NERVNI SISTEM OVEKA

Doc. dr Sneana Markovi

Institut za biologiju i ekologiju
Prirodnorirodno-matematiki fakultet
Univerzitet u Kragujevcu

NERVNI SISTEM

KONTROLA TELA

Nervni sistem kontrolie ukupni metabolizam, rast, razvoj i
mentalne aktivnosti naeg organizma

Voljna i automatska kontrola tela unutranja komunikacija

Integrativni sistemi organizma nervni i endokrini

Nervni sistem omoguava komunikaciju izmeu mozga
(kontrolnog centra tela) i ostalih delova organizma putem
nervnih veza

Centralni nervni sistem: mozak i kimena modina

Periferni nervni sistem: nervi koji potiu iz CNS i inerviu sve
delove organizma

U sastav mozga ulaze oko 100 milijardi nervnih elija

Mozak je sredite, kontrolni centar
svih telesnih funkcija i aktivnosti

Ljudski UM


NERVNE ELIJE

Nervno tkivo ini morfoloku i funkcionalnu osnovu perifernog i
centralnog nervnog sistema; prijem, prenos i obrada informacija
i njihovo pretvaranje u odreenu reakciju

Receptori i primanje nadraaja, obrada, inervacija efektornih
elija

Nervne i potporne elije

Neuron perikarion, akson, dendriti

Nadraljivost i konduktivnost (sprovodljivost) neurona

Mijelinizirana i nemijelinizirana nervna vlakna

Sprovoenje nervnih impulsa elektrini signali putuju du
aksona brzinom i do 400 km/h

Sinapse elektrina, hemijska; oko 2x1014 sinapsi u ljudskom
telu

Hemijski neurotransmiteri prenos informacije u hemijskim
sinapsama


NEUROGLIJA potporne elije CNS i PNS

Astrociti energetske elije, promet materije, citoplazmatskim

produecima povezane sa krvnim sudovima

Oligodendrociti stvaraju mijelinski omota oko aksona u
mozgu i kimenoj modini

Ependimociti oblau komore i kanale mozga i kimene
modine

Mikroglije modani makrofag

Periferni gliociti vanove i satelitske elije

Faktori rasta i diferencijacije CNS: NGF (nervni faktor
rasta), BDGF (modani faktor rasta), GDNF (glijalni neurotrofini
faktor)

OBNAVLJANJE NERAVA

Presecanje/nagnjeenje nerva

izumiranje nerva (prekinuta veza sa

telom neurona) ozleeni deo tela gubi
inervaciju i funkciju

Regenracija nerva rast/izdanci nervnog
vlakna uspenije ako je mijelinski
omota neoteen

Kada je mijelin oteen nervno vlakno
raste u svim pravcima nervno klupko
izaziva bol

Oiljno tkivo (od astroglije) u CNS
spreava regeneraciju nerava


NERVNI SISTEM

Mozak, kimena modina, nervi

Regulacija metabolizma

Svest, inteligencija, kreativnost

Emotivnost

Komunikacija

Centralni i periferni nervni sistem

CNS mozak i kimena modina

Regulacija telesnih aktivnosti

Obrada i usklaivanje nervnih impulsa

PNS prenosi nervne imupulse od CNS do svih delova organizma i obrnuto

NERVI nervna vlakna grupisana u snopove (fascikuluse), obavijeni mijelinskim
omotaem ili ne

Perineurijum (vrsto, elastino tkivo) obavija fascikuluse grupe nervnih vlakana
zajedno

Epineurijum obavija vie fascikulusa, krvnih sudova, masnih elija zatita nervnih
vlakana, olakava uvrtanje nerva tokom pokreta tela

Nervi: nervus facialis (lice), n. vagus, n. medianus, n. radialis, n. ulnaris (ruka), n.
digitales palmares communes (zajedniki dlanski nervi za prste), n. femoralis, n.
ischiadicus, n. peroneus communis, n. tibialis (noga), plexus lumbalis (slabinski nervni
splet)

Kimeni ganglion (ganglion spinale)



MOZAK I NERVNE VEZE

Centar svesti, miljenja i rasuivanja
Obrada informacija i stvaranje smislene slike i odgovarajue reakcije
Mozak u direktnoj vezi sa gornjim delom tela (glavom), dok sa ostalim delovima
organizma komunicira posredno preko kimene modine i PNS

