ISSUE NO.

1 ( 2015/1 )
===================================================================

BR TARH VEYA FELSEFE NCELEMESNN TEMEL BALAMI OLARAK

KRTLER NASIL VARDIR?
Muhammet ZDEMR*
Abstract

In this study, in terms of the usual usage conditions history, philosophy and social sciences, Kurds,
providing an objective context for understanding the nature of the relationship between knowledge produced in
their own rights. Something of interest for this study, the epistemological status of knowledge about the Kurds
have been created and the real experience is whether consume or not. The effects of Orientalism as a basic
concept of the Middle East and the third world can be traced through colonialism epistemology. Study, "What is
the social existence as a form of socialization style or the Kurds?" Question the person who conceptualized
Kurdish state "Kurds" seeks to make clear that in creation through the earthly conditions of epistemology.
Awareness of Kurdish nationalism in anthropological research in the design of the divided Muslim existence is
seen close to nationalism and modernity. Here, Islam and nationalism justify the persecution of the earthly
conditions, is credited as being a precondition of the modern umbrella providing progressive freedom. So text is
concentrated to another detail texts with the Kurdish subject between psychological relationship except
epistemology and propaganda.
Key Words: Turkey, Kurdish, History, Philosophy, Epistemology, Orientalism, Postcolonialism, Antropology.

Giri
Bu yaznn amac, Trkiyede zellikle son yllarda ilgi ekici bir aratrma balam
olarak belirginleen Krtlerin nasl bir sosyal bilim koullanmas zelinde ve hangi
yntemlerle ele alnabildiklerini metodolojik olarak tartmaya amaktr. Toplumsal ve siyasi
alardan bir mesele olarak grnr hale gelen Krt sorunu ile Krtlerin bizzat varolular
ve bir bilimsel incelemeye konu olular arasndaki tarihsel veya felsefi ayrntlar genellikle
geitirilmektedir. Sz konusu ayrntlar ile kastedilen, sosyoloji, antropoloji, siyaset bilim,
tarih ve felsefe gibi bilgi-iktidar ilikileri balamnda farkl anlamlar beraberlerinde
dolaylayan sosyal bilimlerin Krtleri soruturma tarzlar ile hem Bat Avrupa ve Kuzey
Amerikada, hem de Trkiye ve blge lkelerinde yaplan eitli incelemelerin Krte
varoluu nasl almladklardr. Daha ak bir deyile, Krtlerin hangi tr bilginin nasl konusu
olduklar henz soruturulmam temel bir sorundur ve bizim tartmaya amak istediimiz,
Krtlerin akademik bir bilgi problemi olmalarnn ieriidir. nk oryantalizm zelinde bilgi
nesnesi olan etnik, dinsel, kltrel ve cinsel varolularn birer bilgi nesnesi olmalaryla
bunlarn oryantalizm dnda bizzat ele alnlar birbirinden olduka farkl bilgi nitelikleri
yaratmaktadr. Ayrca oryantalizm balamnda deerlendirilebilecek akademik almalar
Postkolonyalizm zelinde antropolojinin muhataplar olarak anlalmakta ve farkl bilgiiktidar ilikilerine gndermede bulunmaktadr.
Elifbs beraber yaadklar Trklerde daha nce grnr olduu ekilde
alfabeye dntrlen Krtlerin ya da Krt hareketinin bizzat akademik bilince sahip
olmalar veya olmamalar nemli deildir. Ne var ki, etnik almalar ile kltrel almalar
arasnda yeni oryantalist antropolojinin neresinde bulunduklar netletirilmemi bir toplumsal
varolu tarzndan aa kanlarn, gerek bir tarihsel inceleme veya gerek bir tarihi varsayan
bir felsefi incelemenin konusu olabilmeleri hi olmazsa modern sosyal bilimler asndan-

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

40

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
mmkn deildir. Meselenin metodolojik yan bizzat Krtlerle ilgili veya onlarla snrl
deildir; ama evrensel bilgiyle arasndaki ilikinin mahiyeti hakknda gereki bir bilgiye
sahip olmak bizzat birer zne olarak nce Krtlerin hakkdr. nsanlar bilin ve geliim
detaylarndan emin olamadklar bilgi ieriklerini genellikle sakncal bulurlar ve hangi bilgi
trne nasl konu edildiklerini bilmek isterler. Tarih ve felsefe, iaret ettiimiz bilin ve
geliim detaylar bakmndan iki nemli alma ve deerlendirme alandr. Her ikisi de bilgi
ile ilikinin mahiyeti hakknda gereki veriler iin birer lt niteliindedirler. Bu alma,
tarihsel veya felsefi incelemelerin konusu olabilmek bakmndan Krtlerin ada
dnemlerdeki durumlarn analiz etmeyi taahht etmektedir.
1. Adlandrma ve Yntem Sorunu
ncelikle belirtmek gerekir ki, ekonomik, askeri ve siyasi olarak gelimi toplumlar
tarafndan yaratlan kltrel propagandada kendilerine nc dnya olarak iarette
bulunulan ve bu adlandrmann genellikle bizzat sahiplenildii toplumlarn bilgi konusu
edilmeleri daima bir adlandrma ve yntem sorunuyla beraber var olmaktadr. Gnmzde
inkr edilemez bir olgu olarak teslim edilen smrge veya koloni ltn merkeze alarak sz
konusu toplumlarn bilgiyle ilikilerinin mahiyeti hakknda gvenli bir barnak taahht eden
postkolonyalizm, bu adlandrma ve yntem sorununa en youn deinen yeni eletirel
balamlardan birisidir. Belki baka kavramsal ltlerle daha gvenli znel eletiriler icra
etmek mmkndr; ama imdilik bizim iin postkolonyalizm, ilkin aydnlanmay fazla
geniletilmi insanlk tarihi asndan yanl bir tehis olarak yorumlamas
bakmndan,(Mishra; Hodge, 2005: 376-377) ikinci olarak ise, Edward William Saidin
(1935-2003) Trkeye arkiyatlk olarak evrilen eserinin 1978 ylnda yaynlanmasndan
itibaren bizzat Dounun modern Avrupann icat ettii bir bilgi nesnesi ve ierii olduunu
eletirilerinin merkezine yerletiriyor olmas bakmndan r acdr. (Klaren, 2008:131132), Postcolonial terimi, bir corafya iin II. Dnya Sava olarak alglana gelen byk
ykmn ardndan ngilizce konuulan lkelerde smrgecilie dair eletirel almalar
(critical studies of colonialism) ile ve postmodern perspektiflerin etkisi altnda smrge
edebiyatyla birlikte gelimeye balad.(Coronoil, 2008:399) 1980lerde Kuzey Amerikay
igal eden ve o zamandan beri epeyce tketilmi olan postkolonyal soruturma tarznn,
(Klaren, 2008:130), Krt sorununun bilgiyle ilikisinin mahiyetini tehis edecek nitelikte bir
adlandrma ve yntem tahliline imkn vereceini dnyoruz.
Trkiyedeki Krt meselesi ve Krdistan tartmasnda szgelimi eyh Said
Ayaklanmasnn (1925) yaratt nemli bir hafza mevcuttur. Bu hafzann ele alnnda,
arka plannn ve aama aama gelimesinin, sonra alglanma ieriinin ortaya konulmasnda
kayda deer bir terminolojik zorluk bulunmaktadr. Meseleye gerek anlamda tarihsel bir olay
olarak deil de antropolojik nitelikte bir olay olarak yaklaan Lle Yaln-Heckmann, eyh
Said Ayaklanmasnn ounlukla etnik ve milliyeti temelli bir slm ayaklanmas olduu
yorumunda bulunmaktadr. Krtler arasndaki slmdan ok Krt etnisitesi ve
milliyetiliiyle ilgilendiini aka ifade eden Yaln-Heckmann, Trkiyenin Dou Anadolu
ve Gneydou Anadolu blgelerinde younlukla yaanan Krt meselesinin, etnisite, milliyet,
slm ve sosyal hareketler kavramlaryla iliki halinde olduunu belirtmekte ve meseleyi
sosyolojik bir mesele olarak tehis etmektedir. Bu arada Krt hareketiyle ilgili tarihsel,
sosyolojik ve siyasi almalar kendi rnek incelemesinde bir araya getireceini dile
getirmektedir. Bal Trkiyedeki Krtler Arasndaki Etnik slm ve Milliyetilik olarak
belirlenmi ve antropolojik nitelii haiz modernist bir almann baka trl olmas
beklenemezdi. Yaln-Heckmann asndan bakldnda Marksist-Leninist bir ynlendirmeye

