Fizika II prva parcijala pitanja i odgovori

1. ELM valovi. Fermatov princip. Osnovne postavke geometrijske optike

Elektromagnetno zraenje je kombinacija oscilujueg elektrinog i magnetnog polja koja zajedno putuju kroz prostor u
obliku meusobno okomitih talasa. Ovo zraenje je nosilac elektromagnetne interakcije (sile) i moe se interpretirati kao
talas ili kao estica, u zavisnosti od sluaja. estice koje kvantifikuju elektromagnetno zraenje su fotoni.
Oscilatorno kolo se sastoji od zavojnice induktiviteta L i kondenzatora kapaciteta C. Napon na kondenzatoru i struja kroz
zavojnicu periodino se mijenjaju, tj osciluju.
Frekvencija elektrinog oscilatornog dobije se iz jednaine ELM oscilacija.
;

->

gdje je 0 dielektrina konstanta vakuuma, a 0 magnetna perbeabilnost vakuuma.

Elektromagnetski valovi kroz vakuum prenose energiju, sadranu u progresivnim elektrinim i magnetnim poljima koja
osciluju u meusobno okomitim ravnima.
Jednaina ELM valova:
Iz Maxwellovih jednaina slijedi jednaina ELM valova:

Brzina valova e biti:

Fermatov princip najmanjeg vremena

Fermatov princip: Svjetlost se prostire po putu za koji joj je potrebno najkrae vrijeme. dt = ds / v. Ovo vrijeme treba da
bude minimalno. Princip se moe iskazati i preko najkraeg puta Za svaku optiki propustljivu sredinu definira se Index
prelamanja sredine, n = c/v gdje je c - brzina svjetlosti u vakuumu, a v brzina svjetlosti u datoj sredini.
Matematiki prikaz Fermatovog principa:

L je optika duina puta a s je geometrijska duina.

-

Osnovne postavke geometrijske optike:

Geometrijska optika objanjava mnoge optike pojave predstavljajui svjetlost zracima kao pravcima prenoenja
energije.

Zasnovana je na sljedeim zakonima:

1.
2.
3.
4.

zakon pravolinijskog prostiranja svjetlosti,

zakon nezavisnosti rasprostiranja svjetlosnih snopova,
zakon odbijanja (refleksije) svjetlosti,
zakon prelamanja (refrakcije) svjetlosti.

Ovim zakonima se moe objasniti znatan dio optikih pojava. Meutim, interferenciju, difrakciju i polarizaciju svjetlosti
objanjava tek valna /fizikalna/ optika.

2. Zakoni odbijanja i prelamanja svjetlosti

Zakon odbijanja svjetlosti glasi: Upadni ugao jednak je odbijenom uglu, a upadni zrak, normala i odbijeni zrak
lee u istoj ravni.

Ugao prelamanja na graninoj povrini dviju sredina indeksa n1 i n2 .

Zakon prelamanja glasi: Upadni ugao, normala i odbojni ugao lee u istoj ravni, a odnos upadnog i prelomnog ugla dat je
relacijom: sin u / sin p = n1/n2 .

Totalna refleksija

Totalna refleksija je pojava kod koje se svjetlost pri prelasku iz optiki gue u optiki rjeu sredinu odbija i vraa i istu
sredinu. Kada je prelomni ugao jednak 0 stepeni, kaemo da je upadni ugao granini ugao, i za sve vee vrijednosti od
graninog ugla imat emo pojavu totalne refleksije.

