performans dzeyi de etken olmaktadr.
Plastik mafsal hipotezinin esaslar
1- Bir kesitteki eilme momenti artarak
M p plastik moment deerine eit olunca, o
kesitte bir plastik mafsal oluur. Daha sonra, kesitteki eilme momenti M = M p olarak
sabit kalr ve kesit serbeste dner. Plastik mafsaldaki p plastik dnmesi artarak
maksp dnme kapasitesine eriince, oluan hasar nedeniyle kesit kullanlamaz
duruma gelebilir.
2- Plastik mafsallar arasnda sistem dorusal - elastik olarak davranr.
3- Kesite eilme momenti ile birlikte normal kuvvetin de etkimesi halinde, Mp plastik
momenti yerine, kesitteki N normal kuvvetine bal olarak akma koulundan bulunan
indirgenmi plastik moment M p' deeri esas alnr.
( )
4.3.2
Dzlem ubuk Sistemlerin Plastik Mafsal Teorisine Gre Hesab
4.3.2.1 Yk Artm Yntemi

Plastik mafsal hipotezinin geerli olduu bir yap sisteminin artan d ykler altndaki
davran aadaki ekil 4.73 zerinde aklanmtr.
Artan d ykler altnda, her plastik mafsaln oluumundan sonra, o noktaya bir adi mafsal
koymak ve Mp plastik momentini d yk olarak etkitmek suretiyle elde edilen sistem
dorusal elastik teoriye gre hesaplanr. Sistemin dorusal elastik teoriye gre hesab
iin Kuvvet veya Yerdeitirme yntemlerinden herhangi biri uygulanabilir.
Belirli sayda plastik mafsaln oluumundan sonra, sistem ksmen veya tamamen
mekanizma durumuna ular; yani stabilitesini yitirerek yk tayamaz hale gelir,
ekil 4.74. Bu duruma kar gelen PL yk parametresi limit yk (birinci mertebe limit yk)
olarak tanmlanr. Bu tanma gre, limit yk sistemin tmn veya bir blmn
mekanizma durumuna getiren yktr.
Baz hallerde limit ykten nce, plastik mafsallardaki dnmelerin dnme kapasitesine
ulamas, byk yerdeitirmelerin olumas veya betonarme sistemlerde byk atlaklar
meydana gelmesi nedeniyle sistem gebilir. Bu duruma kar gelen PG yk parametresi
gme yk olarak tanmlanr.
Prof. Dr. Erkan zer
4 /27
19.03.2009
P4
P3
PL :limit yk
ideal elastoplastik
P G:gme yk
= maks , byk yerdeitirme
byk atlak, vb.
P2
M p1
3
P1
M p1
M p2
2
M
P=P 3 iin M 3 =M p3
M p1
1
2
M p2
mekanizma durumu
P=P 4 iin M 4 =M p4
1
2
Pi
M p3
3
1
lineer elastik hesap

P=P 2 iin M 2 =M p2
iletme yk Pi =
PL veya PG
e
k1 P
k2 P
1
lineer elastik hesap
P=P 1 iin M 1 =M p1
ekil 4.73 Plastik mafsal hipotezinin geerli olduu bir yap sisteminin artan ykler
altndaki davran
Prof. Dr. Erkan zer
5 /27
19.03.2009
tmsel mekanizma
blgesel mekanizma
ekil 4.74 Tmsel ve blgesel mekanizma durumlar

Limit yk (veya gme yk) bulunduktan sonra, yapnn yeterli bir gvenlik altnda
tayabilecei yk, yani iletme yk
Pi =
PG veya PL
e
(e: gvenlik katsays)
(4.90)
eklinde hesaplanr. Ayrca iletme ykleri altnda dorusal elastik snrn pek
almamas, zararl yerdeitirmelerin ve atlaklarn olumamas istenir.
Bir yap sisteminin artan ykler altndaki hesab iki ekilde yaplabilir.
i-
Sistem, aralarndaki oran sabit kalacak ekilde artan dey ve yatay ykler altnda
hesaplanarak bu ykler iin ortak bir gme gvenlii belirlenir.
ii-
Dey ykler bu ykler iin ngrlen bir gvenlik katsays ile arplarak sisteme
etkitildikten sonra, artan yatay ykler iin hesap yaplr ve yatay yklere ait limit yk
(veya gme yk) parametresi bulunur. Bylece, dey ykler iin ngrlen bir
gvenlik altnda, sistemin yatay yk tama kapasitesi belirlenir.
Byk oranda yap arlndan oluan dey yklerin daha belirli olduu, buna karlk
rzgar ve deprem etkilerini temsil eden yatay yklerin deime olaslnn daha fazla
olduu gznnde tutulduunda, yap gvenliinin belirlenmesi asndan, ikinci yolun
daha gereki sonu verecei sylenebilir.
Plastik mafsalda eilme momentinin yannda normal kuvvetin de bulunmas halinde, akma
koulunu salayacak ekilde belirlenen indirgenmi eilme momenti ( M p' ) esas alnarak
hesap yaplmas gerekmektedir. Plastik mafsaldaki normal kuvvet balangta
bilinmediinden, bir ardk yaklam yolu uygulanmas gerekebilir. Bileik i kuvvet
durumu etkisindeki sistemlerin, ardk yaklama gerek kalmakszn, yk artm yntemi
ile dorudan doruya hesab iin gelitirilen bir yntem ileride aklanacaktr.
Yerdeitirmelerin ve plastik mafsal dnmelerinin hesab
zerinde plastik mafsallar bulunan bir sistemde, limit yke kar gelen son plastik mafsaln
olutuu; fakat dnmenin balamad andaki yerdeitirme virtel i teoremi ile
hesaplanabilir, ekil 4.75.
Yerdeitirmesi aranan sistem virtel ekildeitirme durumu, yerdeitirmesi aranan
noktaya aranan yerdeitirme dorultusunda yaplan birim ykleme, ykleme durumu
olarak alnr ve virtel i teoremi uygulanrsa
Prof. Dr. Erkan zer
6 /27
19.03.2009
(son plastik mafsal) 4
(m)
(m)
1 kN
2
yerdeitirmesi aranan sistem

(virtel ekildeitirme durumu)
Kesit zorlar
birim ykleme
(ykleme durumu)
: M , N ,T
Plastik mafsal dnmeleri :
M , N ,T
1 , 2 , 3
4 = 0
ekil 4.75 Yerdeitirmelerin hesab
1. = M EI ds + N EF ds + T GF + M
i
'
(4.91)
elde edilir. Ksaltma teoremi uyarnca, son plastik mafsaln dndaki plastik mafsallarn
bulunduu noktalara adi mafsallar konularak elde edilen sisteme birim ykleme yaplrsa
(ekil 4.76)
M 11 = M 2 2 = M 3 3 = ... = 0
(4.92)
olacandan, yerdeitirmesi
= (M )
( )
()
M
N
T
ds + N
ds + T
ds
EI
EF
GF '
(4.91a)
eklinde, plastik mafsallarn dnmelerinden bamsz olarak hesaplanabilir.
(m)
M 1 =0
1 kN
M 3 =0
M 2 =0
(M)
ekil 4.76 Birim yklemede Ksaltma teoreminin uygulanmas

Benzer ekilde, plastik mafsallarn dnmelerinin hesab iin, bu noktalara birim moment
iftleri uygulanr, ekil 4.77.
Prof. Dr. Erkan zer
7 /27
19.03.2009
1 kNm
(son plastik mafsal) 4
1
1 kNm
2
M 3 =0
M 2 =0
(M)
ekil 4.77 Plastik mafsallarn dnmelerinin bulunmas
Limit ykten nceki aamalara ait yerdeitirmeler de benzer ekilde hesaplanabilir. Ancak
bu durumda, plastik mafsallarn yerine adi mafsallar konulmak suretiyle elde edilen sistem
hiperstatik olacandan, ayrca kesimler yaplarak izostatik hale getirilir.
rnek 4.2
Geometrisi ve iletme ykleri ekil 4.78de verilen sistem, plastik mafsal teorisine gre,
yk artm yntemi ile hesaplanarak limit yk parametresi bulunacak ve yk parametresiyatay yerdeitirme diyagram izilecektir.
P=100 kN
P=100 kN
P=100 kN
0.5P=50 kN
A
B
6.00
8.00
C
D
6.00
2.00
6.00
12.00
ekil 4.78 Sistem ve iletme ykleri

Malzeme Fe 37 eliidir. Fe 37 yap eliinin akma gerilmesi ve elastisite modl
e = 235 N/mm2
ve
E = 210000 N/mm2
Kiri ve kolonlarn enkesit profilleri ve karakteristikleri ile
M p = Wp e
plastik moment
N p = F e
plastik normal kuvvet
deerleri Tablo 4.1de verilmitir.

Prof. Dr. Erkan zer
8 /27
19.03.2009
Tablo 4.1 Kiri ve kolonlarn enkesit karakteristikleri

2
ubuk
Enkesit Profili
F (cm )
W p (cm )
I (cm )
Mp(kNm)
Np(kN)
AB
IPE 500
116
2194
48200
515.6
2726
AC, BD
HE 300 A
113
1383
18260
325.0
2656
Kolonlarn eilme rijitlii : EI AC = EI BD = 21107 18260 10 8 = 38346 kNm2 = EI o

Kiriin eilme rijitlii
EI AB = 21 107 48200 188 = 101220 kNm2 = 2.64 EI o
Sistem, orantl olarak artan dey ve yatay ykler iin hesaplanacaktr.

1) Birinci plastik mafsaln olumas
Sistemin hesab Kuvvet Yntemi ile yaplacaktr. Seilen izostatik esas sistem ve
hiperstatik bilinmeyenler ile birim yklemelerden ve iletme yklerinden ( Pi = 1 ) oluan
eilme momenti diyagramlar ekil 4.79da verilmitir. ekilden grld gibi, M o
eilme momenti diyagramnn iziminde izostatik esas sistemin deitirilmesi kavramndan
yararlanlmaktadr.
2
-0.75
1 =1
0.125
1
0.0625
0.125
0.0625
izostatik esas sistem
M1
100
1
0.75
100
100
50
2 =1
300
0.125
0.0208
0.125
150
50
400
150
0.0208
M2
400
Mo

Denklem takmnn katsaylar ve sabitleri :
1
1
1
1
EI o11 = 6 0.752 + 12 0.752
+ 8 12 = 4.644
3
3
2.64 3
Prof. Dr. Erkan zer
9 /27
19.03.2009
1
1
1
1
EI o12 = 6 0.752 12 0.75 ( 2 0.75 + 1)
+ 8 12 = 1.212
6
6
2.64 6
1
1
1
1
EI o 22 = 6 0.752 + 12 0.752 + 0.75 + 1
+ 8 12 = 7.295
3
3
2.64 3
1
1
1
EI o10 = 12 0.75 300
+ 8 1 400 = 810.98
4
2.64 3
1
1
1
EI o 20 = 12 300 ( 0.75 + 1)
+ 8 1 400 = 1129.92
4
2.64 6
Denklem takm ve bilinmeyenler :
4.644 X 1 1.212 X 2 + 810.98 = 0

1.212 X 1 + 7.295 X 2 + 1129.92 = 0
X 1 = 224.80
X 2 = 192.24
Eilme momentleri :
M = M o 224.80 M 1 192.24 M 2
Dey ve yatay iletme yklerinden oluan eilme momenti diyagram ekil 4.80de
grlmektedir.
-192.24
(-325.00)
24.42
(41.28)
1
216.09
(365.32)
175.20
(296.19)
ekil 4.80 letme yklerine ve ilk plastik mafsaln oluumuna ait M diyagram
lk plastik mafsaln belirlenmesi : sistemde plastik mafsal oluabilecek kritik kesitler
ekil 4.81de verilmitir. Bu kesitlerin her birinde plastik mafsal meydana gelmesine
neden olan yk parametreleri ayr ayr hesaplanacak ve bu deerlerin en k alnarak
birinci plastik mafsaln meydana geldii yk parametresi bulunacaktr.
ekil 4.81 Kritik kesitler

Prof. Dr. Erkan zer
10 /27
19.03.2009
(1)
(2)
(3)
(4)
kesiti
kesiti
kesiti
kesiti
:
:
:
:
24.42 P1 = 325.00
216.09 P1 = 515.6
192.24 P1 = 325.00
175.20 P1 = 325.00
P1 = 13.309
P1 = 2.386
P1 = 1.691
P1 = 1.855
lk plastik mafsal, yk parametresinin P1 = 1.691 deeri iin (3) kesitinde olumaktadr.

Bu duruma ait eilme momenleri ekil 4.80de parantez iinde verilmilerdir.
2) kinci plastik mafsaln olumas
Birinci plastik mafsaln olutuu sistemin artan d ykler altndaki davran
ekil 4.82de ematik olarak gsterilmitir. ekilden grld gibi, artan d ykler
altndaki sistemin davran, oluan plastik mafsaln yerine bir adi mafsal koymak ve d
yklerle birlikte bu noktadaki plastik momenti de bir d yk olarak etkitmek suretiyle elde
edilen sistemin davranna edeerdir. Bu durum ise, birinci plastik mafsaln meydana
geldii durum ile mafsall sisteme P yk artmnn etkitildii durumun sperpozisyonu
ile elde edilebilir.
P
P1
P1
P1
0.2P1
0.2P
0.2 P
325.0
325.0
ekil 4.82 Bir plastik mafsall sistemin davran

Mafsall sistemin hesab iin, Mo diyagramnn izimi iin izostatik esas sistemin
deitirilmesi kavram uygulanarak, nceki adma ait hesaplardan yararlanlacaktr,
ekil 4.83.
ekil 4.83 zostatik esas sistem ve hiperstatik bilinmeyen

EI o11 = 4.644
EI o10 = 810.98
4.644 X 1 + 810.98 = 0
X 1 = 174.63
M = M o 174.63M 1
Prof. Dr. Erkan zer
11 /27
19.03.2009
Yk parametresinin P2 = 1 deeri iin elde edilen eilme momenti diyagram

ekil 4.84de grlmektedir.
130.97
365.49
225.37
M ( P2 =1)
ekil 4.84 P2 = 1 yklemesinden oluan M diyagram

kinci plastik mafsaln belirlenmesi :
(1) kesiti
(2) kesiti
(4) kesiti
:
:
:
41.28 + 130.97P2 = 325.00

365.32 + 365.49P2 = 515.6
296.19 + 22537P2 = 325.00
P2 = 2.166
P2 = 0.411
P2 = 0.128
kinci plastik mafsal, yk parametresinin
P2 = P1 + P2 = 1.691 + 0.128 = 1.819

deeri iin (4) kesitinde olumaktadr. Bu duruma ait eilme momenti diyagram
ekil 4.85de verilmitir.
-325.00
58.02
1
412.04
2
325.0
M ( P2 =1.819)
ekil 4.85 kinci plastik mafsaln oluumuna ait M diyagram

3) nc plastik mafsaln olumas
kinci plastik mafsaln olumasndan sonra, artan ykler altndaki sistemin davran
ekil 4.86da ematik olarak gsterilmitir. ki plastik mafsaln oluumundan sonra sistem
izostatik olduundan, P yk artmndan meydana gelen M diyagram denge denklemleri
ile dorudan doruya izilebilmektedir, ekil 4.87.
nc plastik mafsaln belirlenmesi :
(1) kesiti
58.02 + 300.00P3 = 325.00
(2) kesiti :
412.04 + 450.00P3 = 515.6
Prof. Dr. Erkan zer
12 /27
P3 = 0.890
P3 = 0.230
19.03.2009
P2
P2
P2
0.2P2
0.2P
0.2 P
325.0
325.0
325.0
325.0
ekil 4.86 ki plastik mafsall sistemin davran

100
50
100
100
300.0
300.0
450.0
50
125
175
M ( P3 =1)
ekil 4.87 P3 = 1 yklemesinden oluan M diyagram

nc plastik mafsal, yk parametresinin
P3 = P2 + P3 = 1.819 + 0.230 = 2.049
deeri iin (2) kesitinde olumaktadr. Bu duruma ait eilme momenti diyagram
ekil 4.88de verilmitir.
127.06
-325.00
3
1
515.60
2
325.0
M ( PL =P3 =2.049)
ekil 4.88 nc plastik mafsaln oluumuna ait M diyagram

nc plastik mafsaln oluumundan sonra sistem mekanizma durumuna geldiinden,
limit yk parametresi
PL = P3 = 2.049
olarak elde edilir.
Prof. Dr. Erkan zer
13 /27
19.03.2009
Kolonlarda akma koulunun kontrolu

Limit ykten dolay kolonlarda meydana gelen normal kuvvetler, denge denklemlerinden
100 325.00 + 127.06
N AC = 2.049 100 +
= 269.68 kN
2
12
N BD = 2.049 ( 2 100 + 100 ) 269.68 = 345.02 kN

olarak bulunur.
Kolonlardaki maksimum normal kuvvet oran
Np
345.02
=
= 0.13 < 0.15
2656.0
maks
olduundan, (4.29) bants ile verilen yaklak akma koulu salanmaktadr.

Yk parametresi yerdeitirme (P - B) diyagramnn izilmesi
1)
P1 = 1.691 yknden meydana gelen B yatay yerdeitirmesi :
Bu yk parametresine ait M( P1 = 1.691 ) eilme momenti diyagram ile, Ksaltma teoremi

uyarnca, ilk plastik mafsaln bulunduu noktaya bir adi mafsal konulmak suretiyle elde
edilen izostatik sisteme yaplan birim yklemeden oluan ( M ) diyagram ekil 4.89da
grlmektedir.
-325.00
41.28
1kN
365.32
269.19
M ( P1 =1.691)
ekil 4.89 M( P1 = 1.691 ) ve ( M ) diyagramlar

zostatik esas sistemin, (1) kesitindeki eilme momenti M (1) = 0 olacak ekilde seilmesi
nedeniyle plastik mafsaldaki ekildeitirme ii sfr olduundan, B
yatay
yerdeitirmesi
( ) EIEI ds = 16 8 8 ( 2 296.19 325.00) = 2852.05
EI o B = M M
B =
2852.05
= 0.0744 m
38346
olarak hesaplanr.
Prof. Dr. Erkan zer
14 /27
19.03.2009
2)
P2 = 1.819 yknden meydana gelen B yatay yerdeitirmesi :
Bu yk parametresinden oluan ve
M( P2 = 1.819 )
ekil 4.85te verilen
ile ekil 4.89daki ( M ) diyagramndan yararlanarak

hesaplanacaktr.
diyagram
yatay yerdeitirmesi
(1) kesitinde ( M )1 = 0 , henz plastik mafsal oluan (2) kesitinde ise 2 = 0 olduundan
( ) EIEI ds + EI ( M )
EI o B = M M
yerdeitirme ifadesi
( ) EIEI ds
EI o B = M M
eklini alr. Buna gre

1
EI o B = 8 8 ( 2 325.00 325.00 ) = 3466.67
6
B = 0.0904 m
olarak elde edilir.

3)
P3 = PL = 2.049 limit yknden meydana gelen B yatay yerdeitirmesi :
Limit yk parametresinden oluan M( P3 = PL = 2.049 ) diyagram ile birim yklemeden

meydana gelen ( M ) diyagram ekil 4.90da verilmitir.
127.06
(3=0)
-325.00
1 kN
1
3
515.60
2
325.00
M ( P3 =2.049)
ekil 4.90 M( P3 = PL = 2.049 ) ve ( M ) diyagramlar

Birim ykleme yaplrken, Ksaltma teoremi uyarnca, son olarak meydana gelen (3)
plastik mafsal dndaki (1) ve (2) plastik mafsallarnn bulunduu noktalara adi mafsallar
konulmutur. Bylece, B yerdeitirmesi 1 ve 2 plastik dnmelerinden bamsz
olarak hesaplanabilmektedir.
( ) EIEI ds + EI ( M ) = M ( M ) EIEI ds
EI o B = M M
Prof. Dr. Erkan zer
15 /27
19.03.2009
1
1 1
EI o B = 6 6 127.06 +
[ 6 ( 2 6 127.06 + 6 515.60 + 3 127.06 + ...
3
2.64 6
1
... + 2 3 515.60 ) + 6 3(2 515.60 325.00 )] = 5392.79
6
B =
5392.79
= 0.1406 m
38346
Hesaplanan byklkler yardm ile izilen yk parametresi yerdeitirme ( P B )

diyagram ekil 4.91de gsterilmitir.
P
PL = 2.049
1.819
3
1.691
1
1
1
2
Pi =1.00
B
B (m)
0.0744
0.0904
0.1406
ekil 4.91 Yk parametresi yerdeitirme ( P B ) diyagram
Problem : PL = 2.049 limit yknden oluan 1 ve 2 plastik mafsal dnmelerini

hesaplaynz.
Prof. Dr. Erkan zer
16 /27
19.03.2009
4.3.2.2 Limit Ykn Dorudan Doruya Hesab

Byk yerdeitirmelere ve plastik ekildeitirmelere izin verilen sneklik dzeyi yksek
sistemler (rnein, yumuak elikten yaplan sistemler ve beton basn blgesi derinlii
a/d 0.25 koulunu salayan betonarme sistemler), kendilerine etkiyen d ykleri limit
yke kadar gmeden tayabilirler; yani bu sistemlerde PG = PL olur. Bu nedenle, sz
konusu sistemler dorudan doruya limit yk iin boyutlandrlabilirler.
Limit ykn salamas gereken koullar unlardr:
1- denge koullar
2- sistemin tmnn veya bir blmnn mekanizma durumuna gelmi olmas
3- akma koullarnn salanm olmas; yani
a)
plastik mafsallarda M = M p
b)
dier kesitlerde M < M p olmas.
Bu koullarn tmn salatmak suretiyle, limit yk dorudan doruya hesaplanabilir.

Limit ykn dorudan doruya hesab iin uygulanmakta olan yntemler balca iki grupta
toplanabilirler.
a) Statik yntem
Verilen d yklerle dengede olan, rnein M = M o + M i X i denge denklemlerinde Xi
bilinmeyen katsaylarna herhangi deerler vererek elde edilen ve her kesitte M M p
koulunu salayan bir i kuvvet durumu bulunur. Bu i kuvvet durumunda, M = M p olan
kesitlere adi mafsallar konulduunda sistemin tm veya bir blm mekanizma
durumuna geliyorsa, yukardaki tm koullar salandndan, bu yk sistemin limit ykn
verir.
Alt snr teoremi
D yklerle dengede olan bir i kuvvet durumunda hi bir kesitte akma koulu
almyorsa; yani daima M Mp ise, bu i kuvvet durumuna kar gelen yk limit yke
eit veya ondan daha kktr.
Buna gre, verilen bir d yk altnda dengede olan ve her kesitte M Mp koulunu
salayan bir i kuvvet durumu bulunabiliyorsa, bu yk sistemin limit yknden daha
kk veya ona eittir.
b) Sinematik yntem
Limit yke ait mekanizma durumu bilinirse, plastik mafsallarda M = M p olduu
gznnde tutularak ve virtel i teoremi veya denge denklemlerinden yararlanarak limit
yk bulunabilir.
Uygulama
Geometrisi, yk ve enkesit plastik momentleri ekil 4.92ada parametrik olarak verilen
sistemin limit yk sinematik yntem ile hesaplanacaktr.
Prof. Dr. Erkan zer
17 /27
19.03.2009
M p2
M p1
M p1
L
(a)
(b)
(c)
ekil 4.92 Sistem ve olas mekanizma durumlar

M p1 < M p2 olmas halinde plastik mafsallar kolonlarda oluacandan (ekil 4.92b), limit
yk
P h = 4 M p1
PL =
4 M p1
h
olarak bulunur.
M p1 > M p2 olmas halinde ise, dm noktalarndaki plastik mafsallar kirite oluurlar
(ekil 4.92c) ve limit yk iin
P h = 2 M p1 + 2 M p2
PL =
2 ( M p1 + M p2 )
h
elde edilir.
st snr teoremi
Sisteme ait herhangi bir mekanizma durumu iin Virtel i teoremi ile bulunan yk limit
ykten byk veya ona eittir.
Buna gre, sisteme ait btn olas mekanizma durumlar iin bulunan yklerin en k
sistemin limit ykne eittir.
st snr teoremi ile limit ykn hesab
Sisteme ait olas mekanizma durumlarnn her biri iin, Virtel i teoremi veya denge
denklemleri ile bulunan yklerin en k sistemin limit ykn verir.
Sisteme ait olas btn mekanizma durumlarnn says, bamsz mekanizma durumlar ile
bunlarn lineer kombinezonlarnn saylar toplamna eittir.
Bamsz mekanizma
durumlarnn says
plastik mafsal
oluabilecek
nokta says
hiperstatiklik
derecesi
dm noktas
says
Plastik mafsal oluabilecek noktalar: eilme momentlerinin mutlak deerce en byk

olduu noktalar
(mesnetler, dm noktalarnda birleen ubuklarn
u noktalar, tekil yklerin etkidii noktalar, yayl
ykn altnda bir nokta)
Prof. Dr. Erkan zer
18 /27
19.03.2009
Notlar
1- Tekil yklerin etkidii noktalar da dm noktas olarak alnacaktr.
2- Dm noktas mekanizmalar ve boydeimesi mekanizmalar
alnmamtr.
gznne
Bamsz mekanizma durumlarnn lineer kombinezonlarnn toplam says , n bamsz

mekanizma durumlarnn saysn gstermek zere
n n
n
+ + ... +
2 3
n
bants ile bulunur. Burada,
n!
n
C mn = =
m m!(n m)!
(nm)
eklinde hesaplanmaktadr.
Uygulama
ekil 4.93te ematik olarak gsterilen tek katl, tek aklkl ereve sistemin bamsz ve
birleik mekanizma durumlar elde edilecektir. ekilden grld gibi
M p2
h1
M p1
M p3
h2
ekil 4.93 Tek katl, tek aklkl ereve

plastik mafsal oluabilecek nokta says
hiperstatiklik derecesi
dm noktalarnn says (tekil kuvvetin
etkidii nokta dahil)
=
=
=
7
2
3
olduundan, bamsz mekanizma durumlarnn says = 7 2 3 = 2
olmaktadr.
Sistemin bamsz mekanizma durumlar ile bunlarn birleiminden elde edilen birleik
mekanizma durumu ekil 4.94te grlmektedir. Mekanizma durumlarnn elde
edilmesinde, M p2 < M p1 , M p3 varsaym yaplmtr.
Prof. Dr. Erkan zer
19 /27
19.03.2009
h1 (-)
h2
(-)
h
(1+ h1 )
2
h1
h2
h1
(1+ h )
(-)
(+)
2
(+)
kiri mekanizmas
h1 (+)
h2
kat mekanizmas
birleik mekanizma
bamsz mekanizma durumlar

ekil 4.94 Bamsz ve birleik mekanizma durumlar
Limit yke kar gelen eilme momenti diyagramnn izimi
Limit yk altnda sistemin tm mekanizma durumuna gelmi ise denge denklemleri ile
veya Virtel i teoreminden yararlanarak M eilme momenti diyagram izilir.
Sistemin bir blm mekanizma durumuna gelmi ise, M diyagramnn izimi iin, geri
kalan hiperstatik sistemin hesab da gerekebilir.
Yerdeitirmelerin ve plastik mafsal dnmelerinin hesab
Limit yke ait yerdeitirmenin hesabnda, son plastik mafsaln yerinin bilinmesi halinde,
bu plastik mafsal dnda kalan dier plastik mafsallar yerine adi mafsallar konularak elde
edilen sisteme birim ykleme yaplrsa, aranan yerdeitirme
ds
( ) EI
+ ... + 0
=M M
eklinde plastik mafsallarn dnmelerinden bamsz olarak hesaplanabilir.

