Mali Tablolar Analizi

1. Mali Analiz Kavram

Muhasebenin tanm ve fonksiyonlar hatrlanacak olursa, analiz etme fonksiyonunun
muhasebenin taraflarna bilgi salamada nemli bir admdr. Muhasebeyi bir
iletmenin iktisadi faaliyetlerine ilikin finansal bilgileri lmek ve eitli kiilere bu
finansal bilgileri raporlamak gayesiyle kullanlan bir sre1 olarak tanmlayacak

olursak, tanmn ikinci blmndeki raporlama fonksiyonu sadece zet bir bilgiden
ibaret deildir, bu bilgi analiz edilmi ve yorumlanm bir bilgidir diyebiliriz.
Muhasebenin taraflarn tekrar etmek gerekirse, bunlar iletme sahip ya da ortaklar,
yneticiler, alanlar, kredi kurulular, devlet, kamu ve potansiyel ortaklar gibi
ilgililerdir. Muhasebeye taraf olan bu ilgililer kendi menfaatleri yararna alacaklar
kararlarda muhasebenin rettii bilgilerden yararlanrlar.
te bu muhasebe bilgilerinin, iletme hakknda karar verecek ya da verme durumunda
olan ilgililer iin mali analize tabi tutularak ekonomik kararlarda kullanlabilecek
bilgilere dntrlebilmesi gerekmektedir.
Mali analiz, analiz tekniklerini muhasebe bilgilerine uygulamak suretiyle bulunacak
analiz sonularnn iletmenin mali durumunu ve faaliyet sonularn anlamak zere
yorumlanmasdr.

Muhasebe srecinde mali analiz yapabilmek iin yaygn olarak kullanlan eitli analiz
trleri vardr; bunlarn balcalar ve en ok kullanlanlar unlardr;

Karlatrmal Tablolar Analizi

Dikey Analiz
Trend Analizi
Oran Analizi

2. Mali Tablolar Analizi

Mali Analiz, mali tablolar zerinde yaplmaktadr. letmenin temel mali tablolarn
bilano ve gelir tablosudur. Dolaysyla mali analiz konusu ilenirken bilano ve gelir
tablosunu bir kez daha incelemekte yarar olacaktr.
2.1. Bilano
Bilano bir iletmenin belirli bir andaki mali durumunu gsteren bir tablodur. Mali
durumundan kast; iletmenin sahip olduu varlklar ile varlklarn saland
kaynaklarn parasal bykldr.
Bilano kalemlerinden varlklar, DNEN VARLIKLAR ve DURAN VARLIKLAR
olarak snflandrlmakta ve her snflamada hesap gruplar ile bu hesap gruplarnda yer
1

Accounting Principles, Roger H.HERMANSON - James Don EDWARDS - R. F. SALMANSON, Business

Publications, Inc., USA, 1983

alan hesaplar (bilano kalemlerini) bulunmaktadr. Dolaysyla bilano dzenleme de

kullanlan bilano kalemleri ile hesaplar arasnda bir iliki vardr ve bilano
dzenlemeye yarayan bir hesap plan olmas gerekir.
lkemizde Tekdzen Muhasebe Sisteminde yer alan Tekdzen Hesap Plan bilanoda
gsterilmesi gereken tm bilano kalemlerini kapsamaktadr. Bu hesap plannda yer
alan hesaplarn bilano tarihindeki hesap kalanlar ile bilano dzenlenmektedir.
Dnen Varlklar

letmenin serbeste harcayaca eldeki ve bankadaki nakit ile bir yl iinde paraya
evrilmesi mmkn deerlerin tamam dnen varlklar olarak adlandrlr. Dnen
varlklar; hazr deerler, menkul kymetler, ticari alacaklar, dier ksa vadeli
alacaklar, stoklar, gider ve gelir tahakkuklar ile dier dnen varlklardan oluur.
Analizde dnen varlklar toplamna brt alma sermayesi denir. Brt alma
sermayesi, iletmenin pein allar, retim, bakm ve onarm, satlar gibi gnlk
ilemlerini yrtmesine ve ksa vadeli borlarnn denmesine yarar. Dolaysyla
dnen varlklar toplamnn yeterli byklkte ve her bilano kaleminin yer ald bir
birleimde olmas gerekir.
Yeterli byklkteki ve kalitedeki bir birleimden oluan dnen varlklar ya da brt
alma sermayesi, iletme faaliyetlerinin verimli ve krl olmasn salar.
Miktarca az olan ve birleimi kalitesiz olan (yani her bilano kaleminin yer almamas)
dnen varlklar iletme faaliyetlerinin baaryla yrtlmesine imkan vermeyecektir.
Miktarca fazla olan dnen varlklarda atl kalm olarak deerlendirilir ve varlklarn
verimli ve krl kullanlmamasna neden olacaktr.
Dnen varlklar ticari iletmelerde duran varlklardan fazla olmas gerekirken, sanayi
iletmelerinde ise az olmas normal kabul edilir.
Duran Varlklar

Bir yldan daha fazla srede iletme faaliyetlerinde kullanlacak, hatta bir yldan nce
paraya evrilmesi dnlmeyen ya da paraya evrilmesi mmkn olmayan deerler
ise duran varlklar olarak adlandrlr. Duran varlklar; uzun vadeli ticari ve dier
alacaklar, mali duran varlklar, maddi duran varlklar, maddi olmayan duran
varlklar, zel tkenmeye tabi varlklar, gelecek yllara ait giderler ve gelir
tahakkuklar ile dier duran varlklardan oluur.
Duran varlklarn dnm hemen hemen hi yoktur; ancak varlklarn verimli
kullanlmasna ve krlla etkisi vardr. Yeterli bir maddi duran varlk bykl
mterilerin taleplerine ksa srede cevap verebilecek bir kapasiteyi temsil eder. Yine
itirak ya da bal ortaklk gibi yaplarn duran varlklar arasnda yer almas iletmenin
krll neticesinde baka yatrmlara girdiini gsterir. Uzun vadeli alacaklarn
bykl iletmenin krl bir alanda ne kadar uzun vade yapabildiini ifade eder.
Ama uzun vadeli alacaklarn fazlal, iletmenin sat kabiliyetindeki yetersizliinin
bir sonucu da olabilir.
Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar

Bir yl iinde denmesi gereken borlar ksa vadeli yabanc kaynaklar olarak
adlandrlr. Ancak bu borlarn dnen varlklardan karlanmas esastr. letmenin
4

mali borlar, ticari borlar, dier borlar, alnan avanslar, denecek vergi ve dier
yasal ykmllkleri, bor ve gider karlklar, gelecek aylara ait gelir ve gider
tahakkuklar ile dier ksa vadeli yabanc kaynaklar ksa vadeli yabanc kaynaklar
grubunu oluturur.
Ksa vadeli yabanc kaynaklarn toplam, karl dnen varlklar grubundan kacak
nakit veya mallar temsil eder. Bu borlarn iindeki banka kredileri ile tahvilli borlar
iletmeye ayrca faiz yk de getirecektir.
Ksa vadeli yabanc kaynaklarn uzun vadeli yabanc kaynaklardan az olmas beklenir.
Bylece iletmedeki borlanma maliyeti dk, ksa vadeli bor deme kabiliyeti
yksek olacaktr.
Ksa vadeli yabanc kaynaklar iletmenin nakit ihtiyacnn karlanmas ya da stoklarn
kredi alnmas nedeniyle doar. Dolaysyla bu kaynaklarn dnen varlklar iin
harcanmas da esastr. Bu kaynaklarn duran varlklar iin harcanmas ise, geriye bir
dn getirmeyecei iin ksa vadeli bor deme kabiliyetini drecektir.
Net alma sermayesi, brt alma sermaye durumundaki duran varlklardan ksa
vadeli yabanc kaynaklarn karlmas ile bulunur. Doal olarak ksa vadeli yabanc
kaynaklarn bir net alma sermayesi salamas asndan, dnen varlklardan kk
olmas beklenir. Bylece iletmenin gnlk faaliyetlerini srdrebilmesi mmkndr
denilebilir.
Net alma sermayesi noksan ise, duran varlklarn ksa vadeli yabanc kaynaklardan
az olmas durumunda ortaya kar. Yani duran varlklardan ksa vadeli yabanc
kaynaklarn karlmasnda bulunan sonu negatiftir. Bu de iletmenin gnlk
faaliyetlerini srdremeyecei anlamna gelmektedir.
letmenin ksa vadeli bor deme kabiliyetinin iyi olmas her zaman iin bankalardan
kredi bulabilmesi ve satclardan kredili mal alabilmesi anlamn tar. letmede bir net
alma sermayesinin bulunmas ise varlklarn verimli kullanldn ve faaliyetlerin
krl olduunu ifade etmektedir.
Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar