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

41

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
sahip Krt i Partisi (PKK) incelemenin grnmeyen merkezindeymi gibi bir izlenim
verebilir. Ona gre, Krtler arasnda etnik ilgilerle milliyeti tutumlar ve bir evrensellik
anlamnda slm birbirlerini kuruyor grnmektedirler. Biri milliyetilie dieriyse
fundamentalizme gndermede bulunuyor olduuna gre(Yaln-Heckmann, 1991:102-120)
herhalde milliyetilik daha ileri bir harekettir; nk Bat Avrupada ortaya kan milliyetilik
hareketiydi. O halde eyh Said Ayaklanmas, dini, kabilesel ve nasyonalist bir
ayaklanmayd.(Tapper, Heckmann 1991:14)
Yaln-Heckmannn eyh Said Ayaklanmas zelinden hareketle meseleye
antropolojik balamda ve politik sosyoloji zemininde yaklaarak adlandrmay etnik ve
milliyetilik temelli slm zerinden yapmasnda nl Krt antropolou Martin Van
Bruneissenin Aa, eyh, Devlet adl almas etkilidir. (Tapper, Heckmann 1991:14)
Uzmanlk alan Krtler olan bir antropolog olmasn, 1967 ylnda henz bir fizik
rencisiyken blgeye yapt bir ziyaret esnasnda Krdistan karsnda huuya kaplmasna
balayan Bruneissen,( Bruneissen, 2004:11) Krtlerin gemiten beri milli bir bilince sahip
olduklarn ne srer ve erken olduunu dnd bir tarih olarak da 17. yzyl alr.
Ahmed-i Hnnin Trkleri, Araplar ve Farslar itaati altna alacak bir Krt devleti hayaliyle
yaadn ona ait bir iir alntsyla temellendirmeye ve bylece Krt milli uurunun ok
nceleri ortaya km olduunu gstermeye alan Bruneissen, ( Bruneissen, 2004:390)
ada bir bak asyla eyh Said Ayaklanmasnn olumsuz neticesinin Krdistann
pasifize edilmesi gayretlerinin bir paras olduunu dile getirmektedir. ( Bruneissen,
2004:430) Bu antropolog, daha genel olarak Ehlisnnet vel-Cemat olarak bilinen slm
frkann ierisinden gelen Nakibendlik ve Kadrlik gibi tarikatlar da Krt milliyetilik
tarihinin ierisinden okumaya ve hatta Nakibend tarikat mensuplarnca tarikat
soyktnde nemli bir yer tutan eyh Hlid-i Baddyi de bir aama olarak grmeye
eilimli durmaktadr. ( Bruneissen, 2004:330-339) ***
Mesela Eb Hmid el-Gazl gibi tarihsel olarak olduka eski kalan Mslman
dnrlerin Krtler hakknda hatta szgelimi Trkler hakknda- yazdklarna vakf olsa,
Bruneissen acaba ne dnrd? Gazlnin kulland Arapa cmlenin Trke karl tam
da yledir:
Bir toplumsal tarz da (firkatn) mutluluun amacnn stn gelme, istila, adam
ldrme, krp geirme, yama yapma ve esirletirmede bulunduu fikrindedir. Bu,
bedevi Araplar, Krtler ve ahmaklarn ounluunun yoludur. (Gazali,

1986:178)
Daha naif bir okur, daha ileriki bir sayfada Trklerin de hi olmazsa ksmen dinsiz ve
eriatsz bir toplum olarak betimlendiklerini gstererek Gazlnin Miktl-Envr adl
eserine dair yeni bir balam yaratabilir.(Gazali, 1986:180) Yukardaki alntda ama,
Krtlerin ktlenmesi deildir. Ulusal bilin adna retilen sylemlerin maksatl
oluturularak meru grmelerin bile hesapl bir politikaya hizmet ettiine ilikin bir itiraz
yaratmaktr. Yoksa Gazlnin amac da metne bakan herkesin biraz anlayabilecei zereKrtleri veya Trkleri ktlemek deildir. Araplar da indirgedii halde Farslara olumsuz bir
yaktrmada bulunmayan Gazlnin saf bir yorumla bir Fars milliyetisi olduu sylenemez
mi? Bruineissenin okumalar benzer ekilde biraz maksatl veya hi deilse abartl gibi
grnmektedir.
rnek bir olay olarak eyh Said Ayaklanmasnn ikisi de ngilizce yazan iki Krt
antropolou tarafndan nasl almlandklarn yukardaki aktarmlarda grm olduk. Grece

