mimariye giri

NSAN-EVRE LKLER
nsan, bir canl varlk olarak eitli evre koullarna kar bir ara
evre araclyla kendisini d etkenlerden korur ve yaantsn
srdrr (giysi-konut/barnak/bina).
EVRE, insan, onun yaantsn ve her trl eylemlerini dardan
etkileyen koul ve faktrlerin tmdr.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

FZKSEL EVRE, iinde insann ksa ya da uzun zaman srelerinde

yaad, karlkl ilikilerde bulunduu ve eitli eylemlere katld
her trl fiziksel yer i ve ortam belirleyen, yapay (insan eliyle
oluturulmu) evredir.
Fiziksel evre, lke, blge, kent, ky, konut yakn evresi, konut, oda
gibi farkl mekan leklerinde karmza kar.
FZKSEL EVRE, NSANIN FZYOLOJK GEREKSNMELERNE,
EYLEMLERNE VE BUNLAR N GEREKL PSKO-SOSYAL
GEREKSNMELERNE UYGUN OLMALIDIR.
MMAR/TASARIMCI, BU AMALA FZKSEL EVREY
BMLENDRR.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Fiziksel evreyi insan yapclnn ve yaratclnn en byk

anlatm olan mimari yaptlar oluturur. Yap evre ile beraber ele
alndnda nem kazanr.
Her trl mimarlk rnn iinde yer ald evre olgusu iinde
deerlendirmek gereklidir. evre ile birlikte dnldnde yapnn
bir btnn tamamlaycs olma nitelii ortaya kmaktadr. Bu da
mimarln daha geni bir perspektif iinde alglanmas gereini
ortaya koyar.
Mimarlk basit gibi gzken, ancak son derece karmak ilikilerin
biimlendirdii yap, hem herkesin kolaylkla anlayabilecei kadar
basit, hem de karmak bir yapya sahiptir.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

MMAR TASARIMDA AMA,

FZKSEL EVRENN GEREKL
LEVLER DORULTUSUNDA
NSANA GRE DZENLENMES
VE NA EDLMESDR. EVREY
OLUTURAN ORTAMDAK
NSAN GEREKSNMELER,
NSANIN DAVRANI VE
EYLEMLERNN TEMELN
OLUTURUR.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

nsana uyumlu evreler

nsan-evre ilikileri sz konusu olduunda, NSANA UYUMLU
EVRE kavram insann iinde yer ald ortamn uygun evresel
koullarn anlatmaktadr.
Yapay evredeki fiziksel evre bileenleri
nsan, iinde yaad binalar ile kendine uygun bir ara evre
yaratarak olumsuz evre koullarna kar korunur ve yaamn
srdrr. Bu yapay evre, fiziksel ortam olarak adlandrlr.
FZKSEL ORTAMIN KULLANICISINA UYGUN KONFOR
KOULLARINI SALAYABLMES GEREKLDR.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Yaadmz evreyi oluturan, ona biim veren ve nitelik kazandran her tr

nesne ve unsur, fiziksel evrenin bileenleridir.
BNANIN DI KABUU (rts): Binay ve mekan saran byk
lekteki rt ve bu rty tayan unsurlar.
BNANIN KTLES (binann btn): evredeki insanlar tarafndan kitle
olarak alglanan btnsel unsurlar.
YATAY VE DKEY YZEYLER (duvar-deme): mekan saran i blme
duvarlar, kat demeleri, vb.
DONATI VE DONATIM ELEMANLARI (eya-tesisat): mekanlarn
kullanmnda gerekli olan her trl mobilya, shhi tesisat, havalandrma
ve aydnlatma aralar.
ALGISAL UNSURLAR (binay tantc unsurlar, vb.): evreyi ve binay
tanmlayan tm zellik ve iaretler, biimsel zellikler gibi kullancya
kullanm ile ilgili mesajlar ileten her trl iletiim unsurlar.
DOAL UNSURLAR (doal oluumlar): binann evresindeki aa, su
yeillik, kayalk, vb. gibi canl ve cansz varlklar.
ATMOSFERK UNSURLAR: d evrede yer alan ve evreye zellik
kazandran kar, yamur, rzgar gibi atmosferik, ses-k-nem-koku gibi
evresel-yerel zellikler.
Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

KLM-YAPI KABUU LKLER

Binalara iklimi deitiren ya da kontrol eden birer arac filtredir.
nsanolunun eitli aktivitelerinin tr ve nitelii gerei iklimi
kontrol etmek gerektiinde, bu kontrol eylemi binalar araclyla
gerekletirilir. Binalar bu grevi ksaca YAPI KABUU ad verilen
atlar, duvarlar, pencere ve kaplar araclyla gerekletirirler.
at ve duvarlar i mekan d dnyadan ayran, pencere ve kaplar
ise i mekan ve d mekan birletiren elemanlardr.
Bu elemanlar istenilen etkenleri (k, hava, gne nlar) ieri
alrken, istenmeyenleri (kar, yamur, scak ve souk) darda
tutarlar.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Filtre konusu, yeterli ve dengeli olmaldr.

