Actuele Kunst

Portfolio

Onderdeel van Kunst, Cultuur & Onderzoek

Fontys Hogeschool voor de Kunsten
Danille van Nispen
2186848
03-04-2014

Inhoudsopgave
Inleiding

Filmessay 1: Moonrise Kingdom

Filmessay 2: Hunger

Visuele opdracht

Conclusie

10

Bibliografie

11

"!

Inleiding
Film is al jaren een van mijn grootste interesses. Toen ik in 2009 in Tilburg kwam wonen,
ontdekte ik na het zien van De helaasheid der dingen in het filmhuis, dat dit filmhuis de plek
was waar ik iedere maandagavond wilde doorbrengen. Mijn liefde en interesse voor arthouse
films is snel gegroeid en ik probeer zo veel mogelijk films te zien (toch blijft mijn watchlist
oneindig lang).
Tijdens mijn studie Communicatie International Event, Music & Entertainment Studies
kreeg ik de kans om het vak Film Entertainment te volgen. Dit gaf inzicht over de
verschillende aspecten van de filmindustrie. We zijn voornamelijk ingegaan op het uitbrengen
van een film, de distributie. Ik vond dit een zeer interessant vak en koos daardoor voor een
stage bij een filmtheater, bij de afdeling marketing & publiciteit. Ik ben daar ontzettend veel
bezig geweest met arthouse films en dit vond ik heerlijk. Ik werkte ook voor het theater, maar
ik merkte dat ik film veel leuker vond. Ik had meer inzicht in film, en nam meer initiatief voor
taken die met film te maken hadden.
Nu ik bezig ben met de minor Kunst, Cultuur en Onderzoek, en daarmee ook met het vak
Actuele Kunst, heb ik een hele andere kant de filmindustrie leren kennen. Het analyseren
van een film, of dat nu om het verhaal of het beeld gaat, vind ik erg interessant. Ik heb door
dit vak mijn kennis over film goed kunnen uitbreiden, en ik ben blij dat ik nu nog meer
aspecten van de filmindustrie heb leren kennen.

#!

Filmessay 1: Moonrise Kingdom

Moonrise Kingdoms visuele stijl

Screenshot Moonrise Kingdom (Wes Anderson, 2012)

De camera geeft een overloop van een schilderij, naar een kromme, houten trap weer. Er ligt
een versleten, gevlochten tapijt op de vloer. Het regent buiten, daardoor zit de familie Bishop
binnen. In ieder beeld staat het onderwerp gecentreerd en zijn er bepaalde kleuren,
voornamelijk groen en geel, in overvloed. Wes Andersons films zijn altijd te herkennen aan
zijn eigen stijl en thematiek, zo ook Moonrise Kingdom. Hoewel Wes Anderson bekend staat
om het krijgen van inspiratie uit verschillende bronnen, lijkt Moonrise Kingdom niet alleen
benvloed te zijn door een specifieke regisseur, maar ook door een bepaalde film van deze
regisseur: Pierrot le Fou uit 1965 van Jean-Luc Godard. Wat doet deze bijzondere visuele
stijl met de esthetiek van Moonrise Kingdom?
Kleur
Het kleurenpalet in Moonrise Kingdom zorgt ervoor dat de kijker naar het scherm wordt
getrokken. Gedempt geel en groen staan centraal en creren een speelse, levendige stijl.
Vrijwel ieder beeld uit de eerste helft van de film kan hierbij als voorbeeld worden gebruikt.
De scenes waar de scouts buiten aan het werk zijn, waar Sam en Suzy weglopen en waar
de scouts hen gaan zoeken. De kleur geel verwijst naar wijsheid, hoge intelligentie,
creativiteit en fantasie. Deze termen doen meteen denken aan hoofdpersoon Sam.
Doordat de film zich afspeelt op een eiland vol natuur, is groen vanzelfsprekend een
aanwezig onderdeel. De kleur werkt hierdoor kalmerend en ontspannend. Groen verwijst in
Moonrise Kingdom naar vrijheid en warmte, wat de relatie tussen Sam en Suzy in de film
duidelijk laat zien.
Moonrise Kingdom wordt een stukje donkerder, met meer bruintinten maar ook omdat
verschillende scenes zich in de avond of nacht afspelen, naarmate de scouts Sam
kwijtraken hij samen met Suzy na een grote zoektocht wordt gevonden. Het is de vraag wat

$!

