Professional Documents
Culture Documents
Std07 III MSSS TM 1
Std07 III MSSS TM 1
afj
1.1 U khf bfhl va nfhit
brtfij g f midtU mJf mj gus l # b
MF. F 'l' kW 'b' khfshF. vfSfhd ehF mogil braf,
khfY gwgL. khfis gagL xU y TWfis nfhitfshf
khw eh Kangh.
bra
Tl
TW
x kW y TLj
afj nfhit
x+y
fj
a kW bFs ntWghL
a - b ^a > b vh (myJ)
b - a (b > a v)
bgUf
x kW y bgUfgy x # y (myJ) xy
tFj
p I q th tFf
p
p ' q (myJ)
q
vjifa fj brafis fj thaf gagLJtJ
vgij ff, kd itJ bfhs fl mltiz gagL.
Tl
fj
bgUf
tFj
TLj
ntWghL
bgUfgy
<
mfj
Tl
TLtjF
mfkhf
Fiwj
fj
fgjF
Fiwthf
bgUfgLj
klF
tFfgLj
j
vLJfhL 1.1
afj
6) y _ U gif l x mf.
7) x vw v ghUJ 3 I Fiwj.
8) m kW n vw vf TLj UJ mt bgUf
gyid Fiwj.
1)
2^ m + nh
2) b - 2a
3)
x2 + y2
4) 7 + pq
5)
6) 2 y + x
7)
2ab
5
x - 3
2
9) ^ y + 6h - 4x
11)
8) (m + n) - mn
10) 2` 1 a + mj
3
y
+x
5
(i) a klF b.
(ii) a, b TLjiy 5 M bgUFf.
(iii) uL klF m I n M Fiwj.
(iv) ehF klF x I y M tFj.
(v) IJ klF p I 3 klF q M bgUFf.
g 1.1
(A) 5^ x + 3y + 7h
(B) 5x + 3y + 7
(C) 5x + 3^ y + 7h
(D) 5x + 3^7yh
(ii) a kW b TLj gh
(A) 1 ^a + bh
(B) 1 a + b
2
2
(C) 1 ^a - bh
2
(D) 1 + a + b
2
maha
(B) 3 - x - y
(C) xy - 3
(D) 3^ x - yh
(C) yz - 2
(D) 2y - z
(B) 2 + yz
(A)
p
+ 6q
2
2. kh,
kh
(B) p +
kW
6q
2
(C) 1 ^ p + 6qh
2
vfj
(D) 1 ^6p + qh
braghLfis
cgnahJ
(ii) y UJ z I ff.
kh
.
vil vd fljh.
mjhtJ,
iy
TLj
vil
+
s
u
fi
r .
cUisH
vil
15 .
mltiz 1.1
4
rk
=
ky
vil
40 .
afj
nkflt UJ s kig ma ngh.
15 I UwK f
.
.
.
.
jKsJ iy vilahF.
s + 15 = 40
s + 15 15 = 40 15
s = 25
maha
tyw csJ 15
UwK 7 I ff
x + 7 - 7 = 15 - 7 (7 I ff lwKsJ x Mf FiwwJ)
(kh x jahf fgLwJ)
x = 8
n - 3 = 10 vw rkghil fUJf
lw n - 3
tyw 10
UwK 3 I nrf
n - 3 + 3 = 10 + 3
n = 13
4m = 28 vw rkghil fUJf
UwK 4 M tFf
4m = 28
4
4
m=7
y
= 6 vw rkghil fUJf
2
UwK 2 M bgUFf
y
#2 = 6#2
2
y = 12
jahf
bjLf
vfj
braghLfis
ntosJ.
vLJfhL 1.2
f 3p + 4 = 25
:
3p + 4 - 4 = 25 - 4 (UwK 4 I ff)
3p = 21
3p
= 21
3
3
p=7
(UwK 3 M tFf)
nkbfhs
afj
vLJfhL 1.3
f 7m - 5 = 30
:
7m - 5 + 5 = 30 + 5 (UwK 5 I TLf)
7m = 35
7m = 35
(UwK 7 M tFf)
7
7
m=5
rkghoF fhQ bghGJ, xnu vzh bghJthf UwK
Tlnth ffnth brnwh. nj ngh xU viz UwK Tlnth
ffnth brahk eh viz lkhw brayh.
viz lkhw brtJ vgJ (xU gfUJ kbwhU gfF
vLJ brtJ) xnu viz UwK Tlnth ffnth br braY
xnwahF. viz lkhw br bghGJ mj Fia khw ntL.
lkhwF vLJfhLf ytiw fhngh.
vLJfhL 1.4
f 2a - 12 = 14
:
UwK Tl
myJ ff
lkhWj
2a - 12 = 14
2a - 12 = 14
2a - 12 + 12 = 14 + 12
(UwK 12 M Tl)
2a = 14 + 12 (lkhWif 12
vgJ +12 Mf khW)
2a = 26
2a = 26
2
2
(UwK 2 M tFj)
2a = 26
2a = 26
2
2
a = 13
a = 13
(Uw 2 M tFf)
vLJfhL 1.5
f 5x + 3 = 18
: +3 I lwUJ tywF lkhWf
5x = 18 - 3 ( lkhWif +3 vgJ 3 MF )
5x = 15
maha
5x = 15
5
5
x=3
(UwK 5 M tFf)
vLJfhL 1.6
f 2^ x + 4h = 12
: lw cs milfis f UwK 2 M tFf
2^ x + 4h 12
=
2
2
x+4 = 6
x = 6 - 4
x=2
vLJfhL 1.7
f - 3^m - 2h = 18
: lw cs milfis f UwK ^- 3h M tFf
- 3^ m - 2h
= 18
-3
-3
m - 2 =- 6
m=6+2
m =- 4
(- 2 I tywF lkhWbghGJ)
vLJfhL 1.8
f (3x + 1 ) 7 = 12
:
(3x + 1) 7 = 12
3x + 1 7 = 12
3x 6 = 12
3x = 12 + 6
3x =
3
18
3
x = 6
vLJfhL 1.9
f 5x + 3 = 17 - 2x
8
afj
:
5x + 3 = 17 - 2x
5x + 2x = 17 - 3
7x = 14
7x = 14
7
7
x=2
vLJfhL 1.10
ulhtJ v = x + 1
_whtJ v = x + 1 + 1 = x + 2
mj TLj = x + ^ x + 1h + ^ x + 2h = 45
3x + 3 = 45
3x = 42
x = 14
Mfnt m_W KGf, x = 14 , x + 1 = 15 kW x + 2 = 16 .
vLJfhL 1.11
60 + x = 75
x = 75 60
x = 15
vLJfhL 1.12
X vUJ 20 I ffilgJ 80. mj viz fhf.
: fLof ntoa v x vd bfhf.
rkghL,
x - 20 = 80
x = 80 + 20
x = 100
9
maha
vLJfhL 1.13
1 ^ xh = 63
10
1 (x) # 10 = 63 # 10
10
x = 630
rkghL,
vLJfhL 1.14
X viz 4 M tFJ mjDl 6 I Tl ilgJ 10 .
mj viz fhf.
: fLof ntoa v x vd bfhf.
x + 6 = 10
4
rkghL,
x = 10 - 6
4
x =4
4
x #4 = 4#4
4
`
x = 16.
vLJfhL 1.15
bjw taJ, nut taijl 3 Fiw. bjw taJ 18 v,
nut taJ vd?
: nut taJ x vf
& bjw taJ = x - 3
bjw taJ 18 MLf vd bfhLfgLsJ.
&
x - 3 = 18
x = 18 + 3
x = 21
10
afj
g 1.2
1. rahd ilia njbjLf:
(i) p + 3 = 9 v, p vgJ
(A) 12
(B) 6
(ii) 12 x = 8 v, x vgJ
(A) 4
(B) 20
q
(iii)
= 7 v, q vgJ
6
(A) 13
(B) 1
42
(iv) 7(x9) = 35 v, x vgJ
(C) 3
(D) 27
(C) - 4
(D) - 20
(C) 42
(D) 7
6
(A) 5
(B) - 4
(C) 14
(v) X v _W klF 60 v, mj v
(A) 63
(B) 57
(C) 180
(i) x - 5 = 7
(iv) b - 3 =- 5
3. f :
(i) 2x = 100
(iv) 51 = 17a
(vii) 7x = 42
(ii) a + 3 = 10
(iii) 4 + y =- 2
(v) - x = 5
(vi) - x =- 7
(ix) 7 m = 4
(viii) 14 n = 10
(ii) 3l = 42
(iii) 36 = 9x
(v) 5x = 45
(vi) 5t = 20
(viii) 10m = 30
(ix) 2x = 1
(x) 3x = 18
4. f :
(D) 20
2. f :
(vii) 3 - x = 8
(x) 20 y = 7
(D) 37
(i) 1 x = 7
2
p
(iv)
= 8
-7
5. f :
(i) 3x + 1 = 10
(iv) 4a - 5 =- 41
y+3
(vii)
= 14
5
(x) 11m = 42 + 4m
(xiii) 3x - 14 = x - 8
(ii) a = 5
6
(iii) n = 8
3
(v) - x = 2
5
(vi) - m =- 4
3
(ii) 11 + 2x =- 19
(iii) 4z - 3 = 17
(v) 3^ x + 2h = 15
(vi)
(viii) x + 5 = 7
(ix)
3
(xi) - 3x =- 5x + 22 (xii)
(xiv) 5x - 2x + 7 = x + 1 (xv)
11
- 4^2 - xh = 12
6y = 21 - y
6m - 1 = 2m + 1
5t - 3 = 3t - 5
maha
7.