Od kimene modine se odvajaju nervi u parovima

Mozak

veliki mozak,

talamus (relejna stanica), hipotalamus (kontrolie endokrini sistem, metaboliki
centar, emotivni centar)

modano stablo (produena modina, pons i srednji mozak ) kontrola nevoljnih
funkcija (rad srca, disanje), jedra kranijalnih nerava

mali mozak pokreti, ravnotea

Veliki mozak (cerebrum) najmasivniji kod sisara, posebno oveka

Kora stvara vijuge i lebove

Dve modane hemisfere podeljen centralnom pukotinom (fisurom), a povezane
uljevitm telom (corpus callosum)

Svaka hemisfera od etiri renja (lobusa)

Potiljani (okcipitalni)

Temeni (parijetalni)

Slepooni (temporalni)

eoni (frontalni)

Spoljanji deo velikog mozga je siva masa (tela neurona),
a unutranji sloj je bela masa (nervi)



KIMENA MODINA
Snop nervnog tkiva (odrastao ovek duina oko 45 cm, a debljina malog prsta)
Od modanog stabla do donjeg dela lea
Sredinji deo od sive mase (tela neurona), a spolja bela masa od nervnih vlakana
Somatska i visceralna vlakna ulaze preko dorzalnog korena, a motorna vlakna odlaze
preko prednjeg (ventralnog) korena

Kimena modina zatiena kimenim stubom

SPINALNI NERVI

31 par spinalnih nerava izlaze iz kimene modine i prolaze izmeu kimenih
prljenova; svaki nerv se deli na veliki broj grana

Spinalni nervi:

vratni (cervikalni) dva vratna spleta (pleksusa) inerviu zadnju stranu
glave, vrat, ramena i dijafragmu

grudni (torakalni) inerviu meurebarne miie, duboke miie lea i delove
trbuha

slabinski (lumbalni) inerviu donji deo lea, delove butina
i nogu

krsni (sakralni) inerviu butine, zadnjicu, miie i kou
nogu i stopala, analno i genitalno podruje

trtini (kokcigealni)

Dermatomi povrina koe izdeljena na zone koje inerviu
pojedini spinalni nervi



KRANIJALNI NERVI
Sa donje strane mozga izlazi 12 parova kranijalnih nerava od senzornih i motornih nervnih vlakana
Jedino n vagus samo od autonomnih efektornih vlakana
I n olfactorii mirisne informacije do olfaktornog bulbusa
II n opticus impulsi iz tapia i epia do mozga
III n oculomotorius, IV n trochlearis i VI n abducens reguliu pokrete oka i akomodaciju oka
V n trigeminus senzitivna vlakna iz oka, lica i zuba; motorna vlakna inerviu miie zvakanja
VII n facialis senzitivna vlakna iz gustativnih papila i koe spoljanjeg uva; efektorna vlakna
inerviu suzne lezde, pljuvane lezde, mimiku muskulaturu

VIII n vestibulocochlearis
senzitivna vlakna nose informacije o
zvuku i ravnotei, orijentaciji glave u
prostoru

IX n glosopharingeus i XII n hypoglosus
senzitivna vlakna nose informacije o ukusu,
dodiru i toploti sa jezika i iz drela;
motorna vlakna inerviu proces gutanja

X n vagus inervacija vitalnih telesnih
funkcija autonomna inervacija; skenira
unutranju sredinu (GIT) i alje informacije
o infekciji u CNS (85% aferentnih vlakana);
meditacija

XI n accesorius inervie pokrete glave i
vrata, miie u zdrelu i grkljanu,
stvaranje glasa


FUNKCIJE PERIFERNIH NERAVA

Kranijalni i spinalni nervi prenose informacije do mozga (senzitivna vlakna) i od
mozga do efektornih organa (motorna vlakna)

Autonomna nervna vlakna inerviu organe i lezde i nisu svesno kontrolisana

Simpatika nervna vlakna (stres) i parasimpatika nervna vlakna (uvanje i
obnavljanje energije)

Voljne aktivnosti su regulisane modanim aktivnostima; inicirane mislima ili
senzitivnim podsticajima

Refleksne aktivnosti obraene u kimenoj modini


ZATITA CNS

Kosti lobanje i kimeni stub

Troslojna opna

Dura mater (tvrda opna)

Pia mater (meka opna)