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

42

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
daha kuramsal ve kavramsal bir tahlile gemeden nce sz konusu aktarmlarda Krtlerin,
temel meselesi Trkiyedeki Trklere ve daha kapsaml olarak da Mslman asla sahip
Ortadoulu dier tm halklara kendilerini ispat etmek zere onlarla mcadele olan bir etnik
ve milliyeti harekete tekabl ettikleri sylenebilir. Kabaca Krtler deerli ve incelenebilirdir;
nk onlar Trkleri, Araplar ve Farslar sevmemektedirler. Krtlerin Bat Avrupal veya
Kuzey Amerikallarla herhangi bir problemi yoktur. nk onlar kendilerinin
adalamasnn ve zgrlemesinin nndeki engelin bir ulusal ses yaratamama olduunun
ve bu durumun temel msebbibinin Batllar olmadklarn bilmektedirler. Krtlerin
Mslman grnmleri onlarn evrensel boyutlar olduu nispette aslnda bilinsel bir
evrimin daha az baskn bir aamasdr ve onlar ilerici bir halk olarak ounlukla yerel bir
mcadelede bulunmaktadrlar. Yani Krtlerin zgrlk ve bir ulus olma mcadelelerinin
evrensel bir anlam bulunmamaktadr. O halde szgelimi Trkiyedeki Krtlerin hayalleri
ancak Trkler, Araplar ve Farslarla snrldr ve sz konusu milletleri dnyadan aldnzda bu
etnik ve milliyeti hareketi yaratan nesnel bilincin bir varolu zemini kalmayacaktr. Eksik
okumalar ve snrlar belirlemeler, oryantalist okumann tipik birer zellii olarak Douyu
kurmann birer gstergesidir. Bylece Krtleri kuran veya Krt znesinin bilincini tarih ve
aidiyet bakmndan ekillendiren oryantalist bir literatr ve terminolojiden sz etmi oluyoruz.
Yaln-Hekmann ve Bruneissene baka nl Krt antropologlarn veya
oryantalistlerini de eklemek mmkndr. Daha aada gelecei zere, sz konusu yazarlarn
bizzat birer zne olarak tarihte kendilerini konumlandrma tarzlaryla nesneletirdikleri
Krtleri bilginin ana muhtevas olarak kurmalar arasndaki iliki ve Krtlerin bu tarihsel
kurulmayla edindikleri ilikinin mahiyeti nemli felsefi problemlere gebedir. imdilik bizi
burada ilgilendirdii kadaryla Krtlerin nasl varolduklarna dair bir disipliner balam,
adlandrma, yntem ve terminoloji sorunu mevcuttur. Antropolojik bir almann Krtler
zelindeki yerel ekonomik, politik, sosyolojik, tarihsel ve psikolojik verileri anlamlandrma
tarz bizzat sz edilen sosyal bilim dallarnn yntemlerine uygun olarak gerekletiriliyor
gibi deildir. Varolan bir insani varlk tarzn betimlemeyle onu analiz etme arasndaki hzl
geiler ve hemen eklemlenen ahlaki yarglar, szgelimi Yaln-Hekmann ve Bruinessen
rneinde ayrcalkl znel konumlar da ele vermektedir. Krtlerin memnun olmadklar bir
hayatn ve arzu ettikleri bir toplumsal varolu ieriinin politik mcadeleler serisi, sosyolojik
birer grnm ve Batllarn anladklar ekilde bir nc dnya modernlemesinden
hangisine tekabl ettii belli deildir.
Adlandrma ve yntem sorunu ile somut olarak kastettiimiz, son zamanlarda
Krtler veya Krt meselesi olarak seilen ve zellikle Krtenin aydnlanmac ulusal
bilinle rlmesinin muhtemel geliim evrelerine iarette bulunan adlandrmann ve bu
adlandrmaya kout srekli mazlum olmu memnuniyetsiz bir halk grnm sergilenmesi
ynteminin ama, kapsamllk, byk soru ve varsaylan ideal nokta bakmndan bilinsiz
grnmesidir. nk mesela zulm sz konusu olduunda insana uygun olmayan durumun
bir msebbibinin olmas gerektii ve ilgili msebbibe dair fazla dolaylamalarn bir noktaya
balanmas gerei genellikle ertelenmektedir.
Trkler bizzat Osmanllarn yneticileri olduklar iin onlar adna gemite icat
edilen mphem msebbipler slmn kelm olarak Hristiyanla benzetilmesini tavsiye eden
bir reeteyle sonland. Bilgi insanlar yerine siyasetle i ie aydnlar ordusu bu reeteyi
uygulamaya alt; fakat hala hangi szcn dilde ne anlama gelebileceine ilikin gereki
bir uzlam bile salanamad.(Gencer, 2012: 179-209) Sz konusu reete ie yaramaynca
Trklerle ilgili antropolojik almalarn erteleyebilecei bir mphemiyet de kalmad.
Krtlerin yaknlarndaki en gl ve daha iyi donanmlarla yola km bir rnek tecrbe

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

43

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
olarak Trklerin yaadklarna atfta bulunmamzn sebebi, bir Trkiye meselesi,
Osmanllarn k ya da Trk modernlemesi gibi adlandrmalarla incelenen insani
alanda Trke yazan znelerin, bilginin kayna, ierii, amac, yntemi ve yerellii
bakmndan hep sessiz kalm olmalardr. Bize gre bunun esas sebebi, onlara retilen
Trklkte iaret ettiimiz soru alanlarn gereksinim olarak ortaya karacak bir adlandrma ve
yntem tarznn mevcut olmaydr. slm yanl anladklar iin geri kalm ve adala
bir ekilde gei yapmalar gereken Trklerin tecrbesinden bir tane gelimi model kmad
ve imdi gelinen noktada demokratiklemeyle ilgili skntlardan sz edilerek bu defa Trklk
bilincinin nce kendisinden uzaklamas gerektii tlenmektedir. Mesela Murat Belge yz
yl nce yaam olsayd muhtemelen Trk milliyetiliini savunan aydnlardan birisi
olacakt; fakat imdi militarist milliyetiliki sulayarak yeni ertelemeleri mmkn klmaya
alan bir eletirmen aydn konumunda grnyor.(Belge, 2011:663-673) Bize gre bu
durum, bir eit acziyetten ok bilinli yntemden mahrum olula yakndan ilikilidir.
Trklerin yeniden yaratld ve tpk Krtler gibi elif blarnn bile alfabeye
dntrld bir srete, onlar ile geerli bilgi arasndaki ilikinin nitelii yeterince
toplumsallaacak tarzda soruturulmad. Gnmzde tpa tp ayn olmamakla beraber benzer
bir sorun Krtler iin varittir. Trkler iin kt ve geri olan bir milliyetilik, Krtler iin iyi
ve ileri olmaktadr. Bunu gvenceleyen bilgi lt ve bilin zemini nedir? Krtlerin zulm
grm ve gryor olmalar sz konusu bilginin lt ve zeminini veriyorsa burada varolan
veya icra edilen biliim deildir; baka bir eydir. Nitekim felsefeci veya tarihi Krtlerin
deil, ancak edebiyat ve politikac Krtlerin varolduu bir zamanda yayoruz. Byle bir
adlandrma ve yntem ile gelecek hazr terminoloji sayesinde asl itiraz edilmesi muhtemel
insani varolu alanlarnn da balamadan bitirilmesi olasl vardr. Baka kavramlar gibi
milliyetilik, zulm ve demokrasi de iyi ve kt olmadan nce sadece vardr ve onlarn
ilkin varolmalar zerinden, sonra ise, ie yararlklarna balanan bir iyilik bakmndan
soruturulmalar veya icra edilmeleri akla uygundur. Bu bak asyla yaklaldnda,
Krtleri Krtler olarak yeniden yaratan bilginin bizzat Krtler ile ilikisinin mahiyeti
olduka mphem ve zeminsizdir. Mphemiyet ve zeminsizlik giderildikten sonra
milliyetilik veya demokratlk olarak adlandrlm ne varsa bir fayda salayabilir.
zel bir balam da Trkede Krtler hakknda mstakil olarak kaleme alnm
metinlerle ilgili olmaldr. Krtlere ilikin Trke kaleme alnan eserlerin pek ou, politik
balamlardan hareket eden ve akademik bir yntemden ziyade biraz okuma ve biraz da gezigzleme dayanan eserler olup, yazarlarnda bizzat yanlarna giderek Krtleri grdm, imdi
dorular yazyorum; benden renin ifadesinde karln bulabilen bir koullanma
mevcuttur. Diyarbakrda, Mardinde veya Hakkride birka hafta veya ay geirince bizzat
Krtlerin bile anlayamadklar nemli sorunlar onlar tarafndan anlalmakta ve hemen
reetelerden sz edilmektedir. Hele de Hasan Cemal rneinde olduu gibi gerilla olarak
kavranan ve ounlukla Arjantinli doktor ve Marksist politikac Ernesto Che Guevara ile
Kbann efsanevi lideri Fidel Castronun askerlerine benzetilen savalarla da dalarda
birka fotoraf ektirildiinde, Krt meselesindeki yetkinlik yeterince ispat edilmi
olmaktadr.(Cemal, 2003; Cemal, 2014) Bunun gibi akademisyen elinden kma ve tepkisel
tarih yazmn benimseyen baz eserler de mevcuttur. Mehmet Bayraktarn Krtlere ilikin
aratrmas byle bir tarzda kaleme alnmtr.(Bayraktar, 2011) Birincisi, Krtlerin
gazetecilikten gelen bir tecrbeyle yeterince disipliner anlalabileceini, ikincisi ise, baka
bir alandaki birikimin rahatlkla yanstlabileceini varsayarak herhangi bir adlandrma ve
yntem tartmasna gerek duymakszn; stelik Krtlere dair bilginin bizzat nesnesiyle
ilikisinin mahiyetini bsbtn gz ard ederek fikir veren eserler kaleme alabilmilerdir. Bir

