BENTONT NEDR?

Y. Ziya KAYIR
KOSGEB Sincan letme Gelitirme Merkezi, Ankara
E-posta: ziya.kayir@kosgeb.gov.tr

Bu bildiri 4 Mays 2007 tarihinde Sakaryada Endstriyel Frnlar ve Refrakter Sempozyumunda sunulmutur.

ZET
Bentonit, smektit gruptan bir kil mineralidir ve esas olarak montmorillonitten
olumutur. Smektit kil minerali suyu veya organik moleklleri emdiinde ier ve ayni
zamanda nemli bir iyon deitiricidir.
Bentonit 1000 rnn retiminde kullanlr. Bentonit, balayc olarak refrakter
retiminde kullanlmakta malzemenin mukavemetini, yorulma ve biimlenme
zelliini artrmaktadr. En ok dkmclkte kalp kumu yaptrcs olarak
kullanlr. Bentonitin en yeni gelien kullanm alan ise polimer katksdr.
Bentonite clay has ability to absorb and bind toxins, poisons, and viruses. One
chemically-modified nano-bentonite exhibited significant reductions in the HIV,
Influenza H3N2 and Influenza H5N1 viruses.
Bentonit kilinin toksinleri, zehirleri ve virsleri emme ve yaptrma yetenei
vardr. Kimyasal olarak deitirilmi nano bentonitlerle HIV ( Aids ) ve grip virsleri
nlenmitir. Amcol firmas, bu deney sonularn 2005 ylnda dnyaya duyurdu.
Anahtar szckler: bentonit, dkm, kimya, nanoteknoloji, refrakter, kimya ve tp.

WHAT IS BENTONITE?
ABSTRACT
Bentonite is a clay mineral of the smectite group and is composed mainly of
montmorillonite. The smectites are a group of minerals that swell as they absorb water
or organic molecules within the structural layers; they also have considerable cationic
exchange properties.
Bentonite is a mineral for one thousand uses. Bentonite uses in refractory production as
as a binding agent and increases resistance and plasticity of the material. The largest
tonnage's of Bentonite are to bond foundry sands for metal casting. A most recent
development in the use of Bentonite is as a polymer additive.
Bentonite clay has ability to absorb and bind toxins, poisons, and viruses. One
chemically-modified nano-bentonite exhibited significant reductions in the HIV,

Influenza H3N2 and Influenza H5N1 viruses.

experimental results to the world in 2005.

Amcol company announced the

Keywords bentonite, foundry, chemistry, nanotechnology, refraktory and medicine.

1. GR
Ekonomik kalknmann asl desteini yeralt zenginlikleri ve sanayileme
oluturmaktadr. Madenlerimizi ve her eit hammadde kaynaklarmz gerektii lde
deerlendirebilmenin koullarndan birisi de halkmz bu konularda yaynlar yoluyla
aydnlatmaktr. Bu makale bu amala hazrlanmtr.
2. BENTONT NEDR ?
Bentonit 1000 rnde kullanlr.
Bentonit nedir ?
Neden bentonitin ei benzeri yoktur, neden emsalsizdir ?
Bu sorularn yant 100 milyon yl nce verildi. 100 milyon yl nce, dnyamzda
youn yanarda faaliyetleri oldu. Bu patlamalarda denize dklen yanarda klleri,
deniz suyunun etkisiyle yava yava deiime urayarak bentonit diye bildiimiz killeri
oluturdu.
Ksaca,
bentonit yanarda
kllerinden denizde domutur.
lkemizin eitli yrelerinde
halkmzn kulland ba kili,
amar kili,
bebe topra ve
pekmez topra gibi killer genellikle
bentonittir.
Bentonit, dkmclkte, renk
amakta, sabun ve dier temizleme
malzemelerinin yapmnda, sland
zaman kabarp gzenekleri kapad
iin sondaj kuyularnda kullanlr. Montmorillonitin ticari ad olan bentonit, ilk kez,
1898 ylnda Knight tarafndan, ABD Wyoming'de Fort Benton yaknndaki killer iin
kullanlmtr. Montmorillonit ad Gney Fransada Montmorillondaki bentonit
yataklarndan gelmektedir. [1]
Dnya bentonit rezervi 1.870 milyon ton olup
ABD, Rusya, Trkiye, Yunanistan, Almanya, Japonya,
talya, spanya ve ngilterede bulunmaktadr. Trkiye,
280 milyon tonluk bentonit rezervleriyle toplam dnya
rezervinin yzde 15ine sahiptir. [2]