3. Prelamanje svjetlosti kroz optiku prizmu

Ugao devijacija prizme je :

S

Minimalna devijacija za =1 i =1

4. Prelamanje svjetlosti na sfernoj povrini. Izvesti zakon prelamanja

Zakon prelamanja u taki A:

n1 sin n 2 sin
n1 n2
Za male uglove vrijedi:

,
n1 ( ) n2 ( )
tj.
n1 n2 n2 n1

p l
R
Optika mo D=(n2-n1)/R

Sferne povrine Newton-ova formula

Prva i druga ina daljina:

h
h
h
, ,
p
R
l

5. Optiki sistemi. Soiva. Jednadba tankog soiva

- Ogledala
Ogledala su uglanane metalne i metalizirane staklene povrine koje pravilno odbijaju svjetlost. Ogledala su obino
ravna ili sferna. Sferna ogledala su dijelovi povrina lopti koja su udubljena ili ispupena, prema tome s koje strane
odbijaju svjetlost.
Ravno ogledalo: Ako na ogledalo PP iz take A pada homocentrini snop zraka, reflektovati e se i formirati novi
homocentrini snop s zamiljenim (virtuelnim) centrom u takom A'. Ugao izmeu pravaca upadnog i odbojnog zraka
naziva se ugao otklona i on je jednak: = 2u.

Sferna ogledala

Snop zraka paralelnih sa optikom osom, nakon refleksije od povrine sfernog ogledala e se sjei u jednoj taki na osi
koja se zove glavna ia (F). Rastojanje ie do tjemena je ina daljina (f).
Jednaina sfernog ogledala:

n
n
=
+
s'
s

n n
,
R

Lik dobiven sfernim udubljenim ogledalom kada se predmet O

nalazi na veoj udaljenosti od centra krivine C, realan je,
umanjen i obrnut.

Sluajevi kod poloaja predmeta:

-

Kada se predmet nalazi ispred centra krivine izdubljenog ogledala, tada je: s>0,f<0 i s<0 lik je realan, nalazi
se izmedu ie i centra krivine, obrnut je i umanjen,
Kada se predmet nalazi izmedu ie i tjemena izdubljenog ogledala, tada je: s> 0, < O i s' > O, lik se nalazi iza
ogledala, uvean je i imaginaran
Kada se predmet nalazi ispred ispupenog ogledala, tada je: s> 0, i s' > O, (nalazi se s druge strane ogledala,
imaginaran je, uspravan i umanjen.

Soiva

Soiva su optiki elementi ogranieni prelamajuim povrinama od kojih bar jedna ima radijus krivine razliit od nule.
Ako su R1 i R2 poluprenici krivina prve i druge povrine, tada jednaina prelamanja glasi:

n0 n n n0
n n n
n

0 0
i
p2 l2
R2
p1 l1
R1
Za tanka soiva je razmak tjemena priblino jednak nuli i p2 priblino jednako l 1 .

1 1 n n0 1 1

( )
p l
n0 R1 R2

f1 f 2

1 n n0 1 1

( )
f
n0 R1 R2

1 1 1

f p l

I kod soiva se definie ia (fokus). Postoje dvije ie: prva (F1) i druga (F 2) . Prva ia se definie kao ona taka
predmeta na osi iji lik soivo formira u beskonanosti.
Druga ia soiva se definie kao lik beskonano udaljenog predmeta na osi soiva , to znai da zraci paralelni sa osom
nakon prelamanja kroz soivo prolaze kroz F2.
Zraci uzajamno paralelni, koji sa osom zaklapaju izvjestan ugao, nakon prelamanja sijeku se takoe u jednoj taki, ali van
ose. Ta taka lei u ravni koja je okomita na osu i prolazi kroz iu, a naziva se ina ravan.
Optika mo soiva = reciprona vrijednost ine daljine. Izraava se u dioptrijama 1D = 1m-1; D = D1 + D2
U zavisnosti od predznaka druge ine daljine sva soiva moemo podijeliti na: konvergentna ili sabirna ako je f> O (slika
i divergentna ili rasipna ako je f < O.
Prema obliku prelamajuih povrina soiva dijelimo na :
-

soiva koja imaju radijuse razliitog znaka, a to su bikonveksna (obje povrine ispupene) i bikonkavna (obje
povrine udubljene)
soiva kod kojih je jedna povrina ravna ( R= ), a to su plankonveksna (druga povrina ispupena) i
plankonkavna (druga povrina udubljena).
soiva s radijusima krivine istog znaka koji se nazivaju meniskus. Meniskus moe biti sabirni (RJ < O, R2 < O i RJ
I> I R21 ) i rasipni (RJ > O, R2 > O i RJ > R2)

