Professional Documents
Culture Documents
x k
nfhit x + 5 k
1+5=6
2+5=7
3+5=8
4+5=9
1
2
3
1+5= 4
1
2
1 + 5 = 11
2
2
F :
mltiz, x
btntW kfSnfg
nf hi t k
khWtij kh 5
k khw iy
vgij ftf.
2+5=3
3+5=2
maha 1
1.2.2 cWf, fhuf kW bfGf.
xU kh myJ kh jahfnth myJ bgUf, j _y
nrnjh X cWig cUthF.
cjhuz 3, y, ab, a , 3x , - 21
b 5y
3
cWf, Tl myJ fj _y nrJ nfhitfshwd.
(ii) a bfG 3b MF
afj
cW
cW bfG
x2 y2
2
3
4
1.2.3 gYW nfhit mogil fUJf :
XUW nfhit, <UW nfhit, _W nfhit, gYW nfhit
XUW nfhit : xnu xU cWig kL bfhl X afj nfhit
XUW nfhit vdgL.
cjhuz : 2x2, 3ab, - 7p, 5 a2 b, - 8, 81xyz , ....
11
<UW nfhit : uL cWfis kL bfhl X afj
nfhit <UW nfhit vdgL.
cjhuz : x + y, 4a - 3b, 2 - 3x2 y, l2 - 7m , ...
_W nfhit : _W cWfis kL bfhl X afj
nfhit _W nfhit vdgL.
cjhuz : x + y + z, 2a - 3b + 4, x2 y + y2 z - z, ....
gYWnfhit : KoW
vif
mikj
akw
bfGitila gy cWfis bfhl nfhitia gYWU nfhit
vnwh. ijna, khf, bfGf, KG v mLFf nrifah
cUthd KoW vif bfhl cWfsh Md nfhit vW
Twyh.
cjhuz :
a + b + c + d, 7xy, 3abc - 10, 2x + 3y - 5z, 3x5 + 4x4 - 3x3 + 72x + 5 ....
XUWnfhit, <UWnfhit, _Wnfhit, ...
MaitfS gYWnfhitfns.
maha 1
cjhuz :
2x5 - x4 + 7x3 - 6x2 + 12x - 4 vgJ x mikj xU gYW nfhit.
F 2x5, - x4, 7x3, - 6x2, 12x , - 4 Ma MW XUW nfhitf csd. it
gYW nfhit cWf vdgLwd.
gYW nfhit go 5. jiyaha bfG 2 MF.
13x4 - 2x2 y3 - 4 vw gYW nfhit goia fhQkhW
khztfl X Ma TanghJ U khztf fLsthW
ilajhf. ah brjJ r? bfsjkh? Mhth?
bfsj
cf il Mh v r.
cdJ il bfsj v, jtW vnf csJ?
bghGJ, 13x4 - 2x2 y3 - 4 vw bfhLfgl gYW nfhitia
Muhnth.
Kj cW : 13x4 " , x4 - bfG 13. kh x , nkY x - mLF 4.
vdnt 13x4 " go 4.
ulh cW : - 2x2 y3 " , x2 y3 - bfG - 2 . khf x, y. x-
mLF 2, y- mLF 3. vdnt x2 y3 - go 2 + 3 = 5 ( x, y Ma khf
mLFf TLj).
_wh cW : - 4 " J xU kh cW. ij - 4x0 y0 vd vGjyh.
khf x0 y0 - mLF a. vdnt 4 go a.
bfsj brj jtW vd?
ulh cWghd - 2x2 y3 go ulhfnth myJ _whfnth
UF vd bfsj idjh. FHgnk mtid jtwhd KoF
GJ brwJ. Mdh rahd t nkny sfgLsJ.
gYW nfhit l tot
xU
gYW
nfhitYs
xbthU
cWig
mt
afj
cjhuz :
2 + 9x - 9x2 + 2x4 - 6x3 vw gYW nfhitia l to vGJf.
2x4 - 6x3 - 9x2 + 9x + 2 vd eh gYW nfhitia l to
vGJnwh.
id bfhf: mLFf VJ fhfgliy v mij 1
vnw Jbfhs ntL.
cjhuz : 9x = 9x1
xj cWf, khWgl cWf
xj khfis xj mLFfis bfhl cWf xj myJ
Xd cWf vdgLwd. fl nfhitfis fUJf.
(i)
3x, - 70x , 4x
(ii)
5x2 , - 3x2
(iii)
2xy , - 20yx
(iv)
- 7, 20 , - 2
7
1. 3x , 3y Mait V Xd
cWf my?
2. 5x2 , - 3y2 Mait V Xd
cWf my?
maha 1
vLJfhL 1.1
3x3 + x2 - 2 , 2x2 + 5x + 5 Matiw TLf.
-2
2x + 5x + 5
(+)
(myJ)
(+)
3x3 + 3x2 + 5x + 3
3x3 + x2 + 0x - 2
0x3 + 2x2 + 5x + 5
3x 3 + 3x 2 + 5 x + 3
u Kiw Tl
(3x - y) + (2y - 2x) + (x + y)
u Kiw Tl
= (3x - 2x + x) + (- y + 2y + y)
= (4x - 2x) + (3y - y)
3x 2y
2x + 2y
x + 2y
(+)
( 2y - 2x vgij
- 2x + 2y
vd khaikj )
= 2x + 2y .
Xd cWfis xwhf nrj _y
gYW nfhit Tl iuKiw
bragLwJ
2x + 2y
vLJfhL 1.3
afj
5c - d
- (3c + 7d2)
__________
__________
mofo
eh ij
thW
brnth
(myJ)
5c - d
- 3c - 7d2
________
2c - 8d2
________
"
5c - d2
3c + 7d2
-_______
2c - 8d2
_______
3x - 7y + 9
2x2 + 2y2 - 6 (Ffis khWj)
- -
x2 - 9y2 + 15
g 1.1
1. fhQ dhfSFa rahd ilia njbjL.
(i) - 5x 7 + 3 x4 - 3x3 + 7x2 - 1 x4 bfG .......... .
7
(A) 5
(B) 3
(C) 3
(D) 7
7
2
2
2
2
(ii) 7x - 14x y + 14xy - 5 xy bfG .......... .
(A) 7
(B) 14
(C) 14
(D) 5
(iii) x3 y2 z2 vw cW go .......... .
(A) 3
(B) 2
(C) 12
(D) 7
(iv) x2 - 5x4 + 3 x 7 - 73x + 5 vw gYW nfhit go .......... .
4
(A) 7
(B) 3
(C) 4
(D) 73
4
(v) x2 - 5x2 y3 + 30x3 y4 - 576xy vw gYW nfhit go .......... .
(A) 576
(B) 4
(C) 5
(D) 7
(vi) x2 + y2 - 2z2 + 5x - 7 vgJ xU .......... nfhit.
(A) XUW
(B) <UW
(C) _W
(D) gYW
(D) 75
maha 1
2. fhQ nfhitf cWfis J mt bfGfis fhf:
(i) 3abc - 5ca (ii) 1 + x + y2
(iii) 3x2 y2 - 3xyz + z3
y
(iv) - 7 + 2pq - 5 qr + rp
(v) x - - 0.3xy
7
2 2
3. nHs gYW nfhitfis XUW, <UW, _W nfhitfshf
tifgLJf:
3x2 , 3x + 2 ,
x2 - 4x + 2 , x5 - 7 ,
s2 + 3st - 2t2 , xy + yz + zx , a2 b + b2 c ,
x2 + 3xy + y2 ,
2l + 2m
Tl RUfgl
totnk bgUf MF.
afj
(myJ)
= (3 # 4) (x2 # x3)
=
(3 # 4) (x # x # x # x # x)
= 12 (x2 + 3) = 12x5
m
n
m n
( a # a = a + I gagLdh)
=
12x5
= (6xy) # 5z
= 30 xyz
(myJ)
2x # 3y # 5z = (2 # 3 # 5) # (x # y # z) = 30xyz
= 24a6 b6
4ab # 3a2 b2 # 2a3 b3 = 4 # 3 # 2 # (ab # a2 b2 # a3 b3)
= 24 (a1 + 2 + 3 # b1 + 2 + 3)
= 24a6 b6
= 6x2 + 10x
11
maha 1
vLJfhL 1.5
RUFf: (- 2x) # (4 - 5y)
= (- 8x) + (10xy) (gL ggo)
=- 8x + 10xy
F: (i) X XUW nfhitia X <UW nfhitah bgUdh
bgUf gy X <UW nfhitahF.