1
2

Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm

Sekizinci Kalknma Plan Bentonit K Raporu,

3. BENTONTN TARHES [3]

Bentonit, ilk kez, M 5.000 yllarnda Kbrsta ynlerin yan almak iin
kullanld. Nemlendirilmi bentonit gcrt karsn diye kan tekerleine srld.
zolasyon malzemesi olarak kullanld. Kzlderililer bentoniti sabun olarak kullandlar.
1868 ylnda, Fullers Earth ( ngilterede bentonite verilen ad ) ile parafinin
artlmas konusunda patent alnmtr. Ayni mucit sonradan hidrokarbonlarn, bitkisel
ve hayvansal yalarn artlmas konusunda patent almtr.
1880 ylnda, bentonit ABDde yemeklik yalarn ksmen artlmasnda ve bazen
aartlmasnda kullanld.
1901 ylndan beri bentonit delme amuru olarak kullanld, hala delme ve tnel
iinde kullanlmaktadr.
1906 ylnda, Almanyada, aartma topraklar asitlerle aktive edildi. Bentonit
hidroklorik asitle aktive edilerek, yalarn artlmasnda veya renklerinin aartlmasnda
kullanld. Bu rn bugn de asitle aktive edilmi kil olarak satlmakta olup son yllarda
daha nitelikli katalizrler kefedilene kadar petroln paralanmasnda kullanlmaktayd.
1920 ylndan beri bentonit dkm sanayinde kalp kumlarn yaptrmak iin
kullanlmaktadr. Dkm sektr bentonitin en ok kullanld alan olup yllk
tketimi 3.5 milyon tona ulamaktadr.
1949 ylnda bentoniti, su olmayan ortamlarda kullanabilmek iin bentonitin
zellikleri deitirildi, elde edilen organokiller delme svs ve kaplamalarn
kalnlatrcs olarak kullanld.
1959 ylndan beri bentonit kedi kumu olarak kullanlmaktadr.
Tutkal, hayvan yemi, demir cevherinin peletlenmesi, kat retimi, ksmen su
artma ilemi, katta hamuru koruma ve homojenlii salama, karbonsuz kopye kad
retiminde, atk su artmada katk olarak, nkleer atklar evrelemekte, amarn
ykanmasnda, kuma yumuatc, nem alc ve ya emici, su bazl rnlerde
kalnlatrc olarak ve ok sayda baka uygulamada bentonit kullanlmaktadr.
Bentonitin en yeni gelien kullanm alan ise polimer katks olarak
kullanlmasdr. Bentonit katksyla polimerin gaz engelleme ve scaklk savuturma
zellii artrlarak polimerin alev almas ve tutumas geciktirilmektedir. Bentonitten
retilen alev geciktiriciler rnein plastikten elektrik prizi gibi scaa ve aleve
dayankllk isteyen rnlerde kullanlmaktadr.
12 Eyll 2005 tarihinde, bentonitlerle, HIV ( Aids ) ve grip virslerinin
nlendiini gsteren deney sonular Amcol firmasnca dnyaya duyuruldu. [4]
4. BENTONTN ZELLKLER [5]
Doal ekli, tane incelii ve ham haliyle bentonit, yumuak bir kayatr. Krlmaya
elverili, ele yumuak ve yal bir izlenim verir ve azda (tkrkte) hemen dalma
zellii gsterir. Rengi beyaz, hafif sar, sar, bej, pembemsi, yeilimtrak sar veya ak

3 Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm

4
Amcol firmasnn bildirisi ,
www.amcol.com/presentations/AMCOL%20RETROSCREEN%20MALTA%20Poster.pdf
5
Trkiye Bentonit Envanteri, 1982, MTA Yayn No:184, sayfa 2