8.
9.
10.
(i) y + 18 =- 70
(iii) t - 5 =- 6
(iv) 2x + 9 = 19
3
(v) 3x + 4 = 2x + 11
thf isahlyh
VjhtJ X viz idJ bfhSf vW uh j egfshd
mU, ruah, u Mnahfl Tdh. idj vQl 50 I To
ilF ilia U klfhFkhW Tdh. wF mtfis ghJ
filah ilj ill 48 I To 2 M tFJ tU ilUJ
idj viz fFkhW Tdh. cf midtUF filahf
ilj v 74 jhnd vW uh Tw midtUF a.
mU idj v 16, ruah idj v 20, u idj v 7
tiw rghfyhnk!
X viz id bfhf
50 I TLf
x + 50
uL klfhf MFf
2x + 100
48 I TLf
2x + 148
2 M tFf
x + 74
idj viz ff
74
12
mU
ruah
16
20
afj
id bfhf!
13
maha
tha fj
2.1 rjj
50
100
KGfh
rilf
5
kW nk
10MilfSfhd
jSgo
mtUila kL
mil bfhLfgLs
fzF kbgfshtJ
17 / 25 , 36 / 50 , 75 / 100 ,
80 / 100 , 22 / 25, 45 / 50
uhK jhahuh kL milia ghjl uhK wj
kbg kW Fiwj kbgiz bjJ bfhs ayiy. Mjyh,
bfhLfgl midJ kbgiz mt bkhj kbg 100 Mf
khWwh. 100I gFahf cila rkhd dfshf khWwh.
myF
nj 1
khj
nj 1
fhyhL
nj
miuahL
nj
myF
nj 2
khj
nj 2
68
100
72
100
75
100
80
100
88
100
90
100
14
tha fj
bghGJ, mtUila
khwgLsJ.
kbgf
midJ
kbgfSF
Mjyh, mt uhK kbgfis xL Mwh tF uhK
fz gogoahf Knd csh vgij mJ kjh.
j w dij g mnth.
Ko
= 100
= 41
Hlhj rJuf vif
= 59
ghijia flF rJuf vif = ____
rjj
Hl gF
100 41
gF
41 : 100
41
100
41%
HlhjgF
100 59
gF
59 : 100
59
100
59%
ghijia
flF gF
100
_____ gF
____ : 100
_____ %
100
15
maha
rjjij gl
tahf FLj
5 : 100
17 : 100
43 : 100
5
100
17
100
43
100
rjj
5%
17%
43%
g 2.1
(ii) 75%
(iii) 5%
(iv) 17 1 2 %
(v) 100
100
(v) 33 1 3 %
(i) 25%
(ii) 12 1 2 %
fil I
(iii) 33%
f!
(iv) 70%
(v) 82%
fil II
16
tha fj
5 # 10 = 50 = 50%
10 # 10
100
tl 50%
HlgLsJ
tl 25%
HlgLsJ
cfSF bjkh?
1 I l Fiwj viz100I l bga viz
rjjkhf Ff aY
120%
1%
2
17
maha
:
5 I 20M bgUf 100 ilF
3 # 20 = 60 = 60%
5 # 20
100
3 = 60%
5
1) 2 ____ = 100
2) 5 20
= ____
3) 4 25
= ____
4) 10 _____ = 100
5) 1 _____ = 100
vLJfhL 2.2
6 1 I rjjkhf khWf
4
6 1 = 25
4
4
25 # 25 = 625 = 625%
4 # 25
100
1 I rjjkhf khWf
3
: 100% M bgUf
1
100
` 3 # 100j % = ` 3 j %
= 33 1 3 %(or) 33.33%
vLJfhL 2.5
250 khztf cs xU g, 55 khztf Tilgij,
75 khztf fhgij, 63 khztf vgij j cstf
kilgij Uwd v,
18
tha fj
(m) Tilgij
(M) vgij
:
bkhj khztf vif = 250
(m) Tilgij U khztf vif = 55
250 55 ng Tilgij Uwd vgjid 55 vd
250
Flyh.
250
vgij U khztf rjj
= ` 63 # 100j %
250
126
% = 25.2%
=
5
Tilgij U khztf = 22%
100% M bgUf
(0.07 # 100) % = 7%
khWKiw:
0.07 = 7 = 7%
100
vLJfhL 2.7
0.567 I rjjkhf khWf
100% M bgUf
567
1000
10 # 100
= 56.7 = 56.7%
100
19
maha
d k khwhJ )
f!
9
1. cl cs uj
gF csJ v, mw uj
10
rjj vd?
2. cl vil 2 gF jirahyhdJ v, cl cs jir
5
rjj vd?
cl vil 2 gF csJ. jir vil kW vil
3
Mat TLj100%I l mfkhfnth Fiwthfnth UFkh?
mgoahdh jiria g vd Tw aY ?
g 2.2
(i) 6.25 =
(A) 62.5%
(B) 6250%
(C) 625%
(D) 6.25%
(B) 0.3%
(C) 0.03%
(D) 0.0003%
(ii) 0.0003 =
(A) 3%
(iii) 5 =
20
(A) 25%
(B) 1 %
(C) 0.25%
4
(iv) xU k 20 lf rjj
(A) 33 1 3
(C) 33 2 3
(B) 33
(D) 5%
(D) it vJ iy
(D) 20
v) 5
11
i) 0.36
ii) 0.03
iii) 0.071
iv) 3.05
v) 0.75
tha fj
12% =
vLJfhL 2.9
va dfis
cila rjjf
2
1
25% =
4
1
1
33 % =
3
3
nkny FlgLsJ
ngh ntW y dfis
vGJf.
233 1 3 % = 700 %
3
700 = 7
=
3 # 100
3
= 2 13
vLJfhL 2.10
1 % I dkhf khWf
4
50% = 1
1%=
1
= 1
4
4 # 100
400
vLJfhL 2.11
15% I jrk vzhf khWf.
21
maha
15% = 15 = 0.15
100
vLJfhL 2.12
25.7% I jrk vzhf khWf.
:
25.7%
25.7
100
= 0.257
5%
1 : 20
0.05
33 1 %
3
1:3
0.33
48 Lfis bfhl xU bjhFig cUthf. (16 fLf bfhl 48
Lf) m xbthU _W LfS, rjj, j kW jrkv to
xnu kig bfhoUF.
il FY midtUF rkkhd Lfis nghl.
mt xnu kig mF (rjj, j, jrkv cs) Lfis
flJ nk nehUFkhW nkir itf.
jKs Lfis bfhL isahil L bjhlf.
MLgtUF lwKstlUJ xU il bgw. xnu ks _W
Lf iljh mij nkil nk neh itf. xnu ks _W
Lfis cUthfiy v mij mgona itJbfhsntL.
isahL bjhlU xnu ks midJ _W Lf nrU tiu
isahil bjhlu. Lf TLjyhf cilat bt bgwtuhth.
22
tha fj
glfY
gir
gF
rkkhf
Uwjh?
tl 50% rJu50% rk mW.
mnj ngh, tl 25% rJu 25% rk mW.
bghGJ, `100 50% , `10 50% fLofyh
50% = 50 = 1
100
50% = 50 = 1
100
2
`100 50% = ` 50
10 1 = 1 # 10 = 5
`10 50% = ` 5
vLJfhL 2.13
1000 20
100
20 # 1000
100
200 ..
vLJfhL 2.14
200 1 % fhf.
2
23
maha
= 200
1 # 200 = 1
200
200 1 % = 1
1
2
100
1
# 200
2 # 100
vLJfhL 2.15
40 nyh uh 0.75% fhf.
:
0.75% = 0.75
100
0.75 # 40
100
40 nyh uh 0.75% =
=
3 = 0.3
10
40 . 0.75% = 0.3 ..
vLJfhL 2.16
70 ng bfhl tF, 60% khztf v, khzt, khzf
vifia fhf.
:
bkhj egf
= 70
60 # 70
100
= 42
khztf vif = 42
khzf vif = b
khj khztf khztf vif
= 70 42
= 28
khzf vif = 28
24
tha fj
vLJfhL 2.17
2010- , xU efu kf bjhif 1,50,000 mLj Mo, mJ 10%
bgUFkhdh, 2011 kf bjhifia fhf.
:
mfF kf bjhif =
10 # 1, 50, 000
100
= 15,000
= 1,65,000
g 2.3
(i) 30 % bghJ d
(A) 1
10
(B) 7
10
(C) 3
100
(D) 3
10
(C) 200
100
(D) 100
(B) 25
(C) 0.0025
(D) 2.5
(B) ` 20
(C) ` 30
(D) ` 300
(B) ` 7.50
(C) ` 5
(D) ` 100
(ii) 1 % bghJ d
2
(A) 1
(B) 1
2
200
(iii) 25% F rkkhd jrk v
(A) 0.25
(v) %. 150 5%
(A) `10
(A) ` 7
i) 9%
i) 7%
ii) 75%
ii) 64%
iii) 375%
iv) 0.03%
v) 0.5%
4. kig fhf:
i) 24 75%
v) 50 . 7.5%
25
maha
2.4 yhg kW el
2008 uh & nfh `1,50,000 yhg milwJ.