Limit yke ait mekanizmada son plastik mafsaln yeri genellikle bilinmediinden, srasyla
her plastik mafsal son plastik mafsal gibi alnarak yerdeitirmeler hesaplanr. Bulunan
deerlerin en by gerek yerdeitirmeyi verir. Bylece, son plastik mafsaln yeri de
belirlenmi olur.
Plastik mafsallarn dnmeleri de benzer ekilde hesaplanabilir.
st ve alt snr teoremlerini birlikte uygulayarak limit ykn yaklak olarak hesab
Mekanizma saysnn ok olmas halinde bu yol uygulanabilir. Bunun iin, birka tane
mekanizma durumu seilerek herbirine kar gelen ykler bulunur. st snr teoremi
nedeniyle, bunlarn en k Psinematik olarak alnr. Daha sonra, bu durumlarn herbiri
iin, her kesitte M Mp koulunu salayan eilme momenti diyagramlar ve bu
diyagramlara kar gelen ykler hesaplanr. Alt snr teoremi uyarnca, bunlarn en by
Pstatik olarak alnr.
Bu durumda, limit ykn yaklak deeri
Plimit
Psinematik + Pstatik
2
Prof. Dr. Erkan zer
(4.93)
20 /27
19.03.2009
maksimum bal hata ise
Psin ematik Pstatik

Psin ematik + Pstatik
(4.94)
eklinde hesaplanmaktadr.
Maksimum bal hata yeterince kk deilse, yeni mekanizma durumlar gznne
alnarak istenilen hata snrna ulalabilir.
rnek 4.3
rnek 4.2de yk artm yntemi ile hesaplanarak yk parametresi yerdeitirme
diyagram izilen sistemin limit yk dorudan doruya hesaplanacak ve bu yke kar
gelen M eilme momenti diyagram izilerek B dm noktasnn B yatay yerdeitirmesi
bulunacaktr, ekil 4.95.
Malzeme Fe 37 eliidir. Fe 37 eliinin akma gerilmesi ve elastisite modl
e = 235 N/mm2
ve
E = 210000 N/mm2
Kiri, kolon en kesit profilleri ve karakteristikleri ile plastik moment ve plastik normal
kuvvet deerleri Tablo 4.1de verilmitir.
100 P
50 P
E
B
6.00
8.00
C
D
6.00
2.00
6.00
12.00
ekil 4.95 Sistem ve iletme ykleri ( Pi = 1 )

Kolonlarn ve kiriin eilme rijitlikleri
EI AC = EI BD = 21 107 18260 10 8 = 38346 kNm2 = EI o
EI AB = 21 107 48200 188 = 101220 kNm2 = 2.64 EI o

olarak hesaplanmtr.
Prof. Dr. Erkan zer
21 /27
19.03.2009
1) st snr teoremi ile limit ykn bulunmas

plastik mafsal oluabilecek nokta says
hiperstatiklik derecesi
dm noktalarnn says (tekil kuvvetin
etkidii nokta dahil)
=
=
=
7
2
3
olduundan (ekil 4.96), bamsz mekanizma durumlarnn says = 7 2 3 = 2 olarak

elde edilir.
ekil 4.96 Plastik mafsal oluabilecek noktalar

Sistemin bamsz mekanizma durumlar ile bunlarn birleiminden elde edilen birleik
mekanizma durumu ekil 4.97de grlmektedir.
Aada, bu mekanizma durumlarnn her birine kar gelen yk parametreleri
hesaplanacaktr.
(-)
100P
100P
(-)
50 P
50 P
6
6
2
(+)
2
(+)
(a)
3 (+)
4
7
4
3 (-)
4
3
4
(b)
(c)
ekil 4.97 Bamsz ve birleik mekanizma durumlar

a) kiri mekanizmas iin hesap (ekil 4.97 a) : Virtel i teoremi uyarnca
d kuvvetlerin ii
i kuvvetlerin ii
olduundan
100 P 6 = 2 325 + 515.6 2
P1 = 2.802
elde edilir.
Prof. Dr. Erkan zer
22 /27
19.03.2009
b) kat mekanizmas iin hesap (ekil 4.97 b) :

3
50P 6 = 325 + 2
4
P2 = 2.708
c) birleik mekanizma iin hesap (ekil 4.97 c) :
3
7
50 P 6 + 100 P 6 = 515.6 2 + 325 +
4
4
P3 = 2.049
st snr teoremine gre, sistemin limit yk parametresi
PL = min (P1 , P2 , P3 ) = 2.049
deerini almaktadr. Limit yke ait mekanizma durumu ise, birleik mekanizma
durumudur.
2) Limit yke kar gelen M diyagramnn izimi
Limit yke kar gelen mekanizma durumunda plastik mafsallarn bulunduu noktalara
M p plastik momentleri konur ve AB kiriine ait denge denklemi yazlrsa, A noktasndaki
eilme momenti
1
1
( M A 325.0 ) + 2.049 100 12 = 515.6
2
4
M A = 126.8 kN
olarak bulunur, ekil 4.98.
-325.0
MA
MA
515.6
325.0
ekil 4.98 Limit ykten oluan M diyagram

3) Limit ykten oluan B yatay yerdeitirmesinin hesab
a) Son plastik mafsaln (B) noktasnda olutuunun varsaylmas hali, ekil 4.99 :
Prof. Dr. Erkan zer
23 /27
19.03.2009
=0
-3.429
3.429
1 kN
3.429
8
14
D
6
14
8
14
8
14
(M)
( )
ekil 4.99 B = 0 varsaym ile birim ykleme ve M diyagram

Bu durumda (B)
noktasnda olutuu varsaylan plastik mafsaln dnmesi sfr
olacandan, B yatay yerdeitirmesi
1
1
1
EI o B = 6 3.429 126.8 + 6 3.429 ( 2 126.8 + 515.6 )
...
3
6
2.64
1
1
1
... 6 3.429(515.6 2 325)
8 3.429( 2 325 + 325) = 3529 .15
6
2.64 6
B =
3529.15
= 0.0920 m
38346
olarak bulunur.
b) Son plastik mafsaln (D) noktasnda olutuunun varsaylmas hali, ekil 4.100 :
1
EI o B = 8 8 ( 2 325 325 ) = 3466.67
6
B =
A
3466.67
= 0.0904 m
38346
E
1 kN
=0
8
(M)
( )
ekil 4.100 D = 0 varsaym ile birim ykleme ve M diyagram

c) Son plastik mafsaln (E) noktasnda olutuunun varsaylmas hali, ekil 4.101 :
Prof. Dr. Erkan zer
24 /27
19.03.2009
1 kN
=0
6
C
1
D
0.5
0.5
(M)
( )
ekil 4.101 E = 0 varsaym ile birim ykleme ve M diyagram

1
1 1
EI o B = 6 6 126.8 +
[ 6(2 6 126.8 + 6 515.6 + 3 126.8 + ...
3
2.64 6
1
... + 2 3 515.6) + 6 3( 2 515.6 325)] = 5388.19
6
B =
5388.19
= 0.1405 m
38346
Grld gibi, limit yke kar gelen yatay yerdeitirme
B = 0.1405 m
dir. Limit ykten nceki son plastik mafsal ise (E) noktasnda olumaktadr.
rnek 4.4
nceki rnekte hesaplanan sistemin limit yk parametresi, st snr ve alt snr
teoremlerinin bir arada uygulanmas suretiyle, yaklak olarak hesaplanacaktr, ekil 4.102.
Sistemin kolon ve kiri plastik momentleri, srasyla
M p1 = 325.0 kNm
M p2 = 515.6 kNm
ve
dir.
100P
50P A
6.00
8.00
C
D
6.00
2.00
6.00
12.00

Prof. Dr. Erkan zer
25 /27
19.03.2009
Sisteme ait olas mekanizma durumu olarak kat mekanizmas seilecektir, ekil 4.103.
50 P
(+)
3 (-)
4
3 (+)
4
ekil 4.103 Kat mekanizmas durumu

Bu mekanizma durumu iin Virtel i teoremi uygulanrsa
3
50P 6 = 325.0 + 2
4
P = Psinematik = 2.708
bulunur. st snr teoremi uyarnca

PL < Psin ematik = 2.708
olmaktadr.
Bu yke kar gelen M diyagramnda (ekil 4.104), M E eilme momenti
ME =
325 325 1
+ 2.708 100 12 = 812.40 kNm
2
4
olarak elde edilir. AB Kiriinde

M E = M p2 = 515.6 kNm
akma koulunu salayan yk parametresi

P = Pstatik = 2.708
515.6
= 1.719
812.3
dir. Alt snr teoremi uyarnca

PL > Pstatik = 1.719
olmaktadr.
-325.0
325.0
325.0
ME
325.0
M ( P=2.708 )
ekil 4.104 Kat mekanizmasna ait M diyagram

Prof. Dr. Erkan zer
26 /27
19.03.2009
Buna gre, limit ykn yaklak deeri

1
1
Plimit ( Psinematik + Pstatik ) = ( 2.708 + 1.719 ) = 2.214
2
2
olarak elde edilir. Maksimum bal hata ise
bal hata
Psinematik Pstatik 2.708 1.719

=
= 0.223
Psinematik + Pstatik 2.708 + 1.719
deerini alr.
Sistemin limit yk parametresi PL = 2.049 olduundan, bal hatann gerek deeri
2.214 2.049
= 0.081
2.049
olmaktadr.
4.3.3
Uzay ubuk Sistemlerin Plastik Mafsal Teorisine Gre Hesab
Dorusal olmayan ekildeitirmelerin belirli kesitlerde topland varsaylan dzlem

ubuk sistemler iin gelitirilen yk artm yntemi benzer ekilde uzay ubuk sistemler
iin de geerlidir. Ancak, uzay ubuk sistemlerde bileik i kuvvet durumu (genel anlamda
bileik eik eilme, burulma ve kesme) sz konusu olduundan, plastik mafsal hipotezinin
bileik i kuvvet durumlarn da kapsayacak ekilde geniletilmesi gerek olmaktadr.
Ayrca, artan d ykler altnda deien i kuvvetlerin bileik i kuvvet durumuna ait akma
koullarn salamalar gerektiinden, genel olarak her yk artm iin ardk yaklam
uygulanmas da gerekebilir.
Bileik i kuvvetler altndaki uzay ubuk sistemlerin yk artm yntemi ile dorudan
doruya hesabn ngren bir hesap ynteminin ve bu yntemin pratik uygulamalar iin
hazrlanan bilgisayar programlarnn esaslar Blm 5te aklanacaktr.
Prof. Dr. Erkan zer
27 /27
19.03.2009
BLM
6.1
PERFORMANSA DAYALI TASARIM VE DEERLENDRME
Giri
ekildeitirme ve yerdeitirmeye bal performansa kriterlerini esas alan yapsal

deerlendirme ve tasarm kavram, zellikle son yllarda Amerika Birleik Devletlerinin
deprem blgelerindeki mevcut yaplarn deprem gvenliklerinin daha gereki olarak
belirlenmesi ve yeterli gvenlikte olmayan yaplarn glendirilmeleri almalar srasnda
ortaya konulmu ve gelitirilmitir.
Amerika Birleik Devletlerinin California eyaletinde, 1989 Loma Prieta ve 1994
Northrigde depremlerinin neden olduu byk hasar, deprem etkileri altnda yeterli bir
dayanm ngren performans kriterlerine alternatif olarak, ekildeitirme ve
yerdeitirmeye bal daha gereki performans kriterlerini esas alan yntemlerin
gelitirilmesi gereksinimini ortaya karmtr.
Bu gereksinimi karlamaya ynelik olarak, Applied Technology Council (ATC) tarafndan
Guidelines and Commentary for Seismic Rehabilitation of Buildings - ATC 40, Federal
Emergency Management Agency (FEMA) tarafndan NEHRP Guidelines for the Seismic
Rehabilitation of Buildings - FEMA 273, 274 raporlar ve American Society of Civil
Engineers (ASCE) tarafndan FEMA 356 n standard hazrlanmtr. Yrtlen
aratrmalarn sonularnn irdelenerek gelitirilmesi amacyla ATC 55 projesi balatlm
ve projenin bulgularn ieren FEMA 440 raporu yaynlanmtr. Bu aratrma ve
almalarn sonular ASCE tarafndan hazrlanan ASCE 41-06 standardnda yer almtr.
Yukardaki organizasyonlarn yannda, Building Seismic Safety Council (BSSC), ve
Earthquake Engineering Research Center of University of California at Berkeley (EERCUCB) tarafndan yrtlen dier projeler de bu alandaki aratrmalara katk salamaktadr.
Dier taraftan, Avrupa Birlii standartlar arasnda bulunan Eurocode 8.3 standardnda
da, mevcut yaplarn deprem performansnn belirlenmesine ynelik aratrmalarn
sonularn ieren yaklamlar yer almaktadr.
lkemizde, zellikle 1999 Adapazar-Kocaeli ve Dzce depremlerinin ardndan, mevcut
yaplarn deprem gvenliklerinin belirlenmesini ve yeterli deprem gvenliine sahip
olmayan yaplarn glendirilmesini amalayan pratik uygulamalara hz verilmitir. Ancak
o tarihlerde, dier bir ok lkede olduu gibi lkemizde de mevcut yaplarn deprem
gvenliklerinin belirlenmesine ynelik bir ynetmeliin henz mevcut olmamas
nedeniyle, bu uygulamalarn nemli bir blm yeni yaplacak yaplar iin geerli olan
ynetmelik (1998 Trk Deprem Ynetmelii) esas alnarak gerekletirilmitir. Bu
durumun oluturduu sakncalar ortadan kaldrmak amacyla, 2003 ylndan balayarak,
deprem ynetmeliine mevcut binalarn deprem gvenliklerinin belirlenmesi ve
glendirilmesi ile ilgili bir blm eklenmesi ve buna paralel olarak ynetmeliin dier
blmlerinin de gncelletirilmesi almalar yrtlerek tamamlanmtr.
Aadaki blmlerde, nce performansa dayal tasarm ve deerlendirmede ATC 40,
FEMA 356 ve ASCE 41-06 yaklamlar aklanacak, daha sonra, 6 Mart 2007 tarihinde
resmi gazetede yaynlanarak yrrle giren Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar
Hakknda Ynetmeliin (TDY07), mevcut binalarn deprem gvenliklerinin belirlenmesi
ve glendirilmesi ile ilgili blmnn (Blm 7) temel ilkelerine ve uygulanmasna
ilikin bilgiler aktarlacaktr.
Konu ile ilgili ayrntl bilgi iin [14],[15],[16],[17],[21],[25],[26] ve [27] numaral
kaynaklara bavurulabilir.
Prof. Dr. Erkan zer
1/14
09.04.2009
6.2
Performans Hedefi
Belirli bir deprem hareketi altnda, bina iin ngrlen yapsal performans, performans
hedefi (performance objective) olarak tanmlanr. Genel olarak yapsal performans, bir
yapy oluturan tayc ve tayc olmayan elemanlarnn performans seviyeleri
(dzeyleri) ile tanmlanmaktadr. Bir yap iin, birden fazla yer hareketi altnda farkl
performans hedefleri ngrlebilir. Buna ok seviyeli performans hedefi denir.
6.2.1
Performans Seviyeleri
Performans seviyeleri (performance levels) verilen bir yap iin, verilen bir deprem etkisi
altnda ngrlen hasar miktarnn snr durumlardr. Bu snr durumlar, binadaki tayc
ve tayc olmayan elemanlardaki hasarn miktarna, bu hasarn can gvenlii
bakmndan bir tehlike oluturup oluturmamasna, deprem sonrasnda binann kullanlp
kullanlmamasna ve hasarn neden olduu ekonomik kayplara bal olarak belirlenir.
Yapsal performans seviyesi, tayc ve tayc olmayan elemanlarn performans
seviyelerinin birleiminden olumaktadr. Dolaysyla her yapsal performans seviyesi,
tayc ve tayc olmayan elemanlarn performans seviyelerinin bir kombinezonu olarak
belirlenir.
6.2.1.1 Tayc elemanlar iin performans seviyeleri
ATC 40 [14], FEMA 273, 356 [15],[17] ve ASCE 41-06 [27] dkmanlarnda, tayc
elemanlar iin tanmlanan performans seviyeleri ve performans aralklar Tablo 6.1de
zetlenmitir.
Tablo 6.1 Tayc elemanlarn performans seviyeleri
Performans seviyesi
Performans aral
Kod
Hemen kullanm (immediate occupancy)
S-1
Hasar kontrol (damage control)
Can gvenlii (life safety)
S-2
S-3
Snrl gvenlik (limited safety)

Gmenin nlenmesi (collapse prevention)
S-4
S-5
Tabloda belirtilerek kodlanan performans seviyeleri ve aralklar aada ayrntl olarak

tanmlanmtr.
Hemen kullanm performans seviyesi (S-1)
Tayc sistem hasar ok azdr. Mevcut yapnn deprem ncesindeki dayanm, rijitlik ve
sneklii deprem sonrasnda da aynen korunmaktadr.
Hasar kontrol performans aral (S-2)
Deprem sonrasnda yapda oluan hasarn, hemen kullanm ile can gvenlii performans
seviyeleri arasnda bulunduu performans araldr.
Prof. Dr. Erkan zer
2/14
09.04.2009
Can gvenlii performans seviyesi (S-3)

Tayc sistemde nemli hasar oluabilir. Buna karlk, blgesel veya toptan gme sz
konusu deildir. Deprem srasnda yaralanmalar olabilir. Ancak, bu yaralanmalar yapsal
hasarlar ile ilgili deildir. Yapsal hasar kaynakl lm riski ok dktr.
Snrl gvenlik performans aral (S-4)
Bu aralkta tayc elemanlarn performanslar tamamen can gvenlii koullarn
salamayabilir, ancak gmenin nlenmesi performans seviyesinden daha yksektir.
Gmenin nlenmesi (stabilitenin korunmas) performans seviyesi (S-5)
Yapy blgesel veya toptan gme snrna getiren ar hasar durumunu temsil eder.
Tayc elemanlarda byk hasar olumu, dayanm ve rijitliklerde nemli azalmalar
meydana gelmitir. Bununla beraber, yapnn tama kapasitesi dey ykleri tamaya
devam etmek iin yeterlidir. Yap stabilitesini korumakla birlikte, nemli oranda can
gvenlii riski bulunmaktadr.
Yukarda tanmlanan performans seviyeleri ve aralklar, kapasite erisi olarak
tanmlanan toplam yatay kuvvet-tepe noktas yatay yerdeitirmesi (V-) diyagram
zerinde ematik olarak iaretlenmitir, ekil 6.1.
yatay toplam kuvvet (V)

d yerdeitirmesi iin
etkin rijitlik
can gvenlii
seviyesi
yapsal stabilite
seviyesi
hemen
kullanm
seviyesi
gme
hasar kontrol
aral
snrl gvenlik
aral
lineer
elastik
blge
tepe noktas yatay yerdeitirmesi
ekil 6.1 Kapasite erisinde performans seviyeleri ve aralklar
6.2.1.2 Tayc olmayan elemanlar iin performans seviyeleri

Tayc olmayan yap elemanlar iin ATC 40, FEMA 273, 356 ve ASCE 41-06da
tanmlanan performans seviyeleri Tablo 6.2de gsterilmi ve aada aklanmtr.
Prof. Dr. Erkan zer
3/14
09.04.2009
Tablo 6.2 Tayc olmayan elemanlarn performans seviyeleri

Performans seviyesi
Kod
Kullanma devam (operational)
N-A
Hemen kullanm (immediate occupancy)
N-B
Can gvenlii (life safety)
N-C
Azaltlm hasar (hazards reduced)
N-D
Performansn dikkate alnmad seviye
D-E
Kullanma devam performans seviyesi (N-A)

Tayc olmayan elemanlar ile tesisatta ve dier ekipmanda hasar olumaz veya ihmal
edilebilecek kadar az hasar meydana gelir. Bu hasar, yapnn ve ekipmann kullanmn
engellemez.
Hemen kullanm performans seviyesi (N-B)
Tayc olmayan elemanlarda, ekipman ve tesisatta hasar oluabilir. Baz eleman ve
ekipmann onarlmas ve/veya deitirilmesi gerekebilir. Kullanm bakmndan ortaya
kabilecek kstlamalar ksa zamanda giderilerek yap kullanlmaya devam eder.
Can gvenlii performans seviyesi (N-C)
Tayc olmayan elemanlarda, ekipman ve tesisatta hasar oluabilir. Ancak, binann iinde
veya dndaki ar elemanlarda, yaralanmalara neden olabilecek makine devrilmesi,
kopmalar, dmeler sz konusu deildir. Tesisat ve ekipmanda onarm gereksinimi doar.
Azaltlm hasar performans seviyesi (N-D)
Tayc olmayan elemanlarda, ekipman ve tesisatta ciddi hasar meydana gelebilir. Ancak,
d cephe kaplamalarnn dklmesi, asma tavanlarn dmesi gibi insanlarn gruplar
halinde yaralanmalarna neden olabilecek hasar olumaz.
Performansn dikkate alnmad seviye (N-E)
Baz hallerde, yapnn davrann ve kullanmn etkilemeyen baz ikincil elemanlar iin
performansn dikkate alnmasna gerek olmayabilir.
6.2.2
Bina performans seviyeleri
Binann toplam yapsal performans seviyesi, tayc ve tayc olmayan elemanlarn

performans seviyelerinin birleiminden olumaktadr. Tablo 6.3te bu performans
seviyelerinin olas kombinezonlar yer almaktadr. Tabloda K ile belirtilen
kombinezonlar, kullanlmas nerilmeyen performans seviyelerini gstermektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
4/14
09.04.2009
Tablo 6.3 Bina yapsal performans seviyeleri

Tayc olmayan eleman
Tayc eleman performans seviyeleri
performans seviyeleri
S-1
S-2
S-3
S-4
S-5
N-A
1-A
2-A
N-B
1-B
2-B
3-B
N-C
1-C
2-C
3-C
4-C
5-C
N-D
2-D
3-D
4-D
5-D
N-E
3-E
4-E
5-E
Tabloda verilen performans kombinezonlarnn balcalar aada sralanmtr. Bir binaya

ait performans hedefinin belirlenmesinde, ok kere bu performans birleimlerinden biri
esas alnmaktadr.
1-A : Kullanma devam (operational) yapsal performans seviyesi (S1 + NA)
Binada hasar yoktur veya kolaylkla onarlabilecek dzeyde snrl hasar
mevcuttur. Yap sistemi deprem ncesi dayanm, rijitlik ve snekliini aynen
korumaktadr. Bina kullanma devam edilebilecek durumdadr.
1-B : Hemen kullanm (immediate occupancy) performans seviyesi (S1 + NB)
Olduka az yapsal hasar vardr. Yap orijinal dayanm ve rijitliini nemli lde
korumaktadr. Yapsal olmayan elemanlar gvenlidir ve genellikle alabilir
durumdadr. Deprem srasnda yaralanma riski olduka dktr.
3-C : Can gvenlii (life safety) performans seviyesi (S3 + NC)
Yapsal ve yapsal olmayan elemanlarda belirli llerde hasar mevcuttur. Yap
deprem ncesi dayanm ve rijitliinin bir blmn kaybetmi durumdadr. Ancak
yapsal ve yapsal olmayan elemanlarn can gvenliini tehdit etmesi sz konusu
deildir. Yap onarlmaya muhtatr ve onarlmadan kullanlmas uygun deildir.
5-E : Gmenin nlenmesi-yapsal stabilitenin
performans seviyesi (S5 + NE)
korunmas
(collapse prevention)
Yap tayc sistemi ancak dey ykler altnda stabilitesini korumaktadr. Binann
art depremlere kar dayanm kalmamtr ve kullanlmamas gerekir.
Onarlmas da ok kere pratik veya ekonomik bakmdan uygun deildir.
6.3
Deprem Hareketi
Performansa dayal deerlendirme ve tasarmda gznne alnmak zere, farkl dzeylerde

deprem hareketleri tanmlanmtr. Bu deprem hareketleri genel olarak, 50 yllk bir sre
iindeki alma olaslklar ve benzer depremlerin oluumu arasndaki zaman aral (dn
periyodu) ile ifade edilirler.
Prof. Dr. Erkan zer
5/14
09.04.2009
ATC 40 projesinde farkl seviyede deprem hareketi tanmlanmtr. Dier bir deyile,
ayr sismik risk seviyesi gznne alnmaktadr. Benzer tanmlar FEMA 273 ve 356
dkmanlarnda da yaplmtr. Aada, ATC 40da tanmlanan deprem hareketleri
verilerek FEMA 273, 356 depremleri ile karlatrlmtr.
1- Servis (kullanm) depremi (SE) : 50 ylda alma olasl % 50 olan yer
hareketidir. Yaklak dn periyodu 72 yldr. Bu depremin etkisi, aada tanmlanan
tasarm depreminin yars kadardr.
2- Tasarm depremi (DE) : 50 ylda alma olasl % 10 olan yer hareketidir.
Yaklak dn periyodu 475 yldr. 1998 ve 2007 Trk Deprem Ynetmeliklerinde
de esas alnan bu deprem FEMA 273te Temel gvenlik depremi-1 (BSE-1) olarak
isimlendirilir.
3- En byk deprem (ME) : ATC 40a gre, belirli bir blgede jeolojik veriler
erevesinde meydana gelebilecek en byk deprem hareketidir. 50 ylda alma
olasl % 5 , dn periyodu yaklak 1000 yldr. Bu depremin etkisi tasarm
depreminin 1.25-1.50 kat dolaylarndadr. Ayrca FEMA 273te, Temel gvenlik
depremi-2 (BSE-2) olarak isimlendirilen ve 50 ylda alma olasl % 2, dn
periyodu yaklak 2475 yl olan bir deprem daha tanmlanmtr. Bu depremin ATC
40daki en byk depreme kar geldii, ancak etkisinin daha byk olduu
sylenebilir.
ASCE 41-06 standardnda ise, srasyla %50/50 (72 yl), %20/50 (225 yl), %10/50 (475
yl) ve %2/50 (2475 yl) olmak zere, drt farkl deprem tanmlanmtr.
Bir yapda, belirli bir deprem hareketi altnda tek bir performans hedefi ngrlebilecei
gibi, birden fazla yer hareketi altnda ok seviyeli performans hedefleri de esas alnabilir.
Tablo 6.4te, ok seviyeli performans hedefi iin bir rnek verilmitir.
Tablo 6.4 ok seviyeli hedef performansn tanmlanmas
Bina performans seviyesi
Yer hareketi
Kullanma devam Hemen Kullanm
Can gvenlii
Servis depremi (SE)

