WAN NOR HANA BINTI WAN ISMAIL

PENGENALAN
1.1 Asal Usul Bahasa Melayu
1.1.1 Rumpun bahasa Melayu
1.1.2 Bahasa Melayu sebagai lingua
franca

PENGENALAN
Bahasa Melayu ialah bahasa kebangsaan

di Malaysia, Indonesia, dan Singapura.

Variasi Bahasa Melayu juga dituturkan di
daerah di mana wujudnya bangsa melayu
seperti di Selatan Thailand, Selatan
Filipina, Kemboja, Vietnam, Sri Lanka dan
Afrika Selatan.

 70,000 orang mampu bertutur dalam

bahasa Melayu di Sri Lanka, dan di China

terdapat radio dalam Bahasa Melayu.
Turut di ajar di universiti-universiti di
United Kingdom, Amerika Syarikat, China,
New Zealand dan beberapa tempat lain.

 Bahasa Melayu telah digunakan di

Kepulauan Melayu kira-kira abad ke-7

Masihi.
Menjadi salah satu daripada 200-300
bahasa yang dituturkan oleh masyarakat
di Kepulauan Melayu.
Antara kerajaan Melayu Kuno yang
menggunakan bahasa ini ialah Sriwijaya.

KONSEP MELAYU

Asal usul perkataan Melayu masih belum

dapat disahkan oleh sejarawan.

Walau bagaimanapun, terdapat beberapa

bukti sejarah yang cuba mengaitkan asal

usul bahasa Melayu, iaitu:

 Bukti

terawal penggunaan perkataan

Melayu pada abad kedua iaitu, sekitar
tahun 100 150 Masihi.

M.Ptolemy

telah menggunakan istilah

maleu-kolon dalam karyanya yang
berjudul Geographike Sintaxis.

 Menurut

Gerini, istilah ini diambil dari

bahasa Sanskrit malayakolam atau
malaikurram iaitu merujuk kepada
sesuatu tempat di utara pantai
Semenanjung Malaysia.

Perkataan

Melayu juga dikesan dalam

sebuah kitab Hindu Purba, Purana.
Terdapat perkataan Malaya dvipa
dalam kitab ini. Pengkaji beranggapan
ianya merujuk kepada Pulau Sumatera.

 Penggunaan perkataan Melayu juga

ditemui dalam tulisan Cina antara

tahun 644 dan 645 M, zaman Dinasti
Tang. Catatan tersebut menyatakan
sebuah kerajaan Mo-lo-yeu telah
mempersembahkan hasil bumi kepada
raja China. Kerajaan Mo-lo-yeu ini
dipercayai di daerah Jambi.

 Catatan oleh I-Tsing, seorang

pengembara Cina telah menggunakan

perkataan Mo-lo-yeu untuk
melambangkan dua buah kerajaan
yang dilawatinya sekitar 675 M, iaitu
Sriwijaya dan Benggali untuk
mempelajari agama Buddha. Catatan ITsing menyatakan bahawa Bahasa
Melayu telah digunakan sebagai
bahasa pengantar untuk pendidikan.

Ada yang mempercayai kerajaan Mo-loyeu berpusat di daerah Jambi,

Sumatera. Nama tersebut diambil
daripada sebatang sungai yang deras
alirannya, iaitu Sungai Melayu.

Dalam bahasa Jawa Kuno, perkataan

Mlayu
bermaksud
berlari
atau
mengembara. Hal ini boleh dipadankan
dengan orang Indo-Melayu (Austronesia)
yang bergerak dari Yunan.

1.1 Asal Usul Bahasa Melayu

Dipercayai berasal daripada golongan
Austronesia di Yunan.
Kumpulan pertama dikenali sebagai Melayu
Proto berpindah ke Asia Tenggara pada
Zaman Batu Baru (2500 SM)
Kedatangan kumpulan kedua pula dikenali
sebagai Melayu Deutro berpindah ke Asia
Tenggara pada Zaman Logam (1500 SM)

 Menduduki

kawasan pantai dan tanah

lembah di Asia Tenggara.
Mereka ini lebih bijak dan mahir dari
Melayu Proto, terutamanya dalam bidang
astronomi, pelayaran dan bercucuk
tanam.
Kedua-dua kelompok ini dikenali sebagai
masyarakat Austronesia.