pembe olabilir. Bentonitin teorik forml (Na0.7) (Al3.3Mg0,7Si8O20(OH)4nH2O den

olumaktadr.[6]
Bentonitin kimyasal ve mineralojik analizleri Tablo 1de verilmitir. Analiz
sonularndan grld gibi bentonit silisyum dioksit, alminyum oksit (almina) ve
manyezit gibi scaa dayankl bileenlerden olumutur.
Montmorillonit smektit olarak adlandrlan erit silikatlar ailesinin bir trdr.
Bentonitin en nemli zellii imesi ve suyu emmesidir. Bentonit ince tanelidir ve
gzenekli bir yapya sahiptir. Bentonit, younluu 2.2-2.7 gr/cm3, su emince ien ve
yksek biimlenme zelliine ( plastisiteye ) sahip olan doal bir kildir. Bentonitin
yaptrc zellii vardr. Atee ve scaa dayankldr, iyon deitirme zelliine
sahiptir.
Tablo 1. Ktahya ve nye Beyaz Bentonit Analizleri
%
Ktahya
nye
A.Z.
7,6
9,9
SiO2
70,9
74,9
Al2O3
15,7
14,0
Fe2O3
0,9
1,1
TiO2
0,1
0,2
CaO
2,1
1,7
MgO
1,4
1,9
Na2O
0,2
0,6
K2O
1,2
0,8
ime Hacmi
3,0
4,0
Beyazlk
84,0
82,0
Ya emme
35,0
35,0
Montmorilonit
75-85
73-88
Kristobalit
12,0
13-17
Bentonitin kristal yaps, erit eklinde ve katldr. Bu katlar, dizilmi
sekizyzl ve drtyzlden olumutur.
Drtyzlnn merkezinde Silisyum,
sekizyzlnn merkezinde ise Al, Mg, Na, Ca, Fe, Li vb gibi katyonlar bulunur.
Hidrojen molekl 1 Angstrm ( metrenin 10 milyarda biri veya 0,1 nanometre )dir.
Tek bir smektit ( bentonit ) kristalinin tane boyutu 2 mikrondan ( metrenin milyonda
birinden ) daha kktr. nce taneli ve gzenekli bir yapya sahip olan bentonit,
nanoteknolojinin benzersiz bir elemandr.

Yaylal Gnay, Seyfi Deirmenci, Blent irin, Nusret Akarlar-DKTA, Trkiyede Dkm
Bentonitlerinin 2000lerde yiletirilmesi, Metalurji Dergisi Say 126, Sayfa 13

ekil 1. Bentonitin Yaps

En nemli zelliklerinden biri suyu emince, kabarp imesi, jelimsi bir kitle
meydana getirmesidir. % 1-2 lsnde bentonit, su iine konularak kuvvetli ekilde
alkalanrsa, dibe kmeden suda askda kalr.
Bentonitin kvamllk ( tiksotropi ) zellii, su ile temasa getiinde jel,
alkalandnda sv hale gelebilme zelliidir. ok deiik renklerde gzlenebilen
bentonitin iyon (katyon) deitirme kapasitesi olduka yksektir. Sspansiyon
halindeki koloid bentonit taneleri negatif ykldr.

ekil 2. Bentonitin elektron mikroskobu grnts

ekil 3. Bentonitin teorik yaps

Bentonit, sindirim sistemindeki bakterileri, parazitleri ve toksinleri mknats gibi

eken bir snger zelliine sahiptir. Nano Bentonit, HIV ( Aids ) ve grip virslerini
yok etmektedir.
5. BENTONTN ETLER VE STANDARTLARI [7],[ 8]
Bentonit eitleri;
a-) Kalsiyum-Bentonit ( Ca-Bentonit )
b-) Aktive Edilmi Bentonit,
c-) Doal Sodyum Bentonit, ( Na- Bentonit)
7
8

Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org

VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf

d-) Organik Bentonit

e-) Asitle Aktive Edilmi Bentonit
olmak zere 5 gruba ayrlr. lkemizdeki bentonit rezervleri, kalsiyum bentonit
ve kalsiyum-sodyum (ara tip) bentonitlerden olumaktadr. Yalnzca Readiye ( Tokat )
yresinde sodyum bentonit yataklar bulunmaktadr.
Kalsiyum-Bentonit ( Ca-Bentonit ) ( Aktive edilmemi bentonit ) : Orta katnda
ounlukla kalsiyum (Ca 2+ ) veya Manezyum ( Mg 2+) yer alan bentonitlere verilen
addr.
Aktive Edilmi Bentonit : Kalsiyum bentonitlerin alkali aktivasyonuyla sodyum
bentonite dntrlmesiyle oluan bentonite verilen addr. Ksacas soda kl
katksyla orta kattaki Ca 2+ -iyonlar Na + iyonlaryla yer deitiren bentonittir.
Doal Sodyum Bentonit : Orta katnda arlkl olarak Na2+ iyonlar bulunan
ayrca deien younluklarda Ca2+ ve Mg2+ -iyonlar da ierebilen bentonitlerdir.
Organik Seven Bentonit ( organokil ) : Orta kattaki katyonlar, rnein alkil
amonyum gibi polar organik molekllerle yer deitirmi bentonitlerdir. Bu bentonitler
suyu sevmezler, organik zclerle ierler.
Asitle aktive edilmi bentonit : Yaps asitlerle muamele edilerek; aktivasyon
derecesine gre orijinal Ca2+ ve Mg2+ ve Na+ katyonlarnn ou alnm, kafesteki
alminyum, demir, manezyum ve silisyum ksmen artlm bentonitlerdir. Bu
bentonitlerin bir gram 200 m2 gibi geni yzey alanna ve mikro gzeneklere sahiptir.
Bentonitle ilgili TSE Standartlar : Trkiyede bentonit iin kullanlan rn
standartlar TSE tarafndan hazrlanm olup bu gne kadar aadakiler yaynlanmtr.