2009 uh & nfh `25,000 el milwJ.
uh & nfh Kj Mo yhgK mLj Mo elK mila
aYkh?
igf bjhrhiyUJ filF tJ nrU gy iyf.
bjhrhiy
bkhj ahghu
yiw ahghu
tha fj
iygoa
(x iy)
khgH `10
M `6
thiHgH `3
MuR `5
iygoa
(x iy)
khgH `15
M `8
thiHgH `2
MuR `5
bkhj ahghufil
gHfil
uh#h vw gHfil ahgh, gHfis bkhj ahghu fil
th, j gHfil wh.
xU Fl eh, mt M, khgH kW thiH gHfis
thFwh. iygoa csJ nghy xbthU gHF 2 iyf
(xbthU filY btntW iyf) csd.
uh#h gHfis bkhj ahghu fil thF iyia mlf iy
vW TWt. mt gHfis j fil F iyia gid iy vW
TWt.
nkny bfhLfgLs iy goUJ M kW khgH
gid iy mjDila mlf iyial mfkhf csJ vgjid
mnwh. j TLj bjhifia yhg vW TWt.
hgH gid iy =
k
gid iy =
yhg =
=
yhg =
15 10
`5
yhg
yhg
= gid iy mlfiy
= 8 6
= `2
thiHgHf u mGfToa jik cilaJ. Mfnt mj
filfhu mjid zhfhk f Ugglh. Mjyh, mt thiHgHfis
rW Fiwthd iyF (mlf iyia l Fiwthd iy) wh. mlf
iyUJ Fiwfgl bjhifia el vW TWt.
27
maha
Mfnt, el clhF.
thiHgH gid iy =
t hiHgH mlf iy Fiwfgl iy
gid iy
mlf iy el
el = mlf iy gid iy
el = 3 2
el
= `1
1)
2)
3)
4)
gid iy = mlfiy - el
UtU
bjhifia
xnu
bgwhY,
yhg
mtf
1
2 = _________%
35% = _________ (d)
0.05 = _________%
1 = ___ %
4
tha fj
mjhtJ `10,000 F `1,000 yhg bgWwh.
Mjyh, xbthU `1 F, ilF yhg 1000 MF.
10000
Mfnt `100F, yhg = 1000 # 100
10, 000
yhg = 10%
nkny TwgLsUJ, unki l uhnfZ mf yhg bgWwh
vgij mnwh.
yhg
Mfnt, yhg rjj =
# 100
mlf iy
el rjj =
el
# 100
mlf iy
yhg rjj (myJ) el rjj fhQ nghJ xU bghU mlf
iy jh fzl ntL.
vLJfhL 2.18
:
xU bjhiyfh bgo gid iy =
`12,000
`10,000
= 12000 10000
yhg = `2,000
= `2,000
maha
vLJfhL 2.19
to mlfiy = `5000
el = `600
gid iy = mlfiy el
= 5000 600
to gid iy = `4400
el rjj =
el
# 100
mlfiy
= 600 # 100
5000
= 12
el = 12%
vLJfhL 2.20
to mlfiy = `1,250
gid iy = `1,400
mlfiy > gid iy, el clhF
el = mlfiy gid iy
= 1500 1400
= 100
el = `100
30
tha fj
el rjj =
el
# 100
mlfiy
= 100 # 100
1500
= 20
3
= 6 2 (myJ) 6.67
3
el = 6.67
vLJfhL 2.21
xU gH ahgh 8 bgo uhirfis, xU bgo `150 vw j thdh.
m xU bgo uhir mG LwJ. jKs bgofis xU bgo `190 vw
iyF wh. yhg / el rjjij fhf.
:
xU bgo uhir mlfiy = `150
= `1200
mGa uhir cs bgof vif = 1
w bgof vif = 8 1
= 7
= 1330 1200
= 130
yhg = `130
yhg rjj =
yhg
# 100
mlfiy
= 130 # 100
1200
= 10.83
yhg = 10.83%
31
maha
vLJfhL 2.22
:
ngdh mlfiy = `50
el = `5
gid iy = mlfiy el
= 50 5
= 45
ngdh gid iy = `45.
vLJfhL 2.23
xU nf mlfiy = `55
w nfFf vif = 25
= 1375 + 275
= 1,650
= `1,650
yhg rjj =
yhg
# 100
mlfiy
= 275 # 100
1375
= 20
yhg = 20%
32
tha fj
g 2.4
(A) `50
(B) `575
(C) `625
(D) it VJiy
Ujh VgL el
(A) `155
(B) `140
(C) `15
(D) it VJiy
iii) xU ig gid iy `235 Mf mlfiy `200 Mf Ujh,
(B) el `3
(D) el `200
(A) mlfiy
(B) gid iy
(C) yhg
(D) el
rjj
(A) 25
(B) 10
(C) 250
2. tU mltizia br :
mlfiy
gid iy
yhg
el
144
168
59
38
600
635.45
26599
23237
107.50
100
3. mlfiy kW yhg
iyia fLof
i) mlfiy = `450
ii) mlfiy = `760
iii) mlfiy = `980
iv) mlfiy = `430
v) mlfiy = `999.75
(D) 225
maha
f brJ ghf
34
tha fj
2.5 jto
jbghGJ `10,000
it bjhif brf.
7 MLf Ko
`20,000 bgWf.
jbghGJ `10,000
KjL brf. 6
MLf Ko
`20,000 bgWf.
bgUf Kokh?
nyhnfZ `5,000ij XuhL it bjhif brY, tUl W
`5,400 Mf bgwh.
eh fl thF(bfhLF) nghJ bgw (bfhLj) bjhifial
mfbjhifid brYJnth(bgWnth). TLj bjhifia jh to
(I) vd Fnwh.
nkTa f, nyhnfZ `400 I toahf bgwh. fldhf bgWw
(m) mfgLw bjhifia mr vd Fnwh.
maha
, tU ffis fhngh.
nkTa
iyf
go,
to
bjhif
mriy
bghWJ,
itbjhiffhd fhyij bghWJ kW to jij bghUJ
khWgL.
to
jkhdJ
MLnjhW
toahf ilfbgW.
mryhf brYjgL (m) bgwgL bjhif (P) fhy ms (bgUghY
tUlfshf mik) (n) kW to j (r)
to fzl
mr `100 Mf, to j r Mf Ujh
1 MLF to
2 MLF to
3 MLF to
n MLF to
Mjyh,
I =
Pnr
100
A = P + I
A = P + Pnr
= 100 # 1 # r
100
= 100 # 2 # r
100
= 100 # 3 # r
100
= 100 # n # r
100
100
A = P`1 + nr j
100
to = KGbjhif mr
I = A P
36
tha fj
I =
Pnr vw NuUJ tU
100
Nufis bgwyh
r = 100I
Pn
n = 100I
Pr
P = 100I
rn
F: n vgJ bghJthf MLf fzlgL. n khjfnyh,
ehfnyh Ujh, mij MLfshf kh fzlgl ntL.
nfhol lij uf
mr
5,000
to
KGbjhif
500
12,500
17,500
6,000
8,450
25,000
750
12,000
15,600
vLJfhL 2.24
mr (P) = `3,000
ML (n) = 1
to j (r) = 7 %
j to (I) = Pnr
100
= 3000 # 1 # 7
100
I = `210
A = P + I
= 3000 + 210
A = `3,210
37
maha
vLJfhL 2.25
:
mr (P) = `5,000
ML (n) = 2
to j (r) = 11 %
jto I = Pnr
100
= 5000 # 2 # 11
100
= 1100
I = `1,100
bjhif (A) = P + I
= 5000 + 1100
A = `6,100
vLJfhL 2.26
bjhifia fhf.
P = `7,500
n = 1 ML 6 khjf
= 1 6 MLf
12
= 1 1 = 3 MLf
2
r = 8 %
I = Pnr
100
7500 # 3 # 8
2
=
100
= 7500 # 3 # 8
2 # 100
38
tha fj
= 900
I = `900
bjhif (A) = P + I
12 khjf = 1 ML
= 6 ML
12
= 1 ML
= `8,400
2
3
to = `900, bjhif = `8,400 3 khjf = 12 ML
khW :
= 1 ML
4
= 7500 + 900
P = `7,500
n = 3 ML
r = 8 %
6 khjf
A = P`1 + nr j
100
3 #8
e
o
2
= 7500 1 +
100
= 7500 c1 + 3 # 8 m
2 # 100
= 7500` 28 j
25
= 300 # 28
= 8400
A = `8400
I = A P
= 8400 7500
= 900
I = `900
to = `900
bjhif = `8,400
vLJfhL 2.27
`6,750F 219 ehfSF 10 % to j jtoia, bjhifia
fhf.
39
maha
P = `6,750
n = 219 ehf
365 ehf = 1 ML
219 ML = 3 ML
219 ehf = 219 ML
365
5
365
r = 10 %
= 3 ML
5
Pnr
I =
73 ehf = 73 ML
100
365
= 1 ML
I = 6750 # 3 # 10
5
5 # 100
= 405
I = `405
A = P + I
= 6750 + 405
= 7,155
A = `7,155
to = `405, bjhif = `7,155
vLJfhL 2.28
uhF 7-6-2006 mW `4,000I fldhf bgW mij 19-8-2006 mW Ug
brYdh. 5% j to fzlglh mt brYa bjhif vts?