Formiranje lika kod soiva: Kao i kod sfernih ogledala, kada je predmet na rastojanju jednakom dvostrukoj inoj
udaljenosti, tada je lik na isto tolikom rastojanju i iste je veliine kao predmet. Ako se predmet pomjera ka soivu, tj.
primie ii lik se sve vie udaljava od soiva i postaje sve vei. Ako je predmet izmeu soiva i njegove ie, lik je
imaginaran, uspravan i uvean.
-

Centrirani optiki sistemi

Optiki sistem = skup odbojnih i prelomnih povrina koje razdvajaju jednu od druge optiki homogene sredine.
Obino se optiki sistem sastoji od vie sabirnih i rasipnih soiva. Optiki sistem je centriran ako centri svih centara
zakrivljenosti lee na istoj pravoj. Ta prava naziva se optika osa sistema.
U sluaju idealnog centriranog sistema, homocentrian snop e poslije prolaska kroz njega ostati homocentrian.
-

Sloena soiva

Sistem od dva tanka soiva razliitih inih daljina koja se nalaze na rastojanju d

1 1 1
d

f f1 f 2 f1 f 2

Ukoliko su soiva u kontaktu d=0 pa imamo optiku mo kombinovanog soiva kao zbir optikih moi pojedinih.

1 1 1

f f1 f 2

Nedostaci soiva

Aberacija je odstupanje od idealne slike to je posljedica nesavrenosti optikog sistema. I kod realnog soiva pojavljuju
se vea ili manja odstupanja zavisno od njegovih geometrijskih i fizikih karakteristika (otvor, radijus, debljina, indeks
prelamanja itd.)
Aberacije soiva dijelimo na monohromatske i hromatske. Monohromatske aberacije su nedostaci koji se javljaju pri
prolasku svjetlosti tano odreene talasne duine kroz optiki sistem. U njih spadaju: koma, astigmatizam, krivina
povrine slike, distorzija i sferna aberacija.
Hromatske aberacije su posljedica disperzije svjetlosti na prelamajuim povrinama. U tom sluaju, slika je suma veeg
broja monohromatskih slika koje se ne poklapaju ni po poloaju, ni po veliini. Razlikujemo hromatsku aberaciju poloaja
i hromatsku aberaciju uveanja.
-

Sferna aberacija soiva

Neka irok snop zraka iz take P na osi pada na soivo. Paraksijalni zraci se sijeku u taki P', a krajnji zraci koji idu uz rub
soiva sijeku se u taki P" .Zrake unutar snopa se sijeku izmeu P' i P, pa prestaje biti homocentrian, ali zadrava
simetriju u odnosu na osu.
-

Hromatske aberacije

Od predmeta osvijetljenog bijelom svjetlou najmanje skreu crveni zraci, jer je njihov indeks loma stakla najmanji, a
najvie ljubiasti, zato to im je indeks loma najvei. Ljubiasti zraci sijeku osu u taki blioj soivu od take u kojoj se
sijeku crveni zraci, pri emu zraci polaze iz iste take predmeta. Izmeu te dvije take niu se likovi ostalih spektralnih
boja.
Koma - Kod sferne aberacije se posmatra lik take na osi. Slina pojava e se desiti sa likom take van ose, samo to to
vie nije krui nego figura u obliku repa komete, odakle dolazi naziv "koma" .
Astigmatizam i krivina polja - I ova aberacija se odnosi na lik formiran soivom od take van ose. Astigmatizam iri lik
du ose. Presjek prelomljenog snopa je eliptian, odstupanja su razliita u horizontalnom pravcu i pravcu normalnom na
osu soiva.
Distorzija - Distorzija nastaje usljed promjene uveanja sa aksijalnom udaljenou. Ako uveanje raste sa poveanjem
udaljenosti od ose, spoljni dijelovi su nesrazmjerno uveani a ako uveanje opada sa poveanjem aksijalne udaljenosti
dobija se suprotna pojava .
6. Optiki instrumenti

Optiki instrumenti imaju veoma iroku primjenu i raznovrsnu namjenu.

