Professional Documents
Culture Documents
ma ghl Ua
gig btL jUz
vKidUJ wghd Cfid, Mjuit e tU fngh,
fngh r_fnjhUF vf berhj efis g brnwh.
cy _iyKLFf vyh JJ fLofS, MfS
nkbfhL tUtjh, maiy bghUjtiu, mj mogil
bfhiffS, nfhghLfS vj X Wahd tiuaiwF cglhJ,
fhynjhW khbfhnl Uj
fTL. ma cikfis,
fUJfis mt rhuij J rfhk ca glfSl ml
KaWnsh.
)) ehnd brnw
- Ma FG
sciencetextbook@gmail.com
81
ma
cl aff
1. cl aff
1.1 kj clY mj
affS
fl glfis cWnehFf.
gl cstf vj tifahd
braf
<LgLsd.
mbrafis
mtf
vthW
fJwhf?
kj cl midJ bra
ghLfS vYf kW jirf
af cjah
eilbgW
wd.
jirfS, vYfS
bragLwd?
vgo
bgUghyhd jirf, cl
gntW cWf afnfh,
cl
iyahf
gjnfh
cjwd. jirfsh vYfis
js ayhJ Gf kLnk aY.
gy
jirf
izfshf
gahWwd.
vYfSl
jirf, jir ehfsh izf
gLsd. jir eh vgJ joj
iH myJ jfL nghw iz
R khWgl mikghF. xU
jir WfgLtj _y mj
s RUfgL mjDl izj
vY
GfgLwJ.
Wa
jirahdJ jsjgL, mj
iz jir WfgLtj _y
mj vY L giHa iyF
UwJ.
83
ma
vYfsh Md f Kakhd
flikgh
kj
cl
cUthfgLsJ.
jirfsh
izfgLs
flik
vY kly vdgLwJ.
cl aff
braghL 1.1
ehnd brnw
ma
) g uL Kidfis ku ms nfh
uL gffY fond. g Ujiy
jirahf bragLwJ.
<) mj uL kumsnfhfis bkJthf wJ
_ond.
c) eh g ms kW mj tot Vgl
ntWghLfis cWneh FJ bfhnl.
KHif
_o
afij
gl
fhoathW
eKila
ifid
o
klFnghJ
KHif cs _L vgo
Ujiyjir RUFj
_L
ifid
klFnghJ
Kjiy jir jsj
Ujiyjir jsj
Kjiyjir
RUFj
ifid
LnghJ
84
cl aff
2.
3.
4.
vLJfhL
bjhil vYf,
fh vYf
fhu vYf,
ifbaY,
KifbaY
ifu vYf.
Filahd
vY
jilahd
vY
kfL,
fQfh vY
kilnahL
vYf
njhgil
cs fhiu vY,
njhgil cs
khbgY
xGfw
tot
bfhl
vYf
KJbfY bjhl
filahf cs
th vY,
kilnahL,
Kf vYf
vY
R
t, kr
vY k{i#
xU _L vgJ vYfSF
ilY,
FUbjYfSF
ilY, gf, vYfSF
ilY izig VgLJ
gFahF.
RT
bgahoa
br
FUbjY mik
85
ma
v
tot
1. skhd
vY
cl aff
braghL 1.2
_Lf J miraToait.
vdnt tiw J mir
_Lf vd, y _Lf ewhf
miraToa
tif
csd.
vdnt tiw mir _Lf
vW miHfgLwd.
ehnd brnw
eh
vDila
iffis
RHnd.
eh vDila iffis kl
ca jsnd.
eh vDila kfil
ltykhf Und.
eh vDila jiyid
ltykhf Und.
eh
vDila
thid
mfykhf wJ _ond.
iz
iH
gJ
nkfl braghLf Ka
gF tF jirf kW
_Lf bgafis vGnd.
ndha
ut
ndha
gly
ma
_Lf tiff
_Lf mt mir mo
gil
tifgLjgLsd.
_Lf y mirah.
tiw
mirah _Lf vnwh.
y
t.
v
_Lf
iz
tif
LbgY
L cs mir _L
mik
vLJfhL
kilnahL
vY,
KHfhvYf,
fQfh vYfSF
ilnaahd iz.
1.
ehiz
_Lf
iz R ehfsh
vYf
izfgLsd.
tF
il
ut
ilbt iy. mirf
iy.
xbthW ija
izgh izfgLsJ.
2.
FUbjY
_Lf
vYf, FUbjYf _y
izJsd. ndha fhJ kl, _ E,
khbgY
ut ilbt iy.
3.
j
_Lf
Fl
miraToait.
ut _Lf irf
itfSilna
ilbt
(myJ)
csJ. _Lf FUbjYghY
ndha rthY Mdit.
ndha
j ilbt ndha
_Lf
ut csJ.