(ii) gkhW gig gL gfis eh fzFfis
br nghJ gagLJnwh. a # b = b # a (gkhW g)
a (b + c) = ab + ac kW a (b - c) = ab - ac
(gL gf)
(i) 3 (5y2 - 3y + 2)
(myJ)
(i)
3 (5y2 - 3y + 2) = (3 # 5y ) + (3 # - 3y) + (3 # 2)
5y2 - 3y + 2
#
15y2 - 9y + 6
= 15y2 - 9y + 6
(myJ)
= 6x - 10x + 16x
3x2 - 5x + 8
2x2
#
6x4 - 10x3 + 16x2
12
afj
[a ab = ba]
khW Kiw :
(x + 3)
# (x2 - 5x + 7)
x (x2 - 5x + 7) : x3 - 5x2 + 7x
:
3 (x2 - 5x + 7)
3x2 - 15x + 21
= x3 - 2x2 - 8x + 21
(gL ggo)
j vLJfho, bgUF
nghJ 2 3 = 6 cWfis v
ghjjF khwhfbgUf
gy ekF 4 cWfns
ilJsd. j fhuzij
cdh fla Kokh?
FHgij btnaW
1.
maha 1
g 1.2
1.
tU XUW nrhof bgUf gyid fhf:
(i) 3, 7x (ii) 7x, 3y (iii) 3a, 5ab (iv) 5a2, 4a(v) 3 x5 , 14 x2
7
9
(vi) xy2, x2 y (vii) x3 y5, xy2 (viii) abc, abc (ix) xyz. x2 yz (x) a2 b2 c3, abc2
2.
tU mltizia bgUf gyfsh uf:
Kjyh XUW nfhit "
ulh XUW nfhit .
2x
2x
4x2
3y
4x2
5xy
7x2y
6x2y2
3y
4x2
25x2y2
5xy
7x2y
6x2y2
18x2y3
3.
bgUf gyfis fhf:
(i) 2a, 3a2 , 5a4 (ii) 2x, 4y, 9z
(iv) m, 4m, 3m2, - 6m3
4.
bgUf gyfis fhf:
(i) (a3) # (2a5) # (4a15) (ii) (5 - 2x) (4 + x) (iii) (x + 3y) (3x - y)
(iv) (3x + 2) (4x - 3) (v) ( 2 ab) ( - 15 a2 b2)
3
8
5.
tUtdt bgUf gyfis fhf:
(i) (a + b) (2a2 - 5ab + 3b2) (ii) (2x + 3y) (x2 - xy + y2)
(iii) (x + y + z) (x + y - z)
6.
(i) 2x (x - y - z) , 2y (z - y - x) Matiw TLf.
(ii) 4a (5a + 2b - 3c) UJ 3a (a - 2b + 3c) I ff.
1.4 KbwhUikf
^ x + 2h^ x + 3h = x2 + 5x + 6 vw rkghil fUJnth.
14
afj
bghGJ, x =- 5 vd vLJbfhlh,
l gf = ^ x + 2h^ x + 3h = ^- 5 + 2h^- 5 + 3h = ^- 3h^- 2h = 6
ty gf = x2 + 5x + 6 = ^- 5h2 + 5^- 5h + 6 = 25 - 25 + 6 = 6
^a + bh2 =
= a2 + ab + ba + b2
= a2 + ab + ab + b2
= a2 + 2ab + b2
Mfnt,
^a + bh2 = a2 + 2ab + b2
^a + bh2 toa sf
gl,
aBCD vw rJu gf
^a + bh MF.
` rJu aBCD - gu
= ^a + bh^a + bh
15
[a ab = ba]
maha 1
= rJu aEHG gu + brtf EBIH gu +
brtf GHFD gu + rJu HICF gu
= ^a # ah + ^b # ah + ^a # bh + ^b # bh
= a2 + ba + ab + b2
^a + bh2 = a2 + 2ab + b2
^a + bh2 = a2 + 2ab + b2
ulh KbwhUik
^a - bh2 vgij fUJnth.
^a - bh2 =
= a2 - ab - ba + b2
= a2 - ab - ab + b2
= a2 - 2ab + b2
^a - bh2 toa sf
= ab - b
= a2 - ab - ab + b2
= a2 - 2ab + b2
^a - bh2 = a2 - 2ab + b2
16
afj
_wh KbwhUik
^a + bh ^a - bh vgij fUJnth.
= a2 - ab + ba - b2
= a2 - ab + ab - b2
= a2 - b2
Mfnt, ^a + bh ^a - bh = a2 - b2
^a + bh ^a - bh toa sf
brtf aHGE gu = ^a + bh # ^a - bh
= rJu aBCD gu -
brtf EFCD gu +
brtf BHIC gu rJu FGIC gu
=
a2 - ab + ab - b2
=
a2 - b2
`
^ a + bh # ^ a - bh = a 2 - b 2
bghJ KbwhUik
(x + a) (x + b) vgij fUJnth
= x2 + bx + ax + ab
= x2 + ax + bx + ab
Mfnt, ^ x + ah ^ x + bh = x2 + ^a + bh x + ab
^ x + ah ^ x + bh toa sf
^ x + ah ^ x + bh = x2 + ^a + bh x + ab
17
[ a ab = ba]
maha 1
afj KbwhUikf
^a + bh2 / a2 + 2ab + b2
^a - bh2 / a2 - 2ab + b2
^a + bh ^a - bh / a2 - b2
^ x + ah ^ x + bh / x2 + ^a + bh x + ab
(bghJthf KbwhUikf rkiyF / vw Fpil gagLJtJ tHf. vik
fU F eh = vw Fpil gagLJnwh.)
(i)
^ x + 5h2 = x2 + 2^ xh^5h + 52
= x2 + 10x + 25
khW Kiw : ^ x + 5h2 = ^ x + 5h^ x + 5h
= x^ x + 5h + 5^ x + 5h
= x2 + 5x + 5x + 25
= x2 + 10x + 25
(ii)
= x2 + 4xy + 4y2
khW Kiw : ^ x + 2yh2 = ^ x + 2yh^ x + 2yh
KbwhUikia
gagLj :
(a + b)2 = a2 + 2ab + b2
F, a = x, b = 5.
KbwhUikia
gagLj :
(a + b)2 = a2 + 2ab + b2
F, a = x, b = 2y.
(iii)
KbwhUikia
gagLj :
(a + b)2 = a2 + 2ab + b2
F, a = 2x, b = 3y.
18
[a xy = yx]
afj
(iv)
= 1002 + 2^100h^5h + 52
= ^100 # 100h + 1000 + 25
KbwhUikia
gagLj :
(a + b)2 = a2 + 2ab + b2
F, a = 100, b = 5.
= 10000 + 1000 + 25
1052 = 11025
vLJfhL 1.10
kfis fhf : (i) ^ x - yh2 (ii) ^3p - 2qh2 (iii) 972 (iv) ^4.9h2
^ x - yh2 = x2 - 2^ xh^ y h + y2
(i)
= x2 - 2xy + y2
^3p - 2qh2 = ^3ph2 - 2^3ph^2qh + ^2qh2
(ii)
(iii)
= ^100h2 - 2^100h^3 h + 32
= 10000 600 + 9
KbwhUikia
gagLj :
(a b)2 = a2 2ab + b2
F, a = x, b = y.
KbwhUikia
gagLj :
(a b)2 = a2 2ab + b2
F, a = 3p, b = 2q.
KbwhUikia
gagLj :
(a b)2 = a2 2ab + b2
F, a = 100, b = 3.
= 9400 + 9
= 9409
^4.9h2 = ^5.0 - 0.1h2
(iv)
KbwhUikia
gagLj :
(a b)2 = a2 2ab + b2
F, a = 5.0, b = 0.1.
= 24.01
vLJfhL 1.11
^ a + bh ^ a - bh = a 2 - b 2
vw
KbwhUikia
gagL
tUtdtiw kLf :
(i)
^ x + 3h ^ x - 3h = x - 3
= x2 - 9
19
(iv) 9972 - 32 .