Tasarm depremi (DE)
En byk deprem (ME)
6.4
Yapsal Kapasite
Performansa dayal tasarm ve deerlendirmenin iki temel parametresi istem (demand) ve

kapasite (capacity) dir. stem (talep) yapya etkiyen deprem yer hareketini, kapasite ise
yapnn bu deprem etkisi altndaki davrann temsil etmektedir.
Yapsal kapasite, yapnn tayc sistemini oluturan elemanlarn dayanm ve
ekildeitirme kapasitelerinin bir birleimi olarak tayin edilir. Dorusal elastik snrn
tesindeki kapasitenin belirlenmesi istendiinde, genel olarak malzeme ve geometri
deiimleri bakmndan dorusal olmayan teoriye gre sistem hesab yaplmas
gerekmektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
6/14
09.04.2009
Yapsal kapasite, pushover curve (kapasite erisi, statik itme erisi) ile temsil edilir. Bu
eri, genellikle taban kesme kuvveti ile yapnn tepe noktasnn yatay yerdeitirmesi
arasndaki bant izilerek elde edilmektedir. Kapasite erisinin elde edilmesi iin, yap
sistemi sabit dey ykler ve orantl olarak artan yatay kuvvetler altnda, tama
kapasitesinin sona erdii limit duruma kadar hesaplanr.
Yapsal kapasite erisi, genellikle yapnn birinci doal titreim modu esas alnarak
belirlenen edeer statik deprem kuvvetleri altnda yaplan hesap ile belirlenir. Dier bir
deyile, yapnn davrannda birinci doal titreim modunun etkin olduu varsaylr. Bu
varsaym, zel periyodu T=1.00 sn den daha kk olan yaplar iin geerli olabilir.
Birinci doal titreim periyodu 1.00 sn yi aan yaplarda, daha yksek modlarn etkilerinin
de gznne alnmas gerekmektedir. Dier taraftan, burulma titreimlerinin etkin olduu
yap sistemlerinde, burulma titreimi modlar da hesaba katlmaldr.
6.5 Basitletirilmi Dorusal Olmayan Analiz Yntemleri
Yaplarn deprem etkileri altndaki performanslarnn belirlenmesi amacyla kullanlan
basitletirilmi (tek modlu) dorusal olmayan statik analiz yntemleri, yap sisteminin
yatay kuvvetler altndaki davrann temsil eden yatay kuvvet-yatay yerdeitirme (P-)
ilikisinin malzeme ve geometri deiimi bakmndan dorusal olmayan teoriye gre elde
edilmesine ve bu ilikinin deerlendirilmesine dayanmaktadr. Kapasite erisi ad verilen
bu eriden yararlanarak, yapnn zayf (yetersiz) elemanlar, bunlarn yerleri ve olas
blgesel veya toptan gme mekanizmalar belirlenebilmekte, ayrca belirli bir deprem
etkisi altnda yapdan beklenen performans hedefinin gerekleip gereklemeyecei
kontrol edilebilmektedir.
Dorusal olmayan statik analiz yntemleri ile yap performansnn deerlendirmesi genel
olarak iki farkl kritere gre yaplabilmektedir. Dayanm (kuvvet) bazl deerlendirme ad
verilen birinci tr deerlendirmede, yapya etkitilen yatay deprem ykleri ynetmeliklerde
ngrlen seviyeye ulatnda, gerek dayanm gerekse yerdeitirme ve ekildeitirmeler
bakmndan yapdan istenen performans hedefinin salanp salanmad kontrol
edilmektedir. Yerdeitirme ve ekildeitirme bazl deerlendirmenin esas alnd
yntemlerde ise, belirli bir yatay deprem yk dalm iin yapdaki yerdeitirme
istemine ulaldnda, yapdan beklenen performans hedefinin salanp salanmad
kontrol edilmektedir.
Aadaki blmlerde, yerdeitirme bazl performans kriterlerini esas alan balca
deerlendirme yntemleri ayrntl olarak gzden geirilecektir.
6.5.1 Kapasite Spektrumu Yntemi (Capacity Spectrum Method, ATC 40)
Artan deprem ykleri altndaki bir yapda dorusal olmayan ekildeitirmeler meydana
gelir. Bu ekildeitirmeler yapnn snmn arttrr ve dolaysyla deprem istemini
(talebini) azaltr. Kapasite spektrumu ynteminde, yapda meydana gelen dorusal
olmayan ekildeitirmelere bal olarak, elastik istem spektrumu indirgenerek kapasite ve
istemin eit olduu nokta belirlenir. Performans noktas ad verilen bu noktada, yapdan
istenen performans hedefinin gerekleip gereklemedii kontrol edilir, ekil 6.2. Bu
yntemde temel bykln belirlenmesi gerekmektedir. Bunlar kapasite,
yerdeitirme istemi ve performans noktasdr.
Prof. Dr. Erkan zer
7/14
09.04.2009
spektral ivme (S a )
%5 snml standart
elastik istem spektrumu
performans noktas
yapnn elastik olmayan

kapasitesine bal olarak
indirgenen istem spektrumu
spektral yerdeitirme (S d )
ekil 6.2 Kapasite spektrumu yntemi ile performans noktasnn belirlenmesi

Yukarda, Madde 6.4te akland ekilde elde edilen kapasite erisi (ekil 6.3), istem
spektrumu ile karlatrlabilmesi iin spektral formata ( Sa Sd ) dntrlr, ekil 6.4.
Ancak, istem spektrumu tek serbestlik dereceli sisteme ait olduu iin, ok serbestlik
dereceli sisteme ait kapasite erisinin de edeer tek serbestlik dereceli sisteme
dntrlmesi gerekmektedir. Bu ilem, birinci doal titreim moduna ait modal ktle
katsays ( 1 ) ve modal katlm arpan ( PF1 ) kullanlarak aadaki (6.1-6.4) bantlar
ile yaplabilmektedir.
2
( wii1 / g)
1 = N i = 1
N
2
( wi / g) ( wii1 / g)
i = 1
i = 1
Sa =
(6.1)
VT / W
(6.2)
( wii1 / g)
PF1 = i N= 1
( w 2 / g)
i i1
i
=1
(6.3)
maks
PF1 tepe,1
(6.4)
Sd =
Prof. Dr. Erkan zer
8/14
09.04.2009
taban kesme kuvveti (VT)

maks
kapasite diagram
yap elem anlarnn

plastiklem e noktalar
tepe yerdeitirmesi (maks )
Vt
ekil 6.3 Dorusal olmayan teori ile kapasite erisinin elde edilmesi
Bu bantlarda
Sa
: spektral ivme
Sd
: spektral yerdeitirme
VT
: toplam taban kesme kuvveti
maks
: yapnn tepe noktasnn yatay yerdeitirmesi
: yapnn toplam arl

: birinci normal moda ait en st kattaki genlik
: birinci moda ait (i) numaral kattaki genlik
: binann kat says
: (i) numaral katn ktlesi
tepe,1
i,1
N
wi/g
taban kesme kuvveti (VT )
kapasite spektrumu
kapasite diagram
( maks ), VT
Sd , S a
tepe yerdeitirmesi (maks )
spektral yerdeitirme (Sd )
ekil 6.4 Kapasite erisinin kapasite spektrumuna dntrlmesi
Prof. Dr. Erkan zer
9/14
09.04.2009
Kapasite spektrumu ile ayn eksen takm zerinde gsterilebilmesi iin, elastik istem
spektrumunun da spektral ivme spektral yerdeitirme formatna dntrlmesi gerekir.
Bunun iin, spektral ivme ile spektral yerdeitirme arasndaki
Sd = Sa
T2
4 2
(6.5)
bantsndan yararlanlr, ekil 6.5. Burada T, yap sisteminin birinci doal periyotunu
gstermektedir.
To
Ti
Sai
S ai
To
Sdi
Ti
periyot (T)
ekil 6.5 Elastik istem spektrumunun ivme-yerdeitirme formatna dntrlmesi

Kapasite ve elastik istem spektrumlar, ayn spektral ivme spektral yerdeitirme
( Sa Sd ) koordinat sisteminde ifade edildikten sonra, deprem etkileri altnda yap
sisteminde oluan dorusal olmayan ekildeitirmeler nedeniyle artan snm oranna
bal olarak, elastik istem spektrumunun indirgenmesi gerekir. ndirgeme ilemi iin etkili
snm yzdesinden yararlanlr.
Etkili snm yzdesi, histeretik ve viskoz snm toplamnn kritik snme oran olarak
tanmlanr. Viskoz snm genellikle % 5 olarak alnmaktadr. Histeretik snm ise
kapasite spektrumunu ieren histeresizin alan ile ilgilidir ve edeer viskoz snm
cinsinden ifade edilebilir.
Kapasite spektrumunun iki doru parasndan oluacak ekilde idealletirilmesi halinde,
etkili snm yzdesi iin
eq = o + 5 =
63.7 (ay d pi d y api )

api d pi
+5
(6.6)
bants yazlabilir, ekil 6.6. Burada,
eq
: yzde olarak ifade edilen etkili snm orann
: edeer viskoz snm cinsinden ifade edilen histeretik snm
: yapnn tayc sisteminin davran ile depremin sresine bal olarak belirlenen
ve deeri 0.33 1.00 arasnda deien bir katsayy (baknz: kaynak [14],
Tablo 8.1)
gstermektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
10/14
09.04.2009
Ko
kapasite
spektrumu
o =
Keff
A2
a pi
iki doru parasnd an

oluan idealletirm e
(A 1 ~ A2 )
A1
1 ED
4 E so
ay
E so
dy
d pi spektral yerdeitirme (Sd )
ED
ekil 6.6 Histeretik snme edeer viskoz snmn belirlenmesi

ekilden grld gibi, etkili snm orannn hesaplanabilmesi iin, performans
noktasnn balangta bilinmesi veya tahmin edilmesi gerekmektedir.
Spektral ivme-spektral yerdeitirme ( S a S d ) koordinat sisteminde ifade edilen elastik
istem spektrumunun yatay koluna ve azalan blmne uygulanacak indirgeme katsaylar,
eq etkili snm oranna bal olarak, srasyla
SRA
SRV
3.21 0.68ln( eq )
2.12
2.31 0.41ln( eq )
1.65
SRA , min = 0.33 0.56
(6.7)
SRV , min = 0.50 0.67
(6.8)
formlleri ile (baknz: kaynak [14], Tablo 8.2) hesaplanr, ekil 6.7.
Sao
SRA
Sa = f (Sd )
SRA.Sao
SRV . f (S d )
SRV
ekil 6.7 ndirgenmi istem spektrumunun elde edilmesi

Prof. Dr. Erkan zer
11/14
09.04.2009
Kapasite spektrumu ile indirgenmi istem spektrumunun kesim noktas, ngrlen deprem
etkisi altnda yapnn performans noktasn vermektedir. Yapnn performans noktas bu
ekilde bulunduktan sonra, performans hedefinin gerekleip gereklemedii kontrol
edilir. Bunun iin, sisteme ait byklklerin (yerdeitirmeler, plastik ekildeitirmeler
vb) performans noktasndaki deerleri kendilerine ait snr deerler ile karlatrlr. Bu
snr deerler, belirli bir deprem hareketi altnda ngrlen performans seviyesinin
gerekleebilmesi iin, yapsal ve yapsal olmayan elemanlardaki hasar seviyelerinin st
snrlarn vermektedir. rnek olmak zere aada verilen tabloda, FEMA 356
dkmannda [17] betonarme kirilerde eitli performans seviyeleri iin ngrlen plastik
dnme snr deerleri grlmektedir, Tablo 6.5.
Tablo 6.5 Betonarme kirilerde eitli performans seviyeleri iin plastik dnme snrlar
Eilme etkisindeki
'
denge'
0.0
0.0
0.5
0.5
0.0
0.0
0.5
0.5
Sarlma
Blgesi
Var
Var
Var
Var
Yok
Yok
Yok
Yok
Tayc eleman
kiriler
Tayc
olmayan
IO
LS
CP
LS
CP
0.01
0.005
0.005
0.005
0.005
0.0015
0.005
0.0015
0.02
0.01
0.01
0.005
0.01
0.005
0.01
0.005
0.025
0.02
0.02
0.015
0.02
0.01
0.01
0.005
0.02
0.02
0.02
0.015
0.02
0.01
0.01
0.005
0.05
0.04
0.03
0.02
0.03
0.015
0.015
0.01
V
bw d f ck
3
6
3
6
3
6
3
6
Yukardaki aklamalardan grld gibi, kapasite spektrumu ynteminde performans

noktasnn bulunmas iin bir ardk yaklam yolunun izlenmesi gerekmektedir.
Balangta seilen dpi yerdeitirmesi ile hesap sonucunda bulunan deerin birbirine eit
veya yeterince yakn olmas halinde performans noktas bulunmu olur ve ardk
yaklama son verilir.
6.5.2
Yerdeitirme Katsays
FEMA 356, ASCE 41-06)
Yntemi
(Displacement
Coefficient
Method,
Yerdeitirme katsays yntemi, kapasite spektrumu yntemine benzer olarak, kapasite ve

istemin birbirine bal olduu esasna dayanmaktadr. Ancak bu yntemde, yerdeitirme
istemi grafik olarak deil, saysal bir ekilde belirlenmektedir. Bu durumda, kapasite
erisinin kapasite spektrumuna dntrlmesine de gerek olmamaktadr.
Yerdeitirme katsays ynteminde nce VT taban kesme kuvveti ile maks tepe noktas
yerdeitirmesi arasndaki ilikiyi belirleyen kapasite erisi elde edilir. Kapasite erisinin
izilmesinde, yapnn birinci doal periyotuna ve etkin olan modlara bal olarak uygun bir
yatay yk dalm seilir. Sabit dey ykler ve orantl olarak artan yatay ykler altnda,
dorusal olmayan teoriye gre hesap yaplarak kapasite erisi elde edilir. Daha sonra bu
eri, birincisinin eimi elastik rijitlii (Ke), ikincisinin eimi ise elastoplastik rijitlii (Ks)
temsil eden iki doru parasndan oluacak ekilde idealletirilir. dealletirme yaplrken,
gerek ve idealletirilmi kapasite diyagramlarnn altnda kalan alanlarn eit olmas ve Ke
Prof. Dr. Erkan zer
12/14
09.04.2009
eimli dorunun kapasite erisini kestii noktann ordinatnn, Ke ve Ks eimli dorularn

kesitii noktann ordinatnn 0.60 kat olmas koullar esas alnr. Ancak iki dorunun
kesim noktas balangta bilinmediinden, bir deneme-yanlma yntemi uygulanmas
gerekir, ekil 6.8.
VT
Ki
kapasite erisi
1
Vt
Ke
Ks
Vy
A2,2
A1
A 1 ~ A 2,1 +A 2,2
0.60 Vy
A2,1
t (hedef deplasman)
maks
ekil 6.8 ki doru paras ile idealletirilen kapasite erisi

Bu ekilde idealletirilen kapasite erisi iin, sistemin Te etkin doal periyodu, Ti hesap
yaplan dorultudaki elastik doal periyotu gstermek zere
Te = Ti
Ki
Ke
(6.9)

Yap sisteminin Te etkin doal periyodu bulunduktan sonra, hedef yerdeitirme
Te2
t = C0C1C2 Sa 2 g
4
(6.10)
forml ile elde edilir. Bu formldeki katsay ve byklkler aada tanmlanmtr.

C0
: ok serbestlik dereceli sistemin tepe noktasnn yatay yerdeitirmesi ile edeer

tek serbestlik dereceli sistemin spektral yerdeitirmesi arasndaki ilikiyi
oluturan modal katlm katsays
C1
: dorusal elastik yerdeitirmeyi, beklenen maksimum inelastik yerdeitirmeye

dntren dzeltme katsays
Prof. Dr. Erkan zer
13/14
09.04.2009
C2
: histeresiz enerji eklinin etkisini hesaba katan dzeltme katsays
Sa
: gznne alnan yapnn etkin doal periyoduna ve snm oranna bal

olarak belirlenen spektral ivme katsays
: yerekimi ivmesi
Bu katsay ve byklklerin hesabna ynelik ayrntl bilgi ASCE 41-06 dkmannda

bulunmaktadr, [27].
Yukardaki aklamalardan grld gibi, yerdeitirme katsays ynteminde de, hedef
yerdeitirmenin bulunmas iin bir ardk yaklam yolunun izlenmesi gerekmektedir.
Balangta seilen ve Te etkin doal periyodunun hesabna esas olan t yerdeitirmesi
ile hesap sonucunda bulunan deerlerin eit veya birbirine yeterince yakn olmas halinde
hedef yerdeitirme bulunmu olur ve ardk yaklama son verilir.
ngrlen deprem etkisi altndaki hedef yerdeitirme bulunduktan sonra, performans
hedefinin gerekleip gereklemedii kontrol edilir. Bunun iin, sisteme ait byklklerin
(yerdeitirmeler, plastik ekildeitirmeler vb) deerleri kendilerine ait snr deerler ile
karlatrlr.
Prof. Dr. Erkan zer
14/14
09.04.2009
BLM
MALZEME VE GEOMETR DEMLER

DORUSAL OLMAYAN SSTEMLER
BAKIMINDAN
Bu blmde, gerek malzeme ve gerekse geometri deiimleri bakmndan dorusal

olmayan yap sistemlerinin hesab iin uygulanmakta olan balca hesap yntemleri gzden
geirilecektir.
Malzeme ve geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerde
a- malzemenin dorusal-elastik olmad
b- denge denklemlerinde yerdeitirmelerin kk olmad
c- buna karlk, geometrik sreklilik denklemlerinde yerdeitirmelerin kk
olduu
gznnde tutulmaktadr.
Malzeme ve geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerin hesap
yntemleri, sistem zerinde srekli olarak yaylan dorusal olmayan ekildeitirmeleri
esas alan yntemler ile dorusal olmayan ekildeitirmelerin belirli noktalarda topland
varsaymnn yapld plastik mafsal (plastik kesit) hipotezine dayanan yntemleri
kapsamaktadr.
5.1
Dorusal Olmayan ekildeitirmelerin Srekli Olmas Hali
Dorusal olmayan ekildeitirmelerin sistem zerinde srekli olarak yayldnn

gznne alnmas halinde, dzlem ve uzay ubuk sistemlerin yk parametresiyerdeitirme bantlarnn (kapasite diyagramlarnn) belirlenmesi ve gme yklerinin
hesab iin iki farkl yaklamdan biri uygulanabilir.
5.1.1
Dzlem ubuk Sistemler
a) Birinci yol
Bir ardk yaklam yntemi uygulanr. Ardk yaklamn her admnda sistem dorusal
teoriye gre hesaplanr. Ancak her admda, bir nceki admda elde edilen ekildeitirmi
eksen zerinde denge denklemleri yazlr ve bu adma ait ekildeitirme durumu
dolaylarnda bnye bantlar dorusallatrlr. Bunun iin, dorusallatrma
tekniklerinden biri ile bir sonraki adma ait EIf rijitlikleri ile dp / ds dorusal olmayan
ekildeitirmeleri her kesitte ayr ayr hesaplanr. rnein teet tekniinin uygulanmas
halinde, hesapta izlenen yol aada ematik olarak gsterilmitir, ekil 5.1.
eksen
erisi
rijitlik dp / ds
EI
dorusal
M (1) , N (1) , T (1)
yksz eksen teori
(1)
EI f
dp / ds
ekildeitirmi
kesit zorlar eksen
rijitlik
(1)
..............
Prof. Dr. Erkan zer
(1)
dorusal
teori
M (2 ) , N ( 2 ) , T (2 )
dp / ds
(1)
EI f(1)
dp / ds ( )
(2 )
EI f( 2 )
dp / ds (
2)
(her kesitte)
1/15
26.03.2009
EI
(1)
M
(2)
M
(1)
EIf
(2)
EIf
gerek
= d
dp
ds
ds
(1)
(2)
dp
ds
( her kesitte)
ekil 5.1 Teet tekniinin uygulanmas

verilir.
Bu yolda, ubuklarn yeterli sayda paraya blnmesi ve her admda ekildeitirmi
eksenin elde edilmesi gerekmektedir.
b) kinci yol
Bir ardk yaklam yntemi uygulanr. Ardk yaklamn her admnda bir nceki adma
ait ekildeitirme durumu dolaylarnda bnye bantlar dorusallatrlr ve ikinci
mertebe teorisine gre hesap yaplr. Bunun iin, dorusallatrma tekniklerinden biri, ile
bir sonraki adma ait EIf rijitlikleri ile dp / ds dorusal olmayan ekildeitirmeleri her
kesitte ayr ayr hesaplanr. rnein teet tekniinin uygulanmas halinde, hesapta izlenen
yol aada ematik olarak gsterilmitir.
rijitlik dp / ds
EI
(1)
EI f
dp / ds
(1)
..............
kesit zorlar
rijitlik
II. mertebe
teorisi
M (1) , N (1) , T (1)
EI f(1)
II. mertebe
teorisi
M (2 ) , N ( 2 ) , T (2 )
EI f( 2 )
dp / ds
dp / ds ( )
1
dp / ds (
2)
(her kesitte)
verilir.
Bu yolda da ubuklarn yeterli sayda paraya blnmesi gerekir. Buna karlk, her
admda ekildeitirmi eksenin bulunmasna gerek yoktur.
Prof. Dr. Erkan zer
2/15
26.03.2009
c) Burkulma yknn bulunmas

Sisteme etkiyen d ykler, aralarndaki oran sabit kalacak ekilde arttrlarak sistem iki
bakmdan dorusal olmayan teoriye gre hesaplanr ve P yk parametresi ile sisteme
ait herhangi bir byklk, rnein yerdeitirmesi arasndaki bant izilirse, yklerin
bir PB snr deerinden daha byk olamad grlr, ekil 5.2. Snrlama, genellikle P-
diyagramnn bir maksimumdan gemesi eklinde olur. Bu duruma burkulma, burkulmaya
neden olan yk parametresine de burkulma yk ad verilir.
Burkulma yknn bulunmas iin, artan d ykler altnda, sistem nceki blmde
aklanan yollardan biri ile hesaplanarak P- diyagram izilir ve diyagramn maksimum
noktasnn ordinat belirlenir.
P
PB
P2
P1
1 2
ekil 5.2 ki bakmdan dorusal olmayan teoriye gre P bants
5.1.2
Uzay ubuk Sistemler
Malzeme ve geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan dzlem ubuk sistemler

iin gelitirilen ardk yaklam yntemleri benzer ekilde uzay ubuk sistemlere de
uygulanabilir. Ancak bu durumda
a- her iki dorultudaki (ayrca, gerekli olduu hallerde burulma dorultusundaki)
ikinci mertebe etkilerinin hesaba katlmas
b- bileik eik eilme (Mx, My ve N) durumuna ve Mb burulma momentine ait bnye
denklemlerinin kullanlmas
gerekmektedir.
rnek 5.1
Geometrisi ve ykleri ekil 5.3te verilen hiperstatik sistemin malzeme ve geometri
deiimleri bakmdan dorusal olmayan teoriye (ikinci mertebe elastoplastik teori) gre
hesab yaplarak eilme momenti diyagram izilecek ve B dey yerdeitirmesi elde
edilecektir. Sistemin hesabnda yukarda aklanan birinci yntemden yararlanlacaktr. Bu
ardk yaklam ynteminin her admnda, bir nceki admda elde edilen ekildeitirmi
eksen zerinde denge denklemleri yazlmakta ve o adma ait ekildeitirme durumu iin
bnye denklemleri dorusallatrlmaktadr.
Basitlik asndan, sistemi oluturan ubuklarn sonsuz rijit olduklar, buna karlk eilme
ekildeitirmelerinin mesnetlerdeki ve aklktaki (A ve B kesitlerindeki) ekildeitiren
elemanlarda topland varsaylacaktr.
Prof. Dr. Erkan zer
3/15
26.03.2009
q=60 kN/m
B
EI=
A
EI=
P=20q=1200kN
B
6.00
6.00
12.00

Sistemin A ve B kesitlerindeki ekildeitiren elemanlara ait bnye bantlar ekil 5.4
ve ekil 5.5te verilmitir. Bu bantlarn koordinat merkezine gre antimetrik olduklar,
dier bir deyile, pozitif ve negatif eilme momentleri iin ayn zellikleri gsterdikleri
gznnde tutulacaktr.
M (kNm)
720
K2 =10 4
500
K1 =10 5
-0.045
0.005
0.027
ekil 5.4 Mesnetlerdeki (A kesitlerindeki) bnye bants

M (kNm)
360
250
K 2=5x10
K1 =2.5x104
-0.040
0.010
0.032
ekil 5.5 Aklktaki (B kesitindeki) bnye bants
Prof. Dr. Erkan zer
4/15
26.03.2009
1. adm :
Dorusal teoriye gre hesap
Sistemin hesab iin Kuvvet ynteminden yararlanlacaktr. Seilen izostatik esas sistem,
hiperstatik bilinmeyenler ve M 1 , M o diyagramlar ekil 5.6da gsterilmitir.
1
1
A
6.00
6.00
MA
1 =1
M B1 =1
MA
1 =1
M1
MA
o =0
MA
o =0
Mo
MBo =1080

Sreklilik denkleminin katsays ve sabiti :
11 = M 12
M
ds
= M 1 1 = M 1 1
EI
K
10 = M 1M o
M
ds
= M 1 o = M 1 o
EI
K
Burada K, elastik birleim redrn gstermektedir ve 1. admda (dorusal teoride)

(A) kesitleri iin
K A = 105
(B) kesiti iin
K B = 2.5 104
deerlerini almaktadr. Buna gre, katsay ve sabit
11 = 1
1
1
2 + 1
= 0.00006
5
10
2.5 10 4
10 = 0 + 1
1080
= 0.0432
2.5 10 4
sreklilik denklemi ve hiperstatik bilinmeyen
0.00006 X 1 + 0.0432 = 0
X 1 = 720
eilme momentleri
M = M o 720M 1
olarak elde edilir.
Yukardaki bant ile izilen, ardk yaklamn birinci admna ait M (1) eilme momenti
diyagram ekil 5.7de grlmektedir. Bu ekil zerinde ayrca, aranan B dey
yerdeitirmesi dorultusundaki birim yklemeden dolay, Ksaltma Teoremi uyarnca
izostatik sistemde oluan ( M ) diyagram da verilmitir.
Prof. Dr. Erkan zer
5/15
26.03.2009
-720
-720
B
(1)
A
360
1 kN
6.00
6.00
M A =0
M A =0
M
B

M
ds + ( M )
( ) EI
B = M
d p
ds
( ) MK + ( M )
ds = M
(B) kesitinde, M B = 360 kNm iin M bnye bantsndan

K B = 5 103
ve
pB = 0.040
elde edilir. Bylece, ardk yaklamn birinci adm sonunda oluan B dey
yerdeitirmesi
B(1) = 0 + 3
360
+ 3 ( 0.040 ) = 0.096 m
5 103
olarak bulunur.
stenirse B yerdeitirmesi,
tutularak (ekil 5.5e baknz)
M B = 360 kNm
iin
= 0.032 olduu gznnde
( )
B = M = 3 0.032 = 0.096 m
eklinde de hesaplanabilir.
2. Adm :
Ardk yaklamn birinci adm sonunda bulunan eilme momentlerine bal olarak, (A)
ve (B) kesitlerindeki bnye bantlar yardmyla elde edilen K rijitlikleri ve p dorusal
olmayan ekildeitirmeleri ekil 5.8deki sistem emas zerinde gsterilmilerdir.
Ardk yaklamn ikinci admnda kullanlmak zere, bir nceki admda bulunan
ekildeitirmi eksen sistem ekseni olarak alnmak ve denge denklemleri bu eksen
zerinde yazlmak suretiyle elde edilen eilme momenti diyagram da ekil 5.9da
grlmektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
6/15
26.03.2009
K = 10 4
p = ( 0.045 )
= + 0 .045
K = 5 10 3
p = 0.040
K = 10 4
p = +0.045
ekil 5.8 kinci adma ait rijitlikler ve dorusal olmayan ekildeitirmeler

q=60 kN/m
P=1200kN
0.096
M Bo =1195.2
ekil 5.9 kinci adma ait M o diyagram

ekildeitirmi eksen zerinde yazlan denge denklemleri ile, (B) kesitindeki M oB eilme
momenti
1
M oB = 60 122 + 1200 0.096 = 1195.2 kNm
8
deerini almaktadr.
Sreklilik denkleminin katsays ve sabitleri
11 = M 1
M 1 2 11
11
=
+
= 0.0004
4
K
10
5 10 3
10 = M 1
Mo
1 1195.2
= 0+
= 0.239
K
5 103
1p = M 1
d p
ds
ds = M 1 p = 2 1 0.045 1 0.040 = 0.050
sreklilik denklemi ve hiperstatik bilinmeyen
0.0004 X 1 + 0.239 + 0.050 = 0
X 1 = 722.50
eilme momentleri
M = M o 722.50 M 1
Yukardaki bant ile izilen M (2 ) eilme momenti diyagram ekil 5.10da verilmitir.
Prof. Dr. Erkan zer
7/15
26.03.2009
-722.50
-722.50
B
M
(2)
A
472.70
ekil 5.10 kinci adma ait M (2 ) diyagram

kinci adma ait B( ) dey yerdeitirmesi, nceki adma benzer ekilde
2
B( 2) =
3 472.7
3 0.040 = 0.1636 m
5 103
olarak bulunur.
3. Adm :
Bu admda (A) ve (B) kesitlerindeki i kuvvet durumu, bir nceki admda olduu gibi,
M bantsnn ikinci kolu zerindedir.
Buna gre,
K A = 104
pA = 0.045
K B = 5 103
pB = 0.040
olduundan,
M oB = 1080 + 1200 0.1636 = 1276.3 kNm
11 = 0.0004
10 =
1 1276.3
= 0.2553
5 10 3
0.0004 X 1 + 0.2553 + 0.050 = 0
1p = 0.050
X 1 = 763.25
M = M o 763.25M 1
elde edilir. nc adma ait eilme momenti diyagram ekil 5.11de verilmitir.
-763.25
-763.25
B
M (3)
A
513.05
ekil 5.11 nc adma ait M (3 ) diyagram