P = `4,000
r = 5 %
ehf,
#] = 24 (30 6)
#]iy = 31
MfL = 18
bkhj ehf = 73
n = 73 ehf
73 ML
365
= 1 ML
5
A = P`1 + nr j
100
= 4000 c1 + 1 # 5 m
5 # 100
40
tha fj
= 4000`1 + 1 j
100
= 4000` 101 j = 4,040
100
bjhif = `4,040
vLJfhL 2.29
`7,000 mrYF 16 khjf `1,680 jto iljh, to jij
fL o.
P = `7,000
n = 16 khjf
= 16 tUl = 4 tUl
12
I = `1,680
r = ?
r = 100I
r = 18 %
Pn
= 100 # 1680
7000 # 4
3
= 100 # 1680 # 3 = 18
7000 # 4
vLJfhL 2.30
# `10,000I 5% to j it ahf brYJwh. vjid
MLf `11,000I mt bgWth?
A
P
r
n
I
=
=
=
=
=
`11,000
`10,000
5%
?
AP
I = `1000
n = 100 I
Pr
= 100 # 1000
10000 # 5
n = 2 MLf.
41
maha
khW Kiw :
A = P`1 + nr j
100
11000 = 10000 `1 + n # 5 j
100
11000 = 1 + n
20
10000
11 = 20 + n
20
10
11 # 20 = 20 + n
10
22 = 20 + n
22 20 = n
n = 2 MLf
vLJfhL 2.31
xU Fl mryhdJ 8% to j vjid MLf _W
klfhF vd fhf?
:
mriy `P vd vLJ bfhnth.
bjhif = _W klF mr
= `3 P
r = 8 %
n = ?
I = A P
= 3P P = 2P
I = ` 2 P
n = 100I
n = 25
MLf = 25
Pr
100
# 2P
=
P#8
khW Kiw :
mriy `100 vd bfhnth.
bjhif = 3 # 100
= `300
42
tha fj
I = A P
= 300 - 100
I = `200.
vLJfhL 2.32
xU Fl bjhifahdJ 8% to j 5 MLf `10,080 MwJ.
mriy fhf.
A = `10,080
n = 5 MLf
r = 8 %
P = ?
A = P`1 + nr j
100
10080 = P`1 + 5 # 8 j
100
10080 = P` 7 j
5
5
10080 # = P
7
7,200 = P
mr = `7,200
vLJfhL 2.33
xU Fl mryhdJ 6 MLf `8,880 Mf 4 MLf `7,920
Mf khWwJ v mr kW to jij fhf.
6 ML Ko bjhif = mr + 6 tUl to
= P + I6 = 8880
4 ML Ko bjhif = mr + 4 tUl to
= P + I4 = 7920
43
maha
2 ML Ko to = `960
1 ML Ko to = 960
= 480
2
4 ML Ko to = 480 # 4 = 1,920
P + I 4 = 7920
P + 1920 = 7920
P = 7920 - 1920
P = 6,000
mr = `6,000
r = 100I
r = 8 %
pn
= 100 # 1920
6000 # 4
g 2.5
iii) 6 khjf =
(A) 1 ML
2
iv) 292 ehf =
(A) 1 ML
5
(B) 1 ML
4
(C) 3 ML
4
(D) 1 ML
(B) 3 ML
5
(C) 4 ML
5
(D) 2 ML
5
(D) `1000
44
tha fj
v, to jij fhf.
bjhifia fhf.
2
uoghwJ. MLf vifia fhf.
MwJ v mriy fhf.
bjhifia fhf.
f!
1) X mryhdJ 2 tUl 9 klfhf MFbk, mj to
4
j vts?
45
maha
id bfhf!
j to (I) = Pnr
100
17.
A = P + I
= P + Pnr
100
= P`1 + nr j
100
16.
18.
19.
20.
21.
I = A P
P = 100I
nr
100
I
r =
Pn
100
I
n =
Pr
46
msitf
msitf
3.1 rtf
X iz vgff xWbfhW
izahf mikJs ehfu rtf vdgL.
izgffSF ilna cs bjhiy
rtf cau MF. gl 4.37 AD, BC
izawit. Mdh AB || DC.
gl 3.1
+ A = + B ; + C = + D
AC = BD
+ A + + D = 180 ; + B + + C = 180
gl 3.2
rtf gugs
rtf gugs
= 1 # AB # h + 1 # DC # h
2
2
1
=
# h 6 AB + DC @
2
= 1 # h6 a + b @ r. myFf
2
gl 3.3
1 #
` rtf gugs = 2 cau # (izgff TLj) r. myFf
vLJfhL 3.1
xU rtf izgff msf 12 br., 8 br.
mtilna cs brFJ bjhiy 10 br.. rtf gugs fhf.
47
maha
:
h = 10 br., a = 12 br., b = 8 br. vd jugLsJ.
1
rtf gugs = 2 # h^a + bh
1
= 2 # 10 # ^12 + 8h = 5 # ^20h
rtf gugs
1 h^ a + bh
2
1 # h # ^15 + 10h
2
h # 25
= 100
= 100
= 100
= 200
200
h = 25 = 8
vLJfhL 3.3
xU rtf gugs 102 r.br. , brFJ bjhiy 12 br..
rtf izgff xU gf s 8 br. v kbwhU gf
sbkd?
:
gugs = 102 br. 2, h = 12 br., a = 8 br. vd jugLsJ.
6 (8 + b) = 102
8 + b = 17 & b = 17 8 = 9
msitf
fhj ko Kiw:
mil jh VnjD xU ms ABCD vw rtf tiuJ, mij
jna bto vLJ bfhs. DC MdJ AB J bghUJkhW eL
kof EF ilF.
gl 3.4
= s # mfy
1
= ^a + bh` 2 hj
= 2 h^a + bh r. myFf
49
maha
3
g 3.1
(A) 2 br.
(B) 4 br.
(C) 6 br.
(D) 8 br.
rtff izgffSF ilna cs bjhiyfS ( cau),
izgffS nH jugLsd. mt gugsfis fhf:
i) cau = 10 br., izgff = 4 br. , 6 br.
ii) cau = 11 br., izgff = 7.5 br. , 4.5 br.
iii) cau = 14 br., izgff = 8 br. , 3.5 br.
2.
3.2 tl
efU
e mwhl thif rfuf,
ehzaf, tisaf, uhrj uhod,
fbgh
tLf
(CD)
nghw
gy
bghUfis ghUnwh.
mit vj tot csd?
iyahd
tl tot, tl tot, tltot.
gl 3.5
M, tl tot jh. fj mij
tl vd TWnwh. bghGJ tl tiutjF Ka brnth.
VnjD xU sKila id vLJbfhL gl fhoago mj xU
Kidia O vw bghUj. kWKid bg (myJ Rijfo)
bghU bjh VglhjthW GJ A vw itf.
50
msitf
bjh Vglhk A UJ bgiy ef bfhnl tu.
kWKiw bg A tUnghJ eftij Wl, bghGJ bgyh
VgLjgl ghijia ftf.
bgyh VgLjgl ghijahdJ tlkh? nenfhlh?
`tl
M, bfhLfgl rkjs J, xU iyahd UJ rku
efU ghij xU tl vdgL.
iyahd tl ika vdgL.
iyahd F, efU F ilna cs
khwhj u Mu vdgL.
tl ghff
tl nkYs VnjD U fis
nrF nfhLJL eh vdgL.
gl 3.6
eh
f:
xU tl vjid
lfis
bfhoUF.
xU tl csMuf
xnu msthdit
tl g:
clg
nkbfhS
xUt
tlghij UKiw XLwh. mt Xoa
bkhj uij cfsh fzl Kokh?
ghijahdJ tl totkhf Ugjh
mj uij msf eh l msitia
(msnfh) gagLj KoahJ.
gl 3.7
eh vd brayh?
xU %gh ehzaij vLJ bfhs.
ehzaij xU jh itJ mij R viy nfhL
tiuJ, wF ehzaij jhUJ vLJl.
viy nfho, gl 3.8 fhoago A vw ia
Ff.
51
gl 3.8
maha
gl 3.9
mtiw mltiz 3.1 uL, gF lFKs
jij fzl.
tl
Mu
l
(d )
g
(C)
C
j ` d j
3.5 br.
7 br.
22 br.
7 br.
14 br.
44 br.
22
7 = 3.14
44 = 22
14
7 = 3.14
5 br.
10 br.
----
----
10.5 br.
21 br.
----
----
mltiz 3.1
52
msitf
nkfl mltizUJ vd bjJ bfhlh?
C
j ` d j njhuhakhf rkkhf csjh?
M!
C
& C = ^3.14h d
d = 3.14
vdnt, tl gahdJ l _W klifl vnghJ
mfkhF vd Twyhkh?
M!
C
vyh tifY d k xU khahF. j khia r vw
22
nuf vGjh Fnwh (ij ig vd gof). j njhuha k 7
myJ 3.14 MF. vdnt,
C r &
C = rd myFf
d =
F d vgJ tl lkhF.
tl l Mu UklfhF vd ekF bj. mjhtJ d = 2r .
vdnt, nkfl NuUJ, C = rd = r^2r h & C = 2rr myFf.
vLJfhL 3.4
21 br.. lkhf bfhl tl Rws fhf.
:
l jugLsjh,
tl Rws = rd
22
= 7 # 21
= 66 br..