86
L, njhgil vY
nrUl, KHif, Kj
fGJ
KbsY,
ulhtJ
fGJ
KbsY,
fQfh
vYf fhzgL.
cl aff
y ut
_Lf)
_Lf
gJ z _L
Kis _L
_L
njh gil
vY
ma
yh vYf
KJF jL
LbgY
Fj gF,
Fj
izUF.
bjhil vY
gFl
tGF _L
v.fh. fQfh vY, csif
vY, njhgil vY, khbgY.
iz vYf nkgF
tHtHghf,
jilahf
kj vY TL
braghL1.3
ehfns brnth
ehf M Tl cs kj
vYTo khia MuhJ,
mj mikig mnjh.
87
cl aff
1.3 vYTL
eKila mirfshd elgJ, XLtJ nghw gy jkhd mirfSF
vYTlhdJ xU fU nghW bragLwJ vgjid g Jtiu
eh mnjh. eKila vYTo mik kW mt
fis fhngh.
kj vY TL
mR rlf
ma
kilnahL
izW rlf
khTL
KJbfY khbgYfS
kj
vYTo
cs
midJ
vYfis
ekh
vz Kokh?
M. ekh Ko. kj vY
To
206
vYf
csd.
itf mR rlf, izW
rlf
vd
U
fshf
fgLsd. j fis
mj cfis vikahf
ma nkny cs gof ekF cj.
njh tisa,
nk gf cW
vYf
L tisa,
gf cW
vYf
fGJ gil
vYf
kh K
vYf
L K
vYf
c kil
vY
fF
KJbfY
tLf
_bfY
UbfY
nkjhil vY
th vY
jhil
vY
KJbfY bjhl
kj kilnahL
88
cl aff
mR rlf
KJbfYghdJ tisj j
wghd mikid bgWsJ.
J 5 gFfshf fgLsJ.
mitf tUkhW:
1. fGJgF - gF
7
KbsYf csd.
2. khgF - gF 12
KbsYf csd.
3. tWgF - gF 5
KbsYf csd.
4. UbfY (L gF) gF 5 KbsYf
csd.
5. th KbsY (vr cW) 4 KbsYf csd.
khTL khbgYfS
J Eiupu, ja nghw
aikahj
cWfis
_o
ghJfhwJ. 12 iz (24) yh
vYf csd.
yh vYfS, khbgYfS ,
KJbfY izJ kh Tlhf
csd.
Kj 7 iz yh
vYf neilahf khbgYl
izUwd. it cik
yh vYf vdgL.
jid mLJs 3 iz yh
vYf khbgYl neilahf
izfgliy. it bghyh
vYf vdgL.
khbgY
cik yh vYf
bgh yh vYf
jF yh vYf
yh vYf, khbgYf
89
ma
W cs uL 11, 12 MtJ
iz yh vYf jhf,
khbgYl
izahjjhf
UF, j izahj yh
vYf, jF yh vYf
vdgL.
cl aff
izW rlf
rlf ntiyf
izW
rlfkhdJ,
jhFj: J cliy jh,
njh gil vY, L vY totid bfhLwJ.
tisafis cslaJ.
ghJfhj:
ja,
_is,
(if, fh vYf)
Eiupu nghw aikahj cl
fhiu vY
cWfis ghJfhwJ.
af: af vYf
benfh
nghW
bragL,
mirfSF cjwJ.
njhgil vY
nkif vY
Mu vY
Kif vY
kfL vYf
csif vYf
uj brf cg: vY
k{i# uj tgQf, uj
btisaQf, uj jLf
cg brwJ.
u vYf
ma
e cl cs f skhd vY,
f a vY
kj cl fhzglToa
f skhd vY, bjhil vY
MF. ruhr kjcl, j
s Rkh 45 br MF.
KHfh vY
fh vY
fQfh vY
csfh vYf
u vYf
e cl fhzglToa f
a vY c fh cs
mfto vYghF.
rlf
vYf
vYf
vif
mRrlf
80
izW
vYf
126
bkhj
206
90
cl aff
ehnd brnw
vYtsj
eh ah
vY cWFiy
Nax
MfAh
gSF clg
gir iu tiff
fha
<ukhd l
itl - D
gh
f
nyna
thG
cdfshF. mt Ta
cl mik aFtjF Vw
tif mikJsJ.
JLf
f lbga cWghF.
it wghf JtjF Vw
jftikid bgWsd. bgU
ghyhd
f
thgFia
miynghW gftho mgo
go
mirJ
Jwd.
(v.fh. o ). isa kW
ma
ifoj
cl aff
l
(th
gfthL
af
yhF
(jiy Kj
th tiuyhd
S tot af
Kndha
af
ndha
af
ndha af
r af
ma
jirfshY,
lhf
jir ahY
eilbgWwJ.
lhf
lh
FD csd. lh F
cs jirf RU jstjh,
lhf
btna
LjY,
cGjY
eilbgWwd.
itf
kG
efjnghJ
k nkguid gbfhs
cjwd.
jirf
VgL
braghL 1.5
kG efJ brY gu
fodkhd
gughfnth,
fzho
nghW tGtGghd gughfnth,
vthW UD xL ut
cjah
kG
vjhf
lbga brwJ. JnghW
guig g bfhs lhf
gaglhJ. kG xU lF
25br. efwJ.