Prof. Dr. Erkan zer
8/15
26.03.2009
Bu admdaki B( ) dey yerdeitirmesi

3
B(3) =
3 513.05
3 0.040 = 0.1878 m
5 103
deerini almaktadr.
Dier admlar :
Ardk yaklamn dier admlarna ait saysal sonular aada bir tablo halinde
verilmitir, Tablo 5.1.
Ardk yaklamn bu admlarnda ortak olan byklkler
K A = 104
pA = 0.045
K B = 5 103
11 = 0.0004
pB = 0.040
1p = 0.050
dir.
Tablo 5.1 Ardk yaklamn dier admlarna ait sonular
Adm
M oB
10
X1
MA
MB
No.
kNm
kNm
kNm
1305.4
0.2610
-777.5
-777.5
527.9
0.1967
1316.0
0.2632
-783.0
-783.0
533.0
0.1998
1319.8
0.2640
-785.0
-785.0
534.8
0.2009
1321.1
0.2642
-785.5
-785.5
535.6
0.2014
1321.7
0.2643
-785.8
-785.8
535.9
0.2015
rnek 5.2
Geometrisi ve ykleri ekil 5.12de verilen hiperstatik sistem her iki bakmdan dorusal
olmayan teoriye (ikinci mertebe elastoplastik teori) gre hesaplanarak eilme momenti
diyagram izilecek ve B yatay yerdeitirmesi bulunacaktr.
600 kN
40 kN
B
B
5.00
C
8.00

Prof. Dr. Erkan zer
9/15
26.03.2009
Sistemin hesabnda, esaslar yukarda aklanan ikinci ardk yaklam yntemi

uygulanacaktr. Bu yntemin her admnda, sistem ikinci mertebe teorisine gre
hesaplanmakta ve bir nceki adm sonunda elde edilen ekildeitirme durumu iin bnye
denklemleri dorusallatrlmaktadr.
Basitlik asndan, uzama ve kayma ekildeitirmeleri ihmal edilecek ve normal kuvvetin
M bantsna etkisi terkedilecektir.
AB ve AC ubuklar iin ortak olan eilme momenti erilik bants ekil 5.13te
ematik olarak verilmitir. ekilden grld gibi, M diyagram koordinat
merkezine gre antimetriktir; yani kesit pozitif ve negatif eilme momentleri altnda ayn
davran gstermektedir..
M (kNm)
138
120
EI2 = 1000 kNm2
EI1 = 60000 kNm2

0.020
0.002
0.020
(1/m)
dp
= -0.118
ds
-120
-138
ekil 5.13 AB ve AC ubuklarnda M diyagram

Ardk yaklamn her admnda, bir nceki adm sonunda elde edilen ekildeitirme
durumu iin tanmlanan deiken enkesitli sistemin d ykler ve dp / ds dorusal
olmayan ekildeitirmeleri altnda ikinci mertebe teorisine gre hesab gerekmektedir. Bu
amala, dorusal-elastik malzemeden yaplm sistemlerin ikinci mertebe teorisine gre
hesabn yapabilen bir bilgisayar programndan yararlanlacaktr.
1. adm :
II. Mertebe, dorusal - elastik hesap
ekil 5.12de tanmlanan sistemin, bilgisayar program ile ikinci mertebe teorisine gre
hesab sonucunda elde edilen eilme momenti diyagram, kolon normal kuvveti ve B
yatay yerdeitirmesinin deeri ekil 5.14 zerinde gsterilmitir.
Birinci admn sonunda (C) kesitinde bulunan eilme momentinin M = 140.31 > 138 kNm
olduu ve kesitin tama kapasitesini at grlmektedir. Bununla beraber, ardk
yaklam admlar sresince M > 138 kNm olmasna izin verilecektir.
AC kolonu zerinde eilme momentinin M = 120 kNm olduu noktann yeri, ikinci
mertebe teorisinde eilme momenti diyagramnn erisel olmas nedeniyle,
Prof. Dr. Erkan zer
10/15
26.03.2009
M (x ) =
M ji sin x M ij sin (L x )
(3.33)
sin L
bants ile hesaplanabilir.

ekil 5.13teki M diyagramndan grld gibi, AC kolonunun alt ucundaki
x = 0.50 m lik blmdeki bnye bants, M diyagramnn ikinci kolu zerinde
bulunmaktadr.
68.63
B =0.01490 m
68.63
N=-591.42 kN
-120.00
-140.31
=0.50 m
ekil 5.14 Birinci adma ait M (1) diyagram
2. adm :
Ardk yaklamn birinci adm sonunda bulunan eilme momentlerine bal olarak,
ekil 5.13teki bnye bantlar yardmyla elde edilen EI fiktif eilme rijitlikleri ve
dp / ds dorusal olmayan ekildeitirmeleri ekil 5.15teki sistem emas zerinde
gsterilmilerdir.
A
EI1 = 60000 kNm2

dp / ds=0
4.50 m
= 0.50 m
N=-591.42 kN
C'
C
EI2 = 1000 kNm 2

dp / ds=-(-0.118)=0.118
ekil 5.15 kinci admda hesaplanacak sistemin zellikleri
CC ubuk paras zerindeki dp / ds = 0.118 dorusal olmayan ekildeitirmelerinden

oluan ankastrelik momentleri
MCC = MCC =
dp
ds
EI 2 = 0.118 1000 = 118 kNm
deerini almaktadr.
Prof. Dr. Erkan zer
11/15
26.03.2009
Ardk yaklamn ikinci admnda, zellikleri ekil 5.15te verilen sistem d ykler ve
dp / ds dorusal olmayan ekildeitirmeleri altnda, ikinci mertebe teorisine gre
hesaplanmtr. Bilgisayar program ile yaplan bu hesap sonucunda elde edilen eilme
momenti diyagram, kolon normal kuvveti ve B yatay yerdeitirmesinin deeri
ekil 5.16da grlmektedir.
A 78.70
B =0.01924 m
78.70
N=-590.16 kN
-112.10
-120.00
132.68
C'
C
0.308 0.50 m
ekil 5.16 kinci adma ait M (2 ) diyagram

Bu adm sonunda, M diyagramnn ikinci kolu zerinde bulunan blgenin uzunluu,
dorusal interpolasyon ile x = 0.308 m olarak bulunmutur.
Dier admlar :
Benzer ekilde tekrarlanan dier admlarda elde edilen saysal sonular Tablo 5.2de
topluca verilmitir.
Bu admlarda hesaplanan sistemlerin ortak zellikleri
(AB) ve (BC) ubuklarnda
(CC) ubuunda
EI 1 = 60000 kNm2
EI 2 = 1000 kNm
dp / ds = 0
dp / ds = 0.118
Tablo 5.2 Ardk yaklamn dier admlarna ait sonular
Adm
MA
MC
N AC
No.
kNm
kNm
kN
80.69
-131.01
-589.91
0.01983
0.270
80.77
-130.94
-589.90
0.01986
0.269
80.77
-130.94
-589.90
0.01986
0.269
Prof. Dr. Erkan zer
12/15
26.03.2009
Prof. Dr. Erkan zer
13/15
26.03.2009
5.2
Dorusal Olmayan ekildeitirmelerin Srekli Olmamas Hali
Dorusal olmayan ekildeitirmelerin belirli kesitlerde toplandnn varsayld

sistemlerin her iki bakmdan dorusal olmayan teoriye gre hesabnda, plastik mafsal
(plastik kesit) hipotezine dayanan eitli yntemlerden yararlanlmaktadr.
5.2.1
Klasik Yk Artm Yntemi
Malzeme ve geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan ve plastik mafsal

hipotezinin geerli olduu varsaylan bir yap sisteminin artan d ykler altndaki
davran ekil 5.17 zerinde aklanmtr.
Artan d ykler altnda, her plastik mafsaln oluumundan sonra, o noktaya bir adi mafsal
koymak ve Mp plastik momentini d yk olarak etkitmek suretiyle elde edilen dorusalelastik sistem ikinci mertebe teorisine gre hesaplanmaktadr. Sistemin ikinci mertebe
teorisine gre hesab iin Kuvvet veya Yerdeitirme yntemlerinden herhangi biri
uygulanabilir.
kinci mertebe etkileri nedeniyle, ardk iki plastik mafsaln oluumu arasnda sistemin
davran dorusal deildir. Bu nedenle, her plastik mafsaln meydana geldii yk
parametresinin bulunmas iin aratrma yaplmas gerekebilir.
Sistemde belirli sayda plastik mafsal meydana geldikten sonra, bu plastik mafsallarn
oluumu ile rijitlii azalan sistemin burkulma yk d yk parametresinin altna der,
dier bir deyile, P- diyagramnda artan yerdeitirmelere azalan yk parametresi kar
gelir, ekil 5.18. Sistemin stabilite yetersizlii nedeniyle tama gcn yitirdii bu durum
burkulma, burkulmaya neden olan PL2 yk parametresi ise ikinci mertebe limit yk olarak
tanmlanr.
Burkulma konumundan sonra sistemin davran izlenmeye devam edilirse, oluan yeni
plastik mafsallar nedeniyle, sistemin bir blm veya tm mekanizma durumuna gelir.
Bu durumdan sonra, yerdeitirmeler sonsuza giderken yk parametresi de azalarak sfra
iner.
Baz hallerde, ikinci mertebe limit ykten nce, plastik mafsallardaki dnmelerin
kendilerine ait dnme kapasitelerini amas, sistemde byk yerdeitirmelerin olumas
veya betonarme sistemlerde byk atlaklar meydana gelmesi nedeniyle sistem iletme
d olabilir; yani gebilir. Bu durumda, gme yk ikinci mertebe limit ykn altna
der; yani PG < PL2 olur.
kinci mertebe limit yk (veya gme yk) bulunduktan sonra, yapnn yeter gvenlikle
tayabilecei yk, yani iletme yk
Pi =
PG veya PL2
e
(e: gvenlik katsays)
(5.1)
eklinde hesaplanr. Ayrca iletme ykleri altnda dorusalelastik snrn pek almamas,
sistemde zararl yerdeitirmelerin ve atlaklarn olumamas istenir.
Plastik mafsala Mx eilme momentinin yannda N normal kuvvetinin ve uzay ubuk
sistemlerde My eilme momentinin de etkimesi halinde, bu i kuvvetlere bal olarak
belirlenen akma koulunu (karlkl etki diyagramn) salayacak ekilde belirlenen
indirgenmi eilme momenti (Mpx) esas alnarak hesap yaplmas gerekmektedir. Plastik
mafsaldaki N normal kuvveti ve My eilme momenti balangta bilinmediinden ve artan
d ykler altnda srekli olarak deitiinden, her yk artmnda bir ardk yaklam yolu
uygulanmas gerekebilir.
Prof. Dr. Erkan zer
14/15
26.03.2009
P
1
Pcr
2
Pcr
3
Pcr =PL2
4
Pcr
ekil 5.18 Burkulma yknn plastik mafsallarn oluumuna bal olarak deiimi
Prof. Dr. Erkan zer
15/15
26.03.2009
5.2.2
kinci Mertebe Limit Ykn Hesab in Bir Yk Artm Yntemi
Dorusal olmayan ekildeitirmelerin belirli kesitlerde topland varsaymna dayanan

plastik mafsal (plastik kesit) hipotezinin geerli olduu yap sistemlerinin, malzeme ve
geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan teoriye gre hesab iin gelitirilen bir
yk artm ynteminin esaslar verilecektir. Bu kapsamda, yntemin dayand varsaymlar,
yntemin esaslar ve matematik formlasyonu, hesapta izlenen yol, yntemin etkin
kullanmna ynelik baz neriler aklanacaktr. Ayrca, yntemin pratik uygulamalar iin
hazrlanan bilgisayar programlar tantlacaktr.
Basitlik asndan, yk artm yntemi dzlem ubuk sistemler zerinde aklanacaktr,
[10]. Yntemin uzay ubuk sistemlere uygulanmas iin [11],[12],[13] numaral
kaynaklardan yararlanlabilir.
5.2.2.1 Varsaymlar
Gelitirilen yk artm ynteminin dayand temel varsaymlar aada sralanmtr.
1- kuvvet-ekildeitirme bantlarnn, ideal elastoplastik malzeme tanmna uygun
olarak, iki doru parasndan meydana gelecek ekilde idealletirilebilecei
varsaylmaktadr, ekil 5.19.
i kuvvet
kapasitesi
tama gc
rijitlik
ekildeitirme
ekil 5.19 kuvvet-ekildeitirme bants

2- Dorusal olmayan eilme ve uzama ekildeitirmelerinin plastik kesit ad verilen
belirli kesitlerde topland, bu kesitler dndaki blgelerde ve kesme kuvveti etkisi altnda
sistemin dorusal-elastik davrand varsaym yaplmtr. Bylece, basit eilme
etkisindeki ubuk elemanlara uygulanabilen plastik mafsal hipotezi, bileik i kuvvet
durumunu da iererek plastik kesit hipotezi eklinde geniletilmi olmaktadr.
3- Kesme kuvvetinin akma kouluna etkisi terkedilmitir. Bu ekilde, dzlem ubuk
sistemlerde akma koulu eilme momenti ve normal kuvvete bal olarak ifade
edilebilmektedir. Ayrca, bileik eilme durumundaki akma erisinin doru paralarndan
olutuu varsaylmaktadr.
4- Akma vektr akma erisine diktir. Bilindii gibi, ideal elastoplastik malzemeden
yaplm ubuklar iin kesin olan bu zellik, betonarme kesitlerde baz koullar altnda ve
yaklak olarak geerli saylabilir.
5- kinci mertebe teorisi uygulanmaktadr. Buna gre, geometri deiimlerinin denge
denklemlerine etkisi gznne alnmakta, geometrik sreklilik koullarna etkisi
terkedilmektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
1/21
02.04.2009
6- Sistemin ekildeitirmesi
varsaylmaktadr.
srasnda
yklerin
dorultularnn
deimedii
7- Sistem doru eksenli, prizmatik ubuklardan olumaktadr ve normal kuvvet ubuk

boyunca sabittir. Bu koullarn salanmad ubuklar doru eksenli, sabit enkesitli ve
normal kuvveti sabit olan veya sabit varsaylabilen yeter derecede kk paralara
ayrlarak idealletirilebilirler.
5.2.2.2 Yntemin Esaslar
Gelitirilen yk artm ynteminde, yap sistemi sabit dey ykler ve orantl olarak artan
yatay ykler altnda hesaplanmaktadr. Bylece, dey ykler iin ngrlen belirli bir
gvenlik altnda, yapnn yatay yk tama kapasitesi elde edilir. Genellikle rzgar ve
deprem etkilerini temsil eden yatay yklerin deime olaslnn, nemli bir blm yap
z arlndan oluan dey yklere oranla daha fazla olduu gznnde tutulursa, bu
yaklamn daha gerekci olduu grlr. Ayrca bu ekilde, aada aklanaca gibi,
problemin dorusallatrlmasna da katk salanabilmektedir.
Yapya etkiyen dey yklerin bilinmesi halinde, byk lde denge denklemlerine bal
olan ubuk normal kuvvetleri kolaylkla tahmin edilebilmekte ve bu normal kuvvetler iin
hesaplanan ikinci mertebe ubuk rijitlik (birim yerdeitirme) ve ykleme matrislerini
kullanarak ikinci mertebe etkileri dorusallatrlmaktadr.
zellikle ok katl yaplarda, artan yatay yklerle birlikte kolonlardaki normal kuvvetler
tahmin edilen deerlere oranla nemli miktarda deiebilmekte; fakat dey denge
denklemleri nedeniyle bir kattaki kolon normal kuvvetlerinin toplam sabit kalmaktadr.
Gelitirilen yk artm ynteminde, hesap sonunda bulunan normal kuvvetlerin tahmin
edilen deerlerden ok farkl olmas ve bu farkn sonucu etkileyebilecek mertebede
bulunmas halinde, bu normal kuvvetler esas alnarak hesap tekrarlanabilir. Ancak hesap
sonunda bulunan kolon normal kuvvetlerinin balangta tahmin edilen deerlerden ok
farketmesi durumunda dahi, bunlarn bir kattaki toplamlarnn sabit kalmas nedeniyle,
ikinci mertebe etkilerindeki deiim terkedilebilecek dzeyde kalmaktadr.
nerilen yntemde yap sistemi ardk yatay yk artmlar iin hesaplanmaktadr. Her yk
artm, herhangi bir kesitteki i kuvvet durumunun akma koulunun belirledii snr
duruma erimesi halinde, dier bir deyile sistemde bir plastik kesitin oluumu ile sona
erer.
Artan d ykler altnda plastik kesitlerdeki i kuvvetler akma koullarn salayacak
ekilde deiebilmekte; buna karlk i kuvvetler dorultularnda sonlu plastik
ekildeitirmeler meydana gelmektedir. Herhangi bir plastik kesitte oluan plastik
ekildeitirme bileenleri, akma vektrnn akma erisine dik olmas zellii nedeniyle,
plastik ekildeitirme parametresi ad verilen tek bir plastik ekildeitirme bileenine
bal olarak ifade edilebilirler.
Gelitirilen yk artm ynteminde, her plastik kesitin oluumundan sonra, o kesitteki
plastik ekildeitirmeleri ifade eden plastik ekildeitirme parametresinin yeni bir
bilinmeyen olarak alnmas ve plastik kesitteki deien i kuvvet durumunun akma
koulunu saladn ifade eden yeni bir denklemin denklem takmna ilave edilmesi
ngrlmtr. Ayrca, akma koullarnn doru paralarndan oluacak ekilde
idealletirilmesi suretiyle, ilave edilen denklemin dorusal olmas da salanabilmektedir.
Yk artm ynteminin herhangi bir admnda, bir nceki adma ait denklem takmnn
indirgenmi olmas nedeniyle, sz konusu yk artmna ait zm, sadece yeni
Prof. Dr. Erkan zer
2/21
02.04.2009
bilinmeyenin ve o bilinmeyene kar gelen yeni denklemin indirgenmesi ile elde

edilebilmektedir.
Grld gibi, esaslar yukarda aklanan yk artm yntemi ile bir yap sisteminin
ikinci mertebe limit yknn hesab, dm noktalarnn yerdeitirme bileenlerinin
yannda plastik kesitlerdeki plastik ekildeitirme parametrelerini de ieren geniletilmi
bir denklem takmnn kurulmasna ve bu denklem takm ile bunun alt sistemlerinin
zmne indirgenmi olmaktadr.
Baz yap sistemlerinde, d ykler ikinci mertebe limit yke erimeden nce, byk
yerdeitirmeler veya plastik kesitlerdeki byk plastik ekildeitirmeler nedeniyle sistem
gebilmektedir. Gelitirilen yntemde sistemin yerdeitirmeleri ve plastik kesitlerdeki
ekildeitirmeler bilinmeyen olarak seildiklerinden, gme yknn bulunmas iin bu
byklklerin ayrca hesabna da gerek kalmamaktadr.
5.2.2.3 Yntemin Formlasyonu
a) Akma Koullar ve Akma Vektrnn ncelenmesi
Yeterli dzeyde sneklik zelliine sahip olan yap sistemlerinde, bir kesitteki i kuvvetler
artarak akma koulunun belirledii snr duruma eriince kesitin tama gc sona erer ve
i kuvvetler dorultularnda sonlu plastik ekildeitirmeler meydana gelir.
Dzlem ubuk sistemlerde, kesme kuvvetinin etkisinin terkedilmesi halinde, akma koulu
genel olarak
K (M , N ) = 0
(5.2)
eklinde yazlabilmektedir. Bu denklemde K(M,N), M eilme momentine ve N normal

kuvvetine bal olarak ifade edilen, dorusal olmayan bir fonksiyonu gstermektedir.
Akma koulunu ifade eden akma erisinin geometrik gsterilimi ekil 5.20de ematik
olarak verilmitir.
N,
Np
G2
d ( , ) : akma vektr
K(M,N) = 0 : akma erisi
G1 (M,N)
Mp
M,
ekil 5.20 Akma erisi ve akma vektr
Prof. Dr. Erkan zer
3/21
02.04.2009
Sistemin belirli bir kesitindeki i kuvvet durumu ekilde G noktas ile temsil edilmektedir.
G noktas akma erisinin iinde ise (G1 noktas) ekildeitirmeler dorusal-elastiktir.
G noktasnn belirledii i kuvvet durumunun akma erisinin zerinde bulunmas halinde
(G2 noktas) plastik kesit olumakta ve i kuvvetler dorultularnda sonlu plastik
ekildeitirmeler meydana gelmektedir.
Deien d yklere bal olarak, bir plastik kesitteki i kuvvet durumu akma erisinin
zerinde hareket edebilir veya bu erinin iine doru ynelebilir; fakat akma erisinin
dna kamaz.
kuvvet durumunun akma erisi zerinde kalma zellii
dK =
K
K
dN = 0
dM +
M
N
(5.3)
K
K
ve
, K(M,N) fonksiyonunun M eilme
M
N
momentine ve N normal kuvvetine gre ksmi trevlerini gstermektedir.
bants ile ifade edilir. Burada
Bileik eilme durumunda, plastik kesitlerde topland varsaylan plastik

ekildeitirmeler d ( , ) akma vektr ile tanmlanr. Akma vektrnn ve
bileenleri srasyla M eilme momenti ve N normal kuvveti dorultularndaki sonlu
plastik ekildeitirmeleri gstermektedir.
Akma vektrnn akma erisine dik olmas veya dik olduunun varsaylmas halinde, i
kuvvetler dorultularndaki plastik ekildeitirme bileenleri
K
M
(5.4)
K
N
(5.5)
eklinde tek bir parametresine bal olarak ifade edilebilirler.

nerilen yntemde, bileik eilme etkisindeki elik ve betonarme kesitlerde, (5.2) bants
ile tanmlanan akma erisinin doru paralarndan oluacak ekilde idealletirilmesi
ngrlmektedir. Buna gre, akma koulu iin
K (M , N ) M + aN + b = 0
(5.6)
dorusal bants yazlabilir. Burada a ve b , malzeme karakteristiklerine, enkesit

zelliklerine, betonarme kesitlerde donatnn miktarna ve yerleim dzenine bal olarak
belirlenen katsay ve sabiti gstermektedir.
(5.6) denklemi ile verilen dorusallatrlm akma koulu iin, i kuvvet durumunun akma
erisi zerinde kalma zellii
K = M + a N = 0
(5.7)
denklemi ile, i kuvvetler dorultularnda oluan

bileenleri ise
K
=
M
Prof. Dr. Erkan zer
ve
(5.8)
4/21
02.04.2009
K
= a = a
N
(5.9)
eklinde, plastik ekildeitirme parametresi cinsinden ifade edilirler.
b) Denklem Takmnn Oluturulmas

Gelitirilen yk artm ynteminin her admnda, plastik kesitler ieren bir sistemin, bir
yatay yk artm iin hesab gerekmektedir.
Sisteme ait denklem takmnn oluturulmas iin Matris Yerdeitirme Ynteminden
yararlanlmtr. Bu yntemde, plastik kesitleri gznne almak zere gerekli dzenlemeler
yapldnda, bilinmeyenler iki gruptan meydana gelirler:
i)
dm noktalarnn yerdeitirme bileenleri,
ii) plastik kesitlerdeki dorusal olmayan ekildeitirmeleri temsil eden

ekildeitirme parametreleri.
plastik
Bu bilinmeyenleri hesaplamak iin kullanlan denklemler de iki gruptan meydana gelirler:

i)
dm noktalarnn yerdeitirme bileenleri dorultularnda yazlan moment ve

izdm denge denklemleri,
ii) plastik kesitlerdeki i kuvvet durumlarnn akma koullarn saladn (dier bir
deyile, akma erisi zerinde bulunduunu) ifade eden denklemler.
Grld gibi, bilinmeyenlerin ve denklemlerin saylar birbirine eittir.
b1) Denge denklemleri

Sistem eksen takmnda yazlan denge denklemlerinin matris gsterilimi
[ Sdd ].[ d ] + Sd .[ ] + [ po ] = [ q ]
(5.10)
eklindedir. Bu denklem takmndaki matrisler aada tanmlanmlardr.
[d ]
dm noktalarnn bilinmeyen yerdeitirme bileenlerinden oluan kolon

matris
[ po ]
zerinde plastik kesitler bulunmayan sistemde dm noktalarnn

yerdeitirme bileenleri sfr iken, ubuklara etkiyen d yklerden oluan
u kuvvetleri kolon matrisi
[q]
dm noktalar ykleri kolon matrisi
Sistemdeki dm noktalarnn says n ile gsterildiinde,

matrisleri dzlem ubuk sistemlerde 3n elemanldr.
[ Sdd ]
zerinde plastik
matrisin
( Sdd )
kesitler
sayl
bulunmayan
[d ] , [ po ]
sistemin
eleman, d ykler sfr
ve
[q]
kolon
rijitlik matrisidir. Bu
iken, d = 1
birim
yerdeitirme bileeninden oluan p u kuvvetini gstermektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
5/21
02.04.2009
Dzlem ubuk sistemlerde [ Sdd ] matrisi 3n3n boyutundadr.

kinci mertebe teorisine gre hesapta [ Sdd ] ve
l = l
[ po ]
matrislerinin elemanlar, ubuklarn
(5.11)
EI
byklklerine bal olarak hesaplanrlar. Burada N eksenel basn kuvvetini, l ubuk

boyunu, EI ubuk eilme rijitliini gstermektedir.
Dorusal olmayan ekildeitirmelerin denge denklemlerine etkisini hesaba katmak zere
tanmlanan matrisler unlardr.
[ ]
plastik kesitlerdeki bilinmeyen plastik ekildeitirme parametrelerinden

oluan bir kolon matristir. Sistemdeki plastik kesitlerin says m ile
gsterildiinde, bu matris m elemanldr.
Sd :
plastik kesitlerdeki birim plastik ekildeitirmelerin denge denklemlerine

etkisini ifade eden bir dikdrtgen matristir.
Dzlem ubuk sistemlerde 3nm boyutunda olan bu matrisin k sayl kolonu, d yksz
sistemde dm noktalarnn yerdeitirme bileenleri sfr iken, bir ij ubuu zerindeki
k sayl plastik kesitte k = 1 ve k = a , dier btn plastik kesitlerde = 0 olmas
durumunda, sistem eksen takmndaki
pk ,
ix
pk ubuk u kuvvetleri kolon

jx
matrislerinden olumaktadr, ekil 5.21.
...
[sd ]=
...
...
[pk ] ix
[pk ] jx
j
k
i
x
y
ekil 5.21 Sd matrisinin elemanlar
pk ve pk u kuvvetleri matrislerinin elde edilii aada aklanmtr, ekil 5.22.

jx
ix
zerindeki k numaral bir plastik kesitin bulunduu ij ubuu ekilde grlmektedir. Bu
plastik kesitteki k = 1 ve k = a birim plastik ekildeitirmelerinden oluan u
kuvvetleri drt durumun sperpozisyonu ile elde edilebilir. Burada, plastik
ekildeitirmelerin pozitif ynleri i kuvvetlerin pozitif ynleri ile ters ynde seilmitir.
Prof. Dr. Erkan zer
6/21
02.04.2009
k = 1 ve k = a birim plastik ekildeitirmelerinden dolay ubuk eksen takmnda

oluan u kuvvetleri, superpozisyonla
P6
k'
i
P5
P1
k=a
k =1
j'
P2
P3
(1-) l
P4
(a)
(b)
(1-) k 11
1-
(1-) k 21
1-
k
(1-) k 41
j
k12
(1-) k 61
(c)
k =1
k 22
k 62
k 42
k=a
(d)
ak 53
j'
ak 33
ekil 5.22 Birim plastik ekildeitirmelerden oluan u kuvvetleri
Prof. Dr. Erkan zer
7/21
02.04.2009
EI
l ((1 ) B11 + B12

P1
EF
pk = P5 =
a

i
l
P6
EI (2 1)( B11 + B12 )

2
l
(5.12)
EI
l ( B11 (1 ) B12
P2
EF
pk = P3 =
a

j
l
P4
EI (2 1)( B11 + B12 )

l 2
(5.12a)
eklinde elde edilir. Burada F ubuk enkesit alann, B11 ve B12 ise
l sin l (l )2 cos l
B11 =
2(1 cos l ) l sin l
B12 =
(l )2 l sin l
2(1 cos l ) l sin l
(5.13)
eklinde tanmlanan ikinci mertebe terimlerini gstermektedir.

ubuk eksen takmndaki u kuvvetleri matrisleri hesaplandktan sonra, koordinat
dnm ile ortak eksen takmndaki u kuvvetleri matrisleri elde edilir, ekil 5.23.
P1
P1x
pk = P5x = P5 cos + P6 sin

ix
P6x P5 sin P6 cos
(5.14)
P2
P2x
pk = P3x = P3 cos P4 sin

jx
P4x P3 sin + P4 cos
(5.14a)
P1x
i
P5x
P2x
P6x
P3x
j
P4x
x
y
ekil 5.23 Ortak eksen takmndaki u kuvvetleri
Prof. Dr. Erkan zer
8/21
02.04.2009
b2) Plastik kesitlerdeki akma koullar

Plastik kesitlerdeki akma koullar, bir yk artm srasnda plastik kesitlerdeki i kuvvet
durumlarnn akma erisi zerinde kaldn ifade eden bantlardr.
(5.7) denklemi ile verilen bu zellik tm sistem iin matris formunda yazlrsa
Sd .[ d ] + S .[ ] + po = [ 0 ]
(5.15)
eklini alr. Burada

Sd
d yksz sistemde plastik ekildeitirmeler sfr iken, yalnz dm

noktalarnn yerdeitirme bileenlerinden dolay plastik kesitlerde oluan
i kuvvetlerin akma koullarna etkisini ieren bir matristir.
Bu matris dzlem sistemlerde m3n boyutundadr. Betti kartlk teoremine gre, akma
vektrnn akma erisine dik olmas halinde, Sd ve Sd matrisleri arasnda
Sd = Sd
(5.16)
bants bulunmaktadr, [10].