F r = 22
7
vLJfhL 3.5
3.5 Mukhf bfhl tl Rwsit fhf.
:
Mu jugLsjh,
tl Rws = 2rr
53
maha
3
22
= 2 # 7 # 3.5
= 2 22 0.5
= 22
vLJfhL 3.6
88 br. sKs xU f xU tlkhf tisfgLwJ. tl Mu
fhf.
f s = 88 br.
tl Rws = f s
2rr = 88
2 # 22 # r = 88
7
88 # 7
r = 2 # 22 = 14 br.
` tl Mu 14 br. MF.
vLJfhL 3.7
xU to rfu l 63 br.. mJ 20 RWf Rdh flF
bjhiyit fhf.
:
rfu xU KG RW Rdh,
xU KG R flF bjhiy = rfu Rws
` rfu Rws = rd myFf
22
= 7 # 63
= 198 br.
xU KG RW Rdh flF bjhiy = 198 br.
` 20 KG RW Rdh flF bjhiy = 20 198
= 3960 br.
= 39 60 br. [100 br. = 1 ]
vLJfhL 3.8
8800 br.. bjhiy flf cJ to rfu 50 RWf RWwJ.
mrfu Mu vd?
:
flF bjhiy = RWf vif # Rws
Rws =
2rr =
flF bjhiy
RWf vif
8800
50
54
msitf
2 # 22 # r = 176
7
176 # 7
r = 2 # 22
r = 28 br.
` rfu Mu = 28 br..
vLJfhL 3.9
khLto rfu Mu 70 br. mJ 132 bjhiy fljh rfu
vjid KGRWf RUF?
:
r = 70 br., flj bjhiy = 132 vd jugLsJ.
` to rfu Rws = 2rr
22
= 2 # 7 # 70
= 440 br.
flj bjhiy = RWf vif # Rws
flj bjhiy
Rws
= 132
440 br.
= 13200 br. (1 . = 100 br., 132 . = 13200 br.)
440 br.
` RWf vif =
= 30
vLJfhL 3.10
xU ta bt Rws 44 . ta bt ika mofgLs
Kid JfW bfhL xU gRkhL flgLsJ. tabt KGtJ
gRkhL nka Kokhdh gRkhL flgLs J f sbkd?
:
Jf s = tl Mu
Rws = 44 (jugLsJ)
mjhtJ, 2rr = 44
2 # 22 # r = 44
7
44 # 7
` r = 2 # 22 = 7
` gRkhL flgLs Jf s 7 .
55
gl 3.10
maha
vLJfhL 3.11
tl tot njhl Mu 56 . mnjhlF ntnghl lUF
`10 j MF bry vts?
:
nt s = tl tot njhl Rws
njhl Rws = 2rr
= 2 # 22 # 56 = 352
7
nt s = 352 .
= `3520
vLJfhL 3.12
xU tltot fhF ntnghl xU lUF `5 j MF bry
`1100. fh Mubkd?
:
ntnghl MF bry = Rws # j
= 35 .
` fh Mu = 35 .
msitf
g 3.2
(A) l
(B) Mu
(C) eh
(D) xWiy
ii) tl nkYs VnjD U fis nrF nfhLJo bga
(A) l
(B) Mu
(C) eh
iii) tl ika tahf brY eh bga
(D) xWiy
(A) l
(B) Mu
(C) eh
iv) tl l 1 v mj Mu
(D) xWiy
(D) 10 br.
(A) 22 br.
(C) 66 br.
(D) 88 br.
3.
4.
5.
6.
(B) 44 br.
Mu ( r )
l ( d )
Rws (c)
(i)
35 br.
-----
-----
(ii)
-----
56 br.
-----
(iii)
-----
-----
30.8 br.
maha
tl gugs
fltiw fUJf.
70 Mu bfhl xU tl toyhd taiy
cHt rk brwh. mij rkbra mtUF
MF bry vd?
tl gah
milgL gF
tlgFahF.
gl 3.11
gl 3.12
58
msitf
nghJ ilUF cUtbkd?
j 8 fS njhuhakhf xU izfuij mikJsd.
ijnghy tlgFia 64 fshf J, btobaLJ,
tirgLj, xU brtf miktij fhzyh (ghf gl 4.50).
gl 3.13
j brtf mfybkd?
tl Mu brtf mfykhwJ.
mjhtJ
mfy b = r
..... (1)
j brtf sbkd?
bkhj tl gFia 64 fshf gjh brtf xbthU
sK 32 fis bfhljhwJ. vdnt brtf s 32 f
skhF. j 32 f s tlg ghahF.
1
` s l = 2 [tl Rws]
1
= 2 62rr @ = rr
` l = rr
..... (2)
tl gugs = brtf gugs (gl 3.13 UJ)
= l # b
= (rr) # r
= rr2 r. myFf
2
` tl gugs = rr r. myFf
vLJfhL 3.13
14 br. lkhf bfhl tl gugs fhf.
:
l d = 14 br.
d
14
vdnt,
Mu r = 2 = 2 = 7 br.
2
tl gugs = rr
22
= 7 # 7 # 7
= 154 r. br.
maha
vLJfhL 3.14
ta mofgLs fil 3.5 s bfhl J fW bfhL
ML flgLsJ. ML nkaToa mfgr gF gugsit fhf.
tl Mu = J f s
7
` Mu r = 3.5 . = 2 .
MLnka Toa mfgr gF
gugs = rr2 r. myFf
= 22 # 7 # 7
7
2 2
= 77 = 38.5 r. .
2
` ML nkaToa mfgr gF gugs 38.5 r..
gl 3.14
vLJfhL 3.15
tl tot fh Rws 176 . fh gugs fhf.
Rws = 176 .
(jugLsJ)
2rr = 176
2 # 22 # r = 176
7
r = 176 # 7
44
` r = 28 .
2
fh gugs = rr
= 22 # 28 # 28
7
= 22 # 4 # 28
= 2464 r..
vLJfhL 3.16
xU bt f tisfgL rJukhf khW nghJ, mjdh milgL
gF gugs 121 r.br.. mnj btf tlkhf tisfgLwJ v
tl gugs vd?
:
rJu gf a vf.
rJu gugs =
a2 =
rJu Rws =
=
= 44 br.
60
msitf
f s = rJu Rws
= 44 br.
fahdJ tlkhf tisfgLwJ.
tl Rws = f s
` tl Rws = 44 br.
2rr = 44
` 2 # 22 # r = 44
7
44 # 7
r = 44
r = 7 br.
` tl gugs = rr2
= 22 7 br. 7 br.
7
tl gugs = 154 br.2.
vLJfhL 3.17
tltot kidia xUt gJ Kiw RWwh. mt flj bkhj
bjhiy 352 vd fzlgLwJ. kid gugs fhf.
r =
35.2 # 7
44
= 0.8 # 7
= 5.6
2
tl tot kid gugs = rr
22
= 7 # 5.6 # 5.6
= 22 # 0.8 # 5.6
= 98.56 r.
` tl tot kid gugs = 98.56 r.
vLJfhL 3.18
37 br. sK, 29 br. mfyK cila brtf tot fahdJ tl
totkhf kh mikfgLwJ. tl Mu kW gugsit fhf.
61
maha
f s = brtf Rws
= 2 [ s + mfy]
= 2 [37 br. + 29 br.] = 2 # 66 br.
= 132 br..
fahdJ tlkhf khwgLwJ vgjh,
tl Rws = f s
` tl Rws = 132
2rr = 132
2 # 22 # r = 132
7
132 # 7
r = 44
= 21
` tl Mu = 21 br.
2
tl gugs = rr
22
= 7 # 21 # 21 = 22 # 3 # 21
` tl gugs = 1386 r. br..
g 3.3
1. fhQ l msf bfhl tlf gugsfis fhf.
(i) 7 br. (ii) 10.5 br. (iii) 4.9
(iv) 6.3 ( r = 22 vd bfhf)
7
2. fhQMu msf bfhl tlf gugsfis fhf
(i) 1.2 br. (ii) 14 br. (iii) 4.2
(iv) 5.6 ( r = 22 vd bfhf)
7
3. tl tot kid l 28 . kidia rkbra xU r. lUF `3
j MF bryit fhf.
msitf
it nghw ghijf
Mdj kiljJlh?
gugsit
fhzKo
vwJ
brtf tot r Fs cs ghijia, nghnlh nu
Hglij Rs gFia bjhl gLj Kokh?
gF
c brtf gu = l b r.
myFf.
gl 3.15
gh mfyij w vngh.
bt
vd?
brtf
s,
mfyf
63
gl 3.16
maha
` bt brtf gugs = L # B
= ^l + 2wh^b + 2wh r.myFf
bghGJ, gh gugs vd?
rahf brhtbjwh, gh gugs vgJ U brtffSF
ilna cs ghijahF.
` gh gugs = (fllK, gh nrj gugs)
(fll gugs)
bghJthf,
vLJfhL 3.19
bt brtf gugs 360 r., c brtf gugs 280 r..
uhd ghij U brtffSF il csJ. ghij gugs vd?
:
ghij gugs = (btbrtf gugs) (c brtf gugs)
= (360 280) = 80
` ghij gugs = 80 2
vLJfhL 3.20
xU brtf tot fll s 20 ,mfy 10 . fllij R
btwkhf 1 mfyKs ghij mikfgLsJ. ghij gugs fhf.
