Axa Tîşendorf û destnivîsarên Sînayê

Di Gulana sala 1844an de li çolê şeveke sir û seqem hat. Ji xeynî ûrîna toriyekî, qet deng û
pêjin tune bû. Kerwanek di nav hejikên bi kelem û stirî û di girên seylakê re bi lez û bez diçû.
Çar zilam bûn: Serkerwan, du mirovên Ereb û li pey wan jî yekî Ewropayî. Li ser milê herdu
Ereban, du tifengên mezin hebûn, çimkî eşîrên Ereban di nav hev de şer û pevçûn dikirin.

Kerwan jî, ket sînorê wî cihê ku koçeran lê şer dikir, ji nişkê ve ew di bin gulebaranê de
man. Wan zilaman hema xwe ji ser hespan avêt jêr û tifengên xwe girtin dest xwe. Yê
Ewropayî jî, destê xwe avêt çifta xwe.
Zilaman xwe bi zikxirênkê di ser erdê re xişxişandin û çûn. Gurmînî û dengê teqîna
tifengan hat. Di dawiyê de newal û nihêl dîsa man di nav bêdengiyê de.
Bi lez ew bezîn ser heywanan û bi çargavî riya xwe domandin.

Yê Ewropayî Almanekî ji bajarê Leipsigê, Axa Tîşendorf bû. Ew 29 salî bû. Ma wî li çola
Sînayê çi dikir? Çima ew çûbû wî cihê talûke?

Armanca Tîşendorf hebû: Ew li destnivîsarên herî kevin ên Kitêba Pîroz digeriya. Wî

dixwest bizane ka Kitêba Pîroz, yanî, Tewrat, Zebûr, Kitêbên Pêxemberan û Încîl bi awayekî
dilsoz heta îro hatine kopîkirin, an na. Loma ew ji Ewrûpayê çû Misrê û bi kerwanekê re ji
Qahîrê derket ku here serdana dêreke di cihê asê di nav çiyan de. Wî bawer dikir ku di Dêra
Katarînayê de hinek destnivîsarên Kitêba
Pîroz ên gelek kevin hene. Ew dêr ji 1300
salan kevintir bû û tu caran nehatibû
talankirin. Di nav dêrên dinyayê de ew di
nav yên herî kevin de ye, loma hêviya
Tîşendorf ew bû ku li wir belkî nivîsekên
Dêra Katarînayê
kevin bibîne.

Dêr bi xwe di hundirê kelheke mezin de ye û li pişt dîwarên bilind qenc parastî ye. Di dema
Tîşendorf de, deriyê kelhê jî nebû. Ji xwe keşeyan ji diz û rêbiran hez nedikir û mêvan jî kêm
bûn. Lê belê wan Tîşendorf qebûl kir û ew di qirtalê de, yanî di selika mezin de hilkişandin
jor da ku di „deriyekî“ re yê ku di diwêr de bû, bikeve hindur.
Êdî ew gihîşt armanca xwe û bi destûra keşan, wî dikaribû li gor kêfa xwe lêkolînê bike.
Di dêrê de kitêbxaneyeke çar ode hebû, lê halê destnivîsar û kitêban pir xerab bû. Ma ew
rêwitiya dirêj û bi zehmet pûç bû?

1
 Rojekê berî ku bixwazin vegerin, Tîşendorf di çopdankekê de 129 kaxezên kevin dîtin. Piştî
çend rojên din ewê bihatana şewitandin... Tîşendorf şaş ma, dît ku li ser van kaxezan
nivîsarên Tewrat, Zebûr û Kitêbên Pêxemberan
hene. Ew kaxez ji her tiştê ku wî berê dîtibû, gelek
kevintir bûn. Kitêbxanevan bi dengekî nerm û bi
fihêtkarî jê re got ku di du copdankên din de
kaxezên weha hebûn, lê mixabin êdî ew hatibûn
şewitandin.
Bi destûra keşan, Tîşendorf 43 kaxez bi xwe re
birin û vegeriya Almanyayê. Di sala 1846an de,
wî ew kaxez dan çapkirin, weşandin, lê wî ji tu
kesî re negot ew ji ku derê ne.