KbwhUikia
gagLj :
(a + b) (a b) = a2 b2
F, a = x, b = 3
maha 1
KbwhUikia
gagLj :
(a + b) (a b) = a2 b2
F, a = 5a, b = 3b
(iii)
KbwhUikia
gagLj :
(a + b) (a b) = a2 b2
F, a = 50, b = 2
52 # 48 = ^50 + 2h ^50 - 2h
= 502 - 22
= 2500 - 4
= 2496
KbwhUikia
gagLj :
(a + b) (a b) = a2 b2
F, a = 997, b = 3
(iv)
= ^1000h ^994h
= 994000
vLJfhL 1.12
^ x + ah ^ x + bh = x2 + ^a + bh x + ab vw KbwhUikia gagL
(i) ^m + 3h ^m + 5h
(iv) 55 # 56
(v) 95 # 103
(i)
= m2 + 8m + 15
(ii)
KbwhUikia
gagLj :
^ m + 3h ^ m + 5h = m2 + ^3 + 5h m + ^3 h ^5h
(x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab
F, x = m, a = 3, b = 5.
^ p - 2h ^ p - 3h = p2 + ^- 2 - 3h p + ^- 2h^- 3h
= p2 + ^- 5h p + 6
= p2 - 5p + 6
KbwhUikia
gagLj :
(x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab
F, x = p, a = 2, b = 3.
(iii) ^2x + 3yh ^2x - 4yh = ^2xh2 + ^3y - 4yh ^2xh + ^3yh ^- 4yh
= 4x2 + ^- yh ^2xh - 12y2
= 4x2 - 2xy - 12y2
(iv)
KbwhUikia
gagLj :
(x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab
F, x = 2x, a = 3y, b = 4y.
55 # 56 = ^50 + 5h ^50 + 6h
= 502 + ^5 + 6h 50 + ^5h^6h
= ^50 # 50h + ^11h 50 + 30
= 2500 + 550 + 30
= 3080
20
KbwhUikia
gagLj :
(x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab
F, x = 50, a = 5, b = 6.
afj
(v)
= 10000 200 15
= 9800 15
= 9785
(vi)
KbwhUikia
gagLj :
(x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab
F, x = 100, a = 5, b = 3.
= 250000 + 3000 + 5
= 253005
(x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab
F, x = 500, a = 1, b = 5.
(i)
= a2 + 2ab + b2 + a2 - 2ab + b2
= 2a2 + 2b2
= a2 + 2ab + b2 - a2 + 2ab - b2
= a2 + b2
^a + bh2 - 2ab = a2 + b2
21
maha 1
jUfgl KbwhUikf
= a2 + 2ab + b2
= ^a + bh2
^a - bh2 + 2ab = a2 + b2
= a + b
^a - bh + 2ab = a + b
vLJfhL 1.13
a + b , a - b Mat kf Kiwna 7, 4 v a2 + b2 , ab Mat
kfis fhf.
(i)
(ii)
fhf.
(i)
a2 + b2 = ^10h2 - 2^20h
= 100 - 40 = 60
a2 + b2 = 60
22
afj
(ii)
= ^10h2 - 4^20h
= 100 80
^a - bh2 = 20
vLJfhL 1.15
^ x + lh ^ x + mh = x2 + 4x + 2 v l2 + m2 , ^l - mh2 Mat kfis
fhf.
l + m = 4, lm = 2
l2 + m2 = ^l + mh2 - 2lm
= 42 - 2^2h = 16 4
l2 + m2 = 12
^l - mh2 = ^l + mh2 - 4lm
= 42 - 4^2h = 16 8
^l - mh2 = 8
g 1.3
(C) (a + b)
(ii) (a - b) 2 = (a - b) # _____
(A) (a + b)
(B) 2ab (C) ab
(D) (a b)
(D) (a b)
(B) 93.6
(C) 9.216
(v) (a + b) 2 - (a - b) 2 = _____
(A) 4ab
(B) 2ab
(D) 92.16
(vi) m2 + (c + d) m + cd = ______
(A) (m + c) 2
(B) (m + c) (m + d)
23
(C) (m + d) 2
(D) (m + c) (m d)
maha 1
(i)
^ x + 3h ^ x + 3h (ii)
^2m + 3h ^2m + 3h
1
1
(iii)
^2x - 5h ^2x - 5h (iv)
`a - a j `a - a j
(v)
^3x + 2h ^3x - 2h (vi)
^5a - 3bh ^5a - 3bh
3
3
(vii)
^2l - 3mh ^2l + 3mh (viii)
` 4 - xj ` 4 + xj
1 1 1 1
(ix)
^100 + 3h ^100 - 3h
c + m c - m (x)
x
y x
y
3.
^ x + ah ^ x + bh = x2 + ^a + bh x + ab vw KbwhUikia gagL
tUtdt bgUfgyfis fhf:
(i)
^ x + 4h ^ x + 7h (ii) ^5x + 3h ^5x + 4h (iii) ^7x + 3yh ^7x - 3yh
(iv) ^8x - 5h ^8x - 2h (v) ^2m + 3nh ^2m + 4nh (vi) ^ xy - 3h ^ xy - 2h
1
1
(vii)
`a + x j c a + y m (viii) ^2 + xh ^2 - yh
(i)
^ p - qh2 (ii)
^a - 5h2 (iii)
^3x + 5h2
(iv)
^5x - 4h2 (v)
^7x + 3yh2 (vi)
^10m - 9nh2
y 2
1 2
(vii)
^0.4a - 0.5bh2 (viii)
`x - j
` x - x j (ix)
2 3
(x)
0.54 # 0.54 - 0.46 # 0.46
5. KbwhUikfis gagL tUtdt kfis fhf:
(i)
1032 (ii)
482 (iii)
542 (iv)
922
(v)
53 # 47 (vii)
96 # 104 (viii)
28 # 32
9982 (vi)
2
2
2
(ix)
81 # 79 (x)
(2.8) (xi)
(12.1) - (7.9) (xii) 9.7 # 9.8
6. %f :
(i)
^3x + 7h2 - 84x = ^3x - 7h2
(ii) ^a - bh ^a + bh + ^b - ch ^b + ch + ^c - ah ^c + ah = 0
7.
a + b = 5 , a - b = 4 v a2 + b2 , ab Mat kfis fhf.
8.
(i) a + b , ab Mat kf Kiwna 12, 32 v, a2 + b2 , ^a - bh2
Mat kfis fhf.
(ii) ^a - bh, ab Mat kf 6, 40 v a2 + b2 , ^a + bh2
Mat kfis fhf.
24
afj
1.5 fhugLj
20 vw aviz vLJ bfhnth.
ij eh tU vf
bgUfgydhf vGjyh.
20 nj nfhigfis eh flthW
btntW tf tirgLjyh.
20 = 1 20
20 = 2 10
20 = 4 5
25
maha 1
ekh tU afj nfhitfis mt fhuf bgUf
gydhf vGj Ko.
(i) 6x3 = (2x) (3x2)
(ii)
3a2 b + 3ab2 = (3ab) (a + b)
(iii) 2x2 + x - 6 = (2x - 3) (x + 2)
nkfl vLJfhLfis eh fLsthW vGjyh:
afj
nfhit
Kjyh ulh
fhu
fhu
ulh
fhu
6x3
2x
3x2
M. 2x = 2 x
M. 3x2 = 3 x x
3a2 b + 3ab2
(3ab)
(a + b)
M.
3ab = 3 a b
iy. (a + b) I
nkY fhugLj
KoahJ.
2x2 + x 6
(2x 3)
(x + 2)
iy. (2x 3) I
nkY fhugLj
KoahJ.
iy. (x + 2) I
nkY fhugLj
KoahJ.
(i) 2x + 6 = 2x + (2 # 3)
` 2x + 6 = 2 (x + 3) (2 vgJ U cWfF bghJthf csJ)
F : (i) F, 2, (x + 3) Mad (2x + 6) fhufshF.
(ii) 2, (x + 3) Ma fhufis nkY fhufshf gFf KoahJ.
vdnt 2, (x + 3) Mait gfh fhufshF.