TS 977 Sondaj amuru hammaddesi ,

TS 5360 Dkm Balaycs,
TS 11442 Lastik sanayinde kullanlan,
TS 11326 Deterjan sanayinde kullanlan,
TS 11136 Seramik Sanayinde Kullanlan ,
TS 11441 Kat Sanayinde Kullanlan Bentonit

Ayrca ya aartma standard olarak 1 gr tonsilin aartma gc e deer alnp

hazrlanan TS 2583 de sayabiliriz.
6. TRKYENN BALICA BENTONT YATAKLARI [9]
lkemizin balca bentonit yataklar Biga yarmadas, Gelibolu yarmadas ve kuzeyi,
Eskiehir-Ankara yreleri, ankr-Tokat blgesi, Ordu-Trabzon blgesi, KayseriNevehir-Nide blgesi Malatya-Elaz blgesindedir.

Aydoan AKBULUT, Bentonit, 1996, MTA Eitim Serisi No:32, sayfa 33

ekil 4. Trkiye'de Bentonit Sahalar

Bu blgeler ile yakn evrelerinde irili ufakl pek ok bentonit yata bulunur.
Bilinen bu bentonit yataklarna ilaveten Giresun ve Konya illerinde de bentonit yataklar
bulunmaktadr. Trkiye, 280 milyon tonluk bentonit rezervleriyle, toplam dnya
rezervinin yzde 15ine sahiptir.
Tablo 2. Trkiyenin Bentonit Yataklar
Yeri
Ankara-Kalecik-Hanl
Ankara-Keskin-Besler
Artvin-Derinky
ankr-erke-Bayndr

Rezerv, Ton
19 000 000 (1+2)
240 000 (1+2)
800 000 (k)
43 000 (1+2)

ankr-Eldivan-Kk Hacbey Ky

300 000 (1+2)

ankr-Eldivan-Byk Hacbey Ky

100 000 (1+2)

ankr-Ilgaz-Kzlibrik

200 000 (1+2)

ankr-Eskipazar-Bapnar

800 000 (1+2)

orum-Sungurlu-Mecitz

400 000 (1+2)

Edirne-Enez
Giresun-Tirebolu
stanbul-ile-Kzlcaky-amardere
Konya-Salk

50 000 000 (1+2)

4 000 000 (1+2)
180 000 (3)
2 400 000 (1+2)

Konya-Sille

24 000 (1+2)

Ordu-Fatsa-nye

2 564 000 (3)

Tokat-Readiye-Akdomu-Kapnar

200 000 000 (k)

Trabzon-Arakl-Arsin-Yolst

60 000 (2)

Toplam Bentonit Rezervi ( R )

79 000 000

Potansiyel Rezerv ( T )
Kaynak
TOPLAM

800 000
200 000 000
279 800 000

1: Grnr Rezerv, 2: Muhtemel rezerv, 3: Mmkn Rezerv

Kaynak:Trkiye Bentonit Envanteri

nye-Fatsa (Ordu) Bentonit Yatann mmkn rezervi 2 564 000 tondur. Son
yllarda nemi gittike artan beyaz bentonitler nye, Fatsa, Giresun-Tirebolu, Harit
vadisi, Tekkiraz Yaylas ve Ktahya Barende bulunmaktadr.[10 ]

