STANBUL TEKNK NVERSTES

MAK 583 TAIT TASARIMI

DNEM DEV

TORK KONVERTR TASARIMINDA

KAVTASYONUN NEM
retim Grevlisi: Do.Dr. zgen AKALIN
Hazrlayan
Ad Soyad: Okan KARABUA
No: 503131212

Teslim Tarihi: 10.12.2014

indekiler
Giri ...................................................................................................................................................1
Tork Konvertrleri Elemanlar ........................................................................................................2
Kavitasyon Oluumu ........................................................................................................................2
Tork Konvertrnde Kavitasyon Oluumunun Tespit Edilmesi ....................................................3
Bilgisayar Destekli Analizler ........................................................................................................3
K-Faktr ile Kavitasyon Tespiti ...................................................................................................4
Grlt Dzeyi lm ile Kavitasyon Tespiti ...........................................................................5
Tasarmn Kavitasyona Etkisi ..........................................................................................................6
Sonular ............................................................................................................................................7
Kaynaka ..........................................................................................................................................8

Giri
Hzl nfus art ile byyen ve gelien ehirlerde, tat says da paralel olarak art
gstermitir. nsan nfusunun art, tat saysnn artn salad gibi ehirlerde trafik
sorununun olumasna da neden olmutur. Youn trafik nedeniyle srekli dur-kalk yapmak
zorunda olan srcler tat kontrolnde byk bir dikkat ve aba gstermek zorunda
kalmtr. Bu skntlar debriyajn kaldrlp yerine otomatik olarak devreye girebilen bir
kavrama ihtiyacn dourmutur.
Otomotiv sektrnn merkezi olan Amerikada otomatik anzmanlar iin 1900l yllarn
banda aratrmalar balad. Daha nceleri tasarlanm olan hidrolik kavramalarn otomotive
uyarlanmas hedeflendi. Birka irket ayn anda bu teknolojiyi gelitirmek iin giriimlere
balad. lk otomatik anzman retimi, Buick tarafndan Flint tesislerinde GMC Oldsmobile
iin gerekletirildi. lk olarak Olds 8 modelinde otomatik emniyetli transmisyon ( Automatic
Safety Transmission) isimli sistem sunulduunda takvimler Haziran 1937yi gsteriyordu
(Arabam Dergisi, 2011). Bylece ilk defa General Motors irketi tarafndan otomatik
anzman retilmeye balanmtr. lk yaplan almalardan sonra hzla ilerlemeler
kaydedildi. Hidrolik kavramalar ve tork konvertrleriyle ilgili almalar artt ve eitli
patentler alnd(Tablo1).
Patent Numaras
GB190906861
US1127758

Yayn Tarihi
02.12.1909
09.02.1915

Patent Sahibi
Hermann Fttinger
Jacob Christian Hansen-Ellehammer

US1199359
US1472930
GB359501

26.09.1916
06.11.1923
23.10.1931

Hermann Foettinger
Fritz Mayer
Voith

US1937364
US1987985

28.11.1933
15.01.1935

Harold Sinclair
Schmieske and Bauer

US2004279
US2127738
US2202243

11.06.1935
23.08.1938
28.05.1940

Hermann Fottinger
Fritz Kugel
Noah L Alison

US2264341
US2491483

02.12.1941
20.12.1949

Arthur and Sinclair

Gaubatz and Dolza

US2505842
US2882683

02.05.1950
21.04.1959

Harold Sinclair
Harold Sinclair

Tablo 1: Tork konvertr alannda yaplan almalar sonucu alnan patentler (Fluid coupling, 2014)