Veina optikih instrumenata nam omoguava da vidimo veoma daleke
predmete ili predmete malih dimenzija to je van granica mogunosti
ljudskog vida.
Lupa - postavlja se tako da se rastojanje od lika do oka izjednai sa
daljinom jasnog vida, a to je najmanje rastojanje sa kog se predmet moe
posmatrati bez naprezanja. Za normalno oko je to udaljenost od 25 cm. U
praksi, oko se postavlja blizu druge ie i vidi lik y pod uglom , pa je:

tg ' =

y'
.
d

Mikroskop - Ako su potrebna ugaona uveanja vea

od onih koja se postiu obinom lupom, mora se uzeti
sloeniji optiki uredaj koji se zove mikroskop. On se

sastoji od dva optika sistema - objektiva (Ob) i okulara (Ok) koji se nalazi na rastojanju veem od zbira njihovih inih
daljina. Na slici se vidi da su druga ia objektiva i prva ia okulara na rastojanju .

Uveanje objektiva je

ob

x 1'

,
f1 '
f1 '

Ukupno uveanje mikroskopa definira se kao odnos tangensa ugla pod kojim se vidi konaan lik, prema tangensu ugla
pod kojim bi oko vidjelo predmete na daljini jasnog vida (25 cm)

tg0
U

h1
h
; tg 2
s
fok

tg h2 s

tg0 h1 f ok

Poto je h2/h1 popreno uveanje objektiva , a 25/fok ugaono uveanje okulara , tada je ukupno uveanje jednako
proizvodu u = .
Teleskop

Durbin - Durbini spadaju u teleskopske sisteme koji se koriste za ispitivanje velikih predmeta na velikom rastojanju. I
durbin se sastoji iz objektiva (Ob) i okulara (Ok) koji su postavljeni tako da se druga ia objektiva F1' poklapa sa prvom
iom okulara F2. Uveanje je jednako fob/fok .

7. Interferencija svjetlosti
Interferencija je svojstvo algebarskog sabiranja (pojaavanja ili ponitavanja) dva ili vie vala. Da bi uopte dolo do
interferencije, valovi moraju biti koherentni, tj moraju imati:
- razliku faza koja se ne mijenja u vremenu
- identine valne duine
- identine amplitude.

Interferencija dva monohromatska vala

Posmatrajmo dva monohromatska svjetlosna vala u taki P.

Valovi jednakih frekvencija =2f se emituju iz izvora S1i S2 i prostiru kroz sredine indeksa n1 i n2 a sa brzinama
v1=c/n1 i v2=c/n2. Rastojanje od izvora do take P u kojoj se posmatra interferencija su l1 i l2.