letmenin bir yldan daha uzun vadeli borlar uzun vadeli yabanc kaynaklar olarak
adlandrlr. Uzun vadeli yabanc kaynaklarn, iletmedeki duran varlklardan kacak
deerlerden karlanmas beklenir. letmenin uzun vadeli mali borlar, ticari
borlar, dier borlar, alnan avanslar, denecek vergi ve dier ykmllkleri,
bor ve gider karlklar, gelecek yllara ait gelir ve gider tahakkuklar ile dier uzun
vadeli yabanc kaynaklarndan oluur.
Uzun vadeli yabanc kaynaklar iletmeden kacak nakit ve mal teslimleri ile denir.
Ancak bu nakit ve mal deerlerinin duran varlklarn yarataca katma deerlerden
olumas beklenir. Uzun vadeli banka kredileri ile tahvilleri faiz ykn de
beraberinde getirecektir.
letmenin uzun vadeli borlar deme kabiliyeti, iletmenin yatrm gc ve krll
ile ilgilidir.
Ksa ve uzun vadeli yabanc kaynaklarn toplamnn z kaynaklardan byk olmamas
gerekir. z kaynaklarn kk olmas her eyden nce iletme mantna ters
5

dmektedir; iletmenin toplanan borlar ile deil sahip ya da ortaklarn sermayesi ile
kurulmas beklenir.
Uzun vadeli yabanc kaynaklar ncelikle maddi duran varlklarn finansmannda
kullanlmaldr. Yine de uzun vadeli borlar ile satn alnan mal ve hizmetlerde olumlu
karlanr. Uzun vadeli olumlu yn ksa vadede denmeyi kendisinden uzun vadede
yararlanlacak olmasdr.
z kaynaklar

z kaynaklar iletme sermayesi ile dnem kr ve yedeklerden oluur. z kaynaklar

denmi sermaye, sermaye yedekleri, kr yedekleri, dnem kr veya zarar
kalemlerinden meydana gelmektedir.
z kaynaklar, iletme sahip ya da ortaklarnn varlklar zerindeki hak sahipliini
gsterir ve faiz gibi finansman ykleri getirmez. Bir iletmede z kaynaklarn ksa ve
uzun vadeli yabanc kaynaklardan byk olmas en azndan eit olmas beklenir.
Bylece alacakllarn gvenlii de temin edilmi olur.
z kaynak iinde dnem zararlar ile gemi yllar zararlar istenmeyen kalemlerdir.
Bunlarn bykl, o byklkte sermayenin yok olmas anlamn tar.
z kaynaklar duran varlklarn finansman iin kullanlr. Ancak dnem krnn
karl dnen varlklar arasnda yer alr. Bu durum net alma sermayesinin
olumasna ve ksa vadeli bor deme kabiliyetinin artmasna neden olur.
2. 2. Gelir Tablosu
Gelir tablosu iletmenin belirli bir faaliyet dnemindeki faaliyet sonularnn
gsterildii mali bir tablodur. Gelir tablosu, iletmenin belirli bir dnemde elde ettii
tm gelirleri ile bu gelirlerin elde edilmesinde katland tm maliyet ve giderleri
gsterir. letmenin elde ettii dnem net kr ya da urad dnem net zarar da gelir
tablosunda yer alr.
Bilano belirli bir an, bir baka deyile bilano dzenleme tarihini ifade ederken, o
tarihteki bilano hesaplarnn hesap kalanlarn gsterir. Gelir tablosu ise, belirli bir
dnemi ifade ederken, o dnemde ilem gren hesaplarnn toplamn gsterir. Yani
gelir tablosunu oluturan hesaplar, gelir tablosunun dzenlendii tarihte hibir hesap
kalan vermez.
Bilano da olduu gibi gelir tablosunda da Tekdzen Muhasebe Sisteminde ngrlen
Tekdzen Hesap Plan kullanlr ve gelir tablosu bu hesap plannda yer alnan gelir
tablosu hesaplarna gre gruplandrlr;
Brt Sat Kr veya Zarar

Brt sat kr veya zarar, iletmenin esas faaliyet alan ile ilgilidir ve iletmenin esas
faaliyetindeki baarsn gsterir. Brt sat kr veya zararnda, esas faaliyete ilikin
gelirlerden, bunlar iin katlanlan maliyetler indirilir. Ancak daha faaliyet giderleri
indirilmemitir. Brt sat kr veya zarar grubunda, brt satlar, sat indirimler, net
satlar ve satlarn maliyeti yer alr.
Brt sat kr veya zarar grubunda zarar oluumu, yani maliyetlerin gelirlerden byk
olmas hali olumsuz olarak deerlendirilir ve istenmeyen bir durumdur.
6

Faaliyet Kr veya Zarar

Faaliyet kr veya zarar, brt sat kr veya zarar ile faaliyet giderleri arasndaki
farktan doar ve iletmenin esas faaliyet alndaki net krn veya zararn gsterir bir
sonutur. letmenin esas faaliyeti alanndaki baarsnn llmesi bakmndan
nemlidir.
Faaliyet kr veya zarar grubunun olumlu yani kr kmas beklenir. Olumsuz bir
sonu olan zarar ise istenmeyen bir durum olarak deerlendirilir.
Olaan Kr veya Zarar

letmenin esas faaliyeti dndaki faaliyetlerinden elde ettii gelir ve krlar ya da gider
zararlarnn eklenmesi ile bulunan sonu olaan kr veya zarar olarak adlandrlr.
Olumlu sonular kr, olumsuz sonular zarar gsterir. Tekdzen Muhasebe
Sistemine gre finansman giderleri, olaan kr veya zararlardan ayrca gsterilir; kr
varsa indirilmesi, zarar varsa eklenmesi sz konusudur.
Olaan kr veya zarar, iletmenin krlln belirlemede nemli bir rol oynar.
zellikle faaliyet zarar varken olaan krn kmas ya da faaliyet kr varken olaan
zararn kmas iletmenin esas faaliyetleri dndaki faaliyetlerden etkilendiini
gsterir. Faaliyet zarar varken olaan kr olumas iletmenin esas faaliyet alan
dndaki alanlara yneldiine, faaliyet kr varken olaan zararn olumas ise
iletmenin esas faaliyeti dndaki faaliyetlerinde etkin ve verimli olmadna iaret
eder.
Dnem Kr veya Zarar

letmenin esas faaliyetleri ile esas faaliyetleri dnda oluabilecek olaand gelir ve
krlar ile gider ve zararlarndan daha nce sz etmitik. Dnem kr veya zarar,
iletmenin olaan kr veya zararna, olaand gelir ve krlarn eklenmesi ya da
olaand gider ve zararlarn dlmesi ile bulunur.
Bu sonu iletmenin faaliyet dneminin krl ya da zararl olarak kapattn gsterir.
Dnem kr veya zarar ounlukla faaliyet kr veya zarar ile aznlkla olaan kr
veya zarardan olumaldr. Olaand kr veya zarar oluumu normal bir faaliyet
dneminde hi beklenmeyen sonular olduu iin mmkn olduu kadar kk
olmas gerekir.
Dnem krnn faaliyet kr ya da olaan krdan olumas, dnem krnn devaml
olacan, olaand krdan olumas ise devaml olmayaca anlamna gelir.
Dnem zararnn faaliyet zarar ya da olaan zarardan olumas iletmenin esas faaliyet
alannda ya da piyasa artlarnda olumsuz artlar olduunu, etkin ve verimli
almad, keyfi ve kt ynetildii gibi anlamlara gelir. Dnem zararnn olaand
zarardan olumas, arzi olmas nedeniyle normal karlanabilir.
Dnem Net Kr veya Zarar

Gelir tablosundaki dnem kr veya zarar, elde edilen krdan ayrlan vergi ve dier
yasal ykmllkler karl sonras net kr veya zarar gsterir. Krl sonulardan
vergi ayrlrken, zararl sonulardan vergi ayrlmaz. Gelir tablosunun bir sonucunu
gsteren dnem net kr veya zarar ayn zamanda bilanoya aktarlacak dnem net
kr veya zararn da gsterir.

3. Mali Analiz Teknikleri

3. 1. Karlatrmal Mali Tablolar Analizi
letmenin birbirini izleyen dnemlerindeki mali tablolarn karlatrlarak, kalemlerin
dnemler arasnda gsterdikleri deimelerin analizine karlatrmal tablolar analizi
denir. Mali tablo kalemleri izleyen dnemlerde art ya da azal eklinde deime
gstermektedir.
Karlatrmal mali tablolar analizi iletmenin mali tablolarnn dnemler itibariyle
deimelerini analiz edilerek gsterdii gelimeyi incelemeyi salar. Muhasebenin
sreklilik kavram gerei yllar itibariyle gsterdii gelimenin incelenmesi sadece
iletmenin kendi faaliyetleri ile ilgilidir. Dier iletmeler ile bir karlatrma sz
konusu olmamaktadr. Dolaysyla yatay analiz olarak da adlandrlmaktadr.
Karlatrmal Mali Tablolarn Hazrlanmas

Karlatrmal mali tablolar cari dnemin bilanosunun ve gelir tablosunun bir nceki
dnemleriyle karlatrlmas eklinde hazrlanr. Karlatrmal mali tablolar analizi
iin hazrlanacak mali tablolarda ele alnacak dnem kadar stn bulunur. Bundan
baka art ve azal iinde stunlar alr. Art ve azallar yzde yntemine gre
hesaplanr.
rnek

X iletmesinin 1998, 1999 ve 2000 yllarna ait bilano kalemlerinden Hazr

Deerler, Menkul Kymetler ve Ticari Alacaklar deerleri aada
verilmitir,buna gre letmenin Karlatrmal Mali Tablolarn hazrlaynz.
Bilano Kalemleri
Hazr Deerler
Menkul Kymetler
Ticari Alacaklar