Otomatik anzmanl tatlarda tork konvertr yerine baka sistemler kullanlsa da en yaygn
tork konvertrdr. Tork konvertr ana paradan pompa, stator ve trbinden
olumaktadr. Sistemde g aktarma hidrolik ya ile salanmaktadr. Motor tahrik ettii
pompa hidrolik ya basnlandrarak trbine basmaktadr. Trbin dnnde akkan
statordan geerek ak dzgnleir ve pompaya geri dner. Bu ilem srekli devam
etmektedir. Ancak tork konvertrlerinin de baz skntlar vardr. Btn iten yanmal
motorlar ve otomatik vites kutular iin, tork konvertr btn hz deerleri iin verim, tork
1

oran, tahrik gc, ivmelenme ve yakt ekonomisi asndan optimize edilmelidir. Sistemdeki
elemanlarn geometrik zellikleri ve akn karakteri verimi nemli lde etkilemektedir.
Ayrca her akn bir kavitasyon says vardr ve bu say kritik deerin altna dt zaman
kavitasyon meydana gelecektir (D. L. Robinette, 2008). Kavitasyon makine paralarnda
mekanik hasara yol aar. Ayrca verimi dr ve grltye neden olmaktadr. Bu durum yakt
ekonomisini, tat bakm maliyetini ve seyir konforunu olumsuz etkileyecektir.
Tork Konvertrleri Elemanlar

ekil 1: Tork konvertr elemanlar: pompa,stator ve trbin (C. L. Anderson, 2002)

Pompa: motor k miline baldr ve motordan ald dndrme momenti ile hidrolik ya
basnlandrr.
Trbin: basnlandrlm akkan trbin kanatlarna arparak enerjisini trbine dolaysyla
anzmana aktarr.
Stator: trbinden kan akkann ak karakteri kark yapdadr. Stator dnmeyen sabit bir
elemandr burada ak dzgnleir ve pompaya girer.
Kavitasyon Oluumu
Kavitasyon oluumu genellikle, srat kaybnn yaand anlarda yani trbin hznn sfr
olduu zamanlarda gerekleir. Ani frenleme ile srat kaybnn yaandnda akkan hzla
konvertr ierisinde dnecek, snacak ve statorun emme ksmnda minimum basn olduu
iin burada buharlaarak gaz kabarcklar oluturacaktr. Daha sonra pompa ierisinde tekrar
basnlandrldnda ise aniden youup negatif basn oluturacaktr (J. M. Schweitzer,
2008). Olayn srekli yaanmas stator ve pompada mekanik hasara neden olacaktr. Ayrca
grlt oluacaktr. Tork konvertr geometrisi ve boyutlar baz pompa hzlarnda
kavitasyona neden olmaktadr. Akn karakteri de kavitasyonda etkilidir.
2

Her ak bir kavitasyon saysna sahiptir.

: kavitasyon says,
p:basn,
pv: buhar basnc,
: younluk,
V: hz,
Basnc drp, hz arttrp ya da scakl arttrarak buhar basnc arttrlrsa kavitasyon
says() der. Eer kritik deerin altna derse kavitasyon balar (Darrell Robinette, 2007).
Kavitasyon saysnn kritik deerinin altna dt bir almada hasar ekil 2de
gsterilmektedir (Satoshi Watanabe, 2012).

ekil 2: Kritik kavitasyon saysnn altndaki artlarda alan konvertrde hasar (Satoshi Watanabe,
2012)

Tork Konvertrnde Kavitasyon Oluumunun Tespit Edilmesi

Tork konvertr tasarmnda kavitasyon problemi tasarm parametrelerini etkilemektedir.
Konvertr geometrisi, pompa ve stator kanat formu, eksenel uzunluk (pompa ile trbin aras
uzunluk) gibi parametreler tasarma balandktan sonra deneyler yaplarak kavitasyon
oluumu kontrol edilir ve yeniden boyutlandrmalar yaplr. Kavitasyon says kavitasyon
oluumu hakknda tasarmcya bilgi verse de yeterli deildir. Tork konvertrleri ierisindeki
ak pompa, stator ve trbin geometrileri de etkilemektedir.
Bilgisayar Destekli Analizler
Kavitasyon oluumu tespiti bilgisayar destekli analizler ile birlikte yaplr. Bilgisayar destekli
ak analizi ile kavitasyon oluumunun hangi hzlarda kritik olduu grlebilir. Kavitasyon
olutuu yzeylerde form deiiklikleri ve boyutlandrmalar deitirilir. Ancak yine de sanal
3