26
afj
(ii)
4x2 + 20xy = (4 # x # x) + (4 # 5 # x # y)
= 4x (x + 5y)
(iii)
3x - 12xy = (3 # x # x) - (3 # 4 # x # y)
= 3x ( x - 4y)
(iv)
a2 b - ab2 = (a # a # b) - (a # b # b)
= ab (a - b)
(v)
3x3 - 5x2 + 6x = (3 # x # x # x) - (5 # x # x) + (6 # x)
(i) x3 - 3x2 + x - 3
(iii) 2m2 - 10mn - 2m + 10n
x3 - 3x2 + x - 3 = x2 (x - 3) + 1 (x - 3)
(i)
(Kj U cWfis
Kj bjhFj bghJ
fhuia btna vLj)
= (x2 + 1) (x - 3)
(ii)
(fhufis khaikj)
= 2x (y + b) - 3a (y + b)
(bghJ fhuia btna vLj)
= (2x - 3a) (y + b)
(iii) 2m2 - 10mn - 2m + 10n = 2m (m - 5n) - 2 (m - 5n)
= (2m - 2) (m - 5n)
27
maha 1
1.5.4. KbwhUikfis gagL fhugLj
id Tf:
(i) (a + b) 2 = a2 + 2ab + b2
(ii)
(a - b) 2 = a2 - 2ab + b2
(iii) (a + b) (a - b) = a2 - b2
y neuf bfhLfgl nfhitia myJ gYW nfhitia
nkFlgl KbwhUikf to vGj Ko. mthW vGj Kojh
tyw cs nfhitfSF mt lw cs nfhitfns fhufshF.
Kiw
eh
vthW
KbwhUikfis gagL fhu
gLJnwh vgij fLs
vLJfhLfis
fgj
_y
mayh.
nfhit
a + 2ab + b2
a2 2ab + b2
a2 b2
2
fhuf
(a + b), (a + b)
(a b), (a b)
(a + b), (a b)
vLJfhL 1.18
KbwhUikfis gagL tUtdtiw fhugLJf:
(i) x2 + 6x + 9
(ii) x2 - 10x + 25
(iv) x2 - 64
(vi) m8 - n8
(i) x2 + 6x + 9
x2 + 6x + 9 I a2 + 2ab + b2 cl xlh, a = x, b = 3 vd ilF.
a2 + 2ab + b2 = (a + b) 2 , a = x, b = 3 vgjh
x2 + 6x + 9 = (x + 3) 2 vgij bgWnwh.
` x2 + 6x + 9 fhuf (x + 3) , (x + 3) MaitfshF.
(ii) x2 - 10x + 25
x2 - 10x + 25 I a2 - 2ab + b2 cl xlh, a = x, b = 5 vd ilF.
a2 - 2ab + b2
= (a - b) 2 , a = x, b = 5 vgjh
x2 - 10x + 25 = x2 - 2 (x)(5) + 52
28
afj
x2 - 64
(a + b) (a - b)
x2 82
(x + 8) (x - 8)
vw
KbwhUikia
gagL
( a2 - b2 = (a + b) (a - b) vw KbwhUikia gagLj)
2
2
[a m - n = (m + n) (m - n) ]
1.5.5 (x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab
fhugLj
vw KbwhUikia gagL
(x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab vw KbwhUikia gagL
vthW nfhitfis fhugLJnwh vgij bghGJ eh thf
fhngh.
vLJfhL 1.19
fhugLJf : x2 + 5x + 6
2
x2 + 5x + 6 I x
+ (a + b) x + ab cl xl
ekF, ab = 6, a + b = 5, x = x vd ilwd.
ab = 6 v, a b 6 fhuf MF.
29
maha 1
F, a = 2, b = 3 vw kfis bgW nghJ ab = 6, a + b = 5 Ma
gjidfis iw bra ntL. vdnt a = 2, b = 3 vgit rahd
kfshF. bghGJ,
x2 + (a + b) x + ab = (x + a) (x + b) I gagLdh
x2 + 5x + 6 = x2 + (2 + 3) x + (2 # 3)
= (x + 2) (x + 3)
x2 + 5x + 6 fhuf (x + 2) , (x + 3) MF.
vLJfhL 1.20
fhugLJf: x2 + x - 6
x2 + x - 6 I x2 + (a + b) x + ab = (x + a) (x + b) vgJl xl,
ekF ab = 6, a + b = 1 vgit ilwd.
Mfnt, ab = 6 , a + b = 1 vW mikgo a, b MaitfF U vfis
J flf. a, b Mat kf fLsthW mikayh.
ab
1
1
2
2
2
6
6
3
3
3
6
6
6
6
6
a+b
7
5
5
1
1
bj
(x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab - I gagLdh eh bgWtJ :
x2 + x - 6 = (x - 2) (x + 3) .
vLJfhL 1.21
fhugLJf: x2 + 6x + 8
x2 + 6x + 8 I x2 + (a + b) x + ab = (x + a) (x + b) cl xl,
ekF ab = 8, a + b = 6 vgit ilwd.
` x + 6x + 8 = x + (2 + 4) x + (2 # 4)
= (x + 2) (x + 4)
x2 + 6x + 8 fhuf (x + 2) , (x + 4)
MaitfshF.
30
8
fhuf
fhuf
TLj
1, 8
9
2, 4
6
F, 2, 4 Maitna
rahd fhufshF.
afj
g 1.4
(D) 3ab, (a + b)
(D) (2x 3)
2. tU nfhitfis fhugLJf :
(i) 3x - 45 (ii) 7x - 14y (iii) 5a2 + 35a (iv) - 12y + 20y3
(v) 15a2 b + 35ab (vi) pq - pqr (vii) 18m3 - 45mn2 (viii) 17l2 + 85m2
(ix) 6x3 y - 12x2 y + 15x4 (x) 2a5 b3 - 14a2 b2 + 4a3 b
3. fhugLJf :
(vii) ax - bx + ax - b
4. fhugLJf :
2
(ix) 36 - 49x
(x) 1 - 6x + 9x
5. fhugLJf :
2
(i) x + 7x + 12
2
(iv) x - 14x + 45
(iii) m - 4m - 21
(vi) a + 13a + 12
(ii) p - 6p + 8
(v) x - 24x + 108
(vii) x - 5x + 6
(ix) m - 21m - 72
31
maha 1
2
(i) ^7x2 - 5xh ' x = 7x - 5x
khW Kiw :
x
2
x
7
=
- 5x
x
x
= 7 # x # x - 5 # x
x
x
= 7x - 5
= x - 3x 2+ 2x
3x
6
7x - 5x = 7x2 1 5x1 1
x
= 7x1 5x0 = 7x 5 (1)
[a a0 = 1]
= 7x 5
khW Kiw :
thW RUfyh
2
x - 3x + 2x
=
3x2 3x2 3x2
1 x4 - x2 + 2
=
3
3
2
4
2
x6 - 3x4 + 2x2 = x ^ x - 3x + 2h
3x 2
3x 2
= 1 ^ x4 - 3x2 + 2h
3
4
= x - x2 + 2
3
3
32
afj
khW Kiw :
8x - 5x + 6x
=
2x
2x I bjLjh ekF,
8x3 - 5x2 + 6x =
2x^4x2h - 2x ` 5 xj + 2x^3 h
2
2
5
= 2x `4x - x + 3j vd ilF.
2
2x (4x2 - 5 x + 3)
8x3 - 5x2 + 6x =
2
2x
2x
=
4x2 - 5 x + 3
2
8x3 - 5x2 + 6x
=
2x
2x
2x
=
4x2 - 5 x + 3
2
vLJfhL 1.23
RUFf : (5x2 + 10x) ' (x + 2) .
2
(5x2 + 10x) ' (x + 2) = 5x + 10x
x+2
2
bjhF (5x + 10x) I fhugLdh
5x2 + 10x = (5 # x # x) + ^5 # 2 # xh
g 1.5
1. RUFf:
(i) 16x4 ' 32x (ii) - 42y3 ' 7y2 (iii) 30a3 b3 c3 ' 45abc
(iv) (7m2 - 6m) ' m
(v) 25x3 y2 ' 15x2 y (vi) (- 72l4 m5 n8) ' (- 8l2 m2 n3)
2. tU tFjfis brf:
(i) (ii)
(9x5 - 15x4 - 21x2) ' (3x2)
5y3 - 4y2 + 3y ' y
(iii) (5x3 - 4x2 + 3x) ' (2x)
(i) (x2 + 7x + 10) ' (x + 2) (ii) (a2 + 24a + 144) ' (a + 12)
(iii) (m2 + 5m - 14) ' (m + 7)
33
maha 1
2x 3 = 5 vw rkghil fUJnth.
(i) xU afj rkghL vgJ khf, khf
Maitfsh Md rkjiks TW MF.
(ii) xbthU rkghL xU rkFia bgUF.
rkFF lJ if w cs nfhitia 2x 3 = lJ gf
5 = tyJ gf
(lJgf) vW tyJ if w cs nfhitia
(tyJ gf) vW Fnwh.
x = 4 vgJ 2x 3 = 5 vw
(iii) xU
rkgho
lJgf rkghil iw brwJ.
nfhit k tyJgf vdnt, x = 4 vgJ rkgho
nfhit k rk MF. MF.