Pretpostavimo da se oscilacije vektora elektrinog polja svjetlosnog vala oba izvora odvijaju u smjeru okomito na ravan
crtea. U tom sluaju, prema principu superpozicije, jaina elektrinog polja rezultujueg vala je: E=E1+E2
E01 cos (t+1)+E02 cos(t+2 )=E0 cos (t+), gdje su E01 , E02, E0 i 1, 2, amplitude i faze odgovarajuih valova.
Konani izraz za intenzitet rezultujueg vala:
I = I1 + I2 + 2(I1 I2 cos), gdje je = 2 1 fazna razlika dva vala.
Sutina interferencije svjetlosti sastoji se u tome da je intenzitet vala nastalog slaganjem dvaju ili vie valova odreen
faznom razlikom tih valova =2-1.
Ako je razlika faza konstantna u toku vemena, tada se valovi koji polaze iz izvora S1 i S2 nazivaju koherentnima.
U sluaju nekoherentnih valova se mijenja na haotian nain; za razne t ima razliite vrijednosti.
Optika fazna razlika i uslovi slabljenja rezultujueg vala
Izraunamo faznu razliku valova koji polaze iz izvora S1 i S2 i interferiraju u taki P(slika2.).
Pretpostavimo da je faza valova u izvorima jednaka t. Poto je valu koji polazi od izvora S1 potrebno vrijeme s1 /v1 da
predje put do take P,to je faza prvog vala u taki P jednaka (t-s1/v1).
Analogno,faza drugog vala u taki P je (t-s2/v2 ) tako da je fazna razlika:
=(s2/v2-s1/v1)=/c(n2s2 n1s1)=2/o , gdje je oznaeno = n2 s2 n1 s1
se naziva optika putna razlika: =n2s2 n1 s1 = L2 L1
a o=c/f je valna duina svjetlosti u vakumu
Optika duina puta se definie kao proizvod indeksa prelamanja sredine i geometrijske duine puta
Intenzitet rezultujueg vala bie maksimalan ako je optika putna razlika cjelobrojni produkt o: = m.o, m=0,1,2,...

tada je cos=cos2m=1.
To je konstruktivna interferencija
Uslov interferentnog minimuma: cos=cos(2m+1)/2=0 vodi na to da je optika putna razlika:
=(2m+1)o/2, m=0,1, 2,...
To je destruktivna interferencija
Ako je optika putna razlika dva svjetlosna vala jednaka cijelom broju valnih duina tada e u taki P svjetlost biti
maksimalno pojaana, a ako je jednako neparnom broju polovina valne duine, svjetlost e biti maksimalno oslabljena.
-

Yungov eksperiment
Mali otvor na neprovidnom ekranu osvjetljava se sunevom svjetlosti.
Prema Huygensovom principu otvor S postaje novi izvor valova koji se
prostiru do drugog ekrana sa dva otvora S1 i S2
Otvori S1 i S2 sada postaju izvori novih valova ija interferencija se
posmatra na ekranu.
Poto su oscilacije valova koji polaze od izvora S1 i S2 izazvane istim
valom one imaju jednake amplitude i faze i na ekranu se opaaju

interferentni efekti.
Neka je rastojanje izmeu otvora S1 i S2 jednako d, rastojanje od ravni izvora do ekrana l , i koordinata take P u kojoj se
posmatra interferencija x.
Sa slike se vidi da vrijedi: s1=(x -d/2) + l i

s2=(x + d/2)+l,

s2-s1=(s2-s1 )(s2+s1 )=2xd

Da bi se uope zapazila interferentna slika potrebno je da u eksperimentu bude l>>d i l>>x, tako da je l2 + l1 2l
Oznaavajui indeks prelamanja sredine izmeu izvora i ekrana sa n, dobijemo da je optika putna razlika :
=n(s2- s1 )=n x d / l
Maksimalna osvjetljenost u taki P je za : Xmax =m l /d, m=0,1,2,.... gdje je =o/n valna duina svjetlosti u sredini
koja ispunjava prostor izmeu izvora i ekrana.
Analogno, uslov minimuma intenziteta je: X min =(m + )l /d, m=0,1,2,....
Interferentna slika je u obliku interferentnih pruga predstavljenih na slici 1. Ako irinu interferentne pruge x definiemo
kao rastojanje izmeu susjednih minimuma, tada je: x= l /d

8. Interferencija svjetlosti na tankim listovima

Optike osobine tankih filmova proistiu iz interferencije i refleksije. Osnovni uvjeti za interferenciju zavise od toga da li
je refleksija takva da se javlja fazni pomak od 180. Primjeri su interferencija na nafti, ulju, sapunu...