1 9 9
8
1.000
0
0

1 9 9
9
1.500
400
300

2 0 0
0
500
200
600

Byle bir rnekte ncelikle hangi yl ile hangi yln karlatrlacana karar verilmesi
gerekir. rneimizde yllar birbiriyle karlatracamz varsayalm; yani 1998 yln
1999 yl ile, 1999 yln da 2000 yl ile karlatralm.
kinci olarak karlatrlacak yllar arasndaki deiimler tespit edilir ve art ya da
azal olarak gsterilir.
nc olarak bu art ve azallar yzde olarak hesaplanr. Yzde cinsinden
hesaplanacak farklarn bulunmasnda u forml kullanlr;

Fark 100
00
m
(m : karlatrlan iki yldan ilkinin tutar)
rnei buna gre zersek;

Hazr Deerler (1998 1999) :

500 100
%50
1000

Hazr Deerler (1999 2000) :

1000 100
%33.33
1500

Menkul Kymetler (1998 1999) :

400 100
0
0

Menkul Kymetler (1999 2000) :

200 100
% 50
400

Ticari Alacaklar

(1998 1999) :

Ticari Alacaklar (1999 2000)

300 100
0
0
300 100
%100
300

Yaptmz hesaplamalardan sonra karlatrmal mali tablomuzu hazrlayalm;

Bilano Kalemleri
Hazr Deerler
Menkul Kymetler
Ticari Alacaklar

1 9 9
8
1.000
0
0

1 9 9
9
1.500
400
300

2 0 0
0
500
200
600

A r t v e y a A z a l
( Fark)
( %)
98 99 99 00 98 99 99 00
+500
+400
+300

-1.000
-200
+300

+50
-

-33.33
-50
+100

Karlatrmal Mali Tablolarn Yorumlanmas

Karlatrmal mali tablolarn yorumunda, ele alnan bilano ya da gelir tablosu

kalemlerindeki art ya da azallar fark ve yzde olarak bulunur ve karlatrmal mali
tablo hazrlanr. Hazrlanan mali tablonun yorumu, neden ve sonu ilikisine
dayanmaldr; bir kalemin art ya da azal ilikili dier kalemlere veya iletmenin
ynetim ve kararlar olabilir. Bu nedenle ncelikle deime nedenlerinin tespit
edilmesi gerekir;
DEME NEDENLERNN TESPT EDLMES

Karlatrmal bilanolarda nce varlklar, sonra da kaynaklar incelenir. Varlklar ve

kaynaklardaki gruplar ve bu gruplar oluturan kalemler ele alnr. Bu gruplar
oluturan kalemler ve gruplarn toplamlarndaki deimelerin nedenleri aratrlr.
Karlatrmal bilanolarda bir kalemin deimesi gelir tablosu kalemlerine de bal
olabilir. Dolaysyla gelir tablosundaki deimelerinde incelenmesi gerekir.
Bulunan nedenler ile tespit edilen deimeler karlatrlarak deimeler iletme
asndan aklanmaya allr. Yukarda rnekte ticari alacaklardaki deiim
iletmenin ilk ylda kredili sat yapmaz iken ikinci ylda kredili satlara arlk
verdiini, nc ylda daha artan kredili satlar nedeniyle Hazr Deerlerin azald
gibi bir aklama yaplabilir.

3. 2. Dikey Analiz
Dikey analiz bir iletmenin bilano ya da gelir tablosundaki kalemlerin kendi gruplar
ve genel toplam ierisinde ne kadarlk bir yzdeye sahip olunduunun tespiti ile
yorumlanmasna denir. Yatay analiz olarak da adlandrlan karlatrmal mali tablolar
analizinde mali tabloda seilen kalemlerin yllar itibariyle deiimi gzlenirken, dikey
analizde bir yla ait mali tablonun kalemlerinin nasl bir yzde dalm gsterdikleri
gzlenerek bir yoruma ulalmaya allr.
Dolaysyla dikey analizin amac iletmenin tek bir dnemdeki mali durumunun ve
faaliyet sonularnn incelenmesidir. Yatay analizde yllar itibariyle deiimin
gzlenmesi dinamik bir analizi olutururken, dikey analiz bir tek yln incelenmesi
nedeniyle statik analiz olarak adlandrlabilir. Dikey analiz ou kez yzde ynetim ile
analiz olarak da ifade edilir.
Bilanolarda Dikey Yzdelerin Belirlenmesi

Dikey Yzdelerin belirlenmesinde mali tablo kalemlerinin grup toplam ya da genel

toplam iindeki yzdelerin bulunmas esastr.
GRUP TOPLAMINA GRE DKEY ANALZ

Bilano kalemlerinin grup toplamna gre yzdelerinin belirlenmesinde u forml

kullanlr;
Grup Toplamna Gre Dikey Yzde =

gx100
G

g : Bilano kaleminin tutar

G : Kalemin ait olduu grup tutar
GENEL TOPLAMA GRE DKEY ANALZ

Bilano kalemlerinin grup toplamna gre yzdelerinin belirlenmesinde u forml

kullanlr;
Grup Toplamna Gre Dikey Yzde =

gx100
Y

g : Bilano ya da Gelir Tablosu kaleminin tutar

Y : Bilanoda varlklar ya da kaynaklar toplam
rnek

X letmesinin 2000 ylna ait bilanosunun dnen varlklar kalemleri ile varlklar
tutarlar aadaki gibidir; buna gre iletmenin dikey yzdelerini bulunuz;
V a r l k l a r
I.DNEN VARLIKLAR
Hazr Deerler
Menkul Kymetler
Ticari Alacaklar
DNEN VARLIKLAR TOPLAMI
VARLIKLAR TOPLAMI

2 0 0 0
5.000
1.000
14.000
20.000
50.000

rnekte verilen bilano unsurlarnn deerlerinin grup ve genel toplam iindeki yzdelerini
formllere gre hesaplarz;
10

Grup Toplam %

Genel Toplam %

Hazr Deerler :

gx100 5000x100
=
= %25
G
20000

gx100 5000x100
=
= %10
Y
50000

Menkul Kymetler :

gx100 1000x100
=
= %5
G
20000

gx100 1000x100
=
= %2
Y
50000

Ticari Alacaklar :

gx100 14000x100
=
= %70
G
2000

gx100 14000x100
=
= %28
Y
5000

Bulunan yzde miktarlar ile mali tablo dzenlenir;

V a r l k l a r
I.DNEN VARLIKLAR
Hazr Deerler
Menkul Kymetler
Ticari Alacaklar
DNEN VARLIKLAR TOPLAMI
VARLIKLAR TOPLAMI

2 0 0 0

Grup Toplam Genel Toplam

5.000
1.000
14.000
20.000
50.000

% 25
% 5
% 70
%100

% 10
% 2
% 28
% 40
%100

Gelir Tablosunda Dikey Yzdeler

Gelir tablosunda dikey yzdelerin belirlemesinde ise her bir kalemin tutar Net Satlar
tutarna oranlanarak bulunur. Gelir Tablosunda dikey yzdelerin bulunmasnda Net
Satlarn tutar 100 olarak kabul edilmektedir. Buna gre kullanlacak forml ise yle
gsterilebilir;
Dikey Yzde =

gx100
S

g : Gelir Tablosu kaleminin tutar

S: Net Satlar tutar
rnek

X letmesinin 2000 yl Gelir Tablosu aadaki gibidir,

Gelir Tablosu kalemlerinin dikey yzdelerini bulunuz.
K a l e m l e r
Brt Satlar
Sat ndirimleri (-)
NET SATILAR
Satlarn Maliyeti (-)
BRT SATI KRI
Faaliyet Giderleri (-)
FAALYET KRI
Dier Faaliyetlerden Olaan Krlar
OLAAN KR

2 0 0 0
15.500
500
15.000
7.500
7.500
2.500
5.000
1.000
6.000

11

Verilen gelir tablosu kalemleri ile gruplar Net Satlara oranlanarak yzdeler hesaplanr;
Net

Satlar %

Brt Satlar :

gx100 15500x100
=
= % 103.33
S
15000

Sat ndirimleri (-) :

gx100 500x100
=
= % 3.33
S
15000

NET SATILAR :

gx100 15000x100
=
= % 100
S
15000

Satlarn Maliyeti (-) :

gx100 7500x100
=
= % 50
S
15000

BRT SATI KRI :

gx100 7500x100
=
= % 50
S
15000

Faaliyet Giderleri (-) :

gx100 2500x100
=
= % 16.67
S
15000

FAALYET KRI :

gx100 5000x100
=
= % 33.33
S
15000

Dier Faaliyetlerden Olaan

Krlar :

gx100 1000x100
=
= % 6.67
S
15000

OLAAN KR :

gx100 6000x100
=
= % 40
S
15000

Bulunan sonular gelir tablosunda alacak bir stuna yerletirilir;

K a l e m l e r
Brt Satlar
Sat ndirimleri (-)
NET SATILAR
Satlarn Maliyeti (-)
BRT SATI KRI
Faaliyet Giderleri (-)
FAALYET KRI
Dier Faaliyetlerden Olaan Krlar
OLAAN KR

2 0 0 0
15.500
500
15.000
7.500
7.500
2.500
5.000
1.000
6.000

%
103.33
3.33
100.00
50.0
50.0
16.67
33.33
6.67
40.00

Bilanolarn Yorumlanmas

Dikey yzdelerle ifade edilmi bir bilanonun kalemleri, grup ve genel toplam
ierisindeki byklklerine, iinde bulunduu grubun zelliklerine, iletmenin trne
gre yeterli olup olmadna baklarak aratrlr. Bir hesap grubu tek bana iletmenin
mali durumunu gsteremeyecei iin dier gruplarla olan ilikisine gre
deerlendirilmelidir. Bu deerlendirmede yap incelenir;

Varlk dalmnn incelenmesi,

Kaynak dalmnn incelenmesi,
12

Varlk Kaynak ilikisinin incelenmesi.