7. BENTONTN MADENCL VE AKTVASYONU

ekil 5. Bentonit maden iletmecilii

Bentonit yataklarnn ok byk bir blm ak iletme yntemiyle
iletilmektedir. retim teknolojisinde lastik tekerlekli kepe, skreyper ve paletli
kepeler ile geni tama hacimli kamyon ve vagonlar ilk aamay oluturur. kinci
aama da kurutma alanna yakn bir yerde kurulmu krma, ufalama, tme,
aktiflendirme ve ambalajlama tesisidir.[11]
Bentonitler, doadan ham olarak Na-Ca veya sadece Na veya Ca-Bentoniti olarak
karlr. Yaklak 80 santimlik topaklar halinde ak madencilik artlarnda karlan
bentonit, daha sonra ya ubuklu deirmenler kullanlarak ya da baka mekanik
ilemlerle 6-8 cm.lik paralar halinde kltlr. Bentonitin nemi yaklak % 28-30
civarndadr. Bu nem oran aktivasyon iin en uygun nem oran olarak verilmektedir.
Topaklar krlrken veya sonra otomatik yntemlerle yaklak % 3.2 - 4.0 orannda
Na2CO3 (soda kl) bentonite katlr. Belirli aralklarla kartrlr. Bu ekilde 20 gn
bekletilir. Aktivasyon srasnda buharlama ile nem % 20-22 seviyelerine der.
Hazrlanan bentonit katmanlarndan dikine kesitler alnarak, bentonit akkan yatakl bir
kurutucuya veya bir dner frna beslenerek, nemi istenilen seviyelere indirilir (yaklak
% 10). Aktivasyon reaksiyonu;
Ca-Bentoniti + Na2CO3

Na-Bentoniti + CaCO3

eklindedir. Bu reaksiyon sonucu oluan CaCO3 oran yzde 8-9 civarndadr.[12]

10

VIII Kalknma Plan Bentonit K Raporu Sayfa http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf

11

VIII Kalknma Plan Bentonit K Raporu Sayfa http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf

Yaylal Gnay, Seyfi Deirmenci, Blent irin, Nusret Akarlar-DKTA, Trkiyede Dkm
Bentonitlerinin 2000lerde yiletirilmesi, Metalurji Dergisi Say 126, Sayfa 17
12

ekil 6. Bentonit iletmesi

ekil 7. Bentonit retimi

8. AARTMA TOPRAKLARININ ASTLE AKTFLENDRLMES [13]

Yemeklik yalarn ilk durumda koyu renkli veya fazla klorofilli olmalar
renklerinin almasn ve berraklatrlmasn gerektirir. Yemeklik yalarn renginin
giderilmesinde kullanlan doal bentonitlerin aartma gc genelde dktr. Bu
nedenle zellikle kalsiyum bentonitler asitle aktiflendirilerek aartma gc arttrlr ve
ya sanayinde kullanlr. Bunun sonucu olarak da kilin yaps bozulmadan yzey alan
artar, porozitesi geliir ve kimyasal aktivitesi artar. Bu olayda aartma topraklarnn
gzenekleri % 80 artar. Yzeyi en uygun lde arttran asit miktar Fatsa-nye
bentoniti iin % 40 olarak saptanmtr. (Sarkaya ve dierleri, 1985).
Asitlendirilecek bentonit tlerek kuru arlnn % 30'u kadar Hidroklorik
Asit (HC1) veya Slfrik Asit ( H2SO4 ) ile 105C'de 2-3 saat kaynatlr. Asitle tepkime
olaynn sonunda aktiflendirilmi bentonitin asit derecesini drmek iin ykama
ilemine geilir. Daha sonra, ykanm bentonit kurutulur ve tlr. Bentonitin asitlik
derecesi ve kurutma hz, aartma kalitesini nemli lde etkiler. Tane boyu da szme
oran vb. zellikleri etkilediinden nemlidir.
Yalarn aartlmasnda kullanlacak kil miktar hem uygulanan ynteme hem de
yan cinsine gre deiir. Yemeklik yalar iin genelde % 0.5-2 orannda kil
kullanlrken koyu renk yalarda bu oran % 2-4 olabilmektedir.
9. BENTONTN KULLANIM ALANLARI [14]
Dkm sektr bentonitin en ok kullanld alan olup yllk tketimi 3.5 milyon
tona ulamaktadr. Deterjan, kat ve seramik endstrisi bentonitin ok kullanld
dier alanlardr. Daha sonra ise sondaj, dolgu ve zirai ila alannda kullanlmaktadr.
Her sektr iin kullanm amac farkl olup dolaysyla bentonitten istenen zellikler de
farkl olmaktadr. Bentonitin salk, gzellik ve tpta virs tedavisinde kullanm da
hzla gelien alanlardr. ok eitli zellikler gsterenj sodyum bentonit, kalsiyum
bentonit, aktive edilmi killer, organik killer
1000 rn ve uygulamada
kullanlmaktadr.