RUFj
cuh gF
af
ir
ehnd brnt
eh
uL
kGfis
vLnj. eh xiw fzho
eGtY,
kbwhiw
brhubrhu ghd guY itnj.
mitf vJ ntfkhf efjJ
vW cW neh, mj fhuzij
vGnd.
kG af
fugh
fugh
ahdJ
iuthf
Xl, ewhf gwf Toa
ahF.
jF fugh tW
w cs 6 fhf bgJ
92
cl aff
cjwd. X neuf K
fhf bjhilgFia kl,
fhfis o itUF
eLfhfis jkF trahd
gF itF.
efUnghJ
Kfhfis efu ntoa ir
neh Ut _y efjiy
nkbfhwJ. khgF U
iz wiff csd. K
iz
wifahdJ
joJ
fhzgL. J cliy _o
ghJfhwJ. iz wiff
bkikahd rth Mdit. J
fugh gwgjF gagLwJ.
czbfh
gwit
gh af
wiff
fugh
gh
miy miyahd lbgaahd
S-tot efthdJ bgUghyhd
ghf Y yY efu
gagLJwd. gh fGJ
gF cs jir UJ
bjhlF RUf mirf xbthU
gFY efJ, xU bjhlahd
miy tiria cUthFtj _y
vjhf Kndh JwJ.
nkY xbthU RU jSjY
jilF vuhf bragLwJ.
Mdh y J ghiwf,
isf, gsf, ff nghw
jilf mjDila brfsh
93
KJbfY mw cdf
afK MjhuK.
KGtJ utdh ug
gLs cUis G jirf,
thl efjYF gagLwJ.
ytif bkYlf ut
mGj gf _y RU,
jsj Kiw jir ghjf
efj _y efwd.
bkYlf cl nk
w
fhzgL
nkoyh
RufgL TLf gyjf
mikJ,
mitfSF
ghJfhid jUwJ.
ma
f h
Wfkhf
gWtj
_y
jilfis g c ntfkhf efJ
brwd. vdnt, t cl
cs brf j jilfis
g nkY mG Kndh
efwd.
cl aff
Uf mt clw vYfS,
mtYs fhW ua fhW
igfSnk fhuzkhF. j vil
Fiw, fh gwf cjahf
csJ. nkY rthj, eTu
nghw
totKs
jirahdJ
vYjo _y gwit kh
izJsJ. j vYjL
vdgL.
f
r
thj
njhgil jirfSl izj
wiff nkY G mirgjh
gwj eilbgWwJ.
nehF mir
fhQ
Kiwf
bgU
ghyhd gwitf gwwd.
ma
nehF mir
gwit wiff, neh
moFnghJ mj wFf x
nk xW gotjh fhW cns
fKotiy. mjdh gwitf
v fhdh cj gL
gwwd.
nknehF mir
nknehF mir
gwit
wiff
nk
neh brYnghJ mj wFf
KW wd. jdh fhW
wFf tna brwd. mjdh
wFj
iz
uf
gwitf wF nghJ mj
wiffis RU jiygf
GJbfhwd.
mjDila
th jLghdhf bragLwJ.
mjdh v jiu wFwJ.
94
cl aff
braghL 1.6
ehnd brnw
kL
1. fhgdtW xU ntWgL brhiy flJ, mjfhd
fhuzij vGJf.
m) fhiubaY M) kilnahL ) bjhil vY <) gJz _L
95
ma
cl aff
1. njhgil iz gJz _L
2. _L
3. tGF _L
khbgY
m) gJ
M) bgahoa
) kr ki#
<) vY R
ma
9. fhuz TWf
m) yFf mirf mt vY klyij mogilahf
bfhlit.
M) lehf c thtjF clg aikahjJ.
nkY ma
f
izajsf
96
fhW, , y khRgLj
2. fhW,
, y khRgLj
ma
, y, fhW Mad f
Kakhd aif tsfshF.
cz, cil, Ul nghFtuJ
kW bjhrhiyf nghw kj
njitfSfhf
RW
NH
Ugjfhj khwfis VgL
tUtjF kjFynk bghWghF.
Rfhjhukhd RW NH ghf
kjf
fLghlw
braghLfns
fhuzkhwd.
kfbjhif bgUf fhuzkhf
ntshik, nghFtuJ, bjh
rhiyf VgLtU bgUf
bjhlghfnt bgUghyhd RWNH
nfLf VgLwd.
kj braghL _yf
bjhrhiyfUJ btnaW
ifdhY, thfdf, khdf,
cg
iyaf
vbghUfis vgjh clhF
ifdhY fhW khRgLwJ.
Kakhf, thfdfis af
vbghUf
vfgLjY,
bjhrhiyifnghfS
cg iyafS btgLJ
ifdh fhW khRgLwJ.
98
gRik y is
UJ
tklyF
brY mft f xU
gF tklyYs gRik y
th _ybghUfsh bgUgF
crgL
L
midJ
irfY cHgLwJ. jdh
nkgu, tkly
mLF btgkilwd. J gRik
y is vdgL.
fhW, , y khRgLj
fhW khRf
fhQ mltiz fh fyJs khRf ytiw , mtwh
kjDF VgL isfis fhzyh.
t.
v
khRf
wl
isf
1. fhg nkhdhirL
vbghU
vfgLj
J kj nkhFnshndhL
izJ fhgh nkhFnshdhf kh, kuzij
VgLjyh.