9. Difrakcija svjetlosti. Huygens-Fresnelov princip

Difrakcija je odstupanje od pravolinijskog kretanja svjetlosnih valova na granicama neprovidnih prepreka (zaklona), ili na
granicama otvora na neprovidnim zaklonima ije su dimenzije reda veliine valne duine svjetlosti.
Difrakcija svjetlosti je tipina valna pojava karakteristina ne samo za valove svjetlosti, ve se opaa na zvunim valovima
kao i valovima na vodi. Difrakcija je ustvari, skretanje vala iza prepreke /savijanje/ i njegovo odstupanje od pravolinijskog
prostiranja.
Intenzitet difrakcije zavisi od dimenzija prepreke i valne duine. Kod zvunih valova, difrakcija je intenzivna i lako
uoljiva.
Pojava difrakcije bitno se razlikuje od pojave prelamanja svjetlosti. Pri prelamanju, promjena pravca kretanja upadnog
vala deava se na granici dvije fiziki raznorodne sredine razliitih optikih gustina.

Huygens-Fresnelov princip

Svaka taka do koje dolazi valno kretanje postaje izvor novih sekundarnih valova, koji interferiraju. Raunajui amplitude
i faze ovih sekundarnih valova moe se nai amplituda rezultujueg vala u bilo kojoj taki prostora.
Ako su izvor svjetlosti i posmatrana taka P postavljeni od prepreke tako da zrake koje padaju na prepreku i zrake koje
idu u taku P, obrazuju praktino paralelne snopove, onda je to Fraunhoferova difrakcija ili difrakcija paralelnih zraka. U
obrnutom sluaju radi se o Fresnelovoj difrakciji.

10. Fresnelova difrakcija

Fresnelova difrakcija - kada se svjetlosni izvor i zaklon nalaze na konanom rastojanju od prepreke. Zrake koje stiu do
zaklona nisu paralelne i za promatranje slike difrakcije nisu potrebni optiki instrumenti.
11. Fraunhofferova difrakcija na jednoj pukotini. Poloaj i intenzitet maksimuma.
Fraunhofferova difrakcija je difrakcija paralelnih zraka i nastaje kada su svjetlosni izvor i zaklon beskonano udaljeni od
prepreke na kojoj nastaje difrakcija. Za promatranje Fraunhofferove difrakcije potreban je optiki sistem. Difrakcija
nastaje interferencijom koja se iri iz razliitih djelia osvjetljene pukotine. Fraunhofferova aproksimacija takastog
izvora vrijedi kad je 2 >> a2 ( 1/d' + 1/d)., gdje je a irina pukotine, d udaljenost izvora od pukotine, d' udaljenost
zastora od pukotine.
-

Difrakcija na jednoj pukotini

Snop paralelnih zraka monokromatske svjetlosti pada na
neprovidnu ploicu na kojoj se nalazi uska pukotina. Ako
je irina pukotine reda veliine valne duine svjetlosti, na
zaklonu koji je udaljen dovoljno daleko pojavie se
difrakciona slika.

12. Difrakciona reetka

Difrakciona reetka je skup velikog broja jednakih pukotina, koje se
nalaze na meusobno istom rastojanj. Rastojanje d izmeu sredina
susjednih pukotina naziva se konstanta ili period reetke. Konstanta
reetke jednaka je irini pukotine i razmaku izmeu dvije susjedne
pukotine, d = a+b. Ako na difrakcionu (optiku) reetku pada ravni
monokromatski val, tada svaka pukotina u reetki proizvodi
difraktovani snop, u kojem je raspodjela intenziteta funkcija irine
pukotine. Ti difraktovani snopovi interferiraju, dajui konanu sliku.
Putna razlika dva snopa koji potiu iz dvije susjedne pukotine
iznosi: = d sin, pa je njihova fazna razlika:
= 2/=2/ d sin . Za snopove za koje je =m2, tj. za koje je: d sin = m (m = 0, 1, 2,...).
Valovi koji potiu iz pojedinih proreza pojaavaju jedan drugog. Amplituda rezultujueg vala u promatranoj taki
zaklona je: Amax = N A1, gdje je A1 amplituda vala koji dolazi iz jedne pukotine u pravcu pod udlom , broj m odreuje
red glavnog maximuma. Difrakciona reetka se mnogo primjenjuje u praksi.
U spektroskopiji, difrakciona reetka moe zamijeniti prizmu kao ureaj za razlaganje svijetlosti. Ako se reetka
obasja bijelom svjetlou, dobiva se difrakciona slika u obliku niza spektara simetrino rasporeenih oko bijelog
centralnog lika.Komponente bijele svijetlosti sa veim valnim duinama, skreu pod veim uglovima . Skretanje crvene
svjetlosti je najvee, a ljubiaste najmanje u odnosu na prizmu gdje je obrnuto.