13

Aydoan AKBULUT, Bentonit, 1996, MTA Eitim Serisi No:32, sayfa 26

14

Avrupa Bentonit reticileri Dernei, http://www.ima-eu.org/en/uses.htm

Sodyum Bentonitin Kullanm Alanlar : Bu kapsamda sodyum bentonitin,

kullanm alanlar ekil 8de ematik ve aklamal olarak verilmitir.

ekil 8. Sodyum Bentonitin Kullanm Alanlar

zeltilerde asl tutucu zellii
Boyalar, Pskrtmeli tarm ilalar
X-Inlar incelemesi, Petrol Sondaj
Kozmetik, Eczaclk, la, amar deterjan
Kvamllk ve yorulabilirlik zellii (Viskozite, plastisite )
Portland imentosu ve har yapm
Bulama yapc zellii
Bitml (ziftli ) bulama boyalar
Emme ve ekme zellii
Kat retiminde nokta skl salama
Su artma
Yaptrc zellii

Mineral ynleriyle izolasyon maddesi yapm

mlek srlar,
Atee dayankl malzemelerin retimi
Dkmclkte kalp kumlarnn yaptrlmas
Tekstil ve kalem retimi
Cevher, kmr ve uucu tozlarn briketlenmesi,
Grafit pota ve elektrot yapm

10

Kalsiyum Bentonitin Kullanm Alanlar : Doal kalsiyum bentonitin; doal

aartma toprann ve etkinletirilmi ( aktive edilmi ) aartma toprann kullanm
alanlar ekil 9da ematik ve aklamal olarak aada verilmitir.

ekil 9. Kalsiyum Bentonitin ve Aktive edilmi Bentonitin Kullanm Alanlar

A. Doal Aartma Toprann Kullanm Alanlar
Emme zellii

Bcek lac,
Deterjan
Kozmetik ve ila yapm

Dier

Yap malzemeleri

Yaptrc zellii

Dkmclkte kalp kumlarnn yaptrlmas

Kalem retimi
Cevher, kmr ve uucu tozlarn briketlenmesi
Yapay buu

B. Etkinletirilmi ( aktive edilmi ) Aartma Toprann Kullanm

Alanlar:
Kataliz zellii

Petrol

ekme zellii-Safszlklar Giderme

Yalarn artlmas ve aartlmas,

11

zclerin artlmas ve aartlmas

Younlatrma

Bitki zlerinden bcek ilac yapm,

Boya maddesi

Cilalar

Metal yonlar

Atk paralama rnleri

12

1. Dkm sektr : Bentonit dkmclkte,

kalp kumunun hazrlanmasnda yaptrc
olarak kullanlmaktadr. Bentonitin emsalsiz
yaptrc ve scaa dayankllk zellii
sayesinde, kum kalplarn iyi akkanlk,
salamlk ve scaa gsterdii kararllkla
yksek kaliteli dkmlerin retimi mmkn
olmaktadr.
Dkm sektr bentonitin en
ok kullanld alan olup yllk tketimi 3.5
milyon tona ulamaktadr.

2. Pelet Yapm: Bentonit, demir elik

sanayinde demir tozlarnn topak (pelet)
yaplarak yksek frnlarda pik demir
retiminde veya dorudan indirgenmi demir
retiminde ( DRI ) yaptrc ve topaklayc
olarak kullanlr.

3. naat Mhendislii Uygulamalar:

Bentonit baraj duvarlar, temeller, tneller,
yatay delme ve boru balantlar gibi inaat
mhendislii uygulamalarnda; tiksotropik,
destek ve yalayc olarak kullanlr.
Bentonit kvam ve ekil alma zelliinden
dolay portland imentosunda ve harlarda da
kullanlr.

4.evre Temizleme / Atk Artma :

Bentonit,
atk
sularn
artlmasnda
kullanlmaktadr.
Bentonit
toprakta
geirgenlii azaltr. Yeralt sularnn
kirlenmemesi iin doal olarak bentonit
ieren dk geirgenlikli topraklar tavsiye
edilmektedir. Topraa bentonit katlarak su
geirgenlii dlr ve kirlilik nlenmi
olur.