er met Sams toekomst gaat gebeuren, wat een klein beetje somberheid in de film brengt. De
bruine aardetinten kunnen verwijzen naar afkeer van de sleur van het leven, de tredmolen
van het bestaan, van alles wat middelmatig en saai is anderzijds. Geen deel willen uitmaken
van de grauwe massa. Dit gevoel past bij dat van Sam, zodra hij gevonden is.
Hoewel de kleuren uit Pierrot le Fou veel blauw en rood, maar toch gedempt en levendig
tegelijk niet helemaal overeenkomen met die uit Moonrise Kingdom, weet Jean-Luc Godard
met Pierrot le Fou wel net zo een herkenbare stijl te creren, die ergens hetzelfde gevoel
overbrengen. Ook Pierrot le Fou is speels en op een levendige manier kleurrijk. De film werd
als een van de weinige in dat jaar in kleur opgenomen.
Symmetrie
Naast de duidelijke stijl in kleur, kun je meteen bij de eerste scene van Moonrise Kingdom
niet heen om het feit dat in vrijwel de hele film in symmetrie is, wanneer het onderwerp in het
midden van het frame en de elementen aan weerszijden algemeen overeenkomen. Dit laat
zien dat er enorm goed is nagedacht over ieder apart beeld en dat Wes Anderson ook in
deze film weer een obsessie voor symmetrie heeft. Een reeks van symmetrische shots zal er
geleidelijk gemanierd uitzien, simpelweg omdat het zo ongebruikelijk is in het maken van
films.
Een aantal van de Moonrise Kingdom scnes hebben een erg krachtig effect vanwege de
symmetrie. Het shot waarin Sam en Suzy elkaar zoenen vangt een belangrijk emotioneel
moment. De twee jonge weglopers proberen aan een zoektocht te ontsnappen om bij
elkaar komen. De eenvoudige samenstelling sluit alles uit de rumoer van de zoektocht en
concentreert de aandacht uitsluitend op dit emotioneel moment. En, natuurlijk, het beeld is
niet strikt symmetrisch, met de vrouwelijke Suzy aan de linkerkant, de mannelijke Sam aan
de rechterkant. Het beeld voldoet bijna aan de regel van derden: een derde water, een
grotere derde van het stel, en een laatste derde weer van het water).
Ook Pierrot le Fou weet in vele beelden het onderwerp in het midden van het beeld te
plaatsen. Hoewel dit iets minder strak gebeurd dan in Moonrise Kingdom, lijkt er wel goed
over nagedacht te zijn en voegt dit iets toe aan de visuele stijl en aantrekkelijkheid van de
film. In Pierrot le Fou is de term symmetrie iets verder te zoeken, maar de manier van filmen
en het onderwerp dat regelmatig in het midden van het beeld te vinden is, maakt de
koppeling met Moonrise Kingdom duidelijk.
Er valt over Moonrise Kingdom ontzettend veel te analyseren en vertellen met betrekking tot
de mise-en-scne. De film is door de aantrekkelijke stijl van kleur en symmetrie een visueel
kunstwerk, met een duidelijke koppeling en belangrijke gelijkenissen met Pierrot le Fou.
Ondanks een aantal opmerkelijke verschillen in toon en visuele stijl, geven de beelden qua
kleur en compositie hetzelfde soort gevoel. Wes Anderson zet met Moonrise Kingdom een
speels, zorgeloos, wijs, creatief en mooi werk neer.

Bronnen zijn te vinden op blz. 11: Bibliografie

%!

Filmessay 2: Hunger

Wat Hunger met de toeschouwer doet

Screenshot Hunger (Steve McQueen, 2008)

Hunger is de eerste lange film die Steve McQueen heeft geregisseerd. Het verhaal vertelt de
ware gebeurtenissen aan het eind van The Troubles in 1981, toen vijfhonderd Ierse
republikeinen in de Noord-Ierse gevangenissen in hongerstaking gingen om erkenning als
politieke gevangenen af te dwingen, waarbij tien van hen de hongersdood stierven. Hunger
spitst zich toe op een van hun meest toegewijde leden en de eerste hongersdode, Bobby
Sands. In Hunger worden expliciete beelden niet geschuwd. Wat doet deze film, met de
combinatie van het verhaal en de visualiteit, met de toeschouwer?
Er wordt in Hunger nauwelijks iets gezegd over de Ierse geschiedenis of politiek, en slechts
twee uitvoerige dialoog passages: waaronder een lang debat tussen Sands en een priester
over het nut of de nutteloosheid van een hongerstaking. Dit debat zit in het midden van de
film en draagt de film als het ware. De scne duurt maar liefst zeventien minuten en is in een
shot opgenomen. Het is enkel een dialoog, met alleen het kringelen van sigarettenrook als
beweging. Het gesprek zorgt ervoor dat de toeschouwer een verklaring voor het verhaal
krijgt. Omdat deze scne er zeventien minuten lang precies hetzelfde uitziet, is het mogelijk
om de aandacht te verliezen. Toch is het beeld zo mooi, het gesprek zo interessant en de
acteerprestatie van Michael Fassbender zo indrukwekkend dat de toeschouwer eigenlijk niet
weg kan kijken. De kracht van de film zit in deze scne.
Het feit dat Steve McQueen een veelzijdige kunstenaar is, wordt in Hunger wel duidelijk
gemaakt. Naast het heftige, waargebeurde verhaal wat in de lange scne in het midden van
de film letterlijk wordt verteld, heeft Steve McQueen zeer veel aandacht gegeven aan de
visualiteit van de film. Meestal wordt een dialoog in beeld gebracht met shot - tegenshot. De
acteurs kijken dan naar het publiek en niet naar elkaar. Ik wilde de intimiteit laten zien tussen