S :
mm boyutunda bir kare matristir. Bu matrisin k sayl kolonu, d yksz

sistemde dm noktalarnn yerdeitirmeleri sfr iken, k sayl plastik
kesitteki k = 1 ve k = a birim plastik ekildeitirmelerinden dolay tm
plastik kesitlerdeki M+aN i kuvvet deiimlerini gstermektedir.
Betti kartlk teoremine gre S matrisi esas kegenine gre simetriktir. Ayrca,
sistemi oluturan ubuklarn her birinde birden fazla plastik kesit bulunmad srece,
S matrisinin sadece esas kegeni zerindeki terimleri sfrdan farkldr.
po :
m elemanl bir kolon matristir. Bu matrisin
(p )
o k
sayl eleman, dm
noktalarnn yerdeitirmeleri ve plastik ekildeitirme bileenleri sfr

iken, k sayl plastik kesitin bulunduu ubuk zerindeki yklerden dolay
bu kesitteki M+aN i kuvvet deiimlerinden olumaktadr.
Yukarda aklanan denge denklemleri ve akma koullar birarada yazldnda, sisteme ait
geniletilmi denklem takm
[ Sdd ] Sd [ d ] [ po ] [ q ]

. +
=
Sd S [ ] po [ 0]

(5.17)
eklinde elde edilir.

Bu denklemin katsaylar matrisi esas kegenine gre simetriktir ve m sayda plastik
kesit ieren n dm noktal bir dzlem sistemde 3n+m mertebesindedir.
c) U Kuvvetlerinin ve Kuvvetlerin Hesab

Herhangi bir yk artmnda (5.17) denklem takm zlerek [d ] ve [ ] bilinmeyenleri
hesaplandktan sonra, u kuvvetleri ile u yerdeitirmeleri ve plastik ekildeitirme
Prof. Dr. Erkan zer
9/21
02.04.2009
parametreleri arasndaki bantlardan yararlanarak, sistem eksen takmndaki ubuk u

kuvvetleri hesaplanr.
[ p ]ix = [ k ]ixix [ d ]ix + [ k ]ixjx [ d ] jx + [ po ]ix [ ]ij + [ po ]ix
(5.18)
[ p ] jx = [ k ] jxix [ d ]ix + [ k ] jxjx [ d ] jx + [ po ] jx [ ]ij + [ po ] jx
(5.18a)
Bu bantlarda
[ p ]ix , [ p ] jx
sistem eksen takmndaki ubuk u kuvvetleri matrisleri
[ k ]ixix ,....
sistem eksenlerindeki eleman rijitlik matrisleri
[ d ]ix , [ d ] jx
i ve j dm noktalarndaki yerdeitirme bileenlerini ieren

kolon matrisler
p , p :
ix
jx
ij
ubuu zerinde bulunan plastik
kesitlerdeki
birim plastik
ekildeitirmelerden oluan ubuk u kuvvetleri matrisleri
[ ]ij
ij ubuu zerinde bulunan plastik kesitlere ait plastik ekildeitirme

parametrelerinin alt alta gelmesinden oluan kolon matris
[ po ]ix , [ po ] jx
ubuk zerindeki yklerden oluan u kuvvetleri kolon matrisleri
Sistem eksen takmndaki u kuvvetleri matrisleri dntrme matrisleri ile ubuk eksen
takmna dntrlerek, ubuk zel eksenlerindeki [ p ]i , [ p ] j u kuvvetleri matrisleri
elde edilir. Daha sonra, ubuklarn denge denklemlerinden yararlanarak kesit zorlar
diyagramlar izilir.
5.2.2.4 Hesapta zlenen Yol

Gelitirilen yk artm ynteminin, sabit dey ykler ve orantl olarak artan yatay ykler
etkisindeki yap sistemlerinin limit ve gme yklerinin hesabna uygulanmasnda izlenen
yol u admlardan olumaktadr.
1- Dey iletme ykleri, bu ykler iin ngrlen bir gvenlik katsays ile arplarak
dey hesap ykleri elde edilir.
2- Dey hesap yklerinden oluan ubuk normal kuvvetleri tahmin edilir. Normal
kuvvetler byk lde denge denklemlerine bal olduklarndan, bunlarn tahmininde
birinci mertebe dorusal-elastik hesaptan yararlanlabilecei gibi, dorudan doruya denge
denklemleri ile tahmin edilmeleri de ok kere yeterli olmaktadr.
Tahmin edilen normal kuvvetlere bal olarak, ikinci mertebe teorisine ait ubuk rijitlik ve
ykleme matrisleri hesaplanr.
3- Sistem dey yk parametresinin birim deeri iin ikinci mertebe teorisine gre
hesaplanarak ubuk u kuvvetleri ve i kuvvetler bulunur. Tm kritik kesitlerdeki i
kuvvet durumlar akma koullarnn belirledii snr durumlarla karlatrlarak ilk plastik
kesitin oluaca dey yk parametresi belirlenir. Bu deer dey hesap yklerinden daha
byk ise, sistemde dey hesap yklerinden dolay plastik kesit meydana gelmedii
Prof. Dr. Erkan zer
10/21
02.04.2009
anlalr ve yatay ykler iin hesaba geilir. Aksi halde, dey yk parametresi dey hesap
yklerine eit oluncaya kadar, dey yklerden oluan her plastik kesit iin 5-9 sayl
admlarda verilen ilemler tekrarlanarak uygulanr. Sistemin dey ykler iin hesab
tamamlandktan sonra, yatay ykler iin hesaba balanr.
4- Sistem yatay yk parametresinin birim deeri iin hesaplanr. Bunun iin, yatay
yklerden oluan [ po ] ve [q ] matrisleri ile, varsa plastik kesitlere ait po matrisleri
hesaplanarak denklem takmndaki yerlerine yazlr. Bir nceki admda indirgenmi olan
katsaylar matrisinden yararlanarak sadece bu sabitler matrisleri indirgenir. Denklem
takm zlerek bilinmeyenler bulunduktan sonra, ubuk u kuvvetleri ve i kuvvetler
hesaplanr. Tm kritik kesitlerdeki i kuvvet durumlar akma koullarnn belirledii snr
durumlarla karlatrlarak yatay yklerden oluan ilk plastik kesitin yeri ve buna kar
gelen yatay yk parametresi bulunur.
5- Yeni oluan k sayl plastik kesitteki k plastik ekildeitirme parametresi yeni
bilinmeyen olarak alnr, bu bilinmeyene bal olarak yazlan bir kolon ile bu yatay yk
artmnda plastik kesitteki i kuvvet durumunun akma koulunu saladn ifade eden bir
satr, nceki adma ait indirgenmi denklem takmna eklenir, ekil 5.24. Sadece yeni
eklenen satr ve kolon indirgenir.
3n
k-1
[sd ]k
sim
etr
ik
3n
k-1
[s ]k
[po]k
ekil 5.24 Denklem takmnn oluturulmas

6- Denklem takmnn katsaylar matrisinin determinant deeri hesaplanr. Eer bu deer
det[S ] 0
(5.19)
ise, uygulanan teoriye bal olarak, birinci mertebe limit yke (PL1) veya ikinci mertebe
limit yke (PL2) ulald anlalr ve hesaba son verilir. Bu admda ayrca, blgesel
mekanizma ve blgesel burkulma durumlarnn meydana gelip gelmedii de kontrol edilir.
7- Denklem takm zlerek birim yk artmndan oluan [d ] ve
matrisleri ile ubuk u kuvvetleri ve i kuvvetler bulunur.
[ ]
bilinmeyenler
8- Tm kritik kesitlerdeki i kuvvet durumlar akma koullarnn belirledii snr

durumlarla karlatrlarak k+1 sayl plastik kesitin yeri ve olutuu toplam yk
parametresi bulunur. Bu yklerden meydana gelen toplam yerdeitirmeler, plastik
ekildeitirmeler, toplam ubuk u kuvvetleri ve i kuvvetler hesaplanr.
Prof. Dr. Erkan zer
11/21
02.04.2009
9- Sistemin balca yerdeitirmeleri, rlatif yerdeitirmeler, plastik kesitlerdeki eilme

ekildeitirmeleri (plastik mafsal dnmeleri) ve ubuklardaki kesme kuvvetleri
kendilerine ait snr deerlerle karlatrlr. Bu byklklerden her hangi birinin kendisine
ait snr deere eit olmas halinde gme ykne (PG) ulald anlalr ve hesaba son
verilir.
10- Limit yk veya gme yk elde edilinceye kadar, 5-9 sayl admlarda verilen
ilemler tekrarlanr.
Hesap sonunda elde edilen normal kuvvetlere bal olarak belirlenen ikinci mertebe ubuk
rijitlik ve ykleme matrislerinin balangta esas alnan deerlerden farkl olmas ve bu
farkn sonucu etkileyecek mertebede bulunmas halinde, gerekirse bu byklkler esas
alnarak hesap tekrarlanr.
5.2.2.5 zel Durumlar ve Yntemin Etkin Kullanm

Gelitirilen yk artm ynteminin uygulanmasnda karlalan baz zel durumlarda
izlenecek yol ve yntemin etkin kullanmna ynelik baz neriler aada ksaca
aklanacaktr.
a) Plastik kesitlerdeki i kuvvet durumunun geri dnmesi

Ayn ynde deien statik d ykler altnda genellikle pek karlalmamakla birlikte, her
hangi bir yk artmnda, bir plastik kesitteki i kuvvet durumu akma erisinin iine doru
ynelebilir. Plastik mafsal hipotezinin geerli olduu sistemlerde plastik mafsaln
kapanmas olarak tanmlanan bu durumla karlaldnda aadaki yol izlenebilir.
kuvvet durumunun yn deitirdii
olarak
k = - k
k sayl plastik kesitte, k
bilinmeyenine ilave
olan yeni bir bilinmeyen tanmlanr. Bylece, daha sonraki yk artmlarnda, sz konusu
plastik kesitteki toplam plastik ekildeitirmenin sfr olmas salanr.
Bu adma kadar denklem takm indirgenmi olduundan, sadece k bilinmeyenine ait
satr ve kolon indirgenerek hesaba devam edilir.
b) Plastik kesitlerdeki i kuvvet durumunun blge deitirmesi

Her hangi bir yk artmnda, bir veya daha ok saydaki plastik kesitteki i kuvvet durumu,
dorusallatrlm akma koulunun zerinde bulunduu blgeden baka bir blgeye
geebilir. Pratikte genellikle sk karlalmamakla beraber, byle bir durumda aadaki
yol izlenebilir.
kuvvet durumunun blge deitirdii k sayl plastik kesitte, k bilinmeyenine ilave
olarak
k = - k
olan yeni bir bilinmeyen tanmlanr ve bu bilinmeyene ait satr ve kolon denklem takmna
ilave edilir. Bylece, daha sonraki yk artmlarnda, sz konusu plastik kesitte nceki
akma koulunun zme olan etkisi ortadan kaldrlm olur. Daha sonra, yeni bir k
bilinmeyeni tanmlanr. Bu bilinmeyene ait satr ve kolon elemanlar, i kuvvet durumunun
zerinde bulunduu yeni blge iin hesaplanr ve denklem takmna eklenir.
Bu adma kadar denklem takm indirgenmi olduundan, sadece k ve k
bilinmeyenlerine ait satrlar ve kolonlar indirgenerek hesaba devam edilir.
Prof. Dr. Erkan zer
12/21
02.04.2009
Yukarda aklanan zel durumlara ve yntemin etkin kullanmna ynelik olarak

i)
orantl olarak artan dey ve yatay ykler iin yk parametresi-yerdeitirme

bantsnn elde edilmesi
ii) kat demeleri kendi dzlemleri iinde sonsuz rijit varsaylan uzay ubuk sistemlerin
daha az bilinmeyen kullanarak hesab
iii) byk yap sistemlerinde katsaylar matrisinin sfr elemanl blgelerinin terkedilerek,
denklem takmnn daha hzl olarak kurulmas ve zm
gibi dier hususlara ait ayrntl bilgi ilgili [10] ve [12] numaral kaynaklarda
bulunmaktadr.
5.2.2.6 Bilgisayar Programlar

Gelitirilen yk artm ynteminin pratik uygulamalar iin hazrlanan bilgisayar
programlar aada zetlenmitir. Bu programlara ilikin ayrntl bilgi [11] ve [12]
numaral kaynaklarda bulunmaktadr.
a) PASS Bilgisayar Program

Sabit dey ykler ve orantl olarak artan yatay ykler etkisindeki boyutlu elik
ereve sistemlerin ikinci mertebe teorisine gre elastoplastik hesab iin gelitirilen
PASS (Plastic Analysis of Steel Structures) bilgisayar programnn esaslar [11] numaral
kaynakta verilen IMEP bilgisayar programna dayanmaktadr. Sz konusu bilgisayar
programnda ubuk elemanlarn dorusal olmayan davran bileik i kuvvet durumunu da
kapsayan plastik kesit kavram ile gznne alnmakta, ayrca geometri deiimlerinin
denge denklemlerine olan etkisi hesaba katlmakta; yani ikinci mertebe teorisine gre
hesap yaplabilmektedir. Bu programda giri bilgileri olarak, sistem geometrisini
tanmlayan byklkler, dm noktas says, dm noktas koordinatlar, ubuk u
numaralar, mesnet zellikleri, varsa sfr olan yerdeitirmeleri ifade eden kod numaralar
verilmektedir. ubuklarn malzemesine ait bilgiler olarak, elastisite modl ve kayma
modl verilir. ubuk enkesitine ait giri bilgileri ise, ubuk asal eksen takmndaki eilme
rijitlikleri, uzama rijitlii ve burulma rijitlii ile, ubuun akma yzeyinin elde edilmesi
iin gerekli olan, her iki eksen etrafndaki plastik eilme momentleri ve normal kuvvet
tama gcdr. kinci mertebe teorisine gre hesapta, basn olan normal kuvvetin etkin
olduu ubuklarda normal kuvvet deerlerinin verilmesi de gerekmektedir. Ykleme
zellikleri olarak dey yklerden oluan dm noktas ykleri, ubuklarn zerindeki
yayl yklere edeer olan tekil yklerin deerleri ile sol utan olan uzaklklar ve dey
yk parametresi verilir. Dey yk grubuna ait giri bilgileri verildikten sonra, deprem
veya rzgar etkilerini ifade eden edeer statik dm noktas ykleri verilir.
k bilgileri arasnda yk parametresi-yerdeitirme bantlar, plastik kesit yerleri,
plastik kesitlerin oluum sras ile olutuklar yk parametreleri ve her yk artmna ait i
kuvvetler yer almaktadr.
b) EPARCS Bilgisayar Program:

Sabit dey ykler ve aralarndaki oran sabit kalacak ekilde artan yatay ykler etkisindeki
betonarme boyutlu yap sistemlerinin ikinci mertebe teorisine gre elastoplastik hesab
ve gme yknn belirlenmesi amacyla EPARCS (Elasto-Plastic Analysis of
Reinforced Concrete Structures) bilgisayar program gelitirilmitir,[12]. Sz konusu
bilgisayar programnda betonarme ubuk elemanlarn dorusal olmayan davran bileik
Prof. Dr. Erkan zer
13/21
02.04.2009
i kuvvet durumunu da ieren plastik kesit kavram ile gznne alnmakta, ayrca
geometri deiimlerinin denge denklemlerine olan etkisini ifade eden ikinci mertebe
etkileri hesaba katlmaktadr.
Betonarme yap sistemlerinin dorusal olmayan teoriye gre hesab iin ok sayda giri
bilgisine gerek olmaktadr. Bu nedenle, birbirleriyle btnleik olarak alan ayr
bilgisayar program gelitirilmitir. alma srasna gre bu programlar
i)
BEKE-3 bilgisayar program
ii) EPARCS bilgisayar program

iii) CHECK bilgisayar programdr.
Her bilgisayar program da FORTRAN dilinde kodlanmtr. Bu programlarn
gelitirilme amalar, giri ve k bilgileri aada aklanmaktadr.
BEKE-3 program
Bu program EPARCS ve CHECK programlarnn almas iin gerekli olan bilgileri
retir. Bu bilgiler, bileik eik eilme etkisindeki betonarme ubuk elemanlarda akma
(krlma) koullarn ifade eden boyutlu yzeyi tanmlayan karakteristik noktalarn
koordinatlar, yalnz eilme momenti etkisindeki elemanlarda eilme momenti tama
gleri, betonarme ubuk elemanlarda atlam kesit eilme rijitlikleri ve ikinci mertebe
teorisine gre hesapta kullanlacak olan normal kuvvetlerdir.
Bu amalar iin hazrlanan BEKE-3 programnn giri bilgileri :
a- sistem geometrisini tanmlayan byklkler, dm noktas says, dm noktas
koordinatlar, ubuk u numaralar, mesnet zellikleri, varsa sfr olan yerdeitirmeleri
ifade eden kod numaralar, rijit deme dzlemini ifade eden dm noktas numaralar,
b- betonarme ubuk elamanlarn malzemesine ait bilgiler, betonarme betonunun gerilmeekildeitirme bantsn ifade eden karakteristik deerler ( fck, co ve cu ), beton
eliinin gerilme-ekildeitirme bantsn tanmlayan deerler (fyk, Es ve su),
c- ubuk enkesit geometrisini tanmlayan byklkler ve ubuklarn bulunduklar
dzlemdeki konum alar,
d- ubuk elemanlarda donat miktarna ve donat yerleim dzenine ilikin bilgiler,
e- ykleme zellikleri, edeer tekil yklerle ifade edilen kiri ykleri, dm noktas
ykleri ve seilen bir referans noktasna tanan deprem ve rzgar yklerini temsil eden
yatay kuvvetlerdir.
EPARCS program
Bu programn kulland bilgilerin tm BEKE-3 program tarafndan retilmektedir. Bu
bilgiler unlardr:
a- sistem geometrisini tanmlayan byklkler, dm noktas says, dm noktas
koordinatlar, ubuk u numaralar, mesnet zellikleri, varsa sfr olan yerdeitirmeleri
ifade eden kod numaralar, rijit deme dzlemini ifade eden dm noktas numaralar,
b- malzemelere ait karakteristik byklkler,
c- kolonlarda bileik eik eilme durumunu ifade eden boyutlu akma (krlma)
yzeyini temsil eden karakteristik noktalarn koordinatlar, sadece eilme etkisindeki
betonarme ubuklarda (kirilerde) eilme momenti tama gleri,
Prof. Dr. Erkan zer
14/21
02.04.2009
d- ykleme zellikleri kapsamndaki, edeer tekil kuvvetlerle ifade edilen kiri ykleri,
dm noktas ykleri ve seilen bir referans noktasna tanan yatay kuvvetlerdir.
k bilgileri ise, yk parametresi-yerdeitirme bantlar, plastik kesit yerleri, plastik
kesitlerin oluum sras ve olutuklar yk parametreleri , her yk artmna ait i kuvvetler,
plastik kesitlerdeki yk parametresi-plastik dnme bantlar, AUTO-CAD programnn
kullanaca ekilde dzenlenmi ereve geometrisi ve plastik kesit yerlerinden
olumaktadr.
CHECK program
Bu program, yk artm ynteminin btn admlarnda oluan plastik kesitlerdeki dnme
kapasitelerini hesaplayarak, EPARCS programnda bulunan plastik dnme deerleri ile
kontrol etmektedir. Programn kulland bilgilerin tm BEKE-3 ve EPARCS programlar
tarafndan retilmektedir.
rnek 5.3
Geometrisi ve ubuk enkesitleri ile dey ve yatay iletme ykleri ekil 5.25te verilen
sistem malzeme ve geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan teoriye gre
hesaplanarak yk parametresi-yerdeitirme diyagram izilecek ve ikinci mertebe limit
yk hesaplanacaktr.
40
60
60
60
Kolon kesitleri
40
18.5
1
IPE 450
70
80
80
80
4.00
70
23.4
3
70
80
80
HE 280 - A
IPE 450
80
4.00
70
20.3
5
IPE 500
70
80
80
80
4.00
70
20.1
7
70
80
80
HE 360 - A
IPE 500
80
4.00
70
18.6
9
10
IPE 550
70
80
80
80
4.00
70
20.2
11
IPE 550
HE 450 - A
12
5.00
13
14
8.00
ekil 5.25 Sistem ve iletme ykleri
Prof. Dr. Erkan zer
15/21
02.04.2009
Malzeme Fe 37 eliidir. Fe 37 yap eliinin akma gerilmesi ve elastisite modl
e = 235 N/mm2
E = 210000 N/mm2
ve
Kiri ve kolon enkesit profillerinin karakteristikleri ile M p
plastik normal kuvvet kapasiteleri Tablo 5.3 te verilmitir.
plastik moment ve
Np
Tablo 5.3 Kiri ve kolon enkesit karakteristikleri

Enkesit Profili
F (cm )
I (cm )
MP (kNm)
NP (kN)
IPE 450
98.82
33740
408.48
2371.7
IPE 500
115.50
48200
527.04
2772.0
IPE 550
134.40
67120
668.88
3225.6
HE 280 A
97.26
13670
266.88
2334.2
HE 360 A
142.80
33090
501.12
3427.2
HE 450 A
178.00
63720
771.84
4272.0
Sistem, DYP=1.50 katsays ile arttrlm dey ykler altnda, yatay yk parametresinin
(YYP) artan deerleri iin hesaplanacaktr. Sistemin hesab iin PASS bilgisayar
programndan yararlanlmtr.
Bilgisayar analizi sonucunda elde edilen ve YYP yatay yk parametresi (yatay yklerin
yatay iletme yklerine oran) ile en st katn yatay yerdeitirmesi arasndaki banty
ifade eden diyagram ekil 5.26da, plastik kesitlerin yerleri ve meydana geldikleri yk
parametreleri Tablo 5.4te verilmitir.
3
Yk Parametresi (YYP)
2.5
kinci mertebe limit yk YYP=2.746
2
1.5
1
kinci mertebe limit ykten sonra
Dey yk parametresi : DYP=1.50
kinci mertebe limit ykten nce
0.5
0
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
Yerdeitirme (m)
ekil 5.26 Yatay yk parametresi yatay - yerdeitirme diyagram
Prof. Dr. Erkan zer
16/21
02.04.2009
Tablo 5.4 Plastik kesit yerleri ve olutuklar yk parametreleri

Plastik kesit
sra numaras
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
ubuk u noktalar Sol utan Yatay yk

sol ( i )
sa ( j )
uzaklk parametresi
7
8
8.00
1.774
11
12
8.00
1.893
9
10
8.00
1.952
12
14
5.00
1.998
5
6
8.00
2.187
13
11
0.00
2.425
3
4
8.00
2.463
4
6
0.00
2.643
11
12
2.00
2.723
9
10
2.00
2.746
8
10
0.00
2.682
12
14
0.00
2.655
7
8
2.00
2.635
10
12
0.00
2.600
9
7
4.00
2.453
ekilden ve tablodan grld gibi, sistemde (10) tane plastik kesitin oluumundan sonra,
YYP = 2.746 iin ikinci mertebe limit yke eriilmekte ve diyagramn daha sonraki
blmnde artan yerdeitirmelere azalan yk parametresi kar gelmektedir. Sistem, (15)
tane plastik kesitin oluumundan sonra, mekanizma durumuna gelmektedir.
Plastik kesitlerin sistem zerindeki dalm ekil 5.27de ayrntl bir biimde
grlmektedir. Sistem emas zerinde, kirite ve kolonda meydana gelen ilk plastik
kesitler ile ikinci mertebe limit yke kar gelen (10) numaral plastik kesit gen ereve
iinde, ikinci mertebe limit ykten sonra oluan plastik kesitler ise dikdrtgen ereve
iinde gsterilmilerdir.
HE 280 - A
13
HE 360 - A
15
10
11
14
HE 450 - A
12
ekil 5.27 Plastik kesitlerin sistem zerindeki dalm
Prof. Dr. Erkan zer
17/21
02.04.2009
rnek 5.4
Geometrik boyutlar ve kolon numaralar ekil 5.28de verilen on katl betonarme ereve
sistem malzeme ve geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan teoriye gre
hesaplanarak yk parametresi-yerdeitirme diyagram izilecek ve ikinci mertebe limit
yk hesaplanacaktr.
S101
S102
S102
S101
S91
S92
S92
S91
S81
S82
S82
S81
S71
S72
S72
S71
S61
S62
S62
S61 3.50x9= 31.50
S51
S52
S52
S51
S41
S42
S42
S41
S31
S32
S32
S31
S21
S22
S22
S21
S11
S12
S12
S11
35.50
8.00
8.00
4.00
8.00
24.00
ekil 5.28 Sistem ve kolon numaralar

Kiri enkesit boyutlar, 1-4. katlarda 300/800 mm, 5-10. katlarda ise 300/700 mm dir.
Kolon enkesit boyutlar ise, kolon numaralarna bal olarak Tablo 5.5te verilmitir.
Tablo 5.5 Kolon enkesit boyutlar
Kolon numaras
S101,S102,S91,S92,S81
S82,S61
S71
S72
S62,S31
S51
S52,S21
S41
S42
S32
S22
S11
S12
Prof. Dr. Erkan zer
b/h (mm)
300/300
300/400
300/350
400/400
400/500
300/500
400/600
400/450
500/600
500/650
500/750
400/650
500/850
18/21
02.04.2009
Yap sisteminin balca ykleme zellikleri ve deprem karakteristikleri aada

sralanmtr.
ereve aral
b = 5.00 m
Sisteme etkiyen dey iletme ykleri

at demesinde :
yap ykleri (sabit ykler)
ilave ykler (hareketli ykler)
:
:
g = 5.25 kN/m
q = 2.00 kN/m
:
:
g = 5.25 kN/m
q = 3.50 kN/m
atda parapet yk
normal katlarda duvar yk
:
:
Gd = 15.00 kN
Gd = 40.00 kN
etkin yer ivmesi katsays

spektrum karakteristik periyotlar
yap nem katsays
deprem yk azaltma katsays
hareketli yk katlm katsays
birinci moda ait yap zel periyodu
:
:
:
:
:
:
Ao = 0.40
TA = 0.15 sn
I=1
R=8
n = 0.30
T = 1.323 sn
normal kat demelerinde :

yap ykleri (sabit ykler)
ilave ykler (hareketli ykler)
D dm noktalarnda
TB = 0.40 sn
(Z2 zemin snf)
Yap sistemine etkiyen edeer deprem ykleri 1998 Trk Deprem Ynetmeliine uygun
olarak belirlenmi ve ekil 5.29daki sistem emas zerinde gsterilmitir.
126.46 kN
85.64 kN
76.27 kN
67.21 kN
58.27 kN
49.18 kN
40.62 kN
31.21 kN
21.41 kN
11.56 kN
ekil 5.29 Edeer deprem ykleri
Prof. Dr. Erkan zer
19/21
02.04.2009
Malzeme snflar ve karakteristikleri aada verilmitir.