Arachnoidea (pauinasta opna) CST

Cerebrospinalna tenost (likvor) CST lue

je ependimske elije horioidnog pleksusa, a

drenira se preko arahnoidalnih upica

CST se reapsorbuje u krv i obnavlja 3-4
puta dnevno

CST ispunjava spoljanje CST prostore, I-IV
komoru i centralni kanal kimene modine

Uloga CSLa odbrambena

Mehanika zatita centralne n. mase

Hemijska i imunoloka zatita (barijera
krv likvor i krv mozak)

Odravanje opte hidrodinamike i
hemodinamike ravnotee


Cirkulacija i ishrana CNSa

20% MVS

etiri glavne arterije (dve a. carotis interna i dve a. vertebralis) spajaju se u

Vilisov arterijski modani prsten na donjoj strani mozga

Krv se odvodi preko v. jugularis interna

Glatka muskulatura arteriola je tanja sa vie elastinih elemenata

Zidovi vena su tanji sa velikim brojem vezivnih elemenata

Veliki broj terminalnih arterija

750 ml/min;
Kapilari ine krvno-modanu barijeru
Krvno CST barijera
Barijere spreavaju prolazak skoro svih supstanci, osim lipofilnih i ugljen
dioksida
Nivo ugljen dioksida regulie protok
Ishrana nervnih elija glukozom


UNUTRANJOST MOZGA

Ispod kore velikog mozga nalaze se

Bazalne ganglije kontrola pokreta

Limbiki sistem emocije, ponaanja
(borba ili beg), pamenje

BAZALNE GANGLIJE

Corpus striatum

Neostriatum [Nucleus caudatus (repato
jedro), putamen (ljuska)] i

Paleostriatum [globus palidus (bledo jedro)]
+

subtalamino jedo i substantia nigra

BG su vezane sa motornim oblastima modane
kore, talamusom i motornim jedrima i
retikularnom formacijom srednjeg mozga

BG uloga u regulaciji motornih
radnji, orijentaciji u prostoru, regulaciji ciklusa
budno stanje san, obrazovanju motornih
refleksa.

Neostriatum regulacija sporih
pokreta, bezuslovnih refleksa, vegetativne
funkcije i instinkt

Oteenje horea i Hantingtonova horea

Globus pallidus centar motornih refleksnih
reakcija, preraspodela miinog tonusa

Oteenja BG Parkinsonova bolest



LIMBIKI SISTEM
Emocije, borba ili beg
Bulbus olfactorius (mirisno zadebljanje)
Amigdaloidna jedra ishrana, seksualni nagon, emocije
Hipokampus pamenje, uenje, rasuivanje
Talamus relejna stanica izmeu modanog stabla i kore velikog mozga
Mamilarno telo informacije do forniksa i talamusa i obrnuto
Forniks prenosi informacije iz limbike kore u mamilarna tela
Corpus calosum (uljevito telo) spaja dve hemisfere velikog mozga
Gyrus cynguli (velika pojasna vijuga) modifikacija ponaanja i emocija

Hipotalamus koordinie autonomne i

endokrine funkcije, integrie signale za
kontrolu unutranje sredine,
regulie spavanje-budnost, rast,
mentalni/fiziki razvoj, reprodukciju


STRUKTURA KORE VELIKOG MOZGA

Mozak kimenjaka od aferentnih, eferentnih i intermedijernih neurona

est (I-VI) slojeva neurona paralelni povrini mozga

Aferentni putevi iz talamusa zavravaju u slojevima IV, I i II

Aferentni neuroni iz kore zavravaju u sloju II

Tela eferentnih velikih i malih piramidalnih elija su u slojevima III i V

Aksoni piramidalnih neurona izlaze iz VI sloja

Zvezdaste elije u IV sloju obrauju informacije

Vertikalno je kora podeljena na kolumne i module (dijametra 0.05-0.3 mm, dubine
1.3-4.5 mm)


Modane hemisfere: spoljanja i unutranja strana;

Renjevi: eoni (frontalni), temeni (parijetalni), slepooni (temporalni), potiljani

(okcipitalni)

Dve glavne brazde: centralna (sulcus of Rolando) i bona (sulcus of Sylvius)

Dve glavne vijuge: Gyrus praecentralis agranularni, motorni (4. i 6. polje) i Gyrus
postcentralis granularni, senzitivni (3., 1. i 2. polje)

Nervne elije MK: asocijativne, komisuralne i eferentne.