2. fay th
yf, wF
vfgLj
cyf btgkilj.
3.
ieu#
Mi[Lf
4. fjf il Mi[L
thfdf
my kiH VgLj.
btL if
fjf vj
ma
99
fhW, , y khRgLj
my kiH
ma
yf,
bgnuh
Kjyhd
vbghUfis
vFnghJ
mtYs
ieu#,
fjf,
fhg, nghwit M#Dl
(ctl) nrJ vJ jkJ
MirLfis jUwJ. Jnt
tklyYs
uhl
iznghJ, Kiwna ie
my, fjf my,
fhgh
myf cUth, nkgu
my kiHahf bghwJ.
my kiHdh VgL isf
kj ff kW njh
vr VgLj.
ijKisj
kW
g
tsia jil brj.
k tsij ghJ jhtu
f kW th cdfis
mj.
fllfis
mizfL
fis mj.
tkly
gRik
y
thf ml (fay th,
nj) mfFnghJ, FWa
miys fRfis L
ia
neh
ugwJ.
ijbjhlJ
ruhr
btgiy (Global Mean Temperature)
mfwJ.
jidna
btgkhj vnwh.
Xnrh Jis
fl
Xnrh Xil
Xnrh xU wkw th. J
tkly
nkyLFf
(nunlha)
fhzgLwJ.
t
kly
fyF
y
khRfsh Xnrh mL ml
FiwwJ.
jidna
Xnrh
100
braghL 2.1
ehnd brnw
eh U rfu thfd/ngUJ/
Mnlh nghwt gaz brj
wF, bka jhsh(Tissue Paper)
vDila Kfij fGJgF
kW _ gF Matiw
JilJ eh fltiw g
brnj.
fhW, , y khRgLj
Fj, J Jitjyh
Fs cs khrilwJ.
vdnt brafis jj
ntL.
ehfns
braghL 2.2
brnwh
fyJ
mtiw
khrila
brwJ.
bjhrhiyfUJ
btL
btg,
aif
RHia ghwJ. jid
btgkhRgLj vnwh. Fiwj
Mat khfis X x
CLU ghu Cndh. wF
kh bgaiu vG xondh.
wF ehf mj kh thrid,
myjik, mj w Matiw
xL,
ehf
fljij
mltizgLndh.
M) nrhjidF gagLa ,
eh gagLJtjF ghJfhghd
jhdh vd thnjh
) uridfhd
bjhFJ tHndh.
fis
khR milj
101
ma
bjhrhiyfns,
bgUksF
ffis ehnjhW iyf
gy tf khrilwJ.
nrwd. gizf cUthF
ff,
cuf,
njs iyf ehSF fheil
eh khrilJ, Jehw Rt bfhf trha ghrd
njhL bfhRf m f iyfis khrila brwd.
mfkhd
vif
Lf, mYtyff, bjh
bgUfkilwJ. J knyah rhiyfUJ
btnaW
neh gut fhuzkhwJ.
fuhdJ,
iyf
fhW, , y khRgLj
ma
f Rf iya
f Rf Kiwf aa, nta, ca Kiwfis
cslaJ.
1. Kj jLryil nghw mik Cnl f brYjgLwJ.
2. ms bgjhf cs ffshd Ff, of, bef
nghwit tofo fgLwd.
3. d bjhoF brYjgL toflgl cs kz
fgLwJ.
4. d bga bjho id frL gotjfhf lgLwJ.
5. lff mogF gowJ.
6. d ntW xU bjho iuL vbz, nghw jF
ff toflgLwJ.
7. mLJ bjho fhid brY mfhYs catia
RthF ghOahfis bgU, mt_y njityhj
ffis ghOahf cbfhsgL mf Rj
bragLwJ.
8. thW Rffgl mffbghUfS, njitaw,
khR bghUfS Fiwj msnt UF. d MWf
lgLwJ.
102
fhW, , y khRgLj
ghRj nghwtF L
gagLjyh.
id
fdkhf
ga
gLJnth vd midtU cW
Vf ntL.
Figf, ffis Lf
mUnyh, bjUf Xufnyh
nruhk ghJ bfhsntL.
Fghf kiHfhyf Fj
ftd njit.
103
ma
iyfSF
rW
j
2.4 y khRgLj
Jfis Jitf ntL.
aifahd ygughdJ,
2.3. id Rfj
bjhrhiy,
tf,
L
iyfis tjil Kdnu gaghL, trha braghLfsh
fYs
khR
bghUfis khRgLwJ. Jnt y khR vd
FtJ id Rfj MF.
miHfgLwJ.
sho,
tifahd Rf Kiw f
yF ff, rhaff,
Rf vW miHfgL.
trha ff yij khrila
f vwh vd?
brwd.