SALASILAH BAHASA MELAYU

Faktor

usia merupakan faktor utama yang

digunakan
untuk
menentukan
perkembangan bahasa.
Konsep
usia pemeringkatan bahasa
dibahagikan kepada filum, rumpun, dan
keluarga bahasa.

Filum

Kelompok bahasa induk yang

paling tua usianya, iaitu 5000
tahun ke atas.

Rumpun

Kelompok bahasa yang berusia

antara 2500-5000 tahun.

Keluarga

Kelompok bahasa yang berusia

kurang daripada 2500 tahun.

GAMBARAJAH SALASILAH BAHASA

MELAYU
Filum
Rumpun
Keluarga 1

Keluarga 2

Rumpun
Keluarga 1

Keluarga 2

Subkeluarga 1

Subkeluarga 1

Subkeluarga 2

Subkeluarga 2

1.1.1

Rumpun Bahasa Melayu

Masyarakat Austronesia tersebar luas di

seluruh Kepulauan Melayu dan Lautan
Pasifik. Ini menjadikan setiap bahasa
berkembang di daerah masing-masing.

Walau bagaimanapun, antara bahasabahasa yang berlainan ini masih terdapat

unsur-unsur persamaan.

Bahasa Austronesia ialah satu rumpun

bahasa yang tergolong ke dalam satu
keluarga bahasa besar yang bernama
keluarga, iaitu bahasa Austris.

Terdapat dua rumpun lain dalam keluarga

ini(Austronesia), iaitu bahasa Austroasia
dan Tibet- China.

Filum Bahasa Austris

Rumpun Austroasia

Nusantara

Rumpun Austronesia

Polinesia

Filipina

Sumatera

Jawa

Melanesia

Rumpun Tibet- China

Mikronesia

Rumpun Bahasa Austronesia terbahagi

kepada empat cabang seperti di bawah.
Austronesia

Nusantara

Polinesia Melanesia Mikronesia

Bahasa Melayu tergolong dalam cabang

Nusantara.

Cabang Nusantara mempunyai jumlah

yang banyak, iaitu kira-kira 200-300
bahasa.

Contoh:
i.
Gol. Filipina:- Tagalog, Iloko, Bikol,..
ii. Gol. Sumatera:- Aceh, Batak, Madura,..
iii. Gol. Jawa:- Sunda, Jawa, Madura,..
iv. Gol. Kalimantan:- Iban, Melanau,..

Sebelum kewujudan bahasa Melayu

yang digunakan pada masa ini,
terdapat empat peringkat bahasa,
iaitu:-

Bahasa Melayu Purba

b. Bahasa Melayu Kuno
c. Bahasa Melayu Klasik
d. Bahasa Melayu Moden
a.

Bahasa Melayu
Purba

Bahasa Melayu
Moden

Bahasa Melayu
Kuno

Bahasa Melayu
Praklasik dan Klasik

Bahasa Melayu
Kini

PERKEMBANGAN BAHASA
MELAYU

Ahli bahasa membahagikan

perkembangan bahasa Melayu kepada
tiga tahap utama, iaitu:
Bahasa Melayu Kuno
2) Bahasa Melayu Klasik
3) Bahasa Melayu Moden
1)

Bahasa Melayu Kuno

Merupakan keluarga bahasa Nusantara.
Kegemilangannya dari abad ke-7 hingga
abad ke-13 pada zaman kerajaan
Sriwijaya, sebagai lingua franca dan
bahasa pentadbiran.
Penuturnya
di Semenanjung Tanah
Melayu, kepulauan Riau, dan Sumatera.

1.1.2

Bahasa Melayu sebagai

lingua franca

Lingua franca bermaksud perantaraan.

Bahasa Melayu telah menjadi lingua franca di
daerah kepulauan Melayu sejak zaman
berzaman.
Bahasa ini juga digunakan sebagai bahasa
perhubungan antara orang-orang yang tinggal di
kepulauan Melayu dengan pedagang dan
pengembara.

Ia menjadi lingua franca dan sebagai

bahasa pentadbiran kerana:

Bersifat
sederhana
dan
mudah
menerima pengaruh luar.
ii. Tidak terikat kepada perbezaan susun
lapis masyarakat.
iii. Mempunyai sistem yang lebih mudah
berbanding dengan bahasa Jawa.
i.