Souu ve grlty kesinlikle ieriye almayan bir bina yapm g
ve maliyeti yksek olan bir yaklamdr. Bu nedenle, binalarn bu
etkenleri yeterli llerde (belirli standartlar gerei) kontrol etmesi
salanmaya allr.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Filtre yani yap kabuunun iklim zelliklerine gre biimlendirilmesi

srasnda, baz etkenlerin birbirleri ile elikide olduklar grlr.
Mekanda yeterli aydnlk dzeyinin salanabilmesi iin alan bir
pencere, ayn zamanda s kaybn ve dardan gelen grlt
miktarn arttrr.
Hem gn ndan maksimum lde yararlanmay, hem de
mekandaki s ve grlt dzeyinin istenilen snrlar ierisinde
tutulmasn salayan optimum zmler retmek olasdr.
Bu zmler pencerenin doru llerde biimlenmesi ile
gerekletirilebilecei gibi, kullanlan malzemenin baka bir
malzeme ile deitirilmesi gibi baka zmler de retilebilir.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

klim zelliklerinin binann ve yap kabuunun biimlenmesine

dorudan etkisi vardr.
Gece-gndz arasndaki s farklarnn yksek olduu dou ve
gneydou Anadolu blgelerinde kaln duvarlar, gneli
mevsimlerin uzun srd ve parltnn yksek olduu Ege ve
Akdeniz blgelerinde kk pencereler ve beyaz renk, az gneli
blgelerde geni pencereler, yamurlu blgelerde fazla eimli atlar
iklimsel etkiler sonucu olumu ve yerel/yresel nitelikler
kazanmlardr.
Nem oran yksek olan blgelerde ahap konstrksiyonun yerden
kopartlmas, iklim zelliklerinin yap biimini etkilemesine uygun bir
rnektir.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

klim zellikleri sadece yap kabuunun biimini etkilemekler kalmaz,

ayn zamanda yerlemenin zellikleri konusunda da belirleyicidir.
Akdeniz ky yerlemelerinin younluu ile Karadeniz blgesindeki
yerlemeler arasndaki farklar, farkl iklim zelliklerinden
kaynaklanr. Birbirine yakn, aralarnda ok geni alanlar
bulunmayacak biimde youn olarak dzenlenmi yaplar grubu,
rzgar, ar souk ve scak etkilerine kar korunmay arttran
zmlerdir.
YAPI KABUU, KLM TEKNOLOJ ARASINDAK MCADELENN
VE KARILIKLI MEYDAN OKUMANIN SONUCU
OLUUR/BMLENR.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

TEKNOLOJ VE KAYNAKLAR
Kullanc gereksinmeleri, insan lleri, fiziksel evre ve iklim
zellikleri gibi zelliklerin yannda, mimari evreyi biimlendiren en
nemli unsurlardan ikisi de teknoloji ve kaynaklardr.
Teknoloji
Kaynaklar

: yapm gerekletirmek iin gerekli bilgiler.

: kullanlan malzemeler.

Mimari mekann biimlenmesinde biimsel zellikler teknolojiden

bamsz olarak dnlemez. Gemite kubbe ve tonozlar
yardmyla zeri rtlen aklklar bugn betonarme ve elik
konstrksiyonlarla daha kolay rtlebilmektedir.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Pantheon, Roma.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Selimiye Camii.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Milwaukee Art Museum, S. Calatrava.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Calatravann
yaplarndan
rnekler

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Malzeme ve ara gere herhangi bir retim etkinliinde kullanlan

nesne ve aralarn tm, bina yapmnda kullanlan doal ve yapay
her eit maddedir.
Malzemeler, yke direnci asndan uzayabilen (snek) ve krlabilen
(gevrek) malzemeler olarak incelenir. Uzayabilen malzemeler inaat
elii ve yumuak demir, krlabilen malzemeler ise ta, tula ve
beton gibi gerelerdir.
Yap retim srecinde malzeme, yapnn strktrn kuran ve belli
bir biime ulamasn salayan ana unsurdur.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Teknik, en genel anlamda;

