Modalnost

Modalnim se naziva princip tonske organizacije, koji se zasniva na primeni lestvica

Modalnost je najstariji, istorijski i geografski naj[ire zastupqen na`in organizacije muzi`ke

materije. Prakti`ki sve folklorne tradicije [irom sveta (kako u pro[losti, tako i danas) oslawaju se
na modalne lestvice razli`ite struktyre. U evropskoj muzici modalnost je preovla\ivala u periodu od
anti`kog doba do, pribli=no, $#@@ veka, kada su se pojavili prvi <obrisi> funkcionalnog tonaliteta.
U periodu izme\u $#@@ i $$ veka evropska muzika je tonalno-funkcionalna. U $$ veku, u brojnim
stilovima savremene muzike zapa=a se povratak prema modalnom tipu tonske organizacije. Pored
spomenutog, modalna sredstva se intenzivno primewuju u =anrovima popularne i primewene muzike
$$ veka (muzika za pozori[te, filmska muzika i sl.).
Uop[te uzev, u svetu muzike postoji nebrojena koli`ina lestvica. Pored u [kolskoj praksi
poznatih starocrkvenih lestvica, u profesionalnoj evropskoj muzici $@$-$$ veka primewivana je
celostepena, umawena i <Skrjabinova> lestvica, takozvani <balkanski mol>, lidijski durmol,
frigijski moldur, razli`ite vrste pentatonike, lestvice zasebne intervalske strukture itd. Uporedo
sa ovim lestvicama, koje su na[le primenu u profesionalnoj i folklornoj evropskoj praksi, postoje i
lestvice neevropskih nacionalnih entiteta (orijentalne lestvice, lestvice Dalekog Istoka, indijske
lestvice, lestice afri`kih naroda i naroda Ju=ne Amerike), Najzad, sasvim zasebnu grupu stvaraju
specifi`ne lestvice, koje se primewuju u takozvanoj <ozbiqnoj> i popularnoj muzici $$ veka.
Uslovno, izdvajamo `etiri vrste modalnosti:
Vrsta
modalnosti
Sredwevekovna i
renesansna
modalnost

Vrsta modusa

Tonalna
odre\enost

Karakteristi`ni
harmonski obrti

Podru`je
primene

8 modusa

Evropska
muzika

modalnost $@$$$@ veka

6 modusa +
<artificijelne>
lestvice
razli`ite
strukture

tonalna

postoje

Disonantna
modalnost $$
veka

svi modusi
$@$ veka
+
novi zasebni
modusi

atonalna

Modalnost
neevropskih
kultura

Zasebne
lestvice sa
vi[e tonova i sa
`etvrtonovima

1)Nacionalne
[kole $@$
veka(ruska,
`e[ka,
norve[ka,
[panska
2) popularna
muzika $$$$@ veka
3) filmska
muzika $$$$@ veka
List, RimskiKorsakov,
Skrjabin,
Mesijan,
Bartok,
{ostakovi` i
dr.
Kina, Japan,
Indija,
Bliski Istok

Zarad jasnijeg sagledavawa su[tine modalnog sistema tonske organizacije va=no je precizirati
odnos izme\u slede]ih kategorija: tonalno, funkcionalno i modalno. Naime, zbog teorijske zabune,
odnosno, `iwenice da je muzi`ka teorija $@$ veka formirana sa osvrtom na klasi`arski tonalitet, pod
funkcionalnim se podrazumeva S-D-T tonalitet $#@@-$$ veka, zasnovan na gravitaciji vo\ice na VII
stupwu i dominantnom tritonusu. Tonalitet je, me\utim, izuzetno raznovrstan po na`inima

ispoqavawa. Tonalna gravitacija mo=e da se ostvaruje mnogobrojnim na`inima, te stoga fenomen

tonalnog ne svodi se niti na tonalitet $#@@-$@$ veka, niti na funkcionalnost u u=em shvatawu.
Prema tome:

a)
b)
c)
d)

funkcionalno je uvek tonalno

tonalno nije uvek funkcionalno
modalna funkcionalnost nije istovetna <klasi`noj> S-D-T funkcionalnosti
modalno nije uvek tonalno (postoji i tonalno neodre\ena modalnost, i disonantna
modalnost na primer, modalnost zasnovana na celostepenoj ili umawenoj lestvici)

Generalno, modalnost se karakteri[e potiskivawem dominantnog tritonusa i vo\ice kqu`nih

atributa funkcionalnog tonaliteta $#@@-$$ veka. Modalnost stvara nove, sporedne vo\ice koje,
me\utim, nisu usmerene na toniku i stoga nemaju centripetalno delovawe. {to se ti`e pojave
tritonusa u okviru modalnosti, wegova uloga je striktno kontrolisana: dominantni tritonus se
izbegava, dok se sporedni tritonusi (toni`ki, subdominantni) koriste tako da ne bi isticali
tradicionalne tonalno-funkcionalne gravitacije. Samim tim, tritonus u modalnosti dobija
<koloristi`ku>, a ne dinami`ku ulogu.
U [kolskoj praksi modalnost se po pravilu povezuje sa primenom starocrkvenih (starogr`kih)
modusa. Va=no je, me\utim, napomenuti da je starogr`ka muzi`ka teorija koristila tetrahorde i nije
tretirala moduse na na`in, na koji su oni tretirani u sredwem veku i u novije doba muzi`ke istorije.
{tavi[e, starogr`ki modusi imali su i druga`ije nazive (prilikom prevoda starogr`kih rukopisa u
sredwem veku dogodila se zabuna).
Jonski
vra]eni su u profesionalnu praksu Glareanusom (Glareanus) u $#@ veku
Eolski
Miksolidijski
Dorski
Frigijski
Lidijski
Svaki modus ima karakteristi`an interval. Upotreba modusa u tonalnoj muzici $@$-$$ veka
dovodi do pojavqivawa karakteristi`nog modalnog obrta, koji sadr=i karakteristi`ni interval:
Jonski