ortamda yaplan analizler yeterli olmayacaktr ve prototiplerin test edilmesi gerekir. ekil
3de CFD analizler ile pompa hzna gre stator zerindeki kavitasyon oluumu ile ilgili bir
alma yer almaktadr (Yu Dong, 2002). Pompa hz arttka kavitasyon oluumu
artmaktadr.

ekil 3: Stator kanatlar zerindeki akn farkl pompa hzlarndaki incelenmesi (Yu Dong, 2002)

K-Faktr ile Kavitasyon Tespiti

Kavitasyon meydana gelirken statordaki ak iki fazl olmaktadr. Bu blgesel olarak
akkann younluunun deitiini gstermektedir. Byle bir durumda pompan dnmesi iin
gereken tork deerinde azalma meydana gelecektir. Kavitasyonsuz durumda yani ideal
koullarda pompann dnmesi iin gereksinim duyduu torkun karekkyle pompa hz
arasnda sabit bir oran vardr. Bu orana K-faktr denilir (Darin Kowalski, 2005).

Kavitasyon pompa torkunu drr, bu nedenle K-faktr artar. Torkun %2lik azald
noktada kavitasyon balar (Darin Kowalski, 2005).

ekil 4: %2 Tork d ile kavitasyon tespiti (Darin Kowalski, 2005)

Bir dinamometre, veri toplayc, hidrolik sistem ve bilgisayar ile yaplan bir deneyle tork
deerleri her devir iin kayt altna alnr ve tork dlerinin olutuu anlarda kavitasyonun
balad anlalr.
Grlt Dzeyi lm ile Kavitasyon Tespiti
Kavitasyon oluumu grltye neden olur. Tork konvertrnde grlt oluumu arttnda
kavitasyonun balad anlalr. Akustik sensrler yerletirilerek pompa hzlarnda konvertr
ierisindeki grlt dzeyinin lm yaplarak veriler kaydedilir. Ses seviyesinin ykseldii
hzlar kavitasyon balang noktalar olarak belirlenir. Ses basn seviyesinin 0,05 Pa deerini
getiinde kavitasyon balar (J. M. Schweitzer, 2008). ekil 5de farkl stator aplarna sahip
tork konvertrlerinde yaplan bir deneyin sonucu yer almaktadr. 0,02 Pa normal konuma
grlts, 0,2 Pa ise grltl sokak olduuna gre grafikten anlalaca zere kavitasyon
esnasnda tork konvertrnde yksek sesler duyulabilmektedir.

ekil 5: Farkl aptaki konvertrlerde kavitasyon srasnda ses basn seviyesi (D1<D2) (J. M.
Schweitzer, 2008)
5

Konvertrn eitli yerlerine sensrler yerletirilerek ani olarak ses basncnn artt blgeler
tespit edilir bu blgelerin formu deitirilebilir .
Tasarmn Kavitasyona Etkisi
Tork konvertr tasarm srasnda kavitasyon olumamas iin dikkat edilmesi gereken baz
parametreler vardr. Bu parametreler kavitasyon says, tork konvertr boyutlar, stator ve
pompa kanat formlar gibi hem ak ve akkan zelliklerine hem de konstrktif zelliklere
baldr. Akkan buhar basnc, scakl kavitasyon saysn etkiler ve bu say kritik deerin
altna derse kavitasyon meydana gelir (Walber, 2012). Konstrktif zellikler ise akn
zelliklerini etkileyerek kavitasyon saysnn deimesine neden olur. Bu zellikler:
ap boyutlandrma: Tork konvertrlerinde byk apta tasarlanmas ak daha dzgn hale
getirecei iin kavitasyonu azaltacaktr.
Eksenel uzunluk: Ayn apta tasarlanan tork konvertrlerinde L/D oran byk olan
konvertrde kavitasyon riski daha az olacaktr.
Kanat tasarm: Bir konvertrde kanat formu ak performansn nemli lde etkiler. Bu
nedenle kavitasyon riskinin azaltlmas iin zellikle pompa ve stator kanatlar tasarm ok
nemlidir. Kanatlarn kalnl giri ve k alar ak ayrlmalarn nlemek iin iyi
tasarlanmaldr (Darrell Robinette, 2007).