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

44

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
de kukusuz siyasi veya sosyal nitelikte propaganda eserleri veya yazlar vardr. Bu
rneklerin hibiri dnlerek kararlatrlm bir adlandrma, yntem ve terminolojiye
dayanmakta deildir.** Bu durumda sorulabilecek en uygun soru udur: Krtlerin veya
onlarla ilgilenenlerin bilgiden anladklarnn karl nedir? Bilim ve bilimsellik, Krte
tarih yazm iin gerek bir ihtiya mdr?
2. Krtler: Antropoloji mi Sosyal Bilimler mi?
Meksika asll Amerikal kdemli bir antropolog olarak Renato Rosaldo, bir makale
aratrmasnda, kltrel almalarn sahiplerini, znelerini ve nesnelerini ele almaktadr.
Rosaldonun anlatmna gre, kltrel almalar antropolojinin ierisinden domu yeni bir
sahadr ve Amerikan almalar gibi gerek anlamda bir disipliner aratrma alan deildir.
(Rosaldo, 1994:525)
Rosaldo, kendini tamamlayamam entelektel hareketlerin lisansst eitim
rencileri tarafndan incelendii bir saha olarak gelien kltrel almalarda iki nemli
vakann bulunduunu belirtmektedir. Birincisi, soykt asndan bakldnda, sz konusu
alanda incelenen insan varolularnn tarihe aidiyetleriyle ilgili bir mphemiyet vardr. nk
burada sembolik bir balangla anlaml klnan tarihin aratrlan insan problemiyle ilikisi
bulanktr. Bylelikle aslnda uydurulmu bir tarih ve insan varoluu zerinden anlamlandrma
giriiminde bulunulmaktadr. kincisi, kltrel almalarn kapsam, yntemi ve literatryle
ilgilidir. Fransz yazar Michel Foucaultya yaslanan bir saha olarak, Raymond Williams, E. P.
Thompson ve Antonio Gramsci gibi fikri olarak kltrel Marksizme mensup ve politik
ekonomi ve kltr kavramyla g arasndaki ilikilere younlam bir akademisyenler
topluluu tarafndan balatlmtr. Toplumsal cinsiyet, rk ve cinsellikle ilgili
(sexuality) gibi Feminizm balamnda anlaml eletirel kavramlarn da eklenmesiyle
beraber kltrel almalarda nemli felsefi sorular sakl kald. Bu alan, tek tip bir toplum
kurgusuna ve zulme kardr. Fakat zulmn hangi toplumsal temellere nasl yaslanarak
varolduu ile taraflar aras anlamann muhtemel sosyal zeminlerine ilikin somut bir tahlil
eksiktir. Btn su, beyaz insann hkmranlna atldnda detayl ve ie yarar bir eletiri
yaplm olmamaktadr.(Rosaldo, 1994:525-526) lgin olmayan bir tarzda yerelliklere gre
beyaz insann iinin farkl doldurulduunu da gz ard etmemek gereklidir.
Rosaldonun antropolojik tahlilleri Krtlere ilikin yaratlan akademik bilgi
ieriklerinin niteliklerini belirlemek bakmndan nemlidir. Burada bizim Krtler balamnda
sz konusu ettiimiz epistemolojik durum mesela slm, Araplar ve Trkler hakknda
yaratlan bilgi ierikleri iin de geerlidir. Rosaldo asndan bakldnda Amerikan bilimleri
gelimi bir toplumun vaka halinde olan veya muhtemel sorun balklaryla
ilgilenmekteyken, antropolojinin bir evrim aamasnda ortaya kan kltrel almalar, henz
gelimemi toplumsal hareketlerin sembolik tarih ierisindeki durumlaryla ilgilenmektedir.
Yani mesela sosyoloji, tarih ve felsefede rtk olarak varsaylm belirli bir tarih ve aktellik
kavramlar, kltrel almalarn nesnelerinden mahrum edilmektedir. Edward W. Saidin
Antropolojinin Muhataplar bal altnda sistematik bir problem olarak ele ald
tekilerin bilgisi meselesi, gerek sosyal bilimlere yeterince temas edememenin yan sra
onlara ilikin bir epistemolojinin detaylar hakknda yeni parametreler yaratmaktadr. Zira
Saide gre Doulular ve zel olarak Ortadoulular hakknda retilmi bilgiler, hem ikinci
dereceden bilgilerdir ve hem de onlarn almalar gereken politik ierikleri dikte eden bir
ileyie sahiptirler. Haklarnda bilgi retilen insanlarn birer dilsiz yaratk gibi dile tanrken
bakalar tarafndan kendi karlarna gre yeniden yaratldklar ve yaratclarn dnyadan