Varlklarn dalmnda nce grup toplamlarnn varlklar toplamna olan oran ele
alnr. Ticaret iletmelerinde dnen varlklarn yzdesinin duran varlklarn
yzdesinden fazla olmas beklenir. Sanayi iletmelerinde ise duran varlklarn
yzdesinin dnen varlklar yzdesinden fazla olmas gerekir.
Varlklarn dalmnda ikinci olarak her grubun kendi grup toplamna olan oranlar
incelenir. Dnen varlklarn sat, bor deme ve retime gnderme asndan gerekli
unsurlar yeteri kadar iermesi beklenirken, duran varlklarn ise ticaret veya retim
iletmelerinin durumuna gre yeterli kalemlerden olutuuna baklr. Aksi halde atl
deerler ya da yetersiz duran varlklardan sz edilir. Bu durumda iletmede yetersiz i
hacmi ve dk krllk olacaktr.
Kaynak dalmnda ksa ve uzun vadeli yabanc kaynaklar ile z kaynaklarn kaynak
toplamna olan oranlar ele alnr. z kaynaklarn ksa ve uzun vadeli kaynaklar
toplamnn yzdesini amas beklenir. Dolaysyla en fazla z kaynaklarn yzdesi
olmas gerekir. Yine uzun vadeli kaynaklarn ksa vadeli kaynaklardan daha fazla
olmas gerekir. Bu durumda alacakllarn gven iinde olmasndan, iletmenin sahip ya
da ortaklarnn varlklar zerinde daha fazla hak ve sz sahibi olmasndan, faiz
yknn fazla olmayacandan sz edilebilir.
Kaynaklarn dalmnn incelenmesine ikinci olarak z kaynaklar grubunu oluturan
kalemlerin kendi grup kalemlerine olan oranlar ele alnr. Sermaye, dnem net kr ve
yedeklerin oran incelenir. Dnem net kr ve yedeklerin varl oto finansmann
varln yani faiz yk olmadan kaynak temininin mmkn olduunu gstermesi
asndan nemlidir.
Varlk Kaynak ilikisinin incelenmesinde varlklar ile kaynaklar arasnda ilikiler
kurulur. Dnen varlklar grubunun finansman kayna olarak ksa vadeli yabanc
kaynaklar gsterilir. Dolaysyla dnen varlklar grubunun yzdesi ile ksa vadeli
kaynaklar grubunun yzdesi karlatrlr. Eer dnen varlklarn yzdesi ksa vadeli
yabanc kaynaklarn yzdesinden fazla ise iletmenin net alma sermayesinin
varlndan ve yksek bor deme kabiliyetinden sz edilir.
Dnen varlklarn yzdesi ksa vadeli yabanc kaynaklarn yzdesinden kkse, ksa
vadeli yabanc kaynaklarn dnen varlklar finanse ettikten sonra duran varlklarnda
finanse ettii ortaya kar. Bu durumda net alma sermayesinin noksanlndan sz
edilir. Net alma sermayesinin noksanl dnen varlklarn ksa vadeli borlar
demeye yetmedii anlamna gelir.
Varlk Kaynak ilikisinin incelenmesinde ikinci olarak duran varlklar ile z
kaynaklar incelenir. Duran varlklarn finansmannda z kaynaklar ile uzun vadeli
borlarn kullanlmas esastr. z kaynaklar ile uzun vadeli yabanc kaynaklarn
yzdelerinin toplamnn duran varlklarn yzdesinden byk olmas gerekir. Yani z
kaynaklar ile yabanc kaynaklar toplam duran varlklarn finansmanna yettii gibi
dnen varlklarn finansmanna da yetmektedir.
Varlk Kaynak ilikisinin incelenmesinde nc olarak dnen varlklar grubu ile
ksa vadeli yabanc kaynaklar grubunu oluturan kalemlere baklr. Dnen varlklarn
ksa vadeli yabanc kaynaklardan byk olmas yeterli deildir; ayn zamanda nakit ve
13

mal eklinde denecek ksa vadeli borlar, mteri isteklerini ve retim kapasitesini
karlayacak eitlilikte bilano kalemlerini de iermesi gerekir.
Gelir Tablosunun Yorumlanmas

Gelir tablosu kalemleri, net sat tutarlarnn 100 kabul edilmesi esasna gre
yzdelenir. Her kalemin net satlara oran, haslat ve krllk asndan incelenir.
Haslat kalemi 100 rakamna yakn olmaldr. Yoksa yksek oranda sat indirimleri
sz konusudur.
Bir kr kalemi kendisinden sonra gelen gider ve zararlar karladktan sonra dnem
krna da katkda bulunabilmelidir. Dnem krna yaplan katknn bykl o kr
kaleminin dnem kr iindeki yeri ve nemini gsterir.
Dnem krnn daha ok esas faaliyet alanndaki krlardan olumas beklenir.
Dolaysyla iletmenin sahip ya da ortaklarna kr datm yapabilmesi mmkn hale
gelir ve iletmede yeterli oto finansmandan sz edilir.
Dnem kr yzdeleri baka iletmelerle ya da iletmenin bulunduu sektr
ortalamalar ile karlatrlmas ile yeni yorumlar elde edilebilir.
3. 3. Trend Analizi
Bir iletmenin aralarnda iliki olan mali tablo kalemlerinin uzun srede gsterdikleri
eilimleri karlatrmak suretiyle yaplan incelemeye trend analizi denir. Bylece
iletmenin uzun sredeki baars, uygun yatrm kararlar alp almad, uygun finansal
kaynaklar kullanp kullanmad, varlklarn verimli ve etkin kullanp kullanmad
gibi yorumlar yaplabilir.
Trend analizi, birbirini izleyen 8-10 yllk bilano ve gelir tablosuna veya aralarndaki
iliki incelenmek istenen mali tablo kalemlerine uygulanr.
Trend Yzdelerine Gre Tablolarn Hazrlanmas

Trend analizi yaplabilmesi iin bilano ve gelir tablosu kalemlerinin ele alnan yllar
itibariyle trend (eilim yzdeleri) hesaplanr. Bunun iin ele alnan yllardan iletmenin
mali durumu ve faaliyet sonular bakmndan en normal saylabilecek yl baz olarak
kabul edilir.
Baz yln kalemleri 100 kabul edilir ve her kalemin dier yllardaki tutarlar ayn
kalemin baz yldaki tutarna oranlanr. Bu oranlama ileminde u forml kullanlr;

N
N
t
T

t 100
T

: Eilim yzdesi
: Kalemin incelenen yldaki tutar
: Kalemin baz yldaki tutar

Eilim yzdelerinin hesaplanmasnda bilano ve gelir tablosu iin ayn yntem

kullanlr. Baz ylda rakam olmayan bir kalemin dier yllar iin eilim yzdeleri
olamaz.
rnek
X letmesi 1993-1994-1995-1996-1997-1998-1999-2000
14

Tarihli Bilanolar (1.000.000.-TL)

AKTF
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
I.DNEN VARLIKLAR
Hazr Deerler
350.000 400.000 450.000 400.000 380.000 360.000 350.000 420.000
Menkul Kymetler
20.000
20.000
50.000
50.000
50.000 100.000 100.000
50.000
Ticari Alacaklar
300.000 350.000 320.000 380.000 450.000 600.000 670.000 750.000
Stoklar
600.000 520.000 650.000 660.000 680.000 700.000 850.000 730.000
DierDnenVarlklar
5.000
5.000
4.500
4.000
6.000
5.000
8.000
10.000
Toplam
1.275.00 1.295.00 1.474.50 1.494.00 1.566.00 1.765.00 1.978.00 1.980.00
0
0
0
0
0
0
0
0
II. DURAN VARLIKLAR
.....
...
...
...
...
...
...
...
...
.....
...
...
...
...
...
...
...
...
.....
...
...
...
...
...
...
...
...
1.320.00 1.650.00 1.730.00 1.850.00 1.990.00 2.050.00 2.300.00 2.275.00
AKTF TOPLAMI
0
0
0
0
0
0
0
0

Yukardaki bilano kalemlerinin eilim yzdelerinin bulunmas iin 1993 yln baz olarak
seelim ve daha nce verdiimiz formle gre bilano kalemlerinin eilim yzdelerini bulalm.
rnek olarak 1994 ylnn Hazr Deerler tutarnn eilim yzdesi yle bulunacaktr;

t 100 400000 100

80
T
500000

Tm bilano kalemlerinin eilim yzdeleri bulunduktan sonra trend yzdeleri ile ifade olunmu
bilanolara ilikin tabloyu dzenleyebiliriz;