ekil 6: Tork konvertr (Walber, 2012)

Sonular
Tork konvertr kavitasyon blgesinde alrken pompa torkunda azalmalar meydana
gelir. Bu durum K-faktr deerini artrr. Prototiplerin testleri srasnda bu yntem
kullanlmaktadr.
Bir baka kavitasyon belirleme yntemi ise ses seviyesinin llmesidir. Kavitasyon
blgesinde alrken grltye neden olaca iin konvertrden gelen sesler llerek
kavitasyon risk blgeleri belirlenebilir.
Mmkn olduunca akkann dk scaklklarda altrlmas kavitasyon saysnn
kritik deerlerin altna dmesini engelleyecektir.
Konstrktif olarak tork konvertrleri ap ve eksenel uzunluklarnn arttrlmas
kavitasyon riskini azaltacaktr. Stator ve pompa kanatlarnn tasarm ak
ayrlmalarn
minimuma
indirecek
ekilde
yaplmaldr.

Kaynaka
http://en.wikipedia.org/. (2014). http://en.wikipedia.org/wiki/Fluid_coupling adresinden alnmtr
Arabam Dergisi. (2011). Tarihten bir yaprak: debriyaj out, otomatik anzman in. Arabam Dergisi.
http://www.arabam.com/otomobil-haberleri/nostalji/tarihten-bir-yaprak-debriyaj-outotomatik-sanziman-in/294284 adresinden alnmtr
C. L. Anderson, L. Z. (2002). Experimental Investigation of Cavitation Signatures in an Automotive
Torque Converter Using a Microwave Telemetry Technique. International Journal of Rotating
Machinery. Taylor & Francis Inc.
D. L. Robinette, J. M. (2008). Predicting the Onset of Cavitation in Automotive Torque Converters
Part II: A Generalized Model. International Journal of Rotating Machinery. Hindawi Publishing
Corporation.
Darin Kowalski, C. A. (2005). Cavitation Detection in Automotive Torque Converters Using Nearfield
Acoustical Measurements. SAE 2005 Noise and Vibration Conference and Exhibition Traverse
City. Michigan: SAE Technical Paper Series.
Darrell Robinette, C. A. (2007). Characterizing the Effect of Automotive Torque Converter Design
Parameters on the Onset of Cavitation at Stall. SAE International. SAE Technical Paper Series.
J. M. Schweitzer, L. R. (2008). Predicting the Onset of Cavitation in Automotive Torque Converters
Part I: Designs with Geometric Similitude. International Journal of Rotating Machinery.
Hindawi Publishing Corporation.
Satoshi Watanabe, R. O. (2012). Vibration Characteristics Due to Cavitation in Stator Element of
Automotive Torque Converter at Stall Condition. Proceedings of the ASME 2012 Fluids
Engineering Summer Meeting. Rio Grande: ASME.
Walber, C. M. (2012). Torque converter turbine noise and cavitation noise over varying speed ratio.
http://digitalcommons.mtu.edu/etds/420 adresinden alnmtr
Yu Dong, V. K. (2002). Torque Converter CFD Engineering Part II: Performance Improvement through
Core Leakage Flow and Cavitation Control. SAE 2002 World Congress . Detroit: SAE Technical
Paper Series.