:
c brtf
( bfhLfgLsJ)
l = 20
b = 10
gugs = l b
gugs = 20 10
= 200 2
btbrtf
mfy, w
=1
L = l + 2w
= 20 + 2 = 22
B = b + 2w
= 10 + 2 = 12
gugs = (l + 2w) (b + 2w)
gugs = 22 # 12
64
= 264 2
msitf
ghij gugs = (bt brtf gugs) (c brtf gugs)
= ( 264 200 ) 2 = 64 2
` ghij gugs = 64 2
vLJfhL 3.21
gl 3.17
btbrtf
c brtf
( bfhLfgLsJ)
l
b
gugs
= 45 .
= 27 .
= 45. # 27
= 1215 2.
(i)
xU g cs fiy Tl
s 45 , mfy 27 . fiy TlijR
btwkhf 3 . mfyKs jhthu csJ.
jhthu gugs vd? mjhthu
XL gf 1 r. lUF `100 j MF
bry fhf.
mfy,
w = 3 .
L = l + 2w
= 45 + 6 = 51 .
B = b + 2w
= 27 + 6 = 33 .
gugs = 51 # 33 .
= 1683 2
(c brtf gugs)
= (1683 1215) 2 = 468 2.
` jhthu gugs = 468 2 (myJ) 468 r..
(ii)
maha
jiu
F brtftot ikjhd bt
brtfkhF. j s l , mfy b .
r Fs
gl 3.18
r Fs s = l - w - w
= l - 2w
r Fs mfy = b - w - w
= b - 2w
` r Fs gugs (c brtf) = ^l - 2wh^b - 2wh r. myFf
jiu gugs = ikjhd gugs r Fs gugs
bghJthf,
ghij gugs = (btbrtf gugs) (c brtf gugs)
= lb (l 2w) (b 2w)
vLJfhL 3.22
gl 3.19
bt brtf
( bfhLfgLsJ)
l
b
gugs
= 8 .
= 5 .
= 8 . # 5 .
= 40 2.
c brtf
mfy, w = 0.5 .
L = l - 2w
= (8 1) . = 7
B = b - 2w
= (5 1) . = 4
gugs = 7 4 .
= 28 2.
(c brtf gugs)
66
msitf
= (40 28) 2
= 12 2
` t tz ghij gugs = 12 2.
vLJfhL 3.23
xU jiu msf 3 . # 2 . jiu midJ
gffUJ 0.25 mfy bfhl uhd gil xW btobaLfgLwJ.
jKs jiu gugs fhf. nkY, btobaLfgl gil
gugs vd?
:
btbrtf
(jiuUJ uhd
gil
btobaLgjF K)
l = 3
b = 2
gugs
= 3 # 2
=62
c brtf
( jiu UJ
uhd gil btovLj wF)
mfy, w = 0.25
L = l - 2w = (3 0.5)
B
gugs
= 2.5
= b - 2w = (2 0.5)
= 1.5
= 2.5 # 1.5
= 3.75 2
= (6 3.75) 2.
F: c brtf s, mfyf
bfhLfglh, bt brtf s, mfyf
Kiwna l + 2w , b + 2w MF. F w vgJ uhd
ghij mfykhF.
bt
brtf
s,
mfyf
bfhLfglh, c brtf s, mfyf
Kiwna l - 2w , b - 2w MF.
67
= 2.25 2.
gl 3.20
maha
3
g 3.4
tlghij
bghJika tlf
xU rkjs xU ia bghJ ikakhf bfhL
btntW Mu msf tiuagl tlf bghJika
tlf vdgLwd.
tlghij
tl tot fh eil gfhf uhd mfy
bfhl ghij xW nghl goUF.
mghij gugsit cfsh fLof Kokh?
gl 3.21
Ko. U bghJika tlfSF ilgl
gugsnt ghij gugsthF. gl 3.22 O MdJ uL
tlfSF bghJ ika MF. bttl Mu R, c tl
Mu r vf.
vnwh.
mjhtJ,
uL
bghJika
ilgl gF tlghijahF.
68
tlfSF
gl 3.22
msitf
tlghij mfy, w = R r myFf
mjhtJ w = R r & R = w + r myFf
r = R w myFf.
tlghij gugs = ( bttl gugs) - ( c tl gugs)
= rR2 - rr2
= r^ R2 - r2h r. myFf
` tlghij gugs = r^ R2 - r2h r. myFf
= r^ R + r h^ R - r h r. myFf
vLJfhL 3.24
mLUF gl U bghJika tlfis
fhLwJ. bttl Mu 14 br., c tlMu 7
br. v,
(i) bttl gugs fhf.
(ii) ctl gugs fhf.
(iii) U tlfSF il cs Hl
gF gugs fhf.
:
i) bttl
R =
gugs =
=
=
=
gl 3.23
ii) ctl
r = 7
14
2
2
rR
gugs = rr
22 # 14 # 14
22
= 7 # 7 # 7
7
22 # 28 = 22 # 7
616 br.2
= 154 br.2
iii) Hl gF gugs
= (bt tl gugs) (c tl gugs)
= (616 154) br.2 = 462 br.2
vLJfhL 3.25
5 br. MuKs tltot jhUJ, 3 br. MuKs bghJika tl
btobaLfgLwJ. jKs jh gugs fhf. ( r = 3.14 vd bfhf.)
:
R = 5 br., r = 3 br. vd jugLsJ.
jKs jh gugs = r^ R2 - r2h
= 3.14 (52 32)
= 3.14 (25 9)
= 3.14 16 = 50.24 br.2
69
maha
khWKiw:
bttl
ctl
r
gugs
= 5 br.
gugs = rR r.myFf
2
= 3.14 # 5 # 5
= 3.14 # 25
= 78.5 br.2
= 3 br.
= rr2 r.myFf
= 3.14 # 3 # 3
= 3.14 # 9
= 28.26 br.2
= 50.24 br.2
` jKs jh gugs = 50.24 br.2
vLJfhL 3.26
tltot
njhl
gugs
wbfhl
njhl
njhl
ika
KGikF
fUahdJ
bghUjgLsJ.
fUahdJ
ghRkh?
( r = 3.14 vd bfhf)
gl 3.24
:
njhl gugs = 500 2 vd jugLsJ.
= 3.14 # 12 # 12
= 3.14 # 144
= 452 .16 2
vLJfhL 3.27
50 Mukhf bfhl tl tot fh btw 2 mfy
rkuhd tlghij mikfgLwJ. mghijia rkbra xU rJu
lUF `5 j MF bryit fhf ( r = 3.14 vd bfhf).
70
msitf
:
r = 50 , w = 2 , R = r + w = 50 + 2 = 52
tlghij gugs = r^ R + r h^ R - r h
gl3.25
= 640.56 2
1 rJu . ghijia rkgLj MF bry = `5
g 3.5
1. tltotKs ijauF x mogf Mu 50 . bghJ
ikaUJ 20 uF fiyPf fia nkbfhs tl
tisa itfgLsJ. ghitahsfSF xJfgl l
gugs fhf.
( r = 3.14 vd bfhf).
2. 30 Mu bfhl tl tabt viyUJ cwkhf 3
mfy tlghij mikfgLwJ. tl ghij gugsit
fhf.
( r = 3.14 vd bfhf)
3. tl tisa cnyhf c tl Mu 7 br. bt tl Mu 10.5 br..
xU rJu l cnyhfJF `5 j brythdh, 25 tisa bra MF
bryit fhf.
4. 3 Mu bfhl tltot ziw R 1.5 mfy bfhl uhd
nkil mikfgLwJ. nkil gugs fhf. ( r = 3.14 vd bfhf)
5. 56 MuKila tltot fh btw 2.5 mfyKila uhd
tlghij mikfgLwJ. ghijia rk bra r. lUF `5 j
MF bryit fhf. ( r = 3.14 vd bfhf)
6. bghJ ika tlf Muf 56 br.., 49 br.. v, tl ghij
gu ahJ?
7. xU tl tot ghij gu 88 2. bttl Mu 8 br.. v
ctl Mu vd?
8. xU tl ghij guid rk bra ` 6 rJu l j `
12,012 MwJ. tl ghij gugs ahJ? nkY, ctl
Mu 28 . v bt tl Muij fhf.
71
maha
id bfhf!
gl
gugs
Nu
1 cau
2
izgff
TLj
1 h (a + b)
2
r. myFf
tl Rws =
2 r Mu
2 r r myFf
rtf
tl gugs =
r Mu Mu
r r2 r. myFf
tl
i) brtfghij
gugs
ii) tlghij
gugs =
bttl gugs
- ctl gugs
tl ghij
72
bt brtf
gugs c brtf
gugs
r (R 2 r2)
r. myFf
(myJ)
r (R + r) (R r)
r. myFf
toa
toa
4.1 Knfhz: ghit
Knfhz vgJ _W
bfhLs _oa rkjs totkhF.
nfhLJLfis
gl 4.1
Knfhz
_W
nfhLJLf
VnjD
uL
nfhLJLf btLw ia Knfhz c vnwh. gl 4.1 A,B kW C vgd Knfhz _W cf MF.
uL nfhLJLf btLnghJ xU nfhz clhwJ.
gl 4.1- AB kW BC B btLwJ kW nfhzij c
VgLJwJ.
j nfhzij eh nfhz B myJ + B myJ+ ABC vd gofyh.
Mfnt KnfhzkhdJ + A, + B,+ C vw _W nfhzfis bfhLsJ.
gl 4.1 - D ABC F
gff :
AB, BC, CA
nfhzf :
cf :
A, B, C
maha
nfhz mogil
brnfhz
Knfhz
vgJ
Knfhz
xU
brnfhzkhf kw U nfhzf FWnfhzkhf UF.
nfhz
7 br.., 5 br..,
13 br.. vw msf
xU Knfhzij
mikFkh?
gl. 4.2
bghGJ f + 1, + 2 kW + 3 nenfho Ugij fhzyh.