J khf Fl y k lJgf = 2 (4) 3
= 8 3 = 5 = tyJ gf
fSnf cikahF. thW
x = 5 vgJ rkghoF
rkghil iw br k my. Vbd x = 5 v,
fis f myJ _yf lJ gf = 2 (5) 3
vnwh.
= 10 3 = 7 ! tyJ gf
34
afj
rkghLfis f cj f
rkghoid FnghJ eh fl fS xiwnah
uilnah midijnkh gagLj nelyh.
1. xU rkgho U gfK xnu viz Todhnyh myJ
fjhnyh rkgho k khwhJ.
2. akw X vzh rkgho UgfK bgUdhnyh myJ
tFjhnyh mj k khwhJ.
3.
lkhW Kiw : xU rkghil FnghJ, khfis bfhl
cWfis vyh xU gfkhf, khfisbayh kWgfkhf
bfhL bry ntL. y cWfis xU gfUJ kWgfF
lkhWj brtj _y jid brayh. rkgho vjbthU
cWig mj Fia kh xU gfUJ kWgfF vLJ
bryyh. thW cWfis khW KiwF l khW Kiw vW
bga.
1.7.1 xU kh mikj xUgo rkghL
VHh tFnyna eh xU kh mikj xUgo rkghLfis f
fWnsh. ax + b = 0 , F a ! 0 vw to mikj xUgo rkghil
fUJnth.
xU kh mikj xUgo rkghoF xnu xU
kLnk cL
vLJfhL 1.24
rghj :
5x 13 = 42 it fhf.
l gf
5x = 55
go 2 : Ugfij 5M tFf,
5x = 55
5
5
= 5 11 13
= 55 13
= 42
= ty gf
x = 11
lkhW Kiw:
5x 13 = 42
5x = 42 + 13
( - 13 I tygfF khWj)
5x = 55
5x = 55
5
5
x = 11
(Ugfij 5M tFj)
35
maha 1
vLJfhL 1.25
khWKiw :
f : 5y + 9 = 24
5y + 9 = 24
5y = 24 - 9 (9I tygfF khl)
5y = 15 kW y = 15 . vdnt y = 3 .
5
5y + 9 = 24
5y + 9 - 9 = 24 - 9 (UgfK 9I fj)
5y =
5y
=
5
y =
15
15 (Ugfij 5M tFj)
5
3
rghj :
lJ gf = 5 (3) + 9 = 24 = tyJ gf
vLJfhL 1.26
f: 2x + 5 = 23 - x
khWKiw :
2x + 5 = 23 - x
x
2 + 5 = 23 - x
2x + x = 23 - 5 (lkhW Kiw)
3x = 18
2x + 5 - 5 = 23 - x - 5
(- 5 I UwK nrj)
2x = 18 - x
2x + x = 18 - x + x
3x = 18
3x = 18
3
3
x=6
x = 18 (Ugfij 3M tFj)
3
x=6
(Ugfij 3M tFj)
ty gf = 23 x = 23 6 = 17.
vLJfhL 1.27
f : 9 m + m = 22
2
rghj :
lgf =
9 m + m = 9 (4) + 4
2
2
= 18 + 4 = 22 = ty gf
9 m + m = 22
2
9m + 2m = 22 (lgfF .bgh.k. vLj)
2
11m = 22
2
m = 22 # 2 (FWF bgUfgo)
11
m = 4
36
afj
vLJfhL 1.28
f : 2 - 5 = 1
x 3x
9
rghj :
l gf
2
=
1
x 3x
9
2
= - 5 = 2 - 5
1 (lgfF bghk vLj)
3
3 (3)
3
9
9
6
5
=
1
9
9
= 1 = ty gf
9
3x = 9; x = 9 ; x = 3.
3
vLJfhL 1.29
U mLjLj if xiw KGf TLj 32 v mbtfis
fhf.
2 - 5 =
x 3x
6 - 5 =
3x
1 =
3x
` (x) + (x + 2) = 32
2x + 2 = 32
2x = 32 2
2x = 30
rghj :
15 + 17 = 32
x = 30 = 15
2
xU v x = 15 v, kbwhU v x + 2 = 15 + 2 = 17 .
` njitgL mU mLjLj if xiw KGf 15, 17 MF.
vLJfhL 1.30
X v _ xU g uo xUg I xU gF 15
v mbtiz fhf.
njitahd v x vf.
fzgo, x 1 1 1 gF = 15.
3
2
5
mjhtJ, 1 # 1 # 1 # x = 15
3 2 5
x = 15 # 3 # 2 # 5
x = 45 10
rghj :
lgf
1 # 1 # 1 #x
=
= 450
3 2 5
1 # 1 # 1 # 450
=
3 2 5
37
= 15 = tygf
maha 1
vLJfhL 1.31
xU jKW viz 5 M bgU tU bgUf gyDl 2 I
2
3
Todh - 7 ilF v mjKW v vJ?
12
mj jKW v x vf.
ij 5 M bgU tU bgUf gyDl
2
rghj :
l gf
2 I Tl, ekFilgJ - 7 .
3
12
5
2
mjhtJ,
x # + = -7
12
2 3
= -1 # 5 + 2 = -5 + 2
2
2 3
4
15
8
7
+
=
=
12
12
= ty gf.
5x = - 7 - 2
2
12
3
= - 7 - 8 = - 15
12
12
x = - 15 # 2 = - 1 .
12
5
2
12 MLfF K, mU taJ
(x 12) MLfshf,
mtUila jij taJ (2x12)
MLfshf UUF.
rghj :
mU taJ
jij taJ
bghGJ : 24
bghGJ : 48
12 MLfF
K
24 12 = 12
48 12 = 36
36 = 3
(mU taJ)
= 3 (12) = 36
fzgo,
38
afj
vLJfhL 1.33
xU eg xU kGij ` 1,40,000F gid brjj _y 20%
el kiljh v kG mlfiy ahJ?
kG mlf iy x vf.
el 20% = x 20 = 1 # x = x
5
5
100
rghj :
mlfiy - el = gid iy
x x = 140000
5
5x - x = 140000
5
4x = 140000
5
x = 140000 # 5
4
x = 175000
el = 175000 20%
= 20 # 175000
100
= ` 35,000
.. = m.. - el
= 175000 35000
= ` 140000
g 1.6
1. tU rkghLfis f :
(i)
3x + 5 = 23
(ii) 17 = 10 - y
(iii) 2y - 7 = 1
(iv) 6x = 72
(v)
y
=- 7
11
7 = 5
x-5
x-7
2x + 3 = 3
3x + 7
5
m+m =1
3
4
2
39
maha 1
40
afj
gYW
nfhit:
KoW
vif
mikj
akw
gy X <UW nfhitahF.
KbwhUikf
(a + b) 2 = a2 + 2ab + b2
(a - b) 2 = a2 - 2ab + b2
a2 - b2 = (a + b) (a - b)
(x + a) (x + b) = x2 + (a + b) x + ab
ax + b = 0 vgJ xU kh mikj xUgo rkgho bghJ tot
MF. F a ! 0 ; a, b Mait khf, x vgJ kh MF.
41
maha 1
fj kw braghL
afj ntoif
ekh 2 = 3 vd %f aYkh?
J nfglhj xwyth? M.
%gz :
4 10 = 9 15
42
maha 2
2.2 rhrJu
2.2.1. mKf
mLJs gff rkkhf cs X izfu rhrJukhF.
ABCD vw rhrJu
(gl 2.1 ghf)
(i) midJ gffS rk.
mjhtJ, AB = BC = CD = DA
(ii) v nfhz msf rk.
mjhtJ, E A = E C kW E B = E D
(iii) _iylf
xiwbahW
brFjhf Urk TLwd.
mjhtJ, AO = OC ; BO = OD,
O AC BD xWbfhW
brFjhF.
gl 2.1
gl 2.2
j gff eLfis Ff. ika fis fhj
kof _y brJ fhz. JO eL F; OK eL A;
KE eL I kW EJ eL R. RA , IF fis izngh. it
C btlL. FAIR vgJ rhrJu.
ekF 8 rtrk brnfhz Knfhzf ilJsd.
44
brKiw toa
rhrJu FAIR- gu = 1 # JO # JE
2
= 1 # RA # IF
2
rhrJu gu A = 1 # d1 # d2 rJu myFf
2
xU gf, xU _iyl
xU gf, xU nfhz
uL _iylf
xU _iyl, xU nfhz
gl 2.3
45
maha 2
gl 2.4
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
: PR kW QR I tiua.
go 5
go 6
: PS kW RS I tiua.