Doadaki hammaddeyi kendi yararna olacak ekilde
deitirmek, yeni maddeler bulmak,
Alet yapmak,
Enerji ve g retmek,
Yaplan aleti ve retilen gc kullanarak istenilen sonucu
salamak
koullarnn ve yntemlerinin tmdr.
Alet yapma, g retme, onlar kullanma ve onlara dayanan teknoloji
retme yetenei, insan neslini tm dier canllardan ayran temel
niteliktir.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Farkl alanlarda toplumda geerli olan teknik dzeyin yaygnlamas

ve birbirini etkilemesiyle oluan teknoloji dzeyi, toplumlarn
yaamn belirler/etkiler. Teknolojinin gelimesi insanln evrimini
salar.
Yapy oluturan;
yap malzemelerinin (ta, tula, kiremit, beton, cam, plastik)
yap elemanlarnn (duvar, deme, dorama, merdiven, at)
yap blmlerinin (perde duvar, hareketli blmeler, giydirme
cephe)
tasarm ve retimi, her devirdeki bilgi, birikim, emek ve ekonomi ile
ilikili olan teknik gelimeler ile salanr.
Yap retme eyleminde en basit malzemenin elde edilmesi de en
gelimi yapnn gerekletirilmesi de teknik gerektirir. Teknik dzey
ve olanaklar, mimarlk yaptnn gerekletirilmesinde etkileyici,
ynlendirici ve belirleyici olurlar.
Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Petronas kuleleri, Kuala Lumpur.

Kansai Havaalan, Japonya. Renzo Piano.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

MMAR EVREDE FONKSYONLAR (LEVLER)

lev ya da Fonksiyon kavramlar, yaplarn ve mekanlarn bir amaca
ynelik olarak kullanmlar olarak aklanr.
nsanolunun kulland tm dier nesneler gibi mimarlk rnleri olan
yaplar da bir gereksinim sonucu ortaya kmlardr.

Mimari evre iinde yer alan btn binalarn belirli bir gereksinmeyi
ya da gereksinmeleri karlamak zere bir ya da birden ok
fonksiyonu vardr.
Bir binada tek bir fonksiyon bulunmaz, daima ana fonksiyona elik eden
baka fonksiyonlar vardr. Bu fonksiyonlar fiziksel evre iinde yan yana yer
alrlar ve zaman zaman birbirleriyle ortak zellikler paylaabilirler. Baz
fonksiyonlar birbiriyle ok ilikili ve yakndr, bazlar ise birbiriyle ilikisiz
ve uzaktr. Bazen de birbirleriyle i ie geerek yeni fonksiyonlar ortaya
karrlar.
Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Her binada temel fonksiyonlar ve bunlar destekleyen yardmc

(yan) fonksiyonlar birlikte yer alrlar.
Konut yaamak iindir ve yaama, alma, yemek yeme, uyuma ve oturma
fonksiyonlarn da barndrr. Bir okul binas temel olarak eitim ve retim
amaldr, iinde renme ve retme fonksiyonlar bulunur. Ancak bunun
yannda oyun oynama, yemek yeme, spor yapma, ynetim gibi yan
fonksiyonlar da vardr.
Btn binalarda ykanma, wc-lavabo mekanlar gibi hijyen ve temizlikle ilgili
fonksiyonlar (slak hacimler), temel ve yardmc fonksiyonlarla birlikte yer
alr.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Ayrca, yatay ve dey dolam (sirklasyon) fonksiyonlar da binalar iinde

merdiven, hol, rampa ve koridorlarda gerekleir.

Farkl bina trlerinde temel ve yardmc fonksiyonlar kendi ilerinde

deiim ve nemli farkllklar gsterirken, temizlik ve dolam
fonksiyonlar ve bu mekanlar biim ve organizasyon alarndan
benzerlie sahiptirler.
Bina ierisindeki fonksiyonlarn anlaml btnler oluturmak zere en uygun
biimde ve doru olarak ilikilendirilmesi ve organize edilmesi
gerekmektedir.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