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

45

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
kopamadklar bir ileyiten sz ediyoruz. Bu durum, antropolojinin muhataplarnn
edilgenletirildii ve epistemolojinin dolayl lt klndklar bir iliki biimini ele
vermektedir.(Said, 2000:69-86)
Krtler hakknda yaratlm anlatlarn modern Bat tecrbesini mmkn her insani
tarih iin geerli kldn hatrlamak lzumludur. Sosyal bilimlerin iinden antropoloji ve
onun snrlar iinden de kltrel almalarn bir sorunu olarak alabileceimiz Krtlerin
temsil edildikleri bilgiyle ilikilerinin mahiyeti gerek bir disipliner merakn yaratt sreler
tarafndan belirlenmemektedir. Krtler hakknda retilen bilgilerin niteliinin biraz kkrtc
bir zelletirmeyle belgeselletirme pratiklerine denk decek ekilde bilgiler olmas
nemlidir. nk Krtlere ilikin bilgiler, hem Krtleri yeniden kurmakta ve hem de onlarn
aktel varolularna deer maniplasyonlar bakmndan yansmaktadr. Dnyay Avrupa
merkezli varsayarak yaratlan bir bilgilendirme tarznn nc dnyadaki egemenlii salt
speklatif bir mesele olmasa da,(Dirlik, 2000:26-30) Krtlerin, maruz kaldklar bir
bilgilendirme faaliyetini, tartma imknlarndan mahrum bir toplumsal varolu koullarnda
kabullendiklerini saptamak durumundayz. Daha nce Mslman toplumlar ve Osmanllarn
mirass Trkiye Trkleri asndan da durum farkl deildi ve hatta onlar iin de durum hala
ayndr.(zdemir, 2014:108-109) Rosaldo, dolayl olarak, antropolojiye eklemlenmi kltrel
almalarn etnik almalardan ok farkl olmadn; fakat okkltrclkten istifade eden
ve belki Mary Louise Prattn temas blgeleri (contact zones) olarak isimlendirdii
kuramsal yapy da gzard etmeyen gen uzmanlarn nezaket kurallarna riayet eden bir
koullanmayla davrandklarn belirtmektedir.(Rosaldo, 1994:527) Burada nezaket tekine
akademik davranmann zel bir nitelii olarak kavranmaktadr.
Yukarda rnek bir tahlil balam olarak andmz eyh Said Ayaklanmasna
ilikin epistemolojik durumu incelemek faydal olabilir. Krt milliyetiliinin kkenleri ve
tarihi zerine grece erken dnemde antropolojik bir alma yapm olan Wadie Jwaideh, sz
konusu ayaklanmann slm ve gericilikle ilikilendirilmesinin Trkiye Cumhuriyeti
hkmetine yarad ve onlarn isyandaki milliyeti zellii kmseme ve gz ard
etmelerinin manidar olduu yorumunda bulunmaktadr. Jwaideh, farkl antropologlarn
meseleye ilikin eitli tehislerini ve tahlillerini aktarmakta ve ayaklanmann eriat eyh
Saidden ziyade milliyeti eyh Said figrne yakn durduunu gstermeye
almaktadr.(Jwaideh, 1999:403-409) Jwaidehin anlam tarzndan kan neticeye gre,
ncelikle slm ile ilikilendirilme gerici ve olumsuz bir eydir ve ikinci olarak milliyetilikle
ilikilendirilme olmadnda Krtlere zulmetmi Trklerin ekmeine ya srlm olacaktr.
Krtler iin byle bir ikilemde kalmak nasl bir epistemolojik durumun paras olmak
demektir? Hemen fark edilemeyen hangi taahhtler ve tehditler Krtler hakknda retilen
bilgiye elik etmektedir? Bilginin byle fazla hesap iktidar merkezlerine gre
yaplandrlmas, aslnda salt bilgiyle ilgili bir endienin bulunmadn ve hatta mesela sosyal
bilimlerde grlen biraz zerk bilginin burada hibir zaman nemli olmadn gstermez mi?
Zira slm ile gericilik arasnda kurulmu doru orant ve milliyetilik ile zulm arasnda
kurulmu ters orant, bilginin yaratlmasnn varlk artlarn belirlemektedir. Burada bilginin
znesi olan Batl epistemolojinin, meselenin neresinde yer ald genellikle
yakalanamamaktadr. Jwaidehin meseleyi Krtlere eklenmesi lzumlu bir milliyetilik
bilinci zerinden okumak istemesi veya istememesi okurun dikkat etmeyecei bir detaydr.
Kendileri hakknda retilmi bilgilerle aralarndaki iliki bu ekilde olan Krtlerin herhangi
bir bilgi etkinliinin esas sorunu, amac veya ierii olmalar beklenebilir mi? Kukusuz bu
soruda bir indirgemecilik bulmak mmkndr; fakat sorunun indirgedii kadar bir detay
deifre ettii de gz ard edilemez. Antropolojinin muhataplar kavramsallatrmasndaki

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

46

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
durum ve etnik ya da kltrel almalarn szgelimi Amerikan almalarna nispetle stats
gibi hkmler Krtler hakknda yaratlan bilgi balamlar iin geerlidir.
3. Krt Sorununun Toplumsal Nitelii ve Bilin Meselesi
Zazalarn alglaryla ilgilendii belli olan bir internet sitesi, 2009 ylnda Trkiyede
yasakl gazeteci/analist Wladimir Van Wilgenburgun kaleminden kma kkrtc bir yazy
Trkeye evirerek yaynlad. Trke evirinin bal, Ankara Krtleri Blmek in Zaza
Milliyetiliini Tevik mi Ediyor? eklindeydi. Wilgenburga gre, Trkiye Cumhuriyeti
hkmeti, Krt milliyetiliinin veya Krtlk bilincinin zafiyete uratlmas iin Zazalar
Krt olmadklarna ikna etmek iin alyordu. Snni Zazalarn Krt olmadklarna ilikin bir
propagandann peindeki Ankarann asl ilgilendii ey, Krt hareketini zayflatmakt. Milli
stihbarat Tekilat ile Zaza milliyetilii arasnda kurulan irtibatn Krt milliyetiliiyle
ilikilendirilme tarz ve bunun zamanlamas dikkat ekicidir.(Wilgenburg, 2014)
Yabanc bir gazeteci ve analistin Krt hareketi konusundaki hrsl tutumu ve onun
Trkiyede varlnn yasaklanmas nemli bir detay olmakla beraber bizim iin ncelikli
olan, Trkiyenin resmi merkeziyle milliyeti Krtler arasnda var olduu kabul edilen
propaganda yardr. Alevi Zazalarn ve Krtlerin deil de zellikle Snni Zazalarn tevik
edildiini ne sren Wilgenburgun yazsnn da antropolojik veya politik bir propaganda
niteliine sahip olduu bellidir. Fakat onun ima ettii taraflarn ve olgusal hakikat durumunun
Krtler zelinde nasl bir anlam bulunmaktadr? Gazeteci Ruen akrn bir ke yazsna
baklrsa bu sorunun cevab, yle veya byle siyasal bir koullanmay gerektirmektedir ve
zm sreci veya bar sreci olarak adlandrlan bir anlama bile siyasallklarn
merkezde bulunmasna gre demokrasiye uygun ya da aykr bulunacaktr. (akr, 2014)
Daha ak olarak, Trkiyede Krt sorunu, bizzat Krtlerin bile propagandalar zerinden
anlam edindikleri ve her siyasal tarzn kendi kar hesaplar iin grece biraz veya ok
kulland bir toplumsal sorundur. Krtler ile sol dnce arasnda grlen dnsel veya
taktiksel yaknlama, daha nce Kemalizm ile yaknlam sol dnce asndan retici bir
gelimedir. Bizim amzdan ise, alglarn gerek yaamla iliki veya bizzat artlarndan ve
ieriinden emin olunmu bir bilgi ile ilikiden ziyade bu denli propaganda ve siyasal hesap
zerinden
ileyen
bir
denklemden
edinilmesi
meselenin
sahiciliini
unutturmaktadr.(zdemir, 2014)
Kukusuz Krt sorunu, Trkiyedeki Krt hareketi olarak kabul edilen Krt i
Partisi (PKK) balamndan ibaret deildir ve Krtlerin byk bir yeknu da siyasal olarak
Krt milliyetisi deildir. Ne var ki, Krt milliyetiliinin laik veya tamamen Batllamac ve
bazen bizzat Krtlerin bir ksmn dlayc bir icraatla bile olsa varln kresel lekte
gstermi olduunu ve genellikle Krtlerin temsilcisi gibi igrdn teslim etmek
gereklidir. Trkiye Cumhuriyeti hkmetlerinin son zamanlarda sz konusu hareketle
kurduu ve hukuki bir erevede yrtt mzakere sreci bunu kantlayan bir veridir.
Bylelikle Krtler denildiinde ounlukla Krt i Partisi (PKK) balamnn kastedildii
ortaya kmaktadr. Kendini daha ncelikli bir kavram veya din olarak slm zerinden
tanmlayan Krtlerin sayca veya etkinlik bakmndan ok olmalar, onlarn kresel dzeyde
Krtlerin ierisinde kabul edilmelerini salamamtr. Modern Trkiye Cumhuriyetini
kuran Trk milliyetilik ve ulusal hareketinin yaad tecrbenin biraz farknda yol almaya
alan Krtlerin kendi akbetleri bakmndan heyecanl olduklarn da eklemek gereklidir.
Bu heyecan onlarn ounlukla henz ergin seviyesinde davranmalarn da inta ettirmektedir.
Gezi Park eylemleri srasndaki oturakl sessizliklerinin aksine Kobane eylemlerinde
meseleye fazla angaje olmalar sz konusu olgunlamamln belirtisi olarak alnmaldr. Bir