&!

twee mannen die een gesprek voeren over leven en dood. Gelijktijdig zorgt dit shot voor een
bepaalde afstand.. Je zit als het ware te kijken naar een tenniswedstrijd. Het balletje gaat de
hele tijd van de ene kant naar de andere. Met als gevolg dat je scherper gaat kijken en beter
gaat luisteren. Alsof je even naar voren leunt om het beter te kunnen verstaan, aldus Steve
McQueen. Ieder shot lijkt perfect en over ieder beeld is nagedacht. Er zijn veel ingezoomde
beelden, en veel daarvan bevatten mannelijk naakt, zwaar geweld of heftige wonden. Voor
de belangrijke scne in het midden, is er naast geweld ook veel plek voor stiltes. Het verhaal
gebeurt gewoon, zonder al te veel fratsen. Deze stiltes in combinatie met de visualiteit doen
denken aan een korte film waarvan Steve McQueen er ook meerdere van heeft gemaakt.
Doordat de expliciete beelden vaak ingezoomd weer worden gegeven, creert dit voor de
toeschouwer haptische visualiteit. Haptische visualiteit gaat om een 'aanraking' met de ogen,
om een zekere tastbaarheid van het beeld. Je eigen lichaam inzetten als wapen. Je eigen
stront gebruiken voor een visueel protest. Dat is een extreem fysieke situatie zegt Steve
McQueen. Een duidelijk voorbeeld van haptische visualiteit in Hunger is de scne waarin
Bobby Sands met veel geweld de gevangenis wordt binnengehaald. Zijn lange haar wordt
eraf geknipt, maar Bobby Sands probeert zich ertegen te verzetten. Door de harde aanpak
van de cipiers is Bobby Sands over zijn gehele lichaam behoorlijk gewond geraakt. Doordat
het beeld veel wordt ingezoomd, het getrek en geschreeuw van de cipiers en de heftige
reactie van Bobby Sanders voelt de toeschouwer het geknip van zijn haren bijna op zijn
eigen hoofd. Daarnaast zijn de camerabewegingen van invloed voor dit gevoel. De camera
wordt, net als Bobby Sands, heen en weer gesleurd. De toeschouwer wordt hierdoor letterlijk
meegesleurd. Dit gevoel van haptische visualiteit wordt ook gecreerd tijdens het einde van
de film. Het lichaam van Bobby Sands is zeer vermagerd. Zijn organen gaan steeds slechter
functioneren en zijn spieren worden te zwak om zijn lichaam te dragen. Dit zorgt ervoor dat
hij compleet wegkwijnt. Bij het zien van Bobby Sands lichaam en zijn reactie op zijn slechte
gezondheid krijgt de toeschouwer een naar gevoel: hij kan Bobby Sands pijn bijna voelen.
Deze zintuigelijke ervaring komt vaker terug in Hunger, waardoor het verhaal alleen maar
heftiger bij de toeschouwer binnenkomt. De weg naar de hongersdood van Sands maakt het
einde van de film zo wreed en onaangenaam dat de toeschouwer dit niet snel uit zijn
geheugen gewist krijgt.
Steve McQueen lijkt niet alleen graag een belangrijk, indrukwekkend verhaal te willen
vertellen, maar ook een visueel kunstwerk te willen creren. Er zitten prachtige shots in de
film, bijvoorbeeld waarbij de cipier buiten in de sneeuw tegen een muur staat te roken of zijn
handen regelmatig probeert te helen in water, omdat deze zo kapot zijn van het geweld dat
hij heeft moeten plegen. Daarnaast creert Steve McQueen regelmatig haptische visualiteit,
wat het verhaal alleen maar versterkt. Deze combinatie zorgt ervoor dat het verhaal over
Bobby Sands veel indrukwekkender wordt, en onder de huid van de toeschouwer gaat zitten.
Hunger is een film die niet snel vergeten wordt, een film waarvan er niet veel gemaakt
worden.