 Bahasa

Melayu Kuno banyak dipengaruhi

oleh sistem bahasa Sanskrit.
Menggunakan tulisan Pallava.
Hal ini disebabkan bahasa Sanskrit
banyak menyumbang kepada pengkayaan
kosa
kata
dan
ciri-ciri
keilmuan/kesarjanaan bahasa Melayu.

Mengapa bahasa Melayu

mudah dipengaruhi bahasa
Sanskrit?

 Pengaruh agama Hindu.

Bahasa

Sanskrit terletak dalam kelas

bangsawan, dan dikatakan mempunyai
hierarki yang tinggi.
Sifat bahasa Melayu yang mudah lentur
mengikut keadaan dan keperluan.

Kosa Kata Pinjaman Daripada

Bahasa Sanskrit
1.
2.
3.
4.
5.

Tubuh manusia:- bahu, kepala, muka,

rupa.
Barang-barang perdagangan:- neraca,
kedai, laba.
Alat perkakas:- sutera, jala, penjara.
Nama binatang:- gajah, singa, angsa,
kuda.
Tumbuh-tumbuhan:- delima, kasturi,
cendana, biji.

Senjata:- sena (tentera), cemeti

7. Keagamaan:- dosa, pahala, syurga,
neraka, puasa, dewa
8. Kebesaran:- raja, maharaja, baginda,
paduka, sida-sida, bendahara.
6.

Imbuhan Pinjaman Bahasa

Sanskrit
Awalan
Maha:- mahasiswa
Tata:- tatabahasa
Pra:- prasejarah
Eka:- ekabahasa
Dwi:- dwibahasa
Tri:- tridimensi
Panca:- pancaindera

Akhiran
-wan :- angkasawan
-man :- seniman
-wati :- peragawati
-nita :- biduanita

Bahasa Melayu Kuno juga terdapat pada

batu-batu bersurat yang dipercayai
ditulis pada akhir abad ke 7. Terdapat
empat batu bersurat yang penting, iaitu:
1.
2.
3.
4.

Di Kedukan Bukit, Palembang (683M).

Di Talang Tuwo, Palembang (684M).
Di Kota Kapur, Pulau Bangka (686M).
Di Karang Brahi,Meringin, daerah Hulu
Jambi (686M).

Ciri-ciri bahasa Melayu Kuno:

Penuh

dengan

kata-kata

pinjaman

Sanskrit.
Susunan ayat bersifat Melayu.
Bunyi e pepet tidak wujud. Contoh dengan
dgan atau dangan.
Bunyi b ialah w. Contoh: bulan wulan.
Huruf h hilang dalam bahasa moden.
Contoh: semuha semua.

Contoh teks Bahasa Melayu

Kuno

(1) swasti sri sakawarsatatika 605 ekadasi

su (2) klapaksa wulan waisakha dpunta
hiyam nayik di (3) samwau manalap
siddhayatra di saptami suklapaksa (4)
wulan jyestha dapunta hiyam marlapas
dari minana .

Peralihan Bahasa Melayu Kuno ke

Bahasa Melayu Klasik

Peralihan

ini dikaitkan dengan pengaruh

agama Islam yang semakin mantap di
Asia Tenggara pada abad ke-13.
Bahasa Melayu Praklasik digunakan pada
zaman transisi, iaitu peralihan daripada
pengaruh Hindu kepada Arab.
Menggunakan tulisan Arab bentuk kufi.

Contoh teks Bahasa Melayu

Praklasik
Matn al-Malikah al-Muazzamah alalah (alalah) binti as-Sultan ala marhum Malik al
Zahir kha (?) al athar (?) inb Walidihi Khan
(?) al khanat (?) taghammadahu L-Lahu
(bir ridhwan fir-rabi ashar yaum ..

Bahasa Melayu Klasik merupakan bahasa

Melayu yang telah mempunyai aksara tersendiri.
Menggunakan tulisan Jawi.
Bahasa Melayu pada zaman ini dianggapkan
telah mempunyai aksara.
Selepas itu, bahasa Melayu banyak mengalami
perubahan dari segi kosa kata, struktur ayat,
dan tulisan.

Ciri-ciri bahasa Melayu Klasik:

Ayat

yang panjang, berulang-ulang, dan

berbelit-belit.
Banyak menggunakan ayat pasif.
Menggunakan bahasa istana.
Banyak menggunakan partikel pun dan
lah.
Menggunakan kata pangkal ayat seperti
hatta, adapun, alkisah, dan sebagainya.