FONKSYONLARINA GRE BNALARIN SINIFLANDIRILMASI

Dini amal binalar: tapnak, kilise, cami, sinagog, apel, mescid, klliye,
manastr, tekke, zaviye, trbe, vb.
Askeri amal binalar: Kale, ordugah, kent surlar, askeri okul, kla, vb.
Konut-barnma amal binalar: Saray, tek ev, sra ev, ikiz ev, villa, apartman,
lojman, toplu konut, yal yurtlar, vb.
Turizm amal binalar: otel, motel, hostel, kamp alanlar, han, kervansaray,
pansiyon, tatil ky, vb.
Salk amal binalar: hastane, klinik, salk oca, dispanser, vb.
Eitim amal binalar: okul, niversite, kampus, kre, ana okulu, kolej,
akademi, medrese, ktphane, laboratuar, vb.
Kltr amal binalar: mze, sanat galerisi, tiyatro, sergi salonu, opera,
sinema, konser salonu, kltr merkezi, vb.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Sanayi binalar: fabrika, imalathane, vb.

Ticari amal binalar: alveri merkezi, bedesten, bro, banka, ar, kapal
ar, pazaryeri, arasta, han, depo, dkkan, katl maaza, market, vb.
Ynetim amal kamu binalar: belediye, valilik, meclis, bakanlk binalar,
adliye, hapishane, vb.
Spor ve elence amal binalar: stadyum, kapal spor salonu, bowling
salonu, oyun sahas (futbol, voleybol, basketbol, tenis, golf, vs.), ak-kapal
yzme havuzu, jimnastik salonu, gece kulb, kafeterya, bar, restoran,
disko, kumarhane, lunapark, pastane, piknik alan, sirk, vb.
Ulam ve iletiim amal binalar: otobs terminali, tren gar, havaalan, katl
otopark, garaj, metro ve benzin istasyonu, kpr, tv istasyonu, vb.
Su yaplar: Baraj, su deposu, adrvan, eme, sarn, hamam, vb.
Dier: Antlar, talar, kemer, saat kulesi, gzlem kulesi, parat kulesi, tv
yayn kulesi, vb.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Mimarlk tarihi incelendiinde, geleneksel fonksiyonlar ile ada

fonksiyonlar arasndaki farkllama grlebilir.
Korunma amal olarak yaplm kaleler ve kent surlar gibi baz geleneksel
fonksiyonlar gnmzde geerli deildir ve bu nedenle bu tr yaplar ina
edilmemektedir.
Ktphaneler, salk, eitim, kltr ve alveri yaplar ve bu yaplarn
fonksiyonlar ise alanlarndaki gelimelere bal olarak ok byk
deiikliklere uramlardr.
Bugn fabrikalar, nkleer enerji santralleri, medya binalar gibi geleneksel
fonksiyonlardan farkl tamamen yeni fonksiyonlar da ortaya kmtr.
Yaama/barnma amal konutlarn fonksiyonlar, gemiten bu yana ok
fazla deiime uramamtr. Gnmz konutlarnn biimlerinde,
boyutlarnda ve dzenleniinde geleneksel konutlara gre farkllklar
grlse bile, temel fonksiyonlar ayndr.
Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Bina ii fonksiyon dalm

Bina iindeki fonksiyonlar iki zellikleri ile gruplandrlrlar:

Dorudan doruya amacn niteliini belirten davransal

zellikler (bir konferans verilmesi, basketbol oyunu ya da
ktphanede aratrma yaplmas gibi).

Bu davranlar iin gerekli evre koullarn belirten fiziksel

zellikler (basketbol iin gerekli saha, ktphanede
aratrma yaplabilmesi iin gerekli alan, s, nem ve grlt
kontrol gibi).

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Bu adan bakldnda, davransal zellikler ve gerekli evre koullar

ynnden baz gruplanmalar ortaya kmaya balar. Benzer nitelikli
fonksiyonlar bir araya gelir, farkl olanlar ayrlr. Ayn tr fiziksel zellikleri
gerektiren basketbol ve voleybol sahalar ayn spor salonunda yer alabilir.
Konuttaki bir oda farkl zamanlarda benzer s, k ve alan ihtiyac gerektiren
farkl fonksiyonlar/ilevler iin kullanlabilmektedir (oturma, misafir
arlama, yemek yeme, alma).

Bir yap ierisindeki farkl fonksiyon alanlarnn ilikileri kap ve

pencere gibi mekanlar birletiren elemanlar ya da hol ve koridor gibi
dolam alanlar yardmyla kurulur. Farkl kotlardaki fonksiyonel
ilikiler ise merdiven ve asansr gibi dey dolam elemanlar
yardmyla kurulur.

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Ba mimarlk / 2005

mimariye giri

Ba mimarlk / 2005