13

5.
Petrol
Sondajlar:
Bentonitin bir baka geleneksel
kullanm alan da petrol sondaj
amurundaki kullanmdr. sondaj
kuyularnda Bentonit sland
zaman kabarp sondaj deliinin
duvarndaki delikleri gzenekleri
kapad iin delme rnlerinin ve
sondaj suyunun bu deliklerden
kamasn ve szmasn nler.
Bylece, bentonit sondaj deliinde
iyi bir delme ortam ve sondaj
ucunun yalanmasn salar.

6. Yemeklik Ya ve Gda
Pazarlar :
Ayicek, soya, hurma ve kolza ya
gibi yemeklik yalarda bentonitin
emici zelliinden yararlanlarak
safszlklar giderilir, yan rengi
aartlr. Bira, arap, maden suyu ve
eker ve balda bentonit renk aartc
olarak kullanlr.

7. Tarm ve Hayvanclk : Bentonit

hayvan yemi ilavesi ve yem
retiminde pellet yaptrc olarak
kullanlmaktadr. Bentonit topran
iyiletirilmesi ve gelitirilmesinde
iyon deitirici olarak da kullanlr.
Bentonit piirildiinde gzenekli bir
seramik oluur bcek ilac ve
yabanc ot ldrc ilalar iin bu
seramik malzeme tayc olarak
kullanlr.

14

8. la, Kozmetik ve Tbbi

Pazarlar
Bentonit ilalarda dolgu olarak
kullanlr. Emme ve yze ekme
zelliiyle macun oluumuna izin
verir. Koruyucu kremler, kalamin
losyonu, ya kompres, ekzama iin
tahri nleyici ilalarda bentonit
kullanlr. Tpta bentonit ar metal
zehirlenmelerinde panzehir olarak
kullanlmaktadr. Yz maskesi gibi
bakm rnleri, gne yan boyas,
bebek ve yz pudras ve yz
kremleri hep bentonit ierir.

9. Deterjanlar
amar deterjanlar ve sv ve kat
el sabunlarnda temizleme zellii
bentonite dayanr.
Deterjan ve
sabunlardaki
bentonit tanecikleri
kirleri emerek amar temizler,
amar yumuatr ve gevetir.

10. Boyalar, boyar maddeler ve

cilalar :
Bentonit
ve
organik
killer,
verniklerde su ve zc esasl
boyalarda kalnlatrc ve askda
tutucu olarak kullanlr. Bentonit ve
organokiller
tiksotropik
zelliklerinden dolay su ve solvent
bazl boyalarda kvamlatrc ve
sspansiyon elaman olarak katlr.
Bentonitin
emme
zelliinden
giysilerin ivitlenmesinde, boya ve
duvar kadnda kullanlr.

15

11. Kedi Kumu: Bentonit kedi kumu

olarak da kullanlmaktadr. Kullanlan kedi
kumu ier ve temiz ksmdan kolayca ayrlr,
kalan tekrar kullanlr.
Avrupa Bentonit
reticileri Derneine gre bentonitin iinde
kristalin silika bulunduu ve bunun kediler iin
tehlikeli olduu eklinde iddialar vardr. 15

12. Kat: Bentonit ou

kt
imaltlar
tarafndan tketilir, ince
bnyeli temiz yzeyli kt
imaline imkn verir. Eski
gazete ktlarnn yeniden
ilenmesinde
bentonitin
mrekkep
ekme
zelliinden yararlanlr.
Asitle
aktive
edilmi
bentonit karbonsuz kopye
kad
yapmnda
kullanlr.

13. Seramikler: nce, ileri

ve teknik seramiklerin
yapmnda
bentonit
dengeleyici
rndr.
Bentonit sr yapmnda,
cruf
yapc
ve
biimlendirici
olarak
seramiklerde kullanlr.

16

14.

Katalizr : Kimyasal
olarak deitirilmi killer,
anahtar mekanizmas asit
katalizr olmak zere ok
eitli
uygulamalarda;
zellikle akaryakt katklar
retiminde
alkilleme
ileminde kullanlr.

15. Alev Geciktirici : Bentonitin en yeni

gelien kullanm alan ise polimer katks
olarak kullanlmasdr. Bentonit katksyla
polimerin gaz engelleme ve scaklk
savuturma zellii artrlarak polimerin alev
almas ve tutumas geciktirilmektedir.
Bentonitten retilen alev geciktiriciler rnein
plastikten elektrik prizi gibi scaa ve aleve
dayankllk
isteyen
rnlerde
kullanlmaktadr.