Betonarme Betonu (C 30)
Beton elii (S420)
:
:
fck = 30 N/mm
fyk = 420 N/mm
co = 0.002
su = 0.010
cu = 0.006
Sistem, dey iletme ykleri altnda, yatay yk parametresinin artan deerleri iin
hesaplanacaktr. Sistemin hesab iin EPARCS bilgisayar programndan yararlanlmtr.
Bilgisayar analizi sonunda elde edilen ve yatay yk parametresi ile en st katn yatay
yerdeitirmesi arasndaki banty ifade eden diyagram ekil 5.30da, plastik kesitlerin
sistem zerindeki dalm ile ilk ve son plastik kesitlerin yerleri ekil 5.31de
grlmektedir.
2
1.8
1.6
Yk parametresi
1.4
1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
Yerdeitirme (m)
ekil 5.30 Yatay yk parametresi yatay yerdeitirme diyagram
5.2.3
kinci Mertebe Limit Ykn Dorudan Doruya Hesab
Byk yerdeitirmelere ve plastik ekildeitirmelere izin verilen sneklik dzeyi yksek

sistemler (rnein elik yap sistemleri ve snek betonarme sistemler), dayanm bazl
olarak, dorudan doruya ikinci mertebe limit yke gre boyutlandrlabilirler.
kinci mertebe limit ykn hesab iin, Merchant forml olarak bilinen aadaki yaklak
formlden yararlanlabilir.
1
1
1
=
+
PL2 PL1 PB
(5.20)
Bu formlde, PL2 malzeme ve geometri deiimleri bakmnda dorusal olmayan teoriye

gre sistemin tama gcn ifade eden ikinci mertebe limit yk, PL1 yalnz malzeme
bakmndan dorusal olmayan teoriye gre hesaplanan birinci mertebe limit yk, PB ise
yalnz geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan teoriye gre hesaplanan
burkulma ykn gstermektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
20/21
02.04.2009
48
ekil 5.31 Plastik kesitlerin sistem zerindeki dalm

Merchant formlnn yaklaklk mertebesi, sistemin burkulma modunun ve gme
mekanizmasnn ekillerinin homotetik (benzer) olmas halinde artmaktadr. Bu koulun
yeterli dzeyde salanmad sistemlerde ise, forml genellikle gerek ikinci mertebe limit
ykten daha kk sonu vermektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
21/21
02.04.2009
6.6
Mevcut Binalarn Deerlendirilmesi ve Glendirilmesinde 2007 Trk

Deprem Ynetmelii Yaklam
Deprem blgelerinde bulunan mevcut ve glendirilecek tm binalar ile bina trndeki

yaplarn deprem etkileri altndaki davranlarnn deerlendirilmesinde uygulanacak hesap
kurallar, glendirme kararlarnn alnmasnda esas alnacak ilkeler ve glendirilmesine
karar veren binalarn glendirme tasarm ilkeleri 2007 Trk Deprem Ynetmelii
Blm 7de verilmitir.
Aadaki blmlerde, sz konusu temel ilkeler ve hesap kurallar ile betonarme binalarn
deprem performanslarnn deerlendirilmesi ve glendirme yntemleri gzden
geirilecektir.
6.6.1
Binalardan Bilgi Toplanmas
Mevcut binalarn deprem performanslarnn deerlendirilmesinde kullanlmak zere,

tayc sistem geometrisine, elemanlarn enkesit zelliklerine, malzeme karakteristiklerine
ve zemin zelliklerine ilikin bilgiler, binalarn projelerinden, ilgili raporlardan, binada
yaplacak gzlem ve lmler ile binadan alnacak malzeme rneklerine uygulanacak
deneylerden elde edilebilir.
Binalardan toplanan bilginin kapsam ve gvenilirliine bal olarak
a) snrl bilgi dzeyi
b) orta bilgi dzeyi
c) kapsaml bilgi dzeyi
olmak zere, ynetmelikte bilgi dzeyi tanmlanm ve bu bilgi dzeyleri iin eleman
kapasitelerine uygulanacak bilgi dzeyi katsaylar verilmitir, Tablo 6.6.
Tablo 6.6 Binalar iin bilgi dzeyi katsaylar
Bilgi Dzeyi
Snrl
Orta
Kapsaml
6.6.2
Bilgi Dzeyi Katsays

0.75
0.90
1.00
Yap Elemanlarnda Hasar Snrlar ve Hasar Blgeleri
Binalarn deprem etkileri altndaki performanslarnn deerlendirmesi genel olarak iki

farkl kritere gre yaplabilmektedir. Dorusal elastik deerlendirme yntemlerinin esasn
oluturan ve dayanm (kuvvet) bazl deerlendirme ad verilen birinci tr deerlendirmede,
yap elemanlarnn dayanm kapasiteleri elastik deprem yklerinden oluan ve dorusal
teoriye gre hesaplanan etkilerle karlatrlmakta ve yap elemannn snekliini
gznne alan, eleman bazndaki bir tr deprem yk azaltma katsaylar erevesinde,
binadan beklenen performans hedefinin salanp salanmad kontrol edilmektedir.
Dorusal elastik olmayan deerlendirme yntemlerinin esasn oluturan, yerdeitirme ve
ekildeitirme bazl deerlendirmenin esas alnd ve genel olarak malzeme ve geometri
deiimleri akmndan dorusal olmayan sistem hesabna dayanan yntemlerde ise, belirli
bir deprem etkisi iin binadaki yerdeitirme istemine ulaldnda, yapdan beklenen
performans hedefinin salanp salanmad kontrol edilmektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
1/23
30.04.2009
Her iki yaklamda da, yap elemanlar iin hasar snrlar ve hasar blgeleri
tanmlanmtr. Hasar snrlarnn belirlenmesinde, yap elemanlar snek ve gevrek
olarak iki snfa ayrlrlar. Snek ve gevrek eleman tanmlar, elemanlarn kapasitelerine
hangi krlma tr ile ulatklar ile ilgilidir.
6.6.2.1
Kesit hasar snrlar
Snek elemanlar iin kesit dzeyinde snr durum tanmlanmtr. Bunlar Minimum
Hasar Snr (MN), Gvenlik Snr (GV) ve Gme Snr'dr (G). Minimum hasar snr
kritik kesitte elastik tesi davrann balangcn, gvenlik snr kesitin dayanmn
gvenli olarak salayabilecei elastik tesi davran, gme snr ise kesitin gme ncesi
davrann tanmlamaktadr.
Eksenel basn ve kesme gibi etkiler altnda kapasitesine ulaan gevrek elemanlar iin
elastik tesi davrana izin verilmemektedir.
6.6.2.2
Kesit hasar blgeleri
Kritik kesitleri MN'ye ulamayan elemanlar minimum hasar blgesinde, MN ile GV

arasnda kalan elemanlar belirgin hasar blgesinde, GV ve G arasnda kalan elemanlar
ileri hasar blgesinde, G'yi aan elemanlar ise gme blgesinde kabul edilirler,
ekil 6.9.
Kuvvet
GV
MN
Minimum
Hasar
Blgesi
Belirgin
Hasar
Blgesi
leri
Hasar
Blgesi
Gme
Blgesi
ekildeitirme
ekil 6.9 Kesit Hasar Snrlar ve Hasar Blgeleri
6.6.2.3
Kesit hasar tanmlar
Aadaki blmlerde aklanan dorusal veya dorusal olmayan yntemlerle hesaplanan

i kuvvetlerin ve/veya ekildeitirmelerin, yukarda tanmlanan snr durumlara kar
gelen saysal deerler ile karlatrlmas sonucunda kesitlerin hasar blgelerine karar
verilir.
6.6.2.4
Eleman hasar tanmlar
Eleman hasar, elemann en fazla hasar gren kesitine gre belirlenir.
Prof. Dr. Erkan zer
2/23
30.04.2009
6.6.3
Binalarn Deprem Performans
Binalarn deprem performans, uygulanan deprem etkisi altnda yapda olumas beklenen
hasarn durumu ile ilikilidir ve drt farkl hasar durumu esas alnarak tanmlanmtr.
6.6.3.1
Hemen kullanm performans dzeyi
Uygulanan deprem etkisi altnda yapsal elemanlarda oluan hasar minimum dzeydedir,
elemanlar rijitliklerini ve dayanm zelliklerini korumaktadrlar. Yapda kalc telenmeler
meydana gelmemitir. Az sayda elemanda akma snr alm olabilir. Yapsal olmayan
elemanlarda atlamalar oluabilir, ancak bunlar onarlabilir dzeydedir.
Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda
kirilerin en fazla %10u belirgin hasar blgesine geebilir, ancak dier tayc
elemanlarnn tm minimum hasar blgesindedir. Eer varsa, gevrek olarak hasar gren
elemanlarn glendirilmeleri koulu ile, binann Hemen Kullanm Performans Dzeyinde
olduu kabul edilir. Glendirilmesine gerek yoktur.
6.6.3.2
Can gvenlii performans dzeyi
Uygulanan deprem etkisi altnda yapsal elemanlarn bir ksmnda hasar grlr, ancak bu
elemanlar yatay rijitliklerinin ve dayanmlarnn nemli blmn korumaktadrlar. Dey
elemanlar dey yklerin tanmas iin yeterlidir. Yapsal olmayan elemanlarda hasar
bulunmakla birlikte dolgu duvarlar yklmamtr. Yapda snrl miktarda kalc
telenmeler oluabilir; ancak bunlar gzle farkedilebilir byklkte deildir.
Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda,
kirilerin en fazla %30'u ve kolonlarn bir ksm ileri hasar blgesine geebilir. Ancak ileri
hasar blgesindeki kolonlarn, tm kolonlar tarafndan tanan kesme kuvvetine katks
%20nin altnda olmaldr. En st katta ileri hasar blgesindeki kolonlarn kesme kuvvetleri
toplamnn, o kattaki tm kolonlarn kesme kuvvetlerinin toplamna oran en fazla %40
olabilir. Dier tayc elemanlarn tm minimum hasar veya belirgin hasar blgesindedir.
Bu durumda, eer varsa gevrek olarak hasar gren elemanlarn glendirilmeleri koulu
ile, bina Can Gvenlii Performans Dzeyinde kabul edilir. Can gvenlii performans
dzeyinin kabul edilebilmesi iin ayrca, herhangi bir katta alt ve st kesitlerinin ikisinde
birden minimum hasar snr alm olan kolonlar tarafndan tanan kesme kuvvetinin, o
kattaki tm kolonlar tarafndan tanan kesme kuvvetine orannn %30u amamas gerekir.
Binann glendirilmesine, gvenlik snrn aan elemanlarn saysna ve yap iindeki
dalmna gre karar verilir.
6.6.3.3
Gme ncesi performans dzeyi
Uygulanan deprem etkisi altnda yapsal elemanlarn nemli bir ksmnda hasar grlr. Bu
elemanlarn bazlar yatay rijitliklerinin ve dayanmlarnn nemli blmn yitirmilerdir.
Dey elemanlar dey yklerin tanmasnda yeterlidir; ancak bazlar eksenel
kapasitelerine ulamtr. Yapsal olmayan elemanlar hasarldr, dolgu duvarlarn bir
blm yklmtr. Yapda kalc telemeler olumutur.
Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda
kirilerin en fazla %20'si gme blgesine geebilir. Dier tayc elemanlarn tm
minimum hasar, belirgin hasar veya ileri hasar blgesindedir. Bu durumda bina, eer varsa
gevrek olarak hasar gren elemanlarn glendirilmeleri koulu ile, Gme ncesi
Performans Dzeyinde kabul edilir. Gmenin nlenmesi durumunun kabul edilebilmesi
Prof. Dr. Erkan zer
3/23
30.04.2009
iin ayrca, herhangi bir katta alt ve st kesitlerinin ikisinde birden minimum hasar snr
alm olan kolonlar tarafndan tanan kesme kuvvetinin, o kattaki tm kolonlar
tarafndan tanan kat kesme kuvvetine orannn %30u amamas gerekir. Binann mevcut
durumunda kullanm can gvenlii bakmndan sakncaldr ve bina glendirilmelidir.
Ancak glendirmenin ekonomik verimlilii deerlendirilmelidir.
6.6.3.4
Gme Durumu
Yap uygulanan deprem etkisi altnda gme durumuna ular. Dey elemanlarn bir
blm gmtr. Gmeyenler dey ykleri tayabilmektedir; ancak rijitlikleri ve
dayanmlar ok azalmtr. Yapsal olmayan elemanlarn byk ounluu gmtr.
Yapda belirgin kalc telenmeler olumutur. Yap tamamen yklmtr veya yklmann
eiindedir ve daha sonra meydana gelebilecek hafif iddette bir yer hareketi altnda bile
yklma olasl yksektir.
Bina gme ncesi performans dzeyini salamyorsa Gme Durumundadr. Binann
glendirme uygulanmadan, mevcut durumu ile kullanlmas can gvenlii bakmndan
sakncaldr. Bununla beraber, glendirme de ok kere ekonomik olmayabilir.
6.6.4
Deprem Hareketi
Performansa dayal deerlendirme ve tasarmda gznne alnmak zere, farkl dzeyde

deprem hareketi tanmlanmtr. Bu deprem hareketleri genel olarak, 50 yllk bir sre
iindeki alma olaslklar ve benzer depremlerin oluumu arasndaki zaman aral (dn
periyodu) ile ifade edilirler.
1- Servis (kullanm) depremi : 50 ylda alma olasl % 50 olan yer hareketidir.
Yaklak dn periyodu 72 yldr. Bu depremin etkisi, aada tanmlanan tasarm
depreminin yars kadardr.
2- Tasarm depremi : 50 ylda alma olasl % 10 olan yer hareketidir. Yaklak
dn periyodu 475 yldr. Bu deprem 1998 ve 2007 Trk Deprem Ynetmeliklerinde
esas alnmaktadr.
3- En byk deprem : 50 ylda alma olasl % 2, yaklak dn periyodu 2475 yl
olan bir depremdir. Bu depremin etkisi tasarm depreminin yaklak olarak 1.50
katdr.
6.6.5
Performans Hedefi ve ok Seviyeli Performans Hedefleri
Belirli bir deprem hareketi altnda, bina iin ngrlen yapsal performans dzeyi,
performans hedefi olarak tanmlanr. Bir bina iin, birden fazla yer hareketi altnda farkl
performans hedefleri ngrlebilir. Buna ok seviyeli performans hedefi denir.
Mevcut ve glendirilecek binalarn deprem performanslarnn belirlenmesinde esas
alnacak deprem yer hareketi dzeyleri ve bu deprem dzeylerinde binalar iin ngrlen
minimum performans hedefleri Tablo 6.7de verilmitir.
Prof. Dr. Erkan zer
4/23
30.04.2009
Tablo 6.7 Farkl deprem dzeylerinde binalar iin ngrlen minimum performans
hedefleri
Binann Kullanm Amac
ve Tr
Depremin Alma Olasl

50 ylda 50 ylda 50 ylda
%50
%10
%2
Deprem Sonras Kullanm Gereken Binalar: Hastaneler, salk

tesisleri, itfaiye binalar, haberleme ve enerji tesisleri, ulam
istasyonlar, vilayet, kaymakamlk ve belediye ynetim binalar,
afet ynetim merkezleri, vb.
nsanlarn Uzun Sreli ve Youn Olarak Bulunduu Binalar:
Okullar, yatakhaneler, yurtlar, pansiyonlar, askeri klalar,
cezaevleri, mzeler, vb.
nsanlarn Ksa Sreli ve Youn Olarak Bulunduu Binalar:
Sinema, tiyatro, konser salonlar, kltr merkezleri, spor tesisleri
Tehlikeli Madde eren Binalar: Toksik, parlayc ve patlayc
zellikleri olan maddelerin bulunduu ve depoland binalar
Dier Binalar: Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar
(konutlar, iyerleri, oteller, turistik tesisler, endstri yaplar, vb.)
HK
CG
HK
CG
HK
CG
HK
CG
HK: Hemen Kullanm; CG: Can Gvenlii; G: Gme ncesi
6.6.6
Depremde Bina Performansnn Belirlenmesi
Performansa dayal tasarm ve deerlendirmenin iki temel parametresi istem (talep) ve

kapasitedir. stem yapya etkiyen deprem yer hareketini, kapasite ise yapnn bu deprem
etkisi altndaki davrann temsil etmektedir.
Mevcut ve glendirilecek binalarn deprem performanslarnn belirlenmesi iin uygulanan
yntemler dayanm bazl dorusal elastik hesap yntemleri ile ekildeitirme ve
yerdeitirme bazl dorusal elastik olmayan hesap yntemleridir.
6.6.7
Deprem Hesabna likin Genel lke ve Kurallar
Gerek dorusal elastik hesap yntemlerinin gerekse dorusal elastik olmayan hesap
yntemlerinin uygulanmasnda, deprem hesabna ilikin olarak, aadaki ilke ve kurallar
gznnde tutulur.
1) Deprem etkisinin tanmnda, elastik (azaltlmam) ivme spektrumu kullanlr; ancak
farkl alma olaslklar iin bu spektrum zerinde 6.6.4e gre yaplan deiiklikler
gznne alnr. Deprem hesabnda bina nem katsays uygulanmaz (I =1.0 alnr).
2) Binalarn deprem performans, yapya etkiyen dey yklerin ve deprem kuvvetlerinin
birleik etkileri altnda deerlendirilir. Hareketli dey ykler, deprem hesabnda
gznne alnan ktleler ile uyumlu olacak ekilde, hareketli yk katlm katsays
kullanlarak tanmlanr.
3) Deprem kuvvetleri binaya her iki dorultuda ve her iki ynde ayr ayr etki ettirilir.
4) Deprem hesabnda kullanlacak zemin parametreleri bina alannn geoteknik raporuna
ve deprem ynetmeliinin ilgili blmne gre belirlenir.
5) Binann tayc sistem modeli, deprem kuvvetleri ile dey yklerin ortak etkileri
altnda yap elemanlarnda oluacak i kuvvet, yerdeitirme ve ekildeitirmeleri
yeter dorulukta hesaplayacak ekilde hazrlanmaldr.
Prof. Dr. Erkan zer
5/23
30.04.2009
6) Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her katta iki
yatay yerdeitirme ile dey eksen etrafnda dnme serbestlik dereceleri gznne
alnr. Kat serbestlik dereceleri her katn ktle merkezinde tanmlanr, ayrca ek
dmerkezlik uygulanmaz.
7) Mevcut binalarn tayc sistemlerindeki belirsizlikler, binadan derlenen verilerin
kapsamna gre 6.6.1de tanmlanan bilgi dzeyi katsaylar aracl ile hesap
yntemlerine yanstlr.
8) Ksa kolon olarak tanmlanan kolonlar, tayc sistem modelinde gerek serbest
boylar ile tanmlanr.
9) Bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki betonarme kesitlerin
etkileim diyagramlarnn tanmlanmasna ilikin koullar aada verilmitir:
(i) Analizde beton ve donat eliinin 6.6.1de tanmlanan bilgi dzeyine gre
belirlenen mevcut dayanmlar esas alnacaktr.
(ii) Betonun maksimum basn birim ksalmas 0.003, donat eliinin
maksimum birim ekildeitirmesi ise 0.01 alnabilir.
(iii)Etkileim diyagramlar uygun biimde dorusallatrlarak ok dorulu veya
ok dzlemli diyagramlar olarak modellenebilir.
10) Betonarme sistemlerin eleman boyutlarnn tanmnda birleim blgeleri sonsuz rijit u
blgeleri olarak gznne alnabilir.
11) Eilme etkisindeki betonarme elemanlarda atlam kesite ait etkin eilme rijitlikleri
(EI)e kullanlr. Daha kesin bir hesap yaplmadka, etkin eilme rijitlikleri iin aada
verilen deerler kullanlabilir:
(i) Kirilerde:
(EI)e = 0.40 (EI)o
(ii) Kolon ve perdelerde, ND / (Ac fcm) 0.10 olmas durumunda: (EI)e = 0.40 (EI)o
ND / (Ac fcm) 0.40 olmas durumunda:. (EI)e = 0.80 (EI)o
Eksenel basn kuvveti NDnin ara deerleri iin dorusal enterpolasyon yaplabilir.
ND, deprem hesabnda esas alnan toplam ktlelerle uyumlu yklerin gznne alnd
ve atlamam kesitlere ait (EI)o eilme rijitliklerinin kullanld bir n dey yk
hesab ile belirlenir. Deprem hesab iin balang durumunu oluturan dey yk
hesab ise, yukarda belirtildii ekilde elde edilen etkin eilme rijitlii (EI)e
kullanlarak, deprem hesabnda esas alnan ktlelerle uyumlu yklere gre yeniden
yaplr. Deprem hesabnda da ayn rijitlikler kullanlr.
12) Betonarme tablal kirilerin pozitif ve negatif plastik momentlerinin hesabnda tabla
betonu ve iindeki donat hesaba katlabilir.
13) Betonarme elemanlarda kenetlenme veya bindirme boyunun yetersiz olmas
durumunda, kesit kapasite momentinin hesabnda ilgili donatnn akma gerilmesi
kenetlenme veya bindirme boyundaki eksiklii orannda azaltlabilir.
14) Zemindeki ekildeitirmelerin yap davrann etkileyebilecei durumlarda zemin
zellikleri analiz modeline yanstlmaldr.
Prof. Dr. Erkan zer
6/23
30.04.2009
6.6.8
Dorusal Elastik Hesap Yntemleri
Dayanm bazl dorusal elastik hesap yntemlerin amac, verilen bir deprem etkisi altnda,
deprem yk azaltma katsaysnn Ra=1 deeri iin hesaplanan etkiler ile yap
elemanlarnn artk kapasiteleri arasndaki etki / kapasite (r) oranlarnn hesaplanmas,
bu deerlerin ilgili snr deerler ile karlatrlmas suretiyle yap elemanlarnn kesit
hasar blgelerinin belirlenmesi ve bunlardan yararlanarak bina dzeyinde performans
deerlendirmesinin yaplmasdr.
Snek kiri, kolon ve perde kesitlerinin etki / kapasite (r) oranlar, sadece deprem etkisi
altnda Ra=1 deeri iin hesaplanan kesit eilme momentinin kesitin artk eilme momenti
kapasitesine blnmesi ile elde edilir. Kesitin artk eilme momenti kapasitesi, kesitin
eilme momenti kapasitesi ile dey ykler altnda kesitte hesaplanan eilme momentinin
cebrik farkdr. Etki/kapasite orannn hesaplanmasnda, uygulanan deprem kuvvetinin
yn dikkate alnr. Kiri mesnetlerinde dey ykler altnda hesaplanan eilme momenti,
yeniden dalm ilkesi uyarnca, en fazla %15 orannda azaltlabilir.
Buna gre, snek kiri, kolon ve perdelerin etki/kapasite (r) oranlar
ME
MD
MK
: deprem etkisi ile oluan eilme momenti (deprem istemi)

: dey yklerden oluan eilme momenti (0.85 katsays ile azaltlabilir)
: eilme momenti kapasitesi (tablal kesitlerde tabla betonu ve iindeki donat
hesaba katlabilir)
MK MD : artk moment kapasitesi
olmak zere
r = M E /( M K M D )
(6.11)

Dayanm bazl dorusal elastik hesap yntemleri Edeer Deprem Yk Yntemi ve Mod
Birletirme Yntemi dir.
a) Edeer deprem yk yntemi, bodrum zerindeki toplam ykseklii 25 metreyi ve
toplam kat says 8i amayan, ayrca ek dmerkezlik gz nne alnmakszn hesaplanan
burulma dzensizlii katsays bi < 1.4 olan binalara uygulanr. Bu yntemde, toplam
edeer deprem yknn (taban kesme kuvveti) hesabnda, deprem yk azaltma katsays
Ra=1 olarak alnr ve denklemin sa taraf katsays ile arplr. katsays bodrum hari
bir ve iki katl binalarda 1.0, dierlerinde 0.85 deerini almaktadr.
b) Mod Birletirme Ynteminin uygulanmasnda Ra=1 alnr, dier bir deyile, elastik
deprem spektrumlar azaltlmadan, aynen kullanlr. Uygulanan deprem dorultusu ve yn
ile uyumlu eleman i kuvvetlerinin ve kapasitelerinin hesabnda, bu dorultuda hakim olan
modda elde edilen i kuvvet dorultular esas alnr.
Kesit hasar blgelerinin belirlenmesinde betonarme elemanlar, krlma tr eilme ise
snek, eksenel basn ve kesme ise gevrek olarak snflanrlar.
Kolon, kiri ve perdelerin snek eleman olarak saylabilmeleri iin bu elemanlarn kritik
kesitlerinde eilme kapasitesi ile uyumlu olarak hesaplanan kesme kuvveti Venin, bilgi
dzeyi ile uyumlu mevcut malzeme dayanm deerleri kullanlarak TS-500e gre
hesaplanan kesme kapasitesi Vryi amamas gereklidir. Dey ykler ile birlikte Ra=1
alnarak depremden hesaplanan toplam kesme kuvvetinin Veden kk olmas durumunda
ise, Ve yerine bu kesme kuvveti kullanlr.
Bu koullar salamayan betonarme elemanlar, gevrek olarak hasar gren elemanlar
olarak tanmlanrlar.
Prof. Dr. Erkan zer
7/23
30.04.2009
Dorusal elastik hesap yntemleri ile hesaplanan kiri, kolon ve perde kesitlerinin
etki/kapasite oranlar (r), Tablo 6.9-6.11de verilen snr deerler (rs) ile karlatrlarak
elemanlarn hangi hasar blgesinde olduuna karar verilir. Tablo 6.9-6.11deki ara deerler
iin dorusal enterpolasyon uygulanacaktr.
Tablo 6.9 Betonarme kiriler iin hasar snrlarn tanmlayan etki/kapasite oranlar (rs)
Snek Kiriler
Hasar Snr
Sarglama
Ve
bw d fctm
MN
GV
0.0
0.0
0.5
0.5
0.0
0.0
0.5
0.5
Var
Var
Var
Var
Yok
Yok
Yok
Yok
0.65
1.30
0.65
1.30
0.65
1.30
0.65
1.30
3
2.5
3
2.5
2.5
2
2
1.5
7
5
5
4
4
3
3
2.5
10
8
7
5
6
5
5
4
Tablo 6.10 Betonarme kolonlar iin hasar snrlarn tanmlayan etki/kapasite oranlar (rs)
Snek Kolonlar
NK
Sarglama
Ac f cm
Var
0.1
Var
0.1
Var
0.4 ve 0.7
Var
0.4 ve 0.7
Yok
0.1
Yok
0.1
Yok
0.4 ve 0.7
Yok
0.4 ve 0.7
0.7
Prof. Dr. Erkan zer
Hasar Snr
Ve
bw d f ctm
0.65
1.30
0.65
1.30
0.65
1.30
0.65
1.30
8/23
MN
GV
3
2.5
2
1.5
2
1.5
1.5
1
1
6
5
4
2.5
3.5
2.5
2
1.5
1
8
6
6
3.5
5
3.5
3
2
1
30.04.2009
Tablo 6.11 Betonarme perdeler iin hasar snrlarn tanmlayan etki/kapasite oranlar (rs)
Snek Perdeler
Hasar Snr
Perde U Blgesinde Sarglama