Lf, bjhrhiyf, kUJt 2.5. yij khRgLJ bghUf
kidf, mYtyff kW gy
Fahf
gagLj
gL
tifUJ btnawgL cuf, bfhf, f ,
f vdgL. kiH bjUf bjhrhiy ffsh ykhdJ
btskhf Xo, f fygJ khrilwJ. Kakhf Fig
mlF.
Tsf
yid
khrila
brwJ.
F isF y khR
bghUf
ytiw
v
btnaw ayhJ. cyryit
gagLjgL y ntbghUf
jF vLJfhlhF. ghJfhghd,
Rfhjhukhd RW NHYF F
VgLJ
fbghUfis
Kiwahf
mwgLJtJ
aikahjJ.
cufis mfgoahf ga
gLJtJ k
isr
wid FiwF. jhafis
ghF
fis
bfhy
gagLjgL bfhf
k
eik
br
y
cfis mF.
y khR milj
fhW, , y khRgLj
k m _ynk yJF
bgU
gh
VgLwJ.
kQF okhdkhf UF
ku,
brofis,
mfWtjh
k m VgLwJ jdh
fhW kiz vjhf moJ
brwJ. kiH mkid
Rjkhf moJbrW LwJ.
ftdFiwthd
trha
Kiw,
y
rhiyf
mikj
kW Lkidf cUthFj
Mait
y
khRgLjYF
fhuzfshF.
ma
braghL 2.3
ehfns brnwh
4.
104
fhW, , y khRgLj
vbz
fyJsjh
gwitf vthW ghfgLwd?
jid fla Kanthkh?
gwit x wif vLJ
bfhSf mJ vjik vgij
cW nehFf.
105
ma
iyfis cW nehFf.
cf oF myJ gF
mU iyf csdth? mJ
W Fsnkh, nuhilnah, Vnah,
Mnwh, flnyh vJthD cf
bgnwh myJ Ma cjl
eF cWnehFf.
myJ
JJitfnth
brwduh?
fheilfis
fGwduh? thfdf myJ
cH vuij fGwduh?
miyia NJ yfnsh
bjhrhiyfnsh
csdth?
nghwtiw cWneh mJ
bfhnth.
ma
fhW, , y khRgLj
cf ifdhnyh cUbgUF
cs vbz t
fzhoahnyh nrhJ ghJ
wiff rgl bkGid
mjij g bra. vd
ijJLwJ.
jdh
ghfnsh mjid vGJf.
gwitf _nah, fL
nghJ wif m, XU
Fdhnyh cHF.
lf fJ vLJghUf 4. bjhrhiyf
cg
vd
czf?
nghJ
iyafUJ
btnaw
cUbgUf by _y ghJ,
gL fjfil-MirL nghw
F vLJ bfhSf.
thf
iyff
kW
ghf nghw cdfis
mLJ
rikf
gagL
bfhwd.
vbzia m fyJ m
wif mJ vLf. vd braghL 2.4
cWneh mnth
czf? nrhJ ntWghil
btgkakhjiy
ftf. vbz girs ehf cyf
jLF
tz
cyfs
wif vj ghfgLwJ?
VnjD xgj bragLsjh?
vd izajs vf Ma
uf khRgLJj
cjl Muhnjh.
fgf
1. vbz
bfhfyfis fGtj_y jkjdhf, ehf vgo fhW
MLnjhW
10
yr
l khRgLjiy vthW Fiwfyh?
vbz
f
flf
1. ehf vf ef efkw
fywJ.
cWduhf Ujh.
2. cuf gf tsia
2. ehf vf gF kfSF
iugLJ. Mdh MWfS,
Rjkhd , fhW ilf
nuhilfS erhwd.
vthW
cjnth
vd
goaLj.
fl
gwitf
wiff
3.
bkGdh
rgoUF.
3. ehf cyf btgkakhj g
it fl _FnghJ
RUfkhf vf tFgiw
ciu fJj.
f Filf Xuf
ijy kufis (eucalyptus) eL
tsFgo Mnyhrid Tw
gLsJ. Vbd kuf
fiu
iuthf
c
bfhL, a uhia t
kly btLwJ.
fhW khRgLj
106
fhW, , y khRgLj
zz
zz
zz
( khR jL kW fLghL)
rl 1974
fhW (khR jL kW
fLghL) rl 1981
RWw NH (ghJfh)
rl 1986
kufis fhngh
thit fhngh
107
ma
5.
gwitf
aifF
khwhf
bka XLila Kilfis l
bfhf fhuzkhwd.
6. iwa iy gjhuF
nkgl khRgLf fhW, ,
k Ugjhf jhtu kW
yF Rf CLUtjhf
flagLsJ.
7. khRgLj vgJ cq urid
kLkW J xU cyfsha
urid.
8. Frhjd bgoUJ bt
naW FnshnuhSnuh fhg
(CFC) Xnrh mLif ghJ
njh
Wneh
Vgl
fhuzkhwJ.
9.
gts
ghiwf
gh
Fshwd.
fhW, , y khRgLj
kL
1. eKila vfhy rjdUF ey RW NHiy mikJ
juntLkhdh vjifa vbghUis rikaYF gagLJf?