13. Polarizacija svjetlosti

Val je polariziran ako vektor elektrinog polja ima u svakom trenutku stalni smjer titranja okomit na smjer irenja
elektromagnetnog vala. Pravac titranja elektrinog polja i pravac irenja vala odreuju ravan polarizacije koja se poklapa
sa ravni titranja. Dobivanje polarizovane od nepolarizovane svjetlosti uvijek je rezultat meudjelovanja svjetlosti i tvari.
Naini dobivanja polarizovane svjetlosti:
-

refleksija
rasprenje.

Polarizatori proizvode polarizovanu svjetlost. Oni proputaju zrake paralelne sa ravni polarizatora ako je Aparal = Acos.
Ne proputaju zrake koje su okomite na tu ravan, tj zadravaju ih ako je: Aok = Asin. je ugao izmeu ravni oscilovanja
i ravni polarizatora.
Optiki sistem koji polarizuje svjetlost je polarizator, a koji analizira svjetlost analizator.
Malusov zakon: Intenzitet proputene polarizovane svjetlosti kroz analizator zavisi od ugla izmeu osa polarizatora i
analizatora: I = I0 cos2
-

Polarizacija rasprenjem

Rasijanje svjetlosti na molekuleama zraka stvara linearno polariziranu svjetlost u ravni okomitoj na upadni snop
svjetlosti. Rasprene estice mogu se smatrati kao tanke antene koje zrae okomito na njihov pravac oscilovanja. Ako
nabijene estice u molekuli osciliraju du y-ose, onda nee biti radijacija u pravcu y-ose. Zato, pod uglom od 90 u
odnosu na pravac oscilovanja, rasprena svjetlost e biti linearno polarizirana.
To uzrokuje djelomino polariziranu svjetlost koja trpi Rayleigh-ovo rasprenje na plavom nebu.

Polarizacija pri refleksiji

Brewsterov zakon tgB = n21 , gdje je B = ugao potpune polarizacije, ugao za koji je
odbijena zraka potpuno polarizirana.

14. Polarizacija pri dvojnom prelamanju

Dvolomci su kristali kod kojih se prirodna svjetlost prilikom prolaska lomi na dvije zrake: redovnu (o)i prelama se
prema Snell-u, i vanrednu zraku (n) neredovnu - ije su ravnine polarizacije medusobno okomite, te zrake ne
mogu interferirati. Do interferencije e doi tek onda kada zrake svjetlosti prou kroz analizator. Analizator
proputa samo one komponente obiju zraka koje osciliraju u pravcu njegove ose. Izmedu tih dviju zraka postoji
razlika u fazi zbog razliitih brzina u dvolomcu, odnosno razliitih indeksa loma. Ta razlika u fazi ovisi o debljini
dvolomca d.
15. Fotometrija
Fotometrija je oblast optike koja se bavi mjerenjem energije koju prenose elektromagnetni talasi svjetlosti i veliinama
koje su vezane za tu energiju. Vidljivi deo spektra je u intervalu 380-780 nm. U fotometriji vai zakon odranja energije:
E=E p +E k
Uzajamno djelovanje svjetlosti i tijela uvijek je praeno promjenom energije.
Fotometrijske veliine mogu biti: objektivne ( energijske) i subjektivne (vizuelne).
-