MK Brodmanova citoarhitektonska polja

Najvaniji kortikalni centri: motorni, senzitivni i centri za ula



TOPOGRAFSKA KARTA MOZGA

Primarna podruja kore detektuju nervne impulse
Asocijativna podruja kore analiza impulsa
Delovi kore za psihike funkcije, pamenje, inteligencija
Primarna motorna kora, premotorna kora
Primarna senzorna kora, asocijativna senzorna kora
Primarna i asocijativna vidna kora
Primarna sluna kora, Vernikevo podruje (tumaenje govornog i pisanog jezika)
Brokino podruje (formiranje govora)
Prefrontalna kora (inteligencija)

POKRET I DODIR

Motorna i senzorna kora

Princip kontralateralnosti

Nervna vlakna se ukrtaju u
predelu modanog stabla


SOMATOSENZORNA KORA

CENTRALNA KONDUKCIJA SENZORNOG
ULAZA

POSTERIORNI FUNICULUS (dorzalna kolumna) LEMNISKUS SISTEM put kojim somatosenzorna
kora (postcentralni girus) prima senzorni ulaz senzora
koe i propriosenzora

Povrni senzibilitet iz koe i proprioceptivni
senzibilitet iz skeletnih miia dorzalni korenovi
kimene modine deo se projektuje putevima
posteriornog funiculusa jedra posteriornih
funiculusa u produenoj modini (nuclei cuneatus i
gracilis) prelazak na kontralateralnu stranu
lemniscus medialis posterolateralno ventralno jedro
talamusa

sekundarna aferentna vlakna trigeminusa
(lemniscus trigeminalis) posteromedijalno
ventralno jedro talamusa

talamus
tercijarna aferentna somatosenzorna
vlakna
IV sloj somatosenzornih neurona
somatosenzorne kore


Somatotopska organizacija
somatosenzorne kore svaki deo tela
je pedstavljen odgovarajuim
projekcionim podrujem (glava
donji deo tela odgovara - lateralno
medijalna somatosenzorna kora);
irina podruja proporcionalna
osetljivosti datog dela tela - Penfildov
oveuljak

Somatosenzorna kora 1-3, 5, 7, 40
Brodmanovo polje

Somatosenzorna primarna kora (1-3):

1. informacije sa kontralateralne
strane

2. informacije iz taktilnih ula

3. aferentni signali se obrauju u
specifinim kolumnama kore

SOMATSKA ASOCIJATIVNA
PODRUJA (5, 7) deifrovanje
senzornih informacija iz primarne
s.k.

Amorfosinteza posledice
ukljanjanja asocijativne s.k.


CENTRALNA KONDUKCIJA SENZORNOG

ULAZA

ANTEROLATERALNI SPINOTALAMIKI
PUT

Aferentna vlakna nocisenzora, termosenzora i
senzora za pritisak i dodir dorzalni
korenovi kimene modine sekundarni
neuroni prelaze na drugu stranu na nivou
kimene modine lateralni i ventralni
spinotalamiki trakt (anterolateralni
funiculus) (1) retikularna jedra modanog
stabla i (2) talamus (posterolateralno
ventralno jedro) somatosenzorna kora

Anterolateralni trakt je sporiji i manje
precizan u gradaciji intenziteta od
posteriornog funiculus lemniskus sistema

DESCEDENTNI PUTEVI iz kore inhibiraju i
moduliu ascedentne senzorne puteve na nivou
talamusa, produene modine i kimene
modine


KORTIKALNE OBLASTI ZA OSTALA

ULA

Gustativna oblast

Donji deo somatosenzorne oblasti u

postcentralnoj vijugi

Olfaktivna oblast

Olfaktorni bulbus, medijalno
olfaktorno podruje, lateralno
olfaktorno podruje

Na medijalnim stranama modanih
hemisfera u oblasti gyrus hypocampi.


KORTIKALNE OBLASTI ZA OSTALA ULA

Optika oblast

Zadnje polovine okcipitalnih renjeva

Primarna vidna kora (17) najzastupljenija projekcija optikih impulsa iz fovee

Sekundarna vidna podruja (18) obrada informacija iz primarne kore oblik, 3D

poloaj, pokret, detalji, boja; (vizuelna agnozija)

Hemianopsija i potpuno slepilo

Akustika oblast

Supratemoralna ravan gornje temporalne vijuge

Primarna sluna kora (41, 42) zvuci visoke i niske frekvencije, raspoznavanje
tonskih obrazaca i niza zvunih informacija