Di dilê xwe de ew her gav li ser 86 kaxezên din

ên ku li dêrê mabûn difikirî. Di sala 1853an de,
ew careke din ket rê û çû çola Sînayê. Lê li dêrê tu
kesî nizanibû ku ew 86 kaxezên din li ku derê ne.
Ma dibe ku yekî din ew standibin û biribin cihekî
din?
Tîşendorf destvala vegeriya Almanyayê.

Di sala 1859an de, ew bi alîkariya qiralê

Rusyayê careke din çû Dêra Katarînayê. Çend
rojan ew bi jêhatinî li destnivîsarên kevin gera, lê
Kodeks Sînayîtîkus
dîsa tu tişt peyda nekir û tu kesî li ser wan
nizanibû. Şevekê şahneyê dêrê ew vexwend oda xwe û kaxezên kevin ên Kitêba Pîroz nîşanî
wî dan. Tîşendorf di cih de dizanibû ku tam ew 86 kaxez li ber wî ne – lê ne tenê ew, gelek
kaxezên din jî hebûn: Bi zimanê Yûnanî hem tevahiya Încîlê li ser van kaxezan nivîsî bû û
hem jî perçeyekî mezin ê Tewrat, Zebûr ku Kitêbên Pêxemberan.

Bi destûra şahne wî ev kaxez birin odeya xwe û tevahiya şevê ji wan xwend. Dotira rojê wî
xwest ku wan bikire, lê çênedibû. Wî ji keşeyan hêvî kir ku destûrê bidin wî da ku van
kaxezan bi xwe re heta bi Qahîrê bibe, da ku li wir lêkolînê bike. Lê belê ev jî çênebû, ji ber
ku mezinê Dêrê beriya du rojan çûbû Qahîrê.

2
 Tîşendorf xatir ji keşeyên Dêrê xwest û vegeriya Qahîrê. Wî li wir mezinê Dêra Katarînayê
dît û li ser daxwaza wî, ew kaxez zû anîn Qahîrê. Tîşendorf destûr stand ku heşt û heşt ji wan
kaxezan ji bo kopîkirinê bidin wî û bi alîkariya du Almanên din
wan di nav du mehan de tevahiya destnivîsarê, yanî 110.000 rêz,
bi dest kopî kirin.

Tîşendorf bi keşeyan da fêmkirin ku wê baş be eger vê

destnivîsare bi diyarî bidin qiralê Rusyayê. Wan qebûl kir û wan
jî ji qiral diyariyên mezin standin. Tîşendorf destûr stand ku vê
destnivîsarê bide çapkirin û biweşîne.
Tîþendorf

Di sala 1933an de Hukumeta Rûsî ev destnivîsar firot Muzeya

Îngilîstanê ya li Londrayê û ew heta îro li wê derê tê nîşandan. Li Almanyayê jî 43 kaxez û li
Rusyayê 3 kaxezên vê destnivîsarê hene. Bi zimanê Latînî ji vê destnivîsarê re dibêjin:
«Kodeks Sînayîtîkus»; Tîşendorf bi xwe jê re got: «Kitêba Pîroz a Sînayê».

Di sala 1975an de agir ket Dêra Katarînayê û piştre odeyeke veşartî hat dîtin; di vê odeyê
de careke din çend kaxezên eynî destnivîsarê xuya bûn.

Çima ev destnivîsar evqas girîng e?

Kodeks Sînayîtîkus destnivîsara herî kevin a tevahiya Peymana Nû ye: Ji Mizgîniya Metta
heta bi Peyxama Yûhenna, yanî ji destpêka Încîlê heta dawiya wê, hemû kitêb tê de ne. Ew di
sedsaliya çaran a piştî hatina Mesîh de hat nivîsandin. (Bi sedan destnivîsarên ji wê hê kevin-
tir hene, lê li ser wan tenê çend perçeyên Peymana Nû hene.)

Ev jî tiştekî balkêş e:
Ji bo kaxezên vê destnivîsarê, çermê 700 bizinan lazim bû! Yanî çêkirina vê destnivîsarê
gelek biha bû.

Peymana Nû bi zimanê Kurmancî di internetê de heye:

www.Kurdish-Bible.org