Bronnen zijn te vinden op blz. 11: Bibliografie

'!

Visuele opdracht
Het doel van deze opdracht is het verdiepen van je kennis over surrealisme en/of
hyperrealisme. Het eindproduct moet een experimentele korte film of fotoreeks/collage/montage zijn.
Zo, Rozemarijn en ik waren naar aanleiding van het fragment uit Blue Velvet meteen
genteresseerd in het hyperrealisme. We zijn op zoek gegaan naar mooie beelden. Tijdens
onze zoektocht kwamen we al snel uit bij het park achter school. Het was een mooie dag, en
in het park waren veel mooie plekjes te vinden. We hebben allemaal zo veel mogelijk fotos
gemaakt.
Na een uurtje wandelen en fotos maken, zijn we deze op school gaan selecteren. Met welke
fotos kunnen we het beste de hyperrealiteit omhoog laten komen? Ik wilde ook graag alleen
liggende beelden gebruiken, waardoor er weer een aantal fotos afvielen.
Rozemarijn heeft de meeste Photoshop vaardigheden, en zij heeft daarom de fotos bewerkt.
Zo en ik hebben aangegeven wat wij er het beste uit vonden zien en we gaven tips over het
kleurgebruik. Het had er wellicht beter uit kunnen zien als we iets meer tijd en vaardigheden
hadden, maar het idee is duidelijk en we hebben het goed uit kunnen voeren.
Uiteindelijk waren we alle drie tevreden over het eindresultaat.

Klik hier voor de grote versie van het drieluik.

De before-fotos zijn op de volgende pagina te vinden.

(!

Before:

)!

Conclusie
Na het zien van vele (arthouse) films en het werken in een filmtheater, was mijn kennis op
het gebied al redelijk goed. Maar op het visuele gebied viel dit nog best tegen, kwam ik
achter tijdens dit vak. Ik wist ook nog niet veel van montage. Voordat ik dit vak volgde zag ik
wel dat bijvoorbeeld Wes Anderson een duidelijke stijl heeft door gecentreerde en
symmetrische beelden en zijn kleurgebruik, maar echte diepgang zocht ik daar nog niet
achter. Ook waren erg veel termen tijdens dit vak voor mij nog onbekend.
Ik ben erg blij dat ik deze kant van film heb leren kennen. Wanneer ik nu een film kijk, kijk ik
hem anders. Ik kan me nog steeds compleet verliezen in een film, maar ik denk er nu nog
beter over na en ik lees er meer over. Ook vind ik het interessant om meer te lezen over de
referenties of links naar andere films of kunstwerken.
Door de lessen van Elise ben ik erachter gekomen dat je oneindig lang kan nadenken over
betekenissen uit een film. Of deze nu zo bedoeld zijn door de regisseur of niet. Ik ben
dankbaar voor deze kennis want dit heeft me nog meer gemotiveerd om iets te gaan doen
met film in de toekomst.

*+!

Bibliografie
Ebert, R. (2009) Hunger. Geraadpleegd op 7 april 2014 via
http://www.rogerebert.com/reviews/hunger-2009
Emerson, J. (2012) Moonrise Kingdom: Wes Andersons Miniatures. Geraadpleegd op 10
maart 2014 via http://www.rogerebert.com/scanners/moonrise-kingdom-wes-andersonsminiatures
Heching, D. (2013) Top 10 Wes Anderson Influences. Geraadpleegd op 10 maart 2014 via
http://www.sundance.tv/top-ten/top-ten-wes-anderson-influences#/4
IMDB (2012) Moonrise Kingdom, Trivia. Geraadpleegd op 10 maart 2014 via
http://www.imdb.com/title/tt1748122/trivia?ref_=tt_trv_trv
Stout, J. (2008) Steve McQueen over Hunger. Geraadpleegd op 7 april 2014 via
http://www.filmkrant.nl/av/org/filmkran/archief/fk303/mcqueen.html
Theglobalmail.com (2013). Before 12 Years a Slave: How Steve McQueens visual-artist past
influences Geraadpleegd op 3 april 2014 via http://www.theglobeandmail.com/arts/awardsand-festivals/film-awards/before-12-years-a-slave-how-steve-mcqueens-visual-artist-pastinfluences-his-oscar-winning-filmmaking/article17229002/
Handout Haptische visualiteit. Geraadpleegd op 7 april 2014 via Fontys Portal.

**!