X letmesinin Trend Yzdeleri ile fade Olunmu

1993-1994-1995-1996-1997-1998-1999-2000 Tarihli Bilanolar
(1993=100)
AKTF
1993
I.DNEN VARLIKLAR
Hazr Deerler
100
Menkul Kymetler
100
Ticari Alacaklar
100
Stoklar
100
DierDnenVarlklar
100
Toplam
100
II. DURAN VARLIKLAR
.....
...
.....
...
.....
...
100
AKTF TOPLAMI

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

114
100
117
87
100
102

129
250
107
108
90
116

114
250
127
110
80
117

109
250
150
113
120
123

103
500
200
117
100
138

100
500
223
142
160
155

120
250
250
122
200
155

...
...
...
125

...
...
...
131

...
...
...
140

...
...
...
151

...
...
...
155

...
...
...
174

...
...
...
172

rnek

X iletmesinin son 8 yldaki baz gelir tablosu kalemleri aadaki gibidir;

X letmesi 1993-1994-1995-1996-1997-1998-1999-2000
Dnemleri Gelir Tablolar (1.000.000.-TL)
AKTF
Brt Satlar
Sat ndirimleri (-)
Net Satlar
Satlarn Maliyeti
(-)
Brt Sat Kr
Faaliyet Giderleri (-)
Faaliyet Kr

1993
350.000
1.000
349.000
250.000

1994
400.000
1.200
398.800
260.000

1995
410.000
1.100
408.900
278.000

1996
450.000
1.300
448.700
310.000

1997
490.000
1.300
488.700
350.000

1998
540.000
1.450
538.550
380.000

1999
650.000
1.500
648.500
440.000

2000
700.000
1.750
698.250
420.000

99.000
19.000
80.000

138.800
18.500
120.300

130.900
30.000
100.900

138.700
35.000
103.700

138.700
34.000
104.700

158.550
45.000
113.550

208.500
50.000
158.500

278.250
68.000
210.250

15

.....
.....
.....

...
...
...

...
...
...

...
...
...

...
...
...

...
...
...

...
...
...

...
...
...

...
...
...

Yukardaki gelir tablosu kalemlerinin eilim yzdelerinin bulunmas iin 1993 yln baz olarak
seelim ve bilano rneinde olduu gibi eilim yzdelerini bulalm. rnek olarak 1994 ylnn
Brt Satlar tutarnn eilim yzdesi yle bulunacaktr;

t 100 400000 100

=114.2
T
350000

Tm gelir tablosu kalemlerinin eilim yzdeleri bulunduktan sonra trend yzdeleri ile ifade
olunmu gelir tablolarn, bilano rneinde olduu gibi dzenleyebiliriz;

X letmesinin Trend Yzdeleri ile fade Olunmu

1993-1994-1995-1996-1997-1998-1999-2000 Dnemleri Gelir Tablolar
(1993=100)
AKTF
Brt Satlar
Sat ndirimleri (-)
Net Satlar
Satlarn Maliyeti
(-)
Brt Sat Kr
Faaliyet Giderleri (-)
Faaliyet Kr
.....
.....
.....

1993
100
100
100
100

1994
114
120
114
104

1995
117
110
117
111

1996
129
130
129
124

1997
140
130
140
140

1998
154
145
154
152

1999
186
150
186
176

2000
200
175
200
168

100
100
100
...
...
...

140
97
150
...
...
...

132
158
126
...
...
...

140
184
130
...
...
...

140
179
131
...
...
...

160
237
131
...
...
...

211
263
142
...
...
...

281
357
263
...
...
...

Trend Yzdelerine Gre Hazrlanm Tablolarn Yorumu

Kalemlerin eilimlerinin karlatrlmasnda, her kalemin gsterdii eilimin

belirlenerek eilimler arasndaki farkllklar ortaya konur.
Eilim yzdelerindeki 100n altndaki rakamlar azal, 100n stndeki rakamlar
ise art gstermektedir.
Trend analizinde birbiriyle ilikisi olan kalemlerin belirli bir zaman aral ierisinde
gsterdikleri eilimlerin birlikte alnmas esastr.
Aralarnda iliki bulunan kalemlerin eilimlerinin yorumlanmasnda;

Kalemlerin eilimleri karlatrlr,

Kalemlerin eilimlerinin etkileimi aratrlr,
Etkileim sonular belirlenir.

Kalemlerin eilimlerinin karlatrlmasnda; ele alnan yllar ierisinde yzdelerin

art veya azal ynnde en ok arlkta olan belirlenir. Eer yzdeler ayn seyri
gsteriyorsa o kalemin eilimi yok demektir. Kalemler ayn ynde ya da farkl ynde
eilim gsterebilir veya hz bakmndan farkllklar gsterebilir.
16

Kalemlerin eilimlerinin etkileiminin aratrlmasnda; ele alnan kalemlerin

birbiriyle olan ilikilerine baklr. Stoklar ile satlar, stoklar ile ticari borlar, ticari
alacaklar ile kasa ve banka, retim iletmelerinde maddi duran varlklar ile stoklar
(veya retim) ilikileri en ok kullanlan ilikilerdir. Bu ilikiden hareketle bir
kalemdeki eilimin dier kalemin eilimine neden ve ne ynde etki ettii aratrlr.
rnein stoklardaki azallar, satlarda da azala neden olmu mu? Gibi balantlar
kurulur.
Etkileim sonucunun belirlenmesinde; bir kalemin eiliminin dier kalem eilimine
olan etki nedenine ve ynne baklarak bunun iletmenin bugnk mali durumu ile
faaliyet sonular bakmndan neyi ifade ettiinin tespiti ve ayn artlarda gelecek iin
bir tahminde bulunulur. rnein stoklardaki azallar, satlardaki azala neden
olmusa, brt sat kr ne olmutur? sorusu bize sonucun belirlenmesini salayacaktr.
Bulunan neden-sonu ilikisi iletmenin lehine ise yorum olumlu, aleyhine ise yorum
olumsuz olacaktr.
Aralarnda liki Bulunan Kalemler

Trend analizi, birbiriyle ilikili olan kalemlerin eilimlerinin karlatrlmas esasna

dayanmaktadr. Dolaysyla birbiriyle ilikisi olan kalemlerin seilmesinde birbirini
dorudan doruya etkileyen kalemler seilmelidir. rnein satlar kalemi ile kasa
veya ticari alacaklar kalemi arasndaki iliki birbirini etkileyen ilikiye dayanr. Zira
satlar ya pein olacak kasa kaleminin artna neden olacaktr ya da kredili olacak
ticari alacaklar kaleminin artna neden olacaktr.
Trend analizinde en ok kullanlan ilikili kalemler yle sralanabilir;

Stoklarn eilimi ile satlarn eilimini karlatrma,

Ticari alacaklarn eilimi ile net satlarn eilimini karlatrma,
Dnen varlklarn eilimi ile satlarn eilimini karlatrma,
Dnen varlklarn eilimi ile ksa vadeli yabanc kaynaklarn eilimini
karlatrma,
Stoklarn eilimi ile ticari borlarn eilimini karlatrma,
Maddi duran varlklarn eilimi ile satlarn eilimini karlatrma,
Maddi duran varlklarn eilimi ile z kaynaklarn eilimini karlatrma,
Yabanc kaynaklarn eilimi ile z kaynaklarn eilimini karlatrma,
Net satlarn eilimi ile satlarn maliyetinin eilimini karlatrma,
Brt satlarn eilimi ile net satlarn eilimini karlatrma,
Brt sat krnn eilimi ile faaliyet giderlerinin eilimini karlatrma.

3. 4. Oran Analizi
Bir iletmenin bir dneme ait mali tablolarnda yer alan kalemler arasnda
matematiksel iliki kurularak bulunan oranlarn incelenmesiyle yaplan analize oran
analizi denir.
Oran analizi, dier analiz tekniklerinden farkl olarak, mali tablolarn btnne
uygulanmakta ve mali tablolarn bnyesinde gizli bulunan kalemler aras ilikilerin
ortaya karlmasn salamakta ve mali tablolarn daha kolay ve daha iyi anlalmasn
salamaktadr.

17

Oran analizinin en byk zellii incelenmek istene bir tek konuda bile uygulanabilir
olmasndadr.
Oran analizinin amac, iletmenin bor deme gcn, varlklarn verimliliini,
yabanc kaynak kullanmn ve krlln lmektir.
Uygulamada en ok kullanlan oran analizleri unlardr;

Likitide Oranlar,
Mali Oranlar,
Faaliyet Oranlar,
Krllk Oranlar.

Likitide Oranlar

Likitide oranlar, iletmenin ksa vadeli bor deme gcn lmeye yarar. Bunun iin
dnen varlklarn toplamlar ya da kalemleri ile ksa vadeli yabanc kaynaklar arasnda
eitli ilikiler kurulur;

Cari Oran,
Asit-test Oran,
Hazr Deerler Oran,
Stoklarn Net alma Sermayesine Oran.