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

47

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
taraftan byle tecrbesiz ve bilinsiz davranabilen Krt hareketi, bir taraftan da mesela oy
vermek sz konusu olduunda Trkiyedeki en bilinli siyasi semen olarak
rgtlenebilmekte ve dier taraftan da farkl siyasal ve sosyal hesaplarn zerinden
gerekletii edilgen bir tema olabilmektedir. ok fazla iliki, kavram ve denge deikeni,
Krt sorununa dair toplumsal durumun nitelii ile bilinlenme arasndaki mnasebetin
tahlilini zorlatrmaktadr. Genelde bu meselenin gelime evreleri arasnda geerli bir
mantn icat edilemeyii veya bulunamay, Krt sorununun bazen sanal bir sorunmu gibi
dnlebilmesine de olanak vermektedir. Zira Krt olmakla zulme uramak arasndaki
irtibatn keskinlii, zerine bu denli hesap yaplan ve srekli alglaryla oynanan bir Krt
siyasallyla buluturulamamaktadr.
Samer Siyasal ve Sosyal Aratrmalar Merkezi, Semenlerin Toplumsal Profili ve
Siyasal Eilimleri: Snf, Toplumsal Cinsiyet, Etnisite, Din, deoloji ve Gezi Olaylar balkl
bir anket ve sosyal analiz metni yaynlamtr. Hacimli saylabilecek metnin mimar Ko
niversitesinden bir retim yesidir. Aratrmann kulland terminoloji ve yntem, metnin
balndan anlalabilmekte ve postkolonyalizm balamnda yaklaldnda, ankete
katlanlarn cevaplar nasl olursa olsun belirli bir sonuca ynlendirici bir kvamdadr. stanbul
ve zmirdeki toplumsal ve siyasal pozisyonlar hakknda fikir veren ve merkeze insanlarn
ekonomik durumlar, slm ve laiklik arasndaki seimleri ve Gezi Park olaylarna ilikin
yorumlarn yerletiren aratrmaya gre, mesela dar gelirli olmayla slm tercih edi
arasnda bir yaknlk vardr ve Krtler, slm deil laiklii tercih etmektedirler. (SAMER,
2014) )Bu almann siyasal kimlikler zerinden sosyal durumlar belirlemesi bir tutarllk
yaratt lde Krtlerin belirli bir siyasal pozisyonla birebir rttrlmesi, olgunun
tketimi konusunda geerliliin eksik kalmasna yol amaktadr. rnek bir aratrma olarak
burada andmz sz konusu aratrmadan da anlayabildiimiz kadaryla, metinleri yaratan
tarihsel alg koullarnda bile Krtler, belirli bir siyasal ve sosyal pozisyonla eitlenmilerdir.
O halde acaba Krt sorununun toplumsal nitelii ve Krt bilinci iin merkezi lt
milliyetilik olarak m alnmaldr? Bu da meseleyi yine ayn gerici-ilerici dikatomisine
hapsetmeyecek midir? Tam olarak byle deildir; nk tarihsel gemiin bir dikatomi
etrafndaki rlnden deil, gncel bir koullanma tarzndan sz ediyoruz.
Krt sorununa felsefi bir taleple bakldnda, baz kavramlar olmakszn sorun
hakknda konumann mmkn olmad grlmektedir. Trkler, milliyetilik, zulm, ulusal
bilin, sol, demokrasi ve devlet kavramlar olmakszn Krtlere ilikin bir cmle kurmak
imknsz gibidir. Yaaylar eitli toplumsal grnrlk talepleri tarafndan belirlenen ve
siyasal pozisyonlar daha az Krtler ierisinde grlebilen dindar Mslman Krtlerin
bilinci bize gre daha fazla zerktir; nk denklemde grece clz bir yer kaplamaktadrlar.
izdiiniz haritalarda grnmesini istemediiniz detaylar veya baz ana unsurlar yok
ettiinizde meselenin kavramsal veya ematik dzeyi onun hakikati olarak grnr olur. Krt
sorunu, zellikle Trkiyede, Trkler ile Krtler arasndaki bir sorun olarak alglanmaktadr
ve laiklerin nemli bir ksm ile solcular ve Alevilerin nemli bir kesimi Krtlerin
yanndadr. Birbirine sahip kmann veya meselenin belirli bir tarzda rlmesinin taraflarca
yeterince belirgin ltleri bulunmamaktadr. Fakat siyasal ibirliklerinde pazarlklarn
genellikle ikna edici detaylara sahip olduunu dnebiliriz. Bu bakmdan daha nce
Krtlerin ulusal bilin tarihlerine eklemlenen milliyetilik ile slm arasndaki dikatomi
nemli bir ilev grmektedir. slm her anldnda Trk devletinin, zulmn ve gericiliin;
Krt milliyetilii her anldnda da zgrlk, demokrasi, Krtlk ve ilericiliin elik ettii
keskin armlarn meydana geldii teslim edilmek durumundadr. Szgelimi slm veya
Mslmanlk Trk tarafnn istismar ettii bir ara olmaktan kurtarlacaksa Krtlk ulusal