PQRS njitahd rhrJu MF.
go 7
: QS ms fhz.
QS = d2 = 8 br.. PR = d1 = 9 br.. MF.
gugs fzLj:
PQRS vw rhrJu, d1 = 9 br.. kW d2 = 8 br..
rhrJu PQRS gugs = 1 # d1 # d2 = 1 # 9 # 8 = 36 br. 2.
46
brKiw toa
ju: AB = 7 br.. kW E A = 60
gl 2.5
gl 2.6
rhrJu mikj
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
AX I mikf.
go 4
go 5
go 6
: BC kW DC I tiua.
ABCD njitahd rhrJu MF.
47
maha 2
go 7
: AC kW BD f msfis fhz.
AC = d1 = 12.2 br.. kW BD = d2 = 7 br.. MF.
gugs fzLj:
ABCD vw rhrJu, d1 = 12.2 br.. kW d2 = 7 br..
rhrJu ABCD gugs = 1 # d1 # d2
2
= 1 # 12.2 # 7
2
= 42.7 br. 2.
ju: PR = 8 br..
QS = 6 br..
gl 2.7
gl 2.8
48
brKiw toa
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
: PR F ikaFJnfhlha XY I tiua. mJ PR I
O btlL.
go 4
go 5
go 6
gugs fzLj:
PQRS vw rhrJu d1 = 8 br.. kW d2 = 6 br..
rhrJu PQRS gugs
= 1 #d #d
2
1
= #8#6
2
1
= 24 br. 2.
2.2.7 xU _iylK, xU nfhzK bfhLfgoUF nghJ rhrJu
mikj
vLJfhL 2.4
AC = 7.5 br.. kW E A = 100 msf bfhl ABCD vw rhrJu
tiuJ mj gugsit fhf.
tiujYfhd gof
go 1
49
gl 2.9
maha 2
gl 2.10
go 2
go 3
go 4
go 5
AX kW CM vgd D btlL.
AY kW CN vgd B btlL.
ABCD njitahd rhrJu MF.
go 6
: BD msit fhz.
BD = d2 = 9 br.. AC = d1 = 7.5 br.. MF.
gugs fzLj:
ABCD vw rhrJu, d1 = 7.5 br.. kW d2 = 9 br..
rhrJu ABCD gugs
= 1 #d #d
2
= 1 # 7.5 # 9
2
= 7.5 4.5
= 33.75 br. 2.
50
brKiw toa
g 2.1
bfhLfgl msfis bfhL BEST vw rhrJu tiuJ mj
gugsit fzl.
1. BE = 5 br.. kW BS = 8 br..
3. BE = 6 br.. kW + B = 45.
5. BS = 10 br.. kW ET = 8 br..
7. BS = 10 br.. kW + B = 60.
8. ET = 9 br.. kW + E = 70.
gl 2.11
brtf gu
ABCD vw brtf gu = s mfy rJu myFf
A = l b rJu myFf.
2.3.2 brtf mikj
(ii) xU gf kW xU _iyl
51
maha 2
gl 2.12
gl 2.13
tiujYfhd gof
go 1 : cjgl xid tiuJ m bfhLfgl msfis
Ff
go 2 : 6 br.. sKila AB vw xU nfhLJil tiua.
: A ftuhaij gagL
AX = AB Mf tiua.
: A I ikakhf, 4 br.. Mu bfhl xU tl iy AX I
D btLgo tiua.
go 5 : D I ikakhf 6 br.. Mu ms bfhL xU tliy AB
nkw tiua.
go 6 : B I ikakhf, 4 br.. Mu ms bfhL K tiuj
tliy C btLgo tiuf. BC kW CD I tiua.
ABCD njitahd brtf MF.
go 7 : AB = l = 6 br.. kW
BC = b = 4 br.. Mad bfhLfgl msf MF.
go 3
go 4
gugs fzLj:
ABCD vw brtf, l = 6 br.. kW b = 4 br..
brtABCD gugs = l b
52
= 6 4
= 24 br. 2.
brKiw toa
gl 2.14
gl 2.15
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
: BX = AB Mf tiua.
go 4
C btLgo tiua.
go 5
AB nkw tiua.
go 6
go 7
: AD kW CD I tiua.
go 8
53
maha 2
gugs fzLj:
ABCD vw brtf, l = 5.8 br.. kW b = 4 br..
brtf ABCD gugs = l b = 5.8 4 = 23.2 br. 2 .
2.3.5 rJu mikj
rJu
mLJs gff rkkhf cs brtf rJukhF.
rJu gf
Urk TLwd.
rJu gugs = gf gf
A = a # a
= a2 rJu myFf.
gl 2.16
F : _iyl ms
bfhLfglh rJu
gugs A = d2
2
gl 2.17
gl 2.18
54
brKiw toa
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
go 6
go 7
gugs fzLj:
gl 2.19
gl 2.20
55
maha 2
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
go 6
ABCD njitahd rJu MF.
gugs fzLj:
ABCD vw rJu _iyl d = 6 br..
2
rJu ABCD gugs = d = 6 # 6 = 18 br. 2.
2
2
g 2.2
(ii)
3.8 br..
(iv)
4.5 br..
(ii)
3.7 br..
(iv)
7 br..
56
brKiw toa
msf njit.
rJu gf ms a myFf v
57
tiuglf
gl 3.1
gl 3.2
59
maha 3
iz kW brFJ nfhLf
cjl eh bfhLfgLs bghUf
miklfis khfyh. Kj
Wt Ulij fhngh. mt
OY vw brFJ nfhoUJ 1 myF
bjhiyY OX vw il nfhoUJ
1 myF bjhiyY csh. vdnt
mtdJ mikl (1, 1) vw ah
FlgLwJ.
mnj ngh, r mikl (4, 1)
gl 3.3
vw ahY, nfh mikl (2, 2)
vw ahY, ig mikl (4, 3) vw
ahY, kN mikl (3, 4) vw ahY FlgLwd.
3.2.2 Ma mR Kiw
eh bghGJ Ma mR Kiw vgJ ahbjd Kiwahf tiuaWngh.
Xl OX , Yl OY Mait
U v nfhLf vW
it xiwbahW brF
jhf a bto bfh
wd vW bfhnth. it
jh KG jsij ehF
rk gFfshf F. eh
tiw fhgFf [I, II, III
kW IV] vnwh. glij
fhf. ,
Xl OX vw nfhil
x-mR vnwh.
Yl OY vw nfhil
y-mR vnwh.
O vw ia M
vnwh.
na x-mR, y-mR btobfhS ahF.
Jnt fhOa MamRKiw vdgLwJ.
60
tiuglf
Xl OX , Yl OY Ma U vnfhLfis
tiuf. mit M O bto
bfhwd.
bghUjkhd ms lij Ko
brJ x, y mRf msfis Fnwh
bfhLfgl P (4, 5). F P , x
mRbjhiy 4, y mR bjhiy 5 MF.
uLnk if. vdnt P (4, 5) vw
Kj fh gF mik. ia
Ff M O (0, 0) bjhl, x
m J tyJ gfkhf 4 myFf efnth.
wF nkneh U y mRizahf
5 myFf efnth. bghGJ, eh P (4, 5) vw ia tjilJnsh.
mjid Fnwh. (nkfl gl fhosgo).
mLJ, Q (5, 4) vw ia eh Fngh. F Q x mR
bjhiy 5, y mR bjhiy 4 MF. uLnk if. vdnt Q (5, 4) vw
Kj fhgFnyna mik. Q (5, 4) vw ia Ff
M bjhl, x m J tygfkhf 5 myFf efnth. wF
nkneh U y mRizahf 4 myFf efnth. bghGJ, eh
Q (5, 4) vw id tjilJnsh. mjid Fnwh. (nkfl
gl fhosgo)
Ko
61
maha 3
vLJfhL 3.2
tU fis xU tiugljh FJ mit vj vj
fhgFf mikwd vW fhf.
(i) A (3,5)
(ii) B (2 , 7)
(iii) C (3,5)
(iv) D (2, 7)
(v) O (0, 0)
x, y mRfis tiunwh.
bghUjkhd mslij
Ko brJ x, y mRf
msfis Fngh.
(i) A (3 , 5) vw ia Ff:
F A x mR
bjhiy 3, y mR bjhiy
5 MF. uLnk if.
vdnt A (3, 5) vw Kj
fhgF mik. M
bjhl, x m
J tyJ gfkhf 3 myFf
efnth. wF nkneh U y mRizahf 5 myFf efJ
A (3, 5) vw ia Fnwh.