2. fl bghUfis L
gagLJf.
gagLjgl fhj ciw
gagLjgl thJ mil
fh jfuFtis (o)
vthW
gaDs
bghUfshf
ma
108
fhW, , y khRgLj
8. MuhJ mf.
m. cf L lffis vtif ijw brwhf
vgJ cfSF bjkh?
M. mlff vthW nrffgL fgLwJ? wF
mff vnf bfhL brygLwJ?
. vndhuh vw mik bgaiu nfgoUfsh?
mj braghLfis nflf.
9. mwhl th fhW khRgL lfis flJ uf,
2. bjhrhiy ika
1. L (bfhRuo)
4. RWyh jyf
3. JiwKfF mU
5. fbghUf nrfF lf 6.
7.
8.
9. 10.
10. cf o cs
mltizgLJf.
fhQ
ytiw
ciwf
2) rika ff
3) gh
5) sho bghikf 6) jif(bjkhnfh)
Jf
8) njh brU
9) giHa
11) rhu xa
ca ijF
cshF ff
ca ijF
cshfhj ff
nkY ma
f
izajsf
109
ma
1) sho igf
4) fzho JLf
7) fhj
10) ku
fbghU
mQ mik
3. mQ
jJtij xUwJ.
mjF
.K.
400M
MLth nuf jJtPh
blkhoa
gUbghUf
mQfshyhdit vd Tdh.
mQf sf Koahjit vw
mDkhd ma bghUSF
mQ vw
brh tHfglJ.
nuf
bkh
mQ
vw
brhYF cilf Koahjit
vgJ bghUshF.
xU thij f a nkY
f Koahj gF vGJ vgJ eh
mjnj. njngh, xU bka
ehlhit vLJbfhL W W
gFfshf F
nghJ xU
iy nkY f Koahj a
Jff clhwd. khahd
f Koahj jk f a
Jfns mQthF.
gHfhy
thj
a
mPfS
jJtPhfS
gUbghUf
vgit,
a
f Koahj Ea Jffsh
(mQ) Mdit vd edhf.
mtfSila thjgo, uL
3.2. nt nrif f
myJ _W mQf iznj
nkFlgl
jJtPh
bghUf cUthwd. j
fUJ mQmik _yTW f bfhiff Vf Toajy.
111
ma
eh gl gntW bghUfis
fhnwh.
cUs,
cuw
bghUf midJ gUbghU
fsh
Mdit.
gUbghU
fLkhd
myFfshf
mQf
fwd. mQf cUt
f ait. mtiw 10-10m (1A)
vw ms FLnth. gHfhy
mPfS
jJtPhfS
mQ
mikig
vthW
sdhf
vgjid
ma
Kidnth.
mik
ma
mQ mik
Koj
T
FLit
iwia fhf.
uL
fiurfSilna
fG
idia
ftJ
g brf. T FLitYs
uL
fiuriy
fya
bghGJ fjJ vd? nt
idF KD, nt idF
D T FLit iw
khwhk Ujjh? j nrhjid
_y f mtJ vd?
X aa khw fGnghJ
bghUik khw fGkh?
bra 3.1 cWneh mnth
xU
_ol cs T
FLit
js gfo
JLfis
vLJ
bfhf.
mjDila
iwia fhf.
Jneu
fJ,
gfo
JLf
cU
uhf
khW
aa khwij fhzyh.
L
FLit
iwia
fhf. UJ f vd
mf?
iw vj jkhd khwK
ntid ftjF
iy vgij ma KowJ.
ntidF
D
UJ aa khw eil
bgWnghJ, gUbghU bkhj FLit iw xnu
Ugij fhzyh.
iw khwhJ.
112
KD,
T
msthf
mQ mik
iAu#
kW
M#
iwj vbghGJ 1 : 8 vw
j
UF.
njngh,
gntW nrkf jahfgl
Kiw khWglyh. Mdh mtYs
jkf ia khwhJ mit
Fl j jh UF.
TFLit
xU a nt nrk, vKiw
jahfglhY
m
cs
jkf xU Fl khwh iw
j jh ToUF
nga
FnshiuL
fiur
nrhoa
rng
fiur
ntid ftjF K cs
#h lhl vw My g
bkhj iw, ntid eilbgw Ma eh Jtiu flj
wF cs bkhj iw rkkhf nt nrif f kW nuf
mik vW Twyh.
jJtPhf fUJfis kd
itJ bfhL,
mjKs
3.2.2. khwhj
mQ bfhifid ga va
(bus 1779)
midJ nrkfS uL fUJfis RUfkhf btlh
myJ mjF nkgl jkfsh (1803-1807).
cUthdit.
mthW
cUthd 1. xbthU gUbghUS f
nrk vthW bgwglJ, ahuh
a f Koahj Jffshd
jahfglJ? vgij bghUJ
mQfsh clhf glJ.
mikahk, m cs jkf
vbghGJ khwh j UF 2.mQfis Mfnth mfnth
KoahJ.
vgij bus czjh.
rhwhf, iu gntW _yfshd
kiH,
zW,
fl,
MW
MatUJ bgwhY mYs
113
3. xU jk mQf ah
vyh tifY xnu khahfnt
UF.
ma
bragho_y bghUik
mah ia tUkhW Twyh.
aa
myJ
nta
khw _y iwia Mfnth
myJ mfnth KoahJ. Jnt
bghUik mik .
mQ mik
4. btntW
jkf
mQf
vyh
tifY
btntwhfnt UF.