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

48

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
bilincine hizmet eden bir kltrel sylem haline dntrlmek durumundadr. Buna gre,
Trk devletinin istismar ettii slm ile Ortadouda laiklie kar rgtlenen iktidar slm
(siyasal slm) son derece yanltr ve Krtlerin bunlardan uzak durarak aslna dndrlm
kltrel slma yakn durmalar gerekmektedir.(Amed, 2014)
Krt sorununda bilin kavram son derece karmak bir denklemde ve fazla bir
manevra kabiliyeti olmakszn vardr. Yukardan beri betimlediimiz toplumsal durumun
ierisinde varolan bir bilinlilik tarznn kendi niyetliliini ne denli temellendirebiliriz? Bizim
iin tayin edici olan, alglaryla bu kadar fazla oynanan insanlarn kendi gerek tecrbeleriyle
aralarnda kurabildikleri sahici anlamlarn bilinliliin neresinde yer alddr. Krt sorununun
antropolojik nitelikte olmayan bir sosyal bilimin esas balam olmay, sz konusu
anlamlarla bilinlilik arasnda kurulmu bir ilikinin detaylarn ele verecek kavramlarn
bulunuunu zorlatrmaktadr. Kavramsal alkanlklar zihinsel dzeyleri genellikle derin
llerde belirlemektedir. Yine de sahici anlamlarn bilinlilikteki yeri iin bir saptamada
bulunmamz lzumludur. Belki Abdullah calann yaymlanm bir yazsndan ilham
alnabilir. Ona gre, Ortadou uygarlk tarihi, uygarlk sisteminden dlanan tm toplumsal
unsurlara kar bir kardevrim olarak yorumlanabilir. Byle bir kardevrimi insanlar iin
anlaml klacak ey, sosyalizm, liberalizm, Mslmanlk ve Hristiyanlk gibi adlandrmalar
ile deil, asl olanlar temelinde, yani ahlaki, politik ve demokratik toplum temelinde
bulunabilir. calan yazsnda, kendi kurduu doru varolu tarzn gerekelendirmek zere
Ortadou zelinde yeni bir tarihsel anlatya girimektedir. (calan, 2014)Burada dikkat eken
ve iimizi grebilecek detay, uygarlk sistemi zerinden somutlatrlan toplumsal ilikide
grnr klnan dlanma duygusudur. calann yazsnn gerek hayatla bulutuu ve
kendini merulatrd yer burasdr. Yine de dlama, bir tepkisel durum iin gereke
niteliinde alnabilir gibidir. Fakat znesi, tarihi, talebi ve sonu belli olmayan; sadece nesnesi
belli olan bir szck olarak dlama ya da dlanma, Krt bilincini zel bir kavram
vasfnda gelitirmektedir.
Sonu
Bu yazda, Krtlerin kavramsal ve bilimsel bir lekte Krtler olarak almlannn yaratt
aktel sorunlar zerinde duruldu. Tarih veya felsefe evreninin ada normlarna gre sz
konusu normlar kullanm tarzndan ve ieriinden elde edilmektedir- bir adlandrma ve
yntem sorunundan sz edildi ve Krtler ile Krtler hakknda retilmi bilgi arasndaki
ilikinin mahiyeti incelenmeye alld. Milliyetilik ve ulusal bilin ile slm arasnda
blnm ve eitli dolaylamalar eklenmi oryantalist okumann Krtleri, tarihin, felsefenin
ve zel olarak bilim kavram altnda allm bilgi erevelerinin dnda konumlandrdna
yer verildi. Bu arada Krtler etrafnda gelien toplumsal durum ve bilinlilik halinin,
profesyonel bir bilimden ziyade dengeleri gzeten bir propaganda aritmetiinden beslendii
aklkla betimlendi. lk elde Krtler ile bilimsel bilgi arasnda aktel koullarda bir
alveriin tek tarafl bir ihtiya olduu anlalm bulunmaktadr. Oryantalizmi nc
dnyann bir eit bilimsel bilgisi olarak yaratanlar asndan sz konusu bilgi bir ihtiyatr ki
retilmektedir. Fakat Krtler asndan bilgi henz gerek bir ihtiya deildir. Krtler
asndan henz propaganda ve alg operasyonlar dzeyinde bir toplumsal varoluun sz
konusu olduu sylenebilir. Kald ki Trkiye zelindeki sosyal durumdan anlalabildiine
gre, Krtler asndan bilginin pratik karl ounlukla siyasal dzeydedir ve
gndermeleri karmaktr.
Balangc ve sonu, amac ve yntemi, sorunlar ve zmleri belli ve zerk bir
tasarm olarak bir eit tarih yazm ne Krtler iin, ne de Krtler iin sz konusudur.

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

49

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
Sembolik bir balangca ve aktellie balanm Krt varoluunun tarihin konusu
olamayaca bellidir. Krt bilincinin bir eit tarih felsefesi olarak tarih yazmna elverili
olmaynn yan sra kendi zerklii hakknda herhangi bir problem retemeyii, ayrca
Avrupa merkezli bir kendini okumann srekliliine ramen epistemolojiye ilikin herhangi
bir literatrn bulunmay, felsefenin de Krtler ile ilgilenemeyeceini gstermektedir.
Dahas sosyal bilimlerle metodolojik ve epistemolojik balamlarda genellikle farkllaan
antropolojinin ierisinden etnik almalar veya kltrel almalar bakmndan dile ve metne
tanan Krtler asndan karlatklar bilgi karsnda etkin bir konumlantan sz edilemez.
Krtlerin durumu, kendilerinden nce benzer bir yazgy paylaan dier Ortadou ve
Uzakdou halklarndan farkl deildir. Trkler, Araplar, Farslar ve Hintliler de tarih, felsefe
veya sosyal bilimlerin gerek bir sorunu olabilecek nitelikte bir sosyolojiye hibir zaman
sahip olamadlar. Sz konusu milletlerden evrensel bir filozofun, dnrn veya sosyal
bilimcinin kmay byle bir toplumsal hareketlilik tarznda anlalabilirdir. Bu, onlarn ve
Krtlerin nasl varolduklarna ilikin betimsel bir yorum ve grece bir tahlildir. yi ve
ktlk kararlatrlm ahlaki bir bilgi deildir. Oryantalizmin etkin bir epistemoloji
yaratt toplumlar asndan znenin tarihin neresinde ve nasl varolduu, dncenin hangi
pratiklerle nasl kesitii ve gerek tecrbenin ne tr ihtiya parametrelerini ne ekilde rettii
kavranlamaz. Byle bir kavraytan yoksunluk ile de tarih ve felsefe balamlar yaratlamaz.
Tarih ve felsefe yoksa retilmi bilgiyle ilikinin mahiyeti hem edilgendir hem de
bilinsizlikle geliir. Akas toplumsallama tarz bir taciz veya kuatlmlkla mmkn
olan toplumlarn byle bir yazgda varolmalar, bir aalama veya olumsuzlama zemini de
vermemelidir; nk bir eyin nce varolup olmad ve varsa ikinci olarak nasl
varolduuyla ilgilenerek yetinilmesi bilimsel bir faaliyet olarak anlalmaldr.
Krtlerin toplumsal varolular ve toplumsallama tarzlar, adlandrma ve yntem,
tehis ve sorunlatrma bakmndan tartmaya ak bir nitelik tamaktadr. Adlandrma,
yntem ve terminoloji oryantalist bir balamn verili tecrbeye yedirilmesiyle gereklemekte
ve bu durum, bizzat Krtlerin yaratlm Krtlere benzeyip benzemediiyle ilgili bir
tartmay da felsefi veya tarihsel meraktan uzaklatrp meru olmayan politik taraflardan
birine yaknlatrmaktadr. Bu denli siyasal, tarih ve gerek tecrbeden kopuk ve
propagandaya elverili bir varolu biiminde ancak anlk kavraylar ve niyetliliklere angaje
yorumlar mmkn olabilecektir. Krtler asndan byle bir dnyada varolmann da getirecei
avantajl toplumsal gelimeler gz ard edilemez; fakat bizzat modern olan bir milliyetilik
kavramnn bir ulusal bilin yaratarak hem modern ncesinden kopuun salanmas hem de
szgelimi kresellemenin parametrelerini ok geriden izleyecek bir tarihin kabullenilmesi
yeterince olumlu ve uzun vadede tatmin edici grnmemektedir.
* Yrd. Do. Dr., zmir Ktip elebi niversitesi Sosyal ve Beeri Bilimler Fakltesi
Felsefe Blm retim yesi, muhammetozdemir2012@gmail.com.
** Buna Abdullah calann eserleri de dhilmi gibi grnmektedir. Zira sz konusu eserler siyasi ve
sosyal propaganda trnden eserlerdir. Bu arada kukusuz meselenin bizzat taraf olarak kaleme alnm
eserlerin bilginin temel malzemesi niteliinde igrdn gz ard etmemek lzumludur. calann eserleri,
temel bir siyasi aktrn elinden kma metinler olarak daima kymetlidir.
***Bruinessen, bir yazarn tehisi zerinden Hlid-i Baddnin, mritleri
tarafndan Peygamber olarak grlen ve Allahtan vahiy aldna inanlan birisi olduunu