(ii) B (2 , 7) vw ia Ff
F B x mR bjhiy 2, y mR bjhiy 7, J if. vdnt
B (2, 7) vw ulh fhgF mik. M bjhl,
x m J lJ gfkhf 2 myFf efnth. wF nkneh U y
mRF izahf 7 myFf efJ B (2 , 7) vw ia Fnwh.
(iii) C (3 , 5) vw ia Ff
F C x mRbjhiy 3, y mR bjhiy 5 MF. uLnk
Fiw. vdnt C ( 3, 5) vw _wh fhgF mik. M
bjhl, x m J lJ gfkhf 3 myFf efnth. wF neh U
y mRizahf 5 myFf efJ C ( 3, 5) vw ia Fnwh.
(iv) D (2, 7) vw ia Ff
F, D x mR bjhiy 2, J if. y mR bjhiy 7, J
Fiw. vdnt D (2, 7) vw ehfh fhgF mik. M
62
tiuglf
(ii) B ( 5, 0)
x, y mRfis tiunwh.
bghUjkhd mslij
KobrJ x, y mRf
msfis Fnwh.
(i) A (7, 0) vw ia Ff
F, A x mR bjhiy
7, J if, y mR bjhiy
a. vdnt A (7, 0) vw
x m J mik.
M
bjhl,
x m J tyJgfkhf
7 myFf efJ tjil
ia Fnwh.
(ii) B (5 , 0) vw ia Ff
F, B x mR bjhiy 5, J Fiw, y mR bjhiy a.
vdnt B ( 5, 0) vw x m J mik. M bjhl, x
m J lJgfkhf 5 myFf efJ tjil ia Fnwh.
(iii) C (0 ,4) vw ia F
F, C x mR bjhiy a, y mR bjhiy 4, J if.
vdnt C (0, 4) vw y m J mik. M bjhl
y m J nkneh 4 myFf efJ tjil ia Fnwh.
63
maha 3
(iv) D (0 , 3) vw ia Ff
F, x mR bjhiy a, y mR bjhiy 3, J Fiw.
vdnt D (0, 3) vw y m J mik. M bjhl
y m J neh 3 myFf efJ tjil ia Fnwh.
t. v
vLJ
fhLf
x
y
mR bjhiy mR bjhiy
mikl
Kjyh
fhgF
ulh
fhgF
_wh
fhgF
ehfh
fhgF
1.
(3,5)
if (+)
if (+)
2.
( 4,10)
Fiw ()
if (+)
3.
(5,7)
Fiw ()
Fiw ()
4.
(2, 4)
if (+)
Fiw ()
5.
(7,0)
akw v
X m J
6.
(0,5)
akw v
Y m J
(0,0)
(ii) (2 , 7)
(vi) (2 , 0)
(iii) (2 , 7)
(vii) (0 , 7)
(iv) (2 , 7)
(viii) (0 , 7)
64
tiuglf
(i) A (2 , 3), B (5 , 7) Ma
fis izF nfhil
tiuj:
Kj (2, 3) vw
ia FJ mjF
A vd bgaLnwh.
mLJ (5, 7) vw
ia FJ mjF
B vd bgaLnwh.
wF f A I
B I nrnwh.
AB vgJ
nfhlhF.
njitahd
vgJ
njitahd
65
maha 3
3
3
3
4
vw mltiz ilwJ.
A (3, 3), B (3, 4) Ma fis
Fnwh. U fis
izJ UgfK nfhil
odh x = 3 vgj tiugl
ilwJ.
(ii) y = 5 vw rkgho
bghU
x mR bjhiy vJthf
UjhY y mR bjhiythdJ,
vbghGJ 5 Mfnt UF
vgjhF. Mfnt, ekF
x
y
2
5
6
5
vw mltiz ilwJ.
A ( 2, 5), B (3, 5) Ma
fis Fnwh. U
fis izJ UgfK
nfhil odh y = 5 vgj
tiugl ilwJ.
66
tiuglf
0
3
0
3
vw mltiz ilwJ.
A (0, 3) , B (0, 3) Ma fis
Fnwh. U fis
izJ
nfhil
odh
x = 0 vgj tiugl ilwJ.
3.4.3 js cUtf gugs
xU tiugljh tiuagl rJu, brtf, izfu, rtf,
Knfhz nghw js cUtfsh milgL gFf gugsfis
tiugljh cs myF rJufis v khf Ko.
vLJfhL 3.6
A (5 , 3), B (3 , 3), C (3 , 4),
D (5 , 4) Ma fis FJ
ABCD vw totjh milgL
gF gugsit fhf.
x, y mRfis bghUjkhd
ms lJl tiunwh.
A (5 , 3), B (3 , 3), C ( 3 , 4), D (5 , 4)
Ma fis Fnwh.
A kW B, B kW C,
C kW D, D kW A Ma
fis
iznwh.
ABCD vw X milgl tot
ekF ilwJ. bjthf
J xU brtf MF. ehF
gffSFS
milgLs
myF rJufis Todh 56 myF rJuf csd.
vdnt brtf ABCD gugs 56 rJu br.. MF.
67
maha 3
vLJfhL 3.7
A (2, 8 ), B ( 3, 3), C (2, 3)
Ma fis FJ
ABC
vw
totjh
milgL
gF
gugsit fhf.
x,
y
mRfis
bghUjkhd
ms
lJl tiunwh.
A (2 , 8 ), B ( 3 , 3) , C (2 , 3) Ma
fis Fnwh.
A kW B, B kW C, C
kW A Ma fis
iznwh. ABC vw
X milgl tot ekF
ilwJ. bjthf J xU Knfhz MF. milgLs tot
cs KG myF rJufis vQnth. 10 KG myF rJuf csd.
miu myF rJufis vghnwh. 5 miu myF rJuf
csd. vdnt, Knfhz gu 10 + 5 = 10 + 2.5 = 12.5 rJu br.. MF.
2
g 3.1
1. tU fis xU tiugljh FJ mt miklfis
fhf.
(i) A (2 , 3) (ii) B ( 3 , 2) (iii) C (5 ,5)
(iv) D (5 , 8)
(v) E (6 , 0) (vi) F (4 , 0) (vii) G (0 , 9)
(viii) H (0 , 3) (ix) J (7 , 8)
(x) O (0 , 0).
2. tiugljh Ffhknyna, nH cs
f xbthW vF mik vW
vGJf.
(i) (8 , 15)
(ii) (15 , 2) (iii) (20 , 10)
(iv) (6 , 9)
(v) (0 , 18) (vi) (17 , 0)
(vii) (9 , 0)
(viii) (100 , 200)
(ix) (200 , 500) (x) (50 , 7500).
3. gl cs A, B, C, D, E, F, G, H kW
O Ma miklfis
mRufis fhf.
68
tiuglf
4.
tU fis FJ mt tbrY nfhLfis tiuf.
(i) (2 , 7) , (2 , 3)
(ii) (5 , 4), (8 , 5)
(iii) (3 , 4), (7 , 2)
(iv) (5 , 3), (5 , 1)
(v) (2 , 0), (6 , 0)
(vi) (0 , 7), (4 , 4)
5.
fhQ rkghLf tiuglfis tiuf.
(i) y = 0
(ii) x = 5
(iii) x = 7
(iv) y = 4
(v) y = 3
6.
tU fis FJ mtwh milgL totf
gugsfis fhf.
(i) A (3 , 1), B (3 , 6), C (5 , 6), D (5 , 1)
(ii) A ( 2 , 4), B (5 , 4), C (5 , 4), D (2 , 4)
(iii) A (3 , 3), B (3 , 3), C (3 , 3), D (3 , 3)
(iv) O (0 , 0), A (0 , 7), B (7 , 7), C (7 , 0)
(v) A (0 , 2), B (4 , 6), C (4 , 6)
(vi) A (1 , 2), B (9, 2), C (7 , 4), D (3 , 4)
(vii) A (4, 1), B (4, 7), C (7, 10), D (7 , 4)
7.
Kija fzF v 6 (i), (ii), (iii) kW (iv) ilF brtff
kW rJuf Rwsfis fhf.
u (y ..)