CAR ORAN

Cari oran, dnen varlklar ile ksa vadeli yabanc kaynaklar arasndaki ilikiyi gsterir.
Baka bir deyile, cari oran, iletmenin her bir liralk ksa vadeli borcuna karlk ka
liralk dnen varl olduunu gstermektedir.
Cari oran, dnen varlklar toplam ksa vadeli yabanc kaynaklar toplamna
oranlanarak hesaplanr;
Cari Oran =

DV
KVYK

DV
: Dnen Varlklar
KVYK : Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
Enflasyon ortamnda fiyat ykselmeleri ve dnen varlklarn deer kaybetmesi ihtimalleri dikkate
alnarak cari orann 2/1 olmas genel kabul grmtr.

Cari orann 2/1den byk olmas iletmenin ihtiyacndan fazla dnen varla sahip
olduunu, orann bundan biraz kk olmas net alma sermayesinin yetersiz
olduunu gsterir.
AST-TEST ORANI

Asit Test Oran, iletmenin her bir liralk ksa vadeli borcuna karlk, stoklar hari
olmak zere, ka liralk borcu olduunu gsterir.
Asit-Test Oran =

18

DV Stoklar
KVYK

DV
: Dnen Varlklar
KVYK : Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
Asit Test Orannn 1/1 olmas genel kabul grmtr.
1/1 ve 1/1in zerindeki oranlar iletmenin ksa vadeli bor deme gcnn iyi, 1/1in altndaki
oranlar iletmenin ksa vadeli bor deme gcnn zayf olduunu gsterir.
HAZIR DEERLER ORANI

Hazr Deerler Oran, iletmenin her bir liralk ksa vadeli borcuna karlk elinde ka
liralk nakit ve nakit benzeri deer bulunduunu gsterir.
Hazr Deerler Oran =

HD
KVYK

HD
: Hazr Deerler Oran
KVYK : Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
Hazr Deerler Orannn 1/1 olmas genel kabul grmtr.

1/1in zerindeki oranlar iletmenin bor deme gcn gsterirken ayn zamanda
parann altrlmad anlamna da gelir. 1/1in altndaki oranlar ise yine bor deme
gcn gsterirken, yaplacak yorumun satlarn iyi olup olmamasna ve alacaklarn
tahsil kaabiletine gre olumlu veya olumsuz olmas ngrlr.
Orann ok dk kmas iletmenin likit sknts ektii anlamna da gelmektedir.
STOKLARIN NET ALIMA SERMAYESNE ORANI

Net alma Sermayesi, dnen varlklarn ksa vadeli yabanc kaynakalr aan ksmdr
ve iletmenin gnlk faaliyetlerini srdrmeye yarar.
Stoklarn Net alma Sermayesine Oran, stoklar ile net alma sermayesi arasndaki
ilikiyi gsterir. Bu iliki stoklarn net alma sermayesi iinde igal ettii yer
bakmndan kurulur ve u ekilde hesaplanr;
Stoklarn Net alma Sermayesine Oran =
NS

Stoklar 100
NS

: Net alma Sermayesi

Net alma Sermayesi dnen varlklarn ksa vadeli yabanc kaynaklar aan ksm
olmakla zaten iletmenin ksa vadeli bor deme gcne sahip olduunun bir
gstergesi durumundadr. Bu arada bulunacak oran, stoklarn net alma sermayesinin
yzde kan oluturduu gsterir.
Orann yksek kmas net alma sermayesinin byk bir ksmnn stoklara bal
olduunu, dk kmas net alma sermayesinin iinde stoklarn az ve baka dnen
varlk kalemlerinin daha ok bulunduunu ifade eder.
Net alma sermayesinin ar derecede stoklara balanm olmas, iletmenin pein
allar yapmasn ve eer retim iletmesi ise ii cretlerini demesini gletirecei
gibi, satlarn yavalamas durumunda den varlklarn likit yapsnn zayflayaca ve
bu nedenle asit-test oran ile hazr deerler orann drecei aktr.
19

Bu orann ok dk kmas, stok tedarikinin gletii piyasa koullarnda, retim ve

satlardaki yavalamann, krla aktife girecek deerleri azaltarak dnen varlklarn
ksa vadeli borlar karsnda her geen gn zayflamasna neden olabilecei anlamna
gelebilir.
Mali Oranlar

Mali oranlar, iletmenin finansmannda yabanc kaynaklardan yararlanma derecesini

lmeye yarar. Mali oranlar ile iletme borlarnn mali yap ierisindeki yeri ve bu
mali yapnn getirdii sonular aratrlr. Bu amala yabanc kaynaklarn z kaynaklar
karsndaki durumu ile maddi duran varlklarn finansmannda kullanlar ve
borlanma giderlerinin dnem kryla karlan ele alnr.
Mali oran analizinde kullanlan oranlar unlardr;

Borlarn z kaynaklara Oran,

Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklarn z kaynaklara Oran,
Maddi Duran Varlklarn z kaynaklara Oran,
Finansman Giderlerini Karlama Oran.

BORLARIN Z KAYNAKLARA ORANI

Borlarn z Kaynaklara Oran, iletmenin z kaynaklarnn yzde ka kadar yabanc

kaynaktan yararlanldn gsterir. Bir baka deyile, z kaynaklarn iletmenin bolar
iin bir gvence oluturup oluturmadn ifade eder.
Borlarn z Kayanklara Oran, iletmenin uzun ve ksa vadeli borlarnn toplamnn
z kaynaklara blnp yzle arplmas ile bulunur;
Borlarn z Kaynaklara Oran =

KVYK UVYK
100
zkaynakla r

KVYK : Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar

UVYK : Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar
Bu orann %100 ve bunun altnda olmas beklenir.

%100 ve %100n altndaki oranlar, iletmenin z kaynaklarnn toplam borlarn

karlayacak byklkte olduunu ve bu nedenle de alacakllarn gvence iinde
bulunduunu gsterir. %100n zerindeki oranlar, alacakllarn iletmenin varlklar
zerinde ortaklarndan daha fazla sz sahibi olduunu gsterir ve bu durum
alacakllarn gvence iinde olmamasna hatta iletmeye yeni kredi vereceklerin
gvence istemesine (ipotek, teminat ya da rehin gibi), borlanma maliyetleri ile faiz
giderlerinin artmasna neden olacaktr.
KISA VADEL YABANCI KAYNAKLARIN ZKAYNAKLARA ORANI

Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklarn z Kaynaklara Oran, iletmenin z kaynaklarnn

yzde ka kadar ksa vadeli borcu olduunu gsterir.
Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklarn z Kaynaklara Oran, ksa vadeli yabanc
kaynaklarn z kaynaklara blnerek yzle arplmas ile bulunur;

20

Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklarn z Kaynaklara Oran =

KVYK
100
zkaynakla r

KVYK : Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar

Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklarn z Kaynaklara Oran, zellikle retim iletmeleri iin %35
dolaylarnda olmaldr.

Orann dk olmas, iletmenin z kaynaklarla ve/veya uzun vadeli borlarla

altn gsterir ve gl bir mali yapy ifade eder. Orann yksek olmas, uzun
vadeli yatrmlarda ksa vadeli yabanc kaynaklarn kullanldn ya da iletmenin z
kaynaklarnn yetersizliini ve bu nedenle sreki ksa vadeli yabanc kaynak
kullanmna gittiini gsterir.
MADD DURAN VARLIKLARIN ZKAYNAKLARA ORANI

Maddi Duran Varlklarn z Kaynaklara Oran, maddi duran varlklarn z

kaynaklarn yzde ka byklnde olduunu gsterir. Bir baka deyile oran, z
kaynaklarn maddi duran varlklarn finansmanna yetip yetmediini, dolaysyla maddi
duran varlklarn finansmannda yabanc kaynak kullanlp kullanlmad ifade eder.
Maddi Duran Varlklarn z Kaynaklara Oran, maddi duran varlklar z kaynaklara
blnp, 100 ile arplarak bulunur;
Maddi Duran Varlklarn z Kaynaklara Oran =

MDV
100
zkaynakla r

MDV : Maddi Duran Varlklar

Orann %100n altnda olmas, z kaynaklarn maddi duran varlklarn finansmanna yettiini
gsterir. Orann %100n altnda olmas, z kaynaklarn maddi duran varlkarn finansmanna
yetmediini gsterir ki, bu durumda yetersiz z kaynaklardan sz edilir, yani iletme yabanc
kaynak kullanmak zorunda kalmtr. Eer kullanlan kaynak uzun vadeli ise uygun olarak
yorumlanr.
FNANSMAN GDERLERN KARILAMA ORANI

Finansman Giderlerini Karlama Oran, iletmenin finansman giderlerinin ka kat

dnem kr elde ettiini gsterir. Bu amala dnem kr finansman giderleriyle
toplanp finansman giderlerine blnr;
Finansman Giderlerini Karlama Oran =
FG

DnemKr FG
FG

: Finansman Giderleri

Finansman Giderlerini Karlama Oran, finansman giderlerinin (elde edilen dnem kr ile) ka
defa kazanld eklinde yorumlanr. Oran ne kadar byk karsa alacakllarn faiz garantisinin
ve iletmenin finansal gcnn o oranda iyi olduunu gsterir. Orann dk olmas alacakllar
iin risk ve iletmenin finansal gcnn zayf olmas anlamna gelir.
Faaliyet Oranlar

Faaliyet oranlar, iletme varlklarnn verimli kullanlp kullanlmad lmeye yarar.