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

50

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
aktarmaktadr. Trkiyeden bizim karlatmz rnek mritlerin hibiri bu dncede
deildi. ki antropoloun da slmn muhtevasna ynelik eksik bilgilerinin veya Hristiyan
teolojiyi slma fazla uygulamalarnn byle bir yorumla neticelendii dnlebilir. Bkz.
A.mlf., a.g.e., s. 333.
KAYNAKA
-

AMED, Hayri, ktidar slamna Kar Kltrel slam, zgr Gndem, (29.08.2014)
BAYRAKTAR, Mehmet, Krtler Trklerin Nesi Oluyor?, Kelam Yaynlar, 2011,
stanbul.
BELGE, Murat, Militarist Modernleme, letiim Yaynlar, 2011, stanbul.
BRUINESSEN, Martin Van, Aa, eyh, Devlet; ev.: Banu Yalkut, letiim Yaynlar,
3. Bask, 2004, stanbul.
CEMAL, Hasan, zm Srecinde Krdistan Gnlkleri, Everest Yaynlar, 2014,
stanbul.
CEMAL, Hasan, Krtler, Doan Kitap, 2003, stanbul.
CORONIL, Fernando, Elephants in the Americas? Latin American Postcolonial
Studies and Global Decolonization, Coloniality At Large, Duke University Press.
2008.
AKIR, Ruen, Krt Milliyetileri Trk Demokratlara hanet mi Ediyor?, Vatan
Gazetesi, (02.05.2014)
DRLK, Arif, Is There History after Eurocentrism? Globalism, Postcolonialism, and
the Disavowal of History, History After The Three Worlds iinde, ed.: Arif Dirlik,
Vinay Bahl, Peter Gran, Rowman & Littlefield Publishers, 2000, New York.
GAZL, Miktl-Envr ve Misftl-Esrr; thk: Abdlaziz zzddn Es-Seyrevn,
Aleml-Ktb, 1408/1986, Beyrut.
GENCER, Bedri, slmda Modernleme 1839-1939, DouBat Yaynlar, 2. Bask,
2012, Ankara.
JWAIDEH, Wadie, Krt Milliyetiliinin Tarihi; ev.: smail ekem, Alper Duman,
letiim Yaynlar, 2. Bask, 1999, stanbul.
MISHRA, Vijay, HODGE, Bob, What was Postcolonialism?, New Literary History,
Vol. 36, No: 3, Critical and Historical Essays, Summer 2005, s. 375-402.
MORAA, Mabel, DUSSEL, Enrique, JUREGUI, Carlos A. (Ed.), Coloniality At
Large, Duke University Press, 2008, Durham&London.
CALAN, Abdullah, Ortadou Toplumunda Bunalm ve Sorunlar -VIII-, zgr
Gndem, (02.08.2014)
ZDEMR, Muhammet, Trkiyede Mslman Dindarlarn Maruz Kald Dlama
zerinden Aa kan Hak atmalar, Mtefekkir Aksaray niversitesi slami
limler Fakltesi Dergisi, Yl 1, Say: 1, Bahar 2014, s. 103-128, Aksaray.
ZDEMR, Muhammet, HDP ile Halk Cephesi Arasnda stanbulda Gerekleen
Anlamazln Dndrdkleri, www.gencufuk.com (02.08.2014)
ROSALDO, Renato, Whose Cultural Studies?, American Anthropologist, New
Series, Vol. 96, No: 3, September 1994, s. 524-529.
SAD, Edward W., K Ruhu; ev: Tuncay Birkan, Metis Yaynlar, 2000, stanbul.
SAMER Siyasal ve Sosyal Aratrmalar Merkezi, https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&uact=8&ved=0CCkQFjAC&url
=http%3A%2F%2Fwww.ssamer.com%2FUserFiles%2F277128Bas%25C4%25B1n.d
ocx&ei=MyaEVOjyGYXoywP8xILwDg&usg=AFQjCNHSRzBEGeKO7lI3T6pm47Hk-XXeg (07.12.2014)

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

51

ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )

===================================================================
- TAPPER, Richard, Introduction, Islam in Modern Turkey, ed.: Richard Tapper, I. B.
Tauris & Co Ltd Publishers, 1991, s. 102-120, London & New York.
- WILGENBURG, Wladimir Van, Ankara Krtleri Blmek in Zaza Milliyetiliini
Tevik mi Ediyor?; ev.: Nusret Aydn, www.zazaki.net/haber/ankara-kurtleribolmek-icin-zaza-milliyetciligini-tesvik-mi-ediyor-280.htm (06.12.2014)
- YALIN-HECKMANN, Lle, Ethnic Islam and Nationalism Among the Kurds in
Turkey, Islam in Modern Turkey, ed.: Richard Tapper, I. B. Tauris & Co Ltd
Publishers, 1991, s. 102-120, London & New York.

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 )

52