4. mQF
_yTWF
ilnaahd
ntWghil
Jakhf sf Koaiy.
3.3.1. lhl mQ
bfhif iwf
ma
1. nt
nrif
fSF
(bghUik mah kW
khwhj
)
Vfjf
sf mjJ.
2. mfhyfl magoUj
thf
kW
kf
gfis saJ.
3.3.2. lhl mQ bfhif
Fiwf
1. b t n t W
jkf
mQf mt ms, iw
kW izw Mat
V khWgLwd? vgij
KGikahf sf Koaiy.
114
gUbghU jik g
mtj _y, mQf iaig
J bfhsyh. gUbghUf
jikia
Jbfhs
tU braiy brnth.
mQ mik
bra 3.3
ehnd brnw
njitahdit:
a
fhj
JLf,
sho
,
fzhoF, xU a gL
J, fhW ua xU g.
1. e h nkir nk a fhj
JLfis vLJ itJ
bfhnl. eh vDila
cyj Koid sho
gh
gyKiw
nd.
cldoahf eh mj ig
nkirnk cs a fhj
JLf mU bfhL
brw bghGJ mj a
fhj
JLfis
nkFLs uL bra
ghLf _y uL bghU fis
njF bghGJ mj bghUf
}l bgWwd vgij
ekh
maKowJ.
vUJ
mj }l tjJ? xbthU
mQY }l bgw Jf
csJ vgJ bjjh kLnk, j
nffhd il mf Ko.
KjKj
ikf~ghunl
jh nkbfhl
Mf
_y
gUbghUf jik
bfhlit vgij cW brjh.
mt nrhjidf _y rhu
3.5. mogilJff
fLo
Fiwj
mGj
cs
thf tahf cadGj
brYnghJ eilbgW ffns
mogil Jff fLoF
mojskhf mikjd.
1878 r a F% vgt
wf
FHhia
bfhL
nrhjid nkbfhSnghJ, uL
cnyhf thfSF ilgl
gF fQF ygL tif
xfiw ghtij mtuh fhz
KojJ. it F%ff myJ
vthff
(nfnjhL
ff) vd miHfglJ. j
nrhjidF
gagLjgL
wf FHh F% FHh myJ
vthFHh (CRTf FHh)
fhW xU fljh bghUshf
bragLtJ
aif
ekF
mj xU bfhilahF. J
ghif, fhW xU wj
flahf
bragoUjh
vghuhj gdh cUthF
W bgh Tl e midtiu
rhu ghrYF cgLL.
115
ma
2. e h xU fzho Fia
xU
gLJ
J
njnj. mjid eh fhW
ua xU g mU
bfhL brw bghGJ mJ
gid ____________vdh
ftf KojJ.
vgJ
mQf
vw
Jffsh MdJ vd Tdh.
mQ mik
vth
ne th
iwgh
ma
v th
ff
mf mGj
ff
vthUJ
bttUtjh,
it
vth
ff
(nfnjhL
ff)
vwiHfgld.
itna, d vyuhf vd tHfgld.
vth
Fiwj th
mGj
neth
vth
ff
10000 V ca mGj
116
x bghU
rgl iu
mQ mik
vth
cnyhf bghU
ca mGj
Ko : vth ff
aFwd.
nrhjid 2
vth ff tU ghij vil Fiwj rfuij v kW
nethfSF ilgl gF itjh rfu RHYwJ.
vth
Fiwj th
mGj
vil Fiwj
rfu
ca mGj
117
neth
ma
neth
mQ mik
Ko : vth ff
Mdit.
nrhjid 3
vth ffis y tna brYJnghJ v th
ff nethia neh yfkilwd.
vth
ff y
mw iy
Fiwj th
mGj
vth
ne
th
ca mGj
x
x bghU
rgl iu
vth
ff y
cs iy
ma
nrhjid 4
vth ffis xU fhj y tahf brYJnghJ
vth ff brYjgl fhj yF brFjhf
yfkilwd.
vth
ff fhjy
mw iy
Fiwj th
mGj
vth
x
ne
th
ca mGj
x bghU
rgl iu
vth
ff fhjy
cs iy
Ko : v
th ff yfkil iria bfhL mff
vJffsh Mdit vgjid mayh. Jff
vyuhf vd miHfgLwd.
nrhjid 5
nkTa
midJ
nrhjidfis
btntW
thfis
btntW vth wf FHhfis bfhL L L
bragLwJ. vth ff gf vj khwKiy.
118
mQ mik
Mnya ma
mP n#.n#.jhr
2.
vyuh kW
3.
Inrhnlhfis
4.
fLojh.
5.
