H ta a l

H ta a l
Bi:
Wiki Pedia
H ta a l cho php tt c mi im trn tri t u c th xc nh c bng ba
ta ca h ta cu tng ng vi trc quay ca Tri t.

Bn Tri t cho thy cc v tuyn (ngang) v kinh tuyn (dc), php chiu Eckert VI; phin
bn ln (pdf, 1.8MB)

Chiu th nht v th hai: v v kinh

Da theo l thuyt ca nhng ngi Babylon c i, ri c nh hin trit v a l hc
ni ting ngi Hy Lp Ptolemy m rng, mt ng trn y s c chia thnh
360 (360).

1/5

H ta a l

V phi () v Kinh lambda ()

V (k hiu: ) ca mt im bt k trn mt tri t l gc to thnh gia

ng thng ng (phng ca dy di, c nh nm tm h ta -chnh l
trng tm ca a cu) ti im v mt phng to bi xch o. ng to
bi cc im c cng v gi l v tuyn, v chng l nhng ng trn ng
tm trn b mt tri t. Mi cc l 90 : cc bc l 90 B; cc nam l 90 N.
V tuyn 0 c ch nh l ng xch o, mt ng thng tng tng
chia a cu thnh Bn cu bc v Bn cu nam.
Kinh (k hiu: ) ca mt im trn b mt tri t l gc to ra gia mt
phng kinh tuyn i qua im v mt phng kinh tuyn gc. Kinh c th
l kinh ng hoc ty, c nh ti tm h ta , to thnh t mt im trn
b mt tri t v mt phng to bi ng thng ngu nhin ni hai cc bc
nam a l. Nhng ng thng to bi cc im c cng kinh gi l kinh
tuyn. Tt c cc kinh tuyn u l na ng trn, v khng song song vi
nhau: theo nh ngha, chng hi t ti hai cc bc v nam. ng thng i qua
i Thin vn Hong gia Greenwich (gn London Lin hip Vng quc
Anh v Bc Ireland) l ng tham chiu c kinh 0 trn ton th gii hay
cn gi l kinh tuyn gc. Kinh tuyn i cc ca Greenwich c kinh l
180T hay 180.
Bng cch phi hp hai gc ny, ta c th xc nh c v tr nm ngang ca bt k
im no trn Tri t.

2/5

H ta a l

V d, Baltimore, Maryland ( Hoa K) c v 39,3 Bc, v kinh l 76,6 Ty

(39.3 B 76.6 T). Do , mt vector v t tm tri t n im 39,3 pha bc xch o
v 76,6 pha ty ng Greenwich s i qua Baltimore.
"Mng" v /kinh ny gi l li a l. Cng c mt li ngang b sung (c ngha
l b li c dch chuyn mt gc 90, sao cho a cc tr thnh ng xch o
ngang), trn tt c cc lng gic cu u da vo.
T trc n nay, c chia thnh pht (1 phn 60 , k hiu l hoc "m") v giy
(1 phn 60 pht, k hiu l hoc "s"). C nhiu cc vit , tt c chng u xut hin
theo cng th t V - Kinh :
DMS :Pht:Giy (4930'00"-123d30m00s)
DM :Pht (4930.0'-123d30.0m)
DD thp phn (49.5000-123.5000d), thng vi 4 s thp phn.
chuyn t DM hoc DMS sang DD, thp phn = s cng vi s pht chia cho
60, cng vi s giy chia cho 3600. DMS l nh dng ph bin nht, v l tiu chun
trn tt c cc biu v bn , cng nh h nh v ton cu v h thng tin a l.
Trn mt cu ti mc nc bin, mt giy v bng 30.82 mt v mt pht v bng
1849 mt. Cc v tuyn cch nhau 110,9 kilmt. Cc kinh tuyn gp nhau ti cc a
l, vi rng mt giy v pha ng-ty ph thuc vo v . Trn b mt cu ti mc
nc bin, mt giy kinh bng 30,92 mt trn xch o, 26,76 mt trn v tuyn th
30, 19,22 mt ti Greenwich (51 28' 38" B) v 15,42 mt trn v tuyn th 60.
Chiu rng ca mt kinh ti v \scriptstyle{\phi}\,\! c th c tnh ton bng
cng thc sau ( c c chiu rng theo pht v giy, ln lt chia cho 60 v 3600):

trong bn knh kinh trung bnh ca Tri t \scriptstyle{M_r}\,\! xp x bng

6.367.449 m. Do s dng gi tr bn knh trung bnh, cng thc ny d nhin khng
chnh xc do dt ca Tri t. Bn c th c c rng thc ca mt kinh
ti v

bng:

3/5

H ta a l

trong cc bn knh xch o v cc ca Tri t, a,b ln lt bng 6.378.137 m,

6.356.752,3 m.
Xch o l mt phng c bn ca tt c cc h ta a l. Tt c cc h ta cu
u nh ngha mt mt phng c bn nh vy.
Gi tr v v kinh c th da trn vi h o c hoc mc tnh ton khc nhau,
phng php ph bin nht l WGS 84 m tt c cc thit b GPS u dng. Ni mt
cch nm na, mt im trn b mt tri t c th c m t bi nhiu gi tr v v
kinh khc nhau ty thuc vo mc tnh ton ang dng.
Trong phn mm GIS ph bin, mc c chiu theo v /kinh thng c xc
nh thng qua 'H ta a l'. V d, mc theo v /kinh theo nh Mc Bc M
nm 1983 c ch ra trong 'GCS_North_American_1983'.

Chiu th ba: cao, chiu cao, chiu su

Yu t cao, chiu cao AB, chiu su BC v cc yu t khc trong H to a l

xc nh hon ton mt v tr nm trn, trong hoc pha trn tri t, ta cn phi

xc nh cao ca im, c nh ngha bng v tr ca im theo chiu thng ng
so vi trung tm ca h thng tham chiu hoc mt vi nh ngha b mt tri t. iu
ny c m t theo thut ng khong cch theo chiu thng ng n tri t bn di,
nhng, do s nhp nhng ca ch "b mt" v "chiu thng ng", n thng c m
t ph bin hn bng cch so snh vi nhng mc c nh ngha chnh xc hn nh
mt nc bin trung bnh (chnh xc hn na l geoid, mt mt c th nng trng trng
khng i). Khong cch n trung tm tri t c th c dng cho c v tr rt su
hoc mt ni no trn khng gian.
Nhng thut ng khc c dng tng ng vi khong ca mt im t mt t hoc
mt ct mc khc l cao, chiu cao, v su.

4/5

H ta a l

Ta a tnh
V tinh a tnh (nh v tinh truyn hnh) nm pha trn xch o. Do , v tr ca n
so vi tri t c biu din bng v. v ca chng khng thay i, v lun lun
l zero i vi xch o.

5/5