Contoh teks Bahasa Melayu

Klasik
marilah jung dan harta dan lasyskar kita
suruh kemblik ke Melaka, jika tiada
kembalik raja Pertukal, jung dan harta dan
lasyskar tiada kemblik, beparanglah pada
raja Bejahan, suruh jemput membawah
Francisco beri minum .

Bahasa Melayu Moden

Perkembangan

bahasa Melayu moden

bermula pada abad ke-19.
Sebelum
penjajahan British, bahasa
Melayu telah mencapai kedudukan yang
tinggi,
berfungsi
sebagai
bahasa
perantaraan, pentadbiran, kesusasteraan
dan
bahasa
pengantar
di
pusat
pendidikan Islam.

 Semasa

awal pemerintahan British,

kedudukan bahasa Melayu masih tidak
tergugat. Malahan digunakan dalam
urusan rasmi jabatan-jabatan kerajaan.
Pegawai British yang bertugas di negeri
Melayu dikehendaki mempelajari bahasa
Melayu dan lulus dalam peperiksaan
bahasa Melayu.
Muncul sarjana-sarjana bahasa Melayu
seperti R.O Winstedt, R.J Wilkinson, W.
Marsden, W.G Shellabear, dan lain-lain.

 Semasa

Malaysia mencapai kemerdekaan,

Perlembagaan Persekutuan Perkara 152
menetapkan bahasa Melayu sebagai
bahasa kebangsaan.

Akta

bahasa Kebangsaan 1963/1967

menetapkan bahasa Melayu sebagai
bahasa rasmi negara.

Unsur-unsur Asing Dalam

Bahasa Melayu

Peminjaman unsur asing oleh bahasa Melayu

dapat dilihat dari segi peminjaman;
a.
b.
c.
d.
e.

Huruf atau sistem tulisan

Bunyi-bunyi
Imbuhan
Kosa kata seperti perkataan dan istilah
Struktur ayat

Sebab-sebab terdapat unsur-unsur

asing dalam bahasa Melayu
Perkataan
bahasa
Melayu
tidak
menepati maksud bahasa asing- sbg
cth: Akademik
b. Tiada perkataan dalam bahasa Melayu
dan keperluan memberikan nama
kepada fenomena atau benda- sbg cth:
Tsunami
a.

Proses peminjaman berlaku melalui caracara berikut:

Peperangan dan penjajahan politik
- Perniagaan dan perdagangan
- Penghijrahan dan persahabatan
- Pendidikan dan penyebaran agama
-

Susur galur peminjaman kata-kata adalah

seperti berikut:
Sanskrit Arab Portugis Inggeris

Contoh Imbuhan Pinjaman Bahasa Sanskrit

Awalan
Maha:- mahaguru, mahasiswa
Pra:- prakata, prasyarat
Tata:- tatabahasa, tatasusila
Swa:- swasta, swadaya
Eka:- ekabahasa, ekafungsi
Dwi:- dwibahasa, dwicara
Panca:- pancaindera, pancalogam

Akhiran
-man:- seniman, budiman
-wan:- hartawan, karyawan
-nita:- biduanita
-wati:- seniwati, olahragawati

Contoh kosa kata bahasa Arab

1.
2.
3.
4.

Keagamaan:- islam, tasawuf, mufti,

sujud, kiblat
Ilmu:- falak, falsafah, makrifat
Adat:- nasab, salam, sedekah, nikah,
fakir
Kejadian:- dunia, akhirat, salji, haiwan

Contoh Imbuhan Pinjaman

Bahasa Arab

Awalan
Bi:- biadab, binomial
Akhiran
-I :- insani, akhiri
-wi :- duniawi
-in :- hadirin
-ah :- ustazah

Contoh Kosa Kata Pinjaman

Inggeris
Fasa, fokus, kafe, sofa, lif, staf
Vaksin, vakum, novel, televisyen
Syampu, syif, kusyen
Zip, zon, dozen, gazet

Contoh Imbuhan Pinjaman Inggeris

Awalan
Anti :- antibiotik
Pro :- proaktif
Poli :- poliklinik
Auto :- autograf
Sub :- subgolongan
Supra :- supranasional

Akhiran
-al :- kritikal, praktikal
-isme :- idealisme, nasionalisme

TERIMA KASIH