10.

SONULAR VE DEERLENDRME

Dnya lkelerinin toplam bentonit ve aartma topra retimleri 1980li yllarn

ikinci yarsndan sonra iki kat artm olarak ylda 12 milyon ton dzeyine km, 90l
yllarda ise yllk 13-14 milyon ton dzeyinde seyretmitir. Bu retimin yaklak 10
milyon tonu bentonit, 4 milyon tonu aartma topradr.
Bentonit grubu mineraller zengin rezervlere sahip olduumuz mineraller arasnda
yer almaktadr. lkemizin toplam bentonit rezervleri, 280 milyon ton civarndadr.
lkemizin 2005 yl bentonit retimi miktar olarak 1.350.000 ton, deer olarak
31.225.000 YTLdir. 2005 yl bentonit ihracat, miktar olarak 237.500 ton, deer
olarak 13.5 milyon dolardr. Bentonitin tonunun ortalama ihra birim fiyat, son
yllarda artarak 44 dolardan 57 dolara ykselmitir. 2005 yl bentonit tketimi,
1.113.000 ton olarak gereklemitir.
2001 ylnda dnyada retilen bentonitin yzde 25i ( 2.6 milyon ton ) Avrupa
Birliinde retilmitir. Avrupa Birlii metal madenlerde net ithalat konumundadr.
zellikle bentonit, feldispat, perlit, tuz, talk, ve bir gbre hammaddesi olan potas
konusu ise net ihracat konumda olduu rnlerin banda yer almaktadr. Ayni yl
lkemizde retilen bentonit miktar 674.000 ton olup bu miktar AB retiminin
eyreine eittir.

17

2010 ylnda bentonit talebi 1.400.000 ton, ihracat projeksiyonu 290.000 ton
olarak ngrlmtr. Bentonit ihracat deer olarak 16,5 milyon dolar tahmin
edilmektedir.[15]
lkemizin aktiflendirme tekniklerine yeterince nem vermesi durumunda, byk
bentonit potansiyelini yurt ii ve yurt d pazarlarda deerlendirilmesi mmkndr.
Demiryolu ulam ann gelitirilmesi bu rekabet ortamna girebilmek iin
kanlmazdr.
Dier yandan bentonitin kat, kedi kumu, deterjan ve sabun sanayi ile ila
sanayinde tketimlerinin art, ilgili bentonit ileme teknolojisinde gelime
salanmasyla mmkndr.
lkemiz tm sektrlere yetecek miktarda bentonit yataklarna sahiptir. Dkm
sektrnn ihtiyac olan bentonitin, istenen zelliklere getirilmesi iin aktivasyon da
dahil olmak zere, bilimsel yntemler de kullanlmak kaydyla retilmeleri arttr.
Bunun iin bentonit firmalarnn gerekli aratrma ve yatrmlarn yapmalarna ihtiya
vardr.
1000 rnn retiminde kullanlan bentonit, kimya sanayimizin gelimesine
nclk ederek genlerimiz iin istihdam, halkmz iin refah artna yardmc
olacaktr.

KAYNAKLAR
1. Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm
2.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf
3. Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm
4.Amcol Firmasnn Bildirisi, www.amcol.com/presentations/AMCOL%20RETROSCREEN%20 MALTA%20Poster.pdf
5.Trkiye Bentonit Envanteri, 1982, MTA Yayn No:184, sayfa 2
6.Yaylal Gnay, Seyfi Deirmenci, Blent irin, Nusret Akarlar-DKTA, Trkiyede Dkm
Bentonitlerinin 2000lerde yiletirilmesi, Metalurji Dergisi Say 126, Sayfa 13
7.Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm
8.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf
9.Aydoan AKBULUT, Bentonit, 1996, MTA Eitim Serisi No:32, Sayfa 33.
10.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf
11.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf
12.Yaylal Gnay, Seyfi Deirmenci, Blent irin, Nusret Akarlar-DKTA, Trkiyede Dkm
Bentonitlerinin 2000lerde yiletirilmesi, Metalurji Dergisi Say 126, Sayfa 17
13.Aydoan AKBULUT, Bentonit, 1996, MTA Eitim Serisi No:32, sayfa 26
14. Avrupa Bentonit reticileri Dernei, www.ima-eu.org/eubaindex.htm
14.VIII. Kalknma Plan Bentonit K Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik632.pdf
15. Dokuzuncu Kalknma Plan Madencilik K Raporu

18