12
15
69
vw mltiz
ilwJ
maha 3
f: (0 , 0), (1 , 3), (2 , 6),
(3 , 9), (4 , 12), (5 , 15).
nkfl fis Fnwh.
midJ fis
iznwh. ekF xU
nenfhL ilwJ. Jnt
j nenfhL tiugl MF.
x, y Matilna cs
bjhl
bjhiy = ntf fhy
vgJ ehkjnj.
nkfl mltizUJ
0 = 3 0
9 = 3 3
3 = 3 1
12 = 3 4
6 = 3 2
15 = 3 5
( y = 3x
( F, y = bjhiy, x = fhy k kW 3 vgJ ntfij
FwJ )
j fz xUgo rkghL y = 3 vgJ MF.
3.5.2 xU rJu Rws - gf tiugl
vLJfhL 3.9
xU rJu RwsF gf
Filna cs bjhlig fhL
nenfhL tiuglij tiuf.
1
4
2
8
3
12
4
16
70
tiuglf
A = a2 (r.br.. )
9 16 25
f: (1, 1), (2, 4), (3, 9), (4, 16), (5, 25)
nkfl fis Fnwh. midJ fis iznwh.
J xU nenfhL tiuglkh? iy. J xU tisnfhL MF.
3.5.4 X v btntW
klFfis tiugl Fj
vLJfhL 3.11
_ klFfis fhL
tiuglij tiuf.
bghGJ
eh
_
klFfis vGJnth.
3, 6, 9, 12, 15...
nghwit
3 klFfshF.
3 klFfis eh thW
vGjyh 3 n (F, n = 1, 2, 3, ... )
m = 3 n (m vgJ 3 klF MF)
71
maha 3
Mfnt, ekF
n
m = 3n
1
3
2
6
3
9
4 5
12 15
jto = Pnr
100
vgJ ehkjnj.
[F, P = mr, n = fhy MLf,
r = to j]
mr,
P = 10000
fhy,
n = ?
t o j, r = 8%
I = P # n # r
100
I = 10000 # n # 8
100
I = 800 n.
1
800
2
1600
3
2400
4
3200
5
4000
f: (1, 800), (2, 1600), (3, 2400), (4, 3200), (5, 4000)
midJ fis FJ mitfis izJ nenfhL
tiuglij tiunwh.
Mfnt, 5 MLfF wF mnrhF ilF j to ` 4,000
MF. (tiugl il l nfhLfsh milahs fhlgLsJ).
72
tiuglf
73
maha 3
g 3.2
1.
tU tufSFa nenfhL tiuglij tiuf.
(i)
x
y
5
1
5
2
5
3
5
4
5
5
(ii)
5
6
x
y
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5
2.
nenfhL tiugl tiuJ Lgl kfis flf.
x
y
1
6
2
12
30
2
4
3
9
4 5 6
16 25 36
4.
y = 7x vgj tiuglij tiuf.
5.
mg xU kGij 40 . / k vw uhd ntf Xo brwh.
bjhiy - fhy tiugl tiuf. nkY 200 . bry mgUF MF
fhyij flf.
6.
vrh xU t ` 20,000 I MLF 10% to j KjL
brJsh. j toF fhyF ilnas bjhlig fhL
xU nenfhL tiuglij tiuf. UJ 4 MLfFa j
toia fhf.
74
ilf
maha 1
g 1.1
1. i) C
ii) B
iii) D
iv) A
v) D
vi) D vii) C
2.
t. v
cWf
khf bfGf
i)
3 abc
5 ca
3
5
ii)
1, x, y2
kh cW, 1, 1
iii)
3x2 y2
3xyz
z3
7
3
3
1
kh cW
2 pq
- 5 qr
7
-5
7
rp
x
2
-y
2
1
2
-1
2
0.3 xy
0.3
iv)
v)
4. i) 5x2 x 2
ii) 2x2 + x 2
iv) 0
v) 2 (a2 + b2 + c2 + ab + bc + ca)
5. i) a
ii) 4x 18y
6. i) 7, 5
iii) 3t2 2t 3
v) 8, 2
g 1.2
1. i) 21 x
75
ilf
2.
Kjyh XUWnfhit "
ulh XUWnfhit .
2x
3y
4x2
5xy
7x2y
6x2y2
2x
4x2
6xy
8x3
10x2y
14x3y
12x3y2
3y
6 xy
9 y2
12 x2y
15 xy2
21 x2y2
18 x2 y3
4x2
8x3
12 x2y
16 x4
20 x3y
28x4y
24 x4y2
5 xy
10 x2 y
15 xy2
20 x3y
25 x2y2
35 x3y2
30x3y3
7 x2y
14 x3y
21 x2y2
28 x4 y
35 x3 y2
49 x4 y2
42 x4y3
6x2y2
12x3y2
18 x2y3
24 x4 y2
30 x3y3
42 x4 y3
36 x4 y4
3. i) 30a7
ii) 2x2 3x + 20
iv) 12x2x6
v) - 5 a3 b3
4
5. i) 2a3 3a2b 2ab2 + 3b3
iii) x2 + 2xy + y2 z2
g 1.3
1. i) C
ii) D
iii) B
iv) D
v) A
vi) B
2. i) x2 + 6x + 9
iv) a2 2 + 12
a
2
2
vii) 4l 9m
v) 9x2 4
3. i) x2 + 11x + 28
iv) 64x2 56x + 10
viii) 9 x2
16
ii) 25x2 + 35x + 12
x) 9991
x y
vii) a2 + c + m a + 1 viii) 4 + 2x 2y xy
xy
xy
ii) a2 10a + 25
4. i) p2 2 pq + q2
iv) 25x2 40x + 16
ix) 12 - 12
x
y
iii) 49x2 9y2
+
x) 0.08
9
3
4
5. i) 10609 ii) 2304 iii) 2916 iv) 8464 v) 996004 vi) 2491
vii) 9984
viii) 896
ix) 6399
76
x) 7.84 xi) 84
xii) 95.06
ilf
7.
ab = 9 , a2 + b2 = 41
4
2
9. 625
g 1.4
1. i) C
ii) D
iii) A
2. i) 3 (x 15)
iv) 4y (5y2 3)
vii) 9m (2m2 5n2)
iv) C
v) B
ii) 7 (x 2y)
iii) 5 a (a + 7)
v) 5ab (3a + 7)
vi) pq (1 r)
3. i) a (2b + 3) + 2b (or) 2b (a + 1) + 3a
ii) (3x 2) (2y 3)
iii) (x + y) (3y + 2)
viii) (x y) (m n)
ix) (2m2 + 3) (m 1)
v) (ax + y) (ax + b)
x) (a + 11b) (a + 1)
4. i) (a + 7)2
ii) (x 6)2
2
vi) ` x + 1 j
3
viii) 3x (x + 5) (x 5)
x) (1 3x)2
5. i) (x + 3) (x + 4)
ii) (p 2) (p 4)
iii) (m 7) (m + 3)
iv) (x 9) (x 5)
v) (x 18) (x 6)
vi) (a + 12) (a + 1)
vii) (x 2) (x 3)
ix) (m 24) (m + 3)
x) (x 22) (x 6)
g 1.5
3
1. i) x
2
v) 5 xy
3
2 a2b2c2
ii) 6y iii)
3
vi) 9l2 m3 n5
77
iv) 7m 6
ilf
2. i) 5y2 4y + 3
iv) x + y 7
3. i) (x + 5)
iii) 5 x2 2x + 3
2
2
ii) y = 7
vi) x = 6 vii) x = 2
2. i) 18
iii) y = 4
iv) x = 12 v) y = 77
x) m = 6
7
iii) l = 19br. ., b = 11br. .
viii) x = 12 ix) x = 6
iv) 12, 48
v) 12, 9
vi) 45, 27
ix) e jnghija taJ 15 MLf,
vii) 4000
viii)
3
5
x) kid gF = ` 1,50,000
kf gF = ` 1,00,000
maha 3
g 3.1
2. ii)
ulh fhgF
iii) _wh fhgF
vi) x-m J
v)
y-m J
vii) x-m J
ix) Kj fhgF
viii)
_wh fhgF
x)
ulh fhgF
3.
A
B
C
D
E
F
G
H
O
fhgF/ mR
y - m J
ulh fhgF
x-m J
_wh fhgF
y-m J
ehfh fhgF
x-m J
Kj fhgF
M
6.
7.
v) 16 br.2
i) 26 br..
g 3.2
5. 5 k
mRuf
(0,4)
(-3,2)
(-5,0)
(-4,-6)
(0.-3)
(7,-1)
(4,0)
(6,3)
(0,0)
iv) 49 br.2
iv) 28 br..
6.
` 8,000
78