Asocijacione slune zone (21, 22), psihike ili interpretativne akustike oblasti
interpretacija zvuka

Vernikeova i Brokina oblast
vezane za govor i interpretaciju


MOTORNI SISTEM

POSTURALNI MOTORNI SISTEM

odravanje uspravnog poloaja, ravnotee i

prostorne integracije pokreta tela
senzomotorna funkcija

Alfa motoneuroni u prednjem rogu kimene
modine i jedrima kranijalnih nerava
zavrni putevi aktivacije skeletnih miia

Na alfa neurone preko niza interneurona
utiu impulsi iz motorne kore, malog
mozga, motornih centara modanog
stabla, kimene modine, aferentni neuroni
sa periferije

Voljna motorna funkcija

Odluka o pokretu

Programiranje (integracija sa
iskustvom)

Komande za pokret

Izvoenje pokreta


Motorna kora

Primarna motorna kora (4)

Premotorno podruje (6) specifini pokreti

Suplementarno motorno podruje (6) jednostrani i obostrani
pokreti

Somatotopska organizacija motorne kore u odnosu na ciljne miie


Kortikalne aference

Periferija tela talamus primarna somatosenzorna kora premotorna kora

Bazalne ganglije primarna motorna kora, premotorno podruje, suplementarno
motorno podruje prefrontalna asocijativna kora

Mali mozak talamus primarna motorna kora, premotorno podruje

Senzorno i posteriorno podruje parijetalne kore (somatosenzorni i vizuelni
impulsi)

Kortikalne eference

Kimena modina

Subkortikalni motorni centri

Kontralateralna kora (komisure)

Piramidalni put kortikospinalni i deo kortikobulbarnog trakta

Specijalizovani regioni motorne kontrole

Brokino podruje za govor - zona u operkularnom delu donje frontalne vijuge
(pokreti usta i larinksa)

Polje za voljne pokrete oiju frontalno optiko
polje u oblasti kaudalnog dela frontalnih vijuga
(pokreti one jabuice i glave ka suprotnoj strani tela)

Region za okretanje glave - akcesorno motorno
podruje sa medijalnih strana modanih hemisfera

Region za vete pokrete ake

Hemiplegija povrede motorne zone ili

poremeaj cirkulacije


BAZALNE GANGLIJE

Kruni tok informacija deo kortikokortikalnih signalnih petlji

Asocijativne petlje iz frontalne i limbike kore - mentalne aktivnosti (procena senzorne
informacije, adaptacija ponaanja na emocije, motivacija, planiranje ponaanja)

Skeletomotorne i okulomotorne petlje koordinacija i kontrola brzine sekvenci
pokreta

Eferentne projekcije bazalnih ganglija kontrola kondukcije talamokortikalnog
signala

Kora putamen i nucleus caudatus (strijatum) bazalne ganglije

Bazalne ganglije retikularni deo substancije nigre i unutranji deo globus palidus

MALI MOZAK
Kontrolni centar motornih funkcija
Aferentne i eferentne veze sa korom i periferijom
Planiranje, izvoenje i kontrola pokreta, motorna adaptacija na nove sekvence
pokreta, kontrola panje


INTEGRACIJA SVIH DELOVA SVEOBUHVATNOG MOTORNOG

KONTROLNOG SISTEMA

Spinalni nivo lokalni obrasci za svaku miinu regiju tela; mogu biti modifikovani od
viih nivoa regulacije

Nivo rombencefalona (1) odravanje aksijalnog tonusa u cilju stajanja i (2) menjanje
razliitih pravaca u cilju odravanja ravnotee

Kortikospinalni nivo motorni signali od motorne kore do kimene
modine, modifikacija spinalnih refleksnih radnji

Udruena funkcija cerebeluma

Sa kimenom modinom poveava refleks istezanja

Sa modanim stablom finoa posturalnih pokreta

Nivo motorne kore pomone motorne komande, regulacija poetka i kraja
ukljui/iskljui reakcije; fina preraspodela pokreta iz jednog u drugi pravac;
regulacija brzih pokreta

Udruene funkcije bazalnih ganglija

Pomae korteksu da izvri podsvesne, nauene obrasce pokreta

Pomae planiranje multiplih paralelnih i nadovezanih obrazaca pokreta

Pisanje razliitih slova, bacanje lopte... brzo/sporo izvoenje

Regulacija planirajuih/misaonih pokreta

Podsticaj na akciju motivacija na pokret dolazi iz limbikog sistema