Bu amala varlklar toplam veya varlk kalemleri ile satlar arasnda ilikiler kurulur.
Kurulan ilikilerden u faaliyet oranlar ortaya kmaktadr;

21

Ortalama Tahsilat Dnemi Oran,

Alacaklarn Devir Hz Oran,
Stok Devir Hz Oran,
Nakit Devir Hz Oran,
Dnen Varlklarn Devir Hz Oran,
Maddi Duran Varlklarn Devir Hz Oran,
Aktif Devir Hz Oran.

ORTALAMA TAHSLAT DNEM ORANI

Ortalama Tahsilat Dnemi Oran, ticari alacaklar ile satlar arasndaki ilikiden doar.
Bunun iin ticari alacaklar dnemin gnlk satlarna blnr. Gnlk satlar ise
kredili satlar toplamnn 360 gne blnmesi ile bulunabilir. (letme dnem iinde
ie balad ya da brakt ise faaliyet gn saysna blnr.)
Gnlk Satlar =

KrediliSat lar
360

Ortalama Tahsilat Dnemi Oran =

TicariAlac aklar
GnlkSat lar

Ortalama Tahsilat Dnemi Oran gn olarak bulunur. Bu gn says iletmenin kredili

satlarnda mterisine tand vadeyi ifade eder. retim iletmeleri iin bu saynn 30 gn
olmas uygun grlmektedir.

Ortalama Tahsilat Dnemi Orannn kk kmas, iletmeye ait fonlarn ksa sre
iin satlara balanm olmas asndan iyi olarak yorumlanr. Burada dikkat edilecek
hususun, mterilere tannan vadenin satclardan salanan vadeyi amamasdr. Yoksa
iletmede likit sknts ya da kredi kullanm gndeme gelir.
ALACAKLARIN DEVR HIZI ORANI

Ticari alacaklar ile net satlarn birbirine oran alacaklarn devir hzn verir. Bu
nedenle bir dnemin net satlarnn o dnemin ortalama alacaklarna blnmesi
gerekir. Ortalama alacaklar dnemba alacaklar ile dnemsonu alacaklarnn
toplamnn ikiye blnmesi ile bulunur;
Ortalama Alacaklar =

DBTA DSTA
2

Alacaklarn Devir Hz Oran=

NetS
OrtalamaAl acaklar

DBTA : Dnemba Ticari Alacaklar

DSTA : Dnemsonu Ticari Alacaklar
NetS : Net Satlar
Alacaklarn Devir Hz Oran defa olarak ifade edilir. Bu da ticari alacaklarn bir hesap
dneminde ka defa tahsil edildiini gsterir.

Alacaklarn Devir Hz Orannn yksek kmas, ticari alacaklarn ksa srede ve

kolaylkla tahsil edilerek fonlarn ayn dnemde tekrar iletmeye dndn gsterir.
22

Orann dk kmas, ticari alacaklarn uzun srede tahsil edilebildiini ya da

alacaklarn tahsil kabiliyetinin zayf olabileceini gstermektedir.
STOK DEVR HIZI ORANI

Stok Devir Hz Oran, bir dnemin stoklarnn net satlara oran stok devir hz
orann verir. Ortalama stoklarn bulunmas iin dnemba stoklar ile dnemsonu
stoklar toplamnn ikiye blnmesi gerekir;
Stok Devir Hz Oran =
NetS

NetS
OrtalamaSt oklar

: Net Satlar

Stok Devir Hz Oran, stoklarn bir dnemde ka defa sata konu olduunu gsterir.

Stok Devir Hz Orannn yksek olmas, iletmenin mallarnn stokta beklemeden

hemen satld, dk olmas mallarn stokta ok bekledii anlamna gelir. Ancak stok
eksikliinin stok devir hznn yksek kmasna neden olabilecei gz nne
alnmaldr.
NAKT DEVR HIZI ORANI

Nakit Devir Hz Oran, iletmenin parasal ve paraya evrilebilir kymetlerinin bir

dnem iindeki devir hzn ler.
Nakit Devir Hz Oran =

NetS
OrtalamaHD

NetS
: Net Satlar
OrtalamaHD : Ortalama Hazr Deerler (Parasal
evrilebilecek Deerler)

Deerler

+ Paraya

Bu oran iletmede bulundurulmas gerekli nakit miktarn belirler, ancak bu konuda belirli bir
standart yoktur. Bu nedenle ayn sektrdeki iletmelerle ve gemi yllarla karlatrlarak bir
yoruma ve sonuca gidilmeye allr.
DNEN VARLIKLARIN DEVR HIZI ORANI

Dnen Varlklarn Devir Hz Oran, dnen varlklarn ne derece satlara bal

olduunu gsterir.
Dnen Varlklarn Devir Hz Oran =

NetS
OrtalamaDV

NetS
: NetS
OrtalamaDV : Ortalama Dnen Varlklar
Orann yksek kmas, dnen varlklarn net sat gelirlerinden elde edildii, dk kmas
halinde de dnen varlklarn net sat gelirleri dndaki gelirlerden el edildii eklinde
yorumlanr.

Bir iletme iin beklenen dnen varlklarn sermaye dnda, net satlardan elde
edilmesidir. Bylece iletme faaliyetinin olumlu olarak srdrld ortaya kar.

23

MADD DURAN VARLIKLARIN DEVR HIZI ORANI

Maddi Duran Varlklarn Devir

kullanlmalarndaki etkinlii ler.

Hz

Oran,

Maddi Duran Varlklarn Devir Hz Oran =

maddi

duran

varlklarn

NetS
OrtalamaMDV

NetS
: Net Satlar
OrtalamaMDV
: Ortalama Maddi Duran Varlklar
Maddi Duran Varlklarn Devir Hz Oran, retim iletmelerinde kapasite kullanlmasn da
gsterir. Orann yksek kmas duran varlklarn etkin kullanld ve yksek kapasite ile retim
yaplarak sat geliri elde edildiini gsterir. Orann dk kmas ise duran varlklarn verimli
ya da kapasitenin altnda kullanld eklinde yorumlanr, bir baka deyile iletme maddi
duran varlklarna ya gereksiz yatrmlar yapmtr, ya da yaplan yatrmn karln
alamamaktadr.

Ticari iletmelerde satlar byk oranda maddi duran varlklara bal deildir; bu
nedenle bu orann yorumlanmasnda ayn esktrdeki iletmelerle bir karlatrma
yaplmas uygun olur.
AKTF DEVR HIZI ORANI

Aktif Devir Hz Oran iletmenin aktiflerinin kullanmndaki verimlilii lmektedir.

Aktif Devir Hz Oran =
NetS
OrtalamaV

NetS
OrtalamaV

: Net Satlar
: Ortalama Varlklar (Aktif) Toplam

retim iletmelerinde bu orann 2 ile 4 arasnda olmas uygun grlr. Orann ticari
iletmelerde daha yksek olmas beklenir.

Standartlara gre bu orann dk olmas, iletmede atl kapasite bulunduunu

gsterir. Bir baka deyile iletme ya gereksiz yatrmlar yapm ya da yaplan
yatrmlardan gerekli verimi alamaktadr.
Duran varlklar aktif iinde byk olan iletmelerde (rnein zel okul, otel
iletmeleri gibi) aktif hz dktr. Duran varlklar aktif iinde az olan iletmelerde
(rnein ticari iletmelerde) bu oran yksektir.
Krllk Oranlar

Krllk oranlar, iletmenin faaliyetleri sonucunda ll ve yeterli bir kr elde edip

etmediini lmeye yarar. Kr ile kaynaklar ve kr ile satlar arasnda iliki kurularak
ortaya karlan krllk oranlar unlardr;

Kaynaklarn Krllk Oranlar,

Satlarn Krllk Oranlar.

24

KAYNAKLARIN KRLILIK ORANLARI

Kaynaklarn Krllk Oranlarnda, kr ile kaynaklar arasnda iliki kurularak z

kaynaklarn ve uzun vadeli yabanc kaynaklarn verimli kullanlp kullanlmad
belirlenir. Kaynaklarn Krll Oranlarnda iki oran ele alnr;

Sermayenin Amortisman Oran,

z kaynaklarn Amortisman Oran.