UJ
+ 1 + + 2 + + 3 = 180
+ A + + B + + C = 180
braghL 2
gl 4.3 (i) csgo xU Knfhz tiuf. mj _W nfhzfis
bto vLf. mtiw gl 4.3 (ii)
csgo kh itf. bghGJ f
_W nfhzfS nrJ xU nfhzij
cUthsij mayh. nfhz
nenfhz MF. Mjyh mj ms
gl. 4.3
180 MF.
74
toa
f.
1. xU Knfhz _W nfhzf 60 F Fiwthf Ujh
Knfhz ilFkh?
2. xU Knfhz uL nfhzf brnfhzkhf Ujh
Knfhz ilFkh?
gl. 4.4
Knfhz ABC I tiuJ mij xU gfkhf gl 4.4 (i) csgo
l. C vw nfhz ACD VgLtij fhzyh.
+ BCA vgJ + ACD mLJs nfhz MF. Knfhz
kw uL nfhzf + A kW + B I Knfhz uL vgf
cnfhzf vd Twyh.
bghGJ + A kW + B - I bto (myJ ef tiuJ) gl 4.4 (ii)-
fhosgo mLjLJ itf.
f mj uL JLfS nrJ + ACD KGtJ bghUJtij
ftfyh.
UJ Knfhz btnfhz mj vgf uL
cnfhzf TLjYF rk vgij mayh.
:
+ CAB + + ABC ++ BCA = 180 (Vbd Knfhz
_W nfhzf TLj 180)
40 + x + x = 180
40 + 2x = 180
2x = 180 40
2x = 140
75
maha
4
x = 140 = 70
x- k = 70.
vLJfhL 4.2
Knfhz uL nfhzf 40 kW 60
v _whtJ nfhzij fhf.
180
( Vbd Knfhz _W
180
nfhzf TLj 180)
180
180 100
80
80
vLJfhL 4.3
bfhLfgl glUJ + A msit fhf.
+ CAB + + ABC + + BCA = 180 (Knfhz _W
2x + 120 + x = 180 nfhzf TLj 180)
3x + 120 = 180
3x = 180 120
3x = 60
x = 60
3
= 20
` + A = 2x = 2 20 = 40
vLJfhL 4.4
bfhLJs glUJ x- kig fhf.
:
gl btnfhz = + ABD = 110.
uL vgf cnfhzf TLj = + BCA + + CAB
= x + 50
x + 50 = 110 (Vbd uL vgf cnfhzf
TLj btnfhzF rk)
x = 110 50
= 60
` x k 60.
76
toa
vLJfhL 4.5
bfhLJs glUJ x, y kfisfhf
:
bfhLJs gl,
btnfhz mj vgf uL
cnfhzf TLjYF rk.)
x = 130 50 = 80
D ABC
50 + x + y = 180
50 + 80 + y = 180
130 + y = 180
y = 180 130 = 50
` x - k = 80,
y- k = 50.
kbwhU t:
y = 180 130
= 50
D ABC
50 + x + 50 = 180
100 + x = 180
x = 180 100 = 80
vLJfhL 4.6
Knfhz _W nfhzf 3x + 5, x + 20, x + 25 v xbthU
nfhz msit fhf.
77
maha
3x + 5 + x + 20 + x + 25 = 180
5x + 50 = 180
5x = 180 50
5x = 130
x = 130
= 26
3x + 5 = (3 26) + 5 = 78 + 5 = 83
x + 20 = 26 + 20 = 46
x + 25 = 26 + 25 = 51
g 4.1
(D) 360
(A) 75
(C) 40
(B) 15
(D) 55
(i) + A = 25 + B = 35
0
0
(ii) + P = 90 + Q = 30
0
0
(iii) + X = 40 + Y = 70
+ C = 120
0
+ R = 50
0
+ Z = 80
toa
6. Knfhz _W nfhzf x + 5, x + 10 kW x + 15 v x I
fhf.
id bfhf!
maha
brKiw toa
5.1 Knfhzf mikj
gff kW nfhzf mogil mikj Knfhzf gy
tifghLfis eh Kija tF mJnsh. bghGJ Knfhzf
tiffis mt y gfis id Tnth.
Knfhzf tiff
nfhzf mogil
gff mogil
Knfhzf tiff
t.v
Knfhz
bga
rkgf Knfhz
Urkgf
Knfhz
gl
_W gffS
rk.
VjhtJ uL
gff rk.
mrkgf
Knfhz
FWnfhz
Knfhz
_W nfhzfS
FWnfhzf.
(90 F Fiw).
nfhz
Knfhz
VnjD xU nfhz
nfhz. (90 I
l mf ).
brnfhz
Knfhz
gff rkiy.
VnjD xU nfhz
brnfhz. (90).
80
brKiw toa
Knfhz y gf :
Knfhz tiutjF njitgL _W msf FiwjJ
xU gf msthtJ foghf bfhLfgl ntL. bfhLfgl
msfis bfhL fl tiff Knfhzfis mikngh.
(SSS ak)
vLJfhL 5.1
bfhLfgl AB = 4 br., BC = 6 br. kW AC = 5 br. msfis
bfhl Knfhz ABC I mikf.
r.
bfhLfgl msf
AB = 4 br.
BC = 6 br.
AC = 5 br..
B
.
6 br.
br.
tiujYfhd gof
go 1 :
r.
br
br
5b
4b
go 2 : B
go 3 :
go 4 :
maha
2b
r.
br
br
6 br.
vLJfhL 5.2
r.
bfhLfgl msf
PQ
= 4 br.
QR
= 6.5 br.
4b
cj gl
60
+ PQR = 60
82
6.5 br.
br
.
brKiw toa
br.
tiujYfhd gof :
go 3 : Q
go 4 : P, R tiw nrf.
PQR njitahd Knfhz MF.
XY = 6 br., YZ = 6 br. + XYZ = 70 msf cs
Knfhz tiuf. Knfhz rkkhd gffSF
vnus nfhzfis msJ gh. mtJ vd?
bfhLfgl msf
XY = 6 br.
+ ZXY = 30
+ XYZ = 100
30
83
6 br.
100
maha
tiujYfhd gof :
go 1 : XY
mss
nfhLJL tiuf.
go 2 : X
go 3 : Y XY
6br.
vw XY cl 30
nfhzij VgLJ XP vw
xU f tiuf.
cl 100 nfhzij
clhF kbwhU f YQ I
tiuf. XP kW YQ ff Z
btLwd.
br.
PQ = 7 br. + Q = 70 kW + R = 40 vw msf cs
Knfhz PQR tiuf.
F : Knfhz _W nfhzf TLj 180 vw gig
gagLJf.
g 5.1
tufis ifahSj
tufis ifahSj
6.1 bjhFfglhj tufSF ruhr, iliyas, KfL
TLruhr
ruhr vw brhiy ehnjhW th eh gagLJnwh.
xbthU ehS ruhrahf 5 kneu j gofhf bryLwh.
nk khj brid ruhrahf 40 o bra btg UwJ.
nkTa bjhl ekF vij ygLJwd?
xbthU ehS ruhrahf 5 kneu gowh. y ehf
Fiwj neuK kw ehf l neuK gowh.
brid ruhrahf 40 o bra btg vgJ nk khj
brid btgiy y neuf 40 o bra[&F Fiwthfnth kw
neuf 40 o bra[&F TLjyhfnth UjJ vgij FwJ.
ruhr vgJ bfhLJs tuf ca kF Fiwj kF
ilgl kghF.
nuh vgt gntW ghlf fl kbgfis vLJsh.
62, 84, 92, 98, 74.
mtDila ruhr kbgiz fL of
eh Kj gntW ghlf kbgfis Tl.
62 + 84 + 92 + 98 + 74 = 410.
wF mij bkhj ghlf vifah tFf. (mjhtJ 5M)
nuh bgw ruhr kbg = 410 = 82.
5
j k mtDila go mt vLj bt bghJ iyia
bjJ bfhs cjwJ.
mjhtJ ruhr myJ TLruhr vgJ nH tiuaWfgLsJ.
kf TLbjhif
ruhr = kf vif
vLJfhL 6.1
fha 3 ehf Kiwna 4 kneu 5 kneu kW 3 kneu
gowh. mt ruhrahf vjid kneu dK gowh.
:
go ruhrneu =
maha
3
UJ fha ruhrahf xU ehisF 4 kneu goUwh
vW brhyyh.
vLJfhL 6.2
:
MW FLgf bkhj tUth
FLgf vif
= ` 3500 + 2700 + 3000 + 2800 + 3900 + 2100
6
18000
= `
6
khjtUth ruhr =
= ` 3,000.
vLJfhL 6.3
5 ngdhf ruhriy ` 75. 5 ngdhf bkhjiy vd?
:
5 ngdhf bkhjiy
ngdhf vif
5 ngdhf bkhjiy = ruhr # ngdhf vif
ruhr =
= ` 75 # 5
= ` 375
iliy
11 khztfis bfhl FG cauf nH bfhLfgLsd.
106, 110, 123, 125, 115, 120, 112, 115, 110, 120, 115.