Var
Yok
MN
3
2
GV
6
4
G
8
6
Betonarme binalarda kolon ve perdelerin eksenel ykleri, dey ykler ve sz konusu

eleman iin hesaplanan (r) katsays ile azaltlm deprem yklerinin ortak etkisi altnda
hesaplanacaktr. Eksenel yklerin hesab iin ardk yaklam gerekebilir.
6.6.9
Greli Kat telemelerinin Kontrol
Dorusal elastik yntemlerle yaplan hesapta her bir deprem dorultusunda, yukarda
belirtilen karlatrmalara ek olarak, binann herhangi bir katndaki kolon veya perdelerin
greli kat telemeleri, Tablo 6.7de verilen snr deerler ile karlatrlarak bu
elemanlarn hangi hasar blgesinde olduuna karar verilir. Bu karlatrmann daha
elverisiz sonular vermesi durumunda, o katta ilgili kolon veya perdenin alt ve st
kesitlerinde i kuvvetler cinsinden yaplan hasar deerlendirmeleri gznne
alnmayacaktr. Tablo 6.7de ji iinci katta jinci kolon veya perdenin alt ve st ular
arasnda yerdeitirme fark olarak hesaplanan greli kat telemesini, hji ise ilgili elemann
yksekliini gstermektedir.
Tablo 6.7 Greli kat telemesi snrlar
Greli Kat
telemesi Oran
ji / hji
Prof. Dr. Erkan zer
Hasar Snr
MN
0.01
GV
0.03
9/23
G
0.04
30.04.2009
6.6.10
Dorusal Elastik Olmayan Hesap Yntemleri
Deprem etkisi altnda mevcut binalarn yapsal performanslarnn belirlenmesi ve

glendirme analizleri iin kullanlacak dorusal elastik olmayan hesap yntemlerinin
amac, verilen bir deprem iin snek davrana ilikin plastik ekildeitirme istemleri ile
gevrek davrana ilikin i kuvvet istemlerinin hesaplanmasdr. Daha sonra bu istem
byklkleri, aada tanmlanan ekildeitirme ve i kuvvet kapasiteleri ile
karlatrlarak, kesit ve bina dzeyinde yapsal performans deerlendirmesi yaplr.
2007 Deprem Ynetmelii kapsamnda yer alan dorusal elastik olmayan analiz
yntemleri, Artmsal Edeer Deprem Yk Yntemi, Artmsal Mod Birletirme Yntemi
ve Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Hesap Yntemidir.
a) Artmsal edeer deprem yk yntemi, bodrum kat zerindeki toplam kat says 8i
amayan, ayrca ek dmerkezlik gznne alnmakszn hesaplanan burulma dzensizlii
katsays bi < 1.4 olan binalara uygulanr. Ayrca, gznne alnan deprem dorultusunda
dorusal elastik davran esas alnarak hesaplanan birinci (hakim) titreim moduna ait etkin
ktlenin toplam bina ktlesine (rijit perdelerle evrelenen bodrum katlarnn ktleleri hari)
orannn en az 0.70 olmas gerekmektedir.
Artmsal edeer deprem yk ynteminde, deprem istem limitine (performans noktasna)
kadar monotonik olarak adm adm arttrlan edeer deprem yklerinin etkisi altnda,
dorusal olmayan (nonlineer) itme analizi yaplr. Analizde ardk iki plastik mafsal
oluumu arasndaki her bir itme admnda tayc sistemde meydana gelen yerdeitirme,
plastik ekildeitirme ve i kuvvet artmlar ile bu byklklere ait birikimli deerler ve
son itme admnda deprem istemine kar gelen maksimum deerler hesaplanr.
b) Artmsal mod birletirme ynteminde, deprem istem limitine kadar her bir titreim
modunda monotonik olarak arttrlan modal yerdeitirmelere gre mod birletirme
yntemi, ardk iki plastik mafsal oluumu arasndaki her bir itme admnda artmsal
olarak uygulanr. Bu itme admlarnda tayc sistemde meydana gelen yerdeitirme,
plastik ekildeitirme ve i kuvvet artmlar ile bu byklklere ait birikimli deerler ve
son itme admnda deprem istemine kar gelen maksimum deerler hesaplanr. Artmsal
mod birletirme yntemi tm binalara uygulanabilir.
c) Zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap ynteminde, tayc sistemin dorusal
olmayan (nonlineer) davran gznne alnarak, sistemin hareket denklemi artmsal
olarak entegre edilir ve her bir zaman artmnda sistemde meydana gelen yerdeitirme,
plastik ekildeitirme ve i kuvvetler ile bu byklklerin deprem istemine kar gelen
maksimum deerleri hesaplanr. Zaman tanm alannda dorusal olmayan hesap yntemi
tm binalara uygulanabilir.
6.6.11
Plastik Davrann dealletirilmesi
2007 Deprem Ynetmeliinde, dorusal elastik olmayan analiz iin yl plastik davran
modelinin (plastik kesit kavram) kullanlmas ngrlmtr. Basit eilme durumunda
plastik mafsal hipotezine kar gelen bu modelde, ubuk eleman olarak idealletirilen
kiri, kolon ve perde tr tayc sistem elemanlarndaki i kuvvetlerin plastik
kapasitelerine eritii sonlu uzunluktaki blgeler boyunca, plastik ekildeitirmelerin
dzgn yayl biimde olutuu varsaylmaktadr. Basit eilme durumunda plastik mafsal
boyu olarak adlandrlan plastik ekildeitirme blgesinin uzunluu (Lp), alan
dorultudaki en kesit ykseklii (h)nn yarsna eit alnmaktadr, (Lp = 0.5 h).
Sadece eksenel kuvvet altnda plastik ekildeitirme yapan elemanlarn plastik
ekildeitirme blgelerinin uzunluu, ilgili elemann serbest boyuna eit olarak alnr.
Prof. Dr. Erkan zer
10/23
30.04.2009
Yl plastik ekildeitirmeyi temsil eden plastik kesitin, teorik olarak yukarda

tanmlanan plastik ekildeitirme blgesinin tam ortasna yerletirilmesi gerekir. Ancak
pratik uygulamalarda aada belirtilen yaklak idealletirmeler de yaplabilir:
a) Kolon ve kirilerde plastik kesitler, kolon-kiri birleim blgesinin hemen dna, dier
deyile kolon veya kirilerin net aklklarnn ularna konulabilir. Ancak, dey yklerin
etkisinden tr kiri aklklarnda da plastik mafsallarn oluabilecei gznne
alnmaldr.
b) Betonarme perdelerde, plastik kesitler her katta perde kesiminin alt ucuna konulabilir.
U, T, L veya kutu kesitli perdeler, btn kollar birlikte alan tek perde olarak
idealletirilmelidir. Binalarn bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunmas
durumunda, bu perdelerden st katlara doru devam eden perdelerin plastik kesitleri
bodrum stnden balamak zere konulmaldr.
Bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisinde plastikleen betonarme kesitlerin
akma yzeylerinin (karlkl etki diyagramlarnn) tanmlanmasnda, beton ve donat
eliinin bilgi dzeyi katsays ile arplan mevcut dayanmlar esas alnr.
Betonarme kesitlerin akma yzeyleri uygun biimde dorusallatrlarak, iki boyutlu
davran durumunda akma izgileri, boyutlu davran durumunda ise akma dzlemleri
olarak modellenebilir.
Eilme etkisindeki betonarme elemanlarn akma ncesi dorusal davranlar iin atlam
kesite ait eilme rijitlikleri kullanlacaktr. atlam kesite ait eilme rijitlikleri, yukarda
6.6.7 de verilen bantlarla hesaplanabilir.
tme analizi modelinde kullanlacak plastik kesitlerin i kuvvet-plastik ekildeitirme
bantlar ile ilgili olarak aadaki idealletirmeler yaplabilir:
a) kuvvet-plastik ekildeitirme bantlarnda pekleme etkisi (plastik dnme artna
bal olarak plastik momentin art) yaklak olarak terk edilebilir, ekil 6.10a. Bu
durumda, bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki kesitlerde
plastiklemeyi izleyen itme admlarnda, i kuvvetlerin akma yzeyinin zerinde kalmas
koulu ile plastik ekildeitirme vektrnn akma yzeyine yaklak olarak dik olmas
zellii gznne alnr.
b) Pekleme etkisinin gznne alnmas durumunda (ekil 6.10b), bir veya iki eksenli
eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki kesitlerde plastiklemeyi izleyen itme admlarnda i
kuvvetlerin ve plastik ekildeitirme vektrnn salamas gereken koullar, ilgili
literatrden alnan uygun bir pekleme modeline gre tanmlanmaldr.
M
Mpa
Mpb
(a)
(b)
ekil 6.10 Eilme Momenti - Plastik Dnme Bantlar
Prof. Dr. Erkan zer
11/23
30.04.2009
6.6.12
Artmsal Edeer Deprem Yk Yntemi le tme Analizi
Artmsal edeer deprem yk ynteminde yapsal kapasite, koordinatlar tepe

yerdeitirmesi taban kesme kuvveti olan itme erisi ile temsil edilir. Tepe
yerdeitirmesi, binann en st katndaki ktle merkezinde, gznne alnan x deprem
dorultusunda her itme admnda hesaplanan yerdeitirmedir. Taban kesme kuvveti ise,
her admda edeer deprem yklerinin x deprem dorultusundaki toplamdr. tme erisinin
elde edilmesi iin, yap sistemi sabit dey ykler ve orantl olarak artan edeer deprem
ykleri altnda, sistemin tama kapasitesinin sona erdii limit duruma kadar dorusal
olmayan teoriye gre hesaplanr.
Artmsal itme analizi srasnda, edeer deprem yk dalmnn, tayc sistemdeki
plastik mafsal oluumlarndan bamsz biimde sabit kald varsaym yaplabilir. Bu
durumda yk dalm, tayc sistemin balangtaki dorusal elastik davran iin
hesaplanan birinci (hakim) titreim modu ile orantl olacak ekilde tanmlanr.
Daha kesin bir sonu iin, artmsal itme analizi srasnda edeer deprem yk dalm,
her bir itme admnda ncekilere gre deiken olarak gznne alnabilir. Bu durumda
yk dalm, her bir itme adm ncesinde tayc sistemde olumu bulunan tm plastik
mafsallar gznne alnarak hesaplanan birinci (hakim) titreim modu ile orantl olarak
tanmlanr.
tme erisine uygulanan koordinat dnm ile, koordinatlar modal yerdeitirme
modal ivme olan modal kapasite diyagram aadaki ekilde elde edilebilir:
a) (i)inci itme admnda birinci (deprem dorultusunda hakim) moda ait modal ivme a1(i)
aadaki ekilde elde edilir:
a1(i) =
Vx1(i)
M x1
(6.12)
Burada, Vx(1i ) x deprem dorultusunda (i) inci itme adm sonunda elde edilen birinci
(hakim) moda ait taban kesme kuvvetini, Mx1 x deprem dorultusunda dorusal elastik
davran iin tanmlanan birinci (hakim) moda ait etkin ktleyi gstermektedir.
2
M x1
m j xj1
2
L
j=1
= x1 =
N
M1
2
m jxj1
j=1
(6.12a)
b) (i)inci itme admnda birinci (deprem dorultusunda hakim) moda ait modal
yerdeitirme d1(i) nin hesab iin ise, aadaki bantdan yararlanlabilir:
d1(i) =
(i)
uxN1
xN1 x1
(6.13)
(i)
Burada, uxN1
binann tepesinde (Ninci katnda) x deprem dorultusunda (i)inci itme
adm sonunda elde edilen birinci (hakim) moda ait yerdeitirmeyi, xN1 binann
tepesinde x deprem dorultusunda birinci moda ait mod ekli genliini gstermektedir.
Birinci (deprem dorultusunda hakim) moda ait modal katk arpan x1 ise, x deprem
Prof. Dr. Erkan zer
12/23
30.04.2009
dorultusunda tayc sistemin balang admndaki dorusal elastik davran iin

tanmlanan Lx1 ve M1den yararlanlarak aadaki ekilde elde edilir:
x1 =
Lx1
M1
(6.14)
tme analizi sonucunda yukarda akland ekilde elde edilen modal kapasite diyagram
ile birlikte, elastik davran spektrumu gznne alnarak, birinci (hakim) moda ait
maksimum modal yerdeitirme, dier deyile modal yerdeitirme istemi hesaplanr.
Tanm olarak modal yerdeitirme istemi, d1(p) , dorusal olmayan (nonlineer) spektral
yerdeitirme Sdi1 e eittir:
d1(p) = Sdi1
(6.15)
Dorusal elastik olmayan (nonlineer) spektral yerdeitirme, Sdi1 , itme analizinin ilk
admnda, dorusal elastik davran esas alnarak hesaplanan birinci (hakim) moda ait T1(1)
balang periyoduna kar gelen dorusal elastik (lineer) spektral yerdeitirme Sde1 e
bal olarak Denk.(6.16) ile elde edilir:
Sdi1 = CR1 Sde1
(6.16)
Dorusal elastik (lineer) spektral yerdeitirme Sde1 , itme analizinin ilk admnda birinci
moda ait elastik spektral ivme Sae1 den hesaplanr, ekil 6.11:
Sde1 =
Sae1
(1(1) )2
(6.17)
Denk.(6.16)da yer alan spektral yerdeitirme oran CR1, balang periyodu T1(1) in
deerine (T1(1) = 2 /1(1) ) bal olarak aadaki ekilde belirlenir.
T1(1) balang periyodunun, ivme spektrumundaki karakteristik periyod TBye eit veya
daha uzun olmas durumunda ( T1(1) TB veya (1(1) )2 2B ), dorusal elastik olmayan
(nonlineer) spektral yerdeitirme Sdi1 , eit yerdeitirme kural uyarnca doal periyodu
yine T1(1) olan elenik dorusal elastik sisteme ait dorusal elastik spektral yerdeitirme
Sde1 e eit alnacaktr. Buna gre Denk.(6.16)daki spektral yerdeitirme oran:
CR1 = 1
(6.18)
deerini almaktadr.
ekil 6.11de ve onu izleyen ekil 6.12de birinci (hakim) titreim moduna ait ve
koordinatlar (d1, a1) olan modal kapasite diyagram ile koordinatlar spektral
yerdeitirme (Sd) spektral ivme (Sa) olan davran spektrumu birarada izilmitir.
T1(1) balang periyodunun, ivme spektrumundaki karakteristik periyod TBden daha ksa
olmas durumunda ( T1(1) < TB veya (1(1) )2 > 2B ) ise, Denk.(6.16)daki spektral
yerdeitirme oran CR1, ardk yaklamla aadaki ekilde hesaplanacaktr:
Prof. Dr. Erkan zer
13/23
30.04.2009
a) tme analizi sonucunda elde edilen modal kapasite diyagram, ekil 6.12(a)da
gsterildii zere, yaklak olarak iki dorulu (bi-lineer) bir diyagrama dntrlr. Bu
diyagramn balang dorusunun eimi, itme analizinin ilk admndaki (i=1) dorunun
eimi olan birinci moda ait zdeere, (1(1) ) 2 , eit alnr ( T1(1) = 2 /1(1) ).
a1, Sa
2B =(2/TB ) 2
Sae1
(1(1) ) 2
d1(p) = Sdi1 = Sde1
d1, Sd
ekil 6.11 Performans Noktasnn Belirlenmesi (T(1) TB)

b) Ardk yaklamn ilk admnda CR1 = 1 kabul yaplarak, dier deyile Denk. (6.18)
kullanlarak edeer akma noktasnn koordinatlar eit alanlar kural ile belirlenir.
o
esas alnarak CR1 aada ekilde tanmlanr:
ekil 6.12(a)da grlen ay1
CR1 =
1 + (Ry1 1) TB / T1(1)
Ry1
(6.19)
Bu bantda Ry1 birinci moda ait dayanm azaltma katsaysn gstermektedir:

Ry1 =
Sae1
ay1
(6.20)
c) Denk.(6.16)ya gre hesaplanan Sdi1 esas alnarak edeer akma noktasnn

koordinatlar, ekil 6.12(b)de gsterildii zere, eit alanlar kural ile yeniden belirlenir ve
bunlara gre ay1 , Ry1 ve CR1 tekrar hesaplanr. Ardk iki admda elde edilen sonularn
kabul edilebilir lde birbirlerine yaklatklar admda ardk yaklama son verilir.
Son itme adm i = p iin Denk.(6.15)e gre belirlenen modal yerdeitirme istemi
d1(p) nin Denk.(6.13)te yerine konulmas ile, x deprem dorultusundaki tepe
(p)
yerdeitirmesi istemi uxN1
elde edilir:
Prof. Dr. Erkan zer
14/23
30.04.2009
(p)
uxN1
= xN1 x1 d1(p)
(6.21)
Buna kar gelen dier tm istem byklkleri (yerdeitirme, ekildeitirme ve i kuvvet

istemleri) mevcut itme analizi dosyasndan elde edilecek veya tepe yerdeitirmesi
istemine ulancaya kadar yaplacak yeni bir itme analizi ile hesaplanr.
a1, Sa
Sae1
(a)
o
ay1
(1(1) ) 2
Sd
Sdi
d1, Sd
a1, Sa
Sae1
(b)
ay1
o
ay1
(1(1) ) 2
Sde1 d1(p) = Sdi1
d1, Sd
ekil 6.12 Performans Noktasnn Belirlenmesi (T(1) TB)
Prof. Dr. Erkan zer
15/23
30.04.2009
6.6.13
Birim ekildeitirme steminin Belirlenmesi
tme analizi sonucunda herhangi bir kesitte elde edilen p plastik mafsal dnmesine bal
olarak plastik erilik istemi, aadaki bant ile hesaplanr:
p =
(6.22)
Lp
Beton ve donat elii modelleri kullanlarak elde edilen iki dorulu eilme momentierilik ilikisi ile tanmlanan y edeer akma erilii, yukarda tanmlanan p plastik
erilik istemine eklenerek, kesitteki t toplam erilik istemi elde edilir:
t = y + p
(6.23)
Betonarme sistemlerde betonun basn birim ekildeitirmesi istemi ile donat eliindeki
birim ekildeitirme istemi, yukarda tanmlanan toplam erilik istemine gre, ilgili
kesitte verilen beton ve donat elii modelleri kullanlarak elde edilen eilme momentierilik ilikisinden hesaplanr.
Beton ve donat eliinin birim ekildeitirmeleri cinsinden elde edilen deprem istemleri,
aada tanmlanan ekildeitirme kapasiteleri ile karlatrlarak kesit baznda tayc
sistem performans belirlenir.
6.6.14
Betonarme Elemanlarnn Kesit Birim ekildeitirme Kapasiteleri
Plastik ekildeitirmelerin meydana geldii betonarme snek tayc sistem

elemanlarnda, performans dzeylerine gre izin verilen ekildeitirme snrlar
(kapasiteleri) aada tanmlanmtr:
a) Minimum Hasar Snr (MN) iin beton basn birim ekildeitirmesi ile donat elii
birim ekildeitirmesi st snrlar:
( cu ) MN = 0.0035
( s )MN = 0.010
(6.24)
b) Kesit Gvenlik Snr (GV) iin beton basn birim ekildeitirmesi ile donat elii
( cg )GV = 0.0035 + 0.01 (s / sm ) 0.0135
( s )GV = 0.040
(6.25)
c) Kesit Gme Snr (G) iin beton basn birim ekildeitirmesi ile donat elii
( cg )GC = 0.004 + 0.014 (s / sm ) 0.018
( s )GS = 0.060
(6.26)
Yukardaki bantlarda cg etriye iindeki blgenin en d lifindeki, cu ise kesitin en d

lifindeki beton basn birim ekildeitirmesini gstermektedir. s donat eliindeki birim
ekildeitirme, s kesitte mevcut bulunan ve sarg etkisi salayabilen (135o kancal) enine
donatnn hacmsal oran, sm ise kesitte bulunmas gereken enine donatnn hacmsal
orandr.
6.6.15
Betonarme Tayc Sistem Elemanlarnn Kuvvet Kapasiteleri
Betonarme tayc sistem elemanlarda performans dzeylerine gre izin verilen i kuvvet
kapasiteleri de ayrca kontrol edilecektir.
Prof. Dr. Erkan zer
16/23
30.04.2009
6.6.16
Binalarn Glendirilmesi
Binalarn glendirilmesi, deprem hasarna neden olabilecek kusurlarnn giderilmesi,

deprem gvenliini arttrmaya ynelik olarak yap sistemine yeni elemanlar eklenmesi,
ktle azaltlmas, mevcut elemanlarnn deprem davranlarnn gelitirilmesi, kuvvet
aktarmnda srekliliin salanmas trndeki ilemleri ierir.
6.6.16.1
Glendirmenin Temel lkeleri
Yeterli deprem gvenliine sahip olmayan mevcut binalara uygulanacak glendirme

ilemlerinin, yeni deprem ynetmelii erevesinde dayand temel ilkeler aadaki
ekilde zetlenebilir.
a) Glendirme amacyla mevcut binaya eklenecek olan betonarme ve elik yap
elemanlar, ynetmeliin yeni ina edilecek depreme dayankl binalarn tasarm ile ilgili
esaslarna (Blm 3 ve 4) uygun olarak boyutlandrlacaktr.
b) Bu ekilde glendirilen yap sistemi, daha sonra, ynetmeliin mevcut binalarn
deprem gvenliklerinin belirlenmesine ilikin blm (Blm 7) erevesinde
deerlendirilecektir. Bu deerlendirme sonucunda, glendirilmi yap sisteminin deprem
performans belirlenerek ngrlen hedef performans ile karlatrlacaktr.
6.6.16.2
Glendirmede zlenecek Yol
Grld gibi, yeterli deprem gvenliine sahip olmayan bir yap sisteminin
glendirilmesi, birbirini izleyen tasarm ve deerlendirme aamalarndan oluan bir
ardk yaklam ynteminin izlenmesini gerektirmektedir. Ardk yaklamn her tasarm
aamasnda, bir nceki admda boyutlandrlan yapnn deprem performansndaki
yetersizlikler gznne alnarak, gerekli glendirme nlemlerine karar verilir.
6.6.16.3
Glendirilen Binalarn Deprem Performanslarnn Belirlenmesi
Yukarda akland ekilde, glendirmenin deerlendirme aamasnda, bir nceki

admda glendirilen yap sisteminin deprem performansnn belirlenmesi gerekmektedir.
Mevcut yap sistemlerinin deprem performanslarnn belirlenmesini amalayan yntemler,
2007 Trk Deprem Ynetmeliinde balca iki grupta toplanmaktadr.
a) Dayanm bazl dorusal yntemler : Bu yntemlerin amac, verilen bir deprem etkisi
altnda, deprem yk azaltma katsaysnn Ra = 1 deeri iin hesaplanan etkiler (Sae) ile
yap elemanlarnn artk kapasiteleri (Sr) arasndaki (r) etki/kapasite oranlar nn
hesaplanmas ve bu deerlerin ilgili snr deerler ile karlatrlmas suretiyle yap
elemanlarnn iinde bulunduu kesit hasar blgelerinin belirlenmesi, bylece bina
dzeyinde performans deerlendirmesinin yaplmasdr.
ekil 6.13te, dayanm bazl dorusal yntemlerin esas alnd bir glendirme ilemi
ematik olarak aklanmtr. ekilden grld gibi, elastik ivme spektrumu kullanlarak
hesaplanan deprem etkileri ile yap sisteminin elastik artk kapasitesini ifade eden kapasite
deerleri arasndaki (r) etki/kapasite oranlar, glendirmeye paralel olarak azalmakta
ve bylece hedeflenen performans dzeyine ulalabilmektedir.
Prof. Dr. Erkan zer
17/23
30.04.2009
Sa
2
S ae
r 2=
1
S ae
2
Sr
S ae
2
Sr
g l e n d i r il m i
b in a (2 )
1
r 1=
Sr
S ae
1
Sr
m e v c u t b in a (1 )
Sd
ekil 6.13 Mevcut Bina ve Glendirilmi Binada Etki/Kapasite Oranlar

b) ekildeitirme bazl dorusal olmayan yntemler : Bu yntemlerin amac, verilen bir
deprem iin, snek davrana ait plastik ekildeitirme istemleri ile gevrek davrana ait i
kuvvet istemlerinin hesaplanmas ve bu istem byklklerinin kesitlerin ekildeitirme ve
i kuvvet kapasiteleri ile karlatrlmas suretiyle, kesit ve bina dzeyinde yapsal
performans deerlendirilmesinin yaplmasdr.
rnek olmak zere, ekildeitirme bazl dorusal olmayan yntemlerin esas alnd bir
glendirme ilemi, ekil 6.14teki diyagram zerinde ematik olarak aklanmtr.
ekilde, koordinatlar spektral yerdeitirme ve spektral ivme olan davran spektrumu ile
incelenen sisteme ait, koordinatlar modal yerdeitirme ve modal szde ivme olan modal
kapasite diyagramlar grlmektedir. ekildeki ematik gsterilimden izlenebildii gibi,
glendirme sonucunda sistemin plastik ekildeitirme istemi azalmakta ve buna bal
olarak deprem performans dzeyi ykselmektedir.
Sa
g le n d ir ilm i
b in a
p la s tik
e k ild e i tirm e
is te m i
m e v c u t b in a
p la s tik e k ild e i tirm e
is te m i
Sd
ekil 6.14 Mevcut Bina ve Glendirilmi Binada Plastik ekildeitirme lemleri
Prof. Dr. Erkan zer
18/23
30.04.2009
6.6.16.4
Glendirme Trleri
Glendirme uygulamalar, eleman ve bina dzeyinde olmak zere, iki grupta

incelenebilir. Bu glendirme trleri yalnz balarna kullanlabildikleri gibi birlikte de
uygulanabilirler.
a) Tayc sistem elemanlarnn tekil olarak glendirilmesi ve iyiletirilmesi : Binann
kolon, kiri, perde, eleman birleim blgeleri ve dolgu duvarlar gibi deprem yklerini
karlayan elemanlarnn ve birleimlerinin, tekil olarak dayanmlarnn ve ekildeitirme
kapasitelerinin (snekliklerinin) arttrlmas eklinde uygulanan glendirme ilemleridir.
Bu glendirmede ama, yapnn genel dayanm ve rijitlik zelliklerinden bamsz olarak,
eleman dzeyindeki yetersizliklerin giderilmesidir.
b) Yap sisteminin tmnn glendirilmesi : Deprem etkileri altnda yeterli bir dayanm
kapasitesine sahip olmayan veya ekildeitirmeleri ve yerdeitirmeleri ngrlen
performans dzeyi iin verilen snr deerleri aan yap sistemleri iin tmsel glendirme
nlemlerinin uygulanmas gerekli olabilir. Bu amala, ok kere mevcut yap sistemine
yeni elemanlar eklenir. Bu elemanlar, ereve dzlemi iinde veya ereve dzlemine
bitiik olan betonarme perdeler, merkezi ve dmerkez elik aprazl ereveler veya
moment aktaran ereveler (eilme ereveleri) olabilir.
Aada, tekil ve tmsel glendirme nlemlerinden balcalar ele alnarak, bunlara
ynelik esaslar ksaca gzden geirilmitir.
6.6.16.5
Eleman Dzeyindeki Glendirme nlemleri
Tekil yap elemanlarna uygulanan glendirme nlemleri arasnda, sk olarak

kullanlanlarn balcalar
a)
b)
c)
d)
kolonlarn sarlmas
kolon kesitlerinin bytlmesi
kirilerin sarlmas
blme duvarlarnn glendirilmesi
olarak sralanabilir.
a) Kolonlarn Sarlmas
Kolonlarn sarlmas eitli nedenlerle gerekebilir. Bunlarn balcalar, kolonlarn eksenel
tama kapasitelerinin arttrlmas, kesme kapasitelerinin arttrlmas, donat ek
blgelerindeki bindirme boyu yetersizliklerinin giderilmesi ve elemanlarn sneklik
dzeylerinin arttrlmasdr. Bu yntem ile kolonlarn eilme kapasiteleri arttrlamaz.
Kolonlarn betonarme manto ile sarlmas elemann rijitliini arttrmakta ve bu durum
sistemde i kuvvet dalmnn deimesine neden olabilmektedir. Tasarmda bu husus
gznnde tutularak gerekli nlemler alnmaldr.
Pratikte uygulanabilecek balca sarma yntemleri arasnda
i) betonarme sarg (manto)
ii) elik sarg
iii) lifli polimer (LP) sarg
saylabilir. Bu sarg yntemlerinin uygulanmasna ynelik ayrntlar 2007 Trk Deprem
Ynetmeliinin ilgili blmlerinde yer almaktadr.
Prof. Dr. Erkan zer
19/23
30.04.2009
b) Kolon Kesitlerinin Bytlmesi