Sermayenin Amortisman
Oran

Sermayenin Amortisman Oran, genel olarak uzun vadeli kaynaklar ile bu kaynaklarn
giderlerinin zkaynaklar ve dnem krn nasl etkilediini ortaya koyar. Oran her ne
kadar sermaye adn tasada buradaki sermaye, zkaynaklar deil, iletmenin toplam
kaynaklarna ilikin bir ilemi gstermektedir.
Sermayenin Amortisman Oran =

DnemKr UVBG
100
zkaynakla r UVYK

UVBG : Uzun Vadeli Borlanma Giderleri

UVYK : Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar
Orann bykl iletmenin uzun vadeli kaynaklarnn etkin ve verimli kullanldn
gsterir, hatta iletme bu uzun vadeli kaynaklardan en ok verimi elde etmitir
denilebilir. Orann dk kmas ise iletmenin bu tr uzun vadeli kaynaklardan
verimli bir ekilde yararlanamadn, bu kaynaklara ilikin faiz gibi finansman
giderlerinin dnem krn byk lde etkiledini gsterir.
z Kaynaklarn Amortisman
Oran

z Kaynaklarn Amortisman Oran ise, iletmenin elde ettii dnem net krnn
zkaynaklara orann gstermektedir. Burada iletmenin yabanc kaynaklar ele
alnmamaktadr.
z Kaynaklarn Amortisman Oran =

DnemNetKr 100
zkaynakla r

z Kaynaklarn Amortisman Oran, genel olarak iletme sahip ya da ortaklarnn

iletmeye yatrdklar sermayenin krlln gsterir. Bu anlamda oran bydke
iletme sahip ya da ortaklar byle bir iletme kurmakla iyi bir yatrm yapmlardr
denilir. Orann kk olmas ise yaplan yatrmn krl olmad gstermektedir.
Orann bykl ise sektrden sektre deimektedir. Baz sektrlerde ok byk z
kaynaklara ihtiya varken, bazlarnda kk bir z kaynak yeterli olmaktadr. Bu
nedenle iletmeci ne kadarlk bir sermaye geririrse ne kadar bir kr elde eder? gibi
bir sorunun cevab bu oranla verilebilir. Bu balamda oran ayn zamanda yatrmn
krl ya da krsz olduunu da gsterir. Yine bir baka adan bakldnda bu oran,
zkaynaklarn doru yatrmlara yapldn da gstermektedir. Oran genel piyasa
koullarndaki faiz, borsa endeksi gibi deflatrlerden byk ise yatrm doru ve krl
bir yatrm olarak deerlendirilir.

25

SATILARIN KRLILIK ORANLARI

Satlarn Krllk Oranlar gelir tablosundaki brt sat kr, faaliyet kr, olaan kr,
dnem kr ve dnem net kr ile satlar arasnda ilikiye dayanarak bulunur.
Satlarn krllk oranlar iinde en ok u oranlar kullanlr;

Brt Kr Oran,
Faaliyet Kr Oran,
Net Kr Oran.

Brt Kr Oran

Bu oran brt sat kr tutarnn, net satlara oranlanmasyla hesaplanr ve iletmenin

ana faaliyet konular ile ilgili olarak elde ettii krllk yzdesini gsterir.
Brt Kr Oran =

BrtSK 100
NetS

Brt SK
: Brt Sat Kr
NetS : Net Satlar
Bu oran iletmenin net satlar ile satlarnn maliyetlerinden etkilendii iin, iletmenin
satlarnn karlln gstermektedir. Orann ykseklii iletmenin krlln gsterir. Ancak bu
yksekliin sektrdeki benzer iletmeler veya gemi dnemlerle karlatrlmas gerekir.
Faaliyet Kr Oran

letmenin faaliyet krnn net satlara oranlanmasyla bulunan Faaliyet Kr Oran,

Brt Kr Oranndan farkl olarak, iletmenin faaliyet giderlerini de kapsayan bir
orandr.
Faaliyet Kr Oran =
NetS

FaaliyetK r 100
NetS

: Net Satlar

Faaliyet Kr Oranyla iletmenin faaliyet giderleri karlandktan sonra eritii krllk

deerlendirilir. Dolaysyla iletmenin faaliyet kr, brt sat krndan kk kacak, ancak
oran olarak byyecektir. Orann yksek olmas iletmenin faaliyet giderlerini etkin bir eklide
kontrol edebildii ve en az faaliyet giderleriyle krn enoklayabildiini gstermektedir.
Net Kr Oran

Net Kr Oran, iletmenin dnem net krnn net satlarna oranlanmasyla bulunur.
Cari Oran =
NetS

DnemNetKr 100
NetS

: Net Satlar

Net Kr Oran, iletmenin sonu krlln gstermesi asndan nemlidir. nk bu oranda

iletmenin finansman ve dier giderleri de dikkate alnmaktadr. Bu orann yksek kmas
iletmenin net olarak krlln, dk kmas ise krl olmadn gstermektedir.

3. 5. Kredi Analizi
Kredi, genelde bir fon salama ilemi olarak ele alnr. Bu ilemin taraflar fon talep
eden ve fon salayan kurululardr. Fon talep eden kurulular, alma konular,
byklkleri ve trel yaplar ok deiik olan iletmelerdir. Fon salayan kurulular
26

ise para ve sermaye piyasalardr. Genel ekonomik yap ierisinde son derece nemli
fonksiyonlar olan bu iki kesim, kredi talebinin yaplmas ve bu talebin
deerlendirilerek sonulandrlmas srasnda ok deiik amalar gz nnde
bulundurmaktadrlar. Kredi talep edenler fon yetersizliini ortadan kaldrarak iletme
faaliyetlerinde devamll salamay, kredi verenler ise ncelikle bu kredinin
vadesinde ve belli bir faiz ile geri dnmesini istemektedirler. Bu duruma gre kredi
ilemnin temelde belli bir gvene ve teminata dayandrlmas gerekmektedir. Bir
iletme iin gven temin eden unusurlar; kredi talebinde bulunan iletme ynetici ve
sahiplerinin iyi niyetleri, ynetim dzeyindeki performanslar gibi soyut, ieltmenin
kaynak ve kullanm yapsndaki i araalr gibi somut deerlerden oluur.
Kredi ileminin, zellikle kredi salayan kurulular bakmndan byk bir risk tad
sylenebilir. Bunun iin konu ile ilgili riski snrlandrc bir yaklam ierisinde olmak
gerekir. Bunun temini ise byk lde kredi talep eden iletmelerden gerekli
teminatlarn alnmas ile ilgilidir.
Kredi ihtiyacn ortaya kan nedneleri standart olarak tarif edemeyiz. Ancak, konunun
iletme baznda zsermaye ve dolaysyla net iletme sermayesi yetersizlii biiminde
ortaya kt sylenebilir. letmenin kredi ihtiyac ekonomik konjoktr hareketleri ile
de yakndan ilgilidir. Ekonomik konjoktrn gerileme dnemlerinde;

Krllk azalmakta,
Stok devir hz oran dmekte,
Alacaklarn tahsil sresi uzamakta ve
Likitide yetersizlii

ortaya kmaktadr. te bu durumda iletmelerin kredi ihtiyalar ortaya kmaktadr.

letmenin para ve sermaye piyasalarndan saladklar fonlar;

Ksa vadeli krediler,

Orta vadeli krediler,
Uzun vadeli krediler

biiminde l bir gruplamaya tabi tutulabilir. zellikle ksa vadeli krediler

iletmelerin en ok talep ettikleri ve kredi kurulularnnda en ok vermek istedikleri
trdeki kredilerdendir. Bu nedenle zellikle ksa vadeli kreidler zerinde duracaz.
Ksa vadeli kredi taleplerinin deerlendirilmesi ve konuya ilikin olarak gerekli
kararlarn alnmasnda kalitatif faktrlerden ok, kantitatif faktrlerden hareket etme
zorunluluu vardr. Bilindii gibi ksa vadeli kredi analizi ile ilgili kararlarn
alnmasnda temel odak likiditedir. Bir baka deyile ksa vadeli kredi analizi likitide
tercihini esas almaktadr. Bu tercihin deerlendirilmesinde ve karar fonksiyonunun
aktarlmasndaki en etkili analiz teknii ise oran analizidir. Oranlar bir iletmenin,
eitli mali tablolarnda yer alan varlk ve kaynak yaps ile ilgili okluklar arasndaki
karakteristik ilikiyi gsteren oranlardr. Bu nedenle mali tablolar analizi ile ilgili
almalar srasnda kullanlan oranlar, iletmenin ynetimi bakmndan her biri bir
anlam tayan, deerler arasndaki oransal balantlar gsterir. Bu yaklam ierisinde
ele alndnda, oranlarn, iletme almalarnn ak ve hzl bir biimde analizine
imkan salayan anahtarlar olduu sylenebilir.

27

Oranlar araclyla yaplan analiz almalarnda, genellikle iletme ynetimini eitli

alanlarda ynlendirebilecek nitelikte karlatrmalar yaplmaktadr. Bu karlatrma
ilemleri birbirini izleyen ve tamamlayan aamada gerekletirilir;
Bunlarn ilkinde, ayn iletmeye ilikin, gemie dnk ve gelecee ynelik oranlar
karlatrlr. Bu ilemin amac iletmenin zaman ierisindeki finansal durumu,
likitidesi, krlln ve performans konusunda ihtiya duyulan bilgilerin retilmesidir.
kinci aamadaki karlatrma ilemi, banzer iletmelerin veya iletmenin
almalarn srdrd sektrn tipik oranlar veya standart oranlar ile yaplr.
Ancak, bu ilemin yaplabilmesi iin, sektrel standart oranlarn belirlenmi olmas
gerekir.
Son aamada ise, analize konu edilen iletmenin oranlar, genel kabul grm
deerlerle karlatrlarak yorumlama ilemine bal tutulur. Ancak bu yorumlar,
analiz almas ile ilgili ilk yaklamlar olarak benimsenmelidir. nk iletmeler
arasndaki eitli alanlardaki farkllklar, oran sonularnn kat bir anlay ierisinde
yorumlanmasn engellemektedir.

28