Objektivne veliine

Fluks (protok) - koliina energije koju emituje svjetlosni izvor u jedinici vremena.Fluks se obiljeava sa .Jedinica za fluks
je W (vat). = E/t
Ugao u ravni - To je ugao u centru krunice iji krakovi isjecaju kruni luk veliine poluprenika krunice. Jedinica za ugao
u ravni je radijan.
Prostorni ugao - Prostorni ugao je prostor ogranien povrinom konusa.Oznaka je . Prostorni ugao predstvlja odnos
povrine konusa S i kvadrata poluprenika lopte r. Ako je S=r2,dobijamo jedinicu za prostorni ugao-steradijan. = S/r2 .
Jaina ili intenzitet zraenja - Ako bi se takasti svjetlosni izvor nalazio u centru sfere,i ako je fluks,koji sadri ugao
,oznaen sa onda je jaina zraenja: I = /. Jaina zraenja takastog izvora predstavlja odnos fluksa i ugla .
Jedinica je W \ sr.Kod vizuelnih veliina jedinica za jainu zraenja je kandela.
Osvjetljenost - predstavlja odnos fluksa zraenja i povrine S na koju dolazi energija zraenja. E = /S. Jedinica za
osvjetljenost je W\m2.Poto je = I, pa formulu moemo napisati kao E = I/S.
Bljesak/sjaj - Predstavlja odnos jaine zraenja koje dolazi u pravcu normale sa dijela povrine S. B = I/S. Jedinica za
bljesak je W/sr m2 .
-

Vizuelne fotometrijske veliine

Vizuelne fizikalne veliine uvedene su preme djelovanju vidljive svjetlosti na oko. Oko predstavlja prijemnik energije
svjetlosti. Ono je najosjetljivije na svjetlost valne duine = 555nm (uto-zelene boje).
Relativne vidljivost ili relativna osetljivost je odnos fluksa svjetlosti, valne duine =555nm, prema fluksu svjetlosti valne
duine , koji izaziva isti osjeaj kao i zraenje =555nm.
Jaina svjetlosti se kod vizuelnih veliina mjeri osnovnom vizuelnom jedinicom svjetlosnih veliina. Oznaava se sa cdkandela . I = /, pa je 1 cd = lm/sr.

Nit je osnovna jedinica za mjerenje bljeska i oznaava se sa nt, gdje je 1 nt = lm/srm2 .

Osvjetljenost se kod vizuelnih veliina mjeri luksom lx. 1 lx = lm/m2 . Iz ovoga se vidi da jedan luks predstavlja
ravnomjernu osvjetljenost povrine 1 m2 koju ostvaruje takasti izvor jaine svjetlosti 1 cd kroz ugao od 1 sr.
Snaga po jedininom prostornom uglu - Flux po jedininom prostornom uglu (tzv. pointance) je najprecizniji izraz za
opti izraz intenzitet svjetlosti On izraava usmjerenost svjetlosne energije zraenja i odgovara opisu takastog izvora
svjetlosti. Za vidljivu svjetlost je lumen po steradijanu = candela. Ako je intenzitet ( I = d/d ) izvora isti u svim
pravcima onda se kae da je izvor izotropan. Inae, za ravanske izvore svjetlosti, poznate pod nazivom lambertijanski
izvori, intenzitet se mijenja sa kosinusom ugla posmatranja u odnosu na normalu na ravan.
- Kandela, lumen
Jedinica za I u SI je KANDELA (cd). 1cd je 1/60 jaine svjetlosti koja se izrai u pravcu normale na povrinu 1cm2
apsolutno crnog tijela na temperaturi prelaska platine iz tenog u vrsto stanje (2046,5 K)
Jedinica za svjetlosni fluks je LUMEN (lm), 1lm = 1cd x 1sterad1lumenu odgovara fluks energije 0,0016W pri valnoj
duini 555 nm.