Kolonlarn eilme kapasitelerini arttrmak iin kolon kesitleri bytlr. Bu ilem ile, ayn
zamanda kolonun kesme kuvveti ve eksenel yk tama kapasiteleri de arttrlabilir.
Bytlen kolona eklenen boyuna donatnn katlar arasnda sreklilii salanr. Bu amala,
boyuna donat kat demelerinde alan deliklerden geirilir. Bytlm kolon kesiti
enine donat ile sarlr. Enine donat birleim blgesinde kirilerde alan yatay deliklerden
geirilir. Bytlen kolon kesitinin paspay, eklenen dey ve yatay donaty rtmek iin
yeterli kalnlkta olmaldr. Yeni ve eski betonun btnlnn salanmas iin mevcut
kolonun yzeyindeki sva tabakasnn syrlmas ve beton yzeylerinin przlendirilmesi
gerekir.
b y t lm
k o lo n k e s iti
S is te m v e y k le r
M d iy a g ra m
ekil 6.15 Kolon kesitlerinin bytlmesi

Kolon kesitinin bytlmesi ilemi, kolonun baland dm noktalarn da kapsamad
srece, glendirme sadece kolon kesitinin eilme momenti tama kapasitesinin
arttrlmas ile snrl kalmaktadr. ekil 6.15teki rnekte, kolon kesitinin bytlmesi
sonucunda, yatay yklerden oluan eilme momenti dalm ematik olarak gsterilmitir.
Grld gibi, bu ilem ile sadece sz konusu kolonun dayanm arttrlabilmekte, dier
bir deyile, bu glendirme ilemi mevcut yap sistemine bir konsol kolon eklenmesine
kar gelmektedir.
c) Kirilerin Sarlmas
Kesme dayanm yetersiz olan kirilerin kesme dayanmlarnn arttrlmas ve kirilerin
sneklik dzeylerinin ykseltilmesi amacyla bu yntem uygulanabilir. Kirilere uygulanan
balca sarma yntemleri, dtan etriye ile sarma ve lifli polimer (LP) ile sarmadr.
d) Blme Duvarlarnn Glendirilmesi
Binada mevcut olan ve temelden itibaren yap ykseklii boyunca sreklilik gsteren
yma blme duvarlar glendirilerek yap tayc sistemine katlabilir. Bu amala, sz
konusu duvarn yzne hasr elik donatl har tabakas veya benzeri amal malzemeler
uygulanr.
Glendirilen blme duvarlarnn rijitlik ve dayanm zellikleri tanmlanr ve bu duvarlar
yap modeli iinde basn kuvveti alan edeer ubuk elemanlar ile temsil edilir.
Prof. Dr. Erkan zer
20/23
30.04.2009
6.6.16.6
Yap Sistemlerinin Tmsel Glendirilmesi
Yap sisteminin, yeni elemanlar eklemek suretiyle, tmsel glendirilmesinde uygulanan

yntemlerden balcalar
i) ereve dzlemi iinde betonarme perde eklenmesi
ii) ereve dzlemine bitiik betonarme perde eklenmesi
iii)betonarme sisteme yeni ereveler eklenmesi
iv) elik tayc sistemler ve elemanlar ile glendirme
olarak sralanabilir.
a) Glendirme Perdeleri
Betonarme binalarn sistem baznda glendirilmesi amacyla tayc sisteme betonarme
perdeler eklenmesi, lkemiz koullarnda tercih edilebilen glendirme nlemlerinin
banda gelmektedir. Aada, mevcut bir yap sisteminin betonarme perdeler eklenerek
glendirilmesi halinde gznnde tutulmas gereken temel ilkeler ve glendirme
perdelerinin hesap esaslar aklanacaktr.
b) Glendirme Perdelerinin Tasarm Prensipleri
Glendirme perdelerinin tasarmnda gznnde tutulmas gereken temel ilkeler ve bu
ilkeler dorultusunda oluturulan neriler aada sralanmtr.
a) Glendirme perdelerinin konumlar binann mimari tasarm ile uyumlu olmal,
fonksiyonlarn engellememeli, tesisatn youn olarak bulunduu duvarlarn glendirme
perdesine dntrlmesinden saknlmaldr.
b) Glendirme perdelerinin says ve plandaki yerleimi yapya yeterli dzeyde dayanm
ve burulma rijitlii salayabilmelidir.
c) Perdelerin dzenlenmesinde, perde temellerinin gereki ve ekonomik olarak tasarm
da gz nnde tutulmaldr.
d) Yap sistemine eklenecek betonarme perdelerin mevcut tayc sistem ile btnlemesi
ve mevcut yapdan bu glendirme elemanlarna kuvvet aktarlmas salanmaldr. Bu
amaca ynelik olarak u nlemlerin alnmas uygun olmaktadr.
(1)Glendirme perdeleri, mmkn olduu oranda, mevcut tayc sistemin ereve
eksenlerine merkezi olarak yerletirilmelidir. Glendirme perdelerinin dmerkez
olarak oluturulmalar halinde, mevcut yap sistemi ile glendirme perdesi arasndaki
kuvvet aktarmn salamak amacyla ek nlemler alnmas gerekli olabilir.
(2)Yatay deprem etkilerinin bir blmnn mevcut yap sisteminden glendirme
perdelerine aktarlmasna katk salamak zere, mevcut ereve kirilerini perdeye
balayan dey ankraj ubuklarndan yararlanlmaldr. Bylece, perde ularndaki
mevcut yap kolonlarnn dey donats ile birlikte, bu ankraj ubuklarnn salad
kesme srtnmesi ile deprem etkilerinin glendirme perdesine aktarlmas mmkn
olabilmektedir.
(3)Glendirme perdesinin ularndaki mevcut bina kolonlarnn perde u blgesi
olarak davranmalarn ve bylece perdenin mevcut bina tayc sistemi ile
btnlemesini salamak amacyla, perdeyi bu u kolonlarna balamak zere, yatay
ankraj ubuklar kullanlmaldr. Bu ankraj ubuklar, l yklerden oluan kolon
Prof. Dr. Erkan zer
21/23
30.04.2009
eksenel kuvvetinin ve kolon dey donatsnn salad eksenel kuvvet kapasitesinin

glendirme perdesine aktarlmas iin yeterli olmaldr.
(4)Glendirme perdesinin u blgesi konumundaki mevcut yap kolonlarnn eksenel
basn kuvvetinin ve mevcut boyuna donatsnn, perde eilme momentinden oluan u
kuvvetlerinin dengelenmesi iin yeterli olmamas durumunda, sz konusu kolonlarn
evresinde bir manto oluturulmal ve artk ekme kuvvetlerinin aktarlmas iin
gerekli olan ek donat bu manto betonu iine yerletirilmelidir.
e) Glendirme perdelerinin, temelden balayarak perde st kotuna kadar srekli olmas
salanmaldr. Bu amala, perde u donatlar perde ykseklii boyunca srekli olarak
devam ettirilmelidir.
f) Perde temeli, glendirme perdesinden ve perde ucundaki mevcut yap kolonlarndan
aktarlan dey ykleri ve eilme momentlerini gvenle temel zeminine aktaracak ekilde
boyutlandrlmaldr. Perde temelinin mevcut yap temelleri ile btnlemesi iin gerekli
nlemler alnmaldr. Byk dmerkezlik etkisindeki perde temellerinin ekonomik olarak
tasarm iin, perde dolaylarndaki mevcut yap kolonlarnn perde temeli ile btnlemesi
ve bylece sz konusu kolonlarn eksenel yklerinin de perde temeline aktarlmas
salanmaldr.
c) Glendirme Perdelerinin Hesap Esaslar
Yukarda belirtilen tasarm prensipleri dorultusunda,
boyutlandrma hesaplar balca aamadan olumaktadr.
glendirme
perdelerinin
a) Deprem etkilerinden oluan kat kesme kuvvetlerinin bir blmnn mevcut yap
sisteminden glendirme perdelerine aktarlmasn salayan dey ankraj ubuklarnn
hesaplanr. Kesme srtnmesi prensibine dayanan bu hesapta perde u kolonlarndan
aktarlan kesme kuvveti de hesaba katlabilir.
b) Perdeye etkiyen deprem momenti ve dey yklerden dolay, perde u blgelerinde
oluan ekme ve basn kuvvetleri altnda, ekme blgesi donat hesaplar ve basn
blgesi dayanm kontrollar yaplr. Bu hesabn sonucuna dayanarak, u blgesindeki
betonarme manto ve boyuna donat gereksinimi belirlenir.
c) Glendirme perdesi ile u kolonlar arasndaki kuvvet aktarmn salayan yatay
ankraj ubuklarnn kesme srtnmesi prensibi ile hesab yaplr. Nervrl beton
eliinden yaplabilen ve mevcut yap sistemine ankraj epoksi veya benzeri bir madde ile
salanan bu ubuklarn kesme kuvveti aktarma gc, ubuun ekme dayanmna, mevcut
betonun karakteristik basn dayanmna, ankraj ubuklarnn yerleimine ve mevcut beton
ile ilave beton arasndaki srtnme katsaysna, dolaysyla ortak yzeyin przllne
bal olarak hesaplanmaldr.
6.6.16.7
Dier Glendirme nlemleri
Yukarda aklanan, eleman ve sistem dzeyindeki geleneksel glendirme nlemlerinin

yerine veya onlara ek olarak dier baz glendirme yntemlerine de bavurulabilir.
Bunlardan balcalar aada aklanmtr.
a) Mevcut dzensizliklerin azaltlmas veya giderilmesi : Yap sistemindeki
dzensizliklerin yapnn deprem performansn nemli lde etkilemesi halinde,
hedeflenen performans dzeyine eriilebilmesi iin, bu dzensizliklerin azaltlmas veya
tamamen ortadan kaldrlmas gerekli olabilir. Bu kapsamda alnabilecek iyiletirme
nlemlerinden balcalar, yap sistemine ilaveler yapmak veya gerekli olan durumlarda
Prof. Dr. Erkan zer
22/23
30.04.2009
yap sisteminin baz blmlerini kaldrmak suretiyle, zayf kat ve yumuak kat
dzensizliklerinin giderilmesi, burulma dzensizliinin azaltlmas ve tayc sistemdeki
sreksizliklerin ortadan kaldrlmasdr.
b) Ktle azaltlmas : Deprem etkileri altnda yeterli bir performans dzeyine sahip
olmayan yap sistemlerinde, bina ktlesinin azaltlmas suretiyle deprem isteminin
azaltlmas ve bylece binann performans dzeyinin ykseltilmesi mmkn olabilir. Bina
ktlesinin azaltlmas, genellikle kat kaldrlmas, binann kullanm amacn deitirerek
hareketli yk azaltlmasnn salanmas, ar balkonlarn, parapetlerin, blme duvarlarnn
ve cephe kaplamalarnn kaldrlmas veya daha hafif elemanlar ile deitirilmesi suretiyle
gerekletirilir.
c) Taban izolasyonu ve enerji snmleyici aygtlar kullanlmas : Mevcut yap sisteminin
uygun blgelerine izolatrler konularak taban izolasyonunun salanmas ve/veya enerji
snmleyici aygtlardan (damperler) yararlanarak deprem enerjisinin snmlendirilmesi
suretiyle deprem isteminin azaltlmas, yap tayc sisteminin deprem performansn
arttran nlemler arasnda yer almaktadr.
Prof. Dr. Erkan zer
23/23
30.04.2009

2008 2009 BAHAR YARIYILI
DEV 1
P
H= P
sonsuz rijit
(EI=)
L
k2
k1
ekilde verilen sistemi, aadaki saysal veriler iin, malzeme ve geometri deiimleri
bakmndan dorusal olmayan teoriye gre hesaplayarak P yk parametresi ile A dm
noktasnn yatay yerdeitirmesi arasndaki bantlar elde ediniz. Boyutsuz formdaki
PL
diyagramn iziniz. (k2/k1) orannn eitli deerlerine bal olarak sonucu

k1 L
tartnz.
Saysal Veriler : = 0.04 , 1 = 0.02 , 2 = 0.10 ,
k2
= 0.50
k1
devin Teslim Tarihi : 26 ubat 2009
Prof.Dr. Erkan zer
12.02.2009

DEV 2
Saysal veriler :
L = h = 10.00 m ,
Mp = 500 kNm ,
= 0.05 , EIo = 10000 kNm2

L = 0.01 radyan
ekilde geometrisi, ykleri ve mekanik zellikleri verilen sistemi malzeme ve geometri

deiimleri bakmndan dorusal olmayan teoriye (ikinci mertebe elastoplastik teori) gre
hesaplayarak
a) P = 500 kN yklemesinden oluan yatay yerdeitirmesini bulunuz.
Not:
1- Sistem hesaplar balang kirii teknii kullanlarak ardk yaklam

yntemi ile yaplacaktr.
2- Ardk yaklam ynteminde rlatif hata snr % 1 veya maksimum adm
says (5) olarak seilecektir.
b) Yukarda (a) maddesinde bulunan yatay yerdeitirmesi iin, yerdeitirme

kontrollu analiz yntemini uygulayarak, P yk parametresini hesaplaynz.
Yerdeitirme kontrollu analizi yatay yerdeitirmesinin sfrdan itibaren artan
deerleri iin yeteri kadar tekrarlayarak P - diyagramn iziniz.
c) Uygun bir interpolasyon ilemi uygulayarak P - diyagramnnn maksimum
noktasnn ordinatn bulunuz ve sistemin tama kapasitesini belirleyiniz.
d) Elde edilen sonular ve uygulanan yntemleri tartnz.
e) P dey kuvvetinin (A) dm noktasna etkimesi durumunu tartnz. Bu durum
iin sistemin tama kapasitesini bulunuz.
devin Teslim Tarihi : 12 Mart 2009
Prof. Dr. Erkan zer
26.02.2009

DEV 3
1 0 0 k N /m
8 0 k N /m
6 .0 0 m
2 p arab o l
9 .0 0 m
b eto n arm e (C 3 0 )
1 .2 0
1 0 .0 0 m
0 .5 0
(T ip ik )
6 0 .0 0 m
Gvenlik katsays : e1 = 1.50

ekilde geometrisi, en kesit zellikleri ve iletme ykleri
( Pi )
verilen betonarme kemeri
a) hesap ykleri ( Ph = e1 Pi ) altnda

a1) birinci mertebe teorisine gre
a2) ikinci mertebe teorisine gre
hesaplayarak M , N diyagramlarn iziniz ve yerdeitirmelerini bulunuz.
b) Her iki teoriye ait sonular karlatrnz.
c) Sistemin burkulma yk parametresini (burkulma yknn iletme ykne oran)
P-P/ diyagramn izerek hesaplaynz ve burkulma boyunu bulunuz.
d) Sistemin burkulma ykn baka kaynaklardan (rnein ynetmelikler veya el
kitaplarndan) elde edeceiniz bilgiler ile karlatrnz.
Notlar :
1- Hesaplar genel yntem (ardk yaklam yntemi) kullanlarak, birinci mertebe
teorisine gre hesap yapan bir bilgisayar program ile gerekletirilecektir.
2- Kemer alt paraya blnerek idealletirilecektir.
3- Ardk iki adm sonunda hesaplanan eilme momentleri arasndaki bal fark < % 0.5
olunca veya (6) adm sonunda ardk yaklama son verilecektir.
4- Ardk yaklamn nc adm sonunda, eilme momentleri ve burkulma yk
parametresi yaklak yntem ile (ekstrapolasyon forml yardmyla) hesaplanacak ve
elde edilen sonular yukarda Madde: 3 te verilen kritere gre bulunan deerlerle
karlatrlacaktr.
devin Teslim Tarihi : 26 Mart 2009
Prof.Dr. Erkan zer
12.03.2009

DEV 4
1- Dorusal olmayan ekildeitirmelerin sistem zerinde srekli olarak yaylmas hali
iin, rnek 4.1de Kuvvet yntemini esas alan ardk yaklam yntemi ile zlen
rnein en az iki admn A yntemini kullanarak tekrarlaynz.
Not : Atalet momenti deiken ubuklarda birim yerdeitirme sabitleri ve ykleme
sabitlerinin hesab iin Blm 4.2.2de verilen yardmc bilgilerden yararlanlacaktr.
2- Geometrisi, ykleri ve eilme momenti-erilik (M-) bantlar aada verilen
sistemi, dorusal olmayan ekildeitirmelerin sistem zerinde yayl olmas halinde,
malzeme bakmndan dorusal olmayan teoriye gre hesaplayarak M eilme momenti
diyagramn iziniz ve B yatay yerdeitirmesini bulunuz.
Not :
1- Hesaplar dorusal teoriye gre zm yapan bir bilgisayar programndan

yararlanarak yaplacaktr.
2- En byk eilme momentindeki bal hata % 2 snrnn altna inince veya
nc admn sonunda ardk yaklama son verilecektir.
M
750 kN
ML2
ML1
750 kN
30 kN/m
135 kN
A
135 kN
B
O
5.00
C
L1
D
10.00
koordinat merkezine
gre antimetrik
ML1 = 405.00 kNm

ML2 = 427.50 kNm
EF = 3000000 kN
L1 = 0.0051 1/m
L2 = 0.0300 1/m
(AC) (BD) ubuklar : ML1 = 555.00 kNm

ML2 = 600.00 kNm
EF = 7500000 kN
L1 = 0.0030 1/m
L2 = 0.0600 1/m
(AB) ubuu
devin Teslim Tarihi : 16 Nisan 2009
Prof. Dr. Erkan zer
26.03.2009

DEV 5
Geometrisi, enkesit boyutlar, kiri ve kolon donatlar, dey iletme ykleri ile deprem
yklerinin hesabna esas olan kat arlklar ekte verilen ereve sistemin, 2007 Trk
Deprem Ynetmelii (DBYBHY07) Blm 7de verilen
a) dorusal elastik hesap yntemi ile
b) artmsal edeer deprem yk yntemi (dorusal olmayan yntem) ile
deprem performansn belirleyiniz ve her iki yntem ile elde edilen sonular
karlatrnz.
Yap sisteminin deprem performansnn belirlenmesinde esas alnacak veriler:
a) Malzeme
Betonarme betonu: C14 , C16

Beton elii
b) Sarglama
: S420
var , yok
c) Dorusal elastik yntemde edeer deprem yk azaltma katsays : = 0.85

d) Bilgi dzeyi
orta , kapsaml
e) Zemin snf
Z1 , Z2 , Z3
f) Deprem blgesi
stanbul ( Birinci derece deprem blgesi)
g) ngrlen deprem :
Tasarm depremi (50 ylda alma olasl % 10)
Not: Her renci kendi devine ait verileri ekli tablodan alacaktr.
devin Teslim Tarihi : 18 Mays 2009
Prof. Dr. Erkan zer
30.04.2009
Prof. Dr. Erkan zer
30.04.2009
DEV 5 VERLER
Derse Kaytl Olan renciler
No.
501032006
501051115
501061217
501071079
501071116
501072007
501072009
501081001
501081008
501081011
501081024
501081025
501081030
501081044
501081045
501081066
501081068
501081071
501081075
501081207
501081216
501081217
501081218
501082008
990080775
990080777
Ad Soyad
mer Demir
Seyit Ali Kurtbeyolu
hsan Batemir
Mustafa Cmert
Vedat Kaplan
Deniz Ayhan
Fatih Gren
Adem Trker
Ayten Artan
Barboros Gztok
Emrah Tademir
Emre Bal
Erman C. Saanda
smail B. Kuzucu
smail Grkan Arc
Ramazan Salam
Samet irinat
Selim akrterzi
Tuba Avc
Tuba Baot
Fatma S. Malcolu
Gkhan M. Temiz
Muhammet Y. Akta
Umut Yldz
Ouz Denci
Yunus Ylmaz
Beton Snf
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C14
C16
C16
C16
C16
C16
C16
C16
C16
C16
C16
Sarglama
var
var
var
var
var
var
var
var
yok
yok
yok
yok
yok
yok
yok
yok
var
var
var
var
var
var
var
var
yok
yok
Bilgi Dzeyi
orta
orta
kapsaml
kapsaml
orta
orta
kapsaml
kapsaml
orta
orta
kapsaml
kapsaml
orta
orta
kapsaml
kapsaml
orta
orta
kapsaml
kapsaml
orta
orta
kapsaml
kapsaml
orta
orta
Zemin Snf
Z1
Z2
Z3
Z4
Z1
Z2
Z3
Z4
Z1
Z2
Z3
Z4
Z1
Z2
Z3
Z4
Z1
Z2
Z3
Z4
Z1
Z2
Z3
Z4
Z1
Z2
Dersi Kaytsz Olarak zleyen renciler

No.
501081041
501012003
501081053
501071140
502071728
Ad Soyad
brahim nci
Cihan Soydan
Mecati alar Samat
Eren iftlik
Can Kalkan
Beton Snf
C14
C14
C16
C16
C14
Sarglama
yok
var
var
var
yok
Bilgi Dzeyi
orta
orta
orta
kapsaml
kapsaml
Zemin Snf
Z1
Z2
Z3
Z4
Z1

Yapi Sistemlerinin Dogrusal Olmayan Analizi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yapi Sistemlerinin Dogrusal Olmayan Analizi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YAPI SSTEMLERNN DORUSAL OLMAYAN ANALZ

Dorusal olmayan teoriye giri, yaplarn dorusal olmama nedenleri, yap

Dorusal olmayan sistemlerin saysal zm yntemleri, ardk yaklam teknikleri,

Geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemler, ikinci mertebe teorisi,

Dorusal olmayan malzemeden yaplm kesitlerde i kuvvet-ekildeitirme

Malzeme bakmndan dorusal olmayan sistemlerin hesab, dorusal olmayan

Malzeme ve geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerin hesab,

Dorusal olmayan analiz yntemlerinin pratik uygulamalar, performansa dayal

2007 Trk Deprem Ynetmeliinin (Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda

Yap sistemlerinin performansa dayal tasarm (performance based design).

Prof.Dr. Erkan zer

BAARI DEERLENDRME ESASLARI

Yaryl Sonu baar notu

Prof.Dr. Erkan zer

devler (ve seminer)

Yaryl Sonu Snav

YAPI SSTEMLERNN DORUSAL OLMAYAN ANALZ

Livesley, R.K., Matrix Methods of Structural Analysis, 2 nd Edition, Pergamon,

akrolu, A., Hiperstatik Sistemlerin Hesap Metotlar, T naat Fakltesi

akrolu, A., zer, E., Malzeme ve Geometri Bakmndan Lineer Olmayan

zer, G., Malzeme Bakmndan Lineer Olmayan Sistemlerin Hesab in Bir

zer, E., Determination of Second-Order Limit Load by a Method of Load

Applied Technology Council, Seismic Evaluation and Retrofit of Concrete

Prof. Dr. Erkan zer

Federal Emergency Management Agency, NEHRP Guidelines for the Seismic

Federal Emergency Management Agency, NEHRP Commentary on the Guidelines

Federal Emergency Management Agency, Prestandard and Commentary for the

akrolu, A., ubuk Sistemlerin Burkulma Hesab, Teknik Kitaplar, stanbul,

American Society of Civil Engineers, Plastic Design in Steel, A Guide and

Bozorgnia, Y., and Bertero, V.V. Editors., Earthquake Engineering from

Federal Emergency Management Agency, Improvement of Nonlinear Static Seismic

Hodge, P.G., Plastic Analysis of Structures, McGraw-Hill, New York, 1959.

European Committee for Standardization, Design of Structures for Earthquake

Bayndrlk ve skan Bakanl, Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda

American Society of Civil Engineers, Seismic Rehabilitation of Existing Buildings,

Los Angeles Tall Buildings Structural Design Council, An Alternative Procedure

stanbul Bykehir Belediyesi mar Mdrl, stanbul Yksek Binalar Deprem

Prof. Dr. Erkan zer

DORUSAL OLMAYAN HESABA GR

zmn Salamas Gereken Koullar

Prof.Dr. Erkan zer

2- Denge koullar : Sistemi oluturan elemanlarn ve bu elemanlarn birletii dm

Yap Sistemlerinin Dorusal Olmama Nedenleri

Dorusal Olmayan Sistemler

Yap sistemlerinin dorusal olmama nedenleri

Prof.Dr. Erkan zer

ekil 1.2 (ij) ubuk elemannn bal yerdeitirmeleri

Yap Sistemlerinin D Ykler Altndaki Dorusal Olmayan Davran

ikinci mertebe, lineer-elastik (P: ekme) (IIa)

birinci mertebe, lineer-elastik (I)

birinci mertebe, elastoplastik (III)

ikinci mertebe limit yk

Malzeme ve/veya geometri deiimleri bakmndan dorusal olmayan sistemlerin d

ekil 1.4 kinci mertebe teorisine gre hesap

= 0 (H= 0) , P : basn iin zm

(1.4) bantsnda, P < Kl

olmaktadr. Burada, Pcr ykne kritik yk, bu yk altnda yerdeitirmelerin artarak

Prof.Dr. Erkan zer

denklemi dier bir ekilde, boyutsuz olarak dzenlenirse

eklini alr. (1.6) bantsnda

olmaktadr. Artan yatay yklerle beraber yatay yerdeitirmesinin de artarak sonsuza

denklemi, (1.6) bantsna benzer olarak boyutsuz formda yazlrsa

eklini alr. Bu bantda

olmakta, dier bir deyile P yknn sonsuza erimesi halinde dahi