3.5.3. nuhlhf fLo
nethUJ
tU neth
ff
Fiwj th
mGj
neth
ff
f w x
neth vthUJ
tU vth
ff
ca mGj
119
Jislgl
vth
ma
mQ mik
iw
wf
cUthtjh mit neff 5. Jf
myJ nethff myJ
FHhYs
th
mQ
fhth ff vd miHf
iwF rkkhf UF.
gLwd.
nethff
3.5.4. mogilJff gf
ne}l bfhl Jffsh
Mdit.
iAu# thit wf
FHh
vLJbfhSnghJ
bgwgL
ne
Jff
nuhlhf
vdgLwd.
xU
iAu#
mQUJ
X vyuhid FnghJ, xU
nuhlh ilwJ.
ma
H+
(nuhlh)
e(vyuh)
iw mQ iw
myF
(m..m)
x
Rik
vyuh(e)
0.00054
m..m.
-1
nuhlh(p)
1.00778
m..m.
+1
Jff
3.6. mQ kh vjF?
vdnt,
nuhlh
vgij
+
thf tahf rhuij
iAu#
ma
(H )
vW
tiuaWfyh. (maf vgit brYJnghJ mQit sf
vw
Ko,
m
}l bfhl JffshF. Ko
it
ne}lnkh
myJ
1. vyuhf,
v}lnkh bgUfyh.)
2. nuhlhf csd vw
neth ff gf
Ko tuyh ga bgwd.
1. nethff nenfho
gaF.
2. nethff ghij
itfgl rfuij RHy
brwd. vdnt, neth
ff iwila Jffdh
Mdit.
3. nethff yjh
kW
fhjyjh
v
thia neh yfkil
wd.
it
ne}l
bfhl
Jff
vgij
mayh.
4. neth ff gf
wf FHh cUF
th
jikia
rhJ
mik.
vyuh,
nuhlh
Ma
mogilJff
gfis
g mj is gntW
mQkhf cUthf ttFjd.
mQ kh vgJ mQYs
gntW
mogil
Jff
mik g TWtjhF. gntW
mQkhfis
g
J
bfhtj _y mQ Kjik
mikid
mJ
bfhs
KowJ.
3.6.1. jhr mQ kh (1904)
jhr Kbkhj mQ khia
jr gHnfh, myJ gGj
bfhah
gHnfh
xlyh.
jr gH eh cQ t
120
mQ mik
n#.n#.jhr TWgo,
kL
I. rahd il nj brf.
1. gntW Kiwf bgwgl fhgilMiro cs fhg kW
M# xU Fl khwh j csJ vgJ vj ia
bkgjhF?
m) jiy j
M) khwh j
) bgUf j
2. Ys iAu# kW M# iw j
m) 1:8
M) 8 :1
121
) 2:3
ma
jhr kh eLiyjik
g
btfukhf
ss
nghY, mtuh ne}l
bfhl
nfhsdh
vthW
v}l bfhl Jffshd
vyuhfis
eLiy
jikgLjhk jLf KowJ
vgij
sf
Koaiy.
X
mQthdJ
vyuhf,
nuhlhf kLkyhk, eLiy
Jffshd
uhfis
bgUfyh. ij g f
ca tFf ff.
mQ mik
ii) khwhj
iii) faf
iv) bgUf j
ma
mQit iyjik
) (i) kW (iii)
Kid
gf
yfkilwJ.
v th
ff(fy-2)
neth
ff(fy-3)
1. }l tif
m) rhjJ my
f) ne}l
2. Jf
M) v}l
) rhjJ
3.
wf FHh
cUF th jik
) v th
r) nuhlh
4. wl
<) vyuh
P) neth
122
mQ mik
m) vth
ff
JffdhMdit.
iw,
af
MwYila
bga
5.
zW, Fs, MW kW MJis zW nghw _yfUJ
fz, bfsj, nl kW r Mnah jjna iu
nrfjd. d mij mU cs Mtf gnrhjd.
mUJ bgwgl Ko vdbtwh vyh _yfUJ
bgwgl Y iAu# kW M# iw j 1 : 8 MF.
m) j nrhjidUJ f vd mf?
M) vj nt nrif F cglJ?
6. lhl mQ bfhif fUJf tUkhW:
m) mQfis Mfnth, mfnth KoahJ.
M) khWgl jkf mQf xWl xW Fl, va
kW KG v j izJ nrk mQfis cUthF.
i. khwh j lhl mQ bfhif vj fUij
mogilahf bfhLsJ?
123
ma
mQ mik
ma
124
mQ mik
(C)
(A)
(D)
(B)
M) ghf B ga vd ?
nkY ma
Inorganic Chemistry P.L.Soni - Sultan Chand and Sons
izajsf
http://www.chem4kids.com/files-atom-structure
http://www.world of teaching.com/powerpoints/atomic%20structure
hhtp://www.about.chem
125
ma
13. ne}l
bfhl
nfhs
v}l
bfhl
vyuhf bghJsd vW jhr Tdh. mt V
v}l bfhl nfhs ne}l bfhl Jff
bghJsd vd Twiy?