T- D - S

Eolski

tsd-t

Miksolidijski
Dorski

T - VIImiks. T; T d - T

t S - t; t - IId - t

Frigijski
Lidijski

t - VIIf - t; t - IIf - t

T - IIl - T, T - IVl - T

Uop[te uzev, umesno je govoriti o dva na`ina ispoqavawa modalnosti:

Atonalna (disonantna) modalnost. Sre]e se u muzici sredweg veka i muzici $$ veka

(impresionizam, modernizam). U ovom slu`aju kompletna faktura muzi`kog dela izvodi se iz
lestvi`nih tonova presudno je va=an jedino lestvi`ni materijal, kojem je podre\ena
horizontalna, vertikalna komponenta, [to se odra=ava na strukturu sazvu`ja i tonalnu
odre\enost. Atonalna modalnost je nefunkcionalna (Debisi, De`ji kutak, Uspavanka za slona;
Skrjabin, Preludijum op.74 br.3; Mesijan, Vizije amina)

Parcijalna modalnost. Sre]e se u muzici nacionalnih [kola $@$ veka (ruska petorica, `e[ka
nacionalna [kola, norve[ka nacionalna [kola, [panska nacionalna [kola i dr.), u

pojedinim delima romanti`ara ({open, List), impresionizmu $$ veka, muzici primewenih

=anrova $$ veka, popularnoj muzici $$ veka. Pridev <parcijalna> ukazuje na [iroki spektar
me[ovitih situacija, koje imaju slede]a zajedni`ka obele=ja:
a) parcijalna modalnost je uvek tonalna, tonika je trozvuk
b) sazvu`ja uvek imaju tercnu gra\u
c) kadence su `esto funkcionalne
Postoji tri na`ina ispoqavawa parcijalne modalnosti:
1.

Melodijsko ispoqavawe. Melodika je modalna (c-dorski), dok je harmonska pratwa

funkcionalna (u smislu <klasi`nog> S-D-T tonaliteta). Karakteristi`an harmonski obrt ne
postoji:

t
2.

Harmonsko ispoqavawe. U harmonskoj pratwi se uo`ava karakteristi`an modalni harmonski

obrt, ali melodija nije modalna:

dorski:
3.

A6dorski t

Melodijsko i harmonsko ispoqavawe. Modalnost se ispoqava i u melodici, i u harmonskoj

pratwi. Postoji karakteristi`an harmonski obrt.

dorski

U tonalnim uslovima, primena starogr`kih modusa rezultira nastankom suptilne, ne=ne,

upe`atqive zvu`nosti, koja asocira na primenu pastelne tehnike u slikarstvu. Po tipu ekspresije
modalnost je bli=a <koloristici> ([tagod to u muzici zna`ilo). U romantizmu je modalnost ovog tipa
primewivana za stvarawe arhai`nih i folklornih asocijacija. U impresionizmu su razli`ite vrste
modalnosti (konsonantna, tonalna, atonalna) slu=ile za stvarawe [irokog spektra poetskih prizora i
predstava: od fantastike, arhaike, i koloristike do sveta bajke i folklornih aluzija. U nacionalnim
[kolama $@$ veka (ruska, `e[ka, norve[ka, finska, [panska) modalnost predstavqa sastavni deo
muzi`kog nacionalnog identiteta, ali slu=i i kao sredstvo za stvarawe bogate palete ekspresivnih
nijansi; ne samo svetlih, lirskih i fantasti`nih, no i mra`nih, tmurnih, zloslutnih i depresivnih
karaktera.
Primena modalnosti u popularnoj i primewenoj muzici $$ veka (filmska muzika i sl.) obja[wava
se ne samo i ne toliko wenim bogatim koloristi`kim potencijalom, koliko te=wom da se prona\e neka

striktno tonalna alternativa klasi`arsko-romanti`arskoj funkcionalnosti. Kao [to je poznato, u

popularnoj muzici se izbegava upotreba brojnih atributa tonaliteta $#@@@-$@$ veka - funkcionalnog
tritonusa, umawenih i prekomernih sazvu`ja, tradicionalne kadence D7-T i sl. Ukoliko se ipak javqa,
tritonus je funkcionalno neutralisan i nije usmeren na toniku. U temeqima tonalne organizacije
popularne muzike le=i bluz-lestvica sa <rascepqenim> tre]im stupwem (koji je ponekad
netemperovan!) i sni=enim sedmim stupwem (c-d-es-e-f-g-b-c), [to apriorno iskqu`uje upotrebu
dominantnog tritonusa i tradicionalan na`in afirmacije tonaliteta.