106, 110, 110, 112, 115, 115,115, 120, 120, 123, 125
bfhLJs tuf iliy k 115. Vbd j k (cau)
tufis ifahSj
tufis VWtir myJ wFtir tirgLJbghGJ
ilF ika k iliy MF.
bfhLJs tuf iliyia fhf.
oF ilna cs
uij
fzL
iliyia fhf.
vLJfhL 6.4
fl tufSF iliyia fhf.
3, 4, 5, 3, 6, 7, 2.
2, 3, 3, 4, 5, 6, 7
vLJfhL 6.5
12, 14, 25, 23, 18, 17, 24, 20 vw tuf
iliyia fhf.
iliy = 18 + 20 = 38 = 19
2
2
87
maha
vLJfhL 6.6
Kj 5 gfhvf iliyia fhf.
:
Kj 5 gfhvf 2, 3, 5, 7, 11
bfhLfgl tuf bkhj vif 5. J xiwgil v
MF. vdnt _whtJ v iliy MF.
mjhtJ 5 vgJ iliy MF.
KfL
fl vLJfhil ftf
Maj Milaf cikahs U. uhft vgt. j fil
40 br.. mss rilfns mf ms gidahtjhf TWwh.
F fil cikahs ghit btntW msf cs
gidahF rilf vif mikJsJ. mt TWgo
40 br.. mss rilfns bgUks gidahwJ. gntW msf
bgUks gidahF rilf msthd 40 br.. ms vgJ gy
msf KfL vdgL.
bfhLfgLs tuf mf vif fhzgL tu
mt KfL vdgL.
mf tuf KfL
tuf ms mfkhF nghJ mtiw vGJtJ vQtJ
vajy. jifa jUzf eh tufis mltizgLj ntL
vLJfhL 6.7
xU fh gJ ngho Kj fl nghof bt f
tUkhW.
1, 3, 2, 5, 1, 4, 6, 2, 5, 2, 2, 2, 4, 1, 2, 3, 2, 3, 2, 3,
1, 1, 2, 3, 2, 6, 4, 3, 2, 1, 1, 4, 2, 1, 5, 3, 4, 2, 1, 2. tF KfL fhf.
:
bt f
vif
1
2
3
4
5
6
nenfhL
Ff
|||| ||||
|||| |||| ||||
|||| ||
||||
|||
||
bkhj
mltiz 6.1
88
Mlf
vif
9
14
7
5
3
2
40
tufis ifahSj
bghGJ eh iuthf 2 vgJ KfL vdyh. Vbd 2 vgJ
mf vif tJsJ. Fahd Mlf bt f
bgwgLsd.
vLJfhL 6.8
3, 3, 4, 5, 3, 6, 7
vLJfhL 6.9
2, 2, 2, 3, 3, 4, 5,5, 5, 6,6, 8
cfSila
l
thfdf
Kfil fhf.
:
kW 5 jyh _W Kiw
tJsd. Mfnt tufSF 2 kW 5
Ma uLnk KfLfshF
vLJfhL 6.10
vLJfhL 6.11
20 FLgf cs FHijf vif
1, 2, 2, 1, 2, 1, 3, 1, 1, 3
1, 3, 1, 1, 1, 2, 1, 1, 2, 1. KfL fhf.
f
Kfil fhf.
:
FHijf
vif
1
2
3
neFpL
nfhL
|||| |||| ||
||||
|||
bkhj
FLgf
vif
12
5
3
20
mltiz 6.27
maha
6
g 6.1
i) 1, 3, 5, 7 kW 9 TLruhr
(A) 5
(B) 7
(B) 200
(A) 40
(B) 20
iv) 2, 4, 6, 8, 10, 12 iliy
(A) 6
(B) 8
v) 3, 4, 7, 4, 3, 2, 4 KfL
(A) 3
(D) 9
(C) 3
(B) 4
(C) 8
(D) 4
(C) 30
(D) 10
(C) 7
(D) 14
(C) 7
(D) 2
2. gJ khztf fj kbgf
56, 48, 58, 60, 54, 76, 84, 92, 82, 98. v,
R kW TLruhria fhf.
3. 5 egf vil
tufis ifahSj
id bfhf!
1.
2. ruhr =
kf TLbjhif
kf vif
91
ilf
ilf
maha 1
g 1.1
1. (i) B
(ii) A
(iii) D
(iv) C
2. (i) x + 2y
(ii) y z
(iii) xy + 4
(v) A
(vi) pq 5
(viii) ab (a + b)
(ix) 3cd + 6
(vii) 12 mn
4xy
(x)
3
g 1.2
1. (i) B
(ii) A
(iii) C
(iv) C
(v) D
2. (i) x = 12
(ii) a = 7
(iii) y = 6
(iv) b = 2
(v) x = 5
(vi) x = 7
(vii) x = 5
(viii) n = 4
(ix) m = 11
(x) y = 27
3. (i) x = 50
(ii) l = 14
(iii) x = 4
(iv) a = 3
(v) x = 9
(ix) x = - 1
2
(x) x = 6
(vi) t = 4
(vii) x = 6
(viii) m = 3
4. (i) x = 14
(ii) a = 30
(iii) n = 24 (iv) p = 56
(v) x = 10
(ii) x = 15
(iii) z = 5
(iv) a = 9
(v) x = 3
(vi) m = 12
5. (i) x = 3
(vi) x = 5
(vii) y = 67
(viii) x = 6
(ix) y = 3
(x) m = 6
(xi) x = 11
(xii) m = 1
2
(xiii) x = 3
(xiv) x = 3
(xv) t = 1
6. 15
7. 13
11. 37
12. 60
8. 108
9. 12
10. 8
13. 35
maha - 2
g 2.1
1. (i) 20%
(iii) 11%
(iv) 1%
(v) 100%
(iii) 5 : 100
(iv) 35:200
3. (i) 25
(ii) 25
(iii) 33
(iv) 70
(v) 82
1. (i) 625%
(ii) 0.03%
(iii) 25%
(iv) 33 1
(v) 50
2. (i) 100%
(ii) 18%
(iii) 5.25%
(iv) 66.67%
(v) 45.45%
3. (i) 36%
(ii) 3%
(iii) 7.1%
(iv) 305%
(v) 75%
100
(ii) 93%
200
100
100
100
g 2.2
4. 2 0%
5. 13.89%
ilf
g 2.3
1. (i) 3
(ii) 1
10
2. (i) 9
100
200
(ii) 3
4
3. (i) 0.07
(ii) 0.64
4. (i) 18
(ii) ` 24
(iv) ` 30
(v) ` 7.50
(iv) 1
(v) 2
(iii) 3.75
(iv) 0.0003
(v) 0.005
(iii) 36
(iv) 108
(v) 3.75 .
(iii) 0.25
1
400
(iii)
5. ` 6250
6. 9 nghof
8. ` 38250
9. 3975 gofhjtf
40
7. 12,800Mf; 11,200 F
Hijf
g 2.4
1. (i) 50
(iii) yhg ` 35
(ii) 15
el = ` 3362,
3. (i) ` 530
(ii) ` 620
(iv) ` 336.75
4. 10%
el = ` 7.50
(iii) ` 1027.50
(v) ` 943.50
5. 12%
6. 60%
7. 15%
g 2.5
1. (i) ` 200
(ii) ` 500
(iv) 4 ML
(v) ` 15,000
2. ` 2,500; ` 7,500
5. ` 2,630
3. ` 450; ` 1,650
6. ` 216; ` 12,216
7. 5%
(iii) ML
4. ` 2,250
8. ` 1,000
11. 8 MLf
maha - 3
g 3.1
1. (i) B
(ii) A
(iii) D
2. (i) 50 br. 2
(ii) 66 br. 2
3. 12 br.
4. 875 2
(iv) D
5. 19.2 br.
g 3.2
1. (i) B
(ii) C
(iii) A
(iv) B
(v) D
ilf
3. (i) 110 br.
(iii) 8.8
(iv) 26.4
(ii) 21 br.
(iii) 0.7
(iv) 1.75
7. ` 1232
6. 660
8. 1.05 9. 37
10. ` 4,752
g 3.3
1. (i) 38.5 br. 2
(iii) 18.865 2
(iii) 55.44 2
(iv) 98.56 2
3. ` 1848
4. 154 2
5. tl
6. 38.5 2
7. 1936 br. 2
8. r = 35, ` 2200
9. 440 m
g 3.4
1. 636 2
4. 375 br. 2
11. 10
2. ` 1152
5. 40 2, 30 2
g 3.5
1. 6594 2 2. 536.94 2
5. ` 4494 6. 2310 cm2
3. ` 1590
6. 3256 br. 2
3. ` 24,062.50
7. 6 m
4. 35.325 2
8. 2002 m2
maha - 4
g 4.1
1. (i) B
(ii) C
(iii) C
(iv) D
(v) D
(ii) 70
(iii) 50
(iv) 50
4. (i) 70
(ii) 60
(iii) 40
(iv) 30
(v) 65, 65
5. (i) y = 60, x = 70
(ii) y = 80, x = 50
(iv) x = 60, y = 90
6. x = 50.
(v) y = 90, x = 45
(vi) x = 60, y = 50
maha - 6
g 6.1
1. (i) A
(ii) B
(iii) C
(iv) C
(v) B
4. 40 l
5. 34.9C
6. 655.0 .
7. 8
8. 130 uh
9. 60
12. 3
10. 4
11. ` 28
13. 32 uh